ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΡΓΑΣΙΑ 2η

ΘΕΜΑ:

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ

ΕΥΡΩΠΗ. ΑΝΑΛΥΣΤΕ ΤΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ

ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΘΕΣΜΙΚΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΥΣ

ΣΟΛΔΑΤΟΥ ΘΩΜΑΗ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΝΤΑΝΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011

0

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………2

2. ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ

ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ………………3

3. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΘΕΣΜΙΚΟΙ

ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ………4

Βαλκάνια και Ανατολική Ευρώπη…………………………4

Σκανδιναβικές χώρες……………………………………….5

Γερμανία και κεντροανατολική Ευρώπη……………….....5

Ιταλία…………………………………………………………6

Αγγλία και Γαλλία…………………………………………...6

Ισπανία………………………………………………………7

Δημιουργία αντιπροσωπευτικών θεσμών……………..…8

4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………9

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………10

1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να περιγραφεί η νέα πολιτική τάξη που

διαμορφώνεται στην Ευρώπη στο τέλος του Μεσαίωνα (14ος και 15ος αιώνας) και

οι συναφείς θεσμικοί νεωτερισμοί.

Αρχικά γίνεται σύντομη αναφορά στις αλλαγές που συμβαίνουν τη

συγκεκριμένη χρονική περίοδο στον κοινωνικό, θρησκευτικό και πνευματικό

τομέα.

Ακολουθεί ανάλυση των πολιτικών μετασχηματισμών σε κάθε περιοχή της

Ευρώπης, με ιδιαίτερη έμφαση στις πιο ισχυρές χώρες. Περιγράφονται τα

ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν κάθε χώρα ή ομάδα χωρών στη δημιουργία

κρατών ή κρατικών οντοτήτων, καθώς και ο τρόπος διακυβέρνησης αυτών.

Ακολουθεί περιγραφή των αντιπροσωπευτικών θεσμών που δημιουργούνται ή

εξελίσσονται στις τρεις ισχυρές μοναρχίες: Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία.

Τέλος, συνοψίζονται τα βασικά σημεία της εργασίας.

2

ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ

ΕΠΙΠΕΔΟΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Ο 14ος αιώνας ήταν για την Ευρώπη εποχή συμφορών. Χαρακτηρίζεται

από πολέμους, επιδημίες, λιμό και βίαιες κοινωνικές αναταράξεις. Τα κοινωνικά

προβλήματα επιδεινώθηκαν, τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο και

παραγωγή συρρικνώθηκε. Ταυτόχρονα σημειώθηκαν εξελίξεις στο χώρο της

διανόησης, δημιουργήθηκε ένας τεράστιος όγκος λογοτεχνικής παραγωγής και

σηματοδοτήθηκε η απαρχή του ουμανιστικού κινήματος1.

Ο λιμός, αρχικά, έπληξε με ιδιαίτερη ένταση τη Δυτική Ευρώπη από το 1315

έως το 1330, προκαλώντας μεγαλύτερα προβλήματα στους φτωχούς κατοίκους

των πόλεων2. Ακολούθησε η φοβερή επιδημία πανώλης, που έμεινε γνωστή ως

«Μαύρη Πανώλη» ή «Μαύρος Θάνατος» και εκτός από τα χιλιάδες θύματα,

οδήγησε πολλούς ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες και τις εργασίες τους,

επιδεινώνοντας περισσότερο την οικονομική κρίση3. Σε συνδυασμό με τα

προηγούμενα, οι συνεχείς πολεμικές αναταραχές, με αποκορύφωμα τον

Εκατονταετή Πόλεμο μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας και οι αγροτικές εξεγέρσεις κατά

το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα στις ίδιες χώρες οδήγησαν σε δραματική μείωση

του πληθυσμού, τουλάχιστον κατά το μισό4

Η συνολική κρίση του 14ου αιώνα ήταν και κρίση της Εκκλησίας αλλά και του

παπισμού. Η «Βαβυλώνειος Αιχμαλωσία» του πάπα (1305-1378) και το Μεγάλο

Σχίσμα (1378-1417) αποδυνάμωσαν την παποσύνη, της οποίας οι κοσμικές

εξουσίες περιορίστηκαν5. Η πνευματική δημιουργία, η οποία μέχρι πρότινος ήταν

αφοσιωμένη κυρίως σε θρησκευτικά θέματα, στράφηκε προς μια περισσότερο

1 Nicholas, D. , Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου. Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, 312-1500, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2007, σ.571

2 Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6ο ως τον 18ο αιώνα, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 1999, σ.111

3 Burns, E. M., Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι Χρόνοι, Επίκεντρο, 2006, σ. 34-35

4 Burns, E. M.,ο.π. σ.345 Ράπτης, ο.π. σ.114-115

3

ανθρωποκεντρική προσέγγιση και γενικά σε μια πλήρη επαναξιολόγηση της

θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης6. Η ανάπτυξη της τυπογραφίας την ίδια

περίοδο επέδρασε καθοριστικά στη διάδοση του ουμανισμού στην Δυτική

Ευρώπη7

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΘΕΣΜΙΚΟΙ

ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Οι πολιτικές αναστατώσεις και οι βίαιες συγκρούσεις στην Ευρώπη κατά τον

ύστερο Μεσαίωνα οδήγησαν σε πολλές και σοβαρές αλλαγές στον πολιτικό

χάρτη. Η κατάκτηση σχεδόν ολόκληρης της Βαλκανικής χερσονήσου από τους

Οθωμανούς Τούρκους συνέβαλλε σημαντικά στις αλλαγές αυτές8. Τον 14ο αιώνα

τίθενται στην ουσία οι βάσεις για τα σύγχρονα κράτη στη δυτική Ευρώπη.

Παρακάτω περιγράφονται οι πολιτικές αλλαγές και οι θεσμικοί νεωτερισμοί σε

κάθε περιοχή της Ευρώπης.

Βαλκάνια και Ανατολική Ευρώπη

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία αν και ανεξάρτητη από το 1261, ήταν εδαφικά

συρρικνωμένη και πολιτικά αδύναμη. Περιλάμβανε τη βορειοδυτική Μικρά Ασία,

μεγάλο μέρος της Θράκης και της Μακεδονίας και κάποια νησιά και εδάφη στην

ηπειρωτική Ελλάδα9

6 Burns, E. M.,ο.π. σ.76-777 Ράπτης, ο.π. σ.1268 Ράπτης, ο.π. σ.1179 Nicholas, D., ο.π. σ.627

4

Οι Οθωμανοί τον 14ο αιώνα κατέκτησαν την Βουλγαρία, τη Σερβία και τη

Βοσνία, δημιουργώντας σταδιακά μια μεγάλη αυτοκρατορία, η οποία αργότερα θα

περιλάμβανε όλη τη βαλκανική. Βόρεια του Δούναβη, οι λατινόφωνοι Βλάχοι

ίδρυσαν τη Μολδαβία και τη Βλαχία, οι οποίες διατήρησαν την ανεξαρτησία

τους10.

Οι Μογγόλοι κυριαρχούσαν μετά το 1240 στο μεγαλύτερο μέρος της Ρωσίας,

ωστόσο τον 14ο αιώνα το κράτος της Μόσχας κατάφερε να ανεξαρτητοποιηθεί,

παρά τις συνεχείς πιέσεις των πρώτων. Το 1362 οι Λιθουανοί απέσπασαν από

τους Μογγόλους ένα μεγάλο κομμάτι της Ουκρανίας και το 1386 ενώθηκαν με το

Πολωνικό βασίλειο. Δημιουργήθηκαν έτσι τα δουκάτα της Μόσχας και της

Λιθουανίας, ενώ οι Μογγόλοι δέχτηκαν βαρύ πλήγμα και από μεταγενέστερους

ηγεμόνες των δύο χωρών11.

Σκανδιναβικές χώρες

Το 1937 τα βασίλεια της Δανίας, Σουηδίας και Νορβηγίας συγκρότησαν μια

συνομοσπονδία κρατών, με την Ένωση του Κάλμαρ, η οποία ευνοούσε

περισσότερο την ισχυρότερη τότε Δανία. Η Σουηδία, η οποία κατείχε τη

Φινλανδία, αποσχίστηκε το 1523 και η Ένωση διαλύθηκε.

Γερμανία και κεντροανατολική Ευρώπη

Η Γερμανία, από τα μέσα του 13ου αιώνα, σταμάτησε την επέκταση της και η

Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αντικαταστάθηκε από μια κατακερματισμένη και

αποδυναμωμένη Γερμανία, όπου επικρατούσε πολιτική αστάθεια και

αντιπαράθεση μεταξύ των πριγκηπικών οικογενειών. Στην περιοχή των Άλπεων

10 Ράπτης, ο.π. σ.11711 Nicholas, D., ο.π. σ.626

5

διάφορα ελβετικά καντόνια12 συγκρότησαν μια συνομοσπονδία το 14ο αιώνα, η

οποία ανεξαρτητοποιήθηκε από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 138913.

Στην Βοημία, Ουγγαρία και Πολωνία οι τοπικές δυναστείες ηγεμόνων

εξέλιπαν τον 14ο αιώνα, μην έχοντας αφήσει απογόνους. Οι δυναστείες των

Λουξεμβούργιων, Ανδεγαβών, Γιαγγελώνων και Αψβούργων εναλλάχθηκαν

στους θρόνους των χωρών αυτών. Το 1349 η Πολωνία κατέκτησε τη Γαλικία και

το Λβοφ και υποδέχθηκαν Εβραίους πρόσφυγες από τη Γερμανία,

δημιουργώντας τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη. Η Πολωνία

ενώθηκε με τη Λιθουανία το 1386, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν ένα κοινό

κίνδυνο, τους Τεύτονες ιππότες, αλλά το 1493 η ένωση διαλύθηκε για λόγους

διαδοχής.

Ιταλία

Τα Ιταλικά κράτη μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα βρισκόταν σε συνθήκες

συνεχούς εσωτερικής πολιτικής αναταραχής και σύγκρουσης. Γύρω στο 1400 οι

τρεις μεγάλες πόλεις του βορρά, αφού διευθέτησαν τα εσωτερικά τους

προβλήματα, επέκτειναν την κυριαρχία τους στους γείτονες14. Η κάθε μια

κατέληξε στη δική της μορφή διακυβέρνησης: τη Βενετία κυβερνούσε μια

εμπορική ολιγαρχία, τη Φλωρεντία ένα πολύπλοκο δημοκρατικό σύστημα,

ελεγχόμενο όμως από τις ανώτερες τάξεις, ενώ το Μιλάνο μια δυναστική

δεσποτεία15

12 Τα είκοσι έξι καντόνια της Ελβετίας είναι οι διοικητικές υποδιαιρέσεις της ομοσπονδιακής Ελβετίας. Ιστορικά και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, κάθε καντόνι στην τότε συνομοσπονδία ήταν κυρίαρχο κράτος, με τα σύνορα, το στρατό, και το νόμισμά του. Η ομοσπονδιακή δομή καθιερώθηκε το 1848. Κατά τη διάρκεια του δέκατου έκτου αιώνα, η ελβετική συνομοσπονδία αποτελούταν από δέκα τρία αυτοκυβερνώμενα κράτη. Αυτά τα κράτη κλήθηκαν καντόνια, και υπήρξαν δύο διαφορετικά είδη καντονίων: έξι δασικά καντόνια και επτά αστικά καντόνια. Τα έξι δασικά καντόνια ήταν λαϊκές δημοκρατίες, ενώ τα επτά αστικά καντόνια κυβερνούνταν από τα συμβούλια πόλεων. Εντούτοις, αυτά τα τα συμβούλια πόλεων ελέγχονταν από τις μικρές ολιγαρχίες των πλούσιων πολιτών. Τα αστικά καντόνια περιέλαβαν τη Ζυρίχη, τη Βέρνη, και τη Βασιλεία., http://el.wikipedia.org/wiki, 10/01/2011

13 Ράπτης, ο.π., σ. 11914 Ράπτης, ο.π., σ. 12015 Burns, E. M.,ο.π. σ.64-65

6

Αγγλία και Γαλλία

Στις αρχές του 14ου αιώνα η Αγγλία και η Γαλλία ήταν τα ισχυρότερα

μοναρχικά κράτη της Ευρώπης και βρίσκονταν σε συνεχή πολεμική αναταραχή

μεταξύ τους, εξαιτίας της κατοχής περιοχών της Νότιας Γαλλίας από Άγγλους

βασιλείς. Αυτός ήταν ο λεγόμενος Εκατονταετής Πόλεμος (1337-1453), μια

συνεχής σειρά συγκρούσεων, ο οποίος έληξε με την ήττα της Αγγλίας, αλλά με

περισσότερο καταστροφικές συνέπειες για τους Γάλλους, καθώς οι περισσότερες

συγκρούσεις διεξήχθησαν σε γαλλικό έδαφος. Το τέλος του πολέμου βρήκε την

γαλλική μοναρχία ενδυναμωμένη, ενώ τα προβλήματα του αγγλικού στέμματος

επιδεινώθηκαν 16. Η ανάληψη του εξουσίας από την δυναστεία των Τυδώρ και

συγκεκριμένα από τον Ερρίκο τον Ζ’ (1485-1507) εγκαινίασε μια νέα περίοδο για

την αγγλική ιστορία. Η βασιλική εξουσία ενισχύθηκε και παράλληλα επεκτάθηκε

και οργανώθηκε συστηματικότερα η κρατική διοίκηση. Το κοινοβούλιο

ισχυροποιήθηκε, εξαιτίας της επιθυμίας τόσο των βασιλέων, όσο και των

αριστοκρατών να το χρησιμοποιούν προκειμένου να εξυπηρετούν τα δικά τους

συμφέροντα17

Ισπανία

Ο Εκατονταετής Πόλεμος, εξασθενώντας Αγγλία και Γαλλία για μισό αιώνα,

επέτρεψε στην Ισπανία να αναδειχθεί στην ισχυρότερη δύναμη της δυτικής

Ευρώπης18 . Αν και τα δύο βασίλεια, της Αραγονίας και της Καστίλλης διατήρησαν

την ανεξαρτησία τους, τερματίστηκε ο πόλεμος ανάμεσα τους (μέχρι την τελική

τους ένωση το 1716). Οι βασιλείς της Αραγονίας κατέκτησαν τη Σαρδηνία, τη

Νότια Ιταλία και Τη Μαγιόρκα και Μινόρκα, δημιουργώντας μια ισχυρή ναυτική

δύναμη19.

16 Ράπτης, ο.π., σ. 12117 Burns, E. M.,ο.π. σ.72-7318 Ράπτης, ο.π., σ. 12119 Burns, E. M.,ο.π. σ.74-75

7

Δημιουργία αντιπροσωπευτικών θεσμών

Τα βασίλεια της Αγγλίας, Ισπανίας και Γαλλίας ισχυροποιήθηκαν στο τέλος

του Μεσαίωνα, ωστόσο αναπτύχθηκαν παράλληλα αντιπροσωπευτικοί θεσμοί.

Στην Αγγλία το Κοινοβούλιο (parliament) δημιουργήθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα

και αποτέλεσε την εξέλιξη του Μεγάλου Συμβουλίου που χρησιμοποιούσε

συμβουλευτικά ο Βασιλιάς. Οι συνελεύσεις συγκαλούνταν συχνά, αν και ο

Βασιλιάς είχε το δικαίωμα να δρα ανεξάρτητα από το Κοινοβούλιο20. Στη Γαλλία,

όπου οι κοινωνικές διακρίσεις ήταν πιο έντονες, στις συνελεύσεις των βασιλέων

συμμετείχαν εκπρόσωποι των τάξεων των ευγενών, των αστών και του κλήρου.

Το θεσμικό αυτό όργανο ονομαζόταν «Γενική Συνέλευση των Τάξεων» και

συγκαλούνταν τακτικά, χωρίς όμως να ασκούν νομοθετικό έργο, όπως το αγγλικό

Κοινοβούλιο21. Στην Ισπανία το Αραγονικό βασίλειο είχε κοινοβούλιο (cortes) με

δύο τμήματα: ευγενών- πλουσίων και «λαϊκών», ενώ το καταλονικό βασίλειο είχε

επίσης κοινοβούλιο (Corts) με τρία τμήματα (ευγενών, λαϊκών και πλουσίων)22.

20 Nicholas, D., ο.π. σ.648-66021 Nicholas, D., ο.π. σ.661-66322 Nicholas, D., ο.π. σ.660

8

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η οικονομική και κοινωνική κρίση στην Ευρώπη στο τέλος του Μεσαίωνα

αποτέλεσε το προοίμιο για μια σειρά αλλαγών σε οικονομικό, κοινωνικό και

πνευματικό επίπεδο. Η τεχνολογική πρόοδος και η ανάπτυξη της τυπογραφίας

δίνουν νέα ώθηση στην οικονομία και στην πνευματική ζωή, ο θεοκρατικός

χαρακτήρας της σκέψης ελαττώνεται23, αλλά κυρίως εμφανίζεται διοικητική

γραφειοκρατία και περιορίζεται η εξουσία της εκκλησίας

Κατά τον ύστερο Μεσαίωνα μπαίνουν στην ουσία οι βάσεις για τα

σύγχρονα κράτη και ο πολιτικός χάρτης της Ευρώπης αλλάζει: .σχεδόν ολόκληρη

η Βαλκανική κατακτάται από τους Οθωμανούς, η Ρωσία και η Λιθουανία

κυριαρχούν στην βορειοανατολική Ευρώπη, στην κεντρική Ευρώπη

σταθεροποιούνται τα βασίλεια της Βοημίας και της Ουγγαρίας, η Γερμανική Αγία

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαλύεται και η Γερμανία κατακερματίζεται, τα Ιταλικά

κράτη συνεχίζουν υπό το καθεστώς αναταραχών μέχρι το δεύτερο μισό του 15ου

αιώνα, ενώ οι τρεις μεγάλες μοναρχίες, Αγγλία, Γαλλία και Ισπανία

ισχυροποιούνται.

Η διακυβέρνηση προσλαμβάνει θεσμικές μορφές στην Αγγλία και στην Γαλλία,

ενώ στις υπόλοιπες περιοχές σε επίπεδο πόλης. Δημιουργούνται ή ενισχύονται

κοινοβουλευτικοί θεσμοί σε Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία. Εκτός από Βασίλεια

δημιουργούνται Ενώσεις (Ένωση του Κάλμαρ) και συνομοσπονδίες (ελβετικά

καντόνια). Σε άλλες περιοχές διατηρούνται οι πόλεις-κράτη, όπως οι Ιταλικές

πόλεις Μιλάνο, Φλωρεντία και Βενετία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

23 Burns, E. M.,ο.π. σ.75-92

9

1. David Nicholas, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου. Κοινωνία,

Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, 312-1500, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2007

2. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6ο ως τον 18ο

αιώνα, Τόμος Α’, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 1999

3. Burns, E.M., Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι Χρόνοι,

Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2006

10