-
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017
ΠΡΙΣΜΑ# 13
,,4-5
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Κόσμοι μέσα σε κόσμους
Μηχανές και άνθρωποι συνδιαμορφώνουν μιαπραγματικότητα που δεν
θα μπορούσε να
υπάρχει ανεξάρτητα από αυτή τη σχέση.Διαρκώς διευρύνουμε τα όρια
του πραγματικού
και προσπαθούμε να μάθουμε ή να χάσουμετους εαυτούς μας σε αυτή
την προσπάθεια. Στο
τέλος, αυτό που απομένει είναι αυτό πουεπιλέξαμε να γίνουμε.
,,7
Η ανάγκη ρύθμισης των πρακτικών ελέγχου Ηθικής και Ακεραιότητας
της επιστημονικής έρευνας στην ΕλλάδαΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ελέγχου
ευθυ-
γράμμισης της επιστημονικής έρευνας στην
Ελλάδα με τις διεθνώς αναγνωρισμένες αρ-
χές Ηθικής και Ακεραιότητας, καθώς και οι
πρωτοβουλίες του Εθνικού Μετσόβιου Πο-
λυτεχνείου.
,,2-3
,,2-3
Μαύρες τρύπεςκαι αστρογένεση
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Μαθηματικά και αλήθειαΟι μαθηματικές αλήθειες δεν προκύπτουν
απόπροφανή αξιώματα, αλλά από υποθέσεις. Πρό-κειται για υποθέσεις
όμοιες με εκείνες που γί-νονται στη Φυσική και κρίνονται από το
κατάπόσο εύλογες είναι οι συνέπειές τους. Με άλλαλόγια, η αλήθεια
δεν είναι ποτέ προφανής, ού-τε καν σταΜαθηματι-κά.
Η Ελλάδα στο MWC17Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ αποστολή -μεγαλύτερη από ποτέ-
συμμετείχε φέτος γιαπέμπτη χρονιά στο Mobile World Congress 2017
στη Βαρκελώνη, τοσημαντικότερο παγκόσμιο γεγονός της ψηφιακής
επικοινωνίας. Στηναποστολή συμμετείχαν πολιτειακοί παράγοντες και
25 εταιρείες με έμ-φαση στις start up, για να αναδειχτεί η εθνική
προσπάθεια στροφήςστην καινοτομία και την εξωστρέφεια μέσα από την
αξιοποίηση των νέ-ων τεχνολογιών.
ΟΙ ΜΑΥΡΕΣ τρύπες προκαλούν ισχυρούςανέμους, οι οποίοι μπορούν
ναεπηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίογεννιούνται νέα άστρα σε έναν
γαλαξία. Η αστροφυσικός δρ Καλλιόπη Δασύρα(βραβείο L’Oreal-UNESCO
2016) μαςπεριγράφει τα πιο πρόσφατα σημαντικάαποτελέσματα της
έρευνάς της γύρω απότην εξέλιξη των γαλαξιών, τον ρόλο τωνμελανών
οπών αλλά και τις δυνατότητεςπου υπάρχουν στη χώρα μας για την
έρευναστην Αστροφυσική.
,,7
,,8
,,4-5
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 201719/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,
ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΒΟΥΡΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΧΑΡΙΤΙΔΗΣ
Σε προηγούμενο άρθρο μας (“Πρίσμα”,τεύχος 10, 28 Ιανουαρίου
2017) είχαμε πε-ριγράψει το βασικό περιεχόμενο και τις θεμε-λιώδεις
αρχές της Ηθικής και Ακεραιότηταςστην επιστημονική έρευνα. Είχαμε
δώσει μιαγενική εικόνα της σημερινής κατάστασης σεδιεθνές επίπεδο,
εστιάζοντας στην ανησυχη-τική αύξηση περιπτώσεων εφαρμογής
μηαποδεκτών επιστημονικών πρακτικών πουβλέπουν το φως της
δημοσιότητας τα τελευ-ταία χρόνια. Τέλος, είχαμε περιγράψει το
κα-νονιστικό πλαίσιο εποπτείας της επιστημονι-κής έρευνας, όπως
εφαρμόζεται στην Ευρώ-πη, το οποίο ακολουθεί τη λεγόμενη αρχή
τηςαυτορρύθμισης. Με βάση την αρχή αυτή, οιφορείς της έρευνας, όπως
Ανώτατα Εκπαι-δευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) και Ερευνητικά Κέ-ντρα,
οφείλουν να έχουν μια επιτροπή Ηθι-κής και Ακεραιότητας (ΗΑ), η
οποία α) διε-ρευνά καταγγελίες για εφαρμογή ανορθόδο-ξων
ερευνητικών πρακτικών και β) υποδει-κνύει τις ενέργειες εκείνες
ώστε να αναιρε-
θούν οι αρνητικές συνέπειές τους. Είναι γε-νικά αποδεκτό ότι για
τη σωστή λειτουργίατης αρχής της αυτορρύθμισης πρέπει ναυπάρχει μια
ανάλογη επιτροπή ΗΑ σε εθνικόεπίπεδο, που θα εποπτεύει και θα
συντονίζειτις αντίστοιχες ιδρυματικές, με το πρόσθετοκαθήκον να
αναλαμβάνει τη διερεύνηση τωνπιο σοβαρών καταγγελιών.
Στο άρθρο αυτό θα παρουσιάσουμε τον τρό-πο με τον οποίο
εποπτεύεται στην Ελλάδα ηευθυγράμμιση ΑΕΙ και Ερευνητικών Κέντρωνμε
τις διεθνώς αναγνωρισμένες αρχές τηςΗθικής και Ακεραιότητας στην
επιστημονικήέρευνα. Ακόμα, θα αναφερθούμε σε τι ποσο-στό το υπάρχον
εθνικό σύστημα ακολουθεί τηναρχή της αυτορρύθμισης. Τέλος, θα
εστιάσου-με στις πρωτοβουλίες που λαμβάνονται από τοΕθνικό Μετσόβιο
Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) για τονσυντονισμό των ιδρυματικών επιτροπών
ΗΑστην Ελλάδα, τη συνεργασία με αντίστοιχεςεθνικές επιτροπές ΗΑ
στην περιοχή της Μεσο-γείου και της ανατολικής Ευρώπης, καθώς καιτη
συνεργασία με αναγνωρισμένα ευρωπαϊκάδίκτυα για την Ηθική και
Ακεραιότητα στην επι-στημονική έρευνα.
Η εφαρμογή της αρχής της αυτορρύθμισηςπαρουσιάζει έντονη
ετερογένεια στον τρόπομε τον οποίο εφαρμόζεται στην Ευρώπη. Χώ-ρες
που εφαρμόζουν την αρχή της αυτορ-ρύθμισης κατά γράμμα είναι η
Δανία, η Νορ-βηγία και η Πολωνία. Αυτό σημαίνει ότι οιεθνικές
επιτροπές ΗΑ έχουν νομική υπόστα-ση που τους επιτρέπει να
επιβάλλουν κυρώ-σεις. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν εθνικήεπιτροπή
ΗΑ με συμβουλευτικό χαρακτήρα,δηλαδή χωρίς δυνατότητα επιβολής
κυρώ-σεων, όπως η Βρετανία και η Γερμανία. Πα-ράλληλα, στην Ιταλία
υπάρχουν δεκάδες πε-ριφερειακές επιτροπές ΗΑ, οι οποίες προφα-νώς
αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον συντο-νισμό.
Οι φορείς της έρευνας στην Ελλάδαέχουν επιτροπές που ελέγχουν
εάν η διεξα-γωγή της έρευνας γίνεται με βάση τα διε-θνώς
αναγνωρισμένα πρότυπα Ηθικής καιΑκεραιότητας. Τα περισσότερα ΑΕΙ
και δη-μόσια Ερευνητικά Κέντρα έχουν πληροφο-
ρίες για τέτοιες επιτροπές (θα αναφέρονται γιαευκολία στο παρόν
άρθρο ως επιτροπές ΗΑ,ανεξαρτήτως του επίσημου ονόματος πουέχουν
και διαφέρει αναλόγως του Ιδρύματος)στην επίσημη ιστοσελίδα τους. Η
ποιότητα καιποσότητα της πληροφορίας που περιέχεται δια-φέρει κατά
περίπτωση. Οι πιο πλήρεις ιστoσελί-δες περιέχουν σύντομη περιγραφή
των καθη-κόντων μιας τέτοιας επιτροπής, τη σύνθεσή της,τον κώδικα
δεοντολογίας του Ιδρύματος καιόλα τα επίσημα έγγραφα που
περιγράφουν τηλειτουργία της και τις αποφάσεις που λαμβάνο-νται σε
κάθε συνεδρίασή της. Σε πολλές περι-πτώσεις όμως η πληροφορία
περιορίζεται σεσύντομη περιγραφή των καθηκόντων της καιστη σύνθεσή
της.
Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσε-ων, η δραστηριότητα
των επιτροπών αυτών δενγίνεται γνωστή εκτός των ορίων του
εκάστοτεΙδρύματος. Οι βασικές αιτίες για αυτό είναι οιεξής:
u Ο δισταγμός των Ιδρυμάτων να δημοσιοποι-ήσουν περιπτώσεις
παρεκβάσεων από την ορ-θή ερευνητική πρακτική, φοβούμενα
ενδεχομέ-νως τη δυσφήμιση.
u Η απουσία μιας επιτροπής ΗΑ σε εθνικό επί-πεδο που θα έχει
κατ’ αρχάς ρόλο συντονισμούκαι κέντρου ανταλλαγής πληροφοριών.
Ένα ζήτημα που έχει αναδειχτεί πρόσφατα εί-ναι το εξής. Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πια ωςπροαπαιτούμενο για τη χρηματοδότηση
ενόςερευνητικού προγράμματος τον έλεγχο επί ζη-τημάτων Ηθικής και
Ακεραιότητας. Ο έλεγχοςαυτός πρέπει να γίνει από τις επιτροπές ΗΑ
τωνΙδρυμάτων που συμμετέχουν στην ερευνητικήκοινοπραξία. Η
σοβαρότητα του ζητήματος προ-κύπτει από το γεγονός ότι τα ελληνικά
ΑΕΙ δενέχουν μια σαφή διαδικασία ελέγχου. Συνεπώς,μια ερευνητική
πρόταση που έχει πετύχει να λά-βει χρηματοδότηση κινδυνεύει να τη
χάσει.
Το ΕΜΠ έχει θεσμοθετημένη επιτροπή ΗΑ,της οποίας πρόεδρος είναι
ο πρύτανης και μέλητης οι κοσμήτορες των εννέα σχολών του
Ιδρύ-ματος. Οι εργασίες της επιτροπής ΗΑ πλαισιώ-νονται από τη
Συμβουλευτική Επιτροπή Ηθικής(ΣΕΗ) του Ιδρύματος, μέλη της οποίας
είναι έναςεκπρόσωπος από κάθε σχολή. Επίσης, το ΕΜΠέχει επίσημο
εκπρόσωπο, ο οποίος έχει ως κα-θήκον να παραβρίσκεται στα διεθνή
συνέδριακαι φόρα σχετικά με την Ηθική και Ακεραιότηταστην έρευνα,
να παρακολουθεί τις εξελίξειςστον χώρο και να μεταφέρει τεχνογνωσία
στοΊδρυμα.
Στο ΕΜΠ δραστηριοποιείται το δίκτυο ΗθικήΔιάσταση στην Έρευνα
και την Τεχνολογία γιατον Άνθρωπο – EARTHnet (earthnet.ntua.gr).Το
EARTHnet έχει αναλάβει την πρωτοβουλίαώστε το σύστημα της
αυτορρύθμισης να εφαρ-μοστεί στη χώρα μας με βάση τα υψηλότερα
ευ-ρωπαϊκά πρότυπα. Παρακάτω περιγράφουμεπιο αναλυτικά τις δράσεις
του EARTHnet.
Το δίκτυο EARTHnet δημιουργήθηκε το 2008ως μια πρωτοβουλία του
καθηγητή της Σχολής
Χημικών Μηχανικών Κωνσταντίνου Χαριτίδη.Τα μέλη του EARTHnet,
όπως φαίνεται στην Ει-κόνα 2, είναι 14 (πανεπιστημιακά Ιδρύματα,
δη-μόσια και ιδιωτικά Ερευνητικά Κέντρα και ηΕθνική Επιτροπή
Βιοηθικής). Προσπάθεια επέ-κτασης του EARTHnet τόσο στην Ελλάδα
όσοκαι σε χώρες της Μεσογείου και της ανατολικήςΕυρώπης είναι σε
εξέλιξη.
Βασικοί στόχοι του EARTHnet είναι οι εξής:
u Προώθηση συνεργασίας μεταξύ των ιδρυ-ματικών επιτροπών ΗΑ ΑΕΙ
και Ερευνητικών Κέ-ντρων στην Ελλάδα, που, όπως αναφέρθηκε,δρουν
ανεξάρτητα και χωρίς αλληλεπίδρασημεταξύ τους.
u Ενημέρωση της ακαδημαϊκής κοινότηταςστην Ελλάδα για τις
τελευταίες εξελίξεις στονχώρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
u Θεσμοθέτηση ενός Κώδικα Δεοντολογίας μεεθνική εμβέλεια, τον
οποίο να υιοθετήσουν οι-κιοθελώς όσο το δυνατόν περισσότερα ΑΕΙ
καιερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα.
u Δημιουργία μιας εθνικής ΗΑ σε εθνικό επί-πεδο.
u Την εισαγωγή στα προγράμματα σπουδώντων ΑΕΙ μαθημάτων για την
Ηθική και Ακεραιό-τητα στην έρευνα.
Οι δύο πρώτοι στόχοι αφορούν τη δημιουρ-γία ενός ενημερωμένου
ανθρώπινου δικτύου.Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή με πρωτοβουλία
από τα ίδια τα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα, θαεφαρμοστούν πιο
ομαλά οι πρωτοβουλίες πουαπαιτούνται για τη λειτουργία του
συστήματοςτης αυτορρύθμισης στη χώρα μας.
Η συνεργασία μεταξύ των ιδρυματικών επι-τροπών προωθείται με
συναντήσεις μεταξύ τωνμελών του EARTHnet. Η πρώτη
συνάντησηδιοργανώθηκε το 2012, στην οποία, εκτός τωνμελών του
EARTHnet, συμμετείχαν εμπειρο-γνώμονες από την Ελλάδα και το
εξωτερικό, κα-θώς και εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής. Από
τότε έχουν γίνει πολλές διμερείς συ-ναντήσεις. Για το 2017
προγραμματίζεται να γί-νει συνάντηση στην οποία θα αποφασιστεί
έναςοδικός χάρτης που θα προγραμματίζει τις επό-μενες κινήσεις για
τη θεσμοθέτηση ενός εθνι-κού Κώδικα Δεοντολογίας για την
επιστημονικήέρευνα.
Η ενημέρωση για τις εξελίξεις στην Ηθική καιΑκεραιότητα στην
έρευνα γίνεται, σε συνεχή βά-ση, μέσω της ιστοσελίδας του
EARTHnet(earthnet.ntua.gr), που είναι στην ελληνική καιτην αγγλική
γλώσσα. Η ιστοσελίδα περιέχει πλη-ροφορίες για όλα τα μέλη του,
άρθρα ανοιχτήςπρόσβασης, Κώδικες Δεοντολογίας (εθνικούςκαι
πανευρωπαϊκούς), συνδέσεις με ανάλογαεθνικά δίκτυα στην Ευρώπη,
καθώς και ενημέ-ρωση για τα πιο σημαντικά συνέδρια και συνα-ντήσεις
στον ευρωπαϊκό χώρο που αφορούντην Ηθική και Ακεραιότητα στην
έρευνα.
Επίσης, το δίκτυο EARTHnet είναι μέλος δύο
ευρωπαϊκών δικτύων: του Ευρωπαϊκού Δικτύ-ου των Επιτροπών Ηθικής
στην Έρευνα –EUREC (European Network of Research EthicsCommittees -
eurecnet.org) και του Ευρωπαϊ-κού Δικτύου των Γραφείων Ακεραιότητας
στηνΈρευνα – ENRIO (European Network ofResearch Integrity Offices -
enrio.eu).
Πολύτιμη τεχνογνωσία αποκτιέται επίσης καιαπό τη συμμετοχή της
ομάδας του ΕΜΠ, που συ-ντονίζει το δίκτυο EARTHnet, στο
ευρωπαϊκόπρόγραμμα ENERI (European Network of Ethicsand Research
Integrity Committees - eneri.eu),που χρηματοδοτείται μέσω του
HORIZON2020με συντονιστή το Πανεπιστήμιο της Βόννης.Στην Εικόνα 2
φαίνεται η αλληλεπίδραση τουEARTHnet με τα ευρωπαϊκά δίκτυα και το
ερευ-νητικό πρόγραμμα ENERI.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένας κεντρικός φο-ρέας, δηλαδή μια
εθνική επιτροπή Ηθικής καιΑκεραιότητας ούτε ένας θεσμοθετημένος
Κώ-δικας Δεοντολογίας για την Επιστημονική Έρευ-να. Δηλαδή, η χώρα
μας βρίσκεται πίσω απόσχεδόν όλες τις χώρες της Ευρώπης
στηνεφαρμογή της αρχής της αυτορρύθμισης. Η ση-μερινή κατάσταση
προκαλεί δυσκολίες στηναντιμετώπιση ανορθόδοξων ερευνητικών
πρα-κτικών. Η θεσμοθέτηση μιας εθνικής επιτροπήςΗΑ στη χώρα μας θα
προωθήσει την υγιή ερευ-νητική/επιστημονική δεοντολογία, που
αποτελείτον πιο αποτελεσματικό τρόπο αποφυγής παρε-κβάσεων από την
ορθή ερευνητική πρακτική.
Ο Π. Κάβουρας, δρ. φυσικός, είναι ερευνητήςστην Ερευνητική
Μονάδα Προηγμένων, Σύνθε-των, Νανοϋλικών και Νανοτεχνολογίας
(R-NANO) της Σχολής Χημικών Μηχανικών τουΕΜΠ.Ο Κ.Α. Χαριτίδης,
καθηγητής στη Σχολή ΧημικώνΜηχανικών του ΕΜΠ, είναι επικεφαλής
τηςΕρευνητικής Μονάδας Προηγμένων, Σύνθετων,Νανοϋλικών και
Νανοτεχνολογίας (R-NANO).
ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΞΗ που έχει ακουστεί περισσότερο τατελευταία χρόνια.
Κατά περίπτωση, μπορεί να συν-δέεται με επίθετα που δηλώνουν
υποταγή και υπο-χωρητικότητα ή υπερηφάνεια και μαχητικότητα.Πάντα,
όμως, μοιάζει να αναφέρεται σε μια κατά-σταση προσωρινή, η οποία θα
κρίνει αυτό που πρό-κειται να ακολουθήσει: Η διαπραγμάτευση
οφείλεινα έχει μια έκβαση. Καλή ή κακή, αναπτυξιακή ήυφεσιακή,
εντός ή εκτός της Ευρωζώνης, πάντωςμια μόνιμη κατάσταση, που θα
διαδεχθεί την προ-σωρινή διελκυστίνδα μεταξύ των
διαπραγματευ-όμενων μερών.
Πού γίνεται η διαπραγμάτευση όμως; Ποιος εί-ναι ο τόπος τής
διαπραγμάτευσης; Ποια η γλώσσατης και ποιες οι μονάδες μέτρησης και
οι ανταλλα-κτικές αξίες βάσει των οποίων αποτιμώνται τα
δια-κυβεύματα;
Ο Peter Galison έχει εισαγάγει στην ιστορία τηςεπιστήμης τον όρο
«ζώνη συνδιαλλαγών» για ναπεριγράψει τον τρόπο με τον οποίο
επικοινωνούνδιαφορετικοί κλάδοι της ίδιας επιστήμης ή διαφο-ρετικές
επιστήμες γύρω από ζητήματα αμοιβαίουενδιαφέροντος. Η ζώνη
συνδιαλλαγών είναι έναςτόπος, όχι ένα όριο ανάμεσα σε διαφορετικές
επι-κράτειες. Έχει τη δική της ζωή, η οποία διέπεται απόένα
καθεστώς διαπραγμάτευσης, ένα σύνολο κανό-νων δηλαδή, που είναι το
μόνο πράγμα στο οποίοτα διαπλεκόμενα μέρη συμφωνούν εκ των
προτέ-ρων. Επίσης, έχει κατοίκους. Ενώ υπάρχουν άν-θρωποι που
μπαινοβγαίνουν στη ζώνη συνδιαλλα-γών, υπάρχουν κι άλλοι που η θέση
και η εργασίατους είναι εκεί. Ένα πολύμορφο ανθρώπινο δυνα-μικό που
αντλεί πόρους και κύρος από την ίδια τηδιαπραγμάτευση.
Οι άνθρωποι στις ζώνες συνδιαλλαγών μιλούνγλώσσες pidgin.
Πρόκειται για απλουστευμένεςμορφές επικοινωνίας, οι οποίες
προέρχονται απότη μείξη δύο ή περισσότερων γλωσσών και επιτρέ-πουν
τη συνεννόηση, χωρίς όμως να διαβιβάζουνμε ακρίβεια τα νοήματα.
Αξίες και νοήματα είναιρευστά στις ζώνες συνδιαλλαγών. Η μία πλευρά
εί-ναι αδύνατο να γνωρίσει επακριβώς το εννοιολο-γικό και αξιακό
σύστημα της άλλης, πολύ δε περισ-σότερο να πραγματοποιήσει τις
απαραίτητες αντι-στοιχίσεις και αναγωγές. Αυτό το κενό
επικοινω-νίας το αναπληρώνουν οι κοινές «μονάδες» – είτεπρόκειται
για πραγματικές μονάδες μέτρησης είτεγια αντικείμενα που έχουν
συμβολική σημασία καιγια τις δύο πλευρές. Τόσο οι γλώσσες pidgin
όσοκαι οι μονάδες είναι και οι ίδιες προϊόντα διαπραγ-μάτευσης.
Οι ζώνες συνδιαλλαγών είναι κόσμοι ολόκληροι.Τα λιμάνια, οι
αποικιακοί καταυλισμοί, τα εμπορικάπαζάρια υπήρξαν ανέκαθεν τέτοιοι
κόσμοι. Εσχά-τως έχουμε την πολυτέλεια να ζούμε την εμπειρίαμιας
διαπραγμάτευσης μεταξύ «θεσμών» που αντι-λαμβάνονται με διαφορετικό
τρόπο τις πολιτικέςπροτεραιότητες του ευρωπαϊκού χώρου. Ανεξάρ-τητα
από την όποια συγκυριακή κατάληξη, η δια-πραγμάτευση αυτή τείνει να
αποκτήσει τα μόνιμαχαρακτηριστικά μιας ζώνης συνδιαλλαγών.
Δενυπάρχει τίποτα εγγενώς κακό με τις ζώνες συν-διαλλαγών· η
συγκεκριμένη εξέλιξη, όμως, κληρο-δοτεί στην Ευρώπη έναν θεσμό και
ένα πολιτικόπροσωπικό που επιχειρεί να διαιωνίσει την ύπαρξήτου και
να επιβάλει τη νομιμότητά του στις παρυ-φές του πολιτικού
συστήματος. Τι προοιωνίζεταιάραγε αυτό για το μέλλον της
Ευρώπης;
Μ.Π.
Διαπραγμάτευση
Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη,
Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης,
Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής
Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος,
Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επικοινωνία: [email protected]
ΠΡΙΣΜΑ
Η ανάγκη ρύθμισης των πρακτικών ελέγχου Ηθικής καιΑκεραιότητας
της επ ιστημονικής έρευνας στην Ελλάδα
Ιστοσελίδα: earthnet.ntua.grΣυντονιστής:Καθηγητής Κωνσταντίνος
A. Χαριτίδης([email protected])Επικοινωνία: Δρ. Παναγιώτης
Κάβουρας([email protected])Δρ. Ηλίας
Κούμουλος([email protected]
Εικόνα 1: Τα μέλη του δικτύου EARTHnet
Εικόνα 2: Η αλληλεπίδραση του EARTHnet με ευρωπαϊκά δίκτυα και
το ευρωπαϊκόπρόγραμμα ENERI
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017
Tο Mobile World Congress 2017 εί-ναι το μεγαλύτερο παγκόσμιο
γεγο-νός της ψηφιακής επικοινωνίας. Ηπέμπτη ελληνική συμμετοχή
στοMobile World Congress 2017 στη
Βαρκελώνη ήταν περισσότερο αναβαθμισμέ-νη από κάθε άλλη χρονιά,
με 25 εταιρείες καιέμφαση στις start up, για να αναδειχτεί ηεθνική
προσπάθεια στροφής στην καινοτομίακαι την εξωστρέφεια μέσα από την
αξιοποίη-ση των νέων τεχνολογιών.
Το κεντρικό μήνυμα που μεταδόθηκε ήτανότι η χώρα μας, αν και
υστερεί στη διείσδυσητων νέων τεχνολογιών, μπορεί να κάνει το άλ-μα
στο μέλλον για να βελτιωθεί η ανταγωνιστι-
κότητα της οικονομίας, για να αποκτήσουν βιω-σμότητα και
προοπτική οι εταιρείες που θέλουννα πρωταγωνιστήσουν στην νέα
εποχή, για ναμειωθούν οι ανισότητες ανάμεσα στην περιφέ-ρεια και
στο μητροπολιτικό κέντρο, για να γίνειη ελληνική κοινωνία πιο
δίκαιη και πιο δημο-κρατική.
Το συμπέρασμα για όποιον παρακολούθησετην ελληνική συμμετοχή στη
διεθνή έκθεσηήταν ότι υπάρχουν βούληση και σχέδιο για τηνψηφιακή
αναβάθμιση, που δεν αντιμετωπίζεταιως ένας από τους τομείς της
οικονομίας, αλλάως “ο τομέας των τομέων”, όπως χαρακτηρι-στικά
ειπώθηκε.
Η παρουσία της χώρας μας στη Βαρκελώνησηματοδότησε την επένδυση
στις νέες τεχνο-λογίες ως μοχλό ανάπτυξης και στήριξης
τηςκοινωνικής συνοχής. Αυτή ήταν η βασική δέ-σμευση του υπουργού
Ψηφιακής Πολιτικής, Τη-λεπικοινωνιών και Ενημέρωσης Νίκου Παππά,ο
οποίος, εγκαινιάζοντας το ελληνικό περίπτε-ρο, τόνισε ότι «Η Ελλάδα
έχει αξιοζήλευτο αν-θρώπινο δυναμικό και καθώς βγαίνουμε απότην
κρίση αποκτά και εθνικό σχεδιασμό για τηναξιοποίηση των νέων
τεχνολογιών». Σημείωσεεπίσης ότι «Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν
ναβελτιώσουν την παραγωγικότητα, να βελτιώ-
σουν τη ζωή μας και ταυτόχρονα ο τρόποςαξιοποίησής τους να
αποτελέσει τη βάση ώστεη κοινωνία να γίνει πιο λειτουργική, πιο
δίκαιη,πιο δημοκρατική». Και συνέχισε: «Σε αυτή τηφάση τεχνολογικής
ανάπτυξης, η Πολιτεία πρέ-πει να παρέμβει τόσο σε επίπεδο
σχεδιασμού,όσο και μέσω των ρυθμιστικών αρχών, ώστενα βεβαιωθούμε
ότι κανένας Έλληνας και κα-μία Ελληνίδα δεν θα μείνει πίσω από τις
σημα-ντικές αυτές εξελίξεις και την πρόσβαση στιςνέες αυτές
τεχνολογίες».
Ωστόσο, η απόσταση που πρέπει να διανυθείείναι μεγάλη αν λάβει
κανείς υπόψη ότι η ελλη-νική συμμετοχή στο Mobile World
Congressαποτελεί τη μόνη συστηματική παρουσία τηςΕλλάδας σε διεθνή
τεχνολογικά γεγονότα, κάτιπου επισήμανε ο Γιάννης Γιανναράκης,
γενικόςδιευθυντής του ΣΕΚΕΕ (Σύνδεσμος ΕταιρειώνΚινητών Εφαρμογών
Ελλάδος).
Και τι δεν έγινε στη Βαρκελώνη για την τό-νωση της ελληνικής
επιχειρηματικότητας… Ηπαρουσίαση 25 δυναμικών εξωστρεφών εται-ρειών
του χώρου της ψηφιακής επικοινωνίας,εφαρμογών και υπηρεσιών, η
δικτύωση τωνΕλλήνων επιχειρηματιών με τα κορυφαία στε-λέχη του
κλάδου, η παρουσίαση νεοφυών επι-χειρήσεων με διεθνή προοπτική, η
ανταλλαγή
εμπειριών με άλλες ξένες αποστολές, από τηνΑυστρία ώς την
Αργεντινή και από το Ισραήλώς τις ΗΠΑ, η προβολή των ελληνικών
πλεονε-κτημάτων σε χιλιάδες εκπροσώπους ΜΜΕ απόολόκληρο τον
κόσμο.
Ως βασική επιδίωξη τέθηκαν οι συνεργασίεςμε διεθνείς φορείς,
οργανισμούς άλλων χω-ρών και η ενίσχυση των σχέσεων
-διερεύνησησυνεργιών- με το οικοσύστημα της καινοτομίαςστη
Βαρκελώνη και την Καταλωνία.
Όσοι βρέθηκαν στη Βαρκελώνη ενημερώθη-καν για το 5G (την πέμπτη
γενιά κινητής τηλε-φωνίας, που αποτελεί το επόμενο βήμα
στηβιομηχανία κινητών επικοινωνιών, επιτρέπο-ντας αξιόπιστη
δικτύωση με εντυπωσιακή τα-χύτητα) καθώς και για το Internet of
Things(Διαδίκτυο των Πραγμάτων), που αποτελεί πλέ-ον πραγματικότητα
και δίνει τη δυνατότητα δια-σύνδεσης εκατοντάδων εκατομμυρίων
συ-σκευών μεταξύ τους, φέρνοντας ταχύτατες καιριζικές αλλαγές σε
κάθε τομέα της καθημερι-νότητά μας, σε σπίτια, γραφεία, λοιπούς
χώ-ρους εργασίας, τρόπους ψυχαγωγίας κ.λπ. Κα-θοριστική είναι η
εφαρμογή του στον τρόπολειτουργίας των επιχειρήσεων σε όλους
τουςεπιμέρους κλάδους της οικονομίας, επιβάλλο-ντας την ταχύτατη
προσαρμογή τους στα νέαδεδομένα προκειμένου να παραμείνουν
αντα-γωνιστικές και βιώσιμες.
Το πάρτι της ελληνικής αποστολής «Tastethe Greek Spirit» έγινε
πόλος έλξης των εκθε-τών και συνεργατών και συνέβαλε στην
προε-τοιμασία διεθνών συνεργιών, που ήταν άλλω-στε και ο βασικός
στόχος της φετινής αποστο-λής. Αυθεντικές ελληνικές γεύσεις που
προσέ-φερε η ERGON, τσίπουρο Δεκαράκι και ούζοΠλωμαρίου
προσφέρθηκαν στους επισκέπτεςτου ελληνικού περιπτέρου και έδωσαν
διαφο-ρετικό τόνο και χρώμα την Έκθεση.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Κόκκινος κόκοραςΥΠΟ κοινή σημαία κατέ-βηκαν οι γαλλικές start-up
στη Βαρκελώνη. Τοόνομά τους French Techκαι σήμα τους η
εθνικήμασκότ, ο κόκορας, σεκόκκινο, οριγκάμι στiλ.Στόχος τους να
έρθουν σε επαφή με επενδυτές αλλά και να ανακαλύψουν ξένες, πολ-λά
υποσχόμενες start-up και να τις πείσουν να εγκατασταθούν στη
Γαλλία.
Vintage NokiaΤΟ ΠΕΡΙΦΗΜΟ Nokia 3310 επέστρεψε στη Βαρκελώνη. Στο
δεύτερο εξάμηνο τουέτους θα κυκλοφορήσει παντού με τιμή που δεν θα
ξεπερνάει τα 50 ευρώ. Πίσω απότην πρωτοβουλία κρύβεται μια
φινλανδική start-up, η HMD Global, η οποία αγόρασετα πνευματικά
δικαιώματα των τηλεφώνων Nokia, μιας μάρκας που δεν κυκλοφορείπια
στην αγορά. Το Nokia 3310 είναι το πρώτο που θα κυκλοφορήσει,
τροποποιημένοώστε να ικανοποιεί τις σύγχρονες ανάγκες, αλλά
κρατώντας τα δύο χαρακτηριστικάπου το έκαναν διάσημο: μεγάλη
διάρκεια μπαταρίας και ανθεκτικότητα. Μαζί με το3310 και τρία νέα
μοντέλα, τα Nokia 6,5 και 3 που μπαίνουν στην κατηγορία των
με-σαίων έξυπνων κινητών.
Τα βάσανα της Samsung ΑΝ ΠΡΕΠΕΙ να ξεχωρίσουμε μία εταιρεία από
όλες όσες παρουσίασαν τα προϊόντατους, αυτή θα είναι η Samsung για
τρεις διαφορετικούς λόγους. Πρώτον, δεν παρου-σίασε καινούργιο
τηλέφωνο αν και όλοι περίμεναν το S8. Δεύτερον, γιατί
παρουσίασετρία καινούργια προϊόντα που αναμένεται να κάνουν αίσθηση
στην αγορά: Μια κάσκαεικονικής πραγματικό-τητας, το Galaxy TabS3
και το Galaxy Bookπου τρέχει Windowsκαι που έρχεται μαζίμε
πληκτρολόγιο καιστυλό και φιλοδοξείνα αντικαταστήσειτους
παλιότερους βα-ρύτερους φορητούςυπολογιστές. Και τρί-τον (και
χειρότερο), γιατί είχε την Greenpeace στην πλάτη της καθ’ όλη τη
διάρκειατου συνεδρίου και ιδιαίτερα την ώρα της συνέντευξης Τύπου
για τα νέα προϊόντα.Ακτιβιστές σήκωσαν σημαίες και μέσα και έξω και
παντού στην πόλη. Διερωτώνται τιθα γίνει με τις μπαταρίες από τα
4,3 εκατ. Galaxy Note 7 που αποσύρθηκαν (αυτέςπου είχαν την
“ενοχλητική” τάση να αναφλέγονται)..
Το περιεχόμενο είναι βασιλιάς
21/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,
ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
Η ταυτότητα της ελληνικής συμμετοχής
Εθνικό σχέδιο για τις νέες τεχνολογίες
Τι είναι το MWC
Reed Hastings, CEO and Founder,
Netflixhttps://www.mobileworldlive.com/mwc17-videos/keynote-4-reed-hastings-ceo-and-founder-netflix/
Η Ελλάδα σε νέους ψηφιακούς δρόμους
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 201723/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,
ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ ΔΑΣΥΡΑ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ
Ποιο είναι το αντικείμενο τηςέρευνάς σας;
Μελετώ την εξέλιξη των γαλαξιώνστο σύμπαν. Χρησιμοποιώ
παρατη-ρήσεις για να δω πώς δημιουργού-
νται οι γαλαξίες, πώς αποκτούν τα δομικάτους υλικά, όπως το
αέριο και τα αστέριατους, και πώς αλλάζει η δομή τους με τονχρόνο.
Έχω μελετήσει γαλαξίες που εξελίσ-σονται σχετικά ήρεμα, χωρίς
διαταραχές, αλ-λά και γαλαξίες που έχουν υποστεί έντοναφαινόμενα,
τα οποία επιταχύνουν ή επιβρα-δύνουν τη δημιουργία άστρων σε
αυτούς.Τέτοια φαινόμενα είναι οι μεταξύ τους συ-γκρούσεις ή η
έκλυση ενέργειας από μαύρεςτρύπες στο κέντρο τους. Το τελευταίο
είναι τοθέμα της πιο πρόσφατης και πιο αγαπημένηςμου δουλειάς, για
το οποίο κυρίως βραβεύ-τηκα.
Πώς επιδρά μια μαύρη τρύπα στηδημιουργία νέων άστρων;
Η ύλη (από, π.χ., αέριο, άστρα) πουπέφτει σε μια μαύρη τρύπα
διαλύε-ται απελευθερώνοντας μεγάλα πο-
σά ενέργειας σε μορφή ακτινοβολίας. Έναμέρος της ακτινοβολίας
αυτής φεύγει προς
τα έξω (αν δεν έχει περάσει τον ορίζοντα γε-γονότων) και ασκεί
πίεση στο γύρω αέ-ριο. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για ηλεκτρόνιαή
πρωτόνια που, ενώ εισρέουν προς τη μαύ-ρη τρύπα, πιάνονται σε
μαγνητικά πεδία καιεκτοξεύονται προς τα έξω σε μορφή πίδακαμε
ταχύτητες κοντά στην ταχύτητα του φω-τός. Η πίεση δημιουργεί πολύ
ισχυρούς ανέ-μους που μπορούν να διαδοθούν σε ένανολόκληρο γαλαξία.
Φανταστείτε ανέμους πουνα μεταφέρουν εκατό εκατομμύρια φορές τημάζα
του ήλιου μας! Οι άνεμοι αυτοί παρα-σύρουν το αέριο που συναντούν
καθώς δια-δίδονται προς τα έξω, διασκορπίζοντάς το ήακόμα και
εκτοξεύοντας το έξω από τον γα-λαξία. Αυτό το φαινόμενο καθυστερεί
τη δη-μιουργία άστρων, η οποία ξεκινά με τη βαρυ-τική κατάρρευση
αερίου. Ακόμα όμως κι ανδεν επιταχυνθεί, το αέριο μπορεί να
θερμαν-θεί τόσο, που οι τυχαίες κινήσεις του να κα-θυστερούν τη
βαρυτική του κατάρρευση.
Ποια είναι τα σημαντικά αποτελέ-σματα της έρευνάς σας;
Αποδείξαμε δύο πράγματα. Πρώ-τον, ότι μια μαύρη τρύπα μπορεί
ναδημιουργήσει ανέμους σε έναν γα-
λαξία, εκεί που οι πίδακές της συναντούν νέ-φη. Είδαμε για πρώτη
φορά τέσσερις τέτοι-ους ανέμους σε έναν γαλαξία. Δεύτερον,
ότιμπορεί να θερμάνει και να αραιώσει ακόμακαι το πιο πυκνό αέριο
που γεννά νέα άστρα.Είδαμε άμεση αύξηση της θερμοκρασίας
τωνμοριακών νεφών, κατά περίπου 100 βαθ-μούς, η οποία επαρκεί για
να καθυστερήσειτη γέννηση άστρων. Βασικό συμπέρασμα τηςδουλειάς μας
είναι ότι οι (υπερμεγέθεις)μαύρες τρύπες μπορούν να οδηγήσουν
σεμικρότερους και με λιγότερα άστρα γαλαξίες.Αυτή η υπόθεση γινόταν
θεωρητικά ώστε νασυμφωνήσουν τα μεγέθη των γαλαξιών πουπροβλέπονταν
σε κοσμολογικές προσομοιώ-σεις με αυτά που παρατηρούνταν στο
σύ-μπαν. Πλέον την επιβεβαιώσαμε με δύο τρό-πους.
Τι είδους παρατηρήσεις χρησιμο-ποιήσατε για τη μελέτη σας
καιγιατί;
Χρησιμοποιήσαμε παρατηρήσειςαπό τις εγκαταστάσεις του Euro -pean
Southern Observa to ry (ESO)
στη Χιλή. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιήσα-με ένα από τα
μεγαλύτερα οπτικά/υπέρυθρατηλεσκόπια στον κόσμο, το Very
LargeTelescope (VLT), διαμέτρου οκτώ μέτρων, καιτο Atacama Large
Millimeter Array (ALMA),τη μεγαλύτερη συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων(με
πάνω από σαράντα αντένες των δώδεκαμέτρων). Οι δύο εγκαταστάσεις
μάς προσέ-φεραν συμπληρωματικές πληροφορίες γιατο αέριο: Το VLT
«βλέπει» πιο εύκολα το αέριοπου έχει ήδη θερμανθεί σε
περισσότερουςαπό 1000 Κ ενώ το ALMA βλέπει πιο εύκολατο πυκνό, κρύο
αέριο, θερμοκρασίας χαμη-λότερης των 100 Κ. Έτσι μπορούμε να
κατα-λάβουμε πού βρίσκεται και πώς κινείται τοαέριο που έχει ήδη
διασκορπιστεί σε ανέμουςσε σχέση με αυτό που ακόμα δημιουργεί
νέαάστρα.
Ποιοι φορείς ή πρόσωπα συμμε-τείχαν στην έρευνα;
Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών συνερ-γάζομαι με τον Νεκτάριο
Βλαχάκη,αναπληρωτή καθηγητή του Τμήμα-
τος Φυσικής. Σημαντική συνεισφορά είχααπό τη Francoise Combes,
καθηγήτρια στοCollege de France, ερευνήτρια του Αστερο-σκοπείου του
Παρισιού και μέλος της Γαλλι-κής Ακαδημίας. Με τη Francoise
πραγματικάαπολαμβάνω να μιλάω για Φυσική. Είναι σανένα πηγάδι
γνώσης από το οποίο τραβάςπληροφορίες με τον ρυθμό που θες.
Ποια είναι τα σχέδιά σας για μελ-λοντική έρευνα;
O επόμενος στόχος είναι να μελε-τήσω στατιστικά το πόσο συχνά
οιμαύρες τρύπες μειώνουν τη μάζα
γαλαξιών, σπρώχνοντας αέριο έξω από αυ-τούς. Μάλιστα, στοχεύω να
μελετήσω γαλα-ξίες και στο μακρινό σύμπαν, για να εξετάσωεάν οι
μαύρες τρύπες παίζουν ρόλο στο μέ-γεθος των γαλαξιών από
κοσμολογικής από-ψεως. Για τον λόγο αυτό θέλω να ξεκινήσωένα μεγάλο
project με το αρχείο του ALMA.
Γιατί να ασχοληθεί κανείς με τηνΑστροφυσική σε μια χώρα όπως
ηΕλλάδα;
Επειδή είναι εφικτό να κάνεις έρευ-να πρώτης γραμμής και στην
Ελλά-δα! Εν αντιθέσει με προηγούμενες
δεκαετίες, όταν η κάθε χώρα έπρεπε ναεπενδύει ξεχωριστά για να
φτιάχνει τηλε-σκόπια και να παίρνει δεδομένα, σήμερα ηέρευνα στην
Αστροφυσική γίνεται μέσω με-γάλων διεθνών εγκαταστάσεων, όπως
τοESO, ή διαστημικών τηλεσκοπίων, των οποί-ων τα δεδομένα είναι
προσβάσιμα δωρεάν!Οι ερευνητές από τις χώρες που τα κατα-σκεύασαν
έχουν το πλεονέκτημα να έχουνάμεση πρόσβαση στα δεδομένα τους, ενώ
οιυπόλοιποι έπειτα από έναν χρόνο. Έτσι έχου-με κι εμείς πρόσβαση
(απλά ελαφρώς ετερο-χρονισμένα) στα καλύτερα δεδομένα. Η
μόνηεπένδυση που χρειαζόμαστε αφορά το αν-θρώπινο δυναμικό, το
οποίο είναι εξίσου κα-λά καταρτισμένο σε σχέση με την
υπόλοιπηΕυρώπη. Αυτή η επένδυση είναι μικρή καιμπορεί να καλυφθεί
και από διεθνή προ-γράμματα. Υπάρχουν, για παράδειγμα, ερευ-νητές
που διεκδικούν να φέρουν άμεσα στηχώρα προγράμματα εκατομμυρίων
ευρώ γιατην ανάλυση των προαναφερθέντων δεδο-μένων. Το εντυπωσιακό
δε είναι ότι τέτοιαπρογράμματα μπορούν να είναι προσοδοφό-ρα, καθώς
η χρηματοδότηση μπορεί ναυπερβεί το ποσό που θα ξοδέψει η χώρα
γιατον μισθό των εν λόγω ερευνητών σε ολό-κληρη την καριέρα τους!
Άλλα κονδύλια αφο-ρούν επιστροφή πόρων που έχουν ήδη δια-τεθεί
όπως, π.χ., αυτά της Ευρωπαϊκής Δια-στημικής Εταιρείας (ESA). Η
χώρα πλήρωνεγια χρόνια συνδρομή στην ESA για συμμετο-χή σε
υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών και ασφά-λειας, αλλά δεν απορροφούσε τα
χρήματαπου θα μπορούσαν να της επιστραφούν γιαέρευνα. Η δημιουργία
μιας Ελληνικής Δια-στημικής Εταιρείας ήταν πραγματικά ανα-γκαία και
χάρηκα ιδιαιτέρως όταν άκουσαπως επιτέλους θα υλοποιηθεί. Είναι
κρίμα ναμην προσβλέπουμε στο να κάνουμε ένα βήμαπαραπάνω όταν
έχουμε τη δυνατότητα.Τέλος, υπάρχει και κοινωνικό έργο στη δου-λειά
μας, αυτό της διδασκαλίας. Έχουμε μιακατάρτιση που πρέπει να
μεταβιβάσουμε στιςεπόμενες γενιές φοιτητών - το χρωστάμε άλ-λωστε
στη χώρα που μόρφωσε και εμάς!
;
;
;
;
;
;
;!
!
!
!
!
!
!
Eνας ιππότης με αστραφτερή στολή κραδαίνει ένασπαθί με περίεργες
λάμψεις ενέργειας. Σε κάθεκατέβασμα του σπαθιού του, ένας δαίμονας
πέφτεινεκρός. Με τα χρυσά νομίσματα που έχει μαζέψεικατευθύνεται
προς ένα κατάστημα μαγικών αντι-
κειμένων. Ο ιππότης αρχίζει και γίνεται θολός, όπως και
τοπεριβάλλον γύρω του. Όλα μετατρέπονται σε πολύχρωμεςστάμπες και
θολές κουκίδες. Ο ιππότης και ο κόσμος γύρωτου σβήνουν. Όλα, πλέον,
τα καλύπτει μια μαύρη οθόνη. Οχειριστής του υπολογιστή δεν αντέχει
άλλο. Παίζει πάνω απόδώδεκα ώρες ακατάπαυστα ένα ψηφιακό παιχνίδι
ρόλων.Κουρασμένος πλέον, επιστρέφει στο κελί του. Το πρωί θατον
σηκώσουν οι δεσμοφύλακες για να κάνει τις απαραίτη-τες
καταναγκαστικές εργασίες στα ορυχεία και το μεσημέριθα τον βάλουν
πάλι να παίξει τον ρόλο του ιππότη. Στο παι-χνίδι αυτό μπορούν να
συμμετέχουν άπειροι παίκτες από κά-θε γωνιά του πλανήτη. Το μόνο
που χρειάζονται είναι ένανκαλό υπολογιστή με μια καλή κάρτα
γραφικών. Οι παίκτες,όμως, γίνονται άπληστοι. Θέλουν να φτιάχνουν
πανίσχυρουςχαρακτήρες προκειμένου να κερδίζουν σε όλες τις
μάχες.Όσο μεγαλύτερο επίπεδο έχεις και πολλά μαγικά αντικείμε-να
τόσο πιο ικανός πολεμιστής είσαι. Δεν είναι εύκολο, όμως,να
συγκεντρώσεις πολλά χρυσά νομίσματα για να αγοράσειςτα πιο δυνατά
μαγικά αντικείμενα. Γι’ αυτό υπάρχουν παί-κτες-εργάτες που κάποιοι
τους εκμεταλλεύονται για να παί-ζουν, ώστε να εμπορεύονται στη
συνέχεια όσα θέλουν οιπαίκτες-πελάτες.
Σε φυλακές της βορειοανατολικής Κίνας οι δεσμοφύλακεςαναγκάζουν
τους κρατούμενους να παίζουν ψηφιακά παιχνίδιαώστε να μαζεύουν
χρυσά νομίσματα, μαγικά αντικείμενα καινα αναβαθμίζουν χαρακτήρες
του παιχνιδιού. Στη συνέχεια,μπορούν να πουλούν όλα αυτά σε άλλους
παίκτες σε οποιαδή-ποτε γωνιά του πλανήτη. Πρόκειται για εργοστάσια
εικονικώναγαθών. Υπάρχουν και νόμιμα εργοστάσια πλέον στην Κίναπου
κάνουν ακριβώς αυτή τη δουλειά. Βάζουν ανθρώπους ναπαίζουν
νύχτα-μέρα ώστε να εμπορεύονται τα ψηφιακά εικο-νικά «αγαθά». Το
2009 η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας είχεεκδώσει μια οδηγία που
καθόριζε το πώς θα μπορούσαν νααποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής
τα φανταστικά νομί-σματα, καθιστώντας παράνομες τις επιχειρήσεις
χωρίς άδειαστο εμπόριο. Τα εργοστάσια εικονικών αγαθών
προσφέρουνμεγαλύτερες αμοιβές από τα κανονικά εργοστάσια.
Προσφέ-ρουν, όμως, και κάτι άλλο. Προσφέρουν χρόνο στους
πελάτες.Όταν ένας παίκτης κάπου στις ΗΠΑ ή στη Σουηδία ή την
Αυ-στραλία αγοράζει μαγικά αντικείμενα και χρυσά νομίσματααγοράζει
πρακτικά τον χρόνο που θα χρειαζόταν για να τα συλ-
λέξει όλα αυτά μέσα στον ψηφιακό κόσμο του παιχνιδιού.
Στονψηφιακό κόσμο όλοι μοιάζουν ίδιοι. Οι λόγοι, όμως, για
τουςοποίους παίζουν είναι εντελώς διαφορετικοί. Οι εργάτες και
οιπελάτες είναι δύο διαφορετικές κατηγορίες, εντελώς αόρατεςόμως
μέσα στο παιχνίδι. Ο ψηφιακός κόσμος τέτοιων παιχνι-διών έχει,
επομένως, ταξικές διαβαθμίσεις και σχέσεις εξου-σίας που είναι
αόρατες εντός του ψηφιακού κόσμου, αλλά πουχωρίς αυτές ο ψηφιακός
κόσμος θα ήταν διαφορετικός.
Κάπου στην άγρια Δύση, ένας άνδρας μπαίνει μέσα σε ένασαλούν.
Είναι κυνηγός κεφαλών και ψάχνει να βρει δύο επικη-ρυγμένους
εγκληματίες. Συγκεντρώνει τις απαραίτητες πληρο-φορίες, γεμίζει τον
σάκο του με τρόφιμα και νερό και ξεκινάειμε το άλογό του να τους
βρει. Έπειτα από δύο μέρες τους εντο-πίζει, τους στήνει ενέδρα και
τους σκοτώνει. Παίρνει όλα ταχρήματα που είχαν κλέψει και τα
επιστρέφει στην τράπεζα τηςπόλης. Είναι πλέον έτοιμος να επιστρέψει
σπίτι του. Παίρνει τονσυρμό του μετρό που τον περιμένει λίγο
παραπέρα. Στον σταθ-μό τον περιμένει μια λιμουζίνα. Κατευθύνεται σε
έναν ουρα-νοξύστη, ανεβαίνει με το ασανσέρ στον τελευταίο όροφο,
βάζειένα ποτήρι μπράντι και αγναντεύει το ηλιοβασίλεμα αυτού
τουνέου θαυμαστού κόσμου.
Η σειρά “Westworld”, που προβλήθηκε την προηγούμενηχρονιά, είναι
ένα πραγματικό αριστούργημα. Θα μπορούσε πο-λύ εύκολα να
αξιοποιηθεί για μαθήματα Φιλοσοφίας. Η σειράπαρουσιάζει μια ομάδα
επιστημόνων που δημιουργεί τεχνη-τούς ανθρώπους (ρομπότ) που ζουν
σε ένα τεράστιο θεματικόπάρκο. Το θέμα του πάρκου είναι η Άγρια
Δύση. Τα ρομπότ, οιεπονομαζόμενοι «οικοδεσπότες», δεν γνωρίζουν ότι
οι «ζω-ές» τους έχουν προγραμματιστεί από κάποιους άλλους. Αυτότο
πάρκο το επισκέπτονται πλούσιοι πελάτες, οι «επισκέπτες».Τα όπλα
που έχουν οι επισκέπτες-παίκτες μπορούν να σκοτώ-σουν τα ρομπότ. Τα
όπλα που έχουν τα ρομπότ, όμως, δεν μπο-ρούν να σκοτώσουν τους
επισκέπτες. Η περιοχή αυτή έχει πά-ρα πολλά σενάρια, τα οποία οι
επισκέπτες-παίκτες μπορούν να
επιλέξουν ανάλογα με τις επιθυμίες τους. Υπάρχει
απόλυτηελευθερία από πλευράς παικτών και μπορούν να κάνουν
ό,τιθέλουν. Σύντομα, μέσα σε αυτό το παιχνίδι οι ήρωες, επισκέ-πτες
και οικοδεσπότες, αρχίζουν να «ανακαλύπτουν» τους εαυ-τούς τους.
Όλοι και όλες μαθαίνουν ότι σε κάθε παιχνίδι πρέπεινα πολεμήσεις
και να νικήσεις, όπως ακριβώς και στην αληθι-νή ζωή. Άνθρωποι και
μηχανές ξαναγεννιούνται, επινοούν εκνέου τους εαυτούς τους, κάνουν
συγκεκριμένες επιλογές καιστο τέλος αποφασίζουν τι θα απογίνουν. Η
σειρά πραγματεύε-ται κομβικά φιλοσοφικά ζητήματα, όπως την
ελευθερία τηςβούλησης, τη συνείδηση, τη σχέση ανθρώπων και μηχανών,
τησχέση δημιουργού και δημιουργήματος. Οι πελάτες γνωρίζουνότι οι
μηχανές δεν είναι άνθρωποι, ενώ οι μηχανές γνωρίζουνγια τους
εαυτούς τους ότι είναι άνθρωποι. Όταν κάποιος συ-μπεριφέρεται σε
κάποιον σαν να είναι κάτι άλλο από αυτό πουεκείνος νομίζει πως
είναι, τότε η σύγκρουση μοιάζει αναπό-φευκτη. Η φύση, είτε είναι
μηχανή είτε είναι άνθρωπος, επινο-εί τον δρόμο της και μεταμορφώνει
όσους είναι μέρη της.
Άνθρωποι αγοράζουν ψηφιακά χρυσά νομίσματα για ψη-φιακούς
κόσμους και επινοούν νέα άβαταρ μέσα σε αυτούςτους κόσμους.
Άνθρωποι πληρώνουν για να πάνε να σκοτώ-σουν μηχανές που ελάχιστα
διαφέρουν από τους ανθρώπους.Κόσμοι μέσα σε κόσμους, άνθρωποι
παράγουν αντικείμενα πουδεν υπάρχουν, αλλά έχουν αξία, εμπορεύονται
τον χρόνο, απω-θημένα, την ίδια την ελεύθερη βούληση, υλικά αγαθά
που πριναπό τη χρήση είναι απλές μηχανές, αλλά ο σκοπός της
ύπαρξήςτους έχει να κάνει με αληθινά γεγονότα. Μηχανές και
άνθρω-ποι σε μια διαρκή συνδιαμόρφωση.
Δ.Π.
Κόσμοι μέσασε κόσμους
EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Μαύρες τρύπες
και αστρογένεσηEΡΕΥΝΑ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Προσομοίωση του πίδακα που εκτοξεύεται από τη μαύρη τρύπα στο
κέντρο ενός γαλαξίακαι προκαλεί τη θέρμανση του αερίου
(www.youtube.com/watch?v=sopEHuZeOgY)
-
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
Yπάρχει ένα χωριό όπου όλοι οιάνδρες είναι καθημερινά
ξυρι-σμένοι. Επίσης, υπάρχει ένας μό-νο κουρέας. Ο κουρέας
ξυρίζειμόνο τους άνδρες που δεν ξυρί-
ζονται μόνοι τους. Αν χρησιμοποιήσουμε τηΘεωρία των Συνόλων από
τα Mαθηματικά,θα δούμε ότι έχουμε δύο σύνολα ανδρώνσε αυτό το
χωριό. Υπάρχει ένα σύνολο αν-δρών που αποτελείται από άνδρες που
ξυ-ρίζονται στον κουρέα. Υπάρχει και ένα δεύ-τερο σύνολο ανδρών που
αποτελείται απόάνδρες που δεν ξυρίζονται στον κουρέααλλά μόνοι
τους. Το ερώτημα είναι: Ποιοςξυρίζει τον κουρέα; Γίνεται ο κουρέας
ναξυρίζεται μόνος του; Όχι, γιατί ο κουρέαςξυρίζει όλους τους
άντρες που δεν ξυρίζο-νται μόνοι τους. Τον ξυρίζει, όμως, κάποι-ος
άλλος; Και πάλι όχι, γιατί ο κουρέας ξυ-ρίζει όλους όσοι δεν
ξυρίζονται μόνοι τους.Ο κουρέας, επομένως, δεν ανήκει σε κανέ-να
από τα δύο σύνολα. Αυτό είναι ένα πα-ράδοξο που δεν μπορεί να λύσει
η συγκε-κριμένη μαθηματική θεωρία.
Ας φανταστούμε, τώρα, ότι ζητάμε απόέναν μαθητή να μας γράψει
μια σειρά αριθ-μών ξεκινώντας από το 0 έως το 1.000 καιαθροίζοντας
κάθε φορά δύο. Ο μαθητής ξε-κινάει: 2, 4, 6, 8 κ.ο.κ. Κάποια στιγμή
φτάνειστο 1.000. Εμείς, τότε, του λέμε να συνεχί-σει. Ο μαθητής
αρχίζει και γράφει: 1.004,1.008, 1.012 κ.ο.κ. Έκπληκτοι,
αναρωτιόμα-στε για ποιο λόγο το έκανε αυτό. Ο μαθητήςαπαντάει ότι
έτσι νόμιζε ότι πρέπει να συνε-χίσει. Στην ερώτησή μας, μάλιστα,
πώς θασυνέχιζε μετά το 3.000, απαντάει ως εξής:3.006, 3.012, 3.018
κ.ο.κ. Είναι σαφές ότι ομαθητής εξέλαβε με διαφορετικό τρόπο
τηνοδηγία μας. Προφανώς, μπορούμε εύκολανα εκπαιδεύσουμε τον μαθητή
να ακολου-θήσει τον κανόνα της συγκεκριμένης αριθ-μητικής
ακολουθίας και να το κάνει «σωστά».Η διαδικασία της εκπαίδευσης,
ωστόσο, είναι
έως έναν βαθμό καταναγκαστική. Ο μαθητήςκαλείται να μάθει τον
έναν και ορθό τρόποπου του υποδεικνύουμε. Τίποτα, από την άλ-λη,
δεν αποκλείει να ερμηνευτεί αυτός ο κα-νόνας ξανά με διαφορετικό
τρόπο στο μέλ-λον. Αυτό μας δείχνει ότι οι κανόνες χρήζουνπάντα
ερμηνείας. Το παραπάνω πρόβληματο διατύπωσε ο φιλόσοφος Λούντβιχ
Βίτ-γκενσταϊν. Η τήρηση των κανόνων, για τονΑυστριακό φιλόσοφο,
δείχνει ότι κανέναςκανόνας δεν μπορεί να διατυπωθεί με τρόποπου να
καθορίζει τις ερμηνείες του. Οι ερμη-νείες καθορίζονται από όσους
προσλαμβά-νουν τους κανόνες και αυτός είναι ο λόγοςπου οι ερμηνείες
είναι δυνητικά άπειρες.
Πώς συμφωνούν, τελικά, οι άνθρωποι ωςπρος τους κανόνες; Μία
απάντηση είναι ότιοι άνθρωποι συμφωνούν μέσα από κοινω-νικές
διαδικασίες. Συναινούν σε ένα συγκε-κριμένο νόημα του κανόνα. Μία
άλλη απά-ντηση θα ήταν ότι δεν έχει σημασία τι εννο-ούμε με τους
κανόνες, αλλά πώς τους εφαρ-μόζουμε. Αυτό σημαίνει ότι η εφαρμογή
ενόςκανόνα έχει πάντα ένα συγκεκριμένο καιαντικειμενικό αποτέλεσμα.
Ωστόσο, και στιςδύο περιπτώσεις ο τρόπος με τον οποίο δια-
τυπώνουμε τους κανόνες δεν καθορίζει πώςθα εφαρμοστούν. Ο
Ούγγρος φιλόσοφοςτων μαθηματικών Ίμρε Λάκατος το 1961υποστήριξε ότι
τα Μαθηματικά είναι μια κοι-νωνική διαλεκτική κατασκευή. Αν,
επομένως,στα Μαθηματικά υπάρχουν τέτοιου είδουςδυσκολίες ως προς τη
σημασία των κανό-νων, τότε σίγουρα σε πιο σύνθετα και
πολυ-παραγοντικά περιβάλλοντα ο βαθμός δυ-σκολίας αυξάνεται
επικίνδυνα. Υπό αυτή τηνέννοια, τα Μαθηματικά βρίσκονται πιο
κοντάστη Φυσική και λιγότερο στη Λογική. Οι μα-θηματικές αλήθειες
δεν προκύπτουν απόπροφανή αξιώματα, αλλά από υποθέσεις.Πρόκειται
για υποθέσεις όμοιες με εκείνεςπου γίνονται στη Φυσική και
κρίνονται απότο κατά πόσο εύλογες είναι οι συνέπειέςτους. Με άλλα
λόγια, η αλήθεια δεν είναι πο-τέ προφανής, ούτε καν στα
Μαθηματικά.
Στο επόμενο και τελευταίο άρθρο τουαφιερώματος θα ασχοληθούμε με
τη σχέσηΜαθηματικών και κοινωνίας. Θα δούμε πώςτα Μαθηματικά
διαμορφώθηκαν με διαφο-ρετικούς όρους σε διαφορετικούς τόπους
καιδιαφορετικές εποχές.
Δ.Π.
Μαθηματικά και αλήθεια
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 2017ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η ΕΠΙΝΟΗΣΗΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ
«Δεν υπάρχει αμφιβολία Έρλιγκτον ―εκφράσαμε μαθηματικά τον σκοπό
του σύμπαντος. Θεέ μου, πώς αγαπώ τη συγκίνηση της επιστημονικής
ανακάλυψης!»
«No doubt about it, Ellington―we ’ve mathematically expressedthe
purpose of the universe. Gad, how I love the thrill of scientific
discovery!»
Το 1880 ο Γερμανός μαθηματι-κός Γκέοργκ Κάντορ με τη
ΘεωρίαΣυνόλων οδήγησε τα Mαθηματικάστην περίφημη «κρίση
θεμελίων».Ήταν μια θεωρία που έδειχνε ότι ηέννοια του απείρου θα
μπορούσενα τιθασευτεί μαθηματικά, αλλά ηπροσπάθεια αυτή οδηγούσε σε
αρ-κετά παράδοξα. Ένα από αυτά ταπαράδοξα προέκυψε στις αρχές
του20ού αιώνα στη Θεωρία Συνόλωναπό τον διάσημο μαθηματικό
καιφιλόσοφο Μπέρντραντ Ράσελ καιείναι το παράδοξο με τον κουρέαπου
μόλις αναφέραμε. Σύμφωνα μετη Θεωρία Συνόλων, μπορεί καιπρέπει να
υπάρχει ένα σύνολο γιαοποιαδήποτε συνθήκη που προσ-διορίζει τα μέλη
ενός συνόλου. Τασύνολα είναι αντικείμενα που κα-θορίζονται από τα
μέλη τους. Ανκαθορίσουμε ποια μέλη έχει ένασύνολο, τότε έχουμε
καθορίσει καιτο ίδιο το σύνολο. Για να καθορί-σουμε, όμως, τα μέλη
ενός συνό-λου, πρέπει να ορίσουμε μια συν-θήκη, να θεωρήσουμε ότι
τα μέληέχουν μια κοινή ιδιότητα. Για παρά-δειγμα, το σύνολο των
οπαδώνμιας αθλητικής ομάδας αποτελείταιαπό οπαδούς που
υποστηρίζουντην ίδια ομάδα. Σύμφωνα με τονΡάσελ, το λάθος προκύπτει
από τηνπεποίθησή μας ότι μπορούμε ναφτιάξουμε ένα σύνολο για
οποια-δήποτε ιδιότητα μπορούμε να σκε-φτούμε. Αυτή η πεποίθηση ή,
πιοορθά, υπόθεση δεν συνάγεται απόκάπου. Έχει καθαρά αξιωματικό
χα-ρακτήρα και σε καμία περίπτωσηδεν είναι προφανής.
Ο Ντέιβιντ Χίλμπερτ περίπου τηνίδια περίοδο προσπάθησε να σώ-σει
τα θεμέλια των Μαθηματικών.Προσπάθησε να αποδείξει τη συ-νέπεια
οποιασδήποτε μαθηματι-κής θεωρίας στηριζόμενος σε ερ-γαλεία που δεν
θα χρησιμοποιού-σαν τίποτα άλλο πέρα από τουςφυσικούς αριθμούς. Ένα
νέοπλήγμα, όμως, ήρθε με τον Αυ-στριακό μαθηματικό και
φιλόσοφοΚουρτ Γκέντελ. Απέδειξε ότι αυτήη απλή θεωρία των
φυσικώναριθμών περιείχε προτάσεις τοψεύδος ή η αλήθεια των
οποίωνδεν μπορούσαν να αποδειχτούνστο εσωτερικό της ίδιας της
θεω-ρίας. Οι κανόνες, δηλαδή, τηςίδιας της θεωρίας δεν μπορούσαννα
καθορίσουν σε ορισμένες περι-πτώσεις αν κάτι είναι αληθές ήψευδές.
Η θεωρία των φυσικώναριθμών ήταν μη-πλήρης. Ο Γκέ-ντελ κατάφερε να
δείξει ότι εντόςτης θεωρίας δεν παράγοντανπροφανείς αλήθειες μέσω
προ-φανών βημάτων.
Μπέρντραντ Ράσελ
/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict >
/JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false
/CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300
/GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true
/GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300
/GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2
/GrayImageDownsampleThreshold 1.00000 /EncodeGrayImages true
/GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true
/GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict >
/GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict >
/JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false
/CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200
/MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true
/MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200
/MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000
/EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode
/MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None
] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false
/PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000
0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true
/PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ]
/PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier ()
/PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped
/False
/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe)
(Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false
/GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks
false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false
/IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings
/Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ]
/PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing
true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling
/UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>>
setdistillerparams> setpagedevice
