Upload
dinhthuan
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
แนวทางปฏบตสาหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสตภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560 เผยแพรครงแรกโดย TroCCAP © 2017 สงวนลขสทธ สงพมพนอยภายใตเงอนไขทวา บคคลหรอหนวยงานใดทตองการจะจดทาสงพมพเหลานเพอการแจกจายหรอทาซาสวนหนงสวนใดหรอทงหมดของเนอหาในรปแบบใดกตาม โดยวธการใด ๆ เชน การคดลอกดวยวธอตโนมตและไมอตโนมต รวมถงการถายเอกสารและการสงตอทางอเลกทรอนกส การบนทก หรอวธการอนๆ จะตองไดรบอนญาตจากทาง TroCCAP เปนลายลกษณอกษรแลวเทานน
ค าเตอน
แนวทางปฏบตทน าเสนอในหนงสอเลมนไดรบการจดท าและพฒนาโดยสมาชกของ Tropical Council for
Companion Animal Parasites (TroCCAP)
หลกเกณฑแนวทางปฏบตเหลานอางองตามหลกฐานทไดรบการตพมพ บทความพชญพจารณ
วรรณกรรมทางวทยาศาสตร
ผเขยนแนวทางปฏบตนไดพยายามอยางมากทจะตรวจสอบใหแนใจวาขอมลทน ามาใชในเอกสารนเปนขอมลทถก
ตองและเปนปจจบน
ควรตองพจารณาถงองคประกอบหรอสถานการณสวนบคคลในการปฏบตตามค าแนะน าของแนวทางปฏบตน
สารบญ
ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า ........................................................................................ 1
การวนจฉย ........................................................................................................................... 1
การรกษา .............................................................................................................................. 1
การปองกนและการควบคม ...................................................................................................... 2
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข .............................................................................................. 2
พยาธในทางเดนอาหาร ......................................................................................................... 3
พยาธปากขอ (Ancylostoma spp., Uncinaria stenocephala) ................................................... 3
พยาธไสเดอน (Toxocara canis, Toxascaris leonina) ............................................................. 7
พยาธแสมา (Trichuris vulpis) ................................................................................................11
พยาธพยาธเสนดายล าไส (Strongyloides stercoralis) .............................................................13
พยาธตวตดจากหมด (Dipylidium caninum) ............................................................................16
พยาธตวตดไฮดาตด (Echinococcus granulosus) ...................................................................18
พยาธตวตดเมดสาค (Taenia spp.) .........................................................................................20
พยาธใบไมตบ (Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis) ..................................................22
พยาธหลอดอาหาร (Spirocerca lupi) ......................................................................................24
พยาธไกอารเดยในสนข (Giardia duodenalis) ........................................................................27
คอกซเดยในสนข (Cystoisospora spp. [ชอพอง Isospora spp.]) .............................................29
ครปโตสปอรเดยม (Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum) ...................................31
ปรสตทมแมลงเปนพาหะน าโรค ............................................................................................. 33
บาบเซย (Babesia spp.) .......................................................................................................33
เฮปาโตซน (Hepatozoon canis) ...........................................................................................37
ลชมาเนย (Leishmania infantum) .........................................................................................39
ทรปาโนโซมา (Trypanosoma evansi) ...................................................................................42
พยาธหนอนหวใจ (Dirofilaria immitis) ...................................................................................44
หนอนพยาธทชนใตผวหนง (Dirofilaria repens) ......................................................................48
หนอนพยาธตาตะวนออก (Thelazia callipaeda) ......................................................................51
หนอนพยาธอองโคเซอรคา (Onchocerca lupi) ........................................................................53
หนอนพยาธโรคเทาชาง (Brugia malayi, Brugia pahangi) .......................................................55
ระบบอนๆ ......................................................................................................................... 57
พยาธใบไมปอด (Paragonimus spp.) .....................................................................................57
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ............................................................................................ 59
SOP1: การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงาย .............59
SOP 2: การตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยโดยใชการปนเหวยง ...............61
SOP 3: เทคนค Baermann ...................................................................................................63
SOP 4: เทคนคการท าใหตกตะกอน ........................................................................................64
SOP 5: เทคนค Modified Knott’s ..........................................................................................65
SOP 6: วธการยอมส acid fast ส าหรบตรวจหาโอโอซสตของ Cryptosporidium .........................66
1
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
การวนจฉย
สนขควรไดรบการตรวจพยาธในทางเดนอาหารทกๆ 3
เดอนครงเปนอยางนอยเพอตดตามประสทธภาพของแผนการควบคมพยาธและการใหความรวม
มอของผเลยง
แนะน าใหใชวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบม
าตรฐานหรอแบบดดแปลงโดยใชสารละลายทมคาความถวงจ าเพาะระหวาง (1.18-1.20)
ในการวนจฉยโรคพยาธในทางเดนอาหารทพบสวนใหญในสนข
อาการทางคลนกอาจเกดขนกอนทจะเขาสระยะถายทอดพยาธในอจจาระซงในกรณน
ประวตและอาการทางคลนกจะมสวนชวยชน าการตดสนใจเลอกวธการรกษา
การวนจฉยการตดเชอพยาธในทางเดนอาหารอาจมความยงยากซบซอนเนองจากไมม
หรอมการแพรกระจายของไข/ตวออนในอจจาระเปนชวงๆ แมกระทงในรายทแสดงอาการ
การตรวจตวอยางอจจาระตงแตสามตวอยางขนไปวนเวนวนอาจเพมโอกาสในการตรวจพบพยา
ธในระยะทสามารถวนจฉยได
ควรเตรยมสเมยรเลอดหรอสเมยรบฟฟโคต (buffy coat)
จากสตวทสงสยวามการตดโรคพยาธในเลอดโดยใชเลอดจากเสนเลอดฝอยทเกบจากปลายหหร
อขอบรมฝปากดานนอก
ในบางกรณ ควรท าการตรวจสอบยนยน (เชน การตรวจนบเมดเลอด การตรวจปสสาวะ
การเอกซเรย และการตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยคลนเสยงความถสง)
เพอชวยชน าการรกษาและการจดการสตวไดดยงขน ในบางกรณ
เครองมอในการตรวจวนจฉยดวยภาพถายอาจมประโยชนในการชวยยนยนการวนจฉยโรคได
เชน
การตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยคลนเสยงความถสงอาจเผยใหเหนถงพยาธหนอนหวใจในหวใจห
องลางขวาและการท าเอกซเรยคอมพวเตอรอาจบงชการมอยของหนอนพยาธ Onchocerca
lupi ในชองหลงลกตา (retrobulbar space) ได
การรกษา
TroCCAP ไมแนะน าใหใชยาแบบนอกขอบงใช (off-label use) เพอควบคมพยาธในสนข
ในกรณทไมมผลตภณฑทไดรบการขนทะเบยน (เชน
ยาฆาตวเตมวยพยาธหนอนหวใจทไมมจ าหนายในหลายๆ
ประเทศทมโรคพยาธหนอนหวใจเปนโรคประจ าถน)
การใชวธการรกษาทางเลอกแบบนอกขอบงใช (เชน วธการฆาพยาธหนอนหวใจแบบชาๆ)
อาจเปนทางเลอกเดยวทท าได
การตดสนใจใชยาแบบนอกขอบงใชหรอวธทางเลอกอนๆควรขนอยกบค าแนะน าของสตวแพทย
ผปฏบตงาน
สตวแพทยควรใชความระมดระวงเมอแนะน าใหใชยาแบบนอกขอบงใชและตดตามสนขอยางใก
ลชดเพอเฝาระวงเหตการณไมพงประสงคทอาจเกดขนได
และสตวแพทยผสงจายยาจะตองรบผดชอบตอเหตการณไมพงประสงคใดๆ
ทเกยวของกบการใชยาแบบนอกขอบงใช
ผลตภณฑยาชอสามญมกจะมจ าหนายและสามารถเขาถงไดงายกวา อยางไรกตาม
สตวแพทยควรสงจายยาชอสามญดวยความระมดระวง โดย TroCCAP
สนบสนนใหใชผลตภณฑซงมขอมลดานประสทธภาพ ความปลอดภย
และการควบคมคณภาพจากผผลต
ควรใชความระมดระวงเมอใชยาในกลมแมคโครไซคลกแลกโตนนอกเหนอขอบงใช
โดยเฉพาะอยางยงในสนขทมการกลายพนธของยน MDR1 (เชน สนขพนธคอลล) นอกจากน
2
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ความเปนพษจะขนอยกบขนาดยาและทางทใหยา เชน
การใชยาทาเฉพาะทจะสามารถทนตอยาไดดกวาการใหยาชนดรบประทานหรอยาฉด
ควรมการจดการดแลสตวเลยงทดเพอลดความเสยงตอการแพรกระจายพยาธและการเจบปวย
โดยเฉพาะอยางยงในลกสนขดวยโภชนาการทด สขลกษณะทางสงแวดลอม
หลกเลยงการเลยงแบบแออด และสงกระตนทท าใหสตวเลยงเกดความเครยดได
ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต
การถายเลอด การเสรมธาตเหลก การใหอาหารโปรตนสง) ตามความเหมาะสม
สนขและแมวทกตวในกรณทเลยงรวมกนควรไดรบการรกษาในเวลาเดยวกนเมอสตวเลยงอาศย
อยในบานหลงเดยวกน
สนขทบรจาคเลอดควรมสขภาพแขงแรงสมบรณและควรไดรบการตรวจคดกรองโดยใชเทคนค
ทางอณชวโมเลกลเชน PCR
และการตรวจทางซรมวทยาเพอคดแยกการพบเชอ/การสมผสกบเชอกอโรคทตดตอผานทางเลอ
ด เชนเชอ Babesia spp., เชอ Anaplasma platys, เชอ Ehrlichia canis, เชอ haemotropic
mycoplasmas เชอ Hepatozoon canis และในพนททมเชอโรคแทงตดตอในสนข Brucella
canis เปนเชอประจ าถน หากตองการขอมลเพมเตมเกยวกบการถายเลอด สามารถเขาไปดไดท
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4913655/pdf/JVIM-30-015.pdf
ควรหลกเลยงการใหสารน าครสตอลลอยด (crystalline fluid therapy)
ในสตวทมภาวะเลอดจางอยางรนแรง ยกเวนสตวทมอาการขาดน าอยางมาก
ในกรณนควรเฝาตดตามรอยละของเซลลเมดเลอดแดงทมอยในเลอด (pack-cell volume)
อยางใกลชด
การปองกนและการควบคม
ลกสนขและสนขโตควรไดรบการถายพยาธดวยยาฆาพยาธตวเตมวยทกๆ
สองสปดาหหรอยาฆาตวออน (moxidectin) เดอนละครงในขนาดทแนะน า
แนะน าใหเกบและก าจดอจจาระเปนประจ าทกวนโดยทนท
อาจท าการฆาเชอทพนคอนกรตและพนผวลาดยางดวยน ายาโซเดยมไฮโปคลอไรต
(น ายาฟอกขาว) ทความเขมขนรอยละ 1
เพอฆาหรออยางนอยลดโอกาสการปนเปอนของไขหรอตวออนของหนอนพยาธ
การฆาเชอตามพนผวกอนกรวด ผวดนหรอสนามหญาดวยโซเดยมบอเรต (5 กก./ตรม.)
สามารถฆาตวออนของพยาธ แตทงนยงท าลายพชพรรณไปดวยเชนกน
หามเลยงสนขดวยเนอดบหรอปลอยใหสนขลาสตว
เนองจากสตวและนกหลายประเภทเปนโฮสตกงกลางหรอโฮสตขางเคยงส าหรบพยาธในทางเดน
อาหารบางชนด
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
พยาธของสนขหลายชนด (เชน พยาธตวกลม พยาธปากขอ และพยาธฟลาเรย)
เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ดงนนการควบคมพยาธเหลานถอวามความส าคญในดานสาธารณสขดวยเชนกน
สตวแพทยและบคลากรดานสาธารณสขควรใหความรแกผเลยงสนขเกยวกบความเสยงตางๆ
ทอาจเกดขนไดจากการควบคมพยาธในสนขอยางไมเหมาะสม
พยาธหลายชนดเปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนไดและอาจสงผลกระทบตอคน
โดยเฉพาะอยางยงในเดกเลกและผทมภมคมกนบกพรอง
นอกจากน สตวแพทยควรสงเสรมใหผเลยงสนขปฏบตตามหลกสขลกษณะทด (เชน การลางมอ
การสวมรองเทาเมอออกนอกบาน และการก าจดอจจาระของสนขอยางรวดเรว)
เพอลดความเสยงตอการถายทอดพยาธจากสตวสคน
3
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธในทางเดนอาหาร
พยาธปากขอ (Ancylostoma spp., Uncinaria stenocephala)
พยาธปากขอเปนหนอนพยาธตวกลม (nematodes) ทพบในสนขและแมวทเลยงตามบานและทอยในปา
สนขตดพยาธจากตวออนระยะทสามทมการสรางปลอกหมผานทางผวหนง
การรบประทานหรอผานทางน านม (เฉพาะ Ancylostoma caninum)
พยาธชนดนสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Ancylostoma caninum, Ancylostoma ceylanicum, Ancylostoma braziliense และ
Uncinaria stenocephala
ชอสามญ: พยาธปากขอ
โฮสต: สนข แมว หมาปา แมวปา และคน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 2 ถง 4
สปดาหขนอยกบต าแหนงทตดพยาธ
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
ทางตดตอ: การกนตวออนระยะทสาม (ทงหมด) ทางผวหนง (ทงหมด) และทางน านม (เฉพาะ A.
caninum)
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
A. caninum สามารถพบไดในพนทชนสลบแหงในเขตรอนและกงเขตรอน A. ceylanicum
สามารถพบไดในเขตรอนชนและกงเขตรอนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต จน อนเดย และโอเชยเนย A.
braziliense สามารถพบไดในเขตรอนชนของอเมรกากลางและอเมรกาใต มาเลเซย อนโดนเซย
และทางตอนเหนอของออสเตรเลย Uncinaria stenocephala
สามารถพบไดทวไปในสภาพภมอากาศเขตอบอนและเยนขนในภมภาคกงเขตรอน
อาการทางคลนก
ในลกสนข (ทมอาย 10 วนทตดพยาธ A. caninum) จะมอาการทองเสย มกถายเปนเลอด โลหตจาง
โปรตนในเลอดต า และอาจท าใหเสยชวตได ในสนขทมอายมากขน
อาจท าใหเกดภาวะโลหตจางเนองจากขาดธาตเหลกแบบรางกายไมมการตอบสนอง (non-
regenerative)
การวนจฉย
การตรวจพบไขพยาธชนดสตรองไจล (รปท 1)
จากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (SOP 1)
โดยใชสารละลายเกลออมตวหรอสารละลายโซเดยมไนเตรต (S.G. 1.20)
ตวออนของหนอนพยาธทยงไมเจรญเปนตวเตมวยอาจยงคงกอใหเกดโรคทางคลนกได (กลาวคอ
ไมพบไขพยาธในอจจาระ)
ในกรณนแนะน าใหท าการรกษาและตรวจหนอนพยาธทถกขบออกมากบอจจาระ (รปท 2a & b)
การรกษา
ส าหรบการรกษาดวยยาถายพยาธชนดตางๆ โปรดดในตารางท 1
4
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต
การถายเลอด การเสรมธาตเหลก การใหอาหารโปรตนสง) ตามความเหมาะสม
รปท 1
ไขของพยาธปากขอทลอยตวขนมาจากอจ
จาระ (ทมา: Dr R. Traub)
รปท 2a ชองปากของพยาธ
Ancylostoma caninum
ทมฟนสามค (ทมา:
คลงภาพปรสตของ University of
Melbourne)
รปท 2b ชองปาก
ของพยาธ Ancylostoma
ceylanicum หรอ
Ancylostoma braziliense,
ทมฟนหนงค
(ทมา: คลงภาพปรสตของ
University of
Melbourne)
การควบคม
ลกสนขควรไดรบการรกษาดวยยาถายพยาธทขนทะเบยนซงระบในฉลากยาวาส าหรบใชในลกสนขอาย
2 สปดาห (เพอปองกนไมใหการตดเชอจากแมสลกแพรกระจายออกไป) แลวใหซ าทกๆ 2
สปดาหจนกระทงอายได 8 สปดาห ทงนใหท าการรกษาแมสนขในชวงเวลาเดยวกนดวย หลงจากน
ควรถายพยาธใหกบสนขทกๆ สองสปดาหหรอทกเดอนดวย moxidectin (2.5 มก./กก.
ดวยการใหเฉพาะท) โปรดดรายละเอยดในตารางท 1
ลกสนขควรไดรบการตรวจพยาธ (SOP 1) ในชวงทไปพบสตวแพทยเปนประจ า (ชวงทฉดวคซนตางๆ)
และอยางนอยทกๆ 3
เดอนหลงจากนนเพอตดตามประสทธภาพของแบบแผนการควบคมพยาธและการใหความรวมมอของผเล
ยง
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
หมายเหต มการใชยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชซงชวยลดการถายทอดพยาธ A. caninum
ผานทางน านมจากแมสนขสลกสนขซงระบไวในเอกสารวชาการทเผยแพร ซงประกอบไปดวย
การใหยา imidacloprid 10% แบบหยดรวมกบยา moxidectin 2.5% ชนดน าส าหรบทาเฉพาะท
ในวนท 56 ของการตงทอง[1]
การใหยา fenbendazole 50 มก./กก. ตอวนตงแตวนท 40 ของการตงทองไปจนถงวนท 14
หลงคลอด[2]
การใหยา ivermectin ฉดเขากลามเนอ (300 มคก./กก.) ในวนท 45 และ 55 ของตงทอง[3]
5
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ตารางท 1 ทางใหยา ขนาดยา และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ
ทพบในทางเดนอาหารของสนข
ยาถายพยาธ วธการใหยา ขนาดยา พยาธปากขอ พยาธตวกลม พยาธแสมา พยาธไกอาเดย (Giardia)
Pyrantel
pamoate
รบประทาน 5 มก./กก.
Pyrantel
embonate
รบประทาน 14 มก./กก.
Pyranel
pamoate/
febantel
รบประทาน 5 มก./กก. และ
15 มก./กก.
Emodepside รบประทาน 0.45 มก./กก.
Oxantel
embonate
รบประทาน 55 มก./กก.
Milbemycin* ใหเฉพาะท 0.5 มก./กก.
Moxidectin ใหเฉพาะท 2.5 มก./กก.
Ivermectin รบประทาน 0.20 มก./กก.
Selamectin ใหเฉพาะท 6 มก./กก.
Fenbendazole รบประทาน 50 มก./กก.
เปนเวลา 3
วนตดตอกน€
Oxibendazole รบประทาน 10-20 มก./กก.
* มประสทธภาพต าในการรกษาพยาธ Uncinaria stenocephala
€ ส าหรบการรกษาการตดพยาธไกอารเดย ควรใหยาตดตอกนเปนเวลา 5 วน
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
พยาธปากขอในสตวทกชนดสามารถถายทอดจากสตวสคนไดและอาจเปนสาเหตของโรคพยาธชอนไชผ
วหนง (cutaneous larva migrans) ในคนได
การชอนไชของตวออนทมปลอกหมจะท าใหเกดผนคนไมรนแรงทสามารถหายเองไดทเรยกวา
‘กราวดอตช’ (ground itch) ในกรณทตดพยาธ A. braziliense อาจท าใหเกด
‘รอยอกเสบคดเคยวใตผวหนง’ ซงมลกษณะเปนเสนทคดเคยวไปมาและมอาการคนมาก
หรอรอยโรคบนผวหนงทคลายกบงเลอย ซงสามารถพบไดในเอเชยและโอเชยเนย
สนขสามารถท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบพยาธ A. ceylanicum
ซงท าใหเกดโรคพยาธปากขอแบบแสดงอาการในคน (ตรวจพบไขพยาธ) สวนหนอนพยาธ A. caninum
ทยงไมเจรญเปนเตมวยอาจกอใหเกดล าไสเลกอกเสบในคน (eosinophilic enteritis)
แตผปวยทตดเชอสวนใหญมกจะไมแสดงอาการทางคลนก
เอกสารอางอง
[1] Kramer F, Hammerstein R, Stoye M, Epe C. Investigations into the prevention of prenatal and
lactogenic Toxocara canis infections in puppies by application of moxidectin to the pregnant
dog, J. Vet Med. B Infect. Dis Vet Public Health. (2006) 53:218-223.
6
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
[2] Burke TM, Roberson EL, Fenbendazole treatment of pregnant bitches to reduce prenatal and
lactogenic infections of Toxocara canis and Ancylostoma caninum in pups, J Am Vet Med
Assoc. (1983) 183:987-990.
[3] Stoye M, Meyer O, Schnieder T, The Effect of Ivermectin on Reactivated Somatic Larva of
Ancylostoma caninum Ercolani 1859 (Ancylostomidae) in the Pregnant Dog, Zentralbl
Veterinarmed. (1989) 36:271-278.
7
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธไสเดอน (Toxocara canis, Toxascaris leonina)
พยาธไสเดอนคอหนอนพยาธตวกลม (nematodes)
ทสามารถพบไดในสนขและแมวทงทเลยงตามบานและทอยในปา
สตวเลยงจะตดพยาธเมอกนไขพยาธทมตวออนระยะตดตอ (infective larvae) เขาไป Toxocara canis
จะตดในลกสนขเปนสวนใหญท าใหเกดอาการล าไสเลกอกเสบ T. canis
เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Toxocara canis และ Toxascaris leonine
ชอสามญ: พยาธไสเดอน
โฮสต: สนข แมว (เฉพาะ T. leonina)
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนไขพยาธทมตวออนระยะตดตอเขาไป
การถายทอดจากสตวสคน: ได (ยกเวน T. leonina)
การแพรกระจาย
พบการแพรกระจายทวโลก
อาการทางคลนก
ในสนขแรกเกดและลกสนข
การตดพยาธอยางรนแรงผานทางรกอาจท าใหเปนโรคปอดบวมและเสยชวตเฉยบพลนเนองจากภาวะล า
ไสเลกอกเสบและการอดตนของทางเดนอาหารตงแตอาย 10 วน การตดพยาธ T. canis
อยางรนแรงในลกสนข อาจท าใหน าหนกตวไมเพมขนมากพอ การเจรญเตบโตหยดชะงก
อาการไมสบายทอง (ลกสนขท าทานงถางขาและมลกษณะทองโต) เบออาหาร ทองเสย และอาเจยน
(อาจพบหนอนพยาธโตเตมวยถกขบถายออกมา) ท าใหเกดการอดตนในทางเดนอาหารเปนครงคราว
(รปท 1) และอาจท าใหเสยชวตได สวนการตดพยาธ Toxascaris leonina โดยทวไปจะไมแสดงอาการ
การวนจฉย
การตรวจหาไขพยาธไสเดอนทมเปลอกหนา (เปนหลมส าหรบพยาธไสเดอนกลม Toxocara (รปท 2),
ผวเรยบส าหรบพยาธไสเดอนกลม Toxascaris (รปท 3))
ในการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (S.G. 1.20)
(SOP 1) พยาธไสเดอนทยงไมเจรญเปนตวเตมวยอาจสามารถท าใหเกดโรคทางคลนกในลกสนขได
ดงนน
การทตรวจไมพบไขพยาธในอจจาระจงไมเพยงพอทจะตดสาเหตของโรคอนเนองมาจากการตดพยาธออ
กไปได ในกรณน แนะน าใหท าการรกษาและตรวจหาพยาธทถกขบออกมา
การรกษา
ส าหรบการรกษาดวยยาถายพยาธชนดตางๆ โปรดดในตารางท 1
ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต)
ตามความเหมาะสม
8
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
35 µm
รปท 1 พยาธ Toxocara
canis
ตวเตมวยทพบในล าไสเลกขอ
งสนข (ทมา:
คลงภาพปรสตของ
University of Melbourne)
รปท 2 ไขของพยาธ Toxocara canis
ทลอยขนมาจากการตรวจอจจาระแสด
งใหเหนพนผวทเปนหลม (ทมา: Dr R
Traub)
รปท 3 ไขของพยาธ Toxascaris leonina
ทลอยขนมาจากการตรวจอจจาระแสดงใ
หเหนพนผวทราบเรยบ (ทมา: Dr R
Traub)
การควบคม
ลกสนขควรไดรบการรกษาดวยยาถายพยาธทขนทะเบยนซงระบในฉลากยาวาส าหรบใชในลกสนขอาย
2 สปดาห (เพอปองกนไมใหการตดเชอจากแมสลกแพรกระจายออกไป) หลงจากนนใหทกๆ 2
สปดาหจนกระทงอายได 8 สปดาห โดยควรจะท าการรกษาแมสนขในชวงเวลาเดยวกน
หลงจากนนควรถายพยาธใหกบสนขทกเดอน
โปรดดค าแนะน าเกยวกบความถในการใหยาถายพยาธแตละชนดในตารางท 1
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ในสนขโต มความเปนไปไดสงทการตดพยาธไสเดอน T. canis จะท าใหเกดการยายถน (somatic
migration) ของตวออนในเนอเยอ ดงนน การตรวจไมพบไขของพยาธไสเดอน T. canis
ในสนขโตจงไมเพยงพอทจะตดสาเหตของโรคอนเนองมาจากการตดพยาธออกไปได
เนองจากตวออนทยงคงอยในเนอเยอ (arrested larvae)
อาจถกกระตนระหวางการตงทองเพอตดไปยงลกสนขในทอง
มการใชยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชซงชวยลดการถายทอดพยาธไสเดอน T. canis
ผานทางน านมจากแมสนขสลกสนขซงระบไวในเอกสารวชาการทเผยแพร ซงประกอบไปดวย
การใหยา selamectin เฉพาะทในขนาด 6 มก./กก. ในชวง 40 และ 10 วนกอนออกลก และชวง
10 และ 40 วนหลงออกลก [1]
การใหยา Fenbendazole 50 มก./กก. ตอวนตงแตวนท 40 ถง 14 วนหลงออกลก [2]
การฉดยา Ivermectin เขาชนใตผวหนงท 300 มคก./กก. ในวนท 0, 30 และ 60 และตอไปอก
10 วนหลงออกลก [3]
40 µm
9
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ตารางท 1 วธการใหยา ขนาดยา
และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ ในทางเดนอาหารของสนข
ยาถายพยาธ วธการใหยา ขนาดยา พยาธปากขอ พยาธตวกลม พยาธแสมา พยาธไกอาเดย (Giardia)
Pyrantel
pamoate
รบประทาน 5 มก./กก.
Pyrantel
embonate
รบประทาน 14 มก./กก.
Pyranel
pamoate/
febantel
รบประทาน 5 มก./กก. และ
15 มก./กก.
Emodepside รบประทาน 0.45 มก./กก.
Oxantel
embonate
รบประทาน 55 มก./กก.
Milbemycin* ใหเฉพาะท 0.5 มก./กก.
Moxidectin ใหเฉพาะท 2.5 มก./กก.
Ivermectin รบประทาน 0.20 มก./กก.
Selamectin ใหเฉพาะท 6 มก./กก.
Fenbendazole รบประทาน 50 มก./กก.
เปนเวลา 3
วนตดตอกน€
Oxibendazole รบประทาน 10-20 มก./กก.
* มประสทธภาพต าในการรกษาพยาธ Uncinaria stenocephala
€ ส าหรบการรกษาการตดพยาธไกอารเดย ควรใหยาตดตอกนเปนเวลา 5 วน
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
การกนไขของพยาธไสเดอน T. canis
ในระยะทมตวออนอยภายในอาจท าใหเกดโรคทเกดจากการเคลอนทของตวออนไปยงอวยวะภายในหร
อไปทลกตา เดกๆ มความเสยงมากทสดเนองจากพฤตกรรมของเดกเอง โดยทนททกนเขาไป
ตวออนจะเคลอนทไปตามอวยวะตางๆ ของรางกายเชน ตบ ปอด สมอง และดวงตา
การเคลอนทของพยาธอาจไมแสดงอาการหรอการเคลอนทของตวออนอาจน าไปสการตอบสนองตอการ
อกเสบของอโอซโนฟลท าใหเกดอาการทางคลนกเชน ปวดทอง มไข ตบโต และไอ อาการตางๆ
มกจะหายไดเอง แตอาจน าไปสภาวะแทรกซอนรายแรงหากเกยวของกบระบบประสาทหรอหวใจ
ตวออนของพยาธไสเดอน T. canis
อาจเขาไปทดวงตาและเสนเลอดของดวงตาท าใหตาบอดหรอการมองเหนลดลงเนองจากจอตาและผนงต
าชนกลางอกเสบ (retinochoroiditis) เสนประสาทตาอกเสบ และการตดเชอภายในลกตา
(endopthalmitis)
เอกสารอางอง
[1] Payne-Johnson M, Maitland TP, Sherington J, Shanks DJ, Clements PJ, Murphy MG,
McLoughlin A, Jernigan AD, Rowan TG. Efficacy of selamectin administered topically to
pregnant and lactating female dogs in the treatment and prevention of adult roundworm
10
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
(Toxocara canis) infections and flea (Ctenocephalides felis felis) infestations in the dams and
their pups, Vet Parasitol. (2000) 91:347-358.
[2] Burke TM, Roberson EL. Fenbendazole treatment of pregnant bitches to reduce prenatal and
lactogenic infections of Toxocara canis and Ancylostoma caninum in pups, J Am Vet Med
Assoc. (1983) 183:987-990.
[3] Payne PA, Ridley RK. Strategic use of ivermectin during pregnancy to control Toxocara canis
in greyhound puppies, Vet Parasitol. (1999) 85:305-312.
11
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธแสมา (Trichuris vulpis)
Trichuris vulpis คอพยาธแสมาของสนข และยงพบในสนขจงจอกและหมาปาไคโยตอกดวย
การตดพยาธอยางรนแรงอาจท าใหเกดอาการทองเสยจากล าไสใหญ (large bowel diarrhoea)
สนขจะตดพยาธเมอกนไขพยาธระยะตดตอเขาไป
ปรสต: Trichuris vulpis
ชอสามญ: พยาธแสมา
โฮสต: สนข
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 11 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสใหญสวนตนและล าไสใหญ
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนไขพยาธในระยะทมตวออนอยภายใน (embryonated egg) เขาไป
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได
การแพรกระจาย
ทวโลก
อาการทางคลนก
การตดพยาธแสมาแบบไมรนแรงมกจะไมแสดงอาการ การตดพยาธอยางรนแรง แมในสตวโต
จะท าใหเกดอาการทางคลนกของภาวะทองเสยจากล าไสใหญ (เชน อาการปวดเบง)
และอจจาระอาจมมกและเลอดสด อาจมอาการเบออาหาร น าหนกลด อาการปวดบด
และโลหตจางเกดขนได
การวนจฉย
เนองจากระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกายนานถง 10-12
สปดาห ท าใหพยาธแสมา T. vulpis เปนพยาธทพบไมบอยในลกสนข อยางไรกตาม
สนขอาจแสดงอาการทางคลนกกอนทไขพยาธจะแพรกระจายในอจจาระ
การวนจฉยท าโดยการตรวจหาไขพยาธเปลอกหนาทมหวสองฝงดวยกลองจลทรรศน (รปท 1)
ในการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธทลอยตวโดยใชการปนเหวยง (centrifugal faecal flotation) (SOP
2) ในสารละลายทมความเขมขนสงทมคาความถวงจ าเพาะ 1.25 เชน สารละลายน าตาลอมตว
หรอถาหากไมมเครองปนเหวยง
รปท 1 ไขพยาธ Trichuris vulpis
ทลอยขนมาจากอจจาระ (ทมา: Dr T. Inpankaew)
รปท 2 หนอนพยาธ Trichuris vulpis ตวเตมวย (ทมา:
คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)
40 µm
12
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ขอแนะน าใหใชวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐ
าน (SOP 1) (S.G. 1.20) พยาธตวเตมวยจะมรปรางเหมอน ‘แส’
โดยมสวนปลายดานหนาทเพรยวบางฝงอยในเมอกและมปลายดานหลงทหนาซงเปนอสระอยในชองวาง
ของล าไส (รปท 2)
การรกษา
ส าหรบการรกษาดวยยาถายพยาธชนดตางๆ โปรดดในตารางท 1
ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต)
ตามความเหมาะสม
การควบคม
ใหยาซ าใน 2.5 - 3 เดอนเพอท าลายตวออนขณะทก าลงเจรญเตบโต
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
ไมม
ตารางท 1 วธการใหยา ขนาดยา
และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ ในทางเดนอาหารของสนข
ยาถายพยาธ วธการใหยา ขนาดยา พยาธปากขอ พยาธตวกลม พยาธแสมา พยาธไกอาเดย (Giardia)
Pyrantel
pamoate
รบประทาน 5 มก./กก.
Pyrantel
embonate
รบประทาน 14 มก./กก.
Pyranel
pamoate/
febantel
รบประทาน 5 มก./กก. และ
15 มก./กก.
Emodepside รบประทาน 0.45 มก./กก.
Oxantel
embonate
รบประทาน 55 มก./กก.
Milbemycin* ใหเฉพาะท 0.5 มก./กก.
Moxidectin ใหเฉพาะท 2.5 มก./กก.
Ivermectin รบประทาน 0.20 มก./กก.
Selamectin ใหเฉพาะท 6 มก./กก.
Fenbendazole รบประทาน 50 มก./กก.
เปนเวลา 3
วนตดตอกน€
Oxibendazole รบประทาน 10-20 มก./กก.
* มประสทธภาพต าในการรกษาพยาธ Uncinaria stenocephala
€ ส าหรบการรกษาการตดพยาธไกอารเดย ควรใหยาตดตอกนเปนเวลา 5 วน
13
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธพยาธเสนดายล าไส (Strongyloides stercoralis)
Strongyloides spp. คอพยาธพยาธเสนดายล าไสทสามารถตดไดในสนข แมว และคน
สนขจะตดพยาธชนดนจากการกนตวออนของพยาธในระยะตดตอผานน านมหรอเมอตวออนเหลานชอน
ไชเขาทางผวหนงของสนข
ปรสต: Strongyloides stercoralis (ชอพอง Strongyloides canis)
ชอสามญ: พยาธเสนดายล าไส
โฮสต: สนข คน ± แมว
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6-10 วน
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: ทางผวหนง ทางน านม และการตดเชอซ าซอน (auto-infection)
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
ทวโลก
อาการทางคลนก
สนขทตดพยาธสวนใหญจะไมแสดงอาการ โดยสามารถสรางภมคมกนทแขงแกรงตอการตดเชอ
และหยดการแพรกระจายตวออนภายใน 8-12 สปดาหแรกของชวต
ในลกสนขอาจเกดอาการทองเสยออนๆ โดยพบอาการถายเหลวหรอเปนมกจากนนจะหายเองได
ในกรณทตดพยาธอยางรนแรง
สตวจะผอมแหงและมอาการของปอดและหลอดลมอกเสบเนองจากอาจมการยายทอยของตวออนระยะตด
ตอแบบมวงจรชวตอตโนมต (auto-infective larvae) โดยอาจเกดอาการอกเสบทองเทา
(pododermatitis) เนองจากการชอนไชของตวออนผานผวหนง
การวนจฉย
เทคนค Baermann (SOP 3) เปนเทคนคการตรวจทดทสดส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของตวออน
ไขชนดสตรองไจลจะมตวออนระยะทหนง (รปท 1)
ซงอาจถกแยกออกมาไดจากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแ
บบมาตรฐาน (S.G. 1.20) (SOP 1) ตวออนในระยะทหนงสามารถจ าแนกไดจากการพบ genital
primordium ทเดนชด (รปท 2) และจ าเปนตองแยกออกจากตวออนของพยาธปอด (รปท 3)
และพยาธปากขอ การวนจฉยการตดพยาธเสนดายล าไส Strongyloides spp.
ท าไดยากเนองจากอาจพบจ านวนตวออนของพยาธต ามากหรอตรวจไมพบในอจจาระ
แมในรายทแสดงอาการ ในกรณเหลาน สามารถตรวจอจจาระหลายครง (3 ครงตลอดระยะเวลา 5 ถง 7
วน)
การรกษา
การใหยา ivermectin แบบนอกขอบงใชทขนาด 200 มคก./กก. โดยรบประทานเพยงครงเดยวและยา
fenbendazole 50 มก./กก. วนละครงเปนเวลา 5
วนตดตอกนเปนวธการทมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวย
ควรมการตรวจอจจาระซ าสองครง ท 2 และ 4 สปดาหหลงจากการรกษา
14
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
และตรวจทกเดอนหลงจากนนเปนระยะเวลา 6 เดอน
โดยอาจมความจ าเปนตองท าการรกษาซ าในบางรายทยงพบมการตดพยาธอย
รปท 1 ไขของพยาธ Strongyloides ทมตวออนระยะทหนง
ในการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
(ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)
รปท 2 ตวออนของพยาธ Strongyloides
spp. ทม genital primordium ทเดนชด
(ลกศรช) (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ
University of Melbourne)
รปท 3
ตวออนระยะทหนงของพยาธปอดในสนขทมสวนหาง
‘หงกงอ’ (ทมา: Dr R Traub)
การควบคม
ในพนททม Strongyloides เปนพยาธประจ าถน
ใหพจารณาตรวจหาพยาธในสนขกอนทจะใหการรกษาดวยยากดภมคมกน โดยเฉพาะอยางยง
คอรตโคสเตยรอยด พยาธทแอบแฝงอยในล าไสอาจถกกระตนเมอโฮสตมภมคมกนบกพรอง (เชน
เกดจากการตรวจหรอการรกษาทางการแพทย, การเกดเนองอก)
ท าใหเกดการผลตตวออนระยะตดตอแบบมวงจรชวตอตโนมต (auto-infective larvae)
ซงสามารถท าใหเกดการตดเชอแพรกระจายทเปนอนตรายรายแรงถงชวตได
สนขทตดเชอควรถกกกบรเวณและแยกออกจากสตวอนๆ
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
ในคน อาการทางคลนกของการตดเชอ S. stercoralis
อาจมไดตงแตไมแสดงอาการไปจนถงท าใหเกดความผดปกตในทางเดนอาหาร (เชน ปวดทอง ทองเสย)
และไอ การชอนไชของตวออนในระยะตดเชอผานผวหนงอาจท าใหเกดผนเปนเสนยาวสออกแดง (larva
currens) ในผทมภาวะภมคมกนบกพรอง การตดเชอซ าซอน (auto-infection)
50µm
15
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
อาจท าใหเกดกลมอาการทเกดจากการตดเชอเพมมากขน (hyper-infection syndrome)
โรคสตรองจลอยดอาซสทเกดจาการทตวออนของพยาธไชไปตามอวยวะตางๆ ทวรางกาย
(disseminate strongyloidiasis) และการตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอด (bacteraemia)
ซงอาจท าใหผปวยเสยชวตได
16
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธตวตดจากหมด (Dipylidium caninum)
Dipylidium caninum เปนพยาธตวตดทพบทวไปในสนข สนขจงจอก และแมว
โดยจะเกดการตดตอเมอสนขกนหมดหรอเหาทมเชอ เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Dipylidium caninum
ชอสามญ: พยาธตวตดจากหมด
โฮสต: สนข สนขจงจอก แมว คน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 2-3 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนหมดหรอเหาทมเชอ
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
ทวโลก
อาการทางคลนก
การตดเชอ Dipylidium caninum มกจะไมแสดงอาการ อยางไรกตาม การเคลอนทของปลองสก (gravid
segment) ผานทางทวารหนกจะท าใหเกดการระคายเคอง และสนขมกจะ ‘ไส’
ตวและเอาฝเยบถไปกบพนดน ในกรณท
สนขมการตดเชอรนแรงจะมอาการล าไสเลกอกเสบและ/หรอการอดตนของล าไสเลกแตพบไดนอยมาก
การวนจฉย
การวนจฉยสามารถท าไดจากซกประวตและอาการทางคลนก เชน ขาดการควบคมหมด
ขาดการถายพยาธดวยยา praziquantel และการตรวจหาปลองแบน (proglottid) ในอจจาระ ขนสตว
และวสดรองนอน หรอรอบทวารหนก ปลองแบนของพยาธตวตด D. caninum
สามารถจ าแนกออกจากปลองแบนของพยาธตวตด Taenia spp.
โดยรปรางและการมรของอวยวะสบพนธทมลกษณะสมมาตรทงสองขางสองรทอยตรงกลางของปลองแบ
น (รปท 1) การบบปลองแบนทมไขอยภายในจะเผยใหเหนถงไข (รปท 2) บางครง
ถงไขจะถกตรวจพบดวยวธตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
แตวธการตรวจนไมมความไวพอ
การรกษา
การรกษาการตดเชอ D. caninum ดวยยา praziquantel ขนาด 5 มก./กก. ทกๆ 2 สปดาห
จนกวาจะควบคมแมลงทเปนพาหะได
การควบคม
การควบคมสามารถท าไดโดยการดแลสนขและแมวใหปลอดจากหมด
(โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมหมด) และเหา (โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมเหา)
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
การตดพยาธตวตด D. caninum โดยทวไปจะพบในเดก
บางครงอาจเกดจากการกนหมดโตเตมวยเขาไป
17
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
50 µm
เดกอาจไมแสดงอาการหรอมอาการระคายเคองทรอบทวารหนกและ/หรอมความผดปกตเกยวกบล าไสแบ
บไมรนแรง โดยอาจพบปลองแบนในอจจาระหรอรอบๆ ทวารหนกของเดก
รปท 1 ปลองแบนทโตเตมทของพยาธ Dipylidium
caninum (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ University
of Melbourne)
รปท 2 ไขของพยาธ Dipylidium
ภายในถงไขทพบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนค
การท าใหไขพยาธลอย (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ
University of Melbourne)
18
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธตวตดไฮดาตด (Echinococcus granulosus)
พยาธชนดนไมมความส าคญในทางคลนกในสนข
แตไขพยาธทออกมาจากสนขจะท าใหคนและปศสตวตดเชอท าใหเกดถงน าไฮดาตด (hydatid cyst)
ในอวยวะภายในตางๆ ซงสงผลกระทบทส าคญในดานสาธารณสขและเศรษฐกจ
ปรสต: Echinococcus granulosus
ชอสามญ: พยาธตวตดไฮดาตด
โฮสต: สนข
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6-7 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ในแถบทมอณหภมต าลงในแถบกงเขตรอน
วธการตดตอ: การกนถงน าไฮดาตดทเจรญพนธทอยในเนอเยอของโฮสตตวกลาง
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
E. granulosus กระจายอยทวโลกแตพบไดมากในแถบทมอณหภมต าลงในแถบกงเขตรอน (เชน
ทางตอนเหนอของอนเดย, ทางตอนใตของบราซล) โดยเฉพาะอยางยง
บรเวณแถบชนบทซงซากสตวพรอมทจะเขาไปยงฟารมและสนขในชมชน ยงไมมการรายงานในหลายๆ
สวนของเอเชยตะวนออกเฉยงใต อเมรกากลาง และแครบเบยน
อาการทางคลนก
สนขไมมแนวโนมทจะแสดงอาการทางคลนกของการตดเชอ
การวนจฉย
ควรองจากประวตของสตว เชน การกนซากสตวดบ
การตรวจหาไขและปลองแบนดวยวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธ
ลอยตวแบบมาตรฐานเปนวธทเชอถอไมได เนองจากมโอกาสนอยมากทไขจะแพรกระจายในอจจาระ
เมอตรวจพบ ไขมรปรางลกษณะทไมสามารถจ าแนกออกจากไขของพยาธตวตด Taenia spp. (รปท 1)
ไมแนะน าใหใชยาถายพยาธและตรวจหาหนอนพยาธตวเตมวย
เนองจากมความเสยงตอการถายทอดจากสตวสคนอนเกดจากการกนไขของพยาธ E. granulosus
เขาไปโดยบงเอญ พยาธตวเตมวยมขนาดเลกมาก มความยาว 3-9 มม. มปลองสงสด 3 ปลอง (รปท 2)
รปท 1 ไขของ Taeniid (E. granulosus)
พบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการ
ท าใหไขพยาธลอย (ทมา: Dr R Traub)
รปท 2 หนอนพยาธ E. granulosus ตวเตมวยทมขนาดเลกมาก
(2-3 มม.) ยอมสดวยคารมน (carmine) (ทมา: CDC,
https://www.cdc.gov/dpdx/echinococcosis/index.html)
19
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
ใหยา praziquantel ชนดรบประทานทขนาด 5 มก./กก. คอวธการทเหมาะสมทสด
การควบคม
ในพนททม E. granulosus เปนพยาธประจ าถน
ควรก าชบผเลยงอยางหนกแนนวาไมควรใหสนขกนซากของโฮสตตวกลางทงทเปนสตวเลยงหรอสตวปา
(เชน ปศสตว มา อฐ เปนตน) สนขควรไดรบการรกษาดวยยา praziquantel ทก 6 สปดาห
เปนสงจ าเปนอยางยงทจะตองท าการก าจดอจจาระของสนขโดยเรวภายในระยะเวลาไมเกน 48
ชวโมงหลงการรกษา การก าจดอจจาระสามารถท าไดดวยการน าไปเผา ฝงกลบในหลมลก
หรอก าจดทงในชกโครกหรอบอเกรอะ การควบคมโฮสตตวกลางทเปนเปาหมายของ cystic
echinococcosis
อาจจะใชวธการเฝาระวงและตรวจสอบเนอสตวทโรงฆาสตวและตองใชวคซนปองกนการตดเชอ
(EG95) รวมดวย
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
คนจะตดเชอดวยการกนไขพยาธจากการสมผสสนขโดยตรง
(ไขพยาธตดอยกบขนสนขและอยในระยะตดตอทนททถายอจจาระ)
หรอโดยการกนไขพยาธทอยในอาหารหรอน าทมการปนเปอน ในคน
การตดเชออาจไมแสดงอาการหรออาจแสดงความบกพรองในการท างานของอวยวะ (เชน สมอง ปอด
หวใจ ตบ เปนตน) อนเนองมาจากการทไฮดาตดซสต (รปท 3) ไปกดทบอวยวะทอยตดกน โดยทวไป
โรคพยาธไฮดาตด (hydatid disease) มระยะฟกตวยาวนานเปนปๆ (ซสตใชเวลาในการเตบโต)
การแตกหรอการรวของซสตสามารถน าไปสภาวะชอกจากการปฏกรยาภมแพอยางรนแรง
(anaphylactic shock) ทท าใหเสยชวตได
การรกษามความซบซอนและโดยทวไปจ าเปนตองรกษาดวยการผาตดรวมกบการใชยาเคมบ าบด
รปท 3
ไฮดาตดซสตจ านวนมากในปอดของจงโจขนาดเลก
(ทมา: Dr Lyn A. Hinds, CSIRO)
20
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธตวตดเมดสาค (Taenia spp.)
พยาธตวตดเมดสาคชนดนอยในสกล Taenia ซงพบไดทวไปในสนขทกนเนอสตวดบๆ
ความส าคญหลกๆ ของพยาธตวตดในสนขเหลานกคอ
ความสามารถตดเชอในปศสตวขณะทอยในระยะตวออนท าใหเนอสตวถกคดทงและการสญเสยทางเศรษ
ฐกจส าหรบโรงฆาสตว โดยพบวาพยาธตวตดเมดสาค Taenia multiceps
ในสนขเพยงชนดเดยวทสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Taenia hydatigena, Taenia ovis, Taenia multiceps, Taenia pisiformis, Taenia serialis
ชอสามญ: พยาธตวตด
โฮสต: สนข สนขจงจอก หมาปา
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6-8 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนตวออนระยะตดตอ (cysticercus, coenurus) ทอยในเนอเยอของโฮสตตวกลาง
(โดยหลกๆ คอปศสตว)
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได ยกเวน T. multiplex
การแพรกระจาย
พบไดทวโลก
การถายทอดจากสตวสคน
พยาธตวตดเมดสาคไมคอยจะเปนอนตรายตอสนขและแมว
และสตวสวนใหญจะไมแสดงอาการทางคลนก
การตดเชออยางรนแรงอาจท าใหเกดอาการในทางเดนอาหารทไมจ าเพาะเจาะจง เชน
ทองเสยหรอทองผก และปวดทองรวมกบน าหนกตวไมเพมขนอยางเหมาะสม และมลกษณะทองโต
การวนจฉย
ปลองแบน (ปลองของพยาธตวตด) อาจชอนไชเขาไปในอจจาระหรอรอบทวารหนกของสตว
(ผเลยงมกจะสงเกตเหนอาการไดบอยทสด)
อาจท าใหปลองแบนสดคลายตวในน าและประกบดวยกระจกสไลดสองแผนเพอตรวจรปรางลกษณะ
ปลองแบนมรเปดมดลกทดานขาง (รปท 1) ปลองสกทมไข taeniid (รปท 2)
โดยไมแนะน าใหตรวจหาไขพยาธดวยการท าใหไขพยาธลอยตวในการวนจฉยไข taeniid
เนองจากพบไดยากในอจจาระ ไขของพยาธตวตด Taenia spp
ไมสามารถแยกความแตกตางออกจากไขของพยาธ Echinococcus ได
รปท 1 ปลองแบนสกทยอมสของ Taenia
pisiformis (ทมา: M I (Spike) Walker/Alamy
Stock Photo)
รปท 2 ไขของ Taeniid
พบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธ
ลอย (ทมา: Dr R Traub)
21
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
ใหยา praziquantel ชนดรบประทานทขนาด 5 มก./กก. คอวธการทเหมาะสมทสด
การควบคม
ในพนททมพยาธตวตดเมดสาค Taenia เปนพยาธประจ าถน
ควรก าชบผเลยงใหดวาไมควรใหสนขกนซากของโฮสตตวกลางทงทเปนสตวเลยงหรอสตวปา (เชน
ปศสตว กระตาย) สนขควรไดรบการรกษาดวยยา praziquantel ทก 6 สปดาห
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
การกนไขของพยาธตวตด T. multiceps
ทถายออกมากบอจจาระของสนขอาจท าใหพยาธตวตดในระยะตวออนเจรญเตบโตในระบบประสาทสวน
กลาง ดวงตา เนอเยอใตชนผวหนง หรอเนอเยอกลามเนอของคนท าใหเกดโรค coenurosis ในคน
การรกษามความซบซอนและโดยทวไปจ าเปนตองรกษาดวยการผาตดรวมกบการใชยาเคมบ าบด
22
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
50 µm
พยาธใบไมตบ (Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis)
Opisthorchis viverrini และ Clonorchis sinensis เปนพยาธใบไมในสตวเลยงลกดวยนมทกนปลา
รวมถงสนข แมว และคนในแถบเอเชย พยาธใบไมตบสามารถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis
ชอสามญ: พยาธใบไมตบในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พยาธใบไมตบจนหรอพยาธใบไมตบตะวนออก
โฮสต: สตวเลยงลกดวยนมทกนปลา เชน สนข แมว หม คน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 3-4 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ทอน าด ตบ ถงน าด ทอตบออน
การแพรกระจาย: เอเชยตะวนออกเฉยงใตและตะวนออกไกล
วธการตดตอ: การรบประทานปลาน าจดดบหรอสกๆ ดบๆ ทตดพยาธใบไมตบระยะเมตาเซอรคาเรย
(metacercariae)
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
O.viverrini มรายงานวาพบในประเทศไทย ลาว เวยดนามตอนกลาง และกมพชา ในขณะท C. sinensis
มรายงานวาพบในเกาหล จน ไตหวน และเวยดนามตอนเหนอ
อาการทางคลนก
สวนใหญการตดพยาธใบไมตบในสนขจะไมแสดงอาการ โดยอาการทางคลนกทพบได เชน
อาการเซองซม ทองเสย และอาการขาดน า
การเคลอนยายของพยาธทยงไมเจรญเปนตวเตมวยสามารถท าใหเกดภาวะตบอกเสบและตบออนอกเสบไ
ด
การวนจฉย
การวนจฉยการตดพยาธใบไมตบในสนขจะยดจากการตรวจพบไขพยาธทมลกษณะแบบมฝาปด
(operculated egg) ทมตวออนระยะไมราซเดยม (miracidium) ทโตเตมทแลวอยภายใน (รปท 1)
โดยการตรวจอจจาระดวยเทคนคการท าใหไขพยาธตกตะกอน (SOP 4)
รปท 1 ไขของพยาธใบไมตบทม ‘ไหล’ ชดเจนใต
operculum (‘ฝาปด’) (ทมา: Shutterstock)
23
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
มรายงานวาการใหยา praziquantel นอกขอบงใชในขนาด 40 มก./กก. โดยใหกนยาเพยงครงเดยว
(single oral dose) มประสทธภาพในการฆาพยาธใบไมตบตวเตมวย
การควบคม
ควรแนะน าผเลยงวาอยาเลยงสนขดวยปลาน าจดดบหรอดบๆ สกๆ
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
คนสามารถตดพยาธไดจากการรบประทานปลาน าจดสกๆ ดบๆ ทมพยาธใบไมตบระยะเมตาเซอรคาเรย
(metacercariae)
สนขอาจท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคนโดยการท าใหสงแวดลอมปนเปอนไขของพย
าธใบไมตบ คนทตดพยาธใบไมตบสวนใหญมกจะไมแสดงอาการ
แตการตดพยาธเรอรงอาจน าไปสโรคในทางเดนน าดและโรคตบ และมะเรงทอน าดได
24
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธหลอดอาหาร (Spirocerca lupi)
Spirocerca lupi
เปนพยาธทถกประเมนความส าคญนอยเกนไปมากแตเปนหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาทอาจท าใหสนขบ
านและหมาปา ถงแกชวตได สนขตดเชอเมอกนโฮสตตวกลาง (ดวงมลสตว) หรอโฮสตขางเคยง (เชน
ซากไก สตวเลอยคลาน และสตวฟนแทะ)
ปรสต: Spirocerca lupi
ชอสามญ: พยาธหลอดอาหาร
โฮสต: สนข
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 5-6 เดอน
ทอยของพยาธตวเตมวย: ผนงหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร
การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอน
วธการตดตอ: การกนโฮสตตวกลางหรอโฮสตขางเคยง (transport)
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได
การแพรกระจาย
Spirocerca lupi กระจายอยทวไปในพนทเขตรอนและกงเขตรอนของเอเชย โอเชยเนย อเมรกาใต
แอฟรกา และตะวนออกกลาง
อาการทางคลนก
สนขทตดเชออาจไมแสดงอาการในระยะแรกๆ แตเมอเวลาผานไปอาจมอาการขยอน อาเจยน
อจจาระมเลอดปน ผอมแหง และน าหนกลดซงเปนผลมาจากการมกอนแบบ granulomatous
ในหลอดอาหารและกระเพาะ (รปท 1)
การเคลอนทของตวออนพยาธไปยงเอออรตกอาจท าใหเกดภาวะเยอหมปอดอกเสบท าใหเกดอาการไอ
ขยอน และหายใจล าบาก หลอดเลอดแดงใหญโปงพอง (รปท 2)
โดยอาจพบการแตกไดในบางครงซงท าใหเกดการตกเลอดในทรวงอกและเสยชวตอยางเฉยบพลน
ตมไฟบรสทพบไดในหลอดอาหารและกระเพาะอาหารอาจแปรสภาพไปเปนเนอรายและพฒนาไปเปนมะเ
รงซารโคมาของหลอดอาหารโดยการแพรกระจายแบบทตยภม Hypetrophic osteopathy
ทมการสะสมของแคลเซยมทเยอหมกระดกของขาหนาเปนโรคทพบไดบอยซงเกยวของกบรอยโรคทแท
นทชองวางของทรวงอกในสนขดวยเนองอกทเกยวของกบพยาธหลอดอาหาร S. lupi
การวนจฉย
อาจพบไขพยาธในอจจาระเปนพกๆ หรอไมพบหากหากตมไมมรอยทะลซงเปนทางออกของขา
ซงการวนจฉยโดยการตรวจพบไขทรงรทมตวออนอยภายใน (เลก, 35 × 15 ไมโครเมตร) ในอจจาระ
(รปท 3) โดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (SOP 1)
โดยใชน ายาทมความถวงจ าเพาะมากกวา 1.20 จะไดผลดทสด รอยโรคหลกจากภาพถายรงส
รวมทงกอนเนอทบรเวณทรวงอก (mediastinal mass) โดยปกตจะพบในหลอดอาหารสวนปลาย
ภาวะกระดกสนหลงสวนอกอกเสบเปนภาวะทพบบอยจากการถายภาพรงสทรวงอก
การถายภาพรงสและการเอกซเรยคอมพวเตอรแบบฉดสารทบรงสเปนวธการตรวจใหมๆ
ทเพมเขามาซงมประโยชนในการวนจฉย
โดยการสองกลองตรวจหลอดอาหารมความไวในการวนจฉยสงกวาการถายภาพรงส
25
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
รปท 1 การตดพยาธ Spirocerca lupi
สามารถท าใหเกดกอน granulomatous
ในหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร (ทมา:
คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)
รปท 2
หลอดเลอดแดงใหญโปงพองในสนขทเกดจากการเคลอนทข
องตวออน Spirocerca lupi (ทมา: Dr R Traub)
รปท 3 ไขของพยาธ Spirocerca lupi
ทมตวออนอยภายในจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย (ทมา: ดร. เทวนทร
อนปนแกว)
การรกษา
การรกษาคอยขางล าบากเนองจากพยาธตวเตมวยไดรบการหอหมอยภายในตม
การรกษาดวยยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชแสดงใหเหนถงประสทธภาพในการฆาพยาธตวเตมวยและล
ดขนาดของแกรนโลมา ซงประกอบไปดวย:
ยา doramectin 400 มคก./กก. ฉดเขาใตชนผวหนงทก 14 วนจ านวนทงสน 6 ครง
แลวตามดวยการฉดยาทกๆ เดอนอก 20 เดอนหากตมยงไมหายสนท [1]
ใหยา milbemycine ชนดรบประทาน 0.5 มก./กก. ในวนท 0, 7 และ 28 จากนนใหเดอนละครง [2]
หยดยา moxidectin รวมกบยา imidacloprid สปดาหละครงเปนเวลา 19 สปดาห [3]
อาจพยายามใหอาหารในทายนตรงในกรณทมการขยอนเนองจากหลอดอาหารโต
การควบคม
การหยดยา moxidectin รวมกบยา imidacloprid
ทกเดอนเปนวธการทไดรบอนมตใหใชในสนขเพอปองกนการตดพยาธหลอดอาหาร S. lupi ในยโรป
26
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ไมควรปลอยใหสนขออกนอกบานโดยไมมคนคอยดแลหรอปลอยใหออกลาโฮสตขางเคยง เชน
สตวฟนแทะ สตวเลอยคลาน และกบ หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ
ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
ไมม
เอกสารอางอง
[1] Lavy E, Aroch I, Bark H, Markovics A, Aizenberg I, Mazaki-Tovi M, Hagag A, Harrus S.
Evaluation of doramectin for the treatment of experimental canine spirocercosis, Vet Parasitol.
(2002) 109:65-73.
[2] Kelly PJ, Fisher M, Lucas H, Krecek RC. Treatment of esophageal spirocercosis with
milbemycin oxime, Vet Parasitol. (2008) 156:358-360.
[3] Austin CM, Kok DJ, Crafford D, Schaper R. The efficacy of a topically applied imidacloprid 10
% / moxidectin 2.5 % formulation (Advocate(R), Advantage(R) Multi, Bayer) against Immature
and Adult Spirocerca lupi worms in experimentally infected dogs, Parasitol Res. (2013) 112
Suppl 1:91-108.
27
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธไกอารเดยในสนข (Giardia duodenalis)
Giardia duodenalis เปนโปรโตซวทพบบอยในสนขและโฮสตอนๆ อกหลายชนด รวมทง แมว วว มา
และคน วธการตดตอหลกๆ คอ เชอทถกขบถายออกมากบอจจาระผานเขาทางปาก ทงโดยตรง
การสมผสอยางใกลชด
ปรสต: Giardia duodenalis (syn. G. lamblia, G. intestinalis)
ชอสามญ: ไกอารดเอซส
โฮสต: สตวเลยงลกดวยนมหลายชนด รวมทง สนข แมว และคน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 3 -14 วน
ทอยของโปรโตซวระยะโทรโฟซอยต (trophozoite): ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนซสตเขาไป
การถายทอดจากสตวสคน: ได
อาการทางคลนก
การตดเชอ G. duodenalis โดยทวไปจะไมแสดงอาการ ยกเวนในสตวอายนอย หากแสดงอาการ
อาการทางคลนกประกอบดวยอาการทองเสยแบบเฉยบพลนหรอเรอรง โดยทวไป
สตวทตดเชอจะตนตวและไมมไข
การวนจฉย
การใชเทคนคการลอยตวโดยใชการปนเหวยงดวยสารละลายซงคซลเฟต (ความถวงจ าเพาะ 1.18)
(SOP 2) เปนวธการตรวจทดทสดในการตรวจหาไกอารเดยซสตในอจจาระ (รปท 1)
ซสตมลกษณะเปนรปวงร ยาว 10-12 ไมโครเมตรและลอมรอบดวยผนงบางๆ ในสตวทมอาการทองเสย
การท าสเมยรจากอจจาระสดอาจเผยใหเหนโปรโตซวระยะโทรโฟซอยตทเคลอนไหวได
ซงมการเคลอนไหวแบบ ‘ใบไมรวง’
รปท 1
ไกอารเดยซสตจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย
(ทมา: ดร. เทวนทร อนปนแกว)
10 m
28
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
มชดตรวจ ELISA
แบบรวดเรวเชงพาณชยทผลตขนเองเพอตรวจหาแอนตเจนของไกอารเดยในอจจาระของสนข
หรอสามารถสงตวอยางไปยงหองปฏบตการเชงพาณชยเพอตรวจดวยเทคนคทางอณชวโมเลกล (PCR)
การรกษา
การใหยา febantel รวมกบยา pyrantel และ praziquantel ทกวนเปนเวลา 3 วน, การใหยา
fenbendazole 50 มก./กก. เปนเวลา 5 วน และการใหยา metronidazole 25 มก./กก.
วนละสองครงเปนเวลา 5-7 วน มประสทธภาพในการรกษาไกอารเดยซงไดรบการพสจนแลว
การควบคม
สนขเพศเมยทตงทองควรไดรบการตรวจและการรกษา
และตองช าระลางตวใหแมสนขกอนคลอดเพอก าจดซสตทอาจจะอยตามขนสตว
สตวทตดเชอควรไดรบการช าระลางตว กกแยก
และยายไปไวในกรงทผานการฆาเชอและสะอาดหลงจากทไดรบการรกษา ในกรณทเปนคอกสนข
ใหรกษาสนขทกตวพรอมกน หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ
ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
สนขอาจเปนทแหลงรงโรคของไกอารเดยทงสายพนธทจ าเพาะเจาะจงกบสนขและสายพนธทสามารถถา
ยทอดจากสตวสคนซงไมอาจแยกความแตกตางจากรปรางลกษณะได ดงนน
สนขทตดเชอไกอารเดยทงหมดจะตองสงสยไวกอนวาเปนสนขทมเชอซงเปนสายพนธทอาจถายทอดจาก
สตวสคนไดและรกษาดวยวธการทเหมาะสม ตองแนะน าหลกสขลกษณะทเหมาะสมใหกบผเลยง (ด
ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า) เพอลดความเสยงตอการตดเชอ
29
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
คอกซเดยในสนข (Cystoisospora spp. [ชอพอง Isospora spp.])
Cystoisospora spp. (Isospora spp.) เปนโปรโตซวในไฟลมอะปคอมเพลกซา (apicomplexan
protozoa) ทแพรเชอดวยการตดเชอผานการสมผสอจจาระผานทางปาก (faecal-oral)
โดยเฉพาะอยางยง ในสภาพแวดลอมทเตมไปดวยผคนและไมถกสขลกษณะ
โดยสายพนธทพบในสนขมความจ าเพาะตอโฮสตสงและมกจะท าใหเกดอาการทองรวงในลกสนข
ปรสต: Cystoisospora canis, Cystoisospora ohioensis, Cystoisospora burrowsi และ
Cystoisospora neorivolta
ชอสามญ: คอกซเดยในสนข (ชอพอง Isospora)
โฮสต: สนข
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 5-13 วน
ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนโอโอซสตสก (sporulated oocyst)
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได
การแพรกระจาย
ทวโลก
อาการทางคลนก
Cystoisospora พบไดบอยทสดในลกสนข อาการทางคลนกทพบบอยคอ อาการเบออาหาร อาเจยน
ทองเสยแบบถายเปนน า (ถายเปนเลอดพบนอยมาก) ขาดน า และน าหนกลด
สนขสวนใหญสรางภมคมกนทแขงแกรงตอการตดเชอไดเอง
โดยเมอสตวโตจะไมแสดงอาการและมการแพรเชอโอโอซสตในระดบต า
รปท 1 โอโอซสตทยงไมสกของ Cystisospora canis
จากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไข
พยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (ทมา: คลงภาพปรสตของ
University of Melbourne)
รปท 2 หลงจากทฟกตว โอโอซสตของ
Cystisospora spp.
จะเจรญเตบโตโดยมสปอโรซสตสองตว
แตละตวจะมสสปอโรซอยด (sporozoite) (ทมา:
คลงภาพปรสตของ University of Melbourne)
40 µm
40 µm
30
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การวนจฉย
อาจพบอาการทางคลนกกอนทจะมการแพรของโอโอซสต ซงในกรณน
การวนจฉยตองอาศยประวตและอาการทางคลนก
โอโอซสตทแยกออกมาดวยวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
แบบมาตรฐาน (S.G. 1.20) (SOP 1) เปนซสตทยงไมไมเจรญ (รปท 1) และพฒนาไปสระยะตดเชอ
(สก) ใน 2-3 วน (รปท 2)
ควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของโอโอซสตออกจากโอโอซสตของ Eimeria spp.
(รปท 3) ซงอาจถกกนเขาไปโดยอตโนมตผานการกนมลสตวเปนอาหาร
รปท 3 หลงจากการฟกตว โอโอซสตของ Eimeria spp.
เจรญเตบโตโดยมสสปอโรซสต
แตละสปอโรซสตมสองสปอโรซอยด (ทมา:
คลงภาพปรสตของ University of Melbourne)
การรกษา
รกษาสตวทตดเชอดวยการใหยา sulfadimethoxine ชนดรบประทานทขนาด 50 มก./กก.
ทกวนเปนเวลา 5 – 20 วน หรอใหยา trimethoprim-sulfonamide ชนดรบประทานทขนาด 15-30
มก./กก. ส าหรบสตวทมน าหนกตวนอยกวา 4 กก. และขนาด 30-60 มก./กก.
ส าหรบสตวทมน าหนกตวมากกวา 4 กก. เปนระยะเวลา 6 วน หรอใหยา toltrazuril กนครงเดยวทขนาด
10 มก./กก. หรอใหยา ponazuril ทขนาด 50 มก./กก. ทกวนเปนเวลา 3 วน
หากยงคงมอาการทางคลนกอย อาจจ าเปนตองท าการตรวจและรกษาซ า
การควบคม
ตวเมยทตงทองควรไดรบการรกษา (ตามทระบไวขางตน)
และช าระลางตวกอนคลอดเพอก าจดโอโอซสตทตดอยตามขนสตว
ควรใชสารฆาเชอทมแอมโมเนยเปนสวนประกอบหลกในการฆาเชอตามบรเวณสถานทตางๆ
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
ไมม
31
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ครปโตสปอรเดยม (Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum)
Cryptosporidium spp. เปนโปรโตซวทมโฮสตหลากหลายชนด
สามารถตดตอดวยการสมผสอจจาระผานทางปากทงโดยตรงหรอผานทางอาหารและน าทปนเปอน
ลกสนขมความไวตอการเจบปวยมากทสด ครปโตสปอรเดยมเปนเชอทตดตอจากสตวสคนได
ปรสต: Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum
ชอสามญ: ครปโตสปอรดโอซส
โฮสต: สนข ปศสตว คน
ทอยของพยาธตวเตมวย: 2-14 วน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: ล าไสเลก
การแพรกระจาย: ทวโลก
วธการตดตอ: การกนโอโอซสตเขาไปโดยตรงหรอผานอาหารและน าทปนเปอน
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
ทวโลก
อาการทางคลนก
การตดเชอครปโตสปอรเดยมมกจะไมแสดงอาการ โดยเฉพาะอยางยงในสนขโต
หากปรากฏอาการทางคลนก โดยทวไป อาการมกจะเกดขนกบสตวอายนอยและมภมคมกนบกพรอง
ครปโตสปอรดโอซสในสนขมแนวโนมทจะแสดงอาการในรปของการปวยแบบเฉยบพลน
โดยมอาการทองรวงแบบถายเปนน าซงมกจะหายภายใน 7-10 วน
แตอาจมอาการเรอรงหากโฮสตมภมคมกนบกพรอง
การวนจฉย
การตรวจหาโอโอซสตเปนสงทท าไดยาก (รปท1) สยอมชนดพเศษอยาง Ziehl-Neelsen หรอการยอมส
modified acid fast stain กบสเมยรอจจาระโดยตรง (SOP 6)
จะเผยใหเหนโอโอซสตสแดงหรอสชมพขนาด 5-6 ไมโครเมตร (รปท 2)
ชดตรวจวนจฉยโคโปรแอนตเจนโดยหลกการทางซรมวทยาเชงพาณชยมประโยชนส าหรบการวนจฉยภ
ายในองคกร การตรวจดวยเทคนคทาง PCR อาจมใหบรการในหองปฏบตการเชงพาณชย
รปท 1
โอโอซสตของครปโรสปอรเดยมทไมไดยอมสจากการตรวจ
หาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย (ทมา: Dr
Bui Khanh Linh)
รปท 2
โอโอซสตของครปโรสปอรเดยมทยอมสโดยใชการย
อมส modified acid fast stain (ทมา: Dr Bui
Khanh Linh)
32
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
มยานอกขอบงใชและวธการรกษาจ านวนมาก เชน ยา azithromycin, paramomycin, tylosin และ
nitazoxanide
ไดถกน ามาใชในการรกษาอาการทองรวงทเกยวของกบครปโตสปอรโอซสอยางไดผลในบางสวน
แตอยางไรกตามในบรรดาวธการรกษาเหลาน ไมมวธใดทสามารถก าจดการขบโอโอซสตได
การควบคม
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
การถายทอด C. parvum จากสตวสคนอาจเกดขนในผทมสขภาพแขงแรง
โดยแหลงแพรเชอทพบบอยทสดกคอ ลกววและคนอนๆ มรายงานผปวยทตดเชอ C. canis
นอยมากในเดกหรอผปวยทมภาวะภมคมกนบกพรอง
33
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ปรสตทมแมลงเปนพาหะน าโรค.
บาบเซย (Babesia spp.)
เชอ Babesia spp. เปนโปรโตซวในกลม piroplasm
ทแพรเชอโดยเหบซงตดเชอในเมดเลอดแดงเปนหนงในโรครายแรงทพบบอยทสดซงสงผลกระทบตอสน
ขทอาศยอยในเขตตอน โรคบาบซโอซสในสนข (canine babesiosis) เกดจากสายพนธหลกๆ
สองสายพนธ คอ Babesia vogeli (บาบเซยขนาดใหญ) และ Babesia gibsoni (บาบเซยขนาดเลก)
ปรสต: B. vogeli, B. gibsoni, Babesia rossi
ชอสามญ: บาบซโอซสในสนข, 'โรคไขเหบ'
โฮสต: สนขและหมาปา
ระยะฟกตว: 1-6 สปดาห
ทอยในตวโฮสต: ในเซลลเมดเลอดแดง
การแพรกระจาย: ในแถบเขตรอนและกงเขตรอนทวโลก B. rossi
ในแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (sub-saharan Africa)
วธการตดตอ: เหบ ผานทางรก การถายเลอด การตอส (B. gibsoni)
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได
การแพรกระจาย
โรคบาบซโอซสในสนขเกดขนทวโลกเนองจากมความสมพนธกบเหบสนข (Rhipicephalus
sanguineus) ซงเปนพาหะของเชอ B. vogeli ซงไดรบการยนยนแลว และเปนพาหะของเชอ B.
gibsoni ตามการสนนษฐาน พบวาเหบอนๆเชน Haemaphysalis longicornis ยงอาจเปนพาหะของ
Babesia gibsoni ไดอกดวย สวนเชอ B. rossi จ ากดอยในแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา
(หมาไนตดเชอแบบไรอาการ) นอกจากน โรคบาบซโอซสยงถายทอดผานทางการถายเลอด
(ควรคดกรองผบรจาคเลอด) และผานทางรกจากแมสนขทตดเชอไปยงลกสนข ขณะทเชอ B. gibsoni
(และปรสตบาบเซยทอาจเปนไปไดอนๆ) ยงสามารถถายทอดระหวางการตอสและการกดกนของสนข
อาการทางคลนก
โดยทวไป Babesia gibsoni สามารถกอโรคไดมากกวา B. vogeli ถงแมวา B. vogeli
จะเปนสาเหตการตายทส าคญในลกสนขทมอายนอยกวา 12 สปดาห
สงทมอทธพลอยางมากตอความสามารถในการกอโรคกคอ การตดเชอรวม โดยเฉพาะอยางยง โรคตางๆ
ทท าใหเกดภาวะโลหตจาง (เชน การตดพยาธปากขอ)
สนขทมชวตรอดจากการตดเชอเบองตนจะกลายเปนพาหะของปรสตไปตลอดชวต
ถงแมวาจะไดรบการรกษาอยางเหมาะสมและหายจากอาการตางๆ แลวกตาม
การก าเรบของปรสตในเมดเลอดแดงเขาไปในกระแสเลอดและการก าเรบของอาการทางคลนกอาจเกดข
นไดทกเมอ หากสนขเหลานเผชญกบสถานการณทท าใหเกดความเครยด การรกษาดวยยากดภมคมกน
หรอการตดเชออนๆ รวม
บาบซโอซสแบบกอนเฉยบพลนมกจะท าใหสตวลมปวยอยางรวดเรวจากภาวะชอกเนองจากความดนตก
(hypotensive shock) อาจพบอาการเยอเมอกซดจาง อตราการเตนของหวใจเรว ชพจรออน
อาการออนแรงอาการซมเศรา อาเจยน และชก (เปนครงคราว) อาจมไขแตภาวะตวเยนเกน
(hypothermia) เปนอาการทพบไดมากกวา
สนขทเปนโรคบาบซโอซสแบบเฉยบพลนอาจมอาการไมสบายเพยงไมกวนโดยมอาการแบบไมจ าเพาะ
เชน เบออาหาร ซมเศรา อาเจยน และเซองซม อาการทางคลนกทพบไดแก อาการเยอเมอกซดจาง
34
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ขาดน า ดซาน ตบและมามโต พบจดเลอดออกเลกๆ (petecchiae) และจ าเลอด (ecchymosis)
ปสสาวะเปนสแดง น าตาล หรอเหลองสม (ภาวะฮโมโกลบนในปสสาวะ) อาเจยน และทองเสย
นอกจากน โรคบาบซโอซสชนดเรอรงยงสมพนธกบอาการแบบไมจ าเพาะอกดวย เชน เบออาหาร
น าหนกลด ตอมน าเหลองโต น ามกไหล เลอดออกงาย
มความเปนไปไดทสนขเหลานอาจเปนโรคเออรลชโอสส (ehrlichiosis) หรอโรคทส าคญอนๆ รวมดวย
และอาการแสดงไมนาจะเกดจากโรคบาบซโอซสเพยงอยางเดยว
การวนจฉย
การวนจฉยเบองตนสามารถท าไดในสตวทมประวตสมผสกบเหบและมอาการทางคลนกทเกยวของ
ควรตงเปาหมายของการสบสวนเพอการวนจฉยโรคบาบซโอซสไวดงน 1) จ าแนกชนดของเชอบาบเซย
2) คนหาการตดเชออนๆ รวม (โดยเฉพาะอยางยง Ehrlichia spp.) 3)
ประเมนความรนแรงของภาวะโลหตจาง และ 4) ประเมนสภาวะสขภาพโดยรวมของสตวปวย
(โดยเฉพาะอยางยงในรายทมอาการกอนเฉยบพลน)
การจ าแนกชนดของเชอบาบเซยขนาดใหญและขนาดเลกสามารถท าไดดวยการตรวจดวยกลองจลทรรศ
นโดยใชสเมยรเลอดจากหลอดเลอดสวนปลายหรอหลอดเลอดฝอยทยอมส (ดรปท 1 และ 2)
และอาจเกบเลอดเพอใชในการตรวจ PCR ในหองปฏบตการเชงพาณชย
การตรวจทางซรมวทยาอาจตรวจพบแอนตบอดตอเชอ B. gibsoni หรอเชอ B. vogeli หรอทงสองชนด
ขนอยกบความจ าเพาะ
อยางไรกตามการตรวจทางซรมวทยาอาจใหผลลบเทยมในการตดเชอแบบกอนเฉยบพลนหรอการตดเช
อปฐมภมแบบเฉยบพลน
รปท 1 Babesia vogeli ภายในเซลลเมดเลอดแดง (ทมา:
Prof. Peter Irwin)
รปท 2 Babesia gibsoni ภายในเซลลเมดเลอดแดง
(ทมา: Prof. Peter Irwin)
การรกษา
ส าหรบทางเลอกในการรกษาแบบอนๆ โปรดดใน ตารางท 2
ยาหลายตวไดถกน ามาใชในการรกษาโรคบาบซโอซส
แตกมยาเพยงไมกตวเทานนทเชอถอไดอยางเสมอตนเสมอปลาย
มยาเพยงไมกตวสามารถก าจดการตดเชอ
และสตวสวนใหญทตดเชอจะกลายเปนทหลบซอนของปรสตหลงจากเสรจสนการรกษา
โดยพบวามยาเพยงไมกตวเทานนทมประสทธภาพในการก าจดปรสตบาบเซยทงสองแบบ
อาจท าการถายเลอดในรายทมภาวะโลหตจางอยางรนแรงหรอการใหสารน าอยางระมดระวงในสตวทมภ
าวะขาดน า อาจใหยา doxycycline ขนาด 10 มก./กก./วน ทางปาก (ใหครงเดยวหรอแบงให) จ านวน
35
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
21 วน หากสงสยวามโรคเออรลชโอสส (ehrlichiosis) หรอโรคตดเชอกลมรกเกตเซยอนๆ รวมดวย
แนะน าใหใชยาในกลมกลโคคอรตคอยด (dexamethasone 0.2 มก./กก.
ทางหลอดเลอดหรอทางใตผวหนง หรอยา prednisolone 1-2 มก./กก./วน แบงใหเปนเวลา 5-10 วน)
เพอรกษาภาวะโลหตจางเนองจากภมคมกนท าลายเมดเลอดแดงของตวเองแตประโยชนในการรกษาโรค
บาบซโอซสยงไมไดรบการพสจนในปจจบน
การพยากรณโรคมความไมแนนอนและยากตอการท านายโรคในประเทศแถบเขตรอน
ซงอาจเปนเพราะวาอาการของโรคสะทอนใหเหนถงผลทเกดจากการตดเชอรวมมากกวาการตดเชอบาบเ
ซย ดงทไดระบไวกอนหนาน สนขสวนใหญจะกลายเปนพาหะของเชอบาบเซยไปตลอดชวต
การควบคม
ปองกนหรอลดการสมผสกบเหบโดยการใชยาก าจดเหบ
ไรแบบออกฤทธนานทมการขนทะเบยนอยางถกตอง (แบบหยด/ปลอกคอชบยา)
พรอมกบการไลและการฆาเหบอยางตอเนอง (เชน การใชยา permethrin, flumethrin, deltamethrin,
amitraz) ตามค าแนะน าทระบอยบนฉลาก
สตวทบรจาคเลอดควรไดรบการตรวจคดกรองและไมเปนโรคพยาธเมดเลอดทน าโดยแมลง
รวมถงโรคบาบซโอซสและไมควรปลอยใหแมสนขทตรวจพบวามเชอบาบเซยตงทอง
และปองกนไมใหสนขกดกนเปนอนขาด หากตองการขอมลเพมเตม
โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมเหบ
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
เชอบาบเซยในสนขไมสามารถถายทอดจากสตวสคนได
36
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ตารางท 2 ขนาดและประสทธภาพของยาทใชในการรกษาโรคบาบซโอซสในสนข
โฮสต ลกษณะรปราง ยา ขนาดทแนะน าและควา
มถในการใหยา หมายเหต/ความคดเหน
สนข
ขนาดใหญ
(B. vogeli)
Imidocarb
(dipropion
ate &
dihydrochl
oride)
5-7มก./กก. ทาง SC
หรอ IM ใหซ าทก 14
วน
อาจมอาการปวดและมตมนนเกดขนได ณ
ต าแหนงทฉดยา
อาการแสดงทางโคลเนอรจก (อาเจยน
ทองเสย) ควบคมดวยการฉดอะโทรปน
(0.05 มก./กก. SC)
ขนาดใหญและขน
าดเลก
Phenamidi
ne
(isethionat
e)
15 มก./กก. SC
ครงเดยวหรอฉดซ าเมอค
รบ 24 ชวโมง
อาการคลนไส อาเจยน
และอาการทางระบบประสาทสวนกลางคอ
ผลขางเคยงทพบบอย
Pentamidi
ne
(isethionat
e)
16.5 มก./กก. IM
ฉดซ าเมอครบ 24
ชวโมง
อาการคลนไส อาเจยน
และอาการทางระบบประสาทสวนกลางคอ
ผลขางเคยงทพบบอย
Diminazin
e
aceturate
3.5 มก./กก. IM
ครงเดยว
ความเปนพษทไมสามารถคาดการณและไ
มสามารถอธบายสาเหตได
อาการแสดงทางระบบประสาทสวนกลางอ
าจรนแรง
ยาเตรยมบางชนดมสวนผสมของแอนตไพ
โรน (antipyrone)
ขนาดเลก
(B. gibsoni)
Parvaquo
ne
20 มก./กก. SC
ครงเดยว
Atovaquon
e รวมกบ
Azithromy
cin
13.3 มก./กก. PO ทกๆ
8 ชม. เปนเวลา 10 วน
(atovaquone), 10
มก./กก.
ทกๆ 24 ชม. เปนเวลา
10 วน (azithromycin)
การดดซมยา atovaquone
จะดขนหากใหพรอมกบอาหาร
ปลอดภยและสามารถก าจดโปรโตซวในก
ลม piroplasm จากเลอดไดอยางรวดเรว
มรายงานการดอยา
Clindamyc
in
25 มก./กก. ทกๆ 12
ชม. PO
ท าใหโปรโตซวในกลม piroplasm
เปลยนแปลงรปรางลกษณะ
ประสทธภาพไมแนนอน
การใหยา
clindamyci
n,
metronida
zole &
doxycyclin
e รวมกน
25 มก./กก. ทกๆ 12
ชม. PO (clindamycin),
15 มก./กก.
PO ทกๆ 12 ชม.
(metronidazole), 5
มก./กก. PO ทกๆ 12
ชม. (doxycycline)
37
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
เฮปาโตซน (Hepatozoon canis)
โรคพยาธเมดเลอดเฮปาโตซน (hepatozoonosis)
เปนโรคตดตอทเกดจากเหบทมโปรโตซวในไฟลมอะปคอมเพลกซา (apicomplexan protozoan)
ซงพบไดกระจายทวไปในแถบเขตรอนและกงเขตรอน อาจปรากฏอาการไมรนแรงถงรนแรงในสนข
ปรสต: Hepatozoon canis
ชอสามญ: พยาธเมดเลอดในสนข
โฮสต: สนขและหมาปา
ทอยในตวโฮสต: แกมอนต (gamonts) ในไซโทพลาซมของนวโตรฟลและโมโนซยต
การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอนทวโลก (ยกเวนออสเตรเลย)
วธการตดตอ: การกนเหบทเปนพาหะน าโรคเขาไป
การถายทอดจากสตวสคน: ไมได
การแพรกระจาย
เชอเฮปาโตซนทตางกนสองชนดจะตดเชอในสนขบาน โดยเชอ H. canis จะพบในยโรปตอนใต
แอฟรกา เอเชย ลาตนอเมรกา และสวนตางๆ ของสหรฐอเมรกา และเชอ Hepatozoon americanum
จะพบในแถบตะวนออกเฉยงใตของสหรฐอเมรกา โดยเชอ H. canis จะแพรเชอโดยเหบสนขสน าตาล
(Rhipicephalus sanguineus) (รปท 1) ซงมอยมากในแถบเขตรอนและกงเขตรอน และโดยเหบ
Amblyomma ovale ในอเมรกาใต อกทงยงพบวา H. canis
สามารถตดตอจากแมสนขไปยงลกสนขผานทางรกได
รปท 1 เหบสนขสน าตาล Rhipicephalus
sanguineus sensu lato (ทมา: CDC/ James
Gathany; William Nicholson)
รปท 2 แกมอนตของ Hepatozoon canis
ในนวโตรฟลจากสเมยรเลอดจากเสนเลอดฝอยและท าการยอมส
(ทมา: ดร. เกษรน ข ายงเกด)
อาการทางคลนก
พบการตดเชอ H. canis ในเนอเยอฮโมลมพและท าใหเกดภาวะโลหตจางและอาการเซองซม การตดเชอ
H. canis
จะมอาการแตกตางกนไปตงแตไมมอาการในสนขทแขงแรงไปจนถงอาการรนแรงโดยมอาการเซองซม
ไข ผอมแหง และ อาการเยอเมอกซดจางเนองจากภาวะโลหตจาง
38
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การวนจฉย
การวนจฉยการตดเชอ H. canis
มกจะใชการตรวจหาพยาธในเมดเลอดดวยกลองจลทรรศนโดยการตรวจหาแกมอนตของเชอ H. canis
ทอยภายในเซลลของนวโตรฟลและโมโนซยตจากการสเมยรเลอดจากเสนเลอดฝอยและท าการยอมส
(รปท 2) ระดบความรนแรงของภาวะเลอดทมปรสตในกระแสเลอด (parasitaemia)
จะแปรผนโดยตรงกบความรนแรงของอาการทางคลนก การตรวจเลอดดวยเทคนค PCR
เปนวธการทไวและมความจ าเพาะตอการตรวจหาเชอ H. canis
การรกษา
การตดเชอ H. canis สามารถรกษาดวยยา imidocarb dipropionate ทขนาด 5-6 มก./กก.
ทางกลามเนอ หรอใตผวหนง ทกๆ 14 วนจนกวาจะไมพบแกมอนตในสเมยรเลอดอกตอไป
การพบปรสตในกระแสเลอดจะคอยๆ ลดลงอยางชาๆ และโดยสวนใหญจะตองท าการรกษาดวย
imidocarb ซ าหลายรอบ
การควบคม
วธการปองกนสามารถท าไดดวยการใชสารก าจดเหบไรแบบหยดเฉพาะทและสารฆาปรสตภายนอกในส
งแวดลอม นอกจากน
ขอแนะน าใหระมดระวงสนขกนเหบเขาไประหวางทเกบกวาดบานหรอแปรงขนสนข
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
เชอ H. canis ไมถายทอดจากสตวสคน การตดเชอเฮปาโตซนในคนยงไมมการรายงาน
ยกเวนผปวยรายหนงซงไมไดมการระบชนดของเชอไว
39
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ลชมาเนย (Leishmania infantum)
Leishmania infantum ตดตอผานทางรนฝอยทราย (phlebotomine sand flies)
ท าใหเกดโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน (visceral leishmaniasis)
อยางรนแรงในสนขในหลายๆ ภมภาคทวโลก
ซงถาหากปลอยไวโดยไมไดรบการรกษาหรอรกษาในระยะทโรคลกลามไปแลว
สามารถท าใหสนขเสยชวตได โดยสนขยงท าหนาทเปนเสมอนแหลงรงโรคหลกส าหรบการตดเชอในคน
ปรสต: Leishmania infantum
ชอสามญ: โรคลชมาเนยในสนข
โฮสต: สนข แมว คน
ระยะฟกตว: หลายสปดาหจนถงหลายป
ทอยในตวโฮสต: ระบบเรตคโลเอนโดทเลยม (ฟาโกไซตกเซลล)
การแพรกระจาย: อเมรกาใต ตะวนออกกลาง ยโรปตอนใต แอฟรกาเหนอ และเอเชยกลาง
วธการตดตอ: การถกรนฝอยทรายกด เชน Lutzomyia ในอเมรกาใต, Phlebotomus spp. ในทวปอนๆ
การตดตอผานทางการถายเลอด การตดตอผานทางเพศสมพนธและการตดตอผานรก
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
เชอ Leishmania infantum เปนเชอประจ าถนในแถบทะเลเมดเตอเรเนยน เอเชยกลาง จนตะวนตก
และอเมรกาใต การตดเชอในสนขจาก Leishmania สายพนธอนๆ เชน L. tropica, L. major, L.
mexicana, L. braziliensis ซงโดยสวนใหญพบการแสดงอาการของโรคลชมาเนยทางผวหนง
อาการทางคลนก
โรคลชมาเนยเปนโรคตดเชอปรสตทมอาการทางคลนกหลากหลาย
โรคนอาจสงผลกระทบตอทงอวยวะภายในรางกายและผวหนง
หรออาจไมพบความผดปกตทางผวหนงกได
สนขและแมวอาจมอาการทอวยวะภายในรางกายและผวหนง
ผลของการตดเชอจะขนอยกบระบบภมคมกนของสตว สนขบางตวสามารถก าจดเชอไดเอง
บางตวจะพฒนาไปสการตดเชอแบบไมแสดงอาการ และบางตวจะพฒนาไปเปนโรคแบบเรอรง
สนขอาจแสดงอาการทางคลนกหรอตดเชอโดยไมแสดงอาการกได อาการทางคลนกอาจประกอบไปดวย
ตอมน าเหลองโต มามโต ผวหนงอกเสบแดงลอก (exfoliative dermatitis) อาการเจบกอนทผวหนง
เปนแผล ขนรวง เยอตาอกเสบ ตาบอด เลอดก าเดาไหล กลามเนอลบ (รปท 1a และ 1b)
รปท 1a และ 1b สนขทมอาการทางคลนกของโรคลชมาเนย (ทมา: Prof. Gad Baneth)
40
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
รอยโรคทผวหนงประกอบไปดวยแผลตามเยอเมอกและผวหนงหลายแหง แผลทจมก รมฝปาก อณฑะ
และขนรวงรอบดวงตา
การวนจฉย
การวนจฉยอาจท าไดยากเนองจากมอาการทางคลนกทไมแนนอน
การตรวจทางเซลลวทยา- การตรวจหาเชอทมรปรางลกษณะในระยะ amastigote
ภายในไซโทพลาซมของโพลมอรฟกนวเคลยรเซลลหรอภายนอกเซลลในสเมยรทยอมสในตวอยางทเตร
ยมจากรอยโรคทผวหนง ไขกระดก มามหรอการเจาะตอมน าเหลอง หรอเนอเยอทตดเชออนๆ (รปท 2)
การตรวจซรมวทยา –
การตรวจทางซรมวทยาเปนวธการตรวจทนยมใชมากทสดส าหรบการวนจฉยสนขทสงสยวามอาการทาง
คลนกของโรคลชมาเนย
การตรวจดวยเทคนค immunofluorescent antibody test (IFAT), ELISA และ
immunochromatographic assay เปนวธการตรวจทสตวแพทยนยมใชบอยทสด
แมวาวธการทดสอบเหลานจะมความไวและความจ าเพาะทแตกตางกนออกไป
เปนสงส าคญอยางยงทตองพจารณาถงปฏกรยาขามกน (cross-reactivity) กบการตดเชอปรสตอนๆ
โดยเฉพาะอยางยงกบ Trypanosoma spp. ในพนททปรสตเหลานมอยอยางชกชมในสนข (อเมรกาใต)
ปฏกรยาลกโซพอลเมอเรส (PCR) เปนเทคนคทมความไวสงมากในการวนจฉยการตดเชอลชมาเนย
แตในพนททโรคตดเชอนเปนโรคประจ าถนสนขอาจจะตรวจพบผลเปนบวกไดบอยๆ
เนองจากการตดเชอแบบไมแสดงอาการ
การตรวจพบผลบวกทางซรมวทยามความสมพนธกบการแสดงอาการของโรคอยางมาก
หากตองการขอมลเพมเตม โปรดดแนวทางปฏบตไดจากขอแนะน าของ LeishVet ท
(http://www.leishvet.org/)
การรกษา
แบบแผนการรกษาดวยยาทนยมใชมากทสดไดแก:
Antimonials meglumine antimoniate (Glucantime) – 75-100 มก./กก., ทางใตผวหนง
วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบใหยา allopurinol – 10 มก./กก., ทางการกน
วนละสองครงจนกระทงไมปรากฏอาการทางคลนก
ผลตรวจทางโลหตวทยาและเคมในซรมเปนปกต และผลตรวจทางน าเหลองไดผลเปนลบ
Miltefosine – 2 มก./กก., ทางการกน วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบใหยา allopurinol – 10
มก./กก., ทางการกน วนละสองครงจนกระทงเปนไปตามเงอนไขทงสามประการทระบไวขางตน
ให allopurinol เพยงอยางเดยวทขนาด 10 มก./กก. ทางการกน
วนละสองครงในสนขทมโรคไตรนแรงหรอเมอไมมยาอนๆรกษา
รปท 2 เชอทมรปรางในระยะ amastigote ของเชอ Leishmania
infantumภายในเซลลและภายนอกเซลลจากสเมยรทเตรยมจากเนอเยอมาม
(ทมา: Prof. Gad Baneth)
41
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การควบคม
วธการปองกนทมประสทธภาพมากทสดในการปองกนการตดเชอลชมาเนยกคอ
การใชยาฆาแมลงแบบทาเฉพาะท รวมถงปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาฆาแมลงในกลมไพรทรอยด
(pyrethroids) แบบหยด
ในประเทศทมการจ าหนายวคซนทมประสทธภาพ
สามารถใชวคซนปองกนเชอและสามารถเรมฉดไดตงแตอายนอยๆ กอนทจะสมผสกบการตดเชอ
สนขทจะท าการฉดวคซนควรมผลตรวจเปนลบตอการตดเชอกอนทจะท าการฉดวคซน
การปองกนการตดเชอสามารถท าไดโดยใชวธการปองกนทงหมดทมอย
การฉดวคซนจะตองใชรวมกบผลตภณฑไลแมลงและสารก าจดปรสตภายนอกตวสตว
(ectoparasiticides) นอกจากน สนขและแมวทสามารถเลยงไวในบานตงแตตอนค าถงเชา
ควรจะอยในมงทมตาถเพอลดการถกรนฝอยทรายกด
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
มรายงานวาลชมาเนยหลายชนดสามารถตดตอจากสตวสคนได สนขเปนโฮสตหลกๆ ของเชอ L.
infantum ทงในเขตเมองและเขตชนบท การลดจ านวนสตวทมผลตรวจทางซรมวทยาเปนบวกทใชกน
ในบางประเทศยงเปนทถกเถยงกนอยเนองจากประเดนทางดานจรยธรรมและไมมหลกฐานยนยนถงประส
ทธภาพของวคซน
42
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ทรปาโนโซมา (Trypanosoma evansi)
เชอ Trypanosoma evansi
เปนเชอโปรโตซวทมความเกยวของอยางใกลชดกบเชอแอฟรกนทรปาโนโซม (African
trypanosomes) ซงกอใหเกดโรค ‘เซอรา’ (Surra) ในสตวเคยวเออง มา และอฐ
สนขมความไวสงตอการตดเชอ T. evansi
และมกจะแสดงอาการทางคลนกทรนแรงมากกวาทจะท าใหเสยชวต
ปรสต: Trypanosoma evansi
ชอสามญ: เซอรา
โฮสต: สตวเคยวเออง มา อฐ สนข แมว
ทอยในตวโฮสต: ในกระแสเลอด
การแพรกระจาย: เอเชย ลาตนอเมรกา แอฟรกาเหนอ
วธการตดตอ: แมลงกด (เหลอบและแมลงวนคอกสตว) การตดตอจากการกระท าของสตวแพทย
การตดตอผานทางปาก
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
พบการแพรกระจายจากแอฟรกาเหนอไปยงตะวนออกกลาง ตรก อนเดย รสเซยตอนใต ทวเอเชยใต-
ตะวนออก ลงไปยงอนโดนเซยและฟลปปนส และลาตนอเมรกา
อาการทางคลนก
อาการของสนขทตดเชอ T. evansi ประกอบไปดวย มไข เบออาหาร เซองซม ตอมน าเหลองโต
ตบและมามโต บวมน า ทองมาน จดเลอดออกเลกๆ ตามผวหนง มานตาอกเสบ
มสารคดหลงจากจมกและลกตา กระจกตาบวมท าใหเกดอาการตาขนขาว (blue eye)
ทคลายคลงกบการตดเชออะดโนไวรสในสนข
และอาการทางประสาททเกยวของกบเยอหมสมองและสมองอกเสบ (meningoencephalitis)
การวนจฉย
การวนจฉยโรคทรปาโนโซมเอซสทเกดจากเชอ T. evansi
จะท าโดยการตรวจหาเชอในระยะทรปโปแมสตโกต (trypomastigote form)
โดยการตรวจทางเซลลวทยาในเลอด ของเหลวจากรางกายหรอเนอเยอดวยกลองจลทรรศน (รปท 1)
สนขอาจพบภาวะโลหตจาง เมดเลอดขาวสงหรอเมดเลอดขาวต า และเกลดเลอดต า
อาจพบความผดปกตจากการตรวจทางชวเคมในซรมไดแก คาเอนไซมการท างานของตบสง
ภาวะเลอดคงสารไนโตรเจน (azotemia) อลบมนในเลอดต า และระดบโกลบลนในเลอดสง
การตรวจดวยวธ PCR
พรอมกบการวเคราะหล าดบเบสของยนมประโยชนตอการตรวจหาภาวะมปรสตในเลอดในระดบต าและก
ารตรวจหาสายพนธของเชอ การตรวจทางซรมวทยา เชน วธ ELISA วธ IFA และวธ card
agglutination trypanosomiasis test (CATT) สามารถใชตรวจหาแอนตบอดตอเชอ T. evansi ได
43
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
รปท 1 Trypanosoma evansi
ในสเมยรเลอดทยอมสจากสนขทตดเชอ (ทมา:
Dr Bui Khanh Linh)
การรกษา
การตดเชอ T. evansi ในสนขสามารถรกษาดวยการใช diminazene aceturate
แบบนอกขอบงใชทขนาด 5 มก./กก. ทางกลามเนอ หรอยา suramin (ขนาด 70 มก. ทางเสนเลอดด า
ในน าเกลอความเขมรอยละ 0.9 ทปรมาตร 100 มล. วนละสามครง ทกๆ
สามวนจนกวาภาวะมปรสตในเลอดจะหายไป)[1] โดยสตวแตละตวจะมการตอบสนองทแตกตางกนออกไป
การควบคม
ไมควรปลอยใหสตวกนเนอดบและปองกนไมใหสนขสมผสกบแมลงดวยการใชยาไลแมลงชนดทาเฉพาะ
ทและยาฆาแมลง เชน ปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาหยด (เชน permethrin, flumethrin,
deltamethrin)
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
โรคนตดตอจากสตวสคนไดนอยมาก จนถงปจจบนน มรายงานการตดเชอ T. evansi
ในคนจ านวนหาราย โดยพบวาปศสตวถอวาเปนแหลงรงโรคหลกของเชอน
เอกสารอางอง
[1] Defontis M, Rochartz J, Engelmann N, Bauer N, Schwierk C, Buscher VM, Moritz A. Canine
Trypanosoma evansi infection introduced into Germany. Vet Clin Pathol. (2012), 41(3), 369-
74.
44
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
พยาธหนอนหวใจ (Dirofilaria immitis)
Dirofilaria immitis (พยาธหนอนหวใจ) คอหนอนพยาธฟลาเรย (filarial nematode) ของสนข
(และแมว) ทตดตอผานทางยง เปนสาเหตหลกของภาวะหวใจซกขวาลมเหลว โรคปอด
และการเสยชวตของสนขในพนทเขตรอนและกงเขตรอน เปนโรคทสามารถตดตอจากสตวสคนได
ถงแมวาแทบจะไมกอใหเกดอาการเจบปวยในคนกตาม
ปรสต: Dirofilaria immitis
ชอสามญ: พยาธหนอนหวใจในสนข
โฮสต: สนขและหมาปา
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6 - 9 เดอน
ทอยของพยาธตวเตมวย: เสนเลอดแดงทปอด
การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอน
วธการตดตอ: การถกยงทตดเชอกด
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
มการแพรกระจายไปทวภมภาคในเขตรอนและกงเขตรอน ในบางประเทศ เชน บราซล
ความชกของโรคมแนวโนมสงขนในแถบพนทชายฝง
อาการทางคลนก
อาการทางคลนกจะเกยวของกบโรคพยาธหนอนหวใจเรอรงทด าเนนไปอยางตอเนอง ในระยะแรกๆ
ของการตดเชอ สนขมกจะไมแสดงอาการ
แตเมอผานไปหลายเดอนจนถงหลายปจะแสดงอาการของโรคปอดเรอรงอยางตอเนองและภาวะหวใจลม
เหลว ในระยะน อาการทางคลนกอาจประกอบดวย ไอ เหนอยงาย น าหนกลด และเซองซม
ในขณะทโรคด าเนนไปมากขน อาจท าใหเกดอาการหายใจล าบาก หายใจเรว ไอเปนเลอด
หวใจเตนเรวผดจงหวะ มเสยงฟของหวใจ หมดสต ตบโต ทองมาน และไตวาย “กลมอาการคาวาว”
(Caval syndrome) (รปท 1) ทอาจมาพรอมกบอาการเมดเลอดแดงแตก
ท าใหพบอาการทางคลนกเพมเตม เชน หายใจหอบเหนอย อาการซด ดซาน
และมฮโมโกลบนในปสสาวะ
รปท 1
พยาธหนอนหวใจตวเตมวยทตรวจพบจากสนขทมกลมอาก
ารคาวาว (ทมา: คลงภาพปรสตของ University of
Melbourne parasite)
รปท 2 ไมโครฟลาเรยของพยาธ Dirofilaria immitis
(ทมา: คลงภาพปรสตของ University of
Melbourne)
45
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การวนจฉย
จากการซกประวต (เชน ไมไดมการใหยาปองกนโรคพยาธหนอนหวใจลวงหนา อาการไอ)
และอาการทพบจากการตรวจรางกาย
การวนจฉยโรคพยาธหนอนหวใจควรไดรบการตรวจยนยนดวยชดทดสอบแอนตเจนของพยาธหนอนหว
ใจ รวมถง การตรวจหาไมโครฟลาเรยของพยาธโดยใชเทคนคการตรวจแบบเขมขน (concentration
technique) เชนเทคนค modified Knott’s หรอการทดสอบดวยวธ flitration (SOP 5) เปนตน
ในหลายๆ ประเทศ
ความหนาแนนของไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจะมระดบสงสดมกพบไดในชวงบายและตอนเยน
โดยเฉพาะอยางยง ทนททสตวกนอาหารเสรจแลว
การเกบตวอยางเลอดในชวงเวลาเหลานจะลดโอกาสเกดผลลบลวงในการตรวจหาไมโครฟลาเรย
โดยควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของรปรางลกษณะ (รปท 2 ตารางท 3)
ไมโครฟลาเรยของ D. immitis ออกจากพยาธฟลาเรยทพบไดในพนทนนๆ (เชน Dirofilaria repens,
Acanthocheilonema [ชอพอง Dipetalonema] spp., Brugia spp.) การตดพยาธแบบแฝง
(ไมพบไมโครฟลาเรย) อาจท าใหการวนจฉยยากขน
โดยเครองมอการตรวจวนจฉยดวยภาพถาย เชน การถายภาพรงส (รปท 3)
และการตรวจหวใจดวยคลนเสยงความถสงอาจชวยในการวนจฉยและตรวจสอบความรนแรงของโรคได
รปท 3a และ 3b ภาพถายรงสทรวงอกของสนขทเปนโรคพยาธหนอนหวใจรนแรงปานกลาง (ทมา: Dr.
Ajay Sharma และ Ms. Molly Savadelis)
46
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
สปชสของพยาธฟลาเรย คณลกษณะพเศษของไมโครฟลาเรยเมอตรงสภาพใน
ฟอรมาลน 2% (Knott’s test)
ไมโครฟลาเรย
ความยาว
(ไมโครเมตร)
ความกวาง
(ไมโครเมตร)
Dirofilaria immitis ไมมปลอกหม หวเรยว หางตรง 260 - 340 5.0 – 7.5
Dirofilaria repens ไมมปลอกหม หวท ± หางโคง (“ดามจบรม”) 325 - 380 5.0 – 8.3
Acanthocheilonem
a reconditum
ไมมปลอกหม หวท หางโคง (“ดามจบรม”)
240 - 290 4 – 5.50
Acanthocheilonem
a dracunculoides 195 – 230 ไมม
Acanthocheilonem
a sp.? nov
(ลาดกห, อนเดย)
130 - 180 4.8 - 6.0
Cercopithifilaria
grassi 567 ไมม
Microfilaria
auquieri ไมมปลอกหม 58 - 102 ไมม
Microfilaria
ochmanni มปลอกหม 320 ไมม
Brugia malayi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7
ไมโครเมตร 254 - 234 5.99-7.99
Brugia pahangi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.4 ไมโครเมตร 200 - 189 4 - 5
Brugia
ceylonensis
มปลอกหม หางท สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7
ไมโครเมตร 220 – 275 ไมม
ตารางท 3 สรปสปชสของพยาธฟลาเรยทตดเชอในสนขและขอเปรยบเทยบ
การรกษา
สนขทมอาการไอทไดรบการยนยนแลววาเปนโรคพยาธหนอนหวใจควรไดรบการรกษาตามอาการดวย
คอรตโคสเตยรอยดเพอตานการอกเสบในขณะเดยวกนกเรมใหการรกษาทจ าเพาะตอการตดพยาธ
(ดดานลาง) สนขทมอาการทางคลนกของโรคพยาธหนอนหวใจอยางรนแรงควรกกบรเวณใหอยนงๆ
กอนใหยาฆาพยาธตวเตมวยดวยการใหยาเสรม เชน กลโคคอรตโคสเตยรอยด ยาขบปสสาวะ
ยาขยายหลอดเลอด ยาเพมแรงบบตวของกลามเนอหวใจ และการใหสารน า
โดยแนวทางปฏบตตอไปนไดจดท าขนโดยองจากแนวทางปฏบตท American Heartworm Society
จดท าขนมาและไดรบการปรบปรงมาหลายทศวรรษ (https://www.heartwormsociety.org)
ควรจ ากดการออกก าลงของสนข เรมใหยาทกเดอนหรอฉดยา macrocyclic lactone และ doxycycline
(10 มก./กก. วนละสองครง เปนเวลา 4 สปดาห) สองเดอนกอนเรมใหยา melarsomine
dihydrochloride ควรใหยา melarsomine ทขนาด 2.5 มก./กก.
โดยการฉดเขากลามเนอสวนลกบรเวณกลามเนออแพกเซยลลมบาร (epaxial lumbar muscle)
และฉดครงทสองและสามอกครงหลงผานไปหนงเดอน โดยฉดหางกน 24 ชวโมง
ในประเทศทไมมยา melarsomine จ าหนาย วธการ ‘ฆาแบบชาๆ’ โดยใชยา macrocyclic lactone
รวมกบ doxycycline อาจเปนวธการก าจดพยาธตวเตมวยเพยงวธเดยว
47
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การใหยา ivermectin ชนดรบประทาน 6 มคก./กก. ทกๆ 2 สปดาหเปนเวลา 6 เดอน รวมกบยา
doxycycline 10 มก./กก. วนละสองครงเปนเวลา 30 วน
ท าใหผลการตรวจแอนตเจนของพยาธหนอนหวใจออกมาเปนลบในสนขทรอยละ 72
ทไดรบการตรวจหลงจากผานไป 12 เดอนตงแตเรมตนการรกษา [1]
การใหยา ivermectin ชนดรบประทาน 6 มคก./กก. ทกสปดาห รวมกบยา doxycycline 10 มก./กก.
วนละสองครงเปนเวลา 6 สปดาห และใหทกเดอนเปนเวลาทงสน 36 สปดาห มประสทธภาพทรอยละ 78
ในการก าจดพยาธหนอนหวใจตวเตมวย [2]
การตรวจหาแอนตเจนของพยาธหนอนหวใจควรด าเนนการหลงจากทรกษาผานไป 6 เดอน และทกๆ 3
เดอนหลงจากนน
โดยจะถอวาสนขไมมพยาธหนอนหวใจหลงจากทไดผลตรวจแอนตเจนเปนลบสองครงตดตอกน
หากยงคงไดผลบวกอย ใหท าการรกษาดวยการใหยา doxycycline ซ า
สตวแพทยควรตระหนกไววาตลอดระยะเวลาการรกษาดวยการฆาหนอนพยาธหวใจแบบชาๆ นน
พยาธสภาพอาจยงคงเกดขนไดในขณะทพยาธตวเตมวยยงมชวตอย
ซงอาจพบภาวะแทรกซอนหรอการเสยชวตกะทนหนเนองจากลมเลอดอดตนในหลอดเลอดแดงปอดซงเป
นผลมาจากการตายของพยาธหนอนหวใจตวเตมวยได
โดยแนะน าใหจ ากดการออกก าลงกายตลอดชวงระยะเวลาการรกษา
TroCCAP สนบสนนอยางยงใหใชยา melarsomine เพอฆาพยาธตวเตมวย
“การฆาหนอนพยาธหวใจแบบชาๆ” อาจเพมโอกาสเสยงทพยาธหนอนหวใจจะเกดการดอตอยาในกลม
macrocyclic lactone
การควบคม
การใหยาปองกน (chemoprophylaxis) ดวย macrocyclic lactone
ควรเรมใหโดยเรวทสดเทาทจะท าได (ตงแตอาย 6 – 8 สปดาห) ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยา
สนขควรไดรบการตรวจพยาธหนอนหวใจเปนประจ าทกปไมวาจะมการใหยาปองกนไวหรอไม
เพอตดตามประสทธภาพของยาและการใหความรวมมอของผเลยง ควรทายาไลแมลง เชน ยาในกลม
pyrethroid ใหแกสนขเพอปองกนยงกดสนข
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
Dirofilaria immitis มโอกาสตดเชอในคนไดนอยมาก
โดยในคนอาจพบหนอนพยาธหวใจขดเปนกอนคลายเหรยญในปอดเมอดจากภาพถายรงส
การตดเชอในคนทมการรายงานโดยสวนใหญ ผปวยไมมอาการใดๆ แตผปวยบางรายอาจมอาการไอ
เจบหนาอก และไอเปนเลอด นอกจากน ยงมรายงานพบการตดเชอพยาธหนอนหวใจในลกตาอกดวย
เอกสารอางอง
[1] Grandi G, Quintavalla C, Mavropoulou A, Genchi M, Gnudi G, Bertoni G, Kramer L. A
combination of doxycycline and ivermectin is adulticidal in dogs with naturally acquired
heartworm disease (Dirofilaria immitis). Vet Parasitol. (2010) 169:347-351.
[2] Bazzocchi C, Mortarino M, Grandi G, Kramer LH, Genchi C, Bandi C, Genchi M, Sacchi L,
McCall JW. Combined ivermectin and doxycycline treatment has microfilaricidal and
adulticidal activity against Dirofilaria immitis in experimentally infected dogs. Int J Parasitol.
(2008) 38:1401-1410.
48
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
หนอนพยาธทชนใตผวหนง (Dirofilaria repens)
Dirofilaria repens คอหนอนพยาธฟลาเรย (filarial nematode) ของสนข (และแมว)
ทตดตอผานทางยง
มกจะพบพยาธตวเตมวยไดบอยในเนอเยอใตชนผวหนงซงเปนแหลงของไมโครฟลาเรยทไหลเวยนอยใ
นกระแสเลอด โดยหนอนพยาธ D. repens สามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Dirofilaria repens
ชอสามญ: หนอนพยาธทท าใหเกดตมใตชนผวหนง
โฮสต: สนขและหมาปา
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6.75-8.5 เดอน
ทอยของพยาธตวเตมวย: เนอเยอใตชนผวหนงและแผนพงผดรอบกลามเนอ
การแพรกระจาย: แอฟรกา ยโรปตอนใตและตอนกลาง เอเชย
วธการตดตอ: การถกยงทตดเชอกด
การถายทอดจากสตวสคน: ได
* Dirofilaria spp. สายพนธ อนๆ
หรอสายพนธทมการรายงานวาเปนสาเหตของโรคหนอนพยาธทชนใตผวหนงในสนข (เชน
Candidatus Dirofilaria hongkongensis)
แตจ าเปนตองมการศกษาวจยเพมเตมเพอยนยนลกษณะและ/หรอบทบาทในการกอโรค
การแพรกระจาย
มรายงานการพบ D. repens ในแอฟรกา ตะวนออกกลาง ยโรปตอนใต และเอเชย
อาการทางคลนก
การตดเชออาจไมแสดงอาการหรอมอาการ
ซงอาการทพบโดยสวนใหญจะอยในรปของอาการของโรคผวหนงทวๆ
ไปซงเปนผลมาจากปฏกรยาภมไวเกนตอไมโครฟลาเรย ซงประกอบดวย อาการคน รอยแดง
การเกดตมเลกๆ และอาการขนรวงแบบทตยภมและผวหนงแตกเปนแผล [1]
อาจพบหนอนพยาธตวเตมวยทหลบซอนอยใตชนผวหนงไดเปนบางครง
การวนจฉย
การวนจฉยเปนการตรวจหาไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจากเลอดโดยใชเทคนคการตรวจแบบเขมขน
(เชน เทคนค modified Knott’s (SOP 5)) ซงเปนวธการวนจฉยทเหมาะสมทสด
หากพบตมใตชนผวหนง การตรวจทางเซลลวทยาดวยการใชเขมเจาะเพอดดเซลลไปตรวจ (fine
needle aspirate) อาจเผยใหเหนไมโครฟลาเรย
ปจจบนยงไมมชดทดสอบทางซรมวทยาส าหรบการตรวจหา D. repens ในหลายๆ ประเทศ
ความหนาแนนของไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจะมระดบสงสดพบไดในชวงบายและตอนเยน
โดยเฉพาะอยางยง ทนททสตวกนอาหารเสรจแลว
การเกบตวอยางเลอดในชวงเวลาเหลานจะลดโอกาสเกดผลลบลวงในการตรวจหาไมโครฟลาเรย
โดยควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของรปรางลกษณะไมโครฟลาเรยของ D.
repens ออกจากพยาธฟลาเรยชนดอนๆทพบไดในพนทนนๆ (ดตารางท 3) (เชน D. immitis,
Acanthocheilonema [ชอพอง Dipetalonema] spp., Brugia spp.) การตดพยาธแบบแฝง
(ไมพบไมโครฟลาเรย) อาจท าใหการวนจฉยยากขน
49
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
สนขทตรวจพบวามการตดพยาธชนดนทงหมดตองไดรบการรกษาเพอก าจดสนขทจะเปนแหลงรงโรคไป
ยงสตวอนๆ รวมทงคน
โดยในปจจบนยงไมมยาทสามารถฆาหนอนพยาธแกส าหรบหนอนพยาธชนดนทไดรบการจดทะเบยนอย
างถกตอง การใชยา melarsomine hydrochloride แบบนอกขอบงใชจ านวนสองครง ทขนาด 2.5
มก./กก. ฉดเขากลามเนออแพกเซยลลมบารหางกน 24 ชวโมง รวมกบการฉดยา doramectin ขนาด
0.4 มก./กก. เขาใตชนผวหนงหนงเขมเพอฆาไมโครฟลาเรย ตดตอกน 5
วนหลงจากทใหยาฆาหนอนพยาธตวแก
เปนวธการทมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวยและการก าจดไมโครฟลาเรย[2]
หรอการใชยาหยดทมสวนประกอบของ moxidectin และ selamectin
กมประสทธภาพในการก าจดไมโครฟลาเรยดวยเชนกน
และเมอใชเปนระยะเวลานานขนกจะมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวยอกดวยเมอใหยาเ
ปนประจ าทกเดอนตามทระบไวบนฉลาก [3,4]
มรายงานวาการใหยา doxycycline 10 มก./กก. วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบการใหยา ivermectin
เพยงครงเดยวในขนาด 6 มคก./กก. ทกๆ 15 วนเปนเวลา 6 เดอน
กเปนอกหนงวธในการก าจดไมโครฟลาเรยทมประสทธภาพ [5]
รวมทงถาพบตมทเกดจากหนอนพยาธอาจใชวธผาตดตมออกรวมดวย
การควบคม
การใหยาเพอปองกนพยาธหนอนหวใจในกลม macrocyclic lactone
ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยากถอวาเปนวธการทมประสทธภาพในการปองกน D. repens
ในพนททโรคนเปนโรคประจ าถน โดยการใหยาปองกน (chemoprophylaxis) ดวย macrocyclic
lactone ควรเรมใหโดยเรวทสดเทาทจะท าได (ตงแตอาย 6 – 8 สปดาห)
ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยา ทงนควรทายาไลแมลง (เชน ยาในกลม pyrethroid)
ใหแกสนขเพอปองกนยงกดสนขดวย
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
สนขท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคน
โดยพบวาในคนทตดพยาธชนดนอาจพบหนอนพยาธทพยายามเคลอนตวผานเนอเยอภายในตมใตชนผ
วหนง เปลอกตา และเนอเยอรอบเบาตา ปาก เตานม
และอวยวะสบพนธของผชายซงตมเหลานมกจะถกเขาใจผดวาเปนเนองอกและในทสดกอาจตองท าการ
ผาตดออก
50
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ตารางท 3 สรปสปชสของพยาธฟลาเรยทตดเชอในสนขและขอเปรยบเทยบ
สปชสของพยาธฟลาเรย คณลกษณะพเศษของไมโครฟลาเรยเมอตรงสภาพใน
ฟอรมาลน 2% (Knott’s test)
ไมโครฟลาเรย
ความยาว
(ไมโครเมตร)
ความกวาง
(ไมโครเมตร)
Dirofilaria immitis ไมมปลอกหม หวเรยว หางตรง 260 - 340 5.0 – 7.5
Dirofilaria repens ไมมปลอกหม หวท ± หางโคง (“ดามจบรม”) 325 - 380 5.0 – 8.3
Acanthocheilonem
a reconditum
ไมมปลอกหม หวท หางโคง (“ดามจบรม”)
240 - 290 4 – 5.50
Acanthocheilonem
a dracunculoides 195 – 230 ไมม
Acanthocheilonem
a sp.? nov
(ลาดกห, อนเดย)
130 - 180 4.8 - 6.0
Cercopithifilaria
grassi 567 ไมม
Microfilaria
auquieri ไมมปลอกหม 58 - 102 ไมม
Microfilaria
ochmanni มปลอกหม 320 ไมม
Brugia malayi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7
ไมโครเมตร 254 - 234 5.99-7.99
Brugia pahangi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.4 ไมโครเมตร 200 - 189 4 - 5
Brugia
ceylonensis
มปลอกหม หางท สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7
ไมโครเมตร 220 – 275 ไมม
เอกสารอางอง
[1] Talerro W. Clinical Aspects of Dermatitis Associated with Dirofilaria repens in Pets: A
Review of 100 Canine and 31 Feline Cases (1990–2010) and a Report of a New Clinic Case
Imported from Italy to Dubai. J Parasitol Res. 2011; doi:10.1155/2011/578385
[2] Baneth G, Volansky Z, Anug Y, Favia G, Bain O, Goldstein RE, Harrus S. Dirofilaria repens
infection in a dog: diagnosis and treatment with melarsomine and doramectin, Vet Parasitol.
2002, 105 173-178, ISSN 0304-4017, https://doi.org/10.1016/S0304-4017(02)00006-7
[3] Petry G1, Genchi M, Schmidt H, Schaper R, Lawrenz B, Genchi C. Evaluation of the
Adulticidal Efficacy of Imidacloprid 10 %/Moxidectin 2.5 % (w/v) Spot-on (Advocate®,
Advantage® Multi) against Dirofilaria repens in Experimentally Infected Dogs. Parasitol Res.
2015,114 Suppl 1:S131-44. doi: 10.1007/s00436-015-4519-7.
[4] Jacsó O, Fok E, Kiss G, Kökény G, Lang Z: Preliminary findings on the efficacy of
selamectin in the treatment of dogs naturally infected with Dirofilaria repens. Acta Vet Hung.
2010, 58: 405-412. 10.1556/AVet.58.2010.4.1.
[5] Giannelli A, Ramos RA, Traversa D, Brianti E, Annoscia G, Bastelli F, Dantas-Torres F,
Otranto D.Treatment of Dirofilaria repens microfilariaemia with a combination of doxycycline
hyclate and ivermectin.Vet Parasitol. 2013, 197(3-4):702-4. doi:
10.1016/j.vetpar.2013.05.012.
51
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
หนอนพยาธตาตะวนออก (Thelazia callipaeda)
Thelazia callipaeda เปนหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาของสนขซงสามารถพบไดในแมวและสตวปา
เชน สนขจงจอกและกระตายปา พยาธชนดนตดตอในสนขโดยแมลงวน Phortica variegata
ซงเปนแมลงวนผลไมทกนสารคดหลงจากตอมน าตาของสตวเลยงลกดวยนมเปนอาหาร
อกทงยงสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Thelazia callipaeda
ชอสามญ: หนอนพยาธตาตะวนออก
โฮสต: สนข แมว สตวปาหลายชนด และคน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 3 สปดาห
ทอยของพยาธตวเตมวย: ถงเยอตาขาว
การแพรกระจาย: บางสวนในเอเชยและยโรป
วธการตดตอ: ผานทางแมลงวน secretophagous (Phortica variegata)
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
มการรายงานพบโรคนในประเทศตางๆ แถบยโรปและเอเชย ซงประกอบไปดวย จน อนเดย บงคลาเทศ
พมา อนโดนเซย ญปน เกาหล ไตหวน และไทย
อาการทางคลนก
โดยสวนใหญ การตดเชอ T. callipaeda ในสนขจะไมแสดงอาการ
แตอาการทางคลนกอาจประกอบไปดวย เยอตาอกเสบไมรนแรง เปลอกตาอกเสบ น าตาไหลตลอดเวลา
อาการคนรอบเบาตา และในรายทมอาการรนแรงจะมอาการกระจกตาบวมและกระจกตาอกเสบ (รปท 1)
สดทายแลว อาการตาบอดอาจเกดขนไดในรายทมอาการรนแรงหากปลอยทงไวโดยไมไดรบการรกษา
การวนจฉย
การวนจฉยสามารถท าไดโดยการตรวจดวยสายตาและการน าหนอนพยาธตวเตมวยออกจากดวงตาของ
โฮสตทตดเชอ นอกจากน ยงอาจพบตวออนของพยาธในระยะแรกในสารคดหลงจากลกตาอกดวย
รปท 1 Thelazia callipaeda ในดวงตาของสนข )ทมา : Prof
Domenico Otranto และ Dr Filipe Dantas-Torres DOI:
10.1186/s13071-015-0881-7)
52
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
การรกษา
โดยปกต
การน าหนอนพยาธออกจากลกตาดวยการฉดน าเกลอไลออกมาจากดวงตาทตดเชอเปนวธการทใชไดผล
การหยดยา imidacloprid เฉพาะทรวมกบยา moxidectin (2.5 มก./กก.) จะฆาหนอนพยาธไดภายใน 7
วน การใหยา milbemycin oxime ชนดรบประทานสองครง (0.5 มก./กก.) หางกนหนงสปดาห
มประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธไดทรอยละ 100 ในวนท 28 หลงการรกษา หรอการใหยา
ivermectin ชนดรบประทานขนาด 200 มคก./กก. มประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธไดทรอยละ
100 ในวนท 25 วนหลงการรกษาดวยยาแบบนอกขอบงใช
การควบคม
การควบคมการตดเชอ T. callipaeda
ในสนขสามารถท าไดดวยการหลกเลยงสงแวดลอมทปกคลมไปดวยตนไมซงเปนทอยอาศยของ
Phortica variegata รวมกบการรกษาสตวทตดเชอ
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
มรายงานการพบผปวยโรคหนอนพยาธตา (thelaziosis) ในเอเชยและยโรป
โดยเฉพาะอยางยงในคนทอาศยอยใกลกบสงแวดลอมทปกคลมไปดวยตนไม
ซงเปนแหลงทเปนจดเรมตนของวงจรชวตตามธรรมชาตของพยาธชนดน
โดยอาการทางคลนกมความคลายคลงกบอาการของสนขทระบไวขางตน
53
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
หนอนพยาธอองโคเซอรคา (Onchocerca lupi)
Onchocerca lupi
คอหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาในสนขและยงสามารถตดเชอในแมวและหมาปาไดอกดวย
ปงหรอรนน าเคม (biting midge) คอแมลงทเปนพาหะทตองสงสย
แตปจจบนยงไมมหลกฐานชชดถงความสามารถในการเปนพาหะของแมลงชนดน
โดยพยาธชนดนสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Onchocerca lupi
ชอสามญ: หนอนพยาธอองโคเซอรคา
โฮสต: สนข หมาปา แมว คน
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: ไมทราบ
ทอยของพยาธตวเตมวย: ชนใตเยอบตาและชองหลงลกตา
การแพรกระจาย: สหรฐอเมรกา ยโรป เอเชย และแอฟรกา
วธการตดตอ: แมลงเปนพาหะน าโรค แตยงไมทราบแนชดวาเปนแมลงชนดใด
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
มรายงานการพบหนอนพยาธ O. lupi ในพนทกงเขตรอน รวมถง ตอนใตของสหรฐอเมรกา กรซ
โปรตเกส ตรก ตนเซย และอหราน
อาการทางคลนก
สนขทตดหนอนพยาธ O. lupi สวนใหญจะไมมอาการหรอแสดงอาการทางคลนกทไมเดนชด
สนขบางตวอาจมรอยโรคทลกตา รวมทง ตมทลกตาซงมกจะเหนไดชดบนเปลอกตา เยอบตา
และเยอหมลกตา (รปท 1)
รปท 1 กอนใตเยอบตาทม Onchocerca. lupi )ทมา:
Prof Domenico Otranto และเพอนรวมงาน : DOI: 10.1186/s13071-015-0699-3)
รปท 2 ไมโครฟลาเรยของ Onchocerca lupi (ทมา: Dr
Riccardo P Lia.)
การวนจฉย
การวนจฉยการตดหนอนพยาธ O. lupi
ในสนขจากการตรวจพบไมโครฟลาเรยในเศษผวหนงทตดออกมาตรวจ (รปท 2)
และ/หรอการตรวจพบหนอนพยาธตวเตมวยทไดมาจากตมในลกตา
รวมถงการตรวจวนจฉยดวยภาพถาย (เชน อลตราซาวด เอกซเรยคอมพวเตอร
54
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
และการตรวจอวยวะดวยคลนแมเหลกไฟฟา)
อาจมการน ามาใชตรวจหาหนอนพยาธตวเตมวยในต าแหนงทไมสามารถเขาถงไดงายในการตรวจดวงต
าปกต
การรกษา
ปจจบน
การผาตดเอาหนอนพยาธตวเตมวยออกจากตมทสามารถเขาถงไดเปนการรกษาโรคหนอนพยาธอองโคเ
ซอรคาในสนขเพยงวธเดยวทมประสทธภาพ (รปท 3)
รปท 3 การผาตดเอากอนใตเยอบตาทมหนอนพยาธ
Onchocerca lupi ออก (ทมา: Prof Domenico Otranto
และเพอนรวมงาน DOI: 10.1186/s13071-015- 0699-
3)
การควบคม
เนองจากยงไมทราบวธการถายทอดของปรสต จงยงไมมาตรการควบคมทมประสทธภาพไดอยางแนชด
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
หลงจากทมหลกฐานการตดหนอนพยาธ O. lupi ในคนครงแรกในตรก ไดมการพบผปวยรายใหมๆ
ในตนเซย เยอรมน ฮงการ กรซ โปรตเกส อหราน และสหรฐอเมรกา
โดยทวไปผปวยทตดเชอจะมตมใตเยอบตาทไมเจบซงจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการผาตด
อยางไรกตามพบผปวยชาวอเมรกนไมมตมใตเยอบตา แตกลบมตมทไขสนหลง เบาตา
และตมใตผวหนงแทนซงเปนสงทนาสนใจมาก
55
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
หนอนพยาธโรคเทาชาง (Brugia malayi, Brugia pahangi)
Brugia malayi และ Brugia pahangi คอหนอนพยาธตวกลมทเปนสาเหตของโรคเทาชาง
(lymphacytic filariasis) ในคน
สนขเปนสตวทตองสงสยวาเปนแหลงรงโรคของการตดเชอในคนและมกจะไมแสดงอาการทางคลนกเมอ
ตดเชอ
ปรสต: Brugia malayi, Brugia pahangi
ชอสามญ: โรคเทาชาง
โฮสต: คน สนข แมว
ทอยในตวโฮสต: ในกระแสเลอด
การแพรกระจาย: อนโดนเซย มาเลเซย ไทย อนเดย
วธการตดตอ: ยง
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
พบเฉพาะในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอนเดย
อาการทางคลนก
สนขทตดหนอนพยาธ Brugia malayi และ Brugia pahangi
พบไดนอยมากและโดยสวนใหญจะไมแสดงอาการ
โดยมเพยงบางรายงานเทานนทพบวาสนขทตดพยาธชนดนมตอมน าเหลองโตและมภาวะบวมน าเหลอง
ซงการศกษาวจยแสดงใหเหนวาลกษณะการสบสายพนธทางพนธกรรมเปนตวก าหนดอาการทางคลนกข
องการตดเชอนในสนข
การวนจฉย
การวนจฉยการตดหนอนพยาธ Brugia malayi และ B. pahangi
สามารถท าไดโดยการตรวจหาไมโครฟลาเรยในสไลดเลอดสดและสเมยรเลอดอยางบางภายใตกลองจล
ทรรศนแบบใชแสง การตรวจทางซรมวทยาเชน ELISA
สามารถใชยนยนการวนจฉยดวยการตรวจหาแอนตบอดหรอแอนตเจน การตรวจดวยวธ PCR
รวมกบการวเคราะหล าดบเบสของยนมประโยชนตอการตรวจหาภาวะการมปรสตในกระแสเลอดต าและก
ารตรวจหาชนดของหนอนพยาธ
การรกษา
การตดหนอนพยาธ Brugia ในสนขสามารถรกษาไดดวยยา moxidectin, selamectin, doramectin
และ ivermectin
การควบคม
การปองกนสนขจากยงทเปนพาหะน าโรคดวยการใชยาไลแมลงแบบทาเฉพาะทและยาฆาแมลง เชน
ปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาหยด (เชน permethrin, flumethrin, deltamethrin)
56
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
ทง Brugia malayi และ Brugia pahangi
สามารถถายทอดจากสตวสคนไดและมรายงานหลายฉบบเกยวกบการตดเชอในคนซงอยในพนททมโรค
นเปนโรคประจ าถน
57
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
ระบบอนๆ
พยาธใบไมปอด (Paragonimus spp.)
พยาธใบไมปอด Paragonimus หลายชนดทพบวาสามารถตดเชอในสนขผานทางการกนสตวจ าพวกกง
กง ปทไมสกหรอสกๆ ดบๆ
พยาธใบไมปอดเหลานสามารถท าใหเกดอาการทางคลนกทรายแรงและอาจท าใหถงแกชวตไดหากปลอ
ยทงไวโดยไมรกษา พยาธใบไมปอดหลายชนดสามารถถายทอดจากสตวสคนได
ปรสต: Paragonimus westermani, Paragonimus heterotremus, Paragonimus skrjabini
complex, Paragonimus mexicanus เปนตน (อยางนอย 28 สายพนธ)
ชอสามญ: พยาธใบไมปอด
โฮสต: คน สนข แมว สตวฟนแทะ
ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 60-90 วน
ทอยของพยาธตวเตมวย: เนอปอด
การแพรกระจาย: ตะวนออกกลาง อเมรกากลางและอเมรกาใต แอฟรกา
วธการตดตอ: การกนสตวจ าพวก กง กง ป (crustaceans) หรอหมปา
การถายทอดจากสตวสคน: ได
การแพรกระจาย
ยาธใบไมปอด Paragonimus spp. กระจายอยทวไปในเขตรอน P. westermani, P. skrjabini
complex และ P. heterotremus กระจายอยทวอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต สวน P.
mexicanus, P. peruvianus, P. ecuadoriensis และ P. inca
กระจายอยในอเมรกากลางและอเมรกาใต
มรายงานวาพยาธใบไมปอดบางสายพนธในอเมรกากลางและอเมรกาใตพบการตดเชอในสนข
โดยการตดเชอสามารถพบไดหากมการเขาถงโฮสตทตดเชอ
อาการทางคลนก
การตดเชออาจไมแสดงอาการหรอมอาการไข ไอ ไอเปนเลอด และหายใจล าบาก นอกจากน
ยงมรายงานการเสยชวตแบบเฉยบพลนซงเปนผลมาจากภาวะปอดรวทงสองขาง (bilateral
pneumothorax) การตดเชอผดทอาจท าใหเกดตมใตชนผวหนง ตอมน าเหลองโต ตอมน าเหลองอกเสบ
และเซลลเนอเยออกเสบ
การวนจฉย
การวนจฉยการตดพยาธใบไมปอดในสนขจะยดจากการตรวจพบไขพยาธสด าแดง
ทรงรขนาดใหญทมฝาปด (operculated egg) มตวออนระยะไมราซเดยม (miracidium) ทโตเตมทแลว
(รปท 1) โดยการตรวจอจจาระดวยเทคนคการท าใหไขพยาธตกตะกอน (SOP 4)
58
TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต
ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560
รปท 1 ไขของ Paragonimus ทมฝาปดทชดเจน (‘cap’)
(ทมา: Shutterstock)
ภาพถายรงสทรวงอกอาจแสดงใหเหนกอนทปอด การคง ภาวะน าในชองเยอหมปอด และภาวะปอดรว
การรกษา
มรายงานวาการใหยา praziquantel ชนดรบประทานแบบนอกขอบงใชทขนาด 75 มก./กก./วน
(สามารถแบงให) เปนเวลาสองวน มประสทธภาพในการก าจดพยาธใบไมปอดตวเตมวย
การควบคม
ควรแนะน าผเลยงวาอยาเลยงสนขดวยสตวจ าพวก กง กง ปหรอเนอหมปา/เนอหมดบๆ หรอปรงไมสกด
หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า
ขอควรพจารณาดานสาธารณสข
คนสามารถตดเชอผานทางการรบประทานสตวจ าพวก กง กง
ปหรอเนอหมทตดเชอพยาธใบไมปอดระยะเมตาเซอรคาเรยทปรงไมสกด
สนขอาจท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคนโดยการท าใหสงแวดลอมปนเปอนไขของพย
าธใบไมปอด คนทตดเชอพยาธใบไมปอดอาจมอาการไอ โดยมกจะมอาการไอเปนเลอด นอกจากน
การตดเชอผดทอาจเกดขนได
50 µm
59
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 1 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP)
SOP1: การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงาย
การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงายเปนวธการทเหมาะสม
ส าหรบการแยกและการจ าแนกชนดไขของพยาธตวกลมและ
(โอโอ)ซสตของโปรโตซวในอจจาระของสนขและแมว วธนเปนวธการทรวดเรว ประหยด
และไมจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน
ค าจ ากดความ
SG = ความถวงจ าเพาะ
FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
dH20 = น ากลน
ขนตอน
การเตรยมสารละลายความเขมขนสงส าหรบตรวจหาไขพยาธในอจจาระทมคาความถวงจ าเพาะ 1.20:
สารละลายโซเดยมไนเตรต
ละลายโซเดยมไนเตรตจ านวน 315 กรมในน ากลนอนประมาณ 700 มล.
หลงจากนนเตมน ากลนเพมเขาไปจนกระทงสารละลายทงหมดมปรมาตร 1200 มล.
(ซงจะเทากบความถวงจ าเพาะ 1.2)
ผสมสารละลายใหเขากนแลวตรวจสอบคาความถวงจ าเพาะดวยไฮโดรมเตอร
สารละลายเกลออมตว
ละลายเกลอ (ประมาณ 300-400 กรมขนอยกบความบรสทธ) ในน ากลนอนปรมาตร 1000 มล.
ในขณะทคนอยางตอเนอง เตมเกลอเพมเขาไปเรอยๆ จนกวาเกลอจะไมละลายอกตอไป
(เกลอตกตะกอนในสารละลายทนททเยนลง)
วธการ:
1. ตกอจจาระประมาณ 2 กรมใสลงในถวยพลาสตกปากกวางแบบใชครงเดยวทง
2. เตมสารละลายทมความเขมขนสงจ านวน 10 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนกบอจจาระ
3. เตมสารละลายทมความเขมขนสงอก 40 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนอกครงหนง
4. เท/กรองสารแขวนลอยอจจาระผานทกรองลงในถวยใบใหม
5. เทสารละลายทกรองไดในถวยในหลอดทดลองขนาด 50 มล.
ทวางอยในตะแกรงหรอทวางหลอดทดลอง
6. เทสารละลายลงไปเรอยๆ
หรอเททบดานบนสดดวยสารละลายทมความเขมขนสงจนกวาจะเกดลกษณะเวา
(meniscus) ปรมขอบของหลอดทดลอง
60
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 1 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
7. คอยๆ วางกระจกปดสไลดลงบนหลอดทดลอง
8. ตงทงไว 10 – 15 นาท
9. คอยๆ ยกกระจกปดสไลดขนโดยใหหยดของเหลวตดมาใตแผนกระจกปดสไลดดวย
จากนนน าไปวางลงบนกระจกสไลด
10. กวาดตามองหาหนอนพยาธโดยใชกลองจลทรรศนก าลงขยายต า 100 เทา (10 ×)
และมองหาโปรโตซวโดยใชก าลงขยายสง 400 เทา (40 ×)
หากตองการค าแนะน าทละขนตอนพรอมรปภาพประกอบ โปรดเขาไปท:
http://www.rvc.ac.uk/review/parasitology/Flotation/Simple_flotation/Purpose.htm
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง
ลางมอใหสะอาดเมอด าเนนการเสรจสน
ขนตอนการท าความสะอาด
เทโซเดยมไนเตรตลงในภาชนะส าหรบทงสารเคมทเหมาะสม
ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม
ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรอง หลอดทดลอง)
ใหสะอาดหมดจดดวยน ายาฟอกขาวความเขมขนรอยละ 10
เชดพนทปฏบตงานดวยเอทานอลความเขมขนรอยละ 70
61
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 2 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
SOP 2: การตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยโดยใชการปนเหวยง
การใชเทคนคการลอยตวโดยใชการปนเหวยงดวยสารละลายซงคซลเฟต (SG 1.18)
เปนวธการตรวจทเหมาะสมส าหรบการจ าแนกและแยกชนดซสตของโปรโตซวและโอโอซสตในอจจาระข
องสนขและแมว โดยเฉพาะอยางยง ซสตของ Giardia duodenalis นอกจากน
เทคนคการท าใหลอยตวโดยใชการปนเหวยงยงมความไวสงขนในการแยกไขพยาธตวกลมทหนกขน
เชน ไขของพยาธแสมา Trichuris vulpis และไขของพยาธหลอดอาหาร Spirocerca lupi
ซงตองใชสารละลายทมความเขมขนสงขน โดยมคา SG ท 1.25 (เชน สารละลาย sheather)
วธเหลานเปนวธการทประหยด แตจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน
ค าจ ากดความ
SG = ความถวงจ าเพาะ
FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย
dH20 = น ากลน
ขนตอน
การเตรยมสารละลายทมความเขมขนสง
สารละลายซงคซลเฟต (SG 1.18)
ละลายโซเดยมไนเตรต 331 กรมในน ากลนอนปรมาตร 900 มล.
เตมน ากลนเพมเขาไปจนกระทงสารละลายทงหมดมน าหนก 1180 กรม (ซงจะเทากบความถวงจ าเพาะ
1.18) ผสมสารละลายใหเขากนแลวตรวจสอบคาความถวงจ าเพาะดวยไฮโดรมเตอร
สารละลาย Sheather (SG 1.25)
เตมน าตาล 454 กรม (ในขณะทคน) ลงในน ารอน 355 มล. เตมฟอรมาลน 6 มล. ตอน าตาล 454 กรม
ปรบเพอใหไดคาความถวงจ าเพาะท 1.25 โดยวดดวยไฮโดรมเตอร
วธ:
1. ตกอจจาระประมาณ 2 กรมใสลงในถวยพลาสตกปากกวางแบบใชครงเดยวทง
2. เตมสารละลายทมความเขมขนสง 10 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนกบอจจาระ
3. เตมสารละลายทมความเขมขนสงอก 40 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนอกครงหนง
4. เท/กรองสารแขวนลอยอจจาระผานทกรองลงในถวยใบใหม
5. เทสงทบรรจอยในถวยลงในหลอดทดลองขนาด 50 มล.
ทวางอยในตะแกรงหรอทวางหลอดทดลอง
6. ปนเหวยงทความเรว 2000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท
7. คอยๆ เตมสารละลายทมความเขมขนสงจนกวาจะเกดลกษณะเวา (meniscus)
ปรมขอบของหลอดทดลอง แลววางกระจกปดสไลดลงบนหลอดทดลอง
8. ตงทงไว 5-10 นาท
9. คอยๆ ยกกระจกปดสไลดขนโดยใหหยดของเหลวตดมาใตแผนกระจกปดสไลดดวย
จากนนน าไปวางลงบนกระจกสไลด
10. กวาดตามองหาหนอนพยาธโดยใชกลองจลทรรศนทก าลงขยายต า 100 เทา (10 ×)
และมองหาโปรโตซวโดยใชก าลงขยายสง 400 เทา (40 ×)
62
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 2 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง
ลางมอใหสะอาดเมอด าเนนการเสรจสน
ขนตอนการท าความสะอาด
เทโซเดยมไนเตรตลงในภาชนะส าหรบทงสารเคมทเหมาะสม
ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม
ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรอง หลอดทดลอง)
ใหสะอาดหมดจดดวยน ายาฟอกขาวความเขมขนรอยละ 10
เชดพนทปฏบตงานดวยเอทานอลความเขมขนรอยละ 70
63
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 3 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
SOP 3: เทคนค Baermann
เทคนค Baermann
เปนเทคนคทเหมาะสมส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของตวออนพยาธในอจจาระสด (เชน
Strongyloides spp.)
ค าจ ากดความ
SG = ความถวงจ าเพาะ
FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
dH20 = น ากลน
การเตรยมอปกรณ
วางกรวยกรองแกวลงในขาตงและเสยบสายยางทมตวหนบเขากบกานของกรวยกรอง
วธ:
1. ตกอจจาระ 3-5
กรมใสลงตรงกลางของผาขาวบางขนาดใหญและรดดวยหนงยางหรอเยบเพอใหมลกษณะเปน
ถง
2. น าไปวางไวในทกรองและวางทกรองลงบนกรวยกรอง
3. เทน าอนลงในกรวยกรองจนกระทงน าทวมมดถงใสอจจาระ
4. ปลอยทงไว 24 ชวโมง
5. เปดจกปดของสายยางและเกบตะกอนทนอนกนซงผานการกรองแลว 2 มล. ลงในหลอดทดลอง
6. ตงหลอดทดลองทงไวเปนเวลา 30 นาท หรอน าไปปนเหวยงทแรงเหวยง 1000 g เปนเวลา 2
นาท
7. หยดตะกอนทนอนกน 1-2 หยดลงบนกระจกสไลดแลวปดดวยกระจกปดสไลด
8. ตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสงทก าลงขยาย 100 เทา (10 ×) เพอหาตวออน
หากตองการค าแนะน าทละขนตอนพรอมรปภาพประกอบ โปรดเขาไปท:
http://www.rvc.ac.uk/review/parasitology/Baermann/Purpose.htm
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง
ลางมอใหสะอาดเมอด าเนนการเสรจสน
ขนตอนการท าความสะอาด
ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม
ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรองชา หลอดทดลอง)
ใหสะอาดหมดจดดวยน ายาฟอกขาวความเขมขนรอยละ 10
เชดพนทปฏบตงานดวยเอทานอลความเขมขนรอยละ 70
64
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 4 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
SOP 4: เทคนคการท าใหตกตะกอน
เทคนคการท าใหตกตะกอนเปนวธการทเหมาะส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของไขพยาธทหนกขน
โดยเฉพาะอยางยงไขของพยาธใบไม (เชน Paragonimus spp.) วธนเปนวธการทรวดเรว ประหยด
และไมจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน
ค าจ ากดความ
SG = ความถวงจ าเพาะ
FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว
dH20 = น ากลน
วธ:
1. แชอจจาระ 5 กรมในน ากลนปรมาตร 50 มล. และผสมใหเขากน
2. กรองดวยทกรองลงในแกวพลาสตก
3. เทสวนผสมทงหมดลงในหลอดทดลองทรงกรวย (50 มล.)
4. ปลอยทงไวใหตกตะกอน 5 นาท
5. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงไป
6. เทตะกอนทนอนกนลงในหลอดทดลองทรงกรวยขนาด 10-15 มล.
7. ปลอยทงไวใหตกตะกอน 5 นาท
8. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงอยางระมดระวง
9. สามารถเตมสารละลายเมทลนบลความเขมขนรอยละ 5 จ านวน 1 ถง 2
หยดลงในหลอดทดลองเพอชวยในการจ าแนก
(ไขพยาธใบไมสเหลองหรอสแดงกบพนหลงสน าเงน)
10. เทตะกอน 1-2 หยดลงบนกระจกสไลด
วางกระจกปดสไลดลงไปและตรวจโดยใชกลองจลทรรศนแบบใชแสงภายใตก าลงขยายต า
ท 40 เทาและ 100 เทา (4× และ 10×)
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง
ลางมอใหสะอาดเมอด าเนนการเสรจสน
ขนตอนการท าความสะอาด
ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม
ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรอง หลอดทดลอง)
ใหสะอาดหมดจดดวยน ายาฟอกขาวความเขมขนรอยละ 10
เชดพนทปฏบตงานดวยเอทานอลความเขมขนรอยละ 70
65
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 5 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
SOP 5: เทคนค Modified Knott’s
อปกรณ:
ฟอรมาลนความเขมขนรอยละ 2 (เจอจางในน ากลน)
สารละลายเมทลนบลความเขมขนรอยละ 0.1
เครองปนเหวยงตกตะกอน
หลอดส าหรบปนเหวยงขนาด 15 มล.
วธ:
1. ละลายเลอด 1 มล. โดยการผสมกบฟอรมาลนความเขมขนรอยละ 2 จ านวน 10 มล.
2. ปนเหวยงทแรงเหวยง 1500 รอบตอนาท เปนเวลา 5 นาทเพอใหไมโครฟลาเรย
เซลลเมดเลอดแดง และผนงเซลลเมดเลอดขาวมาตกตะกอนอยทกนหลอด
3. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงไป
4. ยอมสสวนทตกตะกอน 1-2 นาทดวยการหยดเมทลนบลความเขมขนรอยละ 0.1 จ านวน 1-2
หยด แลวท าการตรวจสไลดสด
5. ตรวจหาไมโครฟลาเรย
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง
ขนตอนการท าความสะอาด
ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม
66
มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 6 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560
SOP 6: วธการยอมส acid fast ส าหรบตรวจหาโอโอซสตของ Cryptosporidium
วธ:
1. เตรยมสเมยรอจจาระอยางบางและปลอยทงไวใหแหง
2. แชในเมทานอลเปนเวลา 10 นาท และปลอยทงไวใหแหง
3. ยอมดวย cold kinyoun carbol fuchin strong stain (ทผานการกรองแลว) เปนเวลา 5 นาท
4. ลางใหสะอาดดวยน าประปาจนไมมสหลดออกมาอก
(เปนขนตอนทส าคญมากซงอาจใชเวลา 3 ถง 5 นาท)
5. ขจดสออกใน H2SO4 ความเขมขนรอยละ 10 [ส าหรบสเมยรแบบบางมาก
การจมลงในโถแกวส าหรบยอมสทบรรจกรดอยางรวดเรวแลวตามดวยการลางดวยน าประป
าโดยทนทถอวาเพยงพอ]
6. ยอมสทบดวยส Malachite Green เปนเวลา 2 ถง 5 นาท
7. ลางดวยน าประปาและซบใหแหง
8. ตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนก าลงขยาย 400 เทา (x40)
ผลลพธ:
โอโอซสต รปทรงรออกกลม (สชมพสด) ขนาดเสนผานศนยกลาง 4 ถง 6
ไมโครเมตรลอมรอบดวยรศมไมมส
ยสต เซลลเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาว
แบคทเรย ตดสเขยว
ขอระวงเพอความปลอดภย
สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทงทกครง
ลางมอใหสะอาดเมอเสรจสนการปฏบตงาน
ขนตอนการท าความสะอาด
ทงอปกรณชนดใชครงเดยวทงทงหมดลงในถงขยะส าหรบทงของเสยทางคลนกหรอภาชนะใสข
องมคมตามความเหมาะสม