ÔñéðôüëåìïòΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2009 | ÔÅÕ×ÏÓ 27Ï

ÃÅÙÐÏÍÉÊÏ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÁÈÇÍÙÍ

Αφιέρωμα:

ΔΑΡΒΙΝΟΣ200 χρόνια

από τη γέννησή του

Τα ζώα και η νέα γρίπη

Μανόλης Αναγνωστάκης

τέσσερα χρόνια μετά

Åêäüôçò: ÃÅÙÐÏÍÉÊÏ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÁÈÇÍÙÍÉåñÜ Ïäüò 75, Ô.Ê. 11855, ÁèÞíá

ÄéåõèõíôÞò: Ãåþñãéïò ÆÝñâáòÊáèçãçôÞò Ã.Ð.Á.

ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ:¢ííá Êïýñôç Åðßêïõñç ÊáèçãÞôñéá Ã.Ð.Á.Ëåùíßäáò Ëïõëïýäçò ÊáèçãçôÞò Ã.Ð.Á.ÄçìÞôñçò Ìåíôæáöüò Ïìüôéìïò ÊáèçãçôÞò Ã.Ð.Á.ÄçìÞôñçò Ðáíáãéùôüðïõëïò Éóôïñéêüò, Õðåýèõíïò Éóôïñéêïý Áñ÷åßïõ Ã.Ð.Á.

Ãñáììáôåßá ÅðéôñïðÞò: ÏñÝóôçò ÊáÀñçò ÐÅ Äéïéêçôéêïý, ÏéêïíïìéêïýÔìÞìá Äçìïóßùí êáé Äéåèíþí Ó÷Ýóåùí Ã.Ð.Á.

Ó÷åäéáóìüò:¢ííá ÊïýñôçΟρέστης Καΐρης

EðéìÝëåéá åêôýðùóçò:Åêäüóåéò ÍçñÝáò - Âáóßëçò Êáôïýöáò

Äéáäéêôõáêüò ôüðïò Ôñéðôüëåìïõ: www.aua.gr

ÅðéóôïëÝò óôïí Ôñéðôüëåìïìðïñåßôå íá óôÝëíåôå óôç äéåýèõíóç: ÉåñÜ Ïäüò 75, 11855, Âïôáíéêüò

Ï «Ôñéðôüëåìïò» åßíáé ðåñéïäéêü Ýêöñáóçò ãíþ ìçòôçò áêáäçìáúêÞò êïéíüôçôáò ôïõ Ãåùðïíéêïý Ðáíå -ðé óôçìßïõ Áèçíþí óå èÝìáôá åðéóôÞìçò, ðáé äåßáòêáé ðïëéôéóìïý ôá ïðïßá, êáôÜ ôçí êñßóç ôçò Óõíôá -êôéêÞò ÅðéôñïðÞò, åíäéáöÝñïõí ôçí êïé íÞ ãíþìç.Óõíåðþò, ùò ðñïò ôçí åðéóôçìïíéêÞ åãêõñü ôçôá ôùíäçìïóéåõüìåíùí êåéìÝíùí, ôçí êýñéá åõèýíç Ý÷ïõíïé óõããñáöåßò ôïõò.

Åêäßäåôáé óå 2.500 áíôßôõðá êáé äéáíÝìåôáé äùñåÜí.

Óå ðåñéðôþóåéò áíáäçìïóßåõóçò ðáñáêáëïýìå íááíáöÝñåôáé ùò ðçãÞ ç ðåñéïäéêÞ Ýêäïóç ôïõ Ã.Ð.Á.«Ôñéðôüëåìïò»

Áðü ôïí Ðñýôáíç

Ã. ÆÝñâáò

Τα ζώα και η νέα γρίπη

Αφιέρωμα: Δαρβίνος - Η επέτειος των 200 χρόνων από

τη γέννηση του Δαρβίνου

Αφιέρωμα: Δαρβίνος - Τα τριπλά γενέθλια της εξελικτικής

Εκδήλωση για τον Μανόλη Αναγνωστάκη στο Γ.Π.Α.

Βιβλιοκριτική

Âéâëéïðáñïõóßáóç

ÍÝá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ

ÔñéðôüëåìïòÐ Å Ñ É Ï Ä É Ê Ç Å Ê Ä Ï Ó ÇÃ Å Ù Ð Ï Í É Ê Ï Ð Á Í Å Ð É Ó Ô Ç Ì É Ï Á È Ç Í Ù Í

1

2

10

15

17

20

21

5

Ôï ðåñéïäéêü ôõðþíåôáé óå áíáêõêëþóéìï êáéìç ÷ëùñéùìÝíï ÷áñôß, áêßíäõíï ãéá ôïðåñéâÜëëïí

Έργο εξωφύλλου:Καρικατούρα του Δαρβίνου,από το περιοδικό Vanity Fair του 1871

Φθινόπωρο 20091

Áðü ôïí Ðñýôáíç

Φέτος όμως, εκτός και αν κανείς ηθελημένα αγνοεί τη σκληρήπραγματικότητα, είναι τόση η αβεβαιότητα η οποία διαχέεται από τοευρύτερο πολιτικό σύστημα προς κάθε οργανωμένη δραστηριότητα τηςοικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής ώστε δύσκολα βρίσκειέδαφος να βλαστήσει η προοπτική διεξόδου από χρονίζοντα προβλήματα,αγκυλώσεις του παρελθόντος και καθυστερήσεις στην προσαρμογή σεδεδομένα διεθνούς παραδοχής. Με δυο λόγια, η λεγόμενη ελληνικήιδιαιτερότητα συνεχίζει απτόητη την πορεία της.

Αρχίζοντας από το τέλος την τεκμηρίωση αυτής της όχι και τόσοαισιόδοξης εισαγωγής θα έλεγα ότι η προκήρυξη πρόωρων εκλογών,ανεξάρτητα από τους πολιτικούς λόγους οι οποίοι, ενδεχομένως, τιςεπέβαλαν, συμπίπτοντας με την έναρξη μιας νέας ακαδημαϊκής χρονιάςείναι αυτονόητο ότι δεν συμβάλλουν στην επίλυση εκκρεμοτήτων που μαςκληροδότησε το απώτερο αλλά και το πρόσφατο παρελθόν. Έτσι, η εθνικήεπιτροπή Μπαμπινιώτη η οποία συστάθηκε για να επεξεργασθεί ένα νέοσύστημα εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν θα προλάβεινα δώσει σε δημόσια συζήτηση τα πορίσματα των εργασιών της. Επειδήστα πορίσματα αυτά περιλαμβάνονταν, όπως έχει γίνει γνωστό, καιπροτάσεις αλλαγής του ρόλου και της λειτουργίας του Λυκείου είναιλυπηρό ότι ένα από τα πλέον κομβικά προβλήματα του εκπαιδευτικού μαςσυστήματος παραμένει άλυτο, αν δεν παραπέμπεται στις καλένδες.

Από την άλλη, μια σειρά από κρίσιμες τροπολογίες (εκλεκτορικάσώματα μελών ΔΕΠ, τρόπος εκλογής πρυτάνεων, προέδρων τμημάτωνκ.λπ.) στον ισχύοντα νόμο-πλαίσιο, τις οποίες έχει εισηγηθεί από τα μέσατης προηγουμένης ακαδημαϊκής χρονιάς ομόφωνα η Σύνοδος τωνΠρυτάνεων στο ΥΠΕΠΘ δεν έχουν βρει ακόμη τον δρόμο προς τηνομοθετική τους ρύθμιση. Το αυτό ισχύει και για την αναγνώριση τουπτυχίου των μηχανικών και των γεωπόνων ως ισοδύναμο τουΕυρωπαϊκού Master. Επίσης, οι τετραετείς προγραμματισμοί ανάπτυξης ανκαι έχουν συμφωνηθεί μεταξύ ιδρυμάτων και υπουργείου και έχουνσυνυπογραφεί, είναι άγνωστο πώς θα υλοποιηθούν. Οι χρηματοδοτήσεις,ισχνές έτσι και αλλιώς, του φετινού Προγράμματος ΔημοσίωνΕπενδύσεων δεν έχουν ακόμη διατεθεί στα ιδρύματα. Ενώ, μόλις έναμικρό μέρος (Ηράκλειτος, Θαλής) του συνολικού προγράμματος τηςτέταρτης προγραμματικής περιόδου σύγκλισης της Ευρωπαϊκής Ένωσηςέχει ήδη προκηρυχθεί. Ένας μεγάλος αριθμός τμημάτων ΤΕΙ (πολλά τωνοποίων, άσχετα με τις ερμηνείες που δίνει ο καθένας μας στο γεγονός, δενπρέπει να ξεχνούμε ότι είναι γεωπονικής κατεύθυνσης) δεν προτιμήθηκεαπό κανένα υποψήφιο. Το ζήτημα νομοθετικής ρύθμισης των λεγόμενων«κολλεγίων» παραπέμπεται εκ νέου στο μέλλον, ενώ ο ημερήσιος τύποςείναι πλήρης διαφημίσεων των υπηρεσιών που ήδη παρέχουν αυτά ταιδρύματα…

Δεν χρειάζεται νομίζω να επιμείνω. Οι καθυστερήσεις και οι αδρά -νειες της πολιτείας, χωρίς να απεκδύομαι τις αναλογούσες ευθύνες τηςακαδημαϊκής κοινότητας σε όλες τις βαθμίδες και τα στρώματα που τηναποτελούν, είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού. Οι εκλογές, σε αυτό τοπροβληματικό τοπίο προσθέτουν το δικό τους μερίδιο αβεβαιότητας για τομέλλον της ανώτατης εκπαίδευσης.

Τι πρέπει να κάνουμε; Πιστεύω ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή από τονα συγκεντρωθούμε σε αυτό που παραμένει διαχρονικά ένα σημείοσταθερότητας και συνοχής στο χώρο ευθύνης και αρμοδιότητάς μας.Εννοώ, βέβαια, την εκπαίδευση και την έρευνα. Στις δύσκολες εποχές πουδιανύουμε και μέχρι το ευρύτερο πολιτικό σύστημα αποκτήσει τηστιβαρότητα η οποία θα εμπνεύσει και θα προωθήσει τις απαιτούμενεςαλλαγές στην παιδεία και αλλού δικός μας ρόλος είναι να προσδώσουμεσοβαρότητα, συνέχεια και κύρος στα υψηλά καθήκοντά μας ωςδιδάσκοντες και διδασκόμενοι του καταξιωμένου θεσμού, που παρά ταόσα προβλήματά του, εξακολουθεί να είναι το ελληνικό δημόσιοπανεπιστήμιο..

Είθισται στην αφετηρία κάθε νέας χρονιάς να

ακούγονται λόγοι αισιοδοξίας και ελπίδας για την

πρόοδο και τη βελτίωση της ανώτατης εκπαί δευ -

σης. Άλλωστε, αυτή τη θετική διάθεση μεταδίδουν

στα ελληνικά πανεπιστήμια, εξ αντικειμένου, οι

χι λιά δες νεοεισερχόμενοι κατ’ έτος φοιτητές, επιτυ -

χόντες του μαραθωνίου των πανελλήνιων εξε -

τάσεων.

Ã Å Ù Ñ Ã É Ï Ó Æ Å Ñ Â Á ÓÐ Ñ Õ Ô Á Í Ç Ó

ΣΤΗΝ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ…

ÅéóáãùãÞ

Ç ãñßðç åßíáé Ýíá ïîý åìðýñåôï

íüóçìá êõñßùò ôïõ áíáðíåõóôéêïý

óõóôÞìáôïò ôïõ áíèñþðïõ êáé

ïñéóìÝíùí åéäþí æþùí êáé ðôçíþí,

ãíùóôü áðü ôçí áñ÷áéüôçôá. ¼ìùò

áðü ôï 1918-19, ðïõ ç ëåãüìåíç

"ÉóðáíéêÞ ãñßðç" èåùñåßôáé üôé Üë -

ëáîå ôç ñïÞ ôçò éóôïñßáò ôçò

áíèñùðüôçôáò áðïôÝëåóå êáé áðï -

ôåëåß ìéá áðü ôéò óïâáñüôåñåò

áðåéëÝò ãéá ôç æùÞ ôùí áíèñþðùí.

Ôüôå åêôüò áðü ôá 20 åêáôïììýñéá

áíèñþðùí ðïõ ðÝèáíáí, íüóçóáí

ðåñßðïõ 500 åêáôïììýñéá Üíèñù -

ðïé, áñéèìüò ðïõ áíôéóôïé÷ïýóå óôï

Þìéóõ ðåñßðïõ ôïõ ôüôå ðëçèõóìïý

ôçò ãçò. Ôï óôÝëå÷ïò ðïõ äçìéïýñ -

ãçóå ôçí åðéäçìßá ôï 1918 Þôáí ôï

Ç1Í1, ðïõ óõíÝ÷éóå íá ðñïêáëåß

åôÞóéåò åîÜñóåéò ìÝ÷ñé ôï 1957.

Ç ðñþôç áíáöïñÜ ãéá ôçí

åìöÜíéóç ôçò ãñßðçò óôá æþá,

÷ñïíïëïãåßôáé áðü ôï 1878 üôáí ï

Perroncito, óôçí Éôáëßá, ôçí

ðåñéãñÜöåé ùò Ýíá óïâáñü íüóçìá

ôùí ðôçíþí, ðïõ áñ÷éêÜ

÷áñáêôçñßóèçêå ùò ðáíþëç ôùí

ðôçíþí "Fowl Plaque" êáé ìüíï ôï

1955, ôáõôïðïéÞèçêå ùò éüò

ãñßðçò.

Óêïðüò ôçò ðáñïýóáò åíçìÝñù -

óçò åßíáé ç äéåõêñßíéóç ôçò ó÷Ýóçò

ôïõ óôåëÝ÷ïõò A/H1N1 ðïõ åßíáé

õðåýèõíï ãéá ôçí åðéäçìßá ãñßðçò

óôïí Üíèñùðï ôçí Üíïéîç ôïõ

2009, áñ÷Þò ãåíïìÝíçò áðü ôï

Ìåîéêü, ìå ôá äéÜöïñá óôåëÝ÷ç

ãñßðçò óôá æþá (÷ïßñùí - ðôçíþí).

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.2

Å. ÎÕËÏÕÑÇ - ÖÑÁÃÊÉÁÄÁÊÇÁÍ. ÊÁÈÇÃÇÔÑÉÁÔÌ. ÆÙÉÊÇÓ ÐÁÑÁÃÙÃÇÓ, Ã.Ð.Á.

Ðόσο ευθύνονταιτα ζώαγια την δημιουργίατης νέας γρίπηςA/H1N1;

Ïíïìáôïëïãßá ôýðùí ãñßðçòÁíÜëïãá ìå ôéò ðñùôåÀíåò (ôçò èåìåëéþ -äïõò ìÜæáò êáé ôïõ íïõêëåïêáøéäßïõ) ôïõéïý ôçò ãñßðçò äéáêñßíïíôáé ôñåéò ôýðïé:o Á, ï  êáé ï C. Ðñüêåéôáé ãéá ôåëåßùòäéáêñéôïýò ôýðïõò éþí êáèþò äåí öÝñïõíêïéíÜ áíôéãüíá. Ïé éïß ãñßðçò ôýðïõ  êáé CðñïóâÜëëïõí óõíÞèùò ôïõò áíèñþðïõòêáé óðÜíéá ôéò öþêéåò êáé ôïõò ÷ïßñïõòáëëÜ ðïôÝ äåí Ý÷ïõí áðïìïíùèåß áðüðôçíÜ.

¼ëïé ïé éïß ôýðïõ Á Ý÷ïõí êïéíÞÍïõêëåïðñùôåÀíç (NP) êáé ðñùôåÀíç õðï -óôñþìáôïò (Ì), åíþ äéáöÝñïõí óôçíóýíèåóç ôùí äõï ìåãÜëùí Áíôéãüíùí ôçòåðéöÜíåéáò ôïõ éïý, ôçò Áéìïóõãêïë -ëçôßíçò (Hemagglutinin Antigen, HA Þ Ç)êáé ôçò ÍåõñáìéíéäÜóçò (NeuraminidaseAntigen, NA Þ Í). ÌÝ÷ñé óÞìåñá åßíáéãíùóôïß 16 ôýðïé áíôéãüíùí Áéìïóõãêïë -ëç ôßíçò (Ç, áðü 1-16) êáé 9 ôýðïé Íåõñá -ìé íéäÜóçò (Í, áðü 1-9) (Ó÷Þìá 1, 2). ÏéäéÜöïñåò åðéæùïôßåò êáé åðéäçìßåò ïöåß -ëïíôáé óôïν óõíäõáóìü ôùí äéáöüñùíôýðùí Ç, Í. ÈåùñçôéêÜ ìðïñåß íá õðÜñ -îïõí üëïé ïé óõíäõáóìïß ìåôáîý ôùíáíôéãïíéêþí õðïôýðùí Ç êáé Í. Ðåñéó -óüôåñï óõ÷íÞ êáôÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéáåßíáé ç åìöÜíéóç ôùí Ç5 óôåëå÷þí ôùíðôçíþí (áðü ôï 1996-2009).

Ïé éïß ãñßðçò ôýðïõ Á Ý÷ïõí ùòíïõêëåúíéêü ïîý Ýíá ìïíüêëùíï ãñáììéêüRNA ìüñéï áñíçôéêÞò ðïëéêüôçôáò, ðïõðåñéëáìâÜíåé ïêôþ åðéìÝñïõò ìüñéá. ÔïêÜèå Ýíá áðü áõôÜ ôá ìüñéá åßíáéõðåýèõíï ãéá ôçí êùäéêïðïßçóç óõãêå -êñéìÝíùí ðñùôåúíþí ôïõ éïý. Åéäéêüôåñáôá ìåãáëýôåñá ôñßá ìüñéá êùäéêïðïéïýíôéò ðïëõìåñÜóåò ôïõ éïý PB1, PB2 êáé PAáíôßóôïé÷á, ôï ôÝôáñôï ôçí Áéìïóõãêïë -ëçôßíç, ôï ðÝìðôï ôçí ÍïõêëåïðñùôåÀíç(ÍP) êáé ôï Ýêôï ôç ÍåõñáìéíéäÜóç (ÍÁ). ÔïÝâäïìï ôìÞìá êùäéêïðïéåß ôéò ìçôñéêÝòðñùôåÀíåò Ì1 êáé Ì2 êáé ôï üãäïï ôéò äõïìç äïìéêÝò ðñùôåÀíåò NS1 êáé ÍS2. ÔçíóõìðåñéöïñÜ ôïõ éïý üóïí áöïñÜ ôáæùéêÜ åßäç ðïõ ìïëýíåé, ôçí ðáèïãüíïäñÜóç Þ ôç ìåôáäïôéêüôçôÜ ôïõ, ôçíêáèïñßæïõí ïé éäéüôçôåò ôùí ðñùôåúíþíôïõ. Ç ìåëÝôç ôùí éäéïôÞôùí ôùí ðñù -ôåúíþí ôïõ äåí Ý÷åé áêüìç ïëïêëçñùèåß.

Áéôéïëïãßá ôïõ "êïéíïý" íïóÞìáôïòóôá æþá êáé óôïí Üíèñùðï

Ç ãñßðç ïöåßëåôáé óå RNA éïýò ôýðïõ Á,ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò Orthomyxoviridae(ïñ èï âëåííïúþí) ôïõ ãÝíïõò influenzavirus. Ç ïíïìáóßá "âëåííïúüò" ("myxo -

virus") ðïõ Ý÷åé äïèåß áðü ôï 1955 óåáõôïýò ôïõò éïýò, õðïäçëþíåé ìéá ïìÜäáåëõôñïöüñùí, óöáéñïåéäþí, RNA éþí ðïõó÷åôßæïíôáé, äçëáäÞ Ý÷ïõí óõíÜöåéá, ìåôéò âëåííßíåò.

Ç ïìÜäá ðåñéëáìâÜíåé ôïõò ïñèï -âëåííïúïýò (Orthomyxoviridae), üðïõáíÞ êïõí ïé éïß ôçò ãñßðçò êáé ôïõò ðáñá -âëåííïúïýò (Paramyxoviridae), óôïõò ïðïß -ïõò ðåñéëáìâÜíåôáé ï éüò ôçò Øåõäïðá -íþëçò, ëïéìþäçò íüóïõ ôùí ðôçíþí áðüôçí ïðïßá ðñÝðåé íá ãßíåôáé äéáöïñéêÞ äéÜ -ãíùóç ôçò ãñßðçò.

Ïé éïß ôçò ãñßðçò ôýðïõ Á ðñïêáëïýíëïéìþîåéò óôïõò áíèñþðïõò, óôá Üëïãá,óôïõò ÷ïßñïõò, óôá ðôçíÜ, óðïñáäéêÜ óôáãïõíïöüñá æþá ð.÷. ëïõôñåüëç (ìßíê) êáéóôá èáëÜóóéá èçëáóôéêÜ üðùò ç öþêéá.

Ï ïñíßèåéïò ôýðïò ôùí éþí ôçò ãñßðçòìåôáäüèçêå ìå öõóéêÞ ìüëõíóç ðñïêá -ëþíôáò êõñßùò íüóçìá ôïõ áíáðíåõóôéêïýóõóôÞìáôïò óå ëïõôñåüëç, öþêéåò êáé öÜ -ëáéíåò. Åðßóçò, êáôÜ ôç ôåëåõôáßá åðéæù -ïôßá (1997-2006) ìåôáäüèçêå óå áíèñþ -ðïõò êáé áéëïõñïåéäÞ üðùò ôßãñåéò, ëåï -ðáñ äÜëåéò êáé ãÜôåò.

Ï ïñíßèåéïò ôýðïò ôùí éþí ôçò ãñßðçòðåéñáìáôéêÜ ìåôáäüèçêå óå ÷ïßñïõò,éêôßäåò, áñïõñáßïõò, êïõíÝëéá, éíäéêÜ ÷ïé -ñß äéá, ðïíôßêéá, ãÜôåò, ëïõôñåüëç, ðéèÞ -êïõò êáé áíèñþðïõò. Ï ôýðïò ðïõ ðñï -êáëåß ôç ðñüóöáôç ìüëõíóç óôïõò áí -èñþ ðïõò Á/Ç1Í1, ëüãù ôçò ðñüóöáôçòåìöÜíéóÞò ôïõ åßíáé õðü ìåëÝôç. ¸ãéíåüìùò Þäç ãíùóôü üôé Ý÷åé ìåôáäïèåß áðüôïõò áíèñþðïõò óôïõò ÷ïßñïõò ìå öõóéêÞìüëõíóç.

ÅëÜóóïíåò êáé Ìåßæïíåò áíôéãïíéêÝò

ìåôáâïëÝò Þ åêôñïðÝò êáé áíïóéáêÞáíôáðüêñéóç Ýíáíôé ôïõ éïý ôçò ãñßðçò

Ïé ôñåéò ôýðïé ôïõ éïý ôçò ãñßðçò Á, Â,C, ìðïñïýí íá õðïóôïýí ôç ëåãüìåíçãåíåôéêÞ áíáäéÜôáîç (genetic reas sort -ment). ¼ôáí ïé ìåôáâïëÝò áöïñïýí åëÜó -óïíåò áíôéãïíéêÝò ìåôáâïëÝò Þ ìåôáêé -íÞóåéò (Antigenic Drifts) ôùí Ç Þ Í áíôéãü -íùí ôïõò, ôüôå äåí áðáëåßöïõí ôåëåßùò ôçíáíôéãïíéêÞ ó÷Ýóç ôïõ áñ÷éêïý ìå ôï íÝïóôÝëå÷ïò, áíôéãïíéêÞ ðáñÝê êëéóç. Óå áõôÞíôçí ðåñßðôùóç, ôï íÝï óôÝëå÷ïò ôïõ éïýðïõ èá ðñïêýøåé åßíáé óå èÝóç íá äéåãåßñåéáíïóïëïãéêÝò áíôé äñÜóåéò ìå ôá áíôéóþìáôáðïõ åß÷áí Þäç ðáñá÷èåß óôïí ïñãáíéóìü-îåíéóôÞ, Ýíáíôé ôïõ áñ÷éêïý óôåëÝ÷ïõò ôïõéïý êáé ç ìüëõíóç ìðïñåß äõíçôéêÜ íááíôéìåôùðéóôåß.

¼ôáí ïé ìåôáâïëÝò ôïõ Ç Þ Í áíôéãüíïõåßíáé ñéæéêÝò, ôüôå ç áíôéãïíéêÞ ìåôáâïëÞ ÞåêôñïðÞ èåùñåßôáé ìåßæïíïò óçìáóßáò(Antigenic Shifts) êáé ôï íÝï óôÝëå÷ïò ðïõèá ðñïêýøåé áðïôåëåß íÝï õðüôõðï ôïõéïý, áíôéãïíéêÞ ìåôÜðôùóç. Ïé ìåßæïíåò åê -ôñï ðÝò áöïñïýí êõñßùò ôïí ôýðï Á ôïõéïý ôçò ãñßðçò. Óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç ôááíôéóþìáôá áðü ðñïçãïýìåíç ìüëõíóçåíüò áôüìïõ, äåí ðáñïõóéÜæïõí êáìßááíïóïëïãéêÞ áíôßäñáóç ìå ôï íÝï õðüôõ -ðï, Üñá ôï Üôïìï åßíáé áíïóéáêÜ åêôåèåé -ìÝíï óôçí ìüëõíóç êáé ìðïñåß íá õðï -êýøåé. Áõôü ôï ãåãïíüò åßíáé ðïõ áíçóõ÷åßôïõò åðéóôÞìïíåò óôéò ìÝñåò ìáò, ç äçìé -ïõñãßá äçëáäÞ åíüò íÝïõ õðüôõðïõ ôïõéïý, óôïí ïðïßï ï ðëçèõóìüò ôçò ãçò äåíèá Ý÷åé êáìßá áíïóéáêÞ ìíÞìç, äçëáäÞ"ðáëáéÜ áíôéóþìáôá" ðïõ èá ìðïñïýí íáåîïõäåôåñþóïõí ôïí éü. Ðáñüëá áõôÜ ï

Φθινόπωρο 20093

Ó÷Þìá 1: Õðüôõðïé éþí ãñßðçò Á ãéá ôï áíôéãüíï åðéöáíåßáò Ç ôïõ éïý.

ñüëïò ôçò ÷õìéêÞò áíïóßáò óôçí ðåñß -ðôùóç ôçò ãñßðçò åßíáé êáôáëõôéêüò åíþ çêõôôáñéêÞ áíïóßá åßíáé óçìáíôéêÜ ðåñéï -ñéóìÝíç. Åéäéêüôåñá, åíôüò 5 çìåñþí áðüôç öõóéêÞ ìüëõíóç åíåñãïðïéåßôáé ôïáíïóéáêü óýóôçìá ãéá ôçí ðáñáãùãÞ IgMáíôéóùìÜôùí, åíþ áêïëïõèåß ç Ýêêñéóçôùí IgG áíôé óùìÜôùí. Ôá áíôéóþìáôá Ýíá -íôé ôùí ðñùôåúíþí åðéöáíåßáò Ç êáé Í åßíáéåîïõäåôåñùôéêÜ êáé ðñïóôáôåõôéêÜ, Ýíáíôéôçò åêäÞëùóçò óõìðôùìÜôùí êáé èáíÜ -ôïõ. (Ó÷Þìáτα 1,2):

Ó÷Ýóç ÷ïßñùí ìå ôïõò éïýò ôçòãñßðçò

ÃåíéêÜ, Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé ïé ÷ïßñïéåßíáé åõáßóèçôïé óôçí ðåéñáìáôéêÞìüëõíóç áðü ïðïéïäÞðïôå éü ãñßðçò ôùíõðïôýðùí Ç1 Ýùò êáé Ç16. ÁêüìçõðÞñîáí ýðïðôá êñïýóìáôá ãñßðçò óå÷ïßñïõò, ôçí ðåñßïäï ðïõ åìöáíéæüôáí çíüóïò óôá ðôçíÜ, ÷ùñßò ùóôüóï áõôÜ íáåðéâåâáéùèïýí åñãáóôçñéáêÜ. ÃåíåôéêÝòìåëÝôåò ôùí éþí Ç1Í1 óôçí ÁìåñéêÞÝäåéîáí óå ìåãÜëï âáèìü áíôáëëáãÞãåíåôéêïý õëéêïý ôùí éþí ôçò ãñßðçòìåôáîý ôùí ÷ïßñùí êáé ôùí ðôçíþí, ìåóõíÝðåéá íá ðñïêýðôïõí íÝïé ãåíåôéêÜáíáäéáôáãìÝíïé éïß. ÏñïëïãéêÜ äåäïìÝíááðïäåéêíýïõí ôçí öõóéêÞ ìüëõíóç÷ïßñùí ìå éïýò Ç1, Ç3, Í1, Í2.

¼ôáí îÝóðáóå ç åðéæùïôßá óôçíÏëëáíäßá ôï 2003, ìå ôïí H7N1 éü ôçòãñßðçò, óå 13 åêôñïöÝò ÷ïßñùí âñÝèçêáíáíôéóþìáôá ãéá ôïí ïñüôõðï Ç7 ÷ùñßò íááðïìïíùèåß üìùò ï éüò. ÁíôéèÝôùò, óôïíÊáíáäÜ, áðïìïíþèçêáí ïé éïß Ç3Í3 êáéÇ4Í6 áðü ÷ïßñïõò. ¼ëá áõôÜ ôá äåäïìÝíáïäçãïýí óôï óõìðÝñáóìá üôé ç 'åéóá -ãùãÞ' ôïõ éïý ôçò ãñßðçò ôùí ðôçíþíóôïõò ÷ïßñïõò, åßíáé ãåãïíüò. ÂÝâáéá ïéìüíïé éïß ðïõ èåùñïýíôáé åãêáôåóôçìÝíïéóå ðëçèõóìïýò ÷ïßñùí, åßíáé áõôïß ôùí

ïñüôõðùí Ç1Í1 êáé Ç3Í2, êáèþò êáé ïáíáäéáôáãìÝíïò Ç1Í2. Ìå âÜóç ôéòôåëåõôáßåò áíáëýóåéò ôùí õðïôýðùí ôùíðñïáíáöåñèÝíôùí éþí, ïé ðáñáðÜíù ïñü -ôõðïé åßíáé ðïëý ðéèáíü íá ðñïÝêõøáíáðü áíáäéÜôáîç éþí áðü äéáöïñåôéêïýòîåíéóôÝò (ðôçíÜ, ÷ïßñïé êáé Üíèñùðïι) ÷ùñßòüìùò íá Ý÷ïõí áðïäåé÷èåß éäéáßôåñáðáèïãüíïé ãéá ôïí Üíèñùðï ìÝ÷ñé óÞìåñá(2009), ðáñüëï ðïõ êáôÜ êáéñïýò áíé÷íåý -ïíôáí áíôéóþìáôá óôïõò áíèñþðïõò.

Ç ðåñßðôùóç ôïõ íÝïõ ôýðïõ ôïõéïý ôçò ãñßðçò A(H1N1) 2009

Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ éïý Á/Ç1Í1 (2009)äåí õðÜñ÷åé êáíÝíá äåäïìÝíï üôé ìï -ëýíèçêáí Üíèñùðïé ðïõ êáôáíÜëùóáíìïëõóìÝíï ÷ïßñåéï êñÝáò. Äåí åßíáéãíùóôü åðßóçò áí ðñïûðÞñîáí êáíìïëõóìÝíïé ÷ïßñïé ìå Á/Ç1Í1 ðñéí áðüôçí åìöÜíéóç ìüëõíóçò ôùí áíèñþðùíóôï Ìåîéêü, óôéò 17 Ìáñôßïõ 2009. ¸ãéíåìüíï ãíùóôü üôé ìïëýíèçêå ìå ôïóôÝëå÷ïò Ç1Í1 ìéá åêôñïöÞ ìå 200ðåñßðïõ óýåò óôïí ÊáíáäÜ áðü ìïëõ -óìÝíï Üíèñùðï ìå ôïí Á/Ç1Í1, ôÝëïòÁðñéëßïõ 2009. Ç ðïñåßá ôïõ íïóÞ ìáôïòõðÞñîå Þðéá ãéá ôïõò ðñïóâå âëçìÝíïõò÷ïßñïõò. ÊáíÝíá áðü ôá æþá ðïõåìöÜíéóáí åìðýñåôï íüóçìá äåí êá ôÜ -ëçîå, ïýôå ôïõò Ýãéíå åõèáíáóßá. Äåí Ý÷åéáíáöåñèåß êáíÝíá Üëëï ðåñéóôáôéêü óåæþá ìÝ÷ñé óôéãìÞò ìå ôï íÝï éü Á/Ç1Í1.Åíþ åßíáé ðëÝïí áðïäåäåéãìÝíç ç ìåôÜ -äïóÞ ôïõ áðü Üíèñùðï óå Üíèñùðï.

Ç ãåíåôéêÞ óýóôáóç ôïõ íÝïõ éïýÁ/Ç1Í1

Áðü ôç ìÝ÷ñé óÞìåñá Ýñåõíá áðï -äåß÷èçêå üôé ï íÝïò ôýðïò éïý ãñßðçòA(H1N1) 2009, Ý÷åé óôïé÷åßá áðü ÝíáíáóõíÞèéóôï óõíäõáóìü ãïíéäéáêþí ôìç -

ìÜôùí. Ç ãïíéäéáêÞ áëëçëïõ÷ßá ôùíäåéãìÜôùí óôï CDC (Centers for DiseaseControl) ôçò ÁôëÜíôá, Ýäåéîå üôé ï íÝïò éüòôçò ãñßðçò ðåñéÝ÷åé ôìÞìáôá áðü ôÝóóåñéòäéáöïñåôéêïýò éïýò: éïýò ãñßðçò ÷ïßñùíôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò, éïýò ãñßðçò ðôçíþíôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò, áðü éü ãñßðçò áí -èñþ ðïõ êáé äõï Åõñáóéáôéêïýò éïýò ôùí÷ïßñùí.

Êáíüíåò ïñèÞò ðñáêôéêÞò ðïõ óõíé -óôþíôáé óôïõò êáôáíáëùôÝò ãéá ôçí áðï -öõãÞ ìüëõíóçò áðü ôïí éü Ç1Í1 Þ ôïíÇ5Í1 óõíïðôéêÜ, óýìöùíá ìå ôïí Ðáãêü -óìéï Ïñãáíéóìü Õãåßáò:1. Íá îå÷ùñßæåé óáöþò êáíåßò ôï ùìü

êñÝáò ãåíéêÜ (÷ïßñùí, ðïõëåñéêþí êëð)áðü ôá Ýôïéìá ãéá êáôáíÜëùóçðñïúüíôá, þóôå íá áðïöåõ÷èåß çåðéìüëõíóÞ ôïõò ìå ðáèïãüíïõò ðáñÜ -ãïíôåò.

2. Íá ðëÝíåé êáíåßò ó÷ïëáóôéêÜ ìåóáðïýíé ôá ÷Ýñéá ôïõ åéäéêÜ, üôáí åß÷åÝëèåé óå åðáöÞ ìå æþá (ìïëõóìÝíá Þìç). Íá ðëÝíåé êáëÜ üëåò ôéò åðéöÜíåéåòÞ ôá áíôéêåßìåíá ðïõ Þëèáí óå åðáöÞìå åíäå÷ïìÝíùò ìïëõóìÝíï êñÝáò.

3. Íá ðëÝíåé êáíåßò êáé íá äéáôçñåßêáèáñÜ ôá ÷Ýñéá ôïõ, åéäéêÜ ðñéí áðüêÜèå åðáöÞ ìå ôñüöéìï, ðïôü, ôóéãÜñï,Þ êáëëõíôéêÜ, öáêïýò åðáöÞò ê.ë.ð.

4. Íá ãßíåôáé êáëü øÞóéìï êáé ìáãåßñåìáôùí ôñïößìùí ÷ïßñåéáò Þ ïñíßèåéáòðñïÝëåõóçò (êñÝáò, áõãÜ). Ôï êñÝáò íáìáãåéñåýåôáé óôïõò 700C, êáé ôá áõãÜíá ìçí åßíáé ìåëÜôá Þ ùìÜ.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.4

Ó÷Þìá 2: Õðüôõðïé éþí ãñßðçò Á ãéá ôï áíôéãüíï åðéöáíåßáò Í ôïõ éïý.

Φθινόπωρο 20095

Ç åðÝôåéïò ôùí 200 ÷ñüíùí

ÁÐÏ ÔÇ ÃÅÍÍÇÓÇ ÔÏÕ ÄÁÑÂÉÍÏÕ

ÁÍÍÁ ÊÏÕÑÔÇÅÐ. ÊÁÈÇÃÇÔÑÉÁÔÌ. ÃÅÙÐÏÍÉÊÇÓ ÂÉÏÔÅΧÍÏËÏÃÉÁÓ, Ã.Ð.Á.

Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνιααπό τη γέννηση του Άγγλου φυσιοδί-φη Κάρολου Δαρβίνου και 150 χρό-νια από τη έκδοση της «Καταγωγήςτων ειδών» και τη διατύπωση τηςπλέον επαναστατικής θεωρίας ίσως,στην ιστορία της επιστήμης. Ο Δαρβί-νος συνέλαβε και έγραψε την ιδέα, ότιόλα τα είδη της ζωής εξελίσσονταιμέσα στο χρόνο από κάποιους κοινούςπρογόνους, μέσα από μια διαδικασίαπου ονομάζεται φυσική επιλογή. Στοβιβλίο αυτό ο Δαρβίνος διατύπωσεμια θεωρία, για το πως μπορεί να επι-τευχθεί η εξέλιξη μέσα από φυσικέςδυνάμεις. Έτσι έδωσε τη δυνατότητανα εξερευνηθεί η περιπλοκότητα τηςζωής, αντί της αποδοχής της ως ανεξε-ρεύνητο μυστήριο. Κάτω από το φωςτης ιδέας του Δαρβίνου, διαβάζουμεσήμερα την ιστορία της ζωής. Η ιδέατης εξέλιξης έγινε άμεσα αποδεκτήαπό την επιστημονική κοινότητα και ηθεωρία της φυσικής επιλογής έδωσετην πρώτη εξήγηση της εξέλιξης κατάτη δεκαετία του 1930 και στη συνέχειαδημιούργησε τη βάση της ΣύγχρονηςΕξελικτικής Θεωρίας.

á ö é Ý ñ ù ì á

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.6

O Charles Robert Darwin (Κάρολος Δαρ-βίνος) γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου1809 στο Shropshire της Αγγλίας και πέθα-νε στις 19 Απριλίου 1882, σε ηλικία 73ετών, στο Κent της Αγγλίας. Ήταν το πέμπτοαπό τα έξι παιδιά του γιατρού RobertDarwin. Παππούς του ήταν ο διάσημος ποι-ητής Erasmus Darwin. Μέχρι το 1825 εργά-στηκε σαν μαθητευόμενος γιατρός, βοηθώ-ντας τον πατέρα του και στη συνέχεια πήγεστο Πανεπιστήμιο του Edinburgh για νασπου δάσει ιατρική, με σκοπό να γίνει παθο-λόγος, σαν τον πατέρα του. Κατά το δεύτεροχρόνο των σπουδών του παρακολούθησεμαθήματα φυσικής ιστορίας. Υπό την επίβλε-ψη του καθηγητή Robert Edmund Grantμελέτησε την ανατομία και τον κύκλο ζωήςυδρόβιων αρθροπόδων και το Μάρτιο του1827 παρουσίασε τις πρώτες του ανακαλύ-ψεις γύρω από όστρακα και τα αυγά βδέλ-λας, δημοσιευμένα σε άρθρο του Grant. Σεμια διάλεξη του καθηγητή Grant, άκουσεεντυπωσιασμένος για τις εξελικτικές ιδέες τουLamarck και σύντομα διάβασε παρόμοιεςιδέες, σε κείμενα του παππού του Erasmus.Στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματαγεω λογίας. Ταυτόχρονα έμαθε ταξινόμησητων φυτών και βοήθησε με τη δουλειά του τιςσυλλογές του μουσείου του Πανεπιστημίουκαθώς και άλλων μουσείων της Ευρώπης.

Επειδή αμελούσε τις ιατρικές του σπου-δές, ο πατέρας του τον έστειλε στο Cam -bridge, στο Christ’s College, για να πάρειπτυχίο στις καλές τέχνες, σαν πρώτο βήμα

για να γίνει Αγγλικανός ιερέας. Ο Δαρβίνοςξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1828, αλλάκαι πάλι δεν ήταν πρότυπο φοιτητή. Ο εξά-δελφος του Fox τον μύησε στη συλλογήσκαθαριών, τα οποία συνέλεγε με πάθος καιπαρουσίασε μερικά από τα ευρήματα του στοIllustrations of British entomology, το 1829.

Έγινε στενός φίλος του καθηγητή βοτανι-κής John Stevens Henslow και κοντά τουγνώρισε και άλλους φυσιοδίφες, που εργα-ζόταν επιστημονικά σαν θρησκευόμενοιφυσικοί θεολόγοι, που ήταν γνωστοί σανdons. Στις τελικές εξετάσεις, τον Ιανουάριοτου 1831, τα πήγε καλά και ήρθε 10ος στηλίστα των 178 που επέτυχαν. Έμεινε στοCambridge μέχρι τον Ιούνιο και μελέτησε τηNatural Theology του Paley, ένα βιβλίο πουέδινε επιχειρήματα για το θεϊκό σχεδιασμότης φύσης, εξηγώντας την προσαρμογή σανέργο του Θεού μέσω των νόμων της φύσης.

Σχεδίαζε να επισκεφτεί την Tenerife, μεσκοπό να μελετήσει τη φυσική ιστορία τωντροπικών χωρών. Στην προετοιμασία αυτή,συνδέθηκε με τον γεωλόγο Adam Sedgwickκαι πήγε μαζί του το καλοκαίρι για χαρτο-γράφηση στην Ουαλία. Εκεί δέχτηκε μιαπρόσκληση από τον καθηγητή Henslow,που τον πρότεινε σαν κατάλληλο φυσιοδίφηκαι συλλέκτη για το πλοίο HMS Beagle, τοοποίο έφευγε σε τέσσερις βδομάδες για μιααποστολή αφιερωμένη στην τοπογραφία τηςακτογραμμής, της Νότιας Αμερικής.

Το ταξίδι του Beagle κράτησε πέντε χρόνια. ΟΔαρβίνος ξόδεψε τον περισσότερο χρόνο τουμελετώντας γεωλογία και ζωολογία των χω -ρών που επισκέφτηκαν, ιδιαίτερα της ΝότιαςΑμερικής, των νήσων Galápagos και των νη -σιών του Ειρηνικού ωκεανού. Κρατούσε προ -σεκτικές σημειώσεις των παρατηρήσεων τουκαθώς και θεωρητικούς συλλογισμούς και σταδιαλείμματα, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού,έστελνε τα δείγματα που συνέλλεγε στο Κέϊ-μπριτζ. Εγραψε την εμπειρία του αυτή σε έναημερολόγιο, το οποίο έγινε η βάση του διάση-μου βιβλίου του «Journal of research» (1839),σήμερα γνωστό σαν «Voyage of the Beagles»(τίτλος που χρησιμοποιείται από το 1905). ΟΔαρβίνος επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τη δου-λειά διάσημων επιστημόνων όπως ήταν οαστρονόμος Sir John Herschel και ο γεω λόγοςCharles Lyell. Ο πλοίαρχος του Beagle RobertFitzRoy, του έδωσε να διαβάσει το βιβλίο«Principles of Geology» του Charles Lyell και οΔαρβίνος επηρεάστηκε πολύ από τον τρόποσκέψης, τη θεωρία και το γράψιμο του. Ο Lyellστο βιβλίο του έδειχνε πως μικρές, αργές καιβαθμιαίες αλλαγές συσσωρεύονται μέσα σεμεγάλες χρονικές περιόδους και μπορούν ναπροκαλέσουν μεγάλες γεωλο γικές αλλαγές. ΟΔαρβίνος είχε την ευκαιρία όλες αυτές τιςδυνάμεις που περιέγραφε ο Lyell, όπως είναι ηδιάβρωση, οι σεισμοί και τα ηφαίστεια, να ταδει στη διάρκεια του ταξιδιού και να επιβεβαι-ώσει ότι οι απόψεις του ήταν σωστές. Ο Δαρβί-νος έγινε σπουδαίος ερευ νητής σχετικά με τηγεωλογία της Νότιας Αμερικής, των ηφαιστειο-γενών και των κοραλλιογενών νήσων, χτίζο-ντας πάνω στις ιδέες του Lyell. Το πρώτο πραγ-ματικό ερέθισμα, για τη διατύπωση της θεω-ρίας της εξέλιξης, ο Δαρβίνος το έλαβε σε μιαανεμοδαρμένη παραλία, στη βόρεια ακτή τηςΑργεντινής, από ένα θησαυρό απολιθωμάτων.Το Σεπτέμβριο του 1832 ο Δαρβίνος επι -σκέφτηκε την Punta Alta της Παταγονίας καιεκεί βρήκε κάποια βραχώδη επάρματα, πουυψώνονταν πάνω από το νερό. «Πρώτη φοράέβλεπα κάτι τέτοιο» έγραφε στις σημειώσειςτου. «Παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατίπερικλείουν πολλά κελύφη και οστά μεγάλωνζώων». Ο Δαρβίνος, μαζί με το βοηθό τουάρχισε να δουλεύει στα μαλακά πετρώματατου κοκκινωπού απότομου βράχου. Εκεί συνέ-λεξε τα οστά εννέα μεγάλων θηλαστικών,άγνωστων στην επιστημονική κοινότητα. Επρό-κειτο για γίγαντες του Πλειστόκαινου που είχανεκλείψει και απαντώνται μόνο στην Αμερικάνι-κη ήπειρο, πάνω από 12.000 χρόνια πριν. Τοπιο διάσημο από αυτά ήταν το μεγα θή ριο, τοοποίο ανήκε σε ένα απολιθωμένο γένος βρα-χύποδα, στο μέγεθος ελέφαντα. Οι ζωντανοίβραχύποδες ζουν αποκλειστικά στην Κεντρικήκαι Νότια Αμερική. Το μεγαθήριο είχε πολλάκοινά χαρακτηριστικά με αυτά, αλλά ήταν πο -λύ μεγάλο για να σκαρφαλώνει σε δένδρα. Σταευρήματα του περιλαμ βάνονταν τρεις ακόμα

Το ταξίδι του Beagle

Το ταξίδι του Beagle

απολιθωμένοι βραχύποδες και ένα απομεινάρικάποιου μεγαθήριου, που έμοιαζε με τον αρ -μα δίλο. Περίπου είκοσι είδη ζώντων αρμαδί-λων ενδημούν στην Αργεντινή. Σε έναν απότο-μο βράχο στην περιοχή Monte Hermoso, ξέ -θαψε πετρωμένα λείψανα μικρών τρωκτικών,τα οποία συγκρινόμενα με τα ζωντανά είδηστην περιοχή, ήταν παρόμοια, αλλά όχι πανο-μοιότυπα. Στην αυτοβιογραφία που έγραψε γιατην οικογένεια του λίγο πριν πεθάνει, αναφέ-ρει: «Στη διάρκεια του ταξιδιού με το Beagle,είχα εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα από την ανακάλυ-ψη μεγάλων απολιθωμάτων ζώων. Ηταν προ-φανές ότι τέτοια γεγονότα, καθώς και πολλάάλλα, θα μπορούσαν να εξηγηθούν μέσα απότην υπόθεση ότι τα είδη, μεταβάλλονται στα-διακά. Το ζήτημα αυτό μου είχε γίνει εμμονή».Ο Δαρβίνος αναρωτιόταν γιατί τα απολιθώμα-τα διαφέρουν από τα σημερινά είδη. Πότε προ-κύπτουν νέα είδη; Δηλαδή, γιατί ο κόσμοςκαλύπτεται από τόσο πολλά διαφορετικά ζώ -ντα είδη; Γιατί υπάρχουν κάποια τόσο πολύόμοια μεταξύ τους και άλλα τελείως διαφορε-τικά; Εάν τα είδη δημιουργήθηκαν προσαρμο-ζόμενα στο περιβάλλον τους, γιατί είδη τηςζούγκλας διαφέρουν στην Ασία, την Αφρικήκαι τη Νότια Αμερική, παρά τις ομοιότητες τουκλίματος; Ο Δαρβίνος δεν ήταν ειδικός στηνταξινόμηση ειδών. Τα βασικότερα προσόντατου όσον αφορούσε την ερμηνεία των απολι-θωμάτων ήταν η έντονη περιέργεια του, τοταλέντο του στην παρατήρηση και η πεποίθη-ση του πως οτιδήποτε υπάρχει στο φυσικόκόσμο, με κάποιο τρόπο συνδέεται με ταπάντα. Στα νησιά Galápagos -που είναι γεωλο-γικά νέα- στον ανατολικό Ειρηνικό, ο Δαρβί-νος έψαξε για αποδείξεις ζωής, έχοντας στομυαλό του «ένα κέντρο της δημιουργίας». Εκείβρήκε κάποια είδη πουλιών (σπίνους), ταοποία ήταν ξένα από αυτά που ζούσαν στηΧιλή και διαφορετικά μεταξύ τους, από νησί σενησί. Είχε ακούσει επίσης, ότι οι χελώνες πουζούσαν στα Galápagos, εμφάνιζαν κάποιαελαφρά ποικιλομορφία στο σχήμα κελύφουςτους, που έδειχνε από ποιο νησί προέρχοντανη κάθε παραλλαγή. Αυτές οι ανακαλύψεις, οιαναλογίες και οι αντιπαραθέσεις, εντυπώθηκανστη μνήμη και στη φαντασία του και τις επεξερ-γάστηκε στη διάρκεια του ταξιδιού. Όταν οργά-νωσε τις σημειώσεις που κρατούσε, άρχισε ναγράφει και τις αμφιβολίες του, σε σχέση με ταπουλιά στα Galápagos. Για τις χελώνες πουζού σαν στα νησιά, έγραψε ότι αυτά που είχεακούσει ήταν σωστά και ότι «τέτοια γεγονότα,πιθανώς εξασθενίζουν τη σταθερότητα τωνειδών». Αργότερα έγραψε στις σημειώσεις του:«φαίνεται να ρίχνω κάποιο φως στην καταγω-γή των ειδών», που ήταν μια από τις αγαπημέ-νες του εκφράσεις.

Το Beagle επέστρεψε στην Αγγλία στις 2Οκτωβρίου 1836. Ο Δαρβίνος την ίδια χρο-νιά πήρε τον τίτλο του ευγενή επιστή μονα.Έγραψε την πρώτη του επιστημονική δημο-σίευση τον Ιανουάριο του 1837, για τοπεριοδικό Geographical Society of Londonκαι τον ίδιο χρόνο εκλέχτηκε στο συμβούλιοτης Geographical Society.

Ο Δαρβίνος δεν έδωσε λύσεις στουςσυλλογισμούς και τις αμφιβολίες που τουδημιουργήθηκαν στη διάρκεια του ταξιδιού,αλλά αργότερα στο Λονδίνο, όταν έγραψετα βιβλία του για το ταξίδι και μελετούσε ταείδη που είχε συγκεντρώσει. Ο διάσημοςορνιθολόγος J. Gould παρατήρησε, ότι πολ -λά είδη φυτών και ζώων που συνέλεξε οΔαρβίνος στα Galápagos ήταν μοναδικά καιδεν είχαν βρεθεί πουθενά αλλού. Αυτά ταόμοια είδη, 600 μίλια μακριά από τη Ν.Αμερική, φαινόταν σαν να μετανάστευσαναπό την Ν. Αμερική στα Galápagos, ότανδημιουργήθηκαν αυτά τα νησιά από ταηφαίστεια και άλλαξαν με το πέρασμα τουχρόνου επειδή απομονώθηκαν. Ο Gouldανα κοίνωσε ότι τα πουλιά των Galápagosπου συνέλεξε ο Δαρβίνος, προήλθαν απόσύζευξη 12 διαφορετικών ειδών σπίνων.

Ο Δαρβίνος στοχαζόταν πως μπορούν ναδημιουργηθούν καινούργια είδη μέσωφυσικών αιτίων και τον Ιούλιο του 1837άρχισε να γράφει το βιβλίο του, πάνω στημεταλλαγή των ειδών. Ο εκλεκτικισμός τηςιδιοσυγκρασίας του τον οδήγησε να ερευ -νήσει κάποιες αντισυμβατικές απο δείξεις καιβαθμιαία κατέληξε ότι οι οργανισμοί είναιατελείωτα ποικίλοι και τα υποτιθέμενα όριαμεταξύ των ειδών ήταν μια πίστη χωρίςθεμέλια. Τι συμβαίνει με την καταγωγή τωνειδών και πώς φτάνουν εκεί που απαντώ-νται; Η ορθόδοξη άποψη, την οποία ηΕυρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα ασπα-ζόταν την εποχή του ταξιδιού του Beagle,ήταν ότι ο Θεός είχε δημιουργήσει τα είδηχωριστά και παράλληλα τα είχε τοποθετήσειαυθαίρετα σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα.Ωστόσο, για το Δαρβίνο, τα εξαφανισμέναθηλαστικά υποδηλώνουν κάτι πιο λογικό:το συσχετισμό και τη διαδοχή των συγγενι-κών ειδών, κάτι που του φαινόταν πιο πειστι-κό από τη θεωρία της δημιουργίας. «Αυτή ηκαταπληκτική σχέση ανάμεσα σε πεθαμέ-νους και ζωντανούς σε αυτή την ήπειρο»έγραφε ο Δαρβίνος «θα έριχνε περισσότερο

φως στην εμφάνιση των πλασμάτων στη γημας, καθώς και στην εξαφάνιση τους απ’αυτή, από οποιαδήποτε άλλα δεδομένα».Αντελήφθη ότι το κλειδί για καινούργια είδηζωής ήταν στο πως προκύπτουν οι διαφορέςμεταξύ εκείνων των ατόμων που επιβιώνουνκαι αναπαράγονται και εκείνων που δενμπορούν να αναπαραχθούν. Αυτό το απο-κάλεσε προσαρμογή και συλλογή αιτίων«φυσικής επιλογής», γιατί ήταν ανάλογο μεδιασταυρώσεις που κάνει ο άνθρωπος, ότανδιαλέγει ποια άτομα θα διασταυρωθούν.

Προσπαθούσε επίσης να εξηγήσει, πως οαριθμός των ειδών διατηρείται περίπου στα-θερός στη φύση. Το Σεπτέμβριο του 1838διάβασε το βιβλίο του Τ. Malthus «An Essayon the Principle of Population» (του 1798)και επηρεάστηκε πολύ από τα επιχειρήματατου. Αντιλήφθηκε ότι ένα τεράστιο ποσοστόζώντων οργανισμών συνεχώς καταστρέφε-ται, πριν μπορέσει να αφήσει απογόνους,γιατί διαφορετικά κάθε είδος θα αναπαράγο-νταν τόσο πολύ, που θα κάλυπτε όλη τη γημετά από πολλές γενεές. Αντί για αυτό, οιπληθυσμοί παραμένουν σταθεροί σε μέγε-θος μέσα στο χρόνο.

Φθινόπωρο 20097

Ο Κάρολος Δαρβίνος την εποχή που εκδόθηκε η

“Καταγωγή των ειδών”

Έναρξη της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου

Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό,

είναι οι περισσότεροι απόγονοι να μην επι-

βιώνουν για πολύ, μετά την αναπα ραγωγή

τους. Καθώς τα είδη αναπτύσσονται κάτω

από διαθέσιμες διατροφικές πηγές, ευνοϊκές

μεταβολές που δίνουν στους οργανισμούς

τη δυνατότητα για καλύτερη επιβίωση, περ-

νούν και στους απογόνους τους, ενώ μη

ευνοϊκές μεταβολές, μπορεί να χαθούν.

Αυτό μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα το

σχηματισμό νέου είδους που είναι φυσικά

επιλεγμένο (naturally selected). Βασιζόμε-

νος στα στοιχεία που περισυνέλλεξε από το

ταξίδι του, οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι

η ποικιλία των ζωντανών οργανισμών στη

γη, προέκυψε από μια διαδικασία κληρονο-

μικής μεταβίβασης χαρακτηριστικών που

έχουν υποστεί τροποποιήσεις -τη γνωστή

εξέλιξη- μέσω του μηχανισμού της φυσικής

επιλογής. Δηλαδή, τα καλύτερα προσαρμο-

σμένα άτομα ενός πληθυσμού επιβιώνουν

ώστε να αναπαραχθούν.Κατά τη διάρκεια του

ίδιου χρόνου, έκανε ένα σκίτσο με μολύβι για τη

θεωρία της φυσικής επιλογής και στη σελίδα 36

του βιβλίου έγραψε τη λέξη «νομίζω», κάτω

από το πρώτο εξελικτικό δένδρο που σχεδίασε.

Τον Ιανουάριο του 1839 εκλέχτηκε μέλος

της Royal Society και τον ίδιο μήνα παντρεύτη-

κε την εξαδέλφη του Emma Wedgwood, με

την οποία απέκτησε δέκα παιδιά...

Ο Δαρβίνος είχε ήδη στα χέρια του το σκε-

λετό της θεωρίας της φυσικής επιλογής. Για μια

δεκαετία, αυτή η εργασία ήταν η κύρια απα-

σχόλησή του, μαζί με τη δημοσίευση των επι-

στημονικών αποτελεσμάτων του από το ταξίδι

του Beagle. Σήμερα είναι γνωστό ότι ο Δαρβί-

νος δεν κράτησε τις ιδέες του για τις αλλαγές

των ειδών κρυφές, αλλά τις συζήτησε με πολ-

λούς φίλους του, την οικογένεια του και συνερ-

γάτες του για πολλά χρόνια. Το 1842, έγραψε

τις ιδέες του για τη φυσική επιλογή στο Lyell, ο

οποίος του απάντησε ενθουσιασμένος ότι συν-

δέονται «με την αρχή της δημιουργίας ενός

είδους». Τον Ιανουάριο του 1844, ανακοίνωσε

τη θεωρία του και στο βοτανολόγο J.D. Hooker,

γράφοντας του με μελοδραματικό χιούμορ:

«είναι σαν να εξομολογούμαι ένα φόνο». Ο

Hooker του απάντησε με πολύ επαινετικά και

ενθαρρυντικά σχόλια.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.8

Κεφάλι ζώου από εξαφανισμένο τοξόδοντα(Toxodon platensis) το οποίο ο Δαρβίνος συνέ-λεξε στην Ουρουγουάη

Ο Δαρβινισμός έγινε αποδεκτός τη δεκαετία του1870, οπότε κυκλοφόρησαν χιουμοριστικέςκαρικατούρες, όπου εμφάνιζαν τον Δαρβίνο μεσώμα πιθήκου που συμβολίζει την εξέλιξη

Τον Ιούλιο του 1837 ο Δαρβίνος σημείωσε στησελίδα 36 του σημειωματαρίου του, τη λέξη“νομίζω” πάνω από το πρώτο εξελικτικόδέντρο.

Το 1856, ο Lyell διάβασε την εργασία«Introduction» του Alfred Wallace, που μιλούσεγια την εξέλιξη των ειδών, μέσα από συλλογέςοργανισμών που είχε συγκεντρώσει από τη Νοτιο-ανατολοκή Ασία. Είδε ομοιότητες με τις ιδέες τουΔαρβίνου για τη φυσική επιλογή και τον παρότρυ-νε να δημοσιεύσει άμεσα τη θεωρία του. ΤοΔεκέμβριο του 1857 ο Δαρβίνος έλαβε ένα γράμ-μα από τον Wallace, που τον ρωτούσε αν τοβιβλίο του μπορούσε να εξετάσει την καταγωγήτου ανθρώπου και τον Ιούνιο του 1858 έλαβε ένακείμενο του Wallace, στον οποίο περιέγραφε τηφυσική επιλογή. Σοκαρισμένος ρώτησε τον Lyell,τι να κάνει με τη δική του θεωρία. Ο Hooker και οLyell αποφάσισαν αποφύγουν τον ανταγωνισμότης προτεραιότητας και να δημοσιεύσουν ταυτό -χρονα τις περιλήψεις των θεωριών των δύοανδρών. Τα άρθρα διαβάστηκαν απουσία τουΔαρ βίνου και του Wallace, σε σύσκεψη τηςLinnean Society of London την 1η Ιουλίου του1858 και αργότερα δημοσιεύτηκαν και οι δύο. Ηεργασία του Δαρβίνου δημοσιεύτηκε στο περιοδι-κό Linnean Society με τίτλο «On the Tendency ofSpecies to form Varieties; and on thePerpetuation of Varieties and Species by NaturalMeans of Selection». Τη θεωρία της φυσικής επι-λογής, την επεξεργάστηκε διεξοδικά ο Δαρβίνοςκαι γι’ αυτό αποδίδεται η πατρότητα σε αυτόν,ενώ ο Wallas παρέμεινε στις γενικές γραμμές τηςθεωρίας. Με τη συμβουλή του Lyell ο Δαρβίνοςαποφάσισε την έκδοση του βιβλίου του με τον πιοελκυστικό τίτλο «On the Origin of Species» (Ηκαταγωγή των ειδών), το Νοέμβριο του 1859. Τοβιβλίο σημείωσε αναπάντεχη επιτυχία και τα 1250αντίγραφα της έκδοσης, εξαντλήθηκαν στις 22Νοεμβρίου.Το βιβλίο προκάλεσε αμέσως παγκό-σμιο ενδιαφέρον. «Η Καταγωγή των ειδών» μετα-φράστηκε σε πολλές γλώσσες και έγινε ένα βασι-κό επιστημονικό βιβλίο, που προσέλκυε την προ-σοχή για όλους τους δρόμους της ζωής. Η θεω-ρία του Δαρβίνου συντονίστηκε με διάφορα κινή-ματα στο πέρασμα του χρόνου και έγινε το κλειδίτης δημοφιλούς διανόησης. Ο «Δαρβινισμός»έγινε κίνημα και κάλυψε μεγάλο μέρος των εξελι-κτικών ιδεών. Καθώς ο «Δαρβινισμός» γινότανευρέως αποδεκτός, στα 1870 εμφανίστηκανχιουμο ριστικές καρικατούρες, που έδειχναν τοΔαρβίνο σαν πίθηκο, και συμβόλιζαν την εξέλιξητου ανθρώπου.Ο Δαρβίνος πέρασε το μεγαλύτε-ρο μέρος της ενήλικης ζωής του με προβλήματαυγείας, χωρίς να γνωρίζει την αιτία της ασθένειαςτου. Παρά τα προβλήματα αυτά, εργαζόταν συνε-χώς επί 22 έτη. Το 1861, ενδιαφερόμενος για τηνεπικονίαση των λουλουδιών από τα έντομα,μελέτησε τις άγριες ορχιδέες και έδειξε την προ-σαρμογή των λουλουδιών αυτών στην προσέλ-κυση εξειδικευμένης πεταλούδας για κάθε είδος.Το 1862 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ferti l i sa -tion of Orchids» και ήταν η πρώτη λεπτομερήςαπόδειξη της δύναμης της φυσικής επιλογής, εξη-γώντας τις σύνθετες οικολογικές σχέσεις μεταξύ

φυτού και εντόμου. Στις 3 Νοεμβρίου 1864 τουαπονεμήθηκε το μεγαλύ τερο Βρετανικό επιστημο-νικό βραβείο, της Royal Society. Το 1871 ο Δαρ-βίνος εκδίδει την το βιβλίο του «The Descent ofMan, and Selection in Relation to Sex», όπουκαταδεικνύει πως οι ανθρώπινες δεξιότητες, όπωςη εξυπνάδα και η ηθική, θα μπορούσαν να είναιαποτέλεσμα εξέλιξης, μέσω της φυσικής επιλο-γής, στους πιθηκόμορφους προγόνους μας. Το1872 εκδίδει το βιβλίο «The Expression ofEmotions in Man and Animals». Για πρώτη φοράεμφανίζονται φωτογραφίες με συζήτηση πάνωστην εξέλιξη της φυσι ολογίας του ανθρώπου καιστη συμπεριφορά των ζώων. Το 1880 κυκλοφο-ρεί το βιβλίο «The Power of Movement

in Plants», όπου μιλάει για τον φωτοτροπισμό. Τοτελευταίο βιβλίο του Δαρβίνου εκδόθηκε το1881, ένα χρόνο πριν το θάνατο του, με τίτλο«The Formation of Vegetable Mould Throughthe Action of Worms». Σ’ αυτό γίνεται μια σημα-ντική συνεισφορά γνώσης για τον κόσμο τωνσκουληκιών και αποκαλύπτεται η πο λυ πλο κό -τητα και σημαντικότητα των φυσικών διαδικα-σιών. Τον Απρίλιο του 1882, διάσημος πλέ ον,πέθανε από την ασθένεια του. Η αναγνώριση τηςυπεροχής του Δαρβίνου, ως μία από τις πέντεπροσωπικότητες του 19ου αιώνα στη Μ. Βρετα-νία, ήταν ο ενταφιασμός του στο West minsterAbbey, δίπλα στον John Herschel και IsaacNewton.

Φθινόπωρο 20099

Έκδοση της θεωρίας τηςφυσικής επιλογής

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.10

Στην χρονιά μας, το 2009, η

Εξελικτική γιορτάζει τριπλά

γενέθλια. Κλείνουν εκατό πε -

νήντα χρόνια από την δημο -

σίευση του έργου του Δαρ -

βίνου για την Καταγωγή των

Ειδών, και διακόσια χρόνια

από την γέννησή του και από

τη δημοσίευση του ση μα -

ντικού έργου του Λαμάρκ

«Ζωολογική Φιλοσοφία».

Είναι αλήθεια ότι αυτό το

τε λευταίο πολλοί, ακόμη και

οι Γάλλοι, το προσπερνούν

αδιά φορα, ενώ για τον Δαρ-

βίνο παντού πολλαπλασιά-

ζονται, όπως και στην Ελλά-

δα, διάφορες εκδηλώσεις για

την διπλή δαρβίνεια επέτειο.

ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ Â. ÊÑÉÌÐÁÓÁÊÁÄÇÌÁÚÊÏÓ ÏÌÏÔÉÌÏÓ ÊÁÈÇÃÇÔÇÓ Ã.Ð.Á.

Τα τριπλά γενέθλια

Η ουρανοδρόμος κλίμαξ, του Αγίου Ιωάννη της Κλίμακας

Προτιμώ να αναφέρομαι στην Εξελικτική καιόχι στην Θεωρία της Εξελίξεως. Με τηνπάροδο των ετών η Εξέλιξη αποτελεί πλέοντο ενοποιητικό στοιχείο των επιμέρους βιο-λογικών κλάδων, «Τίποτα στην Βιολογίαδεν έχει νόημα αν δεν ιδωθεί από την σκο-πιά της Εξέλιξης» έγραψε ο δάσκαλός μουΘεοδόσιος Ντομπζάνσκυ. Αποτελεί το κεν -τρικό ενοποιητικό στοιχείο των επιμέρουςβιολογικών κλάδων. Επιπλέον, το πλήθοςτων δεδομένων που έχει συναθροισθεί υπέρτης εξελίξεως είναι τόσο μεγάλο και τέτοιαςβαρύτητας, ώστε να μπορεί άνετα να συγκρι-θεί η περίπτωση της Εξελικτικής με εκείνητης Ατομικής Φυσικής. Δεν μιλάμε πια γιαΘεωρία του Ατόμου, αλλά για Ατομική.Φυσική! Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τηνΕξελικτική. Όπως όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι, έτσι καιη Εξελικτική, με το πέρασμα του χρόνουμεταβάλλεται και οι γνώσεις μας στον κλά-δον αυτόν πληθαίνουν και εξειδικεύονται.Αναδιφώντας με μεγάλη συντομία και σχη -ματικότατα την ιστορία της, διακρίνω επτάσημαντικούς σταθμούς ή περιόδους.

Ο πρώτος σταθμός είναι η διατύπωση τηςφυσικής κλίμακας, της κλίμακας των ειδών,αυτού που ο Arthur O. Lovejoy ονόμασεThe Great Chain of Bein1. Η αρχή της φυσι-κής κλίμακας πρέπει να αναζητηθεί στονΑριστοτέλη, ο οποίος θεωρούσε ότι τοθερμόν υπερέχει του ψυχρού και το υγρόντου ξηρού και ως εκ τούτου, τα ζώα μεαίμα, δηλαδή φέροντα υγρό και θερμό στοι-χείο, τα έναιμα ζώα, αυτά που σήμεραονομάζουμε σπονδυλωτά, υπερέχουν εκεί-νων που στερούνται αίματος, των ασπόνδυ-λων του Lamarck. Όμως η πλήρης ανάπτυ-ξη της φυσικής κλίμακος, της scala naturae,έγινε τον 17° αιώνα από δυο φυσιοδίφες,τον γάλλο Jean Baptiste Robinet και τονγνωστότερο, τον γαλλοελβετό CharlesBonnet, σε δυο βιβλία τους εκδομένα στοΑmserdon μετά τα μέσα του 18ου αιώνα.2

Σύμφωνα με τη φυσική κλίμακα, υπάρχειμια βαθμιαία μεταβολή μεταβαίνοντας στιςαναβαθμίδες μιας κλίμακος, αρχίζοντας απότα απλούστερα και ατελέστερα όντα προς τατελειότερα και πολυπλοκώτερα με κατάλη-ξη τον άνθρωπο. Στην ιδέα της κλίμακος δενυπονοείται άλλο τι από μια κατάταξη τόσονιεραρχική όσον και αξιοκρατική. Η ιδέα τηςκλίμακος, χωρίς χάσματα, χωρίς κενά, από-τοκος των πεποιθήσεων του Leibniz περίπληρότητος, ανευρίσκεται προηγουμένωςκαι αλλού: είναι γνωστή η ουρανοδρόμοςκλίμαξ του αγίου Ιωάννη της Κλίμακος, ηοποία πιθανώτατα υπήρξε το νεώτεροέναυσμα εμπνεύσεως της φυσικής κλίμακος.

Ο δεύτερος σταθμός είναι του Jean BaptisteLamarck, ο οποίος το 18023 και πληρέστερατο 18094 διετύπωσε την θεωρία του της Εξε-λίξεως. Αυτή η θεωρία έχει δύο σκέλη. Στοπρώτο, η φυσική κλίμαξ ερμηνεύεται ωςεικονίζουσα την προέλευση και την καταγω-γή, που σήμερα λέμε φυλογενετική. Πρόκει-ται για την οργανική εξέλιξη, που πρωτοδια-τυπώνεται τόσον εναργώς. Ο Lamarck πι -στεύει ότι διαρκώς, με την πάροδο του γεω-λογικού χρόνου, τα ζώα εξελίσσονται καθι-στάμενα πολυπλοκότερα, καθώς ανέρχο-νται τις βαθμίδες της Φυσικής Κλίμακας.Αυτά που σήμερα είναι ψάρια, θα εξελι-χθούν σε αμφίβια-ερπετά, ενώ όσα σήμεραείναι αμφίβια-ερπετά, θα γίνουν πτηνά.Διαρκώς, κατά τον Lamarck, παράγονται,δημιουργούνται στοιχειώδη ζώντα όντα απόανόργανη ύλη και υπόκεινται στην εξέλιξη.Άλλα έφθασαν στο στάδιο του εντόμου, ενώόσα δημιουργήθηκαν προηγουμένως απόεκείνα, είναι ήδη ιχθείς Κ.Ο.Κ. Έχομε δηλα-δή την σύγχρονη παρουσία πλήθους κλιμά-κων, καθεμιά από τις οποίες έχει κάθε χρο-νική στιγμή, ένα μόνο της σκαλί να κατέχεταιαπό ένα είδος ζώου. Όμως σε όλες τιςκλίμακες ακολουθείται η ίδια διαδρομή,που φανερώνεται από την διαπίστωση τηςσυγχρόνου παρουσίας ζώων σε όλες τις

Φθινόπωρο 200911

της εξελικτικής

Jean Baptiste Lamarck

Πορτραίτο του Δαρβίνου, σε νεανική ηλικία

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.12

βαθμίδες της κλίμακος, βαθμίδες όμως πουανήκουν σε διάφορες όμοιες κλίμακες. Τοδεύτερο σκέλος της θεωρίας του Lamarckείναι η κληρονομικότητα των επίκτητων ιδιο-τήτων. Τα ζώα έχουν ανάγκες και τούτο ταωθεί να τις πληρώσουν, πραγματοποιώνταςορισμένες συμπεριφορές. Η κατ' εξακολού-θηση επιτέλεση της ίδιας συμπεριφοράς, ησυνήθειά της, ισχυροποιεί ορισμένα όργανα.Η ισχυροποίησή των οργάνων αυτών κλη-ρονομείται στους απογόνους τους. Πρόκειταιγια την κληρονομικότητα των επίκτητωνιδιοτήτων. Αυτές οι μεταβολές απομακρύ-νουν ενδεχομένως τα ζώα από την προσδιο-ρισμένη σειρά των βαθμίδων της κλίμακος.Ο Lamarck είχεν ήδη δεχθεί αρχικά δύο διά-φορες κλίμακες, μια για τα ζώα και άλλη γιατα φυτά. Στο τελευταίο έργο του, την «Ιστο-ρία των Ασπόνδυλων Ζώων», η φυσικήκλίμαξ μεταμορφώνεται βαθμιαία σε δέντρομε κλαδιά, που διαχωρίζονται από τον ενι-αίο κορμό.

Ο τρίτος σταθμός είναι ο Charles Darwin,δεινός φυσιοδίφης, που μετά τη συμμετοχήτου στο πεντάχρονο υπερπόντιο ταξίδι τουμε το πλοίο Beagle (Ιχνηλάτης), από το 1837ως το 1858 συγκέντρωνε τις παρατηρήσειςτου και στοχαζόταν πάνω στο πρόβλημα τηςγενέσεως των ειδών και τον μηχανισμόαυτού του φαινομένου. Όντας εκ φύσεωςσυντηρητικός και αποφεύγοντας τόσον τηνπρόκληση όσον και τον εντυπωσιασμό, δεναπεφάσιζε να δημοσιοποιήσει τις απόψειςτου, που πίστευε (δικαίως όπως απεδείχθηαργότερα) ότι θα ξεσήκωναν κατακραυγή.Αναγκάσθηκε όμως σε αυτό από τον AlfredRussel Wallace, άγγλο φυσιοδίφη και περιη-γητή, ο οποίος συνέλαβε συγχρόνως με τονΔαρβίνο την ίδια περίπου θεωρία. Έτσι καιοι δύο τους τις ανακοίνωσαν δημόσια το1858. Ο Δαρβίνος το επόμενο έτος, το1859, εξέδωσε το κλασικό βιβλίο του “Οnthe Origin of Species by means of naturalselection, or preservation of favoured racesίn the struggle for life”5 πρώτη από 6 δια-δοχικές εκδόσεις. Η ιστορία είναι γνωστή καιδεν θα επιμείνω σε αυτήν. Ο Δαρβίνος θεω-ρεί ότι όλα τα ζώντα έχουν κοινή προέλευ-ση, διαχωρίζονται σε είδη λόγω της αποτε-λεσματικώτερης εξειδίκευσης σε διαφορετι-κές συνθήκες ζωής (λ.χ. διατροφής), ακρι-βώς όπως οι άνθρωποι, οι οποίοι δενασκούν ένα αλλά καθένας τους διάφοροεπάγγελμα, όντας έτσι δεξιότεροι και αποτε-λεσματικώτεροι. Τα βιολογικά άτομα ενόςείδους διαφέρουν μεταξύ τους, αυτή η ποι-κιλότητα είναι εν μέρει κληρονομική και όσαάτομα επιζούν και αναπαράγονται, είναι

εκείνα που έχουν επιτύχει στον αγώνα τηςεπιβιώσεως. Όντως όλα τα άτομα που γεννι-ούνται δεν επιβιώνουν, μόνον όσα είναιπερισσότερο προσαρμοσμένα. Πρόκειται γιατην φυσική επιλογή, μηχανισμό ο οποίοςβραδέως και βαθμιαίως, συντελεί στη δια-φοροποίηση των ειδών και μακροχρόνιασυντελεί τελικά στη δημιουργία ενός νέουείδους, τελικά διαφόρου από το προγονικό.Ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής ερμη-νεύει μηχανιστικά την προέλευση των προ-σαρμογών, που αποτελούσε αντικείμενοθαυμασμού των οπαδών της φυσικής θεο-λογίας, η οποία τις απέδιδε στην σοφία τουπαντοδύναμου δημιουργού.

Ο τέταρτος σταθμός συνδέεται με τη συνει-σφορά του August Weismann, γερμανούβιολόγου, που την επόμενη χρονιά τουθανάτου του Δαρβίνου, το 1883, και ακο-λούθως το 1885 διατύπωσε την αρχή του, ηοποία αποκλείει την κληρονομικότητα τωνεπίκτητων ιδιοτήτων, μηχανισμό που όλοι οιτότε βιολόγοι πίστευαν, του Δαρβίνου μηεξαιρουμένου6. Σύμφωνα με αυτήν τηναρχή, τα κύτταρα που πρόκειται να αποτελέ-σουν τους γαμέτες, τα γεννητικά κύτταρα,ξεχωρίζουν πρόωρα από όσα θα αποτελέ-σουν τα σωματικά κύτταρα και οποιαδήποτεαλλαγή στο σώμα, δεν μπορεί να μεταβιβα-σθεί από τα σωματικά κύτταρα στα γεννητι-κά: οι επίκτητες ιδιότητες δεν κληρονομού-νται. Η ριζοσπαστικοποίηση αυτή δίνει όχιμόνο το προβάδισμα στη φυσική επιλογή,αλλά την καθιστά και τον μόνο αποφασιστι-κό εξελικτικό παράγοντα. Ο μηχανισμός τηςκληρονομικότητας που περιέγραψε ο Μέ -ντελ δεν ήταν γνωστός, όταν όμως στις αρχέςτου 20ου αιώνα έγινε ευρύτερα γνωστός,μαζί με την χρωμοσωματική θεωρία τηςσχολής του αμερικανού Τ. Η. Μοrgan, οιαπόψεις του Βάισμαν ενισχύθηκαν ακόμηπερισσότερο, διότι συνέπιπταν με αυτούς.

Ο πέμπτος σταθμός είναι εκείνος της σύνθε-σης, της σύνθεσης του δαρβινισμού, δηλα-δή της φυσικής επιλογής, με την γενετικήτου Μέντελ και του Μόργκαν και της Βιομε-τρίας. Ο sir Ronald Fisher, Άγγλος μαθηματι-κός, στατιστικός και γενετιστής είναι ο πρώ-τος που με μαθηματικά υποδείγματα κατέ-στησε δυνατή την σύνθεση, αρχίζοντας απότο 1918 και ολοκληρώνοντας την κατα-σκευή το 1930. Δυο άλλες όμοιες προσπά-θειες παρουσιάστηκαν τα ίδια χρόνια απόδυο μαθηματικούς, τον άγγλο J.B.S.Haldaneκαι τον Αμερικανό Sewall Wright. Ηπραγματική σύνθεση μορφοποιήθηκε όμωςτο 1937, από τον ρωσσικής καταγωγής αμε-

August Weismann

Φθινόπωρο 200913

ρικανό Theodosius Dobzhansky, με τοβιβλίο του «Genetics and the Origin ofSpecies». Ο Dobzhansky, μικρανεψιός τουDostoievsky, συνδύασε τη γενετική τουMorgan, κοντά στον οποίον επί δεκαετίαμαθήτευσε, με την ρωσσική φυσιοδιφικήπαράδοση του Sergei Chetverikov. Πρόκει-ται για την παρουσίαση ενός ερευνητικούπρογράμματος, που θεμελιώνει την ΓενετικήΠληθυσμών. Απότομες αλλαγές γονιδίων,μεταλλαγές, υφίστανται την επίδραση τηςφυσικής επιλογής και είτε αποκαθαίρονταιαπό τον πληθυσμό, αν είναι επιβλαβείς, είτεαυξάνεται η συχνότητά τους, αν είναι ευνοϊ-κές για το άτομο. Η επιλογή διαμορφώνειτην γενετική κατασκευή του ατόμου καιδομεί επίσης φραγμούς μεταξύ παραπλή-σιων ειδών, ώστε να διατηρούνται ξεχωρι-στά. Τον Dobzhansky ακολούθησαν το1942 ο Ernst Mayr, που ενέταξε στη σύνθε-ση και τη Συστηματική και ο παλαιοντολό-γος George Gaylord Simpson, ο οποίος ενέ-ταξε σε αυτήν την Παλαιοντολογία. Η σύν-θεση, που ονομάζεται και νεοδαρβινισμός,αποκρυσταλλώθηκε το 1950 και αποτελείσήμερα ακόμη την κυριαρχούσα άποψη. Η

εύρεση της δομής του DΝΑ το 1953 και ηεπακολουθήσασα ανάπτυξη της μοριακήςγενετικής, στερέωσαν ακόμη περισσότεροτην σύνθεση.

Ο έκτος σταθμός, το 1975, προσδιορίζεταιαπό την έκδοση της «Κοινωνιοβιολογίας»7

από τον αμερικανό εντομολόγο Edward O.Wilson, σπουδαίο ερευνητή των μυρμη-γκιών. Πρόκειται για μια προσπάθεια ενο-ποίησης ή ακριβέστερα υπαγωγής της Κοι-νωνιολογίας στη Εξελικτική. Το βιβλίο ασχο-λήθηκε πρωτίστως με τις κοινωνίες τωνζώων και παρεμπιπτόντως, αλλά με προφα-νή σημασία, και με τις κοινωνίες του ανθρώ-που. Οι απόψεις αυτές προήλθαν από γενε-τικά υποδείγματα, που σκοπόν έχουν τηνδαρβινική ερμηνεία του αλτρουιστικού φαι-νόμενου, η οποία αντίκειται εκ πρώτηςόψεως στην δαρβινική φυσική επιλογή, διότιο ωφελών προβαίνοντας σε αυτή του τηνπράξη χάνει, δαπανά, μέρος της προσαρμο-στικότητάς του, εις όφελος του οφελουμέ-νου. Η επιλογή ομάδων ατόμων και όχιαπλώς ενός ή περισσοτέρων ατόμων, απο-τελεί ένα ερμηνευτικό μηχανισμό, οι ομάδες

με άτομα αλτρουιστικά θα επιβίωναν εκεί-νων που εστερούντο τούτων. Ο άγγλος βιο-λόγος William Hamilton και ο αμερικανόςGeorge Price και ο πρόσφατα αποβιώσαςφίλτατος άγγλος John Maynard Smith, πρό-τειναν και άλλο μοντέλο, την επιλογή συγγε-νών. Ο οφελούμενος πρέπει να είναι συγγε-νής του οφελούντος, είδος τι νεπωτισμού.Έτσι, δια του αλτρουισμού, κατορθώνει οοφελών να πολ λαπλασιάζει στην επόμενηγενεά τα γο νίδιά του (αφού ο οφελούμενοςλόγω συγγενείας έχει ίδια, όμοια με τοναυτόν γονίδια), δια μέσω άλλου παράπλευ-ρου δρό μου, από εκείνον που βασίζεταιστην άμεση παραγωγή απογόνων. Η φυσικήεπιλογή δρά ως εάν στοχεύει απευθείας ταγονίδια και όχι τα άτομα, σύμφωνα με τηνπαρατήρηση του άγγλου ηθολόγου RichardDawkins. Την έκδοση της «Κοινωνιοβιολογίας» επα-κολούθησε σφοδρή κριτική για ιδεολογι-κούς λόγους από τη μεριά μαρξιστών βιολό-γων (των Richard Lewontin και SteveGould). Μετά την παρέλευση 40 περίπουετών, μπορεί να αποτιμηθούν οι αρνητικέςκαι θετικές συνεισφορές της αντιπαράθεσης:

Ronald Fisher

η μεν πολεμική κριτική θωράκισε την έρευ-να με την αποφυγή ατεκμηρίωτων ισχυ-ρισμών και την επανέφερε στα κριτήρια τουPopper, της διαψευσιμότητας, χωρίς όμως νακατορθώσει να ακυρώσει τη μεγάλη καιγόνιμη συνεισφορά του εγχειρήματος τηςΚοινωνιοβιολογίας. Όντως, χάρις στην Κοι-νωνιοβιολογία, η εξελικτική εισέδυσε σεπλήθος κλάδων, απετέλεσε τον πυρήναμιας αισθητικής (με τη διερεύνηση της έννοι-ας του ωραίου ως αναφοράς στην σεξουαλι-κή επιλογή, εκείνη που πρώτος ο Δαρβίνοςεπεσήμανε στο βιβλίο του για την Καταγωγήτου Ανθρώπου) και μιας ηθικής. Η οικονομι-κή συμπεριφορά των ανθρώπων άρχισε ναεξετάζεται πειραματικά (είναι γνωστή ησυμβολή της σχολής της Ζυρίχης και ησχολή της εξελικτικής οικονομίας). Άλλοπροϊόν είναι η εξελικτική ψυχολογία, στηνοποία διαπρέπει και η ελληνικής καταγωγήςαμερικανίδα Λήδα Κοσμίδου. Ο δαρβι-νισμός είχεν ήδη αποτελέσει τον πυρήναπολλών βιολογικών κλάδων, όπως τηςοικολογίας και ειδικότερα της ανο σολογίαςμε την θεωρία της κλωνικής επιλογής τουF.Macfarlane Burnet.

Η εβδόμη και τελευταία περίοδος είναι εκεί-νη την οποίαν διάγομε εδώ και περίπουείκοσι χρόνια, η περίοδος της Evo-Devo,συντομευμένης έκφρασης των αγγλικώνόρων Evolution και Development, ήτοι Εξε-λίξεως και Οντογενετικής Αναπτύξεως. Με

τη μελέτη των εμβρυολογικών δια δικασιώνκαι την κατανόηση, για πρώτη φορά στοβιοχημικό-μοριακό επίπεδο, των μηχα-νισμών ανάπτυξης των εμβρύων, του καθο-ρισμού και της διαφοροποιήσεως, συμπερι-λαμβανομένης και της αποπτώ σεως, έγινεφανερό ότι νέα φαινόμενα έρχονται να ισχυ-ροποιήσουν, αλλά και να μεταβάλλουντους μηχανισμούς της εξελίξεως, που μέχριτώρα γνωρίζαμε. Κατά την ταπεινή μουγνώμη, για ένα κλάδο ολοένα γρηγορότεραμεταβαλλόμενο η μεγαλύτερη συνεισφοράέγκειται: Πρώτον, στην αναγνώριση της μέγι-στης βιοχημικής ομοιότητας μεταξύ, ακόμηκαι απομακρυσμένων ειδών ζώων, πουανήκουν σε άλλες τάξεις, ομοταξίες ή φύλα,έχομε τα ίδια περίπου λειτουργικά γονίδιαμε λίγες παραλλαγές. Δεύτερον, στην ανα-γνώριση των ίδιων συστοιχειών πρωτεϊνών(μπαταριών πρωτεϊνών), που διαδραματί-ζουν διαφορετικούς ρόλους σε διάφορααθροί σματα ειδών, παίρνοντας μέρος σεδιαφορετικά μεταβολικά μονοπάτια. Τρίτον,στην ευχερή αναδιάταξη αυτών των συστοι-χειών σε διάφορα τμήματα του μεταβο-λισμού, ώστε να παράγονται διαφορετικέςμορφολογίες και σχήματα δομών οργα-νισμών (Bauplane). Βασικό ρόλο στις ανα-διατάξεις φαίνεται να παίζει όχι τόσον ηαλλαγή βάσεων στο δομικό γονίδιο, αλλά ηαλλαγή στον έλεγχο έκφρασής του. Έτσι λ.χ.οι σπίνοι του Δαρβίνου στα νησιά Γκαλάπα-γκος, έχουν διαφορετικά ράμφη, προ-σαρμογές σε διάφορα είδη διατροφής τους(σπόροι μικροί ή μεγάλοι, έντομα κ.λπ.)αλλά τούτο δεν επιτυγχάνεται από την αλλα-γή του γονιδίου, που συνθέτει το υλικό απότο οποίον αποτελείται το ράμφος (τα γονίδιαΒΜΡ 4 και καλμοδουλίνης), αλλά από ταστοιχεία ελέγχου της έκφρασής του, τουςλεγόμενους μεταγραφικούς παρά γοντες. Σεαυτόν τον τομέα θέλω να μνημονεύσω τηπαρουσία ενός λαμπρού Έλληνα ερευνητή,του Μιχαήλ Αβέρωφ. Παρουσίασα μια πιθανόν προσωπική και όχιαπολύτως αντικειμενική εξιστόρηση της χρο-νικής διαδρομής της Εξελικτικής αλλά ηπροσωπική μου εμπλοκή σε αυτήν, δεν μουπαρέχει τα εχέγγυα της εξ αποστάσεως θεω-ρήσεως των πραγμάτων. Παρέλειψα να ανα-φέρω πολλά, όπως την θεωρία της ουδετε-ρότητας του Motoo Kimura, την διαλείπου-σα ισορροπία των Niles Eldredge και SteveGould.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.14

1. The Great Chain of Bein Harvard University

Press, 19361\19642

2. J.B.Robinet νυe Philosophique de la Gradation

Naturelle des formes de l'Etre, vue Les Essais de la

Nature qui apprend a Faire Ι' Homme, E.van

Harrevelt, Amsterdam, 1768; C.Bonnet Consi -

derations sur /es Corps Organises etc, Marc Michel

Rey, Amsterdam, δύο τόμοι, 1762 πρώτη έκδοση,

1768 δεύτερη έκδοση.

3. Recherches sur l'organization des corps vivants

et particulierement etc, Paris, ΙΆuteur et MaiIlard,

Iibraire]

4. [Philosophie Zoologique ου exposition etc,

Paris, Ι' Auteur et Dentu Iibraire.

5. Οn the Origin of Species by means of natural

selection, or preservation of favoured races ίn the

struggle for life, John Murray, London, 1859.

6. A.Weismann, ϋber Vererbung, 1883; Die

Kontinuitat des Keimplasmas 1885.

7. Sociobiology, The New Synthesis, Cambridge

MA, Belknam Press of Harvard University Press.

Edward O. WilsonTheodosius Dobzhansky

Το παραπάνω κείμενο ήταν η ομιλία του Ακαδη-

μαϊκού Κ. Κριμπά που εκ φω νήθηκε την Τρίτη 17

Φεβρουαρίου 2009 στην Ακαδημία Αθηνών στο

πλαίσιο του εορτασμού του έτους 2009 ως έτος

Δαρβίνου.

Πολλές δυσκολίες είχα ν’ αντιμετωπίσω στηνπροσπάθειά μου να παρουσιάσω σύντομα με σχε-τική πληρότητα, ακρίβεια και απλότητα τη ζωή καιτο έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη. Τρεις δεκαετίεςαδιατάρακτης φιλίας και δημιουργικής συνεργα-σίας, στερέωσαν ένα αίσθημα βαθειάς και ισόβιαςευγνωμοσύνης απέναντί του και δεν θα ήθελα μιαχειρονομία μου να το λιγοστέψει ή να φανεί σανπράξη ανταπόδοσης. Εξάλλου, το βάρος της προ -σωπι κότητάς του και η σκιά που άφησε η διαδρομήτου, δύσκολα μπορούν να προσεγ γισθούν. Στα τέσ-σερα χρόνια που ακολού θησαν τον θάνατό του το2005, απέφυγα την κακοτοπιά του μικροφώνου.Στην αποψινή όμως τιμητική εκδήλωση του Γεωπο-νικού Πανεπιστη μίου, που μετέχω ψυχή τε καισώματι, η πρόταση του φίλου αντιπρύτανη Λεωνί-δα Λουλούδη να μιλή σω, με συγκίνησε και κινητο-ποίησε τη μνήμη μου.

Είχα την ευτυχία, σε μια ώριμη στιγμή της ζωήςμου, να συνδεθώ με τον Μανόλη Αναγνωστάκη.Αρχίσαμε ν’ αλληλογραφούμε, όταν κατοικούσεστη Θεσσα λονίκη, για την κοινή μας αγάπη τα λογο -τεχνικά περιοδικά. Από το 1978 που εγκαταστάθη-κε στην Πεύ κη η επικοινωνία μας έγινε σχεδόνκαθημερινή. Από αυτό τον πολυετή σύνδεσμο, οσεβασμός και η επιεί κειά του, το κλίμα εμπι -στοσύνης και αμοιβαιότητας, βοήθησαν να τον γνω-ρίσω καλύτερα, να καταλάβω τη στάση ζωής του,να ανακαλύψω τις εμμονές και τη νοοτροπία του, ναμάθω από τη δημοκρατική συμπεριφορά του.

Θα αρχίσω μ’ ένα σύντομο χρονικό στη ζωήτου. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925 απόεύπορους Κρητικούς γονείς. Από φοιτητής της Ιατρι-κής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αναμίχθηκε

στους κοινωνικούς αγώνες μέσα από τις γραμμέςτης Αριστεράς. Το 1943 φυλακίστηκε από τους Ιτα-λούς και το 1948, στα είκοσι τρία του χρόνια κατα-δικάστηκε από Στρατοδικείο σε θάνατο για τη συμ-μετοχή του στον Εμφύλιο. Αποφυλακίστηκε το1951 με τα μέτρα επιεικείας της Κυβερνήσεως Πλα-στήρα. Άσκησε το επάγγελμα του γιατρού – ακτινο-λόγου μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1986.

Άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα νωρίς, από το1942. Το 1944 διηύθυνε το ριζοσπαστικό για ταφοιτητικά δεδομένα, περιοδικό «Ξεκίνημα». Η ιστο-ρικός Οντέτ-Βαρών, καθ’ ύλην αρμόδια γιατί έχειεντρυφήσει στα νεανικά έντυπα της Κατοχής, διαπι-στώνει: «Το «Ξεκίνημα» προσπαθούσε να κάνειαυτό ακριβώς, να συνδυάζει την τέχνη με τη ζωή,και κατόρθωσε να διατηρήσει μια ισορροπία ανάμε-σα σε λογοτεχνικά κείμενα (πρωτότυπα και μετα-φρασμένα), επιστημονικά άρθρα (γραμμένα ενίοτεαπό καθηγητές του ΑΠΘ) και κείμενα που αφορού-σαν την καθημερινότητα του φοιτητή στις δύσκολεςσυνθήκες της κατοχής, που αντανακλούσαν δηλα-δή «τη ζωή τους». Αποτελεί έτσι ένα απτό παρά-δειγμα, ίσως το καλύτερο, της σύζευξης που επιχεί-ρησε η αριστερά στα χρόνια της κατοχής ανάμεσαστην κουλτούρα και στην πολιτική» καταλήγει ηιστορικός.

Η πρωτότυπη αυτή συνύπαρξη φοιτητών –καθηγητών – πνευματικών ανθρώπων, αυτόνομηαπέναντι στο κόμμα, δεν επιβίωσε μετά την απελευ-θέρωση. Παρενέβη η τοπική κομματική ηγεσία τουΚΚΕ και την κατάργησε. Αυτή η κατά κάποιο τρόποισότιμη, σχέση τέχνης και πολιτικής, επανήλθε μετάαπό τριάντα χρόνια, πρωτοστατούντος πάλι τουΜανόλη Αναγνωστάκη, στη ζωή του ΚΚΕ.ΕΣ.

Η άλλη του συλλογική προσπάθεια έγινε τηντριετία 1959-1961, με τον σχεδιασμό, την οργάνω-ση και την έκδοση στη Θεσσαλονίκη του περιοδι-κού «Κριτική». Δεν υπήρξε προηγούμενο τέτοιαςποιότητας εντύπου με σύγχρονο αριστερό δοκιμια-κό λόγο για τις σχέσεις τέχνης και πολιτικής με επί-κεντρο το ποιητικό φαινόμενο. Η διδακτορική δια-τριβή του Μιχάλη Μπακογιάννη για την «Κριτική»,που ήδη κυκλοφορεί σε δύο τόμους τοποθετεί τοπεριοδικό στο ιστορικό του πλαίσιο και προκαλείενδιαφέρουσες συζητήσεις στον πνευματικό χώρο,45 χρόνια μετά τη διακοπή της έκ δο σή του. Ίσωςείναι το μοναδικό λογοτεχνικό περιοδικό που ησυγκρότηση και η εμβέλειά του το τοποθετούν στακορυφαία ευρωπαϊκά έντυπα του είδους.

Οι τίτλοι των ποιητικών συλλογών και πεζώντου Αναγνωστάκη, λίγο πολύ γνωστοί, διαθέτουνιδιαίτερη επικοινωνιακή δύναμη. Τους παραθέτω:Εποχές, Εποχές 2, Εποχές 3, Η συνέχεια, Η συνέχεια2, Η συνέχεια 3, Υπέρ και Κατά, Αντιδογματικά,Περιθώριο, Στόχος, ΥΓ, Συμπληρωματικά, Μανού-σος Φάσσης, Χαμηλή Φωνή. Θα μπορούσαν ναδώσουν ονόματα στα σημερινά στέκια των νέωνπου έχουν διαδεχτεί «τα σιωπηλά καφενεία με τιςετοιμοθάνατες καρέκλες».

Επειδή θεωρώ την σχέση του καθενός μας μετην ποίηση μια προσωπική υπόθεση αναγνώστη –ποιητικού κειμένου, ερήμην του ποιητή και του κρι-τικού θα αναφερθώ στο πως έφτασα για πρώτηφορά σε ένα ποίημα του Αναγνωστάκη.

Ήταν καλοκαίρι του 1970 στην Αθήνα, μόλιςείχα βγει από ένα σκληρό δίχρονο στρατιωτικό.Φορτισμένος όπως ήμουν, ένιωθα νάναι γύρω μουόλα υπονομευμένα. Οι στενοί μου φίλοι φοιτητές

Φθινόπωρο 200915

ÃÉÙÑÃÏÓ ÆÅÂÅËÁÊÇÓÃÅÙÐΟÍÏÓ - ÅÑÅÕÍÇÔÇÓ

Μανόλης

Αναγνωστάκηςτέσσερα χρόνια μετά

Με αφορμή τη λήξη του Ακαδημαϊκού έτους και τη συμπλήρωση τεσ-σάρων χρόνων από το θάνατο του ποιητή Μ. Αναγνωστάκη, οι Πρυτα-νικές Αρχές του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία μετο Μουσικό Εργαστήρι και το Τμήμα Διεθνών και Δημοσίων Σχέσεωντου Ιδρύματος, υπό τη γενική εποπτεία και επιμέλεια του γεωπόνου-ερευνητή Γιώργου Ζεβελάκη, διοργάνωσαν τη Δευτέρα 6 Ιουλίου2009 μουσική εκδήλωση-αφιέρωμα στον Μανόλη Αναγνωστάκη μετίτλο «Θυμούμαι, άρα υπάρχω», στον προαύλιο χώρο του ΓεωργικούΜουσείου. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής προβλήθηκε η ταινίατου Λάκη Παπαστάθη με τίτλο «ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης»από την εκπομπή «Παρασκήνιο» ενώ ακολούθησε ομιλία του ερευνη-τή Γιώργου Ζεβελάκη με θέμα «Μανόλης Αναγνωστάκης τέσσεραχρόνια μετά (2005-2009)» και η παρουσίαση του μουσικού προγράμ-ματος με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του ποιητή, απότο Μουσικό Εργαστήρι υπό τη διεύθυνση του μουσικού ΔημήτρηΜητσοτάκη και την επιμέλεια της Λέκτορος Παναγιώτας Κουτσούλη.Η βραδιά ολοκληρώθηκε με δεξίωση στον προαύλιο χώρο τουΓεωργικού Μουσείου. Ακολουθεί η ομιλία του Γιώργου Ζεβελάκηστην εκδήλωση του Γ.Π.Α.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.16

και φοιτήτριες της γεωπονικής, κατά κύριο λόγο, βρί-σκονταν στη φυλακή. Περνούσα στιγμές άγονης καιαδιέξοδης μοναξιάς. Κι’ όμως ένιωθα την ανάγκη νασυνομιλήσω, να συνδεθώ να κάνω τις μι κρές μουσυμμαχίες. Διάβαζα ό,τι έβρισκα μπροστά μου.

Τότε έπεσε στα χέρια μου ο τόμος με τα «Δεκα-οκτώ Κείμενα». Εκεί ανακάλυψα τα νέα ποιήματατου Μανόλη Αναγνωστάκη που απάρτιζαν τη σειρά«Ο Στόχος». Με προσέλκυσε ο πρώτος στίχος βαλ-μένος σαν μότο κάτω από τον τίτλο: «Το θέμα είναιτ ώ ρ α τι λες». Τα ποιήματά του εκείνα κινούντανστους αντίποδες του λυρισμού. Λες και είχαν γρα-φτεί «χωρίς ήχους και λέξεις». Ανάδιδαν μια παρά-ξενη αμεσότητα και τα αισθανόμουν νωπά, εν τωγεννάσθαι, σαν να γράφονταν την ίδια ώρα καθώςτα διάβαζα. «Σφυροκοπούσαν αδιάκοπα» τις αμφι-βολίες μου και με συμφιλίωναν με την ιδέα της συμ-μετοχής.

Με το τελευταίο ποίημα αισθάνθηκα πλήρωςταυτισμένος: «Επίλογος (απόσπασμα)». Κι όχι αυτα-πάτες προπαντός. Το πολύ-πολύ να τους εκλάβειςσα δύο θαμπούς προβολείς μες την ομίχλη. Σανένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μονα-δική λέξη: ζω. «Γιατί» όπως πολύ σωστά είπεκάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος, «Κανένας στίχοςσήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες. Κανένας στίχοςσήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα» Έστω. Ανάπη-ρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς.

Ο κρίσιμος και ανατρεπτικός για μένα στίχοςήταν: «Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για νακριθείς». Δεν υπάρχει δηλαδή δικαιολογία. Ακό -μη και η αναπηρία, τα κομμένα χέρια –δείξε (όχιεπί δειξε)– δεν μπορούν να σ’ εμποδίσουν ναπάρεις μέρος να (κατά)κρίνεις για να κριθείς. Ταχέρια, γενικότερα, δίνουν σε πολλά του ποιήματα–όπως διαπίστωσα αργότερα– πλαστικότητα καιεκφραστική ευκινησία. Μεταδίδουν με ακρίβειατην αίσθηση της ευγένειας και της τρυφερότητας,όπως στους στίχους:

«Πρώτα να πιάσω τα χέρια σου. Να ψηλαφίσω το σφυγμό σου»

(Ο Ουρανός) Ή όταν πάλι απαιτείται δραματικότητα, υποβάλ-

λουν το ανάλογο κλίμα:«Με τα χέρια στο στήθος σαν έτοιμος νεκρός»

(Τώρα είναι απλός θεατής…) «Να κρατήσω σφιχτά στα χέρια μου λίγο χώμα

θυσίας» (Σκυφτοί περάσανε…)

Τον καιρό που δημοσιεύεται «Ο Στόχος», έναςάλλος ομότεχνος, ολιγογράφος κι αυτός, ο ΝίκοςΚαββαδίας, αγωνιά προσπαθώντας να «φιλοτε -χνήσει» ένα πορτραίτο – ελεγείο για τον νεκρόGuevara. Η φαντασία του έχει στερέψει, η υγείατου έχει κλονιστεί, αλλά θέλει οπωσδήποτε ναδώσει το δικό του παρόν, στην κρίσιμη ώρα τουθρήνου των λαών της Λατινικής Αμερικής για τονρομαντικό επαναστάτη. Όπως το έκανε τριάνταχρόνια πριν για τον Federico Garcia Lorca. ΣτονGuevara του εξομολογείται, στο τελευταίο τετρά-στιχο, την αδυναμία του ν’ ανταποκριθεί όσο θαήθελε στο κατευόδιο του νεκρού: Με κομμέναχέρια φορτώνει με ότι τούχει απομείνει, δηλαδήμε την ψυχή του, τη βάρκα.

Γέροντας ναύτης με τα μούτρα πισσωμέναβάρκα φορτώνει με την πιο φτηνή πραμάτεια.

Έχει τα χέρια από καιρό ψηλά κομμένα.Κι’ ήθελε τόσο να σου σφάλαγε τα μάτια.Από τον Γιώργο Σεφέρη χρησιμοποιούνται

δύο φορές τα «κομμένα χέρια» ως σύμβολο αντί-στασης σε χαλεπούς καιρούς, όπως μου υπέδειξεο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Τη συλ λογή του«Ημερολόγιο καταστρώματος Β’» την κυκλοφό-ρησε στην Κατοχή με εξώφυλλο τη Γοργόνα μεκομμένα τα χέρια στους αγκώνες. Με το ίδιο εξώ-φυλλο τύπωσε και το ποίημά του «Οι γάτες, τ’ ΑηΝικόλα» μες στη δικτατορία. Έτσι έχουμε τα κομ-μένα χέρια σε τρεις ποιητικές εκδοχές.

Οι απόψεις του για την αισθητική της ποίησης,νομίζω ότι εμπεριέχονται ευκρινέστερα στηντελευταία συλλογή του, στην εκτός εποχής άνθι-σή του, στον αποχαιρετισμό, δηλαδή το ΥΓ. Μέσααπ’ αυτή τη λιλιπούτεια έκδοση προσπάθησα ναανιχνεύσω τις προτιμήσεις του. Με τον ΜανόληΑναγνωστάκη συνέβη το αντίθετο από αυτό πουπαρατηρείται στους περισσότερους ποιητές οιοποίοι πρωτοεμφανίζονται διστακτικά, με ισχνέςαπέριττες πλακέτες και στην πορεία τα βιβλία τουςπαίρνουν τις κανονικές διαστάσεις ή και μεγαλύτε-ρες. Πολλές φορές μάλιστα, οι εκδόσεις τους,όταν γίνουν γνωστοί, είναι πολυτελείς και εικονο-γραφούνται από φημισμένους ζωγράφους. Αντί-θετα το κύκνειο άσμα του Αναγνωστάκη, το ΥΓ,κυκλοφόρησε αρχικά σε μικρό αριθμό αντιτύπων,μόλις 100, εκτός εμπορίου, αθόρυβα, και ήτανπολύ μικρού σχήματος, όπως τα παράνομα φυλ-λάδια της κατοχής, που μπορούσαν να χωρέσουνστην παλάμη. Το δελτάριο έφερε τίτλο τη σπα-σμένη συνθηματική λέξη ΥΓ. Ήταν ένας μελαγχο-λικός επίλογος, όχι στο απόλυτα μαύρο. Γι’αυτούς λόγου χάριν που ξέρουν τα μυστικά τουποδοσφαίρου «το ματς της ζωής του είχε τελειώ-σει κι’ έπαιζε την παράταση», υποπτεύονταν ότι ηελπίδα δεν είχε χαθεί. Η επιλογή του ελάχιστουσχήματος έδειχνε το όριο της σιωπής πριν από τηνοριστική τελεία. Περιείχε 112 μονόστιχα ποιήματαπου θα μπορούσαν να εκληφθούν ως κινήσειςστη νοηματική γλώσσα ή σήματα μορς ναυαγού.Το πιο σύ ντομο παρέπεμπε στη μεγάλη ευρωπαϊ-κή τέχνη: «Ο Μπαχ».

Το ΥΓ. είχε μια ποιητική τεχνική που το διαφο-ροποιούσε από τους απρόσωπους αφορισμούςκαι τα σχηματικά χαϊκού. Οι λέξεις, σαν κρεμα-σμένες στήλες, λες και είχαν σχηματισθεί όπως οισταλακτίτες στην οροφή σπηλαίου από το στάξιμοτου νερού. Η ποιητική συγκίνηση παράγεται ακα-ριαία, μόλις πέσει το βλέμμα στον απογυμνωμένοστίχο. Ίσως και να συνιστά μια νέα πρόταση γιατην ποιητική έκφραση.

Σ’ όλη του τη ζωή ο Μανόλης Αναγνωστάκηςείχε την έγνοια του άλλου. Συμπαραστάτης,συντρέχτης, συναγωνιστής, συνάδελφος, συνερ -γάτης, συνδρομητής, συμπολεμιστής, συνταξιδιώ-της, σύντροφος. Άτομο ζων εν στενή και διηνεκείσυναφεία μετ’ άλλου. Η πνευματική αλληλεγγύητου Μανόλη Αναγνωστάκη, ασυνήθιστη, ίσως καιαφύ σικη, για εγωιστικά όντα όπως είναι οι συγ-γραφείς εκδηλώθηκε με την επιμέλεια ανθολο-γιών, με ραδιοφωνικές εκπομπές και με την επιλο-γή πεζογράφων του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένακατάρτισε δύο ανθολογίες και τα ποιήματά τουςδιάβασε στο ραδιόφωνο: «Η Χαμηλή Φωνή: ταλυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούςρυθμούς» που λίγα χρόνια αφότου μεταδόθηκεκυκλοφόρησε σε βιβλίο από τη «Νεφέλη».Περιέλαβε 52 ποιητές προτείνοντας ένα νέο κανό-να αξιολόγησης της ποιητικής μας παράδοσης.

«Νεωτερική Ποίηση: η πρώτη γενιά» με τους

Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Εγγονόπουλο κ.ά. πουμεταδόθηκε από τον σταθμό του Ηρακλείου Κρή-της και παραμένει ανέκδοτη ηχογραφημένη.

Άλλη μια ραδιοφωνική συμμετοχή είχε οΜανόλης Αναγνωστάκης στους «Φιλολογικούςπεριπάτους του Μεσοπολέμου». Ζωντάνευαν«συνεντεύξεις» πνευματικών ανθρώπων που δενπρόλαβαν να μιλήσουν στο μικρόφωνο. Τις ερω-τήσεις έθετε ο ίδιος και τις απαντήσεις διάβαζαναπό παλιά έντυπα σύγχρονοι συνάδελφοί τους.

Εξάλλου, με την σειρά «Η πεζογραφική μαςπαράδοση» που διηύθυνε στις εκδόσεις «Νεφέ-λη», έφερε στην επικαιρότητα πενήντα παλιούςπεζογράφους, άδικα λησμονημένοι σήμερα οιπερισσότεροι. Αν επεκτάθηκα λίγο περισσότεροστην πνευματική του δραστηριότητα είναι γιατίνομίζω ότι η ζωή και το έργο του ταυτίζονται.

Περιέγραψα, σχεδόν επιγραμματικά, τη δια-δρομή και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη,πορεία με ιδιαίτερη και πολύπλευρη προσφοράκαι παρουσία. Δεν φαίνεται να έχει εμφανείς προ-γόνους, ούτε να συνεχίζει μια τοπική παράδοση.Ο παρεμβατικός του λόγος αιχμηρός αλλά και μεδραστικό χιούμορ, που κινείται με άνεση στουςχώρους του πολιτισμού, της πολιτικής και της κοι-νωνίας γενικότερα, δεν συγγενεύει με τον λόγοάλλου ομότεχνου του. Ίσως θα μπορούσαν ναβρεθούν κάποιες αναλογίες με τις απόψεις και τηστάση του Εμμανουήλ Ροΐδη, εκατό χρόνια πριν,με τις συχνές και τις ποικίλες παρεμβάσεις στηνπνευματική και κοινωνική ζωή της εποχής του. Ανακολουθούσαμε τη λογική του παιχνιδιού τηςΒερόνικας, στη γνωστή και ωραία ταινία τουΚισλόφσκι, θα εντοπίζαμε κάποιες συμπτώσειςστη συμπεριφορά και στα γεγονότα της ζωήςτους. Χρησιμοποιούν και οι δύο πολλά και ευφά-νταστα ψευδώνυμα. Κατασκευάζουν αλληλογρά-φους σαν περσόνες στα περιοδικά που συνεργά-στηκαν, τον Ασμοδαίο και το Ξεκίνημα αντίστοιχα,που τους δίνουν την αφορμή, απαντώντας τους,να θίξουν ζητήματα της επικαιρότητας. Ανήκουνκαι οι δύο σ’ αυτούς που θεωρούν ότι η ποίησηγράφεται κυρίως σε νεανική ηλικία «όταν ακόμηυπάρχουν το όνειρο και οι αυταπάτες» λέει ο Ανα-γνωστάκης ή, όπως σημειώνει ο Ροΐδης: «Αι μού-σαι ως όλαι αι γεροντοκόραι αγαπώσι τους μόλιςγενειώντας νεανίσκους». Θα προσθέταμε και τιςδιώξεις των δύο, τον αφορισμό από την ΙεράΣύνοδο του Ροΐδη και τη θανατική καταδίκη τουΑναγνωστάκη. Θα φτάναμε στο συμπέρασμα λοι-πόν ότι, τηρουμένων των αναλογιών, Ροΐδης –Αναγνωστάκης: Βίοι παράλληλοι.

Κλείνοντας, σκέφτομαι ξανά τον Μανόλη ναλέει συχνά χαμογελώντας: Πολλοί οι γεωπόνοιτων γραμμάτων. Είχε στο μυαλό του τους δύοφίλους του εκδότες των ποιημάτων του, που έφυ-γαν νωρίς, τον Μιχάλη Μεϊμάρη και τον ΓιάννηΔουβίτσα, καθώς και τους παρευρισκομένουςΝίκο Μαρτίνο και Λεωνίδα Λουλούδη, που είχανσυνομιλήσει μαζί του ραδιοφωνικά στους Φιλο-λογικούς Περιπάτους, τους οποίους, κατά κάποιοτρόπο, συνεχίζουμε απόψε…

Το βιβλίο «Αναπτυξιακά Προβλήματα και

Διαγραφόμενες Προοπτικές της Κύθνου»

που επιμελήθηκε ο Καθηγητής Ν. Μαρτί-

νος, επικεντρώνεται στην κριτική αξιολόγη-

ση της εξελικτικής πορείας της ανάπτυξης

της Κύθνου καθώς και στα προβλημάτα

που δημιούργησε η πορεία αυτή ανάπτυ-

ξης, με τελικό σκοπό τη διαμόρφωση μιας

εναλλακτικής αναπτυξιακής πρότασης στη

βάση της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η μελέτη αποτελείται από επτά (7) θεματι-

κές εργασίες που αναδεικνύουν βασικά

ανα πτυξιακά προβλήματα του οικονο -

μικού, περιβαλλοντικού και κοινωνικού

ιστού της Κύθνου. Με την ανάλυση των

προβλημάτων καταβάλλεται προσπάθεια

να αναδειχθούν οι σύνθετες διαστάσεις

τους και να διαμορφωθούν προτάσεις για

την αποτελεσματική αντιμετώπιση τους.

Ο γενικότερος προβληματισμός της μελέ-

της αντανακλάται στην Εισαγωγή του βιβλί-

ου, που έχει γράψει ο Καθηγητής Ν. Μαρ-

τίνος, όπου διαπιστώνονται οι αρνητικές

πλευρές του αναπτυξιακού προτύπου των

Κυκλάδων, όπως η μη «αντιστρεπτή»

καταστροφή του νησιωτικού τοπίου με την

άναρχη δόμηση, η εξάντληση των φυσικών

πόρων με την αλόγιστη χρήση τους, η πλη-

θυσμιακή συρρίκνωση των τοπικών κοινω-

νιών, η αποδυνάμωση και σχεδόν κατάρ-

ρευση σε πολλές περιπτώσεις της αγροτι-

κής δραστηριότητας, λόγω της ανταγωνιστι-

κής της σχέσης με τον τουρισμό, και τέλος

η αλλοίωση της αρχιτεκτονικής κληρονο-

μιάς τους. Η πολιτεία, όπως τονίζει ο συγ-

γραφέας, αδυνατεί να θέσει το πλαίσιο ενός

αναπτυξιακού σχεδιασμού που θα αποβλέ-

πει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων

και στη δημιουργία συνθηκών βιώσιμης

ανάπτυξής.

Όπως επισημαίνεται στη μελέτη, το ανα-

πτυξιακό πρότυπο που ακολουθήθηκε

μεταπολεμικά στην Κύθνο έχει επιφέρει

οικονομική μεγέθυνση και βελτίωση του

βιοτικού επιπέδου του τοπικού πληθυ-

σμού, αλλά δεν έχει δημιουργήσει συνθή-

κες βιώσιμης ανάπτυξης. Στα πλαίσια αυτά

τίθεται το ερώτημα κατά πόσον μπορούν να

υπάρξουν νέες προτάσεις στη βάση της

βιώσιμης ανάπτυξης, που θα αναδεικνύουν

τη μοναδικότητα της Κύθνου και θα επιτυγ-

χάνουν τη σύζευξη της οικονομικής ανά-

πτυξης με την περιβαλλοντική και την πολι-

τισμική διάσταση.

Τόσο η εισήγηση του Καθηγητή Ν. Μαρτί-

νου με τίτλο «Οι βασικές συνιστώσες της

ανάπτυξης της Κύθνου», όσο και οι έξι

υπόλοιπες εισηγήσεις που περιλαμβάνο-

νται στο βιβλίο, επιτυγχάνουν να διερευνή-

σουν τις συνιστώσες του αναπτυξιακού

αυτού προτύπου και να αναδείξουν τη

σημασία των κρίσιμων παραγόντων για τη

βιώσιμη ανάπτυξη της Κύθνου.

Μεθοδολογικά, η αξιολόγηση του αναπτυ-

ξιακού μετασχηματισμού της Κύθνου προ-

σεγγίζεται ιστορικά από τον Καθηγητή Ν.

Μαρτίνο, επικεντρώνοντας την ανάλυση του

σε δυο βασικές περιόδους: την περίοδο της

δεκαετίας 1950-1960 και τη μετέπειτα περίο-

δο της δεκαετίας του ’70 μέχρι σήμερα.

Κατά την περίοδο 1950-1960, ο συγγρα-

φέας αναγνωρίζει στην πορεία ανάπτυξης

της Κύθνου αναπτυξιακές σχέσεις και διαδι-

κασίες βιώσιμης ανάπτυξης και μάλιστα στη

βάση της ενδογενούς και ολοκληρωμένης

προσέγγισης. Το μοντέλο της ενδογενούς

ανάπτυξης, στην περίοδο του ‘50 και ’60

στην Κύθνο, θεμελιώνεται από τον συγγρα-

φέα με παραδείγματα από τη γεωργία και

την κτηνοτροφία, που ασκείται με την

παράλληλη εξασφάλιση της προστασίας

των φυσικών πόρων (εδάφους και νερού),

με την υλοποίηση σειράς έργων υποδομής

(ύδρευση, εξηλεκτρισμός, οδικό δίκτυο)

Φθινόπωρο 200917

Βιβλιοκριτική

"ÁÍÁÐÔÕÎÉÁÊÁÐÑÏÂËÇÌÁÔÁ ÊÁÉ ÄÉÁÃÑÁÖÏÌÅÍÅÓÐÑÏÏÐÔÉÊÅÓ ÔÇÓÊÕÈÍÏÕ"ÅÐÉÌÅËÅÉÁ Í. ÌÁÑÔÉÍÏÕΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

Ó. ÅÕÓÔÑÁÔÏÃËÏÕ τ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Γ.Π.Α.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.18

που βελτιώνουν το επίπεδο διαβίωσης του

πληθυσμού, αλλά και έργων που στηρί-

ζουν τις παραγωγικές δραστηριότητες (ομ -

βροδεξαμενές, αγροτική οδοποιία κ.λπ.).

Παράλληλα, η διάχυση γνώσεων και και-

νοτομιών (νέες φυλές ζώων, χρήση λιπα-

σμάτων, γνώσεις μελισσοτροφίας) αποτυ-

πώνουν μια διαδικασία ολοκληρωμένης

αγροτικής ανάπτυξης με πολλαπλασιαστι-

κές επιδράσεις και διασυνδέσεις με το

εμπόριο και τις άλλες παραγωγικές δρα-

στηριότητες στα πρότυπα της ενδογενούς

ανάπτυξης. Στη διαδικασία της ενδογενούς

βιώσιμης ανάπτυξης της Κύθνου, κυρίαρχο

ρόλο επιτελούν «κάποιοι πρωτεργάτες» ή

τοπικοί ηγέτες.

Η ανάδειξη των παραπάνω διαδικασιών

ενδογενούς ανάπτυξης στην Κύθνο, την

περίοδο του ’50 και του ’60, κρίνεται ιδιαί-

τερα σημαντική από επιστημονικής πλευ-

ράς, αφού οι έννοιες της ενδογενούς και

ολοκληρωμένης ανάπτυξης αναδεικνύο-

νται ως μοντέλα ανάπτυξης σε Ευρωπαϊκό

επίπεδο στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και

αρχές του ’90, στα πλαίσια των πολιτικών

της Ευρωπαϊκής Ένωσης (περιφερειακή

πολιτική, πολιτική αγροτικής ανάπτυξης ),

με κυρίαρχο μοντέλο το Πρόγραμμα

LEADER για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη

των αγροτικών περιοχών.

Βέβαια, η βιωσιμότητα του μοντέλου της εν -

δο γενούς ανάπτυξης, που ορίζεται ως

«το μοντέλο ανάπτυξης που είναι ικανό να

εγ γυηθεί την αυτονομία της διαδικασίας

μετασχηματισμού μιας τοπικής οικονομίας»

(Garofoli, 1992) εξαρτάται από την ικανότη-

τα της τοπικής κοινωνίας να εξασφαλίζει:

(α) τον μετασχηματισμό της οικονομίας και

τον έλεγχο της διαδικασίας συσσώρευσης

(β) την αντίδραση της σε εξωτερικές προ-

κλήσεις και διεργασίες

(γ) την καινοτομία σε τοπικό επίπεδο

(δ) την ανάπτυξη παραγωγικών κλαδικών

διασυνδέσεων και αλληλεξαρτήσεων κα θώς

και εταιρικών σχέσεων σε τοπικό επίπεδο.

Ασφαλώς, η δημιουργία των συνθηκών

αυτών σε τοπικό επίπεδο στη μεταπολεμι-

κή Ελλάδα δεν ήταν δυνατή, λαμβάνοντας

υπόψη την έλλειψη προγραμματισμού και

στρατηγικών ανάπτυξης, και κυρίως τον

υψηλό βαθμό συγκέντρωσης της εξουσίας

σε κεντρικό επίπεδο. Η έλλειψη υπηρεσιών

εκπαίδευσης, υγείας και μεταφορών, η έλ -

λει ψη περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτι-

κής και το διευρυνόμενο χάσμα στο επίπε-

δο διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού σε

σχέση με την πρωτεύουσα, οδήγησε τελικά

στην έξοδο του πληθυσμού από το νησί, ο

οποίος όμως συνέχισε να διατηρεί ισχυρούς

δεσμούς με την τοπική κοινωνία του νησιού.

Η δεκαετία του ’70 κυριαρχείται από την

οικοδομική δραστηριότητα και τουριστική

ανάπτυξη, κατ’ εξοχήν εξωγενείς παράγο-

ντες ανάπτυξης, που οδηγούν στην οικονο-

μική μεγέθυνση όχι όμως και στην βιώσιμη

ανάπτυξη. Η ταχεία ανάπτυξη του τουρι-

σμού δημιουργεί ανταγωνιστικές σχέσεις με

τη γεωργία που την οδηγεί σε περιθωριο-

ποίηση και συρρίκνωση, ενώ η άναρχη

οικιστική δόμηση οδηγεί σε καταστροφή

του τοπίου και υποβάθμιση του περιβάλ-

λοντος.

Όπως διαπιστώνει ο συγγραφέας η σημερι-

νή φυσιογνωμία του νησιού είναι αποτέλε-

σμα μιας αναπτυξιακής διαδικασίας, που

επηρεάζεται κυρίως από δυνάμεις της αγο-

ράς και έλλειψη παρεμβατικής πολιτικής

και αναπτυξιακού σχεδιασμού. Σ’ αυτούς

τους εξωγενείς παράγοντες, υποστηρίζει η

μελέτη, θα πρέπει να αντιταχθεί μια διαφο-

ρετική λογική που να στηρίζεται σε τοπικές

δυνάμεις και παράγοντες, στη βάση της

ενδογενούς προσέγγισης της ανάπτυξης.

Οι ενδογενείς δυνάμεις (παράγοντες) που

επισημαίνει ο συγγραφέας είναι:

(α) Η κινητοποίηση και δραστηριοποίηση

του ενδογενούς δυναμικού (διοικητικού,

παραγωγικού, πολιτισμικού)

(β) Ο ρόλος της τοπικής ηγεσίας, που θα

εμπνεύσει το «όραμα» και θα κινητοποιή-

σει τον τοπικό πληθυσμό

(γ) Η αναγνώριση και ενίσχυση του ρόλου

της τοπικής ταυτότητας ως ιδιαίτερου ανα-

πτυξιακού πόρου

Με βάση τα παραπάνω, στη μελέτη

διατυπώ νονται συγκεκριμένες αναπτυξια-

κές προ τάσεις, ως άξονες προτεραιοτήτων

μιας ενδογενούς αναπτυξιακής στρατηγικής

για την Κύθνο και που επικεντρώνονται:

- στην προστασία των φυσικών πόρων

- στον καθορισμό χρήσεων γης για ανακο-

πή της άναρχης δόμησης και την ομαλοποί-

ηση της αγοράς γης

- στην αξιοποίηση τοπικών προϊόντων ποι-

ότητας, ονομασίας προέλευσης με προστι-

θέμενη αξία

- στην ανάπτυξη της γεωργίας σε αρμονική

σχέση με το περιβάλλον και

- στη δημιουργία εταιρικών σχέσεων σε

τοπικό επίπεδο.

Βιβλιοκριτική

Saraceno, E., 1994. “Recent trends in rural

development and their conceptualization”

Journal of Rural Studies 10 4, pp. 321–330.

Mark Shucksmith (2000) “Endogenous develop-

ment and social capital and social inclusion:

Perspectives from LEADER in the UK”, Sociologia

Ruralis,Vol.40, Issue 2, pp.208-218.

Endogenous Development and Southern

Europe, Gioacchino Garofali (ed), Ashgate

Publishing Co, May 1992.

Ο Παντελής Ζωϊόπουλος είναι ένας ιδιότυπος

συνάδελφος. Απόφοιτος της Ανώτατης Γεωπονι-

κής Σχολής Αθηνών, συμφοιτητής ορισμένων

από εμάς, συνέχισε απαιτητικές σπουδές στο

μακρινό Aberdeen της Σκωτίας. Μετά τις σπου-

δές του ως εμπειρογνώμων στην υπηρεσία του

Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

συνέβαλε επιτυχώς στην έκδοση Ευρωπαϊκής

νομοθεσίας του τομέα της Ζωοτεχνίας. Σήμερα

διδάσκει την ειδικότητά του στο Πανεπιστήμιο

Ιωαννίνων.

Όμως η επιστήμη δεν είναι η μοναδική-εκτός

από την όνομα και πράγμα Ευγενία, επίσης εκλε-

κτή συμφοιτήτρια και συνάδελφό μας, και τα δύο

τέκνα τους-αγάπη του. Ο Παντελής θέλει να είναι

και είναι συγγραφέας. Απόδειξη, οι προηγούμε-

νες συλλογές δοκιμίων του με τους χαρακτηριστι-

κούς τίτλους “Το ψωμί και το αλάτι” και ”Η σόγια

και το ψαρόλαδο”. Πλέον πρόσφατη απόδειξη

το, κατά τη γνώμη μου, ωριμότερο έργό του,

Θεόφιλος, ο ιδιοφυής σαλός, το οποίο εκδόθηκε

το 2008 από τον εκλεκτής ποιότητας οίκο Αρμός

και τον εμψυχωτή του κ. Γ. Χατζηιακώβου.

Θα ήθελα να επιμείνω λίγο περισσότερο στην

υψηλή ποιότητα της έκδοσης γιατί, πέραν του ότι

υπηρετεί τη θεματική επιλογή του συγγραφέα,

στην οποία θα επανέλθω, αποτελεί και ένα

συνοπτικό μεν αλλά αρκετά ολοκληρωμένο

εισαγωγικό εικαστικό και βιβλιογραφικό σχόλιο

στην εργογραφία/πινακογραφία του μεγάλου

Λέσβιου λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου (κατά

κόσμον Γ. Χατζημιχαήλ, γεννήθηκε το 1873 ή το

1875 και πέθανε ταλαιπωρημένος το 1934), ένα

εξ αυτών, τον επιφανέστερο στην Ελλάδα, τους

οποίους αποκαλούμε, κάπως αμήχανα «ναΐφ»

(αυτοδίδακτο δημιουργό έξω από τα καθιερωμέ-

να αισθητικά πλαίσια). Σχόλιο αρκετό, πιστεύω

για να ανατρέξει όποιος δεν έχει ακόμη, τύχει, να

έλθει σε επαφή με αυτό το συγκινητικό και

συγκινημένο βλέμμα ενός καλλιτέχνη λαϊκού

στο ήθος αλλά αριστοκρατικού στο φρόνημα και

το όραμα για τον τόπο και τους ανθρώπους του.

Ποια είναι η θεματική επιλογή του Ζωϊόπου-

λου; Όχι, προφανώς, να επαναλάβει όσα εκθει-

αστικά και αναλυτικά έχουν αφιερωθεί στον

Θεόφιλο και το έργο του από εμπειρότερες και

ειδικότερες γραφίδες, όπως αυτές του Κίτσου

Μακρή (ο οποίος έγραψε το πρώτο βιβλίο γι’

αυτόν, το 1939), του Σεφέρη, του Εμπειρίκου,

του Ελύτη, του Χατζηκυριάκου Γκίκα, του Αλέ-

ξανδρου Ξύδη, του Τέτση, του Τσαρούχη και

τόσων άλλων, παρά το ότι στο βιβλίο του Ζωϊό-

πουλου δεν λείπουν οι σχετικές αναφορές. Το

κύριο μέλημα του Ζωϊόπουλου είναι άλλο,

ταπεινότερο αλλά ευφυές.

Έχοντας ο ίδιος μαγευτεί από την πρώτη συνά-

ντησή του, το 1995, με το έργο του Θεόφιλου

στο ομώνυμο Μουσείο, στη Βαριά της Μυτιλή-

νης (όποια ή όποιος δεν το έχει ακόμη επισκεφτεί

ας σπεύσει), το οποίο ίδρυσε ο συμπατριώτης

του, διεθνώς αναγνωρισμένος τεχνοκρίτης, Στρα-

τής Ελευθεριάδης, γνωστότερος ως Teriade,

αποφάσισε να αναζητήσει τον «αγροτικό χαρα-

κτήρα», όπως ο ίδιος λέει, αυτού του έργου.

Αυτό και κάνει με συνέπεια, ευαισθησία και

έμπνευση. Και με ένα αποτέλεσμα που δεν ξέρω

πόσο είναι συνειδητή επιλογή ή απλώς εκεί τον

πήγε η συγγραφική όδευση στο βλέμμα του

ζωγράφου. Όπως και να έχει το πράγμα, ένα

αποτέλεσμα αξιοπρόσεκτο. Ο μύθος του Θεόφι-

λου ως ζωγράφου του παραδοσιακού ελληνι-

κού τοπίου και της συντηρητικής ηθογραφίας

του ελληνικού υπαίθριου βίου στην οπτική του

Ζωϊόπουλου σχεδόν αντιστρέφεται, αν δεν ανα-

τρέπεται. Ο Θεόφιλος, στη ματιά του εμφανίζεται

ως ένας έκθαμβος υμνογράφος του παραγωγι-

κού θαύματος μιας νεωτερικής, εξελισσόμενης

και αναπτυσσόμενης αγροτικής οικονομίας του

χωραφιού, της βιοτεχνίας, της βιομηχανίας, του

εμπορίου και των μεταφορών. Ο Θεόφιλος

«εκσυγχρονιστής», δηλαδή «ορθολογιστής», θα

αναρωτηθούν οι παραδοσιολάτρες; Αντί άλλης

απαντήσεως τους παραπέμπω στο κείμενο του

Ζωϊόπουλου. Θα εκπλαγούν, αν είναι ανιδιοτε-

λείς, ευχάριστα…

Και τότε, θα πει κανείς, πόθεν ο τίτλος «Θεό-

φιλος, ο ιδιοφυής σαλός». Νομίζω ότι ο Ζωϊό-

πουλος, με τον χαρακτηρισμό «σαλός» σαρκά-

ζει ευθέως τη μυωπία των συγκαιρινών του Θεό-

φιλου οι οποίοι, ανίκανοι να διαγνώσουν, στο

επίκεντρο της δημιουργικής του μανίας, την

«ιδιοφυή» απεικόνιση ενός βίου γεμάτου από

τους χυμούς της φύσης, της εργασίας και της

ευψυχίας, επέλεξαν να λοιδωρούν ό,τι δεν ήταν

σε θέση (από την έλλειψη παιδείας, τόλμης και

ευαισθησίας) να κατανοήσουν. Θα πείτε ιστορία

τελειωμένη. Θα απαντήσω... και δυστυχώς,

χωρίς τελειωμό.

Φθινόπωρο 200919

Βιβλιοκριτική

"ΘΕΟΦΙΛΟΣ Ο ΙΔΙΟΦΥΗΣ ΣΑΛΟΣ”

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΖΩΪΟΠΟΥΛΟΣ

Λ. ΛΟΥΛΟΥΔΗΣΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜ. ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, Γ.Π.Α.

Ôñéðôüëåìïò Ã.Ð.Á.20

Βιβλιοπαρουσίαση

ÅVALUATING YIELD RESPONSESTO WATER STRESS AND DROUGHTRESISTANCE MECHANISMS OF 20LOCAL BREAD AND DURUMWHEAT LANDRACES

Á. É. ÊáñáìÜíïò Ã. ÏéêïíüìïõÃéþñãïò ËßâáíïòÁíäñÝáòÐáðáóôáýñïõ

åêä. ÃåùðïíéêïýÐáíåðéóôçìßïõÁèçíþí, ó. 239,ÁèÞíá 2008.

ÎÕËÏÖÁÃÁ ÅÍÔÏÌÁ ÊÁÔÏÉÊÉÙÍ:ÁÍÔÉÌÅÔÙÐÉÓÇ-ÂÉÏËÏÃÉÁ-ÁÍÁÃÍÙÑÉÓÇ

Ê. È. Ìðïõ÷Ýëïò

åêä. ÁÃÑÏÔÕÐÏÓ Á.Å. ó. 112, ÁèÞíá 2009.

Ôï îýëï áðïôåëåß áðá ñáßôçôï êáôá óêåõ áóôé êüõëéêü ãéá êáôïéêßåò, ðáôþìáôá, êïõöþ ìá ôá,Ýðé ðëá, ðÜóçò öýóåùò Ýñãá ôÝ÷íçò (üðùò ôáîõëüãëõðôá ôÝìðëá íáþí), äéáêïóìçôéêÜáíôéêåßìåíá, ìÝ÷ñé êáëáìÜêéá ãéá óïõâëÜêéáêáé ïäïíôïãëõößäåò. Ôï îýëï üìùò åßíáé åõ -áßóèçôï êáé óå âéïëïãéêïýò ðáñÜãïíôåòöèïñÜò. Ï ðéï óïâáñüò êáé äýóêïëïò óôçíáíôé ìåôþðéóç ðáñÜãùí, åßíáé ôá îõëïöÜãáÝíôïìá. Åêôüò áðü ôï îýëï, ôá Ýíôïìá áõôÜ(óáñÜêéá, ôåñìßôåò ê.á.) ðñïóâÜëëïõí êáéÜëëá õëéêÜ, êõñßùò ôï ÷áñôß (÷áñôüíéá, âéâëßá,áñ÷åßá) êáèþò ôï êýñéï óõóôáôéêü ôïõ åßíáéåðßóçò ç êõôôáñßíç. Ìå ôï íÝï áõôü âéâëßï áðüôéò åêäüóåéò ÁãñïÔýðïò: éäéïêôÞôåò êáé êáôá -óêåõáóôÝò êáôïéêéþí, ôå÷íßôåò îýëïõ êÜèååéäéêüôçôáò, Ìïõóåßá, Áñ÷åßá, ÂéâëéïèÞêåò,Íáïß, ÌïíÝò, óõíôçñçôÝò Ýñãùí ôÝ÷íçò, ìçåéäéêïß êáé õðïøÞöéïé åíôïìïëüãïé êáé êõñßùòïé áó÷ïëïýìåíïé ìå ôï Pest Management,äçëáäÞ ôçí áíôéìåôþðéóç æùéêþí å÷èñþíáóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, èá áðïêôÞóïõí áðá -ñáßôçôåò ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÝò ìå ôçí áíá -ãíþñéóç, ôéò óõíÞèåéåò êáé ôçí áíôéìå ôþðéóçôùí îõëïöÜãùí åíôüìùí. ÅðéðëÝïí, ïé áíá -ãíþóôåò åíçìåñþíïíôáé ëåðôïìåñþò, ãéá ôçíêáôáóôñïöéêÞ üóï êáé ýðïõëç äñÜóç ôùíôåñìéôþí óôçí ÅëëÜäá, ðïõ áöïñÜ áóõíÞèéóôáìåãÜëï áñéèìü êáôïéêéþí êáé Üëëùí êôé -óìÜôùí ìå õðÝñïãêåò ïéêïíïìéêÝò åðé ðôþóåéòãéá ôïõò éäéïêôÞôåò êáé ôïõò åíïßêïõò.

¸íáò ïäçãüò áíáãíþ ñéóçò ãéá ôá 130 ðéï

óçìáíôéêÜ æéæÜíéá ôçò ÅëëÜäáò. ÐåñéÝ÷åé ðÜíù

áðü 750 áõèåíôéêÝò, Ýã÷ñùìåò öùôïãñáößåò

ôùí öõôþí, óå äéáöïñÜ óôÜäéá áíÜðôõîçò,

êáèþò êáé ôùí éäéáßôåñùí äéáãíùóôéêþí

÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõò. Ãéá êÜèå åßäïò æéæáíßïõ

õðÜñ÷åé Ýíá äéóÝëéäï ìå ôçí ïíïìáôïëïãßá êáé

ôç âïôáíéêÞ êáôÜôáîÞ ôïõ, óõíïðôéêÞ ðåñé -

ãñáöÞ ôçò óðïõäáéüôçôÜò ôïõ, ôçò âéïëïãßáò

ôïõ êáé ôùí éäéáßôåñùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõ

üóïí áöïñÜ ôá öýëëá, ôïõò âëáóôïýò, ôá

Üíèç, ôïõò êáñðïýò, ôïõò óðüñïõò, Üëëá

ðïëëáðëá óéáóôéêÜ üñãáíá ê.ëð. Ç ðáñïõ -

óßáóç ïëïêëçñþíåôáé ìå 4-8 åðéëåãìÝíåò

öùôïãñá ößåò ðïõ áðåéêïíßæïõí Üñéóôá ôá

óçìáíôéêü ôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ áíáãíþñéóçò.

ÃñáììÝíï áðü äýï êïñõöáßïõò ¸ëëçíåò åéäé -

êïýò åðéóôÞìïíåò, ìå ðïëõåôÞ åìðåéñßá óôçí

áíáãíþñéóç êáé áíôéìåôþðéóç ôùí æéæáíßùí.

¸íáò ÷ñÞóéìïò ïäçãüò ãéá üëïõò. Óå ó÷Þìá êá -

ôÜëëçëï ãéá íá ôï Ý÷åôå ìáæß óáò óå åðéóêÝøåéò

áãñþí ê.ëð.

ÆÉÆÁÍÉÁ ÏÄÇÃÏÓ ÁÍÁÃÍÙÑÉÓÇÓ

Ç. Ã. Åëåõèåñï÷ùñéíüò Ê. Í. Ãéáííïðïëßôçò

Åêä. ÁÃÑÏÔÕÐÏÓ Á.Å.ó. 270, ÁèÞíá 2009.

Ôá ìÝëç ôçò ðáíåðéóôçìéáêÞò êïéíüôçôáòôïõ Ã.Ð.Á. ðïõ Ý÷ïõí åêäüóåé êÜðïéï âé -âëßï Þ óýããñáììá ôï ôåëåõôáßï Ýôïò êáéåðéèõìïýí íá óõìðåñéëçöèåß ôï Ýñãï ôïõòóôç Âéâëéïðáñïõóßáóç, ðáñáêáëïýíôáé íáóôåßëïõí Ýíá áíôßôõðï óôç äéåýèõíóç ôïõðåñéïäéêïý.

Ç áíåðÜñêåéá ôùí õäáôéêþí ðüñùí åßíáé

ðïëý ðéèáíüí íá áðïôåëÝóåé ôï êáôåîï÷Þí

ðåñéâáëëïíôéêü ðñüâëçìá ôçò ðáãêüóìéáò

êïéíüôçôáò ôá åðüìåíá ÷ñüíéá. Ç êáôá

êåöáëÞí êáôáíÜëùóç ýäáôïò Ý÷åé áõîçèåß 45

öïñÝò óå ó÷Ýóç ìå ôçí áíôßóôïé÷ç êáôá -

íÜëùóç ðñéí áðü ôñåéò áéþíåò ãåãïíüò ðïõ

ïöåßëåôáé êõñßùò óôçí Üñäåõóç ôùí ãåùñ -

ãéêþí åêôÜóåùí êáé äåõôåñåõüíôùò óôçí

âéïìç ÷áíéêÞ áíÜðôõîç êáé σôçí áýîçóç ôïõ

ðëçèõóìïý. Ìå âÜóç ôá ðáñáðÜíù äåäï -

ìÝíá ç åðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá åßíáé õðï÷ñå -

ùìÝíç åêôüò áðü ôçí ðñïóðÜèåéá ðïõ

êáôáâÜëëåé ãéá ôçí ïñèïëïãéêÞ äéá÷åßñéóç

ôùí õäáôéêþí ðüñùí, íá åñåõíÞóåé ìåèüäïõò

êáé óôñáôçãéêÝò äéá÷åßñéóçò þóôå ôá êáë -

ëéåñãïý ìåíá öõôÜ íá ìðïñïýí íá åßíáé ðáñá -

ãùãéêÜ áêüìá êáé óå óõíèÞêåò ðåñéï ñéóìÝíçò

äéáèå óéìüôçôáò ýäáôïò. Áíôéêåßìåíï ôïõ ðá -

ñü íôïò åðéóôçìïíéêïý ðïíÞìáôïò åßíáé ç

áîéïëüãçóç 10 âéïôýðùí ìáëáêïý êáé 10

âéïôýðùí óêëçñïý óéôáñéïý ãéá ôç óõ -

ìðåñéöïñÜ ôïõò óå óõíèÞêåò îçñáóßáò, ôüóï

áðü ðëåõñÜò ðáñáãùãéêüôçôáò üóï êáé ãéá

ôïí ðñïóäéï ñéóìü ôùí ìç÷áíéóìþí áíôï÷Þò

óôçí îçñáóßá ðïõ áíáðôýóóïõí. Το âéâëßï

αυτό ìðïñåß íá èåùñçèåß ùò ìéá åîáéñåôéêÜ

óçìáíôéêÞ óõíåéóöïñÜ ðñïò ôçí êáôåýèõíóç

áõôÞ λαìâÜíïíôáò õðüøç üôé ôï óéôÜñé åßíáé ôï

ðéï äéáäåäïìÝíï êáëëéåñãïý ìåíï öõôü,

êáôáôÜó óåôáé ôñßôï óå ðáñáãùãé êüôçôá áíÜ -

ìåóá óôá äçìçôñéáêÜ êáé ðáñïõ óéÜæåé õøçëÞ

äéáôñï öéêÞ áîßá óå óõíäõáóìü ìå ôçí áíÜãêç

ðïõ åíäÝ÷åôáé íá áíôéìåôùðßóåé ç áíèñùðü -

ôçôá ãéá ôçí ðáñáãùãÞ âáóéêþí ðñïúüíôùí

äéáôñïöÞò óå óõíèÞêåò ëåéøõ äñßáò.

Η εργασία του Καθηγητή του Γ.Π.Α. κ. Μ.Πολυσίου με τίτλο «The effectiveness of plantessential oils on the growth of Botrytis cinerea,Fusarium sp. and Clavibacter michiganensis», ηοποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικόCrop Pretection (Volume 22, Issue 1 (2003),Pages 39-44) του οίκου Elsevier, αναγνωρίσθηκεως μια από τις δέκα εργασίες με τις περισσότερεςαναφορές του παραπάνω περιοδικού για τηνπερίοδο 2003-2008. Επίσης η εργασία του Καθη-γητή του Γ.Π.Α. κ. Μ. Πολυσίου και του Επ.Καθηγητή κ. Π. Ταραντίλη με τίτλο (AntioxidantFlavonoids Bind Human Serum Albumin) η οποίαδημοσιεύθηκε στο (Journal of Molecular StructureVolume 798, Issue 1-3, October 2006, Pages 69-74), κατατάχθηκε δεύτερη σε αναγνω σιμότηταεργασία του διαδικτυακού τόπου SCIENCE DIRECTγια την περίοδο Ιουλί ου–Σεπτεμβρίου 2007 στογνωστικό αντικείμενο της Βιοχημείας, Γενετικής καιΜοριακής Βιολογίας.

Το Τμήμα Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας τουΓ.Π.Α. βραβεύθηκε στις 15 Μαΐου 2009, από τοΊδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για τον συντονισμότου Προγράμματος (Leonardo da Vinci) με τίτλο(Vocational training on plant micropropagationwith emphasis on the use of biotechnological me -thods). Το συγκεκριμένο έργο, στο οποίο συμμε-τείχαν εννέα φορείς από τέσσερις χώρες, είναιτο μοναδικό παγκόσμιο διαδικτυακό εργαλείοεκπαίδευσης στη γεωπονική βιοτε χνολογία.Η εκπαιδευ τική πλατφόρμα η οποία δημιουργήθη-κε, διατίθεται σε τέσσερις διαφορετικές γλώσσες,καθώς και στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα.Η πλατφόρμα είναι προσβάσιμη στη διεύθυνσηhttp://mmlab.ceid.upatras.gr/micropropagation.

Το Βραβείο Εμμ. Μπενάκη της ΑκαδημίαςΑθηνών απονεμήθηκε κατά την ΠανηγυρικήΣυνεδρία της 30ης Δεκεμβρίου 2008 στον Καθη-γητή Ανδρέα Καραμάνο, πρώην Γενικό Γραμμα-τέα του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρη-σκευμάτων και Πρύτανη του Γεωπονικού Πανεπι-στημίου Αθηνών, για την επιστημονική του Μονο-γραφία «Αξιολόγηση 20 εγχώριων πληθυ σμώνμαλακού και σκληρού σιταριού για την αντοχήτους στην ξηρασία». Το πολυσέλιδο αυτό έργογραμμένο στην αγγλική γλώσσα με εκτεταμένηπερίληψη στα ελληνικά, είναι προϊόν εξαντλητικήςμελέτης και μακροχρόνιου πειραματισμού σεσυνθήκες αγρού από ερευνητική ομάδα του Γεω-πονικού Πανεπιστημίου υπό την επιστημονικήκαθοδήγηση του διακεκριμένου Καθηγητή καισυνιστά συμβολή σε διεθνές επίπεδο λόγω τουολοκληρωμένου και καινοτόμου τρόπου προσέγ-γισης του προβλήματος εκτίμησης της αντοχήςκαλλιεργειών στην ξηρασία. Ο εντοπισμός εγχώ-

ριων πληθυσμών σιταριού με αξιοσημείωτη αντο-χή στην ξηρασία αποτελεί πολύτιμο εύρημα γιατη δημιουργία νέων ποικιλιών σιταριού, του βασι-κότερου γεωργικού προϊόντος, προσαρμοσμένωννα παράγουν κάτω από συνθήκες έλλειψης νε -ρού. Με την εργασία αυτή ο κ. Καραμάνος και οισυνεργάτες του κάνουν ένα σημαντικό βήμα προςτην προσπάθεια εξοικονόμησης νερού, του ανε-κτίμητου αυτού φυσικού πόρου, που θα περιορί-ζεται όλο και περισσότερο τα προσεχή χρόνιαλόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντος καιτης επερχόμενης αλλαγής του κλίματος.

Λειτούργησε για πρώτη φορά φέτος, μεέγκριση και ενίσχυση της Πρυτανείας, το ΘΕρινόΣχολείο Πληροφορικής (ΘΕΣΠ 2009) στο Γεωπο-νικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το ΘΕΣΠ 2009 απευ-θυνόταν σε φίλους της Πληροφορικής, φοιτητέςκαι μαθητές, παιδιά οικογενειών της πανεπιστη-μιακής μας κοινότητας και φίλων του Γ.Π.Α. Πρό-κειται για μια πρωτιά του Πανεπιστημίου μας στονευρωπαϊκό πανεπιστημιακό χώρο αφού γιαπρώτη φορά, εκτός των φοιτητών μας, νέοι καινέες -αυριανοί φοιτητές- βρήκαν τις πύλες του

Πανεπιστημίου μας ανοιχτές και ένα καλωσόρι-σμα στο χώρο της τεχνολογίας. Ο Ιούλιος, μήναςπου τα παιδιά και οι φοιτητές χαλαρώνουν μετάτις εξετάσεις, αξιοποιήθηκε σε μια ευχάριστη καιδημιουργική απασχόληση. Τα παιδιά, ιδιαίτερα,γνώρισαν από κοντά χώρους και αντικείμενα τουΓ.Π.Α., μίλησαν με τους αυριανούς Πανεπιστημια-κούς τους δασκάλους και, το πιο σημαντικό, σχε-δίασαν και ολοκλήρωσαν πρωτότυπες, χρηστικέςεφαρμογές Πληροφορικής. Οι εφαρμογές αυτέςθα είναι χρήσιμες ιδιαίτερα στους καινούριουςφοιτητές που θα εισαχθούν στο Πανεπιστήμιόμας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληροφορικής και Επι-κοινωνιών στη Γεωργία, το Περιβάλλον και ταΤρόφιμα (EFITA), αναγνωρίζοντας το όφελος καιτη σημαντική χρησιμότητα της εκδήλωσης αυτήςυιοθέτησε το θεσμό ΘΕΣΠ και αποφάσισε όπως,το επόμενο καλοκαίρι ενισχύσει την πρωτοβουλίατου Εργαστηρίου Πληροφορικής του Γ.Π.Α. καιενθαρρύνει φοιτητές Γεωπονίας και νέους και νέεςχωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναιfan της Πληροφορικής, να συμμετάσχουν στοΘερινό Σχολείο ΘΕΣΠ 2010.

Τον Ιούνιο του 2009, οι ερευνητές τουUSDA-ARS, του ερευνητικού κέντρου (CrainMarketing and Production Research Center, Dr.Frank Arthur και Dr. James Campbell), πραγματο-ποίησαν επίσημη επίσκεψη στο Γ. Π. Α., στο πλαί-σιο συνεργασίας με το Εργαστήριο ΓεωργικήςΖωολογίας και Εντομολογίας. Κατά τη διάρκειατης επίσκεψής τους, η οποία είχε διάρκεια δέκαημέρες, επισκέφθηκαν σειρά Εργαστηρίων στοΤμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής του Γ.Π.Α.,όπου είχαν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή μετις εκάστοτε ερευνητικές δραστηριότητες και τιςχρησιμοποιούμενες τεχνικές φυτοπροστασίας.Επιπροσθέτως, στις 23 Ιουνίου του 2009, οι κ. κ.ARTHUR και CAMPBELL, συναντήθηκαν με τοναντιπρύτανη του Γ.Π.Α., Καθηγητή κ. ΜόσχοΠολυσίου, όπου και ενημερώθηκαν εκτενώς γιατις δραστηριότητες του Πανεπιστημίου μας. Τέλος,ο DR. CAMPBELL, κατά τη διάρκεια της επίσκεψήςτου, έδωσε διάλεξη στο προσωπικό και τους φοι-τητές του Γ.Π.Α., με τίτλο (Influence of landscapestructure on insect behavior: using neutral land-scape models to evaluate how red flour beetlesrespond to habitat heterogeneity), στο αμφιθέα-τρο της Βιβλιοθήκης του Γ.Π.Α.

«Εκτίμηση των επιδράσεων της κλιματικήςαλλαγής στην ελληνική γεωργία με τη χρήση τουμοντέλου AQUACROP». Μελέτη του Εργαστηρί-ου Γεωργίας του ΓΠΑ με χορηγία της

Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος.

Φθινόπωρο 200921

νεα του Πανεπιστημίου

❁

❁

❁

❁

❁

❁

Óôï åîÞò ï Ôñéðôüëåìïò èá óôïé÷åéïèåôåßôáé øçöé áêÜêáé ãéá ôïí ëüãï áõôü, ðñïêåéìÝíïõ íá äéåõ êïëý íåôáéï ôõðïãñáöéêüò ó÷åäéáóìüò êáé ç óôïé ÷åéïèå óßá, åß -íáé óçìáíôéêü ãéá ôïõò óõããñáöåßò íá ãíùñßæïõí êáéíá åöáñìüæïõí ôá åîÞò:

● Ïé óõíåñãÜôåò ôïõ ðåñéïäéêïý èá ðñÝðåé íá ðá -ñá äßäïõí óôçí ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ ôéò ðñïò êñßóçêáé äçìïóßåõóç åñãáóßåò ôïõò ôüóï óå øç öé áêÞìïñöÞ (Ýããñáöï ôïõ MS-WORD óå äéóêÝô ôá Þ CD-ROM), üóï êáé óå áíáëïãéêÞ åêôýðùóç óå ÷áñôß Á4.

● Óôçí ðñþôç óåëßäá íá óçìåéþíïõí ôï ôçëÝ öùíüôïõò (óôáèåñü êáé êéíçôü) êáé ôçí çëåêôñï íéêÞ ôïõòäéåýèõíóç.● Áí ôï êåßìåíï óõíïäåýåôáé áðü êÜðïéåò åéêü íåòóå øçöéáêÞ ìïñöÞ áõôÝò èá ðñÝðåé íá åßíáé åíóùìá -ôùìÝíåò óôï êåßìåíï áëëÜ ôáõôü÷ñïíá íá ðáñáäßäï -íôáé ùò îå÷ùñéóôÜ áñ÷åßá óå ìïñöÞ Tiff, ôá ïðïßá èáÝ÷ïõí ðñïêýøåé áðü óÜñùóç óå êáôÜë ëçëç áíÜëõ -óç áíÜëïãá ìå ôï åðéèõìçôü ìÝãåèïò åêôýðùóçò. Ïéåéêüíåò óå ôüíïõò ôïõ ãêñé ðñÝðåé íá óáñþíïíôáé ìåáíÜëõóç 300 dpi êáé ïé Ýã÷ñùìåò ìå áíÜëõóç 800

dpi. Áí ïé åéêüíåò ðñï Ýñ÷ïíôáé áðü öùôïãñÜöçóçìå øçöéáêÞ öùôïãñá öéêÞ ìç÷áíÞ íá ðáñáäßäïíôáé÷ùñßò åðåîåñãáóßá êáé óå óõíïäåõôéêü óçìåßùìá íáäçëþíïíôáé ïé äéáóôÜ óåéò ðïõ èá Ý÷ïõí üôáí ôõðù -èïýí. Åðßóçò ôá çëåê ôñï íé êÜ áñ÷åßá ôùí åéêüíùíðñÝðåé áðáñáéôÞôùò íá óõíïäåýïíôáé áðü óýíôïìïåðåîçãçìáôéêü êåßìåíï (ëåæÜíôá). ● ÔÝëïò, åîáéôßáò ôçò íÝáò ìïñöÞò êáé ôïõ åðáíá -ó÷å äéáóìïý ôïõ ðåñéïäéêïý, ôá êåßìåíá èá ðñÝðåé íáêõìáßíïíôáé áðü 500-1000 ëÝîåéò.

ÔñéðôüëåìïòÐ Å Ñ É Ï Ä É Ê Ç Å Ê Ä Ï Ó Ç

Ã Å Ù Ð Ï Í É Ê Ï Ð Á Í Å Ð É Ó Ô Ç Ì É Ï Á È Ç Í Ù Í É å ñ Ü Ï ä ü ò 7 5 , Ô . Ê . 1 1 8 5 5 , Á è Þ í á

Ï Ä Ç Ã É Å Ó Ó Õ Í Ô Á Î Ç Ó

Ο ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ ΤΟΥ Γ.Π.Α. ΣΤΑ ΣΠΑΤΑ

Επίσκεψη των Πρυτανικών Αρχών

στον τρύγο του αμπελώνα

του αγροκτήματος του Γ.Π.Α.

στην περιοχή Γιαλού Σπάτων.