Үйл ажиллагааны тайлан

2016 он

1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ 1

1.1 Удирдлага, зохион байгуулалт 2

1.2 Санхүүгийн үзүүлэлтүүд 4

2. ҮЙЛ ЯВДАЛ 7

3. АРИЛЖААНЫ ТОЙМ 9

2.1 Арилжаанд оролцогч 10

2.2 Итгэмжлэгдсэн этгээд 12

2.3 Арилжааны мэдээ 13

2.4 Төлбөр тооцооны мэдээ 20

4. Дүгнэлт 21

5. Шийдвэрлэх асуудлууд, авах арга хэмжээ 22

АГУУЛГА

Улсын Их Хурлын 2011 онд

баталсан “ХАА-н гаралтай

бараа, түүхий эдийн биржийн

тухай” хуулийн хэрэгжилтийг

хангах зорилгоор Монгол улсын

Засгийн газрын 2013 оны 01

дүгээр сарын 28-ны өдрийн 30

дугаар тогтоол, Төрийн өмчийн

хорооны 2013 оны 02 дугаар

сарын 07-ны өдрийн 40 дүгээр

тогтоолын дагуу “Хөдөө аж

ахуйн бирж” ХХК-ийг үүсгэн

байгуулсан.

Төрийн өмчийн хороо холбогдох

хуульд заасны дагуу “Хөдөө аж

ахуйн бирж” ХХК-ийн Төлөөлөн

удирдах зөвлөл болон

Гүйцэтгэх удирдлагыг 2013 оны

02 дугаар сарын 28-ны өдрийн

45 дугаар тогтоолоор томилж,

үйл ажиллагааг нь 2013 оны 03

дугаар сарын 01-ний өдрөөс

албан ёсоор эхлүүлсэн.

Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн

яамнаас өгсөн чиглэл

зөвлөмжийн хүрээнд ноолуурын

спот гэрээний туршилтын

арилжааг 2013 оны 04 дүгээр

сарын 05-ны өдөр эхлүүлсэн

билээ.

КОМПАНИЙН

ТУХАЙ

“Хөдөө аж ахуйн бирж” ХХК-ийн

эрхэм зорилго нь “Монголын

хөдөө аж ахуйн салбарын бараа,

түүхий эдийн оновчтой

тогтолцоо бүхий зах зээлийг

хөгжүүлэх, оролцогчдод зах

зээлийн бодит ҮНЭ хүргэх”-д

оршино.

1

Төрийн өмчийн хороо хуулиар

олгогдсон эрх хэмжээнийхээ

хүрээнд 2013 оны 02 дугаар сарын

28-ны өдөр 45 дугаар тогтоолоор

“Хөдөө аж ахуйн бирж” ХХК-ийн

дүрмийг батлан ТУЗ-ийг 9 хүний

бүрэлдэхүүнтэй байхаар тогтоосон.

Төрийн өмчийн бодлого

зохицуулалтын газрын 2016 оны 10

дугаар сарын 06-ны өдрийн 73 тоот

тогтоолоор Төлөөлөн удирдах

зөвлөлд төрийн өмчийн төлөөллийг

хэрэгжүүлэх 7 гишүүн шинээр

томилогдсон. Одоогоор ТУЗ-ийн

хараат бус гишүүд хараахан

томилогдоогүй байна.

Компанийн ТУЗ-ийн 2016

оны 11 дүгээр сарын 23-ны өдрийн

05 тоот тогтоолоор Гүйцэтгэх

захиралаар Х.Баатар томилогдон

ажиллаж байна.

Төлөөлөн удирдах зөвлөл

Удирдлага, зохион

байгуулалт

НэрТомилогдсон

огноо

Томилогдох үеийн албан

тушаал

Э.Сумъяа /дарга/ 2016/10/07Засгийн газрын хэрэг эрхлэх

газрын ахлах референт

Э.Алтанзул 2016/10/07

Сангийн яамны Төсвийн бодлого,

төлөвлөлтийн газрын Төсвийн

орлогын хэлтсийн дарга

М.Энх-Амар2016/10/07

ХХААХҮЯ-ны Бодлого төлөвлөлтийн

газрын даргын үүргийг түр орлон

гүйцэтгэгч

Д.Оюун-Эрдэнэ 2016/10/07 ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн

Б.Эрдэнэбулган 2016/10/07ТӨБЗГ-ын Бодлого төлөвлөлт,

удирдлагын хэлтсийн мэргэжилтэн

О.Мөнхсоёл 2016/10/07 ТӨБЗГ-ын мэргэжилтэн

С.Энхзориг2016/10/07 ТӨБЗГ-ын Төрийн өмчийн бүртгэл,

хяналтын хэлтсийн мэргэжилтэн

Н.Наранцэцэг 2015/12/28 ТУЗ-ийн нарийн бичгийн дарга

2

Удирдлага, зохион

байгуулалт

Компанийн ТУЗөвлөлөөс

баталсан бүтэц, орон тооны

дагуу 2016 онд 40 ажилтан

ажилласан байна. Үүнд биржийн

арилжааны системийн

боловсруулалт, хөгжүүлэлт,

вэб хөгжүүлэлт, сүлжээний

төлөвлөлт гэх мэт мэдээллийн

технологийн чиглэлээр 5

ажилтан, арилжаа зохион

байгуулах, төлбөр тооцоо

гүйцэтгэх, гишүүд болон

итгэмжлэгдсэн агуулахын

бүртгэл хөтлөх, тэдний үйл

ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх

чиг үүрэг бүхий үндсэн үйл

ажиллагааны 19 ажилтан,

санхүү, хүний нөөц, бичиг

хэрэг, аж ахуй, маркетингийн

асуудал эрхлэх захиргааны 11

ажилтан, арилжааны болон

дотоод үйл ажиллагааны хяналт

тавих 5 ажилтны

бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллаж

байна.

Компанийн бүтэц

Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал

(Төрийн өмчийн хороо)

Төлөөлөн удирдах зөвлөл

Гүйцэтгэх захирал

Нэр дэвшүүлэх хороо

Аудитын хороо

Шагнал

урамшууллын хороо

Захи

ргаан

ы а

лба

Ари

лж

аан

ы а

лб

а

Кли

ри

нг,

төл

бөр

тооц

оон

ы а

лб

а

Ги

шүүн

чл

эли

йн

ал

ба

Логи

сти

к,

бар

аан

ы а

лба

Мэд

ээл

ли

йн

тех

нол

оги

йн

ал

ба

Хян

алт,

мон

ито

ри

нги

йн

алб

а

3

Компанийн товч үзүүлэлт

Санхүүгийн

үзүүлэлтүүд

Үзүүлэлт 2013 он 2014 он 2015 он 2016 он

Орлогын тайлан

Борлуулалтын орлого (цэвэр) 1,445.2 1,874.3 1,436.9 1507.64

Татвар төлөхийн өмнөх ашиг 393.8 -256.3 -510.0 -186.38

Татварын дараах ашиг

(алдагдал)348.2 -256.3 -509.6 -192.56

Баланс

Нийт хөрөнгийн дүн 1,513.5 1,258.9 1,153.4 1711.52

Үүнээс: Үндсэн хөрөнгө 1,274.0 1,124.8 997.6 601.6

Арилжаанд оролцогч

Байнгын гишүүдийн тоо 27 32 17 12

Бирж одоогоор хөдөө аж ахуйн

гаралтай бараа түүхий эдийн спот

арилжааг зохион байгуулж байгаа

бөгөөд түүхий эд бэлтгэлийн улирлын

нөлөөллөөс хамааран жилийн орлогын

70-80 хувь нь эхний хагас жилд

төвлөрдөг. Гэвч үйл ажиллагааны

зардал нь арилжааны дүнгээс үл

хамаарсан, тогтмол шинжтэй байдаг

тул жилийн сүүлийн хагаст үйл

ажиллагааны зардлыг санхүүжүүлэх

орлогын эх үүсвэр дутагдах

хандлагатай байдаг.

4

Бирж 2016 онд спот арилжааны

шимтгэлээр 440.88 тэрбум

төгрөгний орлого төсөвлөснөөс

спот арилжааны шимтгэлийн

орлогоор 463.038 тэрбум

төгрөг төвлөрүүлсэн байна.

2016 оны хувьд нийт орлого

1.47 тэрбум төгрөг байхаар

зорилтод түвшинд тусгасан.

2016 оны тайлангийн

урьдчилсан дүнгээр 1.507

тэрбум төгрөгийн орлого олсон

байна. Энэ орлогоос арилжааны

шимтгэлийн орлого 1.39 тэрбум

төгрөг, төлбөр тооцооны

шимтгэлийн орлого 92.6 сая

төгрөг, байнгын гишүүний

хураамжийн орлого 11.78 сая

төгрөг, бараа түүхий эдийн

тодорхойлолтын орлого 10.1

сая төгрөг, агуулахын

итгэмжлэлийн орлого 181.8

мянган төгрөг тус тус олсон

байна. Зардлын хувьд

батлагдсан төсвийн хүрээнд

зарцуулалт хийсэн.

Орлогын дэлгэрэнгүй тайлан, сая төгрөгөөр

Санхүүгийн

үзүүлэлтүүд

Үзүүлэлт 2015 2016

Борлуулалтын орлого (цэвэр)1,436.55 1507.64

Нийт ашиг (алдагдал)1,436.55

1507.64

Хүүний орлого 3.97 61.80

Бусад орлого - 23.98

Борлуулалт маркетингийн зардал 6.30 6.67

Ерөнхий ба удирдлагын зардал 1,932.72 1612.92

Бусад зардал 10.67 10.43

Үндсэн хөрөнгө данснаас хассаны

олз(гарз)- 149.8

Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал) (509.10) (186.38)

Орлогын татварын зардал 0.40 6.18

Татварын дараах ашиг (алдагдал) (509.50) (192.56)

5

2016 оны Зорилтот түвшний гүйцэтгэл

Санхүүгийн

үзүүлэлтүүд

№ Үзүүлэлтүүд Төсөв Гүйцэтгэл Гүйцэтгэлийн

хувь

1.1 Гишүүнчлэлийн хураамжийн орлого 40,000,000 11,781,654 29.5%

1.2Спот арилжааны шимтгэлийн

орлого1,410,816,000 1,391,939,927 98.7%

1.3 Бусад орлого 20,000,000 92,604,540 463.0%

1.3.1 Тодорхойлолт 8,000,000 10,118,182 126.5%

1.3.2Агуулах, тээврийн итгэмжлэлийн

хөлс2,000,000 181,818 9.1%

1.3.3 програм суулгалтын хөлс 100,000 18,182 18.2%

1.3.4 сургалтын төлбөрийн орлого 3,000,000 1,000,000 33.3%

1.3.5 Харилцахын хүү 6,900,000 61,802,430 895.7%

1.3.6 Бусад орлого 23,978,221

1 Нийт орлогын дүн 1,470,816,000 1,593,424,954 108.3%

2.1 Цалин хөлс 679,520,000 680,510,751 100.1%

2.2 НДШ 75,645,760 90,423,268 119.5%

2.3 Удирлагын зардал 127,980,000 130,933,273 102.3%

2.4 ТУЗ-ийн зардал 48,198,720 38,565,813 80.0%

2.5 Гадаад томилолт - -

2.6 Дотоод томилолт 10,113,375 1,010,939 10.0%

2.7 Сургалт хөгжил 11,000,000 3,467,470 31.5%

2.8 Элэгдэл 187,474,981 273,946,742 146.1%

2.9 Харилцаа холбоо 10,706,000 12,336,864 115.2%

2.1 Маркетинг сурталчилгаа 9,150,000 6,663,150 72.8%

2.11 Түрээс 298,179,960 296,300,095 99.4%

2.12 Арга хэмжээ 26,000,000 16,477,537 63.4%

2.13 Аутсорсингийн зардал 4,800,000 28,391,844 591.5%

2.14 Хөрөнгө оруулалтын зардал 60,000,000 0.0%

2.15 Бичиг хэрэг, хэвлэл захиалга 6,635,200 4,263,319 64.3%

2.16 Даатгал 300,000 215,787 71.9%

2.17 Түлш шатахуун 8,400,000 7,666,437 91.3%

2.18 Сэлбэг хэрэгсэл 5,400,000 3,627,273 67.2%

2.19 Засвар үйлчилгээ 2,000,000 1,875,664 93.8%

2.20 Дохиолол хамгаалалт 3,520,000 3,383,807 96.1%

2.21 Материал, хангамжийн зардал 6,000,000 5,988,295 99.8%

2.22 Авлигатай тэмцэх арга хэмжээ 1,500,000 0.0%

2.23Нийгмийн хамгаалал, хүний

нөөцийн үйл ажиллагааны зардал- -

2.24 Бусад 6,000,000 5,345,642 89.1%

2.25 Зээлийн хүүгийн зардал 31,250,000 23,268,636 74.5%

2.26Үндсэн хөрөнгө данснаас хассаны

гарз149,795,833

Технологийн шинэчлэлтэй

холбоотой сургалт, зөвлөх

үйлчилгээний зардал

2 Нийт зардлын дүн 1,619,773,996 1,784,458,439 110.2%

Ашиг (алдагдал) (148,957,996) (191,033,485) 128.2%

6

Монгол Улсын Их хурал “Хөдөө аж

ахуйн бирж” ХХК-ийг үүсгэн

байгуулахдаа технологийн шийдэлд

зориулан 5.0 тэрбум төгрөгийн

хөрөнгө оруулалтыг төрөөс

гаргаж, хөдөө аж ахуйн гаралтай

бараа, түүхий эдийн

зохицуулалттай зах зээлийг бий

болгох, цаашид хөгжүүлэхээр

шийдвэрлэсэн. Энэхүү зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд нэмэлт хөрөнгө

оруулалт шаардлагатайг бирж

байгуулагдахад танилцуулсан

Техник-эдийн засгийн үндэслэлд

тодорхой дурдсан байдаг.

Монгол Улсын Их хуралын 2015 оны

70, Засгийн газрын 330, Төрийн

өмчийн хорооны 699 дүгээр

тогтоолуудаар “Хөдөө аж ахуйн

бирж” ХХК-ийн төрийн эзэмшлийн

хувь 34% байх хэмжээнд нэмэлт

хувьцаа гаргахыг зөвшөөрч, энэ

ажлыг 2015-2016 онд зохион

байгуулахаар шийдвэрлэсэн

байдаг. Бирж энэхүү тогтоолын

хэрэгжилтийн бэлтгэл ажлыг

хангаж, нэмэлт хөрөнгө оруу-лалт

татах замаар технологийн болон

логистик дэд бүтцийн шинэчлэл

хийхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Нэмэлт хувьцаа худалдан авсан

зарим хөрөнгө оруулагчдын

хүсэлтийн дагуу гэрээгээр

тохиролцсон төлбөрийн хуваарь

тодорхойгүй хугацаагаар хойшлоод

байна.

ҮЙЛ ЯВДАЛ

7

Үйл

явдалХөдөө аж ахуйн биржийн

500 дахь арилжаа

тохиож, 2 төрлийн

гэрээг арилжиж 539.4

сая төгрөгийн төлбөр

тооцоо гүйцэтгэв.

01/19

Хөдөө аж ахуйн биржийн

нэмэлт хувьцааг

худалдах, худалдан авах

гэрээг нийт 42 хувь

хүн, хуулийн этгээдтэй

байгуулж дуусав.

Хөдөө аж ахуйн биржийн

нэмэлт хувьцаа худалдан

авах хөрөнгө

оруулагчдын саналыг авч

дуусав. Нийт 55 хувь

хүн, хуулийн этгээд

санал ирүүлсэн байна.

01/29

Анхны бодын хөөвөр

арилжаанд орж 30.4 сая

төгрөгийн 1.6 тонн

хэмжээ бүхий спот гэрээ

арилжив.

03/30

СЗХ-оос баталсан Төлбөр

тооцооны журмыг

хэрэгжүүлэх хүрээнд

анхны клирингийн эрхтэй

гишүүнийг бүртгэлээ.

04/12

Сангийн сайдын 2016 оны

05 дугаар сарын 06-ны

өдөр 175 тоот тушаал

гарч ТУЗ-ын

бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн

батлав.

05/03

05/06

Анхны байнгын бус

гишүүн оролцогчтой

гэрээ байгуулж, 2 сарын

22-ны өдөр хоршоо анх

удаа арилжаанд оролцов.

02/21

ТӨБЗГ-ын 73 тоот

тогтоол гарч, ТУЗ-ийн

бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн

батлав.

10/06

ТУЗ-ийн 2016 оны 11

дүгээр сарын 23-ны

өдрийн 05 тоот

тогтоолоор Гүйцэтгэх

захиралаар Х.Баатар

томилогдов.

11/23

8

АРИЛЖААНЫ ТОЙМ

Хөдөө аж ахуйн бирж 2016 онд нийт

181 удаагийн арилжаагаар 463.0

тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий

спот гэрээний арилжаа хийсэн байна.

Үүнд: 409.6 тэрбум төгрөгийн үнийн

дүн бүхий 7216 тонн ноолуур, 26.2

тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий

16,150 тонн хонины ноос, 3.9 тэрбум

төгрөгийн үнийн дүн бүхий 774 тонн

тэмээний ноос, 23.2 тэрбум

төгрөгийн 1,639 тонн ямааны завод

ноос, 3 сая төгрөгийн дүн бүхий 1.1

тонн хонь, тэмээний завод ноос, 65

сая төгрөгийн 4.1 тонн бодын

хөөврийн спот гэрээг тус тус

арилжсан байна.

9

Биржийн гишүүдийн тоо

Биржийн

гишүүн

2013 2014 2015 2016

Шинээр гэрээ байгуулсан 32 -

Гэрээгээ сунгасан - 23 17 11

Байнгын бус гишүүний тоо - - 1 1

Нийт гишүүний тоо 32 23 18 12

Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа,

түүхий эдийн “Хөдөө аж ахуйн

гаралтай бараа, түүхий эдийн

биржийн тухай хууль” болон

“Биржийн үйл ажиллагааны

ерөнхий журам”-д заасны дагуу

арилжаанд оролцох үндсэн

шалгуур нь зуучлалын үйл

ажиллагаа эрхлэх тусгай

зөвшөөрлийг эрх бүхий

байгууллагаас авсан байхаар

заасан бөгөөд энэхүү

зохицуулалтын дагуу Санхүүгийн

зохицуулах хорооноос 39

хуулийн этгээд тусгай

зөвшөөрөл авсан байна.

Мөн Биржийн тухай хуульд

заасны дагуу “Хоршоо” байнгын

бус гишүүнээр арилжаанд

оролцож болох ба тусгай

зөвшөөрөл авах шаардлагагүй

байдаг.

2016 онд байнгын гишүүд нь

нийт 174 удаагийн арилжаанд

давхардсан тоогоор 353 удаа

оролцсон байна.

Мөн онд 1 хоршоо биржийн

байнгын бус гишүүнд тавигдах

шалгуур үзүүлэлтийг хангаснаар

Гишүүнчлэлийн гэрээ байгуулж,

орон нутгаас онлайн арилжаанд

бие даан оролцож эхлэсэн.

Хоршоо нь өөрийн гишүүдийн

бараа, түүхий эдийг Биржээс

итгэмжлэгдсэн агуулахад хүлээн

авч анхан шатны тордолт хийсэн

бараа, түүхий эдийг биет

байдлаар нийлүүлэх гэрээ

арилжих захиалга өгнө. Хоршоо

нь өөрийн гишүүдэд биржийн

арилжаанд зуучлах үйлчилгээ

үзүүлснээр НӨАТ-аас

чөлөөлөгдөх нөхцөлийг хууль,

эрх зүйн хүрээнд зохицуулсан.

10

Өнгөрсөн 2013, 2014, 2015

онуудад Хаан Тэлмэн болон

Ханбүргэд хэнтий брокерын

компаниуд хамгийн өндөр

дүнтэй арилжааг хийж байсан

бол тайлант хугацаанд Танан

дээж трейд брокерын компани

хамгийн өндөр дүнтэй буюу

129.4 тэрбум төгрөгийн

арилжаа хийжээ.

Байнгын гишүүн бус бүрийн хийсэн арилжааны дүн

Биржийн

гишүүн

№ Брокерын компанийн нэр Арилжааны дүн, төгрөгөөр

1 Танан дээж трейд 129,471,204,000

2 Ханбүргэд Хэнтий 101,046,574,000

3 МЭТУ 88,585,278,000

4 Хаан Тэлмэн 66,803,573,000

5 Баяр плант 29,980,524,000

6 Алтан шагай 18,070,932,000

7 Бадархундага-Оргил 15,164,840,000

8 Рояал кашимер 8,956,040,000

9 Цэц-Инвест 4,962,704,000

10 Нийт дүн 463,041,669,000

11

Үйлдвэр, Хөдөө аж ахуйн

сайдын 2013 онд баталсан

биржээр арилжаалах бараа,

түүхий эдийн жагсаалтын дагуу

барааны тодорхойлолтыг 7

төрлөөр боловсруулсан бөгөөд

биржийн арилжаанд завод

ноосны тодорхойлолтыг бие

даасан барааны төрөл

болгосноор барааны

тодорхойлолт 8 төрөл болж

нэмэгдсэн.

Бирж байгуулагдсан цагаас

эхлэн агуулахуудад биржийн

итгэмжлэл олгож эхэлсэн.

Итгэмжлэлийн шалгуур

үзүүлэлтийг биржийн ерөнхий

журамд заасны дагуу гүйцэтгэх

захирал батлан мөрдүүлж

байна. 2014 оноос эхлэн бирж

итгэмжлэл хүсэгчтэй 1 жилийн

хугацаатай итгэмжлэлийн гэрээ

байгуулж ажилласан билээ.

Итгэмжлэгдсэн этгээдийн тоо

Итгэмжлэгдсэн

этгээд

2013 2014 2015 2016

Итгэмжлэгдсэн агуулах /Улаанбаатар/ 20 20 16 19

Итгэмжлэгдсэн агуулах /орон нутаг/ 18 4 11 5

Итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгч 2 - - -

Нийт итгэмжлэгдсэн этгээд 40 24 27 24

12

Арилжааны дүн сар, тэрбум төгрөгөөр

2016 онд вальютын ханшны

өсөлт, АСЭМ-ийн уулзалттай

холбоотой үйлдвэрүүдийг хаах

зэргээс шалтгаалан биржийн

арилжааны голлох хувийг

эзэлдэг ноолуурын арилжаа

хойшилж, түүхий эдийн үнэ

өмнөх оноос 1.7% өссөн бол,

хэмжээ нь 21.7%-р өссөн

байна.

Арилжааны

тойм

Арилжаа хийсэн өдрийн тоо, улирлаар

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

140,000

160,000

180,000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2013 2014 2015 2016

60

42

2937

62

41 4135

5952

3236

60

48

37

Дээрх хүснэгтээс харахад

биржийн арилжааны дүн

улирлаас хамааралтай бөгөөд

жилийн эхний 2 улиралд

хамгийн их арилжаатай байдаг

нь харагдаж байна.

13

2016 онд бараа түүхий эд идэвхитэй арилжаалагдсан сарууд

Арилжааны

тойм

2016 оны арилжааны дүн (Барааны төрлөөр)

Ноолуур

410 тэрбум

Хонины ноос

26 тэрбум

Тэмээний ноос

4 тэрбумЯмааны завод

ноос

23 тэрбум

Завод ноос

3 сая

Сарлагийн

хөөвөр

65 сая

Нийт 463 тэрбум

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ноолуур

Тэмээний ноос

Хонины ноос

Ямааны завод

ноос

Завод ноос

Маш бага

Бага

Дунд

Их

14

Бирж 2015 оноос эхлэн биржийн

индекс тооцоолж олон нийтэд

мэдээлж эхлэв. MAPIX нь

“Mongolian Agricultural Price

IndeX” буюу “Монголын хөдөө аж

ахуйн бараа, түүхий эдийн үнийн

индекс” нэрийн товчлол бөгөөд

бирж дээр арилжаалагдаж байгаа

бараа, түүхий эдийн үнийг

математик загвараар жигнэж

тооцоолсон үнэ юм. Биржийн

индекс нь сонгосон бүлэг бараа

эсвэл салбар дахь барааны үнийг

ерөнхий багцаар харах боломж

олгодог.

MAPIX индекс 2016 оны 5-р сарын

3 нд хамгийн их буюу 601 нэгж

байсан байна. Тухайн өдөр

ямааны боловсруулаагүй бараан

ноолуур жилийн хамгийн өндөр

үнэ буюу 70131 төгрөг,

боловсруулаагүй цайвар ноолуур

65284 төгрөгт хүрсэн байна.

2016 оны 3-р сарын 29 нд

хамгийн бага буюу 470 нэгж

байсан байна. Тухайн өдөр

цайвар ноолуур 52200 төгрөг

болж оны доод түвшинд хүрсэн

байна.

Арилжааны

тойм Индекс

15

Ноолуурын арилжааны үзүүлэлт, 2016 он

Бирж дээр ямааны ноолуурыг

боловсруулалтын төвшин,

өнгөөр нь ангилан 9 төрлийн

спот гэрээ арилжиж байна.

2016 онд нийт 7216 тонн

ноолуурын гэрээ арилжаалсан

нь өнгөрсөн оныхоос 339

тонноор илүү буюу 4.9%-р

өссөн үзүүлэлт юм.

2016 онд боловсруулаагүй

ноолуурын жигнэсэн дундаж үнэ

56776 төгрөг байсан нь

өнгөрсөн оныхоос 1.7% -р

өссөн үзүүлэлт юм

Арилжааны тойм

Ноолуур

Барааны төрөл

1 кг тутмын

жигнэсэн дундаж

үнэ /төгрөг/

Хэмжээ

/тонн/

Нийт үнэ

/тэрбум

төгрөг/

Боловсруулаагүй бараан 55 284 2705.6 149.6 тэрбум

Боловсруулаагүй цайвар 57 229 4229.6 242 тэрбум

Боловсруулаагүй цагаан 64 064 281 18 тэрбум

Самнасан цайвар /1р зэрэг/ 109 400 0.15 16.4 сая

40000

50000

60000

70000

80000

90000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2013 2014 2015 2016

Ноолуурын жигнэсэн дундаж үнэ /кг/

60

4840

48

70 65

140

187

148

97

126

84

1/2

1/1

5

2/5

2/2

7

3/1

8

4/1

4/1

5

4/2

9

5/1

3

6/1

6/1

2

6/2

9

7/8

7/2

2

8/1

8/1

2

8/3

1

9/9

9/2

3

10

/7

10

/21

11

/4

12

/9

12

/25

1/2

1/1

5

2/5

2/2

7

3/2

3

4/1

4/1

4

4/2

6

5/2

5/1

1

6/2

6/2

0

7/1

7/2

9

8/1

2

9/5

9/2

1

10

/7

10

/27

11

/22

12

/1

12

/16

Эмээлт (Боловсруулаагүй) ХААБ (Боловсруулаагүй) Bohai (Самнасан)

2015 он 2016 он

Ноолуурын олон улсын зах зээлийн үнийн харьцуулалт (мянган төг)

16

Хонины ноосны арилжааны үзүүлэлт, 2016

Хонины ноосны богцын хэмжээ

100 кг бөгөөд боловсруулалтын

түвшин өнгө зэргээр ангилсан

6 төрлөөр 16 150 тонныг нийт

26.2 тэрбум төгрөгөөр

арилжсан байна. Энэ нь

өнгөрсөн оныхоос хэмжээгээрээ

5980 тонноор илүү буюу 58%,

үнийн дүнгээрээ 8.3 тэрбум

төгрөгөөр илүү буюу 46%-р

өссөн үзүүлэлт юм.

2016 онд Хонины угаасан

ноос идэвхитэй

арилжаалагдсан байна. 6730

тонн үргэлж цагаан угаасан

ноос 14.8 тэбум төгрөгөөр

арилжаалагдсан байна.

Арилжааны тойм

Хонины ноос

Барааны төрөл1 кг тутмын жигнэсэн

дундаж үнэ /төгрөг/

Хэмжээ

/тонн/

Нийт үнэ

/тэрбум

төгрөг/

Доод ангийн угаасан 1181 2982.4 3,523,462,000

Үргэлж цагаан боловсруулаагүй 1194 6257.8 7,477,408,000

Үргэлж цагаан угаасан 2200 6730.4 14,808,291,000

Үргэлж цагаан самнасан 3030 27.6 83,628,000

Үргэлж өнгийн угаасан 2164 101 218,660,000

Үргэлж өнгийн боловсруулаагүй 1183 51.1 60,460,000

Хонины ноосны жигнэсэн дундаж үнэ, кг/төгрөгөөр

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2400

2600

2800

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он

17

Тэмээний ноосны арилжааны үзүүлэлт, 2016

Тэмээний ноосны богцын хэмжээ

100кг бөгөөд боловсруулалтын

түвшин зэргээр ангилсан 6

төрлийн гэрээг 774 тонныг 3.9

тэрбум төгрөгөөр

арилжаалагдсан байна. Энэ нь

өнгөрсөн оныхоос хэмжээгээрээ

340 тонноор илүү буюу 78%

өсч, үнийн дүнгээрээ 1.5

тэрбум төгрөгөөр илүү буюу

65%-р өссөн үзүүлэлт юм.

Арилжааны тойм

Тэмээний ноос

Барааны төрөл

1 кг тутмын

жигнэсэн дундаж

үнэ /төгрөг/

Хэмжээ

/тонн/

Нийт үнэ

/тэрбум

төгрөг/

Их биеийн бараан боловсруулаагүй 4400 430.7 1,895,080,000

Их биеийн бараан угаасан 6290 129 811,410,000

Их биеийн цайвар боловсруулаагүй 4417 23.4 103,380,000

Зогдрын бараан боловсруулаагүй 5400 148.7 802,980,000

Зогдрын бараан угаасан 7000 39 273,000,000

Торомны цайвар боловсруулаагүй 6000 3.2 19,200,000

Тэмээний ноосны жигнэсэн дундаж үнэ, кг/төгрөгөөр

3000

3500

4000

4500

5000

5500

6000

6500

7000

7500

1 3 5 7 9 11

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он

18

Завод ноосны арилжааны үзүүлэлт, 2016

Ямааны завод ноосны богцын

хэмжээ 10кг бөгөөд бараан,

цайвар гэсэн 2 төрлөөр 1639

тонныг нийт 23.2 тэрбум

төгрөгөөр арилжаалсан байна.

Энэ нь өнгөрсөн оныхоос

хэмжээгээрээ 16.5% өсч, үнийн

дүнгээрээ 10.5% буурсан

үзүүлэлт юм. Бусад төрлийн

завод ноосны богцын хэмжээ

100кг бөгөөд 2016 онд

боловсруулалтын түвшин

зэргээр ангилсан 1 төрлийн

сарлагийн завод ноосны гэрээг

3.1 сая төгрөгөөр арилжаалсан

ба энэ онд тэмээ болон хонины

завод ноос арилжигдаагүй

болно.

Арилжааны тойм

Завод ноос

Ямааны завод ноосны жигнэсэн дундаж үнэ, кг/төгрөгөөр

Барааны төрөл

1 тонн тутмын

жигнэсэн дундаж

үнэ /төгрөг/

Хэмжээ

/тонн/

Нийт үнэ

/тэрбум

төгрөг/

Ямааны завод ноос бараан 13,962 642.5 8,971,349,000

Ямааны завод ноос цайвар 14,318 996,6 14,270,175,000

Сарлагийн завод ноос 28,000 1.1 3,080,000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

22000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2014 он 2015 он 2016 он

19

Бирж нь бараа түүхий эдийн

зах зээлийн өнөөгийн нөхцөл

боломж, онцлогоос шалтгаалан

худалдагч, худалдан авагч

талуудын бараа, түүхий эд

худалдах, худалдан авах

гэрээг үндэслэн төлбөр тооцоо

хийж гүйцэтгэх буюу хоёр талт

клирингийн зарчмаар төлбөр

тооцоо, клирингийн үйлчилгээг

үзүүлж ирсэн. 2016 оны 4

сараас эхлэн Клирингийн

гишүүд өөрийн харилцагчдынхаа

гэрээний төлбөр тооцоог

гүйцэтгэх боломжтой болов.

Биржээр 2016 онд нийт 1141

хэлцлийн 463 тэрбум төгрөгийн

үнийн дүн бүхий арилжаа

хийгдсэний 66.4 тэрбум

төгрөгийн гэрээний төлбөр

тооцоо Биржээр, 396.6 тэрбум

төгрөгийн төлбөр тооцоо

Клирингийн гишүүдээр дамжин

хийгдсэн байна.

Бид Клирингийн бус гишүүдээс

баталгаат болон анхдагч

дэнчин, Клирингийн гишүүдээс

баталгаат дэнчин, барьцаа

хөрөнгө шаарддаг бөгөөд

арилжаанд оролцогчид гэрээний

үүргээ бүрэн биелүүлсэн,

биржид ямар нэгэн өр

төлбөргүй тохиолдолд тухайн

дэнчин болон барьцаа

хөрөнгийг буцаан шилжүүлдэг.

Нийт барьцаа болон дэнчингийн

гүйлгээ 2016 онд 42 тэрбум

төгрөг байв. Өдрийн дундаж

барьцаа болон дэнчингийн

үлдэгдэл 236.5 сая төгрөг

байв.

Төлбөр

тооцоо

429.4

617.0

484.9

463.0

429.3

617.0

484.9

463.0

0 100 200 300 400 500 600 700

2013

2014

2015

2016

Дебит Кредит

Төлбөр тооцооны дүн, тэрбум төгрөгөөр

20

• Хөдөө аж ахуйн бирж 2013-аас

2016 он дуустал нийт 671

удаагийн арилжаагаар нийт 1,852

тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий

спот гэрээний арилжаа хийсэн

байна.

• Хөдөө аж ахуйн бирж 2016 онд 192

сая төгрөгийн алдагдалтай

ажилласан нь өнгөрсөн онтой

харьцуулахад үйл ажиллагааны

алдагдал 317 сая төгрөгөөр

буурсан, компанийн нийт

хөрөнгийн хэмжээ 1,711 сая

төгрөг болж өссөн үзүүлэлттэй

байна.

• Хөдөө аж ахуйн биржийн байнгын

гишүүдийн тоо 2013 онд 27, 2014

онд 32 байсан бол 2016 онд 12

болж буурсан нь малчид,

хоршоодыг арилжаанд оролцуулж

чадаагүйтэй холбоотой юм.

• Хөдөө аж ахуйн бирж 2016 онд

2014 болон 2015 онтой ижил тооны

спот арилжаа зохион байгуулсан ч

арилжааны дүн 2014 оноос 208

тэрбумаар, 2015 оноос 21 тэрбум

төгрөгөөр бага дүнтэй байгаа нь

арилжааны гол бүтээгдэхүүн болох

ноолуурын дундаж үнэ буурсантай

холбоотой байна.

• Хөдөө аж ахуйн биржийн нэмэлт

хувьцаа гаргах ажлыг зохион

байгуулж хувьцаа худалдах,

худалдан авах гэрээг нийт 42

хувь хүн, хуулийн этгээдтэй

байгуулсан ч хувьцаа худалдан

авсан 5 хуулийн этгээд төлбөрөө

бүрэн төлөөгүй байна. Хувьцааны

орлогыг тусдаа дансанд салгаж

төвлөрүүлэхгүй, өдөр тутмын үйл

ажиллагааны дансанд орлогдсоноос

санхүүгийн бүртгэлд хүндрэл

учруулсан ба хувьцааны орлогыг

хяналтгүй, үрэлгэн зарцуулж

иржээ. Үүнээс шалтгаалж бирж

алдагдалтай ажиллаж байна. Ганц

жишээ дурдахад түрээсэлж байсан

байрны 1 м.кв нь 39 мянган

төгрөг байна. Түрээсийн барьцаа

гэж 23.3 сая төгрөг түрээслэгчид

өгч ашиглуулж байсан.

• Хөдөө аж ахуйн бирж үүсмэл

санхүүгийн хэрэгсэл арилжаалах

зорилгоор Насдак компаниас

арилжаа болон клирингийн цогц

систем худалдаж авах талаар

зарим уулзалт хэлцлийг эхлүүлсэн

ч хөрөнгө оруулалтын асуудлыг

шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

• Хөдөө аж ахуйн биржийн арилжаанд

малчид, хоршоодыг оролцуулах,

бэлтгэлийн тогтолцоог

сайжруулах, биржийн арилжааг

өргөжүүлэх ажлын хүрээнд орон

нутагт итгэмжлэгдсэн агуулах,

биржийн лаборатори байгуулах,

итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгчийн үйл

ажиллагааг эхлүүлэх ажлуудыг жил

бүр төлөвлөж ажилласан ч

хэрэгжиж эхлээгүй байна.

• Хөдөө аж ахуйн бирж 2013 онд үйл

ажиллагааг анх эхлүүлэхэд ямааны

ноолуур, хонины ноос, тэмээний

ноос, бодын хөөвөр, хүнсний

буудай,тосны ургамал зэрэг 6

төрлийн бараа, түүхий эд

арилжаалж байсан бол өнөөгийн

байдлаар ноолуур, хонины ноос,

тэмээний ноос, ямааны завод ноос

зэрэг цөөн хэдэн төрлийн түүхий

эдийн арилжаа хийгдэж байна.

Эдгээр түүхий эдийн арилжаа

хэдхэн ченжээр дамжуулан хийгдэж

байна. Малчид, хоршоо биржийн

арилжаанд оролцохгүй байна.

• Биржийн арилжааг өргөжүүлэх,

түүнийг жинхэнэ агуулгаар нь

хэрэгжүүлэх талаар учир

дутагдалтай ажиллаж иржээ.

Дүгнэлт

21

Шийдвэрлэх асуудлууд:

1. Биржийн арилжаанд малчид болон

хоршоодын оролцоог нэмэгдүүлэх.

2. Компанийн хувьцаа гаргах

асуудлыг шийдэх

3. Биржийн арилжаа, төлбөр

тооцооны системд технологийн

шинэчлэл хийх

4. Биржээр арилжаалах

бүтээгдэхүүний тоо, үйл

ажиллагааны цар хүрээг

нэмэгдүүлэх

5. Байнгын бус гишүүнийг арилжаанд

оруулах, чадавхижуулах

6. Орон нутагт мах бэлтгэлийн

тогтолцоог сайжруулах ажилд

оролцох

7. Итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгчийн үйл

ажиллагааг хэрэгжүүлж эхлэх

Авах арга хэмжээ:

1. Малын форвард гэрээний арилжааг

эхлүүлэх, малчид биржээр

арилжаалсан форвард гэрээг

барьцаалан банкнаас урьдчилгаа

зээл авах боломжийг бүрдүүлэх.

2. Малчид арилжаанд мессежээр

захиалга өгөх боломжийг

бүрдүүлэх

3. Төрийн эзэмшлийн хувь 51-ээс

багагүй байх хэмжээнд нэмэлт

хувьцаа гаргах, хөрөнгө

оруулалт босгох ажлыг дахин

зохион байгуулах

4. Компанийн технологийн

шинэчлэлийн ажлыг зохион

байгуулах

5. Биржээр арилжаалах

бүтээгдэхүүний тоог нэмэгдүүлэх

ажлын хүрээнд мал, улаанбуудай,

тосны ургамал, арьс шир,

нүүрсний туршилтын арилжааг

эхлүүлэх.

6. Орон нутагт ноос, ноолуурын

агуулах итгэмжлэх

7. Итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгчийн үйл

ажиллагааг хэрэгжүүлж ажлын

хүрээнд Монголтээвэр компанитай

хамтарч ажиллах

Шийдвэрлэх асуудлууд,

авах арга хэмжээ

22