СТАТИСТИКА,ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ 3 (46) 2012Тоқсан сайын шығатын журнал 1999 жылдан бастап шыга бастады Құрылтайшысы: «Алматы экономика жэне статистика академиясы» мекемесі

Бас редакторы:Сатыбалдин С.С. - э.ғ.д., профес­сор, ҚР ҮҒА академии Бас редактордын орынбасарлары: Корвяков В.А. - п.г.д., профессор, АЭС А ректорыСейдахметова Ф.С. - э.г.д., АЭСА ғылым және халықаралық байланыс- тар жөніндегі проректоры

Редакциялық алқа:Раимов С.Р. - академик, АЭСА пре- зидентінің кеңесшісі Әйтімбетов Н .Ш .-т.г.д., профессор, АЭСА Оңтүстік Қазақстандағы АККОдиректорыКаюмов Н.К. - э.г.д., профессор, Тәжікстан Республикасы Ұлттықака- демиясының академигі, Экономикалық зерттеулер институтының директоры (Душанбе қ., Тәжікстан ) Құрманбеков O.K. - э.ғ.д., профес­сор, Коммерция және кәсіпкерлік уни- верситетінің кафедра меңгерушісі (Бишкек к., Кыргызстан)Мәдиев У.К.- т.ғ.д., профессор, ҰҒА академигі, АЭСА Тараз қаласындағы АККО директорыТулаходжаева МлМ. - э.ғ.д., профес­сор, ӨзР бухгалтерлер, аудиторлар қауымдастығының президенті (Таш­кент қ., Өзбекстан)Ш еремет А.Д. - э.ғ.д., профессор, МЭАЕ академигі (Мэсксу қ., Ресей)

Таратылымы:ТОО «Издательский дом «Апельсин» баспаханасыАлматы қаласы Нурмаков көшссі, 26/195Таралымы: 3000 дана

Тіркелу куәлігі №9099-Ж25.03.08ж. ҚР мэдениет жоне акпарат министрлігімен, Ақпарат жэне мұра- ғат комитетімен берілген ҚР ҒБМ Комитеті алқасының 22.11.07 ж. № 9 шешіміне сэйкес, «Статисти­ка. есеп жэне аудит» журналы эконо­мика ғылымы бойынша диссертация- лардың негізгі корытындылары жари- яланатын ғылыми басылымдар қата- рына енген.Редакцияның мекен-жайы: 050035 Алматы қ., Жандосов көшесі, 59 Алматы экономика жэне статистика академиясы Телефон: 3095820

3095850 Факс(727) 3093000 E-mail: aesa2005@mail.ru

j urna 1. aesa@ma i 1. ru Баспига берілген күні: 05.10.12 ж. Баспаға қойылған күні: 12.10.12 ж. Қалыбы: 70x108x16

Мазмүны Есеп жэне аудит

Түрысбекова Р.К., ХҚЕС бойынша қаржы есептілігін дайындау ерек-шеліктері ......................................................................................................4Полатов С^М.,¥йымдағы бухгалтерлік және салық есеб і.............. оАширова Н., Қаржылық есептіліктің жіктемелік сипаттамасы —• fJ yЖунисалиева С.К., Ұйымның басқару есебін ұйымдастыру........... Л і /<?Тлепов М., Өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) ондірістік өзіндікқұнына кіретін шығындар---------------------------------------------------------------Нүрмагамбетова Д.М.,Негізгі құралдардың, амортизациясының және .тозуыныңесебі *--------------------------------------------------------------------------------счТокагаева Ж.Н.^Халықаралык бухгалтерлік есеп стандарттарының даму „ ,негіздері— ----------------------------------------------------------------------- — — -Н үрбаева А., Мұнай-газ секторындагы бухгалтерлік есептің қолданы-лу ерекшеліктері------------------------------------------------------------------------------ Э£>

Экономика жэне менеджмент Умерова Ж.А., Бизнес - ұйымдардың тиімділігі нарттыруды қамтама- ?рсыз ететін корпоративтік мәдениет ---------------------------------- —— --------------Барм анбекова Г.С., Қазақстан Республикасыныңэкономикалықжүйе- j j усіндегіеңбек нарығыныңдамуы — *--------------Жылқайдарова Г.У., Қазақстандағы шағын жэне орта бизнесті қар- ц ~ж ы лы қреттеу------------------------------------------------------------------------------------* 0Бейсекенов Д.А., Нарықты экономикада кэсіпорындағы жоспарлау- __ .дыңнегіздері ••------------------------------------------------------------------------------------- O fБайсалбаева А.А., Сатып алуларды басқару косіпорынның шығын- jtjTдарын басқарудың негізгі қүрамдас бөлігі есебінде-----------------------------------Күмісбек Б.Х., Кәсіпкорлық кызметінде шығындарды басқару жүйесі_________ £>2?Ш амшиев Е.А., Қазақстан туризмінің даму мэселелерін жэне болаша- ~ ^ғынтапдаужәнебағалау - ....... — — -------------- , — - . — .Жантикеева С., Иманбердиева А., Қазақстан Республикасыныңтұрғын үй құрылысының қазіргі жагдайын тапдау және багалау ——„ — Ь 6Сатаева Н.А., Кэсіпорында өнім сапасын баскару жүйесі,Бекирова Д.О., Қырғыз Республик асы нда жайылымдарды басқару- ^дың кейбір мэселелері---------------------------- .-------------------- — т ОИсраилов Э.М., Ауылдық консультация қызметінің топтастыру әдісінің уартықшылықтары *----------------------------.---------------------------------------------- — т*т

Қаржы *Айдарбек А.С., Банк өтімділігінбасқарудың шешу жолдары —■ ■ 0<л/Атымтаева Ш .Т., Жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесін қалып-тастыру механизмі ------- — ■ ■ ■ о ОЖуаебаеваС.,Несиетэуекелдерінбағалау және басқару>________________ _Жүмаділова A. Н., Әлеуметтік-экономикалық қатынас жүйесіндегі ^ ^өмірдісақтандыру<-------------------------------------------------------------------------------------- о с ?Қабылбаев А., Қаржы менеджментінің басты стратегиясы зҚүсаинова М.А., Әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстан Республи-касындағы зейнетақы жүйесініңдамуына әсері - -_____________________ * 'Нүржанова Н., Ақша ағымыи жоспарлау------------- - --------------- '11 ү ркасьа Ж.Б., Кәсіпорындагы қаржылық жоспарлау < 0 9Нүрлыбекова А. Р., Ислам қаржы жүйесінің құрылымы №Нүеіпбаева А., Несиелеудегі банктердіц зиян шегуіне экелетш фактор- .лар жэне дамыған елдерде кеңінен қолданылатын үлгілер-----------------------------------' чЗСраилов С.А., Қазақстан Республикасындағы несие жүйесінің дамуы- 9 9ның теориял ық аспектілері -----------------------------------------Үкешева А.Н., Бағалы қағаздардың инвестициялық қасиеттерін рей- J л) Отингтік бағалау жэне багамдық бағасын қалыптастыру ісй оҚыдыркожаева М.К., Депозиттерді сақтандыру жүйесі: теориясы, * > ,тәжірибесі жэне шетелдік тәжірибесі„---------- (Джетылова А., Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салық- jтықбақылау-------------------------------------------------------------------------------------------Оспан А.Т., Екінші деңгейдегі банктер: қазіргі жағдайы жэне дамуы----------------Алимахунов Ғ.Т., Комерциялық банктің өтімділігі мен тәуекелдерін »басқаружолдарындамыту--------------------------—---- ------------------ ---------------------- ■Жакибаева Н.И., Бүгінгі таңдағы ұлттық валютаның қүндылығы .Қал иева Ж., Қазақстандағы банктердің несиеліксаясаты жэне олардың і JTJқазіргі жагдайын талдау--------------------------------------------------------------------------------- 7 ^

Педагогика жэне Информатика М ахамбе гова М.Ж., Білім беруді акпараттандыру жагдайында элект- .рондық кітаптарды пайдалану гиімділігі--------------------------------------------------------[

Багалау жэне статистика Скакова А.Е., Инвестициялықжобалардыңтиімділігінбагалаудыңке- лелімэселелері---------------------------------------------------------------------------.----------- / о f

2 Статистика, учет и аудит 3 (46) 2 01 2

СТАТИСТИКА,УЧЕТ И АУДИТ

3(46) 2012Ежеквартальный научно-практический журналУчредитель: Учреждение «Алматинс­кая академия экономики и статистики»

Главный редактор:Сатубалдин С.С. -д. э.и., профессор, академик НАН РК Заместители главного редактора: Корвяков В.А. - д.п.н., профессор, ректор ААЭССейдахметова Ф.С. -д .э.н ., прорек­тор по науке и международным свя­зям ААЭС

Редакционная коллегия:Раимов С.Р. - академик, советник президента ААЭСАйтымбетов Н.Ш. - д.т.н., профес­сор, директор ЦИКУ ААЭС г.Шымкент К а ю лю в Н.К. - д.э.н., профессор, академик национальной академии Рес­публики Таджикистан, директор ин­ститута экономический^ исследований (г. Душанбе, Таджикистан) Қурманбеков O.K. - д.т.н., профес­сор, завкафедрой Университета Ком­мерции и нредпринимагельства (г.Биш- кек, Киргизия)Мадиев У.К.- д.т.н., профессор, ака­демик НАН, директор ЦИКУ ААЭС г. ТаразТулаходжаева М.М. - д.э.н., профес­сор, президент Ассоциации бухгалтеров, аудиторов (г.Ташкент, Узбекистан) Ш еремет А.Д. - д.э.н., профессор, академик МЭАЕ (г.Москва, Россия)

Тиражирование:Типография «ТОО Издательский дом «Апельсин»»г. Алматы, ул. Нурмакова 26/95, оф. 56 Тираж: 3000

Регистрационное свидетельство №9099-ЖОт 25.03.08 года выдано министер­ством культуры и информации Респуб­лики Казахстан, Комитетом информа­ции и архивов

Решением коллегии комитета №9 от 22.11.2007 г. журнал «Статистика, учет и аудит» включен в перечень научных изданий, рекомендуемых для публи­кации основных результатов диссер­тации по экономическим наукам.

Адрес редакции: 050035 г. Алматы, Жандосова, 59 Алматинская академия экономики и статистикиТелефон: 3095820

3095850 Факс: (727) 3093000 E-mail: aesa2005@mail.ru

jurnal.aesa@mail.ru Сдано в набор: 05.10.12 г.Подписано в печать: 12.10.12г. Формат: 70x108x16

Содержание Учет и аудит

Турысбекова Р.К., Особенности представления финансовой отчетно­сти по МСФО........................................................................................... 4Пула 1 ов С.М., Бухгалтерский и налоговый учет в организации тһ-Аширова Н., Классификационная характеристика финансовой отчет­ности....................................................................................................Жунисалиева С.К., Организация управленческого учета организации.. 12 * Тлепов М., Затраты, входящие в себестоимость продукции (работ,услуг)»------------------------------------------------------------------------- — -------Нурмагамбетова Д.М., Учет основных средств, амортизациии износа — ——-----------------------------------------------------------------------Тока гаева Ж.Н., Основы развития международных стандартов бух­галтерского учета --------------------Нурбаева А., Особенности применения бухгалтерского учета в нефтя­но-газовом секторе ----------------------------------------------- -------------------

Экономика и менеджмент Умерова Ж.А., Корпоративная культура, обеспечивающая повыше­ние эффективности бизнес-организаций --------------------- -------------------Барманбекова Г. С., Развитие рынка труда в экономической системев Республике Казахстана-----------------------------------------------------------Жылкайдарова Г.У., Финансовое регулирование малого и среднегобизнеса в Казахстане ------------------------------------------ ----------------------Бейсекенов Д.А., Основы планирования на предприятии в условияхрыночной экономики----------------------------------------------------------------Байеалбаева А.А., Управление закупками как основная составляю­щая управления затратами предприятия/--. ■- _ — ■Күмісбек Б.Х., Система управления затратами в предпринимательскойдеятельности — ------------------------------------------------------------ ----------Ш амшиев Е.А., Анализ и оценка проблем и перспектив развития ту­ризма Казахстана ---------------------------------------------------------------------Жантикеева С., Иманбердиева А., Анализ и оценка современногосостояния жилищного строительства в Республике Казахстан-----------Сатаева Н.А., Система управления качеством продукциина предприятии---------------------------------------------------—------------------Бекирова Д.О., Некоторые проблемы управления пастбищами вКыргызской Республике-------------------------------------------------------------Иераилов Э. М., Преимущества группового метода работы сельскойконсул ьтациошюй службы----------------------------------- ----------------------

ФинансыАйдарбек А.С., Пути решения управления ликвидности банков ------Атымтаева Ш.Т., Механизм формирования системы налогообложе­ния недвижимости*- - - ---------------- --------------------------- ------Жуасбаева С., Оценка и управление кредитными рискам»*-----------------Жумадилова А. Н., Страхование жизни в системе социально-экономи­ческих отношений.------------------------------------------- -----------------------Қабылбасв А., Основная стратегия финансового менеджмента--------КусаииоваМ.А., Влияние мирового финансового кризиса на развитиепенсионной системы в Республике Казахстан----------------------------------Нуржанова Н., Планирование денежных потоков ___Нуркаева Ж.Б., Финансовое планирование на предприятии--------------Нурл ыбекова А. Р., Структура исламской финансовой системы--------Нуеупбаева А., Факторы несения убытков банками при кредитованиии широко пременяемые модели в развитых странах--------------------------Сраилов С.А., Теоретические аспекты развития кредитной системы вРеспублике Казахстан —-------------------------------------------------------------Укешева А. Н., Рейтинговая оценка инвестиционных качеств ценныхбумаг и формирование курсовой цепы---------------------------------------—Кыдыркожаева М.К., Система страхования депозитов:теория, прак­тика и зарубежная практика .....Джетылова А., Налоговый контроль в налоговой системе РеспубликиКазахстан.— — —----------------------------------------------------------------------Оспан А.Т., Банки второго уровня: современное состояние и развитие * Али.махунов Ғ.Т., Развитие путей управления окупаемостью и риска­ми коммерческих банков — --------------------------------------------Жакибаева Н.И., Ценность национальной валютына современном этапе —Каляева Ж., Кредитная политика банков Казахстана и анализ их со­временного состояния •" — -— ---------------- -----

Педагогика жэне Информатика Махам остова М.Ж., Эффективность применения электронных книг вусловиях информатизации образования------------------ ----------------------

Оценка и статистика Скакова А.Е., Актуальные вопросы оценки эффективности инвести- ционных проектов — ................ -----——

$Mr

- 4 «

- X- Ы_ һ £

Ъ2MX).не-57

- f t-63-££>

-%9-3&-< м

- Ш

,П\

НО. тJH t_jsiм

- ЩСтатистика, учет и аудит 3 (46) 2 0 1 2 3

ОСОБЕННОСТИ ПРЕДСТАВЛЕНИЯ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ ПО МСФО

Турысбекова Р.К., магистр экономики

ст. преподаватель кафедры учета и аудита Ж ГУ им. И.Жансугурова

Экономические преимущества перехода на международные стан­дарты финансовой отчетности заклю­чаются в том, что они направлены на обеспечение прозрачности финансо­вых данных и отражение реальной экономической ситуации, что позво­ляет пользователям отчетности пред­приятий принимать правильные, обо­снованные экономические решения. Улучшение качества бухгалтерской информации необходимо не только предприятиям, имеющим или жела­ющим привлечь сторонних инвесто­ров. Качественная и полная информа­ция необходима прежде всего для ру­ководителей предприятий, которые должны иметь всю необходимую ин­формацию, представляющую досто­верно и реально экономические усло­вия хозяйствования, для принятия более эффективных решений по уп­равлению предприятием.

Переход на МСФО для субъек­тов, впервые применяющих МСФО. Согласноразработанных нормативов, настоящий раздел применяется к субъектам, впервые применяющим Национальный Стандарт, независимо от того, использовал ли он ранее в ка­честве основы учета МСФО или иные общепринятые принципы бухгалтер­ского учета. Субъект, впервые при­меняющий Национальный Стандарт, использует настоящий раздел для фи­нансовых отчетов, впервые подготов­ленных в соответствии со Стандар­том.

Финансовые отчеты субъекта,

впервые подготовленные в соответ­ствии с Национальным Стандартом - первые годовые финансовые отче­ты субъекта, в которых субъект де­лает явное и безоговорочное заявле­ние об их соответствии Националь­ному Стандарту. Финансовые отче­ты, подготовленные в соответствии с этим, являются первыми годовы­ми финансовыми отчетами субъек­та.

Пункты Национальных Стандар­тов требуют представления полного набора финансовых отчетов для рас­крытия сравнительной информации в отношении предыдущего сопостави­мого периода по всем денежным сум­мам, отраженным в финансовых от­четах, наряду с определенной срав­нительной информацией описательно­го характера. Субъект может пред­ставлять сравнительную информа­цию по более чем одному предыду­щему периоду. Поэтому датой пере­хода субъекта на Национальный Стандарт является начало самого раннего периода, для которого субъект представляет полную срав­нительную информацию в соответ­ствии со Стандартом в своих первых финансовых отчетах, отвечающих международным требованиям.

Целью международного стан­дарта финансовой отчетности (1А8)1 «Предоставление финансовой отчет­ности» является определение основы представления финансовой отчетно­сти общего назначения. Стандарт предназначен для достижения со­

4 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

поставимости с собственной финан­совой отчетностью организации за предшествующие периоды и с финан­совой отчетностью других организа­ций. Стандарт, наряду с Принципами составления финансовой отчетности, определяет минимальные требования к содержанию финансовой отчетности, которая готовится и представляется в соответствии с Международными стандартами финансовой отчетности.

Финансовая отчетность общего назначения - это отчетность, предназначенная для пользователей, не имеющих возможности истребо­вать представление отчетов, отвеча­ющих их конкретным информацион­ным потребностям. Финансовая от­четность общего назначения включа­ет документы, представляемые от­дельно или в составе другого офици­ально публикуемого документа (на­пример, годового отчета или проспек­та ценных бумаг).

Стандарт в обязательном поряд­ке должен применяться ко всей фи­нансовой отчетности общего назна­чения, которая готовится и представ­ляется в соответствии с Междуна­родными стандартами финансовой отчетности. Применение стандарта в равной степени распространяется на все организации и не зависит от не­обходимости готовить консолидиро­ванную финансовую отчетность или отдельную финансовую отчетность.

Составление финансовой отчет­ности должно сопровождаться оцен­кой способности организации продол­жать свою деятельность. При этом финансовая отчетность обязательно должна составляться на основе до­пущения о непрерывности деятельно­сти. Если руководство намерено лик­видировать организацию или прекра­тить ее деятельность или существу­ет неопределенность в дальнейшем

осуществлении деятельности, эти обстоятельства обязательно должны быть раскрыты в финансовой отчет­ности.

Представление и классификация статей финансовой отчетности обяза­тельно должны сохраняться от одно­го периода к следующему периоду. Исключение составляют такие слу­чаи, когда более приемлемым выгля­дит другое представление информа­ции или иная классификация либо ка­кой-либо стандарт или толкование тре­буют изменения в представлении.

Существенные классы сходных статей обязательно должны пред­ставляться в финансовой отчетнос­ти отдельно. Финансовая отчетность является результатом обработки зна­чительного числа операций и собы­тий, структурного объединения их в классы с учетом их характера и на­значения. Если какая-либо статья не является существенной, она объединяется с другими статьями в финансовой отчетности или в приме­чаниях. Если информация не являет­ся существенной, то она может не раскрываться.

Финансовая отчетность должна представляться, по меньшей мере, ежегодно. В исключительных случа­ях дата представления изменяется, а период, за который она составляет­ся, становится более или менее од­ного года. В таких случаях органи­зация в примечаниях должна рас­крыть причину применения периода, отличного от годового периода, а так­же отразить факт несопоставимости отчетности отчетного периода с от­четностью предыдущего периода.

Отчет является отдельной фор­мой финансовой отчетности, отража­ющий изменения и сверку начально­го и конечного сальдо по статьям ка­питала.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 5

МСФО одобряет представление информации о результатах деятель­ности, финансового положения и ос­новных неопределенностей, с которы­ми организация сталкивается в сво­ей деятельности. Инвесторы заинте­ресованы в получении аналитических пояснений к хозяйственной деятель­ности организации (финансовый об­зор). Этот обзор должен быть легко понятен пользователям финансовой отчетности и содержать информа­цию, интересную для пользователей. В обзоре должны быть раскрыты вопросы финансирования, ликвидно­сти, финансового менеджмента и уп­равления рисками.

Как известно, базовой основой МСФО является англо-американс­кая модель бухгалтерского учета, ориентированная на инвесторов. Ос­новным принципом этой модели, ко­торый в наибольшей степени отвеча­ет потребностям инвесторов, являет­ся принцип достоверного и справед­ливого представления отчетности.

Система МСФО разрабатывает­ся независимыми профессиональны­ми организациями и утверждается законодательно каждой страной, при­нимающей эту систему учета и от­четности. Поэтому в ней преоблада­ет профессиональное регулирование, а не государственное управление. Считается, что сложные правила ведения учета и составления отчет­ности, значительное количество стан­дартизированных требований по от­ражению в отчетности тех или иных показателей, детальное раскрытие обязательной информации в Учетной политике и Пояснительной записке являются определенной гарантией защиты отчетности от искажений и мошенничества.

Начиная с 1.01.2008г. Республи­ка Казахстан приняла модель учета

по МСФО в полном объеме для пуб­личных организаций, АО и компаний крупного предпринимательства, а ос­тальные компании должны формиро­вать учет и отчетность согласно На­циональным стандартам финансовой отчетности - НСФО №1 и НСФО №2, которые практически полностью соответствуют всем требованиям МСФО. В связи с этим рекоменду­ется использование данной учетной политики в качестве базовой при раз­работке УП для всех субъектов хо­зяйственной деятельности, применя­ющих МСФО или НСФО№ 2. С 2013 года государственные учреждения Казахстана перейдут на междуна­родные стандарты финансовой от­четности (МСФО). Переход госуч - реждений с 1 января 2013 года на МСФО предусмотрен в Бюджетном кодексе, и министерством с 2009 года начата работа по подготовке методологической базы в области бухучета и финансовой отчетности государственных учреждений в со­ответствии с МСФО. Оценивать эффективность финансирования де­ятельности государственного секто­ра и его реальную потребность в денежных средствах для выполне­ния своих функций невозможно без перевода бухгалтерского учета и финансовой отчетности государ­ственных учреждений на МСФО. Для перехода на международные стандарты финансовой отчетности планируется создать единый про­граммный продукт по управлению финансами госучреждений, интегри­рованный с информационной систе­мой казначейства.

Задачей всех членов рабочей группы также является изучение всех государственных программ, что­бы их реализация обходилась дешев­ле для бюджета государства.

6 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

В Казахстане переход на МСФО бюджетных организаций предусмот­рен с 1 января 2013 года. Примерно

к этому же времени Россия также на­мерена перевести все госорганы на международные стандарты.

Список использованной литературы:1.Шакибаев М.К. Бухгалтерский и налоговый учет в Казахстане.-Ал­

маты, 2007г.2.www.buhgalter.kz/.../index.php... Рекомендации к МСФО3 .kazprom.net/tags/МСФОМСФО в Казахстане — KAZProm.net4.www.kpmg.kz/index.../index.html Внедрение МСФО в Казахстане5.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и ана­

лиз финансовой отчетности. - Алматы: 2000 г.

ТүйінҚаржы есеп беруінің халъщаралъщ стандарттарына өтудің экономикалыц

артыцшылыцтары, олар царжы мәліметтерінің ашъіцтъізын цамтамасыз етуге және кәсіпорътнъщ есеп беруінің цолданушъіларъта дұрыс, цисътдъі экономикалыц шешімдерді цабътдауза мүмкіндік берген нацты экономикалыц ахуалды көрсетуге багытталгандыгътда.

SummaryЕсопотіс advantages o f transition to the InternaU onal Ғ іпапсіаі Reporting

Standard are that they are directed on ensuring transparency o f financial data and reflection o f a real economic situation that allows users o f the reporting o f the enterprises to make the correct, reasonable economic decisions.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 7

ҰИЫМДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЖӘНЕ САЛЫҚ ЕСЕБІ

Пулатов С.М.,АЭСА магистранты

Қазіргі заман талабына сай на- рықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, кәсіпорын- ның дамуы бойынша жаңа стратеги- яның өңделуі барысында бухгалтерлік есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалын- сыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.

Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес.

Бухгалтерлік есептің ұйымдасты- рылу жүйесінің ғылыми қаланғаны барлық ресурстардың тиімді пайдала- нуына әсерін тигізеді. Ұйымның қар- жылық және мүліктік жағдайын тал- дау бейнесінде жақсартылуына көмегін тигізеді.

Қазіргі таңда бухгалтерлік есеп жүйесіне халықаралық және ұлттық есеп стандарттары мен есептілікті енгізулеріне байланысты, бухгалтерлік ақпараттарды өңдеудеуде түрлі есеп- тейтін техника құралдарымен және бағдарламамен қамтамасыздандыру- ын қолдануына жоғары талап қойы- лады.

Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жал- пы негізі. Заң актілері мен экономика- лық дисциплинаға негізделіп, бухгал- терлік есептің принципін қазіргі зама- нға дағдыланған экономика және ба- сқаруға жауап беретіндей етіп, есептің

теориялық категориясына негізделген.Бухгалтерлік есеп теориясы ана-

литикалық және синтетикалық есеп жүйесінің бухгалтерлік есептілігінің мәліметтері бойынша және ұйымның қаржылық-мүліктік жағдайымен мең- геруіне жол беріледі. Қажетті басқа- рушылық шешімдер қабылдауымен және олардың негізделуіне, ұйымды басқаруында стратегиялық және тәсілдің анықталуында бухгалтерлік ақпараттардың қалай қолдануы мен қалыптасуын түсінуүшін қажет.

Есептік мәліметтер ұйымның және кұрылымдық бөлімдерін шұғыл басқаруында қолданылады, экономи- калық болжамдарды және ағымдағы жоспарларды кұрумен қатар, респуб- ликаның жалпы даму заңдылығын зер- ттеу мен анықтау үшін қажет.

Бүгінгі таңда республикада шару- ашылық есеп жүйесі қолданысқа ие. Бір-бірімен байланысқан есеп түрле- ріне: оперативті, статистикалық және бухгалтерлік есеп түрлері жатады.

Бухгалтерлік есеп - бұл сатып алу, тіркеу және ұйымның мүлігін, міндеттемелерін ақшалай түрдегі жал- пыланған мәліметтердің реттелген жүйесі және олардың қозғалысын жаппай, үздіксіз және кұжаттау жолы- мен барлық шаруашылық операция- ларды есепке алу.

Бухгалтерлік есептің стандартта- рының міндетті күшіне ие, түсінікті, бірыңғай жүйені әзірлеу және осының аркасында сапалы акпараттарды ашу және негізделген шешімдер қабылдау мәселенің шешімі болып табылады.

8 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Осыдан барып, бухгалтерлік есептердің Ұлттық қаржылық есеп стандартта- рының Халықаралық стандарттарына мейлінше жақындатуцы қамтамасыз ету (конвергенция) бухгалтерлік есеп пен есептіліктің мәселелерінің тиімді шешімі болып табылатындығы түсінікті болады. ХҚЕС есептің ұлттық стандарттарына мейлінше жа- қындату мақсаты бұрын қойылған мақсат - үйлестіруден ерекшеленеді. Конвергенция ХҚЕС тікелей көшуді болжамайды, ол тек ХҚЕС ұлттық стандарттарымен жақындасуының іс жүзіндегі аспектілерімен шектеледі, бұл есеп пен есептіліктің мәселелерін ұлттық деңгейде шешуде бірыңғай әдістерге қол жеткізуге әкеледі.

Қазақстанда осы мақсатта

Қазақстан Республикасының Қаржы Министірінің 21 маусым 2007 жылғы № 217 бұйрығымен Қаржылық есептіліктің №2 2 Ұлттық стандартта- ры бекітілді.

Бұл құжат ҚР Әділет мини- стрлігіңце 17 шілде 2007 жылы N° 4816 тіркелді. Осы стандарт 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап әрекетке енді.

Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгал- терлік есеп төмендегі сызба № 1 ақпа- раттармен қамтамасыз етеді:

Басқару есебі Салық есебі Қаржылық есеп

Қаржы.тык есеп

Бекітілген формадағыкаржылык есептікалыптастырумақсатында. мүліктікжағдайды. міндеттерді.меншікгік капиталдыжэне қызметнэтажесін. екіжактыжазу принципібойынша акшаіайтүрде көрсетеді

Салық есеоі

Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша. салық заңыньщталапгарьша сай. үйымның саіыксалынатын базасын. салық төлеуміндеттерін топтастырып. анықтайды

Баска] >у есеоі

Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу максатында. шаруашылык үрдістері мен операцияларды басқарып. бақылап. талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі акпараттарды көрсетеді

Жоғарьщағы сызба № 1 қарай оты- рып, ұйымды басқару меншік иесімен ұйымдастырылады. Басқару құрылы- мын субъект жарғыға сәйкес аньщтай- ды. Қызметкерлерінің міндеттерін және еңбек ақы төлеу жүйесін штат- пен бекітеді. Ұйым қызметшде меншік иесімен қызметкерлершің еңбек қаты- насын реттейтін еңбек ұжымының түрлі жалдау формасында қатысады (шарт, контракт және т.б.) .

Ал қаржылық есебіне тоқталатын

болсақ, қаржылық жағдай туралы ақпараттық қажеттілік пайдаланушы- лардың едәуір кең шеңберіде туын- дауы мүмкін, олардың ақпараттық қажеттілігінің ерекшеліктерін көрсе- тетін қаржылық есептілікті талап ету- ге мүмкіндіктері жоқ.

Қаржылық есептілікте осы мақ- саттарға қол жеткізу үшін сапалық сипаттамалар қолдан^ілады. Негізгі сапалық сипаттамаларға түсініктілік, маңыздылық, реттілік, сенімділік, пен

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 9

салыстырмалық жатады. Сапалық сипаттамалар қаржылық есептілікте ұсыналатын ақпараттарды пайдалану- шы үшін пайдалы ететін атрибут бо- лып табылады.

Салық есебінің бөлінуі кәсіпорын- ның салық есептілігінің жеке есептілік түрі ретінде мойындау теориялық тұрғыдан жеткілікті. Бұл жерде айта кететін жайт, салық есебінің бухгал- терлік есептен жеке-дара жүйесі ретін- де бөлінуі ешбір қосымша, арнайы про- цедураларды қажет етпейді. Бухгал- терлік есеп жүйесінде салық салық есебінің бөліну орнына кәсіпорында қол- данатын салық салу мақсатында жүргізілетін арнайы субшоттар жүйесін құру жолымен шешімін табады [1,9б.].

Салық есептілігінің бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі болып бөлінуі оның қорытынды сипаттамаға ие дер- бес есептілік түрі ретінде қызмет етуі- не мүмкіндік береді. Кәсіпорынның есептілігін зерттей отырып оларды негізгі екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа қорытындылаушы сипат- тамасы жоқ оперативті және басқару есептілігі кіреді. Кейбір авторлар бух- галтерлік есептілікті бөліп қарастыра- ды, бірақ ол қаржы есептілігінің басқа көрінісі болып табылады; қаржы есептілігінің халықаралық стандартта- рын енгізу «бухгалтерлік есептілік» түсінігін пайдалану біздің пікірімізше мардымсыз. Жариялы есептілікті дер- бес экономикалық есептіліктің түрі ре- тінде бөлінуі тіпті дұрыс емес, себебі ол қоғамның назарына қойылады, ал мұндай есептілік қазіргі кезде қаржы есептілігі болып табылады [2,12б. ].

Салық есебі - бұл өз объектілері, өзіне тән әдістері бар және жедел есеп, статистикалық есеп, бухгалтерлік есеп- терге қосымша шаруашылық есептің жеке төртінші түрі болып табылады.

«Салықтар және де бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы»

ҚР Президентінің Жарлығына дейін таза пайдаға (корпоративтік табысқа) салынатын салық бухгалтерлік есеп деректерінің негізінде жүргізіледі.

Кейіннен есептің екі түрін (бухгал- терлік, салықтық) толық бөлу қажеттігі пайда болды.

Экономикалық есептіліктердің мағыналас атаулардың дербес есептілік ретінде бөлінуі мардымсыз. Қорытындылаушы сипаттамаға ие қаржылық, статистикалық және салық есептілік түрлерін екінші топқа жатқ- ызуға болады. Салық есептілігінің дер­бес есептілік түрі ретінде және салық есебінің қорытынды кезеңі, сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі (жүйешік) екенін анықтай келе біз оның бөлінуіне негіз болған заңдық тәртібін анықтаймыз. Басқа сөзбен айтқанда салық есебі бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі болып табы- лады, ал салық есептілігі салық есебінің логикалық қорытындысы екенін біле отыра ұйымның салық есептілігінің орнын және басқа да есептілік түрлерімен байланысын анықтау қиын емес.

Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және бухгалтерлік есебі мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолда- нуға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін же- ңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ре- тінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген [3,15 б. ].

Біріншіден, салық есебінің бухгал- терлік есеп жүйесінің бір бөлігі ретін- де танылуы және де сәйкесінше салық есептілігінің салық есебінің қорытын- ды кезеңі болып табылуы салық

10 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

есептілігінің дербес есептілік ретінде аныкталуына мүмкіндік береді.

Екіншіден, мұндай бөлінудің мем- лекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салык түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салык түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% кұрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешу- ге мүмкіндік береді.

Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясы- ның кұнын анықтайды.

Салык есебі салык салымы үшін кажетті салык кезеңі ішінде өткізілетін, шаруашылык операцияла- рының есебінің тәртібі туралы толык және накты акпараттарды калыптас- тыру максатында, сондай-ак бюджет- ке салык төлемінің дұрыс, толык және уакытында есептелуін бакылау үшін ішкі және сырткы пайдаланушыларды акпараттармен камтамасыз ету мак- сатында жүргізіледі.

Салык есебінің міндеті — толык салык салу максаты үшін және есеп беру (салыктык) кезеңінде жүргізілген шаруашылык операцияларын есептеу

тәртібі туралы дәл акпараттарды калыптастыру, сондай-ак, бюджетке салык пен баска да төлемдер мен алым- дарды уакытында есептеу мен толык төленуінің дұрыстығын бакылау үшін, сырткы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен камтамасыз ету.

Сонымен, біздің пайымдауымыз- ша салык есебінің негізгі міндеттерін келесі топтар бойынша бөліп карас- тыру орынды:

салык төлеушінің міндеттеме- лерін дұрыс аньщтауға кажетті алға- шкы акпараттарды жинау, тіркеу;

алғашкы салыктык акпараттар- ды бухгалтерлік және салык тіркелі- мдерінде, бухгалтерлік есеп шотта- рында уакытылы айкындау;

салык төлеушінің салыктык міндет- темесі мөлшерін дұрыс есептеу;

шынайы салык есептілігін калып- тастыру;

салыктык акрараттардың калып- тасуын бакылау.

Кең мағынадағы салык есебі бюд­жетке енгізілуге кажетті салыкты аныктау максатында, салык төле- ушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылык операцияларын және оның нәтижелерін аныктау үдерісі түрінде көрінеді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1.Шарипов А. К Салык есебі. Оку кұралы.-Алматы: Экономика -2009ж2. «Салыктар және бюджетке төленетін баска міндетті төлемдер» тура­

лы кодексі (Салык кодексі) Алматы, 2011ж3.Сұлтанова Б.Б.:Салык есебі ?. ??Алматы: «Экономика»,2008. - 240б.

РезюмеН алоговы й учет по данным бухгалт ерского учет а в соот вет ст вии с

требованиями налогового законодательства группирует и определяет налоговую базу и налоговые обязательства организации

SummaryTax registration form fo r tax purposes according to book keeping the tax base and

tax liabilities.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 11

ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІҢ ЖІКТЕМЕЛІК СИПАТТАМАСЫ

Аширова Н.,АЭСА магистранты

Қазіргі кездегі Қазақстандағы есеп көрсеткіштер жүйесі мен олар- дың қалыптасуы мерзімдерге, басқ- ару иерархиясына, есептілік сипатта- масына және т.с.с. тәуелді. Басқару персоналының практикалық қарекеті есеп көрсеткіш тері жүйесінің қажеттілігін анықтап сәйкесінше түзетулер кіргізеді.

Шетелдік есептіліктің құрылымы мен рәсімделуін салыстыра отырып, көп елдерде мына бөлімдер кезде- сетіндігін байқаймыз:

оны тиімді жағынан көрсететін қызметі, қызметінің географиялық өрісі және басқа да сипаттаушы көрсеткіштерін қамтитын кәсіпорын қаракетінің қысқаша сипаттамасы;

кәсіпорын басшысының үндеуі (президенттің, директордың);

әкімшілік есеп беру (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық қаре- кетінің сипаттамасы, қаржылық жағ- дайды бағалау, ғылыми-техникалық деңгейінің сипаттамасы, табиғат қорғау қарекеті және т.б.);

бухгалтерлік есептілік; бухгалтерлік есептілікке түсін-

дірме (есеп саясатына сипаттама,

негізгі құралдар және материалдық емес активтердің түрлері мен құры- лымы, өндіріс және айналым шығы- стары, қаржылық тұрақтылығы, өтімділігі және т.б.);

аудиторлық қорытынды; кәсіпорын бағалы қағаздарының

баға кесілуі туралы мәліметтер;басқа да ақпарат (жоғары сайла-

малы деңгейінің құрамы, әкімшілік құрамы, маңызды инвесторлар тура­лы ақпарат және т.б.);

Бұдан есептілік көрсеткіштерінің динамикалық мінезі көрінеді. Есептіліктің әр түрлілігі оның сынып- талу мәселесін тудырады. 1 кестеде қазіргі кездегі есептіліктің түрлері және оның сыныпталуының негізгі белгілері көрсетілген. [ 1,256б]

1 Кесте есептілікті бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі екенін дәлел- дейді және есеп беру есеп процесінің әдістемелік және ұйымдастыру жа- ғынан аяқтаушы кезеңі болып табы- латынын айғақтайды. Бұл есептілік- те қалыптасатын бастапқы құжат- тардағы көрсеткіштер мен есептеу регистрлардың органикалық бірлігін көрсетеді.

12 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

1- Кесте Есептіліктің жіктемелік сипаттамасы

Жіктеу Есептілік түрлері

Белгілері

Эюжомикалық мазмұны бойынша бухгалтерлік, қаржылық, статистикалық, салықтық, бұқаралық

Қамтылатьш кезеңдердің ұзақтығы бойынша

• ағымдық (күнделікті, апталық, он күндік, ай сайынғы, тоқсанд^іқ, жартыжылдық);

• жедел қысқа уақыт аралығывдағы (ауысым, бір күн, апта, он күн, жарты ай)

• жылдық - жылда ^сынылатын;• кезеңдік - белгілі мерзімге өсу

^рытъш дысымен құралатын

Мамандану деңгейі бойынша • жалпы - шаруашылық субъект қызметшің жалпы қорытындысын сипаттайтын;

• мамаңдаңдырылғаң - субъект қызметішң жеке жақтарын ашатын

^р ы ты н д ы деңгейі бойынша • жеке - жеке ұйымдардың есептілігі;

• жинақтаушы - тиісті саланың немесе өңірдің бірнеше ^йы м дары тщ қызметін қорыту;

• шоғырланған - бірыңғай қаржылықты құрайтын ұйымдард^ің бірігуі

Қолдану дәрежесі бойынша • ішкі- шаруашылық субъектілердің ішінде ақпараттық және басқарушылық міндеттерін орындайтын және оның қалауы бойынша түрлеңдірілеңетің;

• сыртқы- әртүрлі колданушылар мүдделеріңің кеңейтілген спектрын қанағаттандыруға арналған

Ескерту: Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп» Алматы, Экономика -2009-347б;

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 13

Бухгалтерлік терминологияда олар «шаруашылык кызметтің шар- тты фактілері» деп аталады. Осын- дай фактілерге мысалы:

шешімдері келесі есеп беру мер- зімдерде кабылдануы мүмкін есеп беру күніне аякталмаған сотта кара- лып жаткан істер;

бюджетке төленетін салыктар жөнінде салык органдарымен есеп беру күніне шешілмеген даулар;

орындау мерзімі жетпеген түрлі кепілдемелер мен міндеттемелер жатуы мүшкін.

Есептілікті күру барысында сак- тык талабына сай шартты фактінің салдарын аныктау керек. Шартты фактінің салдарын аныктау - есепті мерзімнен кейінгі окиғаларды када- ғалап акшалай күнын бағалауды кара- стырады. Қажетті жағдайда тәуелсіз эксперттердің корытындысын алу керек.

Ұйымда пайда болған кез келген шаруашылык карекетінің шартты фактілері «Түсіндірме жазбада»-да көрсетілу кажет. [ 1,259б]

Есептілік күру кезеңдерінің ма- ңызды этаптарының бірі - есеп беру кезеңінің аяғында барлык операция- лык: калькуляциялык, жинактап - та- ратушы, салыстырмалы, каржылык- нәтижелік шоттардың жабылуы. Бүл жүмыстың басталуына дейін барлык бухгалтерлік жазбалар синтетикалык және аналитикалык шоттарда (инвен­таризация нәтижелерін коса алғанда) жүзеге асырылуы, бүл жазбалардың дүрыстығы тексерілуі тиіс.

Көптеген казіргі үйымдар есептің және өнімнің өзіндік күнын калькуля- циялаудың күрделі нысаны болып табылады, өйткені ол әртүрлі бағыт- тар бойынша пайдаланылады. Сон- дыктан шоттарды тізбекті жабуды негіздеудің күнды маңызы бар. Олар максималды тарату шығындары бар

өндірістік шоттардан басталып, ми- нималды тарату шығындары бар шоттармен аякталуы кажет.

Мүнда колданыстағы есепбе- рушілік нысандарының ортак бір кемшілігі бар екенін атап өту керек. Ол берілген мәліметтердің ескірген сипатында, яғни есептілік жетекшінің, аудитордың колдарымен расталғаны- на карамастан, істің накты жағдайы жөніндегі көрініс бермейтіндігінде. Бүл есеп көрсеткіштерінің бүрынғы мәліметтерге негізделуімен байла- нысты, олар кейде жалған немесе бүрмалануы (яғни шындыкка сай емес) мүмкін.

Сондыктан есеппен танысу ба- рысында, яғни үйымның каржылык жағдайымен акпараттык танысу ке- зінде, біріншіден, есептіліктің әртүрлі нысандарының көрсеткіштерін және олардың өзара байланысын және өзара негізделуін карастыру маңыз- ды. Мысалы, активтердегі өзгерістер кызметтің көлемімен және сонымен катысты барлык ілеспелі күжаттар- мен байланыстырылады. Осылайша баска есеп беру нысандарының мәліметтері салыстырылады. Екінш- іден, есептілік мазмүнымен таныса отырып, ең алдымен жеке тексеру немесе инвентаризация жүргізу жо- лымен іс жүзінде бар екендігіне на­зар аудару керек. [ 2,57б]

Бүдан баска, есеп беру жүйесін жетілдіру үшін, әртүрлі дерек көзден калыптасатын акпартардың бірлігін және толыктығын камтамасыз ету кажет. Бүл максатка жету үшін есеп түрлеріндегі бір есеп беру кезеңінде немесе бір мерзімде күрастырылған натуралдык және күндык көреткіш- тердің өзара байланысын әртүрлі кызметтердің бакылау жасап отыруы пайдалы болар еді. Аталған әдісте- мелік тәсілді нарыктык катынас жағ- дайында барлык есептілік нысанда-

14 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ры бойынша олардың арасындағы үлкен ішкі байланыс үшін қабылдау керек.

Осылайша, есептілік басқару субъектісіне байланысты «фильтр- ленген және конденсацияланған» ақпараттың экран - интеграторы рөлін ойнауы тиіс.

Ішкі есептілікте «келіспеушілік белгісі» деп аталатын басқару жүйесі нақты жағдайының жоспарланған деңгейінен ауытқуына ерекше мән берілуі керек. Бұл басқару субъектісінің назарын белгіленген тапсырмалардағы нақты ауытқула- рға, олардың нәтижесінде болуы мүмкін салдарларды өз уақытында бағалауға және оларды тез жою жол - дарын табуға мүмкіндік береді. Ауытқуларды бухгалтерлік есеп шот- тар жүйесінде көрсету қажет.

Әртүрлі мәліметтерді сақтайтын соның ішінде жоспарланған мәліметті және нақты деректермен салыстыр- ғандағы ауытқуларды қоса есепте- гендегі, әр шотта белгілі бір анықта- лған тарауларды бөліп көрсетілуі дұрыс. Осы тараулар ішкі баланста- лған жүйені құрайды. Бұл жүйеде әрбір екі тараудың мәліметі бойын- ша үшіншінің көрсеткішін анықтауға болады.

Сондықтан, қаржылық есептіліктің мақсаты пайдаланушы- ларға мынадай ақпаратты ұсыну ке­рек:

инвесторлар мен т.б. пайдалану- шылар компанияға қаражаттар салу мен несиелер беру шешімін қабыл- дау үшін пайдалы;

қызығушылығы бар тұлғаларға түсімдердің мүмкіндігі мен уақытын бағалау үшін, сонымен қатар про- центтік төлемдер, дивиденттер мен кәсіпорын қызметінен алынатын ба- сқа да табыстарының көлемін анық- тау үшін мүмкіндік беретін;

келісім-шарттар бойынша компа- нияның ресурстарының көлеміне әсер тигізе алатын жүзеге асырылып жа- тқан міндеттемелер, компанияның қарыздық міндеттемелері бар үшінші тұлғалардың ресурстарға қоятын та- лаптары және тағы басқа сыртқы жағдайларды ескере отырып, компа- нияның экономикалық ресурстары- ның жағдайын дұрыс көрсету үшін.

Бухгалтерлік ақпараттың құнды- лығы пайдаланушылардың әр сана- ты үшін компанияның жұмысының болашақтағы перспективаларын ба- ғалау тұрғысынан анықталады, сон- дықтан есептілік құндылықтарының әр түрлі факторлары бар, оның ішінде:

уақыттылығы - ақпарат ескірме- ген және сенімді болу керек, яғни есеп объектісінің қызметінің экономикалық жағдайын дұрыс көрсету;

болжамдық құндылық - компа­ния жұмысының болашағын сенімді болжау үшін ақпараттың негіз болып қызмет ету қабілеттілігі;

есептілікті құрастырушылардың біліктілігі мен шынайылығы, ол ұсы- нылған ақпараттың дұрыстылығы, тексерілетіндігі, яғни аудиттің жүргізілуін қамтамасыз ету;

қасақана еместігінде және ала- лықсыздықтасенімділік, белгілі бірбағалауларда және оларды құру әдістемесін білу.

Шетелдік тәжірибеде назар ауда- ратын жәйт - мерзімдік тұрақты зер- ттеулер жүргізу. Бұл үрдіс 1500-2000 корпорацияларды (фирмаларды) және бухгалтерлік есептіліктің басқа да пайдаланушыларын қамтиды. Олар пайдаланушылардың әр топтарының мүдделері сәйкес келетінін көрсетіп, өз ішіне экономикалық объектінің шаруашылық қызметін бағалау, бас- қарушылық қызметін бағалау, қара- жаттардың өтімділігін бағалау тәрізді мәліметтерді қосады. [ 2,58б]

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 15

Шетелде аналитикалық жазба- хат есептілікке жасалған ашылым- дардан және ескертулерден тұруы мүмкін. Ол терең бөлшектенген және 19 бөлімнен тұрады. Есептіліктің стандартты нысандары баланстағы

Кесте 2- Әр түрлі типтегі ш терінің нысандары

есептегі мерзімге 100-ге жақын көрсеткіштерден және табыстар мен шығыстар туралы есептілікте 70-ке жақын баптардан тұрады.

Меншікті капиталға тәуелді есептілік нысандарының әр түрлігі 2- кестесінде берілген. іелдік компаниялардың есептілік-

Жекеменшіккәсіпорын

Капитал бөлі - мі«Иеленушшщ капиталы» бір жолымен көрсетілген

«Табыс салығы» жолы қол - данылмай - ды

Қолданыл - майды

Құрастырыла-ды

Құрастыр -мауғаболады

Серіктестік Капитал бөлі - мі«Серіктес-

теркапиталы»жолдарындакөрсетілген

Табыс салығы» жолы қол - данылмай - ды

Қолданыл - майды

Серіктестік туралы келісім шарттарына сәйкес құрас - тырылады

Құрастыр -мауғаболады

Корпорация Екі бөлімше: «Инвестиция ланған капи­тал» және «Бөлшбеген пайда»

Табысқа салық салу көрсетіледі

Құрасты - рылады

Құрастырмауғаболады

Құрастыры - лады

Ескерту: Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. - М.: Аналитика - Пресс, 1998 - 59б;

Есеп саясаты компания қабыл- даған нақты қағидалар, негізделген шарттар және тәжірибелік ережелер жиынтығын жалпылай келе, мәнді көрсеткіштер мен келісім-шарттар- дың барлығын есептілікке енгізуді қамтамасыз ету керек. Халықаралық стандарттардың кейбір жағдайлары ерекшеленген жазумен, басқалары жай жазумен басылғанын айта кет- кен жөн. [ 3,455 б] ХҚЕС басқа да ресми басылымдарында осындай жағдайлар қолданылады. Ерекше-

ленген және жай жазуды қолдану стандарттардың мәтінін ұсыну ны­сандары өзгергеннен кейін тоқсан^ін- шы жылдардың басында тәжірибе- ге енген. Ерекше жазу жалпы қағида- лар мінезіндегі жағдайлар үшін қол- данылады, ал жай жазу белгілі бір сұрақтың мәнін ашатын жағдайлар үшін қолданылады. Эр жазумен көрсетілген барлық жағдайлар стан- дарттардың құрамдық бөлігі болып табылады, олардың арасында қара- ма-қайшылықтар жоқ. [ 3,556б]

16 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп» Алматы,

Экономика -2009-347б;2. Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. - М.:

Аналитика - Пресс, 1998 - 59б;3. «Қаржылык есептіліктің халыкаралык стандарттары» оку күралы не-

гізінде көрсетілген. Автор Палий В.Ф.-М.: ИНФРА, 2002 - 456б.

РезюмеВ статье рассматриваютсяпоказатели различных объектов отчетности при

информационном ознакомлении с финансовым состоянием организации, а также их взаимосвязь и взаимное обоснование.

SummaryWhen getting information about the financial situation o f the organization, it is

important to consider indicators o f various subjects o f accounting and their interrelation and mutual justification.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 17

ҰЙЫМНЫҢ БАСҚАРУ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

Жунисалиева С.К.,АЭСА магистранты

Басқарушылық есеп ұйымның ақпараттық жүйесінің негізгі бөлігі бола отырып, бір жағынан ұйымның өндірістік-шаруашылық қызметтерін, өндірістік шығындар мен өндіріс көлемін болжауға, жоспарлауға, сон- дай-ақ тиімді басқару шешімдерін қабылдау мақсатында қажетті ақпа- раттармен қамтамасыз ету, жедел басқару мен бақылауға, оңтайлы ба- сқару шешімдерін қабылдауға, соны- мен бірге алға қойған мақсат-міндет- тердің орындалуын бағалауға арнал- ған ішкі есеп жүйесі деп түсінеміз.

Біздің ойымызша, басқарушы- лық есептің негізгі объектілері ұйым- ның шығындары (шығыстары, ысы- раптары) мен табыстары, сонымен бірге оның қызметінің нәтижелері (шығындар мен табыстарды салыс- тыру) болып табылады. Содан басқа басқарушылық есепте ұйымның мүліктері, материалдық, қаржылық және еңбек ресурстары сияқты объектілері міндетті түрде бөлек- телініп көрсетіледі.

Басқарушылық есептің басқару- шыларға тиімді басқару шешімдерін қабылдауға көмектесу мақсаты, төмендегі атап көрсетілген міндет- тері арқылы жүзеге асырылады:

- ішкі шаруашылық процестер, қызмет нәтижелері туралы нақты және толық ақпараттарды қалыпта- стыру және осы ақпараттарды ішкі басқарушылық есептеме жасау арқ- ылы әртүрлі деңгейдегі менеджер- лерге беру;

- ұйым және оның жауапкершілік

орталығының қызметінің экономика- лық тиімділігін жоспарлау және бақы- лау;

- өнімнің (жұмыстар мен қызмет- тердің) нақты өзіндік құнын есептеу және оның қабылданған нормалар, стандарттар және сметалардан ауыт- қуын анықтау;

- жоспарланған нәтижелерден болған ауытқуларды талдау және ауытқу себептері мен жауаптыларды анықтау;

- материалдық, ақша және еңбек ресурстарын және олардың пайдала- нуын бақылауды қамтамасыз ету;

- ұйым қызметінің тиімділігін ар- ттыру резервтерін анықтау. [1]

Енді ұйымды басқару жүйесін- дегі басқарушылық есептің орнын кеңірек қарастыратын болсақ, онда ұйымды кез келген басқа басқару жүйесі сияқты басқару субъектісінің, басқару объектісінің жиынтығы түрінде, олардың өзара байланысы ретінде көрсетуге болады.

Осымен қатар басқарушылық есеп мамандарының біліктілігіне олардың лауазымды міндеттеріне жоғары талап қойылады.

Әдетте, басқарушылық есеп ма- мандарының қызметтері төмендегі- дей болады:

- ұйым бөлімшелері мен жалпы ұйымның мақсаттарын және жоспар- ларын үйлестіру;

- басқарушылық есептеме жүйесін құру бойынша жұмыстарды ұйым-дастыру;

- ұйым қызметінің экономикалық

18 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

нәтижелерін жоспарлау және бақылау үрдістерін үздіксіз іске асыру;

- ұйымның пайдалылығы мен өтімділігін басқару үшін әдістемелік және ақпараттық базаны құру:

- басқарушылық шешімді қабыл- дау үшін тиісті материалдар дайын- дау және оларды ұйым басшылығы- на ұсыну;

- басшыларға қызмет жасаудың ең тиімді басқару баламаларын таң- дауда кеңес беру;

- шығындар мен нәтижелерді басқаруда көмек көрсету. [2]

Басқарушылар қызметін талдай отырып, басқарушылық шешім қабылдауда басқарушылық есеп ма- мандарының қандай маңызды рөл атқаратыны көрінеді.

Егер басқарушылық есептің мақ- саты атқаратын қызметтері, жауап- кершілік орталықтары бойынша шы- ғындарды есепке алу және жұмыс- тар мен қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялау болса, онда қаржы есебі кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы мен тиімділігі туралы мәлімет беруге арналған.

Басқарушылық есептің экономи- калық мазмұны оған тән мінездеме- лер арқылы ашылады, олар: икемділік, соңғы нәтижеге нақты ба- ғыттылық, өзіндік құнның әр түрлі категориясымен қызмет, шарттылық, автономдық

Біздің пікірімізше, бұл мінездеме- лер кәсіпорында басқарушылық есепті ұйымдастыру қағидаларын анықтауда ғылыми мәнге ие болады.

Басқарушылық есеп бухгал- терлік есептің біріңғай жүйесінің құрамдас бөлігі бола отырып, қаржы және басқарушылық есеп бірдей белгілерге ие, өйткені кәсіпорын қыз- метінің нәтижелерін анықтауға арна- лған және кірістермен, шығындар, активтермен, міндеттемелер және

ақшалай қаражаттардың қозғалысы- мен байланысты, біріңғай бастапқы құжаттарды пайдаланады және шешім қабылдауға арналған . Бірақ, біздіңше есептің осы екі түрі әртүрлі. Біріншіден, олар мәліметтерді әртүрлі пайдалшушылар үшін құрады. Екін- шіден, қаржы есебінде шығындар жалпы сомада қарастырылады, ал басқарушылық есеп шығындар әре- кеті (шығындардың қызметтің көле- міне байланысты өзгеруін) мен қабылданатын шешімдерге байланы- сты шығындардың өзгеру тенденци- ясын бақылайды, шығындарды ар- найы бағдарлама бойынша бақылау- ды жүзеге асырады. Басқарушылық есептің міндеттері, қызметі және шекарасы кәсіпорын типіне, қызмет түрі мен басқару мақсатына тәуелді болады. [3].

Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде біз басқарушылық есеп - бұл басқару қызметін тиімді атқа- руға, яғни, шешім қабылдау, жоспар- лау, талдау, бағалау, бақылау мен рет- теуге қажетті ақпаратпен қамтама- сыз ететін, басқарудың жалпы жүйе- сіне жекеленгенбухгалтерлік есептің бір бөлігі деп түсіндіреміз. Бұл про­цесс фирма ішшде өздерінің қызметін атқару үшін басқарушылық аппара- тқа қажетті мәліметтерді теңдесті- руді, өлшеуді, жинауды, жүйелеуді, талдауды, дайындауды, беру мен қабылдауды қамтиды.

Басқарушылық есеп маманына жауапты рөл оған белгілі бір ерекше құқықтарды беру керектігін көрсе- теді, мысалы, ұйымның барлық бөлімшелері, бөлімдері мен қызмет- терімен қызметтік өзара қарым қатынаста болу; барлық ақпаратты, оның ішінде құпия деректерді алу; маманданған дәлелді өз пікірін дай- ындау құқығына ие болу; кәсіби дай- ындау мақсатында шешімді кейінге

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 19

калдыра білу құқығына ие болу [4].Баскарушылык есеп жүйесінде

баскару максатына кажетті үйым к^ізметінің шығындарының, табыста- ры мен нәтижелерінің түрлері тура­лы акпарат калыптастырылады. Бүл жағдайда үйым басшылығы баска- ру объектісін калай жіктеу, оларды калай есепке алу керектігін дербес өздері шешеді. Баскарушылык есеп акпараттары коммерциялык күпия болып саналып, оларды тек тиісті үйым басшылығы мен менеджер- лердің ғана пайдалануына болады. Баскарушылык есепті үйымдастыру мәселелері іс жүзінде заңмен реттел- мейді.

Зерттеу жүмыстары көрсеткен- дей, баскарушылык есеп жүйесін аныктау бірнеше жыл бойы пікірта- лас тудырып жүрген мәселе болып отыр. Осы салада барлык мамандар- ды канағаттандыратын ешбір мінсіз аныктама жок. Авторлар пікірлері баскарушылык есепті, осы сөздің тар мағынасы бойынша, акпаратты жи- нау, тіркеу және жинактауды камти- тын бухгалтерлік есептің ішкі жүйесі ретінде түсінуден, кең мағынасында, баскарудың барлык кызметтері - ұйымдастыру, есепке алудың өзі, ба- кылау, талдау, шешім кабылдауды камтитын кәсіпорынды баскару кыз- меті ретінде карастыруға дейін ерек- шеленеді. «Баскарушылык есеп» сөз тіркесінде бір авторлар екпінді есеп- ке койса, баскалары баскарушылык сөзіне кояды.

Баскарушылык есептің принципи- алды ерекшелігі шығындар мен та- быстарды тек жалпы кәсіпорын бой­ынша ғана емес, сонымен катар олар- ды үйым ішінде калыптастыру орын- дары және жауапкершілік орталыкта- ры бойынша аныктау болып табыла- ды.

Жауапкершілік орталығы бойын-

ша жүмсалған шығындармен катар өнім өндірісі, кәсіпорынның жабдык- таушы, өндірістік және коммерция- лык кызметінің нәтижелері бакыла- нады. Жауапкершілік орталағының басшысы өз сегменті кызметінің нәтижесінде жауап береді.

Жауапкершілік орталыктарын бөлектеп көрсету олардың кызмет- терін есепке алу, бакылау және баск- ару тиімділігін елеулі арттыруға мүмкіндік береді. Басшылары міндет- терінің өктеттітгінің көлемі бойынша - бүл шығындар, сату, пайда және инвестициялар орталыктары. [4]

Зерттеудің нәтижесінде кызмет көрсетуші үйымдарда жауапкершілік орталыктары болып өндірістік цехтар, үйымдастыру кызметі мен бөлімдер, яғни басшыларының өздері жүмсаған шығындары немесе алынған нәтиже- лердің дүрыстығына жауап беретін кәсіпорынның күрылымдық элемен- ттері екенін аныктап отырмыз.

Шығындар орталығы басшысы шығындардың бөлінген бюджеті шең- берінде алға койылған міндеттердің орындалуына жауап беретін, өнімдер мен кызметтерін шығаратын кәсіпо- рындардың баскарушылык жүйесінің бөлігі болады. Шығындар орталығы мысалы ретінде етті боршалау және сіңірден тазалау цехтарын, шұжык цехын, учаскілерді, аткарушылык бөлімдерді алуға болады.

Баскару есебінде шығындардың пайда болу орындарының маңызы зор. Себебі, кәсіпорындарда бүлар - өндірістік ресурстарды бастапкы түтынатын және шығындарды бакы- лау және баскару максатында сол бойынша өндіріс шығындарын жос- парлау, нормалау және есепке алуды үйымдастыратын күрылымдык бірліктер мен бөлімшелерге (жүмыс орындарына, учаскілерге, цехтар мен тағы баска да бөлімдерге) бөлінеді.

20 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Басқарушылық есепті шығын- дардың пайда болу орындары және жауапкершілік орталықтары бойынша ұйымдастыру шығындарды басқару- ды орталықтандырмай басқарудың барлық деңгейлерінде олардың қалыптасуын жекешелеп бақылауға, әр бөлімше қызметінің ерекшелігін ескере отырып, шығындарды бақы- лаудың ерекше әдістерін пайдалануға, өнімсіз шығындарға кінәлілерді анық- тауға, ең соңында, шаруашылықты жүргізущң экономикалық тиімділігін елеулі арттыруға мүмкіндік береді.

Жауапкершілік орталықтары бой­ынша есепті ұйымдастыру кезінде әр орталықтың басшылары мен жауап- ты адамдарының өкілеттіліктері, құқықтары мен міндеттері саласын

нақты анықтап, олардың көпшілігінде шығындарды ғана емес, соымен қаатр олардың қызметі көлемін өлшеу, анықтауға мүмкіндігі болуы- на ұмтылу керек [5].

Біздің пiкiрiмiзше басқарушылық есептің мақсаты фирманың ішкі пай- даланушыларына, жедел және ағым- ды, сонымен қатар кәсіпорынның бо- лашақ дамуы сипатында оптималды шешімдерді қабылдау үшін, ақпарат- ты дайындау және уақытылы беру болып табылады. Басқарушылық есептің мiндеттерiн анықтаудың әр - түрлі тәсілдерін салыстырмалы талдауға келсек, онда барлық автор- лар үшін уақыт өткен сайын басқа- рушылық есеп мiндеттерi шеңберінің кеңейгені дау туғызбайды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет: Уче­

б. пособие для вузов /Пер с англ. Под ред. Н.Дэриашвили. - М.: Аудит, ЮНИ- ТИ, 1998.-783 с.

2. Тасмағанбетов Т. А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау жэне талдау (кәсіпорында басқарушы есепті құрудың методологиялық және прак- тикалық қағидасы). - Алматы.: Дәуір, 2002. - 416 б.

3. Управленческий учет: Учебное пособие /Под ред. А. Д. Шеремета.- М.:ИД ФБК-ПРЕС, 2000.-512 с.

4. Карпова Т.П. Управленческий учет. - М.: Аудит, ЮНИТИ, 1998. - 350 с.

5. Тайғашинова К.Т. Организация учета в производственной бухгалте­рии // Методическое пособие. - Алматы: Полиграф сервис, 2000. - 34 с.

РезюмеВ данной статье рассмотрено понятие и организация управленческого учета

посредством раскрытия затрат, центров ответственности и т.д. Основными объектами управленческого учета являются затраты и доходы, а также результаты деятельности предприятия и учитываемые детализированно его имущество, материальные, финансовые и трудовые ресурсы.

SummaryThis article d iscussesthe conceptand organiza tion o fm anagem ent

accounting throughthe u se o f accounts andcost elem ents.The m ain objects ofthe administrative accountare the costsand revenues, as well as the resultsof the company andaccountedDetailedtheir property, material, financial and human resources.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 21

ӨНІМНІҢ (ЖҰМЫСТАРДЫҢ, ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ) ӨНДІРІСТІК ӨЗІНДІК

ҚҰНЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫНДАР

Өнімнің (жүмыстардың, қызмет- тердің) өзіндік қүнына мыналар кіреді:

- өндіріс технологиясы мен оны үйымдастыруға сәйкес өнім (жүмыс, қызмет) өндірумен тікелей байланы- сты шығыстар;

- жаңа өнім түрлері мен жаңа техшлогиялық процестерді дайындау мен игеру шығыстары. Оларға үлгі ретінде пайдаланылатын жаңа бүйымды жобалау мен конструкция- лауға, сондай-ақ жасаудың техноло- гиялық процесін әзірлеуге жүмсала- тын шығын жатады. Осы шығыстар- дың қүрамына бүйымның конструк - циясын ішінара өзгертумен, жекеле- ген бөлшектер мен тораптарды жаң- ғыртумен және технологиялық про- цесті ішінара қайта қараумен байла- нысты шығындар кірмейді.

Жаңа өнім түрлерін игерумен бай- ланысты шығындар болашақтағы ке- зеңдердің шығысына жатады және өнімнің сериясы немесе ол жаппай шығарыла бастаған сәттен бастап бел- гіленген мерзім бойы бөліктер бойын- ша оның өзшдік кунына кіреді. [1.29 б.]

Өндірісті игеру кезеңі үзақ емес және өндірістік шығыстары біршама көп емес, өнім өндірісі көп номенкла- туралы (мысалы, қүралдар, шарикті подшипниктер, радиобөлшектер және т. б.) үйымдар осы шығыстарды өнімнің өзіндік қүнына үстеме шығы- стардың қүрамына кіргізе алады:

- табиғи шикізатты пайдалану- мен байланысты шығыстар: жер өңдеу шығыны, ағаштың төлемі,

Тлепов М.,АЭСА магистранты

үйымдар су шаруашылығы жүйеле- рінен алатын судың төлемі;

- өндіру салаларындағы дайын- дық жұмыстарының шығыңцары: кен орындарын барлауға дейінгі жүмыс- тар, ашық тау-кен жүмыстары айма- ғындағы аумақтарды тазарту, уақыт- ша кіретін жолдар мен өндірілетін шикізатты әкетуге арналған жолдар- ды жайғастыру және жүмыстардың басқа түрлері;

- жаңа өндірістерді, цехтарды (іске қосу жүмыстары) игеруге жүмсалатын шығындар;

- технология мен өндірісті ұйым- дастырумен, өнімнің сапасын жақ- сартумен, өндірістік процесс бары- сында жүзеге асырылатын оның сенімділігін, үзақ пайдалануды және басқа да қасиеттерін арттырумен байланысты шығындар;

- өнертабыспен және өндіріске жаңалық енгізумен байланысты шы- ғындар;

- өндірістік процеске қызмет көрсетумен байланысты шығындар: өндірісті шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен, қүралдармен және басқа да еңбек қүралдарымен және заттарымен қамтамасыз ету; негізгі өндірістік қорларды жүмыс істейтін қалыпта үстау: санитарлық- гигиеналық талаптарды орындауды қамтамасыз ету жөніндегі шығындар;

- өндірістік цехтарда қалыпты еңбек жағдайлары мен қауіпсіздік техникасын қамтамасыз ету жөніндегі шығындар;

- табиғат қорғау жөніндегі қор-

22 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ларды үстаумен және оларды пайда- ланумен байланысты ағымдағы шы- ғындар, экологиялык кауіпті калдык- тарды көму жөніндегі шығыстар және ағымдағы табиғат корғау шы- ғындарының түрлері;

- кызметкерлерді үйым орнала- скан жерден жұмыс орнына және кері және вахта кентінде түратын жерден жүмыс орнына және кері жеткізуді коса алғанда, жүмысты вахта әдісімен жүзеге асырумен байланы- сты шығындар;

- өндірісте жүмыс істемеген уакыт үшін еңбек туралы заңнама- да карастырылған төлем; демалыс- ты төлеу. Пайдаланылмаған демалы- стың өтемакысы және баска косым- ша төлем түрлері;

- өндірістік жүмысшылар мен цех кызметкерлерінің жалакысына әлеуметтік және баска да корларға аударылатын аударым;

-жүмысшыларды және өндіріс мүлкін сактандыру шығындары;

акаудан болатын ысырап;кепілді кызмет көрсету мерзімі

белгіленген бүйымдарды кепілді жөндеу мен оларға кепілді кызмет көрсету;

өндіріс ішіндегі есептер бойынша бос түрған уакыттан болатын ысы- рап;

- іссапар және өндірістік кызмет- пен байланысты баска да шығыстар.

Өндірістік өзіндік күнға әкімшілік шығыстар, өнім сату мен кызмет көрсету жөніндегі шығыстар мен сый- лыкакы жөніндегі шығыстар кірмейді. Осы шығыстар өздері жүмсалған есепті кезеңнің шығысы ретінде таны- лады және айдың соңында «Жиын- тык пайда (жиынтык залал)» шоты- ның дебетіне жазылады. [1.27 б.]

Шығыны есептелетін объектілер және калькуляцияланатын объектілер

Өндіріс шығындарын толык анык-

тау және жекелеген өнім (жұмыс, кыз- мет) түрлерінің өзіндік күнын ұйым- ның және өндіріс технологиясының ерекшеліктерін ескере отырып дүрыс аныктау үшін шығыны есептелетін объектілер мен калькуляцияланатын объектілерді дүрыс аныктау кажет.

Шығыны есептелетін объекті- лерге шығын пайда болатын жер- лер, шығын орталыктары, жауап- кершілік орталыктары жатуы мүмкін.

Шығын пайда болатын жерлер - бүл өндірістік шығыстарды бакылау мен баскару үшін үйымның өндіріс шығындарын жоспарлау нормалау мен есебі мен олардың к^ізметінің нәтиже- лері аныктау үйымдастырылатын күрылымдык бөлімшелері.Өнеркәсіптік кәсіпорындарында шы- ғындар пайда болатын жерге өндірістер, цехтар, учаскелер, бөлімдер, бригадалар, баска бөлімшелер жата- ды. Шығын пайда болатын жер олар­ды өнім түрлеріне бөліп өзіндік күн бап- тары бойынша талдамалы есеп жүргізетін объект болып табылады.

Шығын орталыктары - бүл фун- кциялары мен өндірістік операцияла- ры, техникалык жарактандыру, еңбекті үйымдастыру мен шығын- дардың бағытының деңгейінің бірдейлігімен ерекшеленетін баста- пкы өндірістік және кызмет көрсе- тетін бірліктер. Оларға функцияла- ры азды-көпті бірдей, механикалан- дыру мен автоматтандыру, өндіріс пен еңбекті үйымдастыру деңгейі бірдей учаскелер, бригадалар, топ- тар, жабдыктар жатады. Көптеген шығын орталыктарын күру жабдык- тарды үстау мен пайдалану шығыс- тары, өндіріс акауы, өндірісті және жаңа өнім түрлерін дайындау мен игеру шығыстарын осы орталыктар- дың талдамалы шоттарына тікелей жолмен жаткызуға және осы орта- лыктардың шығындарын неғүрлым

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 23

нақты анықтап, өнімнің өзіндік құнын дұрыс есептеуге мүмкіндік береді. [2.34 б.]

Жауапкершілік орталығы - бұл өндіріс шығындарын шаруашылық есеп- тегі бөлімшелер мен жоспарлы және нор- мативтік шығындарды бакылау, өнімнің (жұмыстың, қызметтің) мөлшері мен оны төмендетуге мүдделілік үшін ұжымдық және жеке жауапкершілікті қамтамасыз ететін жауапты тұлғалар бойынша топтастыру

Егер менеджер құрылымдық бөлімшенің (цехтың, учаскенің) жұмысын басшылықты ұйымдасты- рып, оның жұмысының нәтижелері үшін жауап берсе, онда шығын пай- да болатын жер жауапкершілік ор- нын да білдіреді.

Калькуляциялау объектісі шы- ғын тасымалдаушысы болып табы- лады. Шығарылатын өнімнің техно- логиясы мен оның сипатына сәйкес шығын иесі - калькуляцияланау объектісіне толық немесе ішінара даяр өнімнің жеке түрлері немесе кешендері, жартылай фабрикаттар, біркелкі бұйымдар топтары, аттас бұйымдардың сериялары немесе жеке жасалатын бұйымдар (тапсы- рыстар), құрылыс объектілері, құры- лыстың аяқталған сатылары, жұмыс пен қызмет түрлері жатуы мүмкін.

Әрбір объект үшін калькуляция- лық бірлікті таңдау қажет. Калькуля- циялық бірлік ретінде негізінен табиғи (тонналар, метрлер, текше метрлер, дана және т.б.) және коэффициент- тердің көмегімен есептелген шартты табиғи бірліктер (мың шартты банка консерві және т.б.) пайдаланылады. Орындалатын жұмыстар мен қыз- меттердің көлемі калькуляциялық бірлік болуы мүмкін. [2.34 б.]

Өндірістік шығындардың есебінің жалпы схемасы

Өндірістік шығындарды есептеу

және өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін келесі екі калькуляциялық шот: негізгі өндіріс шоты мен қосалқы өндіріс шоты қолданылады.

Өндірістің калькуляциялық шот- тарының ішіндегі талдамалы есеп осы шығындар пайда болған жерлер, шығын орталықтары, жауапкершілік орталықтары, калькуляция баптары бойынша шығындарды шығын шегу- шілерге бөліп топтастыруды қамта- масыз етуге тиіс.

Өндіріс шығындарын көрсетілген бағыттардағы талдамалы есебін егжей- тегжейлеу дәрежесі өндіріс технология- сы мен оны ұй^імдаст^іру^ің ерекшел- іктеріне, сондай-ақ есеп саясатында кабылданған өнмнің өзіндік құнын есеп- теу әдістерімен аньшталады.

Негізгі өндіріс шотының дебеті бойынша тиісті шоттардың кредитінен барлық тікелей шығыстар көрсетіледі. Атап айтқанда: өнім жасауға жұмсал- ған материалдащ шығьщдар, өндірістік жұмысшылардың жалақысы, есептел- ген еңбекақы сомасынан бюджеттен тыс қорларға а^ар^ілған аударымдар.

Жанама шығыстар үстеме шы- ғыстардың шотында алдын-ала есеп- теледі. Ү стеме шығыстардың шоты машиналар мен жабдықтарды ұстау мен пайдалану шығыстарын; амор- тизациялық аударым мен өндірісте пайдаланылатын негізгі құралдарды жөндеу шығындарын; жылыту, жа- рықтандыру мен өндірістік үй-жай- ларды ұстау шығыстарын; өндірістік үй-жайлар мен басқа да жалға алын- ған мүліктің жалгерлік төлемін; өндіріске қызмет көрсетумен байла- нысты өндірістік қызметкерлердің жалақысын; ақаудан болатын ысы- рапты есептеу үшін пайдаланылады.

Ү стеме шығыстардың құрамын- да жаңа бұйым өндірісін игерумен және дайындаумен, тау-кен дайындау жұмыстарымен байланысты шы-

24 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ғындар және осындай басқа шығыс- тар көрсетіледі. Осы шығыстар бо- лашақтағы кезеңдердің шотында есептеледі, содан кейін бірте-бірте өндіріс шығынына жатқызылады.

Әкімшілік шығыстар, өнім сату мен қызмет көрсету жөніндегі шығы- стар мен сыйлықақы шығыстары өнімнің өзіндік қүнына кірмейді. Есепті кезеңнің соңында олар есепті жылдың пайдасының (залалының) есебіне жатқызылады.

Ай ішіндегі қосалқы өндірістік шығындары аттас шоттарда есепте- леді және айдың соңында негізгі өндіріске, қосалқы шығыстарға, әкімшілік шығыстарға, өнім сату мен қызмет көрсету шығыстарына жат- қызылады. Содан кейін үстеме шы-

ғыстар аяқталмаған өндіріс пен тау- арлық шығарудың (жүмыс, қызмет) арасындағы, осыдан кейін - біркелкі өнім, жүмыс, қызмет түрлері немесе топтары арасында бөлінеді. [3.176 б.]

Шығарылған өнімнің өзіндік қүнын анықтау үшін ең алдымен түгендеудің немесе жедел есептің деректері бойынша аяқталмаған өндірістің есепті кезеңнің соңындағы қалдықтары анықталып, бағаланады. Содан кейін есепті кезеңнің басын- дағы қалдығына есепті кезеңде жа- салған шығындар қосылады (одан ақауға жатқызылған өнімнің, қайта- рылатын қалдықтың қүны және т.б. шегеріледі). Есеп біркелкі өнім (жүмыс, қызмет) түрлері немесе топ- тары бойынша жасалады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Кеулимжаев К.К., Джумагазина А.К. Вопросы совершенствования

учета затрат на производства // бухгалтерский учет и аудит, 1999.- .№6. - С. 29-27

2. Тайгашинова К.Т. Организация учета в производственной бухгалте­рии // Методическое пособие. - Алматы: Полиграф сервис, 2000. - 34 с.

3. Даулетбеков Ә.Д., Тайғашинова К.Т. және т.б. Басқарушы-өндірістік есеп (оқу қүралы). Алматы.: ТОО «Принт», 2000.- 180 б.

РезюмеПостроение учет а затрат на производство и способы калькулирования

себестоимости продукции в значительной степени зависят от особенности технологического процесса, организации, типа и характера производства.

Под организацией производства следует понимать такую систему работы, которая обеспечивает слаженность, взаимную согласованность всех составных элементов процесса производства с целью экономного расходования денежных, т рудовых и мат ериальны х ресурсов и обеспечения своевременного выпуска продукции (работ, услуг) в заданном количестве и качестве.

SummaryConstruction accounting o f production and methods o f calculation o f cost o f

production in significant depend on the particular process and organizations such as the character o f production. Under the organization o f production should understand mean a system o f work which ensures the consistency o f all the conference part o f the process o f production to economical spending o f labor and materials and ensure timely production o f goods (works , services) in a given quality and quality.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 25

УЧЕТ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ, АМОРТИЗАЦИИ И ИЗНОСА

Нурмагамбетова Д.М.,магистрант ААЭС

В условиях рыночной экономики, когда отдельные предприятия имуще­ственно обособлены, важное значе­ние приобретает оценка имущества предприятия. Она производится по бухгалтерскому балансу.

Имущество предприятия состав­ляют основные средства и прочие внеоборотные активы, оборотные средства и финансовые активы.

Фиксированные активы (основ­ные средства и нематериальные ак­тивы) часто составляют главную роль активов компаний, действующих во многих сферах предприниматель­ской деятельности. Информация о них имеет большое значение для харак­теристики финансового положения и результатов деятельности компаний.

Признание объектов основных средств и нематериальных активов означает принятие их к учету для включения в бухгалтерский баланс. В отношении основных средств и не­материальных активов применяются общие условия признания активов. Они предусматривают выполнение одновременно двух условий:

- наличие высокой степени уве­ренности в том, что компания смо­жет получить в будущем связанные с активом экономические выгоды;

- надежность оценки фактичес­кой стоимости активов.

Любое производство возможно только с привлечением средств про­изводства, которые подразделяются на предметы труда (сырье, материа­

лы, покупные полуфабрикаты) и сред­ства труда (станки, машины). Вклю­чение того или иного предмета тру­да в состав средств труда определя­ется не внешними признаками, а той ролью, которую он выполняет в про­цессе производства.

Учет основных средств на пред­приятии организуется в соответствии с МСФО/IAS №» 16 «Основные сред­ства». Этот стандарт определяет методику учета основных средств, принадлежащих субъекту на праве собственности, хозяйственного веде­ния или оперативного управления [ 1].

Единицей учета основных средств является инвентарный объект, то есть законченное устройство, предмет или комплекс предметов со всеми принад­лежностями и приспособлениями. Инвентарные объекты делятся на простые (единичные) и сложные, со­стоящие из нескольких предметов. Признаком обособления одного вида инвентарных объектов от другого слу­жит выполнение ими самостоятельных функций.

Основные средства промышлен­ности занимают важное место в на­циональном богатстве. Удельный вес промышленности в основных произ­водственных средствах составляет более 48%.

Темпы роста основных средств промышленности превосходят темпы роста основных производственных средств в целом по экономическому сектору.

26 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

В практике учета и планирования воспроизводства основных средств в промышленности используются как денежные, так и натуральные пока­затели, поскольку основные средства в производственном процессе высту­пают не только как носители стоимо­сти, но и как совокупность определен­ных средств труда.

Денежная оценка основных средств необходима для учета их динамики, планирования расширенно­го воспроизводства, установления изнашиваемости, начисления аморти­зации, определения себестоимости продукции и рентабельности предпри­ятий, а также для осуществления хо­зяйственного расчета.

Также, амортизация - это объек­тивный процесс перенесения аморти­зационной стоимости основных средств по мере износа на произво­димый с их помощью продукт (рабо­ты, услуги). Амортизационные отчис­ления - один из основных элементов, составляющих себестоимость про­дукции (работ, услуг). Завышение или занижение суммы амортизацион­ных отчислений приводит к искаже­нию затрат на производство.

Основные средства - это мате­риальные активы, действующие в течение длительного времени (более одного года), как в сфере материаль­ного производства, так и в непроиз­водственной (социальной) сфере. К ним относятся: земельные участки, здания, сооружения, многолетние на­саждения и другие объекты, прочно связанные с землей, перемещение которых невозможно без ущерба их назначению, транспортные средства, оборудование, орудия лова, производ­ственный и хозяйственный инвентарь, взрослый рабочий и продуктивный скот, специальные инструменты и прочие основные средства.

Амортизируемая стоимость- разность между первоначальной сто­имостью и прогнозируемой ликвида­ционной стоимостью, которая систе­матически распределяется в виде амортизационных отчислений на рас­ходы субъекта в течение всего сро­ка полезной или нормативной служ­бы, при этом:

- срок полезной службы - это период, в течение которого предпри­ятие предполагает получение эконо­мической выгоды от использования основных средств;

- срок нормативной службы - это период, в течение которого предпри­ятие начисляет износ на основные средства в соответствии с установ­ленными нормами.

Основные средства, участвуя в процессе производства, под влияни­ем времени, воздействием сил при­роды, физических сил, технических и экономических факторов, т.е. в про­цессе эксплуатации они постепенно изнашиваются, они утрачивают свои свойства и приходят в негодность. То есть износ - это процесс потери фи­зических и моральных характеристик объектов основных средств. Разли­чают два вида износа: физический и моральный.

Физический износ основных средств является результатом их ис­пользования и воздействия внешних факторов, то есть такой износ проис­ходит в результате участия основных средств в процессе производства в связи с механическим изнашиванием частей и деталей оборудования, кон­структивных элементов зданий и со­оружений (эксплуатационная форма физического износа), а также под воз­действием различных внешних фак­торов: влажности, атмосферных осадков, ржавления, старения метал­ла и др. (естественная форма физи-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 27

ческого износа). В результате физи­ческого износа утрачивается часть первоначальной стоимости основных средств.

Моральный износ основных средств представляет собой процесс, в результате которого активы не со­ответствуют современным требова­ниям развития науки и техники, то есть связан с техническим прогрес­сом, совершенствованием и обновле­нием методов производства. Совер­шенствование техники и технологий способствует удешевлению произ­водства аналогичных действующих основных средств. В связи с этим основные средства, находящиеся в эксплуатации, как бы обесценивают­ся, теряя часть своей стоимости. С созданием и внедрением в производ­ство принципиально новых, более со­вершенных и экономичных видов ма­шин, оборудования, зданий и соору­жений, новых или улучшенных более продуктивных пород животных, видов и сортов многолетних насаждений становится экономически нецелесо­образным дальнейшее использование действующих основных средств.

Моральный износ основных средств определяют следующие фак­торы: новшества в производстве или обновлении оборудования (замена старых машин на новые, более про­изводительными); совершенствова­ние технологического процесса - при новой технологии невозможно ис­пользовать действующие машины и оборудование; обновление и измене­ние номенклатуры выпускаемой про­дукции (при этом старые машины и оборудование не пригодны для выпус­ка новой продукции); сокращение спроса на отдельные товары, требу­ющее от субъекта сокращения коли­чества машин и оборудования для производства этих товаров; измене­

ния в занятости рабочей силы, ква­лификации персонала, географии раз­мещения производства, которые мо­гут потребовать уменьшения произ­водства и количества используемых машин и оборудования.

В результате действия морально­го износа до наступления срока фи­зического износа объекты основных средств заменяют новыми, более эко­номичными. С целью устранения морального износа проводят реконст­рукцию и модернизацию объектов основных средств. Воздействию мо­рального износа подвержены все ос­новные средства, кроме музейных и художественных ценностей, книг фун­даментальных библиотек, фильмо- фондов, зданий и сооружений, явля­ющихся памятниками архитектуры и искусства.

Амортизация (лат.Ашоі^аІіо - «погашение») - стоимостное выра­жение износа. Амортизация - объек­тивный процесс перенесения аморти­зируемой стоимости основных средств по мере износа на произво­димый с их помощью продукт, рабо­ты и услуги; использование специаль­ных денежных средств - амортиза­ционных отчислений, включаемых в издержки производства или обраще­ния для простого и расширенного про­изводства основных средств (основ­ного капитала). Амортизируемая сто­имость представляет собой разницу между первоначальной стоимостью и ликвидационной, которая определя­ется при поступлении основных средств как предполагаемая сто­имость запасных частей, лома, отхо­дов, образующихся в конце срока полезной службы [2]. Для начисления амортизации используют следующие счета:

2421 «Износ зданий сооружений»2422 «Износ машин, оборудова-

28 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ния, передаточных устройств»2423 «Износ транспортных

средств»2424 «Износ прочих основных

средств»К каждому из указанных выше

счетов могут быть открыты субсчета:1 - «Износ собственных основ­

ных средств»2 - «Износ долгосрочно аренду­

емых основных средств».В соответствии с принципами

бухгалтерского учета стоимость ос­новных средств должна равномерно распределяться в течение предпола­гаемого срока из эксплуатации путем распределения (списания) на отчет­ные периоды, в течение которых эти объекты способны выполнять функ­ции, приносящие доход их владельцу. Задача процесса амортизации - рас­пределить стоимость материальных активов длительного пользования на себестоимость продукции (работ, ус­луг) или расходы компании в течение предполагаемого срока эксплуатации.

Все материальные активы дли­тельного пользования, кроме земли, имеют ограниченный срок эксплуата­ции. Из-за ограниченного срока служ­бы стоимость этих активов необхо­димо распределять в течение всех лет эксплуатации. Основными причи­нами ограниченности срока службы активов являются физический и мо­ральный износ. Периодический ре­монт и тщательный уход могут со­хранить объекты в хорошем состоя­нии и продлить срок их службы, но, в конечном итоге каждый объект ос­новных средств должен придти в не­годность. Регулярный ремонт не ис­ключает необходимости амортиза­ции.

Амортизационные отчисления - один из основных элементов, состав­ляющих себестоимость продукции,

работ, услуг. Завышение или заниже­ние суммы амортизационных отчис­лений приводит к искажению затрат на производство.

Амортизация - это процесс рас­пределения амортизированной сто­имости актива в течение срока служ­бы.

Амортизационные отчисления признаются за каждый отчетный пе­риод как расход.

Амортизационные отчисления производятся по нормам амортиза­ции.

Норма амортизации - отношение годовой суммы амортизационных отчислений к среднегодовой стоимо­сти основных средств.

Согласно статье 120 пункт 1 Ко­декса Республики Казахстан «О на­логах и других обязательных плате­жах в бюджет» (Налоговый кодекс), подлежащие амортизации фиксиро­ванные активы распределяются по группам и подгруппам/

Начисление амортизации на ос­новные средства, вновь введенным в эксплуатацию, начинается с момен­та, как только актив будет годен к использованию. По выбывшим ос­новным средствам начисление амор­тизации прекращается с первого чис­ла месяца, следующего за месяцем выбытия. Амортизация по всем ви­дам основных средств начисляется в целых тенге.

По полностью самортизирован­ным основным средствам начисле­ние амортизации прекращается с пер­вого числа месяца, следующего за последним месяцем, в котором амор­тизируемая стоимость этих средств была полностью перенесена на себе­стоимость продукции (работ, услуг), а объект подлежит списанию с балан­са. Если объект основных средств полностью амортизирован, но может

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 29

выполнять свои функции, то предпри­ятию необходимо определить его рыночную (текущую) стоимость эк­спертным путем и пересмотреть срок полезного использования.

Начисление амортизации по арендованным основным средствам производится арендодателем или арендатором в соответствии с фор­мой и условиями договора аренды.

Начисление амортизации не про­изводится во время проведения рекон­струкции и технического перевооруже­ния при условии их полной остановки. Кроме того, амортизация не начисля­ется по следующим видам основных средств: земле, продуктивному скоту, библиотечным фондам, музейным ценностям, памятникам архитектуры и искусства, автомобильным дорогам общего пользования.

Износ по объектам основных средств, не законченных строитель­ством (не оформленных актами при­емки), но фактически эксплуатируе - мым, начисляется в общем порядке. Основанием для начисления износа является справка о стоимости этих объектов (их частей) по данным уче­та капитальных вложений. При офор­млении актами о вводе в действие этих объектов и зачислении их в со­

став основных средств раннее начис­ленную сумму уточняют.

Амортизационные отчисления по арендуемым основным средствам на условиях финансовой аренды начис­ляет арендатор. Начисление аморти­зации отражается по дебету издер­жек производства и других счетов (счета 8415, 7110, 7210, 2930 и др.) и кредиту счетов подраздела 2420 (счета 2421, 2422, 2423, 2423, субсчет «Амортизация арендуемых основных средств»).

После оплаты выкупной стоимо­сти арендуемые на условиях финан­совой аренды основные средства пе­реходят в состав собственных. При этом дебетуют счета подраздела 2410 «Основные средства» (счета 2412- 2415, субсчет «Собственные основные средства») и кредитуют счета подраздела 2410 «Основные средства» (2412 -2415, субсчет «Арендуемые основные средства»). Одновременно износ этих арендуе­мых основных средств записывают по дебету счетов подраздела 2420, субсчет «Амортизация арендуемых основных средств» и кредиту счетов подраздела 2420, субсчет «Аморти­зация собственных основных средств».

Список использованной литературы:1. МСФО/IAS №» 16 «Основные средства» ИД «БИКО», 20082. Назарова В. Л. Бухгалтерский учет./Учебное пособие. Алматыкітап

баспасы, 2011. -623 с.

ТүйінАмортизациялық аударымза активтердің құнының жүйелі түрде пайдалы

қолдану мерзімінде бөлінуі және ол өзіндік құнның маңызды бөліктерінің бірі болып табылады

SummaryIn given article kinds, main principles and planning stages in market economy are

considered economic essence of system of planning at the enterprise.

30 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫНЫҢ ДАМУ НЕГІЗДЕРІ

Токатаева Ж.Н.,АЭСА магистранты

Компаниялардың халықаралық нарықта бірігіп жұмыс жасауы үшін ХҚЕС маңызы зор. Бөлек елдердің бір-бірімен қарым-қатынас жасауы үшін, бір-бірінен несиелер алу үшін, шетелдік инвесторлармен, жабдық- таушылармен, сатып алушылармен жұмыс жасау үшін осы халықаралық қаржылық есептілік стандарттары құрылған болатын.

Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты (ХҚЕС) - бұл бүкіл әлем- де ұйымдардың қаржы есептерін жасау үшін қаржы-шаруашылық опе- рацияларын тануға, бағалау мен ашып көрсетуге талаптар қоятын ере- желер.

Қазіргі уақытта қалыптасқан әлемдік үрдіс барлық елдердің қаржы есептілігін оның халықаралық стандарттарына сәйкес жасауға көшуін қажет етеді. Қаржы нарығы- ның етек жайып келе жатқан ғалам- дану процесі ауқымында барлық ірі иңцустриялық елдер өздерінің ұлттық стандарттарынан бас тартып бірың- ғай халықаралық стандартқа көшу- де. Мәселен Еуропа одағы елдері 2005 жылдан бастап ХҚЕС форма- сында біріктірілген қаржы есептілігін міндетті түрде жасайды. АҚШ ма- мандары ХҚЕС пен жалпы қабылда- нған бухгалтерлік есеп қағидаларын жақындастыру жөнінде жан-жақты жұмыс жүргізуде.

Халықаралық стандарттардың жалпы мақсаты - сенімділікті қам- тамасыз ету, олар барлық қажетті сипаттамаларға ие болады. Оған

өнім мен қызметтің сапасы, экологи- ялық тазалығы, қауіпсіздігі, сенімділігі, үйлесімділігі және тиімділігі жатады. Сол сияқты халы- қаралық стандарттар экономикалық шығындарды азайтуды қамтамасыз етуге көмектеседі

Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бух- галтерлік есепке алу стандарттары болып есептелінеді. Сондықтан да, көптеген елдерде, Австралияда, Гер- манияда, Ұлыбританияда өздерінің есептілігін осы елдердің ұлттық стан- дарттарына емес, халықаралық стан- дарттарға сәйкес ұсына алады. Ба- сқа мемлекеттерде, мысалы Канада- да, Жапония мен АҚШ-та бұған да жол беріледі, алайда ХҚЕС бойынша есептілік дайындайтын компаниялар оның осы елдердің ұлттық стандар­ттарына сәйкес дайындалатын есеп- тіліктен айырмашылығының тізімін қосымша ұсынуы тиіс.

Біздің мемлекетіміз де осы про- цестен тысқары қалмады. Тәу- елсіздік алған сәттен бастап еліміз халықаралық тәжірибені зерттеу нәтижесінде өзінің бухгалтерлік жүйесін реформалауға дереу кірісті.

Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет халықаралық бухгал- терлік есеп стандарттары жөніндегі комитет қолдана бастады [1, 254б].

1973 жылғы 29 маусымда Авст- ралияның, Канаданың, Францияның, Германияның, Жапонияның, Мекси- каның, Нидерландының, Ұлыбрита-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 31

ния мен Ирландияның және Амери­ка Қүрама Штаттарының кәсіби бух- галтерлері арасындағы келісім нәти- жесінде негізі қаланған ХБЕС жөніндегі Комитеті қүрылған бола- тын.

Бүл халықаралық стандарт жөніндегі комитеттің 1973-1989 жыл- дардағы негізгі атқаратын қызмет- тері экономикасы дамыған елдерде тәжірибиелік есеп жүргізілуін жинақ- тау, қаржылық есеп бойынша ақпа- ратты үсыну және ашып көрсету, со- ңында бүл атқарылғш қызметтердің негізінде жинақталғш ережелер мен түсініктерді беру туралы қүжат қалыптасады. Және бүл қүжаттың аталуы «халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары» болып қалыпта- сты.

1989 - 1995 жылдар аралығында ХҚЕС жүйесін стандарт жүйесінде бастапқы қалыптастыру мен жалпы барлығына бірдей концепция негізінде негіздеу қабылдшған болатын.

Ал 1989 жылы халықаралық стандарт жөніндегі комитет қаржы- лық есептіліктің концепциялық не- гіздерін әзірлеу мен үсынуын жетіл- діру жолдарын дайындауды қолға алған болатын.

Әзірленіп, 1997 жылғы 1 қаңтар- дан бастап қолданысқа енгізілген Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары ХҚЕС-ке барынша жақындастырылды, соған негізделіп, елімізде нарықтық қатынастардың қалыптасуында ерекше рөл атқарды.

2001 жылы IASC Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары Ба- сқармасы (ХБЕСБ) болып қайта қүрылған болатын. 2001 жылдың сәуірінде қабылданған бүрынғы Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын қабылдап, ары қарай Халықаралық қаржылық есеп стан- дарттары атауымен стандарттарын

шығара отырып жүмысты жалғас- тырды.

Мақсаты демекші, ХБЕСБ өз мақсаттарына негізінен ХҚЕС-ын әзірлеу және жариялау, сол стандар- ттардың жалпы мақсаттағы қаржы есептілігінде және басқа қаржы қүжаттарында қолданылуына жәрдемдесу жолымен жетеді. Өзге қаржы қүжаттары қаржы есептілігі- нен тыс берілген, қаржы есептілігінің толық жиынтығын түсіндіру кезінде көмектесетін немесе пайдаланушы- лардың тиімді экономикалық шешім- дер қабылдау қабілетін арттыратын ақпаратты қамтиды.

«Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептілігі туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы №«234-Ш ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес «қаржы үйымдары, акционерлік қоғамдар, жер қойнауын пайдалана- тын үйымдар және жарғылық капи- талында мемлекеттің қатысу үлесі бар, сондай-ақ шаруашылық жүргізу қүқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындар» жататын ірі кәсіпкерлік субьектілері мен көптттілік мүдделі үйымдар жасауға тиіс.

Осы үйымдар өзінің қаржы есептілігін мерзімді баспасөзде жа- риялауға міндетті. Бухгалтерлік есеп жүргізуден және қаржы есептілігін жасаудан босатылмаған жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ шағын және орта бизнес субьектілері ХҚЕС-қа көшуде бағдарламасының ке- шенділігі мен әдістемелік қиыңцығы- на байланысты қаржы есептілігін үлттық стандартқа сәйкес жасайды. Алайда орта кәсіпкерлік субьектілері, сондай-ақ жедел басқару қүқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын- дар (қазынашылық кәсіпорындар) есеп саясатын бекіткен олардың бас- шы органдарының шешімі бойынша қаржы есептілігін халықаралық стан-

32 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

дарттарға сәйкес жасауға кұкылы.Жоғарыда айтып кеткендей

Қазакстанда 2003 жылдан бастап барлык каржы ұйымдары, 2005 жыл- дан бастап акционерлік коғамдар, ал 2006 жылдан бастап өзге де ұйым- дар, мемлекеттік мекемелерден ба­ска есептілікті ХҚЕС бойынша дай- ындауы тиіс. Ал шағын кәсіпкерлік- терге ерікті түрде ХКЕС кез келген уакытта колдануына берілді.

Ал мемлекеттік мекемелерге келетін болсак 2013 жылдың 1 каңта- рынан бастап барлык мемлекеттік мекемелердегі каржылык есептер толығымен Қоғамдык сектор үшін халыкаралык каржылык есептілік стандарттарына (ҚСХҚЕС-ке) өтеді.

Қаржы есептілігінің стандарты - бұл «бухгалтерлік есеп жүргізу мен каржы есептілігін жасаудың кағида- лары мен әдістері белгіленетін кұжат» [2, 1 бап, 3 б ].

Стандарттар ұлттъщ және халы- каралык болады.

Қаржы есептілігінің ұлтт^ік стан- дарттары - бұл уәкілетті орган, яғни бухгалтерлік есеп пен каржы есептілігі саласындағы кызметті реттеуді жүзе- ге асыратын орталык мемлекеттік орган бекіткен стандарт. Халыкара- лык бухгалтерлік есеп стандартын дайындау (кұру) барысында әрбір ел- дердегі тәжірибеде кездескен мәсе- лелер жан-жакты талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір ел өзінің ұлттык бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (кұруы) ба- рысында халыкаралык бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады.

Бүгінгі күнге ҚР ҚМ ұлттык каржылык есептілік № 1,2 стандарт- тары жасалып бекітілген.

№1 ҰҚЕС жеңілдетілген декла- рацияның негізінде шаруа немесе фермерлік қожалықтарға, ауыл шару- ашылығы өнімдерін өндіретін заңды

тұлғаларға арналған арнайы салык режимдерін колданатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (бұдан әрі - субъект) бухгалтерлік есепті жүргізу және каржылык есептілікті жасау тәртібін аныктау максатында «Бухгалтерлік есеп пен каржылык есептілік туралы» Қазакстан Респуб- ликасының Заңына сәйкес әзірленді.

№ 2 ҰҚЕС шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің бухгал- терлік есепті жүргізу және каржылык есептілігті жасау тәртібін аныктау максатында карастырылған. Қаржы- лык есептілік бүгінгі күнге - негізгі акпараттау кұжат, бұл кұжаттың мәліметтері бизнесті баскару бары­сында тиімді шешімдер кабылдау үшін кажет.

ХҚЕС-та кез келген ұйым үшін міндетті көптеген операцияларды есептілікте ашып көрсетудің ереже- лері бар. Бұл нарыкка катысушылар- дың есептілікті түсінуін жеңілдетеді, сонымен бірге акпараттык біріктірілген есептілік жасауға мүмкіндік береді. Сондыктан ХҚЕС бүкіл әлемде шаруашылык жүргізуші субьектілердің кызметі туралы ашык әрі түсінікті акпарат табыс етуге ар- налған ең тиімді кұралдар жиынтығы ретінде танылған. Қазакстандык ұйымдардың Қазакстан Республика- сында ғана емес, сонымен бірге шет елдерде сенімге ие болған каржы есептілігіне көшуі елімізде жүргізіліп жаткан бухгалтерлік есеп жүйесі ре- формасының өте маңызды элементі болып табылады.

Қазакстан бухгалтерлік есеп пен аудит жүйесін дамыту ісінде көшбас- шы болып танылуына байланысты Кеңестің орталығы Қазакстанда кұрылған.

ЕССБА СІРА сертификаттауды ХҚЕС негізінде жүргізеді. СІРА сер- тификаттауға: САР - сертификатта-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 33

лған бухгалтер-практик және СІРА - сертификатталған халықаралық кәсіби бухгалтер деп аталатын 2 дең- гей кіреді. Оқу бағдарламасы Халы- қаралық бухгалтерлер федерациясы- ның қазіргі заманғы талаптарына, стандарттарына сәйкес әзірленген. Қазіргі уақытта САР бағдарламасы бойынша 7853 адам сертификаттал- ды, оның 3015-і Қазақстанның өкілдері [3, 11 б].

Айтылғанды қорытындылай келе еліміздің ХҚЕС-қа көшу қара бастың қамы немесе орынсыз тілек емес обьективтік қажеттілік екенін атап өтеміз. Қазақстан Республикасы тең құқ^іқты әріптес ретінде әлемдік эко- номикалық қауымдастыққа кіру және өзінің стратегиялық мақсаты - әлемнің бәсекеге неғұрлым қабілетті

50 елінің қатарына кіру үшін қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп пен қаржы есептілігі жүйесін тиісінше ұйымдастыруы тиіс.

Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгал- терлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты бас- қару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды эконо- микалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

Барлық ірі компаниялардың бар- лығы халықаралық нарыққа шығуда. Компаниялардың халықаралық на- рықта бірігіп жұмыс жасауы үшін ХҚЕС маңызы зор.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. КЕХС колдану бойынша әдістемелік ұсынылымдар, Алматы, 2007ж.-

266 бет;2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық

есептілік туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы №°234-Ш Заңы, 26 бап-26 бет;3. Дүйсембаев К.Ш. Қаржы есептілігін талдау:Окулық.-Алматы:Эконо-

мика,2011ж .-348 бет.

РезюмеМ еж дународны е ст андарт ы ф инансовой от чет ност и - это правила,

устанавливающие требования к признанию, оценке и раскрытию финансово­хозяйственных операций для составления финансовых отчетов организаций во всем мире.

SummaryInternational Financial Reporting Standards are the rules establishing requirements

to recognition, an assessment and disclosure o f financial and economic activities fo r drawing up financial reports o f the organizations around the world.

34 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

МҰНАЙ-ГАЗ СЕКТОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Нурбаева А.Е.АЭСА магистранты

Мақаланы калькуляция баптарына ереше тоқталудан бастағанды жөн қөрдік. Бухгалтерлік есеп стандартта- рында ш^іғ^індард^і есептеуцің 3 әдісі көрсетілген: нсрмативтік, бөлістік, тапсы- рыстық. Мүнай және мүнай-газдарын есептеуце бөлістік әдіс қолцаңылады. Бүл әдіс көбінесе шикізаттар мен мате- риалдарды өңдеумен айналысатын шекті өндіріс салаларында қолданылады. Бөлістік деп аяқталмаған жартылай фаб- рикаттар одан әрі өзге кәсіпорындарға өткізу немесе басқа да бөлістіке бағыт- талған технологиялық процестің бөлігін айтамыз. Тізбектелген бөліс нәтижесш- де ақ^ірғы өнім алынады. Осылайша бір бөлістен жартылай фабрикатемес дай- ын өнім де алынуы мүмкш.

Өнеркәсіп қызметін басқару жүйесін қайта үйымдастыру отандыщ өндірістік есеп үшін «өндіріске жүмсалған шығындар есебі» және «өнімнің өзіндік құңын калькуляция- лау» үғымдарын бағалауда жаңа мүмкіндіктер ашады.

Калькуляция баптарының тізімін және олардың қүрамын, бөлу әдістерін өнім түрлері, жүмыс және қызмет көрсету бойынша салалық әдістемелік нүсқамасының есептік жоспарлау сүрақтары және өнімнің өзіндік қүнының калькуляциясы өндірістің қүрылымы мен есептік си- патына байланысты анықталады. Калькуляциялаудың бөлістік әдісін өндіріске қолдану мынадай қажетті- ліктерде туындайды: технологиялық бөлістің жалпылама өндірісі бар жағ- дайда, яғни материалдың бір түрінен

немесе кезекті өңдеулер кезінде ішкі материалдар қоспасынан бір немесе бірнеше әртүрлі сүрыптағы өнімдер алғаннан; шикізаттар мен материал- дардың көп көлемінің өңдеуге тек бірінші бөлікте ғана жіберіліп, ал қал- ған бөлігінің келесі жартылай фабри­ка бөлігінің өңдеуге түсуінен. Әрбір бөлістің жартылай фабрикаты аяқтал- маған сипатқа ие болып дайын өнім ретінде өткізілуі мүмкін [1, 241 б.].

Жалпылама өндіріске мүнай өнімдерің жатқызуға кезекті өндірістік сатылардың пластқа (мүнай бар жер қыртысы) әсер ету, мүнайды газынан бөліп алу, дайындау және мүнайды тасымалдау, тікелей шығындарды бірден мүнай және мүнайлы газға апару мүмкіндігінің болмауы кальку- ляциялауға бөлістік әдістің қолданы- луына әлі де негіз болмайды.

Мүнай өнімдерінің өзіндік құңын калькуляциялауца процестік әдістің қол - данылуы керектігін ПС.Безруких айт- қан. Бүл әдіс «қарапайым» деген ат- пен белгілі. Бүл әдіс жеңіл түсіндіріледі және келесідей шарттарды бөліп көрсетуге болады: өнімнің деректілігі және жалпылама шығындарды тікелей және жанама деп бөлуге болады, аяқталмаған өндіріс қалдықтарының болмауы себепті барлық шығындар- дың шығарылатын өнімге жіберілуі.

Бүл әдістердің келесідей 3 нүсқа- сы анықталады:

1. дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс қалдықтарының арасында шығындарды бөлу қажеттілігі туын- дағаннан;

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 35

2. бір мезгілде өңделетін бір түрдегі өніммен бірнеше өнім өңде- луде шығындарды бөлу қажеттілігі туындағанда;

3. осы процестер мен бөлістер өнімнің өзшдік құн^ін калькуляциялау мүмкіндігі болмағанда, (сатылар не- месе бөлістер) бөлек процестер бой- ынша шығындар есебін ұйымдасты- руда [2, 47бет].

Алдында айт^ілған нұсқалард^ің ішінен мұнай өнімдерінің өзшщк құн^ін калькуляциялауда екінші нұсқа қолданы- лады. Себебі мұнда бір мезгілде екі өнім (мұнай және мұнай-газ) өңделеді де, ал аяқталмаған өндіріс қалдығы мен ара- лық өнімдер болмайды. Сонымен про- цестік әдіс жаппай өнімнің бір немесе бірнеше өнмнң бірнеше техңологиялық сатылардан өткен кезде қолцанылуға ар- налған. Бірақ бұл әдіс бухгалтерлік есеп стандарттарында көрсетілмеген.

Мұнай және мұнай-газ өнімінің өзшщк құн і̂н калькуляциялаудыщ анали- тикал^іқ есебшің жүйесі өңдеуші өнерк- әсіпте қолайсыз болып табылады. Мұнай өңдеуші кәсіпорындардың шы- ғыңцарыңың калькуляцияльщ статья но- менкалатурасы өңцірістік стадия бойын- ша ш^іғ^індарға негізделеді: жер қ і̂рт і̂- сынан мұнай және газды өвдіру, мұнай- ды технологиялық дайындау және оның өндіріс ішіңце тасымалдануы.

«Мұнайды өңдеу қызметінің есебі мен есеп беруі» деген бухгал- терлік есеп стандартында өңдеу шы- ғындары технологиялық сатылар бойынша былайша топталған: мұнай- ды жер бетіне шығаруға байланыс- ты өндірістік шығындар, эксплуата- циялық скважиналардың жұмыс жағ- дайын және мұнайды жинау, тасы- малдау және дайындау, қорлардың амортизациялық құны, разведкалық және эксплутациялық скважиналар, қосалқы өндірістік құрылғылары мен өзге де негізгі құралдар.

Осындай принциппен топталған шығындар мынадай калькуляциялық статьяларды қалыптастырады.

1. Мұнай бөлудегі энергиялық шығындар;

2. Жер қыртысына жасанды эсер ету шығындары;

3. Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы;

4. Әлеуметтік салық;5. Негізгі қорлар амортизацияла-

ры;6. М^найды технологиялық дай-

ындау шығындары;7. Мұнай және газды жинау және

тасымалдау бойынша шығындар;8. Өндірісті ұстап түру және иге-

ру шығындары;9. Қондырғылардыұстау және

қолдану шығындары;10. Өзге де өндірістік шығындар.Мұнай және газ өнімдерінің

өзіндік құңын калькуляциялауда мы- надай тәртіпті сақтау керектігін ре- сей авторлары ұсынған:

• бөліс шығындары калькуляция- ның бөлек баптарында көрсетілмей-ақ «Өнім» статьясында көрсетілуі тиіс;

• өндіріс обьектілері мен өндірістік жұмыс түрлеріне сәйкес кешенді ста­тья ретінде қондырылғыларды ұстап тұру мен қолданысқа енгізу бойынша шығындар сәйкес салалар құрамын- да жатқызылуы тиіс;

• кешенді статья ретіндегі сәйкес цехтар бойынша цех шығындары бөлек көрсетілуі тиіс;

• жалпы өндірістік шығындар бөліс бойынша калькуляциялаудың бөлек статьясы ретінде өнімнің өзшдік құның құрамында қосылуы тиіс.

Г аз мұнай өңдеуші кәсіпорынның қосымша өнімі болып табыла оты- рып, материалдық және еңбек ресур- старының шығыстарына негіз бол- майды. Оған тек қана газды тасы- малдау шығындары жатқызылады.

36 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Мұнайды барлау және өндіру есебінің тәртібі «Мұнай-газ өндіру кызметіндегі есеп және есептілік» бухгалтерлік есеп стандарттарымен реттеледі. Бұл стандарттың макса- ты мұнай және газды барлау және өңдірумен байланысты. Бухгалтерлік есеп және каржылык есептілік кызы- метінің ерекшеліктерін аныктау болып табылады. Өндірістің жалпы көлемі- нде мұнай және газ өндіруде ерекше үлес салмағы жок заңды тұлғалар бұл стандартты колданбайды. Бұл стандарт максатында заңды тұлғалар ең болмағанда олардың көрсеткіштері төмендегі талаптын беруіне жауап берсе мұнай-газ өңдірудің айтарлык- тай көлемі бар ретінде каралады. Мұнай-газ өндіру кызметшщ ерек- шелігі мынадай түрде ерекше актив- терді кұрумен шарттастырады. ҚР заңдарына карсы келмейтін лицензи- ялар мен шарттарға кол кою және баска жолдармен алынған пайдалы казбаларды барлау және өңдіруді жүзеге асыру к^кыгеы бар.

Қорыта келе өз пікіріме токтал- сам, кез-келген ашык экономикалы ел үшін басылымдылыкты кандайда

салаларда бәсекелік артыкшылыкка ие. Қазакстан үшін мұндай бәсекелі артыкшылыкты болып мұнай өндіру және ауыл шаруашылығы болып та­былады. Бұл салалар біздің еліміз үшін экспорттык табыстардың 99 пайызын камтамасыз етеді. Осылай- ша Қазакстанн^ің сырткы экономика- лык кызметіндегі әлемдік нарыкка бағдарланған және жоғарғы валюта- лык түсімге ие салалар басылым- дыкты болып саналады. Қазакстан- да шетел инвестициясын тартымды ететін маңызды салалардың бірі мұнай индустриясы. Бүгінде мұнай өнеркәсібі республикаға валюталык түсімнің 3 0 пайызын береді. Қазакстанн^ің әлемдік мұнай нарығына шығуы мұнай нары- ғын дамытудың негізгі тендецияларын, мұнай экспорттаушы мемлекеттермен алдыщы катарлы мұнай кәсіпорынның негізгі заңдылыктарын, халыкаралык мұнай-газ жобаларын жүзеге асыру- дың негізгі шарттары, мұнай саласын каржыландыру және инвестициялау мәселелерін және халыкаралык мұнай бизнесіне елдің катынасуыныщ саяси және экономикалык салаларын зерттеу кажеттілігі мен өзектілігін тудырады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов: Учебник/ Под ред.-

Ректора КазЭУ им. Д.э.н. профессора Н.К. Мамырова, 2005г.-315с.2. Бухгалтерский учет: Учебник / Под ред. П.С. Безруких. М.: Бухгал­

терский учет, 1996..Резюме

Анализ проблем в области учета затрат на производство и калькулирования себестоимости продукции в нефтегазодобыче позволяет сделать вывод о том, что назрела потребность в исследовании данной области, учитывающем специфику неф т егазодобы ваю щ ей промы ш ленност и и пот ребност и пользоват елей финансово-управленческой информации.

SummaryThe article suggests that "analysis of the problems in the area of ??production

costs and the calculation of the cost of production in oil and gas can be concluded that there is a need to study the art tailored to the oil and gas industry and the needs o f users o f financial and management information."

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 37

ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ

КОРПОРАТИВНАЯ КУЛЬТУРА, ОБЕСПЕЧИВАЮЩАЯ ПОВЫШЕНИЕ

ЭФФЕКТИВНОСТИБИЗНЕС-ОРГАНИЗАЦИЙ

Умерова Ж.А.,магстрант МВА, МБШ КазЭУ им. Т.Рыскулова

Актуальность темы исследова­ния определяется ролью корпоратив­ной культуры в повышении эффектив­ности деятельности организации. Тема значимости корпоративной куль­туры особенно актуальна сейчас, ког­да большинство компаний столкну­лись с негативным влиянием кризис­ной ситуации и ищут рецепты сиюми­нутного решения возникших проблем.

Согласно правилам менеджмен­та, для того, чтобы компания стала успешной, она должна в максималь­ной степени использовать свои пре­имущества, ключевые компетенции. Выделяются две группы факторов успеха: soft factors (так называемые «мягкие» факторы) и hard factors («жесткие» факторы). Исследования показывают, что успех компании в большей степени зависит от «мягких» факторов, таких как лидерство, зна­ния и приверженность сотрудников, чем от «жестких», таких как органи­зационная структура, совершенная система управления и т.д. «Мягкие» факторы в каждой компании уникаль­ны, поэтому они являются источни­ком устойчивого конкурентного пре­имущества, в то время как «жесткие» легко могут быть скопированы дру­гими компаниями.

Основной предпосылкой к выпол­нению данного исследования явля­ется следующая проблема. С одной стороны, согласно Р. Дафту, «внутрен­няя среда управленческой деятельно­сти включает корпоративную культу­ру, организационную структуру, тех­

нологию производства и все принад­лежащие компании здания и сооруже­ния, машины и оборудование. При этом наиболее значимым с точки зре­ния конкурентных преимуществ ком­пании фактором внутренней среды является корпоративная культура. Внутренняя культура должна соот­ветствовать требованиям, как внеш­ней среды, так и стратегии фирмы. И в случае достижения такого соот­ветствия всецело заинтересованные в своем труце работники формируют эффективно работающую организа- цию»[1 ]. Таким образом, именно кор­поративная культура является одним из важнейших факторов эффективно­сти и результативности бизнес-орга­низации. Но, с другой стороны, совре­менные типы организационных куль­тур, разработанные К. Камероном and Р. Куинном, Ч. Хэнди, Р. Коффи и Г. Джонс, Д. Диллом и А. Кеннеди, Г. Хофстедом, а также другими иссле­дователями исходят из того, что классифицируют и характеризуют культуры, но фактически не изучают характеристики культуры, ориентиро­ванной на повышенную эффектив­ность. Хотя в конечном итоге бизнес организации нужна не культура типа «клан» или типа «иерархия», а нужна культура, ориентирующая персонал и менеджмент на такие «коллективные представления», которые бы обеспе­чивали повышенную эффективность бизнес-организации. В тоже время, в трудах практиков бизнеса, например,

38 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

таких как Дж. Уелч, Дж. Дак, А. Гроф и других отмечаются «ценности», которые приводят к росту результа­тивности и эффективности персона­ла, а следовательно и бизнес- орга­низаций (компаний) в целом.

Корпоративная культура, которая ориентирована на повышенную ре­зультативность и эффективность представляется в виде некоторых формализмов.

Основным формализмом культу­ры (ее единицей) выступают ценно­сти. Согласно Р. Стюарт-Котце цен­ности - это то, что люди и организа­ции считают важным (ценным)[2]. При этом, как утверждает этот ав­тор (стремящийся выявить черты корпоративной культуры, обеспечива­ющей повышенную производитель­ность), «с ценностями связываются именно конкретное поведение, кото­рое можно наблюдать и измерять. Заявленные ценности определяют ожидания именно от конкретного по­ведения (правил поведения). Они со­здают как предсказуемость, так и прозрачность поведения. Корпора­тивные и индивидуальные ценности - это не то, что люди говорят, а то, что они делают».

Как отмечает Джек Уелч, эффек- тивностькомпании связана, прежде всего, с тремя организационными компонентами: вдохновляющей мис­сией, четким комплексом ценностей и системой тщательной оценки. Мис­сия разъяснит общую цель деятель­ности организации, а также вызовет у подчиненных энтузиазм и осозна­ние важности и неотложности выпол­няемой работы. Комплекс ценностей описывает, как люди должны дей­ствовать, чтобы осуществить эту миссию[3].

Чем прочнее ценности, тем бо­лее сильное влияние они оказывают

на поведение. Это не зависит от того, сформулированы они или нет. Подра­зумеваемые ценности, которые глу­боко укоренились в культуре данной организации и закрепляются поведе­нием руководства, могут очень серь­езно влиять на людей, в то время как провозглашенные ценности, которые остаются идеальными и не находят воплощения в поведении менедже­ров, могут иметь очень слабое влия­ние или вообще его не оказывать.

Некоторые наиболее типичные сферы, в которых ценности могут пря­мо или косвенно отражаться, это:

- показатели работы;- компетентность;- конкурентоспособность;- инновации;- качество;- обслуживание заказчика;- работа в команде;- забота о людях.Ценности воплощаются в реаль­

ность через нормы и артефакты. Они могут быть также выражены сред­ствами языка («организационный жаргон») в ритуалах, преданиях и мифах.

Ценности являются связующим или, наоборот, разъединяющим зве­ном между стратегией компании и ее корпоративной культурой. Ценности объединяют только тогда, когда со­впадают с бизнес-ценностями, за­декларированными компанией (на­пример, инновационность, результа­тивность, свобода, гибкость), и фак­тическими, реальными ценностями, вокруг которых объединяются лиде­ры, подразделения, сотрудники ком - пании, то есть вокруг которых сфор­мировалась корпоративная культура (контроль, стабильность, порядок, эффективность). А разъединяющим звеном ценности будут тогда, когда провозглашенные топ-менеджмен-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 39

том бизнес-ценности явно оторваны от реальной действительности, т.е. от жизни персонала, отношений внутри компании, коммуникаций, способов влияния и механизмов принятия ре­шений.

Согласно А. Томпсону и А. Ст­рикленду Ш, ценности и высокие эти­ческие стандарты положительно вли­яют на корпоративную культуру. Фор­мулировка корпоративных ценностей необходима для построения культуры, а кодекс этики - для развития корпо­ративного сознания.

Долан С. и Г арсия С. [4] выделя­ют три категории ценностей, одна из которых непосредственно связана с изучаемым вопросом: «ценностями, обеспечивающими эффективность и результативность». В этом подходе выделяются:

1. Экономико-прагматические ценности, которые необходимы для поддержания и объединения и объе­динения различных организационных систем. Они включают ценности, ка­сающиеся эффективности, производ­ственных стандартов, дисциплины, планирования, обеспечения качества и отчетность.

2. Этико-социальные ценности. Это ценности индивидов, которые управляют их поведением в группе - в обществе, на работе, в отношениях между людьми. Эти ценности согла­суются с социальными ценностями, такими, как честность, уважение и лояльность.

3. Эмоционально-развивающие ценности, которые необходимы для создания новых возможностей для деятельности. Такими ценностями являются: креатив/воображение; са- мосовершенство/самопознание; уве­ренность в себе/целеустремленность; приспособляемость/гибкость.

Изменение культуры проводится в следующих направлениях:

изменение поведения так назы­ваемых ролевых моделей - руково­дителей предприятий, формальных и неформальных лидеров в организа­ции;

пропаганда внутриорганизацион- ных ценностей при поддержке менед­жмента высшего звена;

изменение критериев раздачи «пряников» - вознаграждений и ста­тусов;

обучение сотрудников новому, к примеру, таким навыкам, как делеги­рование или коучинг, если таковыми они не обладали - это также будет способствовать изменению корпора­тивной культуры.

разработать и провести тщатель­но спланированные внутренние PR- акции;

внести изменения в требования к соискателям, выставляемые при принятии на работу, критерии продви­жения по карьерной лестнице и уволь­нения;

активно использовать организа­ционные символы и обряды, способ­ствующие внесению изменений в кор­поративную культуру.

Изменение корпоративной культу­ры можно достичь с помощью сле­дующих внутрикорпоративных мероп­риятий и средств коммуникации: teambuilding (мероприятия по командо- образованию);конференции, общие собрания;корпоративные праздники;- печатные издания (корпоративная га­зета либо брошюры);корпоративный сайт;виртуальное общение (дистанци­онный менеджмент);поздравления сотрудникам по итогам деятельности за период;поздравления с личными и национальными праздниками;конкур- сы; церемонии награждения.

40 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Список использованной литературы:

1. Дафт Р Менеджмент. 8-ое изд. СПб.: Питер, 2001 стр.1152. Стюарт-Котце Р. Результативность. Секреты эффективного поведе­

ния. Днепропетровск: Баланс Бизнес Букс. 20083. Уелч Дж., Уелч С. Победитель. М.: АСТ, 20074. Долан С., Г арсия С. «управление на основе ценностей. Корпоративное

руководство по выживанию, успешной жизнедеятельности и умению зараба­тывать деньги в XXI веке». Издательство «Протекст», 2008

ТүйінЗаманауи ж аздайда корпоративтік мәдениет, компанияның нарықтазы

ұзақмерзімді табысын қамтамасыз етуде маңызды құрал болып табылады. ¥йым үшін корпоративтік мәдениет даздарыс жаздайында, басқа да қиын жаздайларда, үміт өзегі болып қала береді.

SummaryIn modern conditions the corporate culture becomes the most important factor o f

long-term success o f the company in the market. The corporate culture o f the organization is capable to become a reliable basis o f stability in hard times.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 41

РАЗВИТИЕ РЫНКА ТРУДА В ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Барманбекова Г. С., слушатель МВА

Относительно ускоренное прове­дение экономических реформ в Ка­захстане, в целях перехода к рыноч­ным отношениям привело к значи­тельным переменам в сфере трудо­вых отношений. Фактически в усло­виях жестко регламентированной со­ветской экономики не было свобод­ного рынка труда, что определялось не прямыми запретами, а косвенны­ми причинами: уравнительностью оплаты труда, единообразием в усло­виях труда и оплате на различных предприятиях. [1]

Привычные ценности - норма­тивные стереотипы в сфере занятос­ти ориентировали на её стабильность, неизменность и гарантированность. Движение кадров вне специально организованных потоков рассматри­валось в планово-распределительной экономике как негативное явление, нарушающее стройный ход производ - ства по плановым показателям.

Вся система материальных и моральных поощрений традиционно была ориентирована на закрепление профессионального и квалификацион­ного положения работника в сфере занятости. Значительная часть соци­альных благ (жилье, услуги образо­вания, здравоохранения, отдыха и др.) распределялась бесплатно или льготно непосредственно из предус­мотренных фондов. Реальный доступ к дефицитным товарам и услугам (например, приобретение автомоби­ля, ряда товаров длительного пользо­вания, получение садового участка

т.п.) во многом зависел от места и стажа работы. Такое полупроизвод- ственное регулирование индивидуаль­ного потребления частично компен­сировало низкую оплату и обеспечи­вало работников некоторыми допол - нительными материальными и куль­турными благами. Дефицит кадров и политика уравнительного распределе­ния делали подобный социальный «контракт» не только возможным, но и неизбежным. За десятилетия соци­алистического хозяйствования были выработаны многочисленные спосо­бы минимизации трудовых усилий и увиливания от интенсивного и каче­ственного труда. Неполная самоот­дача была естественной защитной реакцией на плохие условия, низкую и уравнительную оплату, неквалифи­цированное руководство, периодичес­кую и всеобщую дезорганизацию. Таким образом, при той обществен­но-экономической системе работник имел довольно твердые гарантии ста­бильности своего положения в трудо­вой организации. При этом, безуслов­но, возникали сложности в поиске работы и в ходе трудовой адаптации, но они, как правило, определялись частными причинами, а не общей си­туацией. В целом для работников при этой системе хозяйствования была характерна низкая социальная и тру­довая мобильность. [2]

Социальная мобильность обыч­но определяется как процесс измене­ния социального статуса, а трудовая мобильность - как изменение трудо­

42 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

вого статуса. Вхождение нашей рес­публики в рыночную экономику обус - ловило формирование принципиально новых общественных и социально­трудовых отношений, основой кото­рых являются экономические отно­шения. Социально-ориентированная рыночная экономика выдвигает объективную необходимость реше­ния многих проблем, включая вопро­сы развития и регулирования трудо­вых отношений. Причем отношения эти должны целенаправленно регули­роваться в интересах человека и в интересах общества в целом. [3]

Все возрастающий разрыв меж­ду реальной жизнью людей и трудо­вым правом потребовал скорейшего пересмотра законодательства. Разра­ботка новых и внесение изменений в действующее законодательство о тру­де явились крайне важной и неотлож­ной задачей, которые регламентирова­ли гарантии и нормы по условиям тру­да, порядка заключения индивидуаль­ных и коллективных договоров с оп­ределением основных прав и ответ­ственности сторон трудовых правоот­ношений. Такой подход должен был обеспечивать большую гибкость си­стемы развития трудовых отношений и позволять, при необходимости, кор­ректировать ее с учетом складываю­щейся экономической ситуации.

Трудовой Кодекс РК(в дальней- шем-ТК РК) за счет включения в него норм утративших силу законодатель­ных актов стал более значительным по объему, содержит 40 глав, вклю­чающих в себя 341 статью (в старом Законе о труде было всего 12 глав из 109 статей), и содержит значитель­ное количество новаций, из которых в специальных главах и статьях по­лучили довольно четкую регламента­цию следующие:

- принципы трудового законода­

тельства;- компетенция всех государствен­

ных органов в области регулирования трудовых отношений;

- основания возникновения труцо- вых отношений;

- основные права и обязанности работника и работодателя;

- порядок заключения, прекраще­ния и расторжения трудового догово­ра (ранее он именовался индивиду­альным трудовым договором);

- защита персональных данных работника;

- режим рабочего времени и нор­мирование труда;

- оплата труда;-профессиональная подготовка,

переподготовка и повышение квали­фикации;

- гарантии и компенсационные выплаты;

- рассмотрение индивидуальных трудовых споров;

-особенности регулирования тру­да женщин и иных лиц с семейными обязанностями;

-особенности регулирования тру­да работников, работающих по со­вместительству, надомных работни­ков, инвалидов и гражданских служа­щих;

-особенности регулирования тру­да работников субъектов малого предпринимательства (со среднего­довой численностью работников не более 25 человек), руководителей и членов коллегиальных исполнитель­ных органов юридических лиц, а так­же иных категорий работников;

- социальное партнерство и кол - лективные отношения в сфере труда;

- порядок рассмотрения индиви­дуальных и коллективных трудовых споров;

- вопросы безопасности и охра­ны труда;

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 43

- расследование и учет несчаст­ных случаев и иных повреждений здо­ровья работников, связанных с тру­довой деятельностью;

- государственный и обществен­ный контроль за соблюдением трудо­вого законодательства;

- внутренний контроль по безо­пасности и охране труда.

Раскроем содержание некоторых из этих новаций конкретнее.

Прежде всего, примечательно что в число основных принципов тру­дового законодательства, наряду с общеизвестными, включены такие, как приоритет жизни и здоровья ра­ботника по отношению к результатам производственной деятельности и обеспечение права представителей работников осуществлять обще­ственный контроль за соблюдением трудового законодательства. [4]

ТК РК, в отличие от ранее дей­ствовавшего Закона о труде, регулиру­ет не только трудовые и связанные с ними отношения, но также отношения социального партнерства и отношения по безопасности и охране труда.

В ТК РК четко прописано разгра­ничение полномочий в области регу­лирования трудовых отношений меж­ду Правительством, уполномочен­ным государственным органом по труду (министерством труда и соци­альной защиты населения) и его тер­риториальными подразделениями, а также местными исполнительными органами.

Законодательное закрепление новой модели регулирования трудо­вых отношений способствует: устой­чивому функционированию рынка тру­да, созданию необходимого правово­го поля для достижения баланса ин­тересов сторон трудовых отношений, реальной защиты трудовых и соци­альных прав работников с учетом

интересов работодателей, созданию нового типа трудовых отношений, ко­торый должен включать мотивацию работников к труду, а работодателя - к выпуску конкурентоспособной продукции и оказанию качественных услуг (работ), унификации трудового законодательства с международны­ми стандартами труда и т.д. [5,6]

То есть характер этих отноше­ний, основываясь на выше рассмот­ренной правовой базе и отражая «дей­ствие» рыночных механизмов хозяй­ствования, меняется в русле сочета­ния интересов обладателей рабочей силы, работодателей и государства.

Необходимо также отметить, что опережающий рост производства, особенно в частном секторе экономи­ки и высокие темпы институциональ­ных изменений, вызванных превали­рованием частной собственности в производственных и инфраструктур­ных отраслях, послужили основой по­вышения производительности труда. Хотя последнее время этому показа­телю не уделяется должного внима­ния, приходится констатировать, что учет закономерностей соотношения в темпах роста производительности и оплаты труда является объективным процессом. Именно поэтому измене­ния в уровне первого из этих показа­телей должны вызвать научно-прак­тический интерес не только на уров­не государства, но и на уровне отрас­левых и региональных органов управ­ления народным хозяйством.

В общем объеме ВВП превали­рующее значение имеет производ­ство платных услуг, что соответству­ет периоду постиндустриального раз­вития и условиям применения рыноч­ных механизмов хозяйствования.

Таким образом, можно сделать вполне определенный вывод о том, что научная характеристика развития

44 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

трудовых отношений и рассмотрение их практической значимости требуют комплексного подхода к вопросам формирования рынка труда, занятос­

ти экономически активного населе­ния, определения соотношений в тем­пах роста производительности и оп­латы труда.

Список использованной литературы:1. Акбутаев М. (2005). Обеспечение взаимосвязи оплаты и результатов

труда работников. Труд в Казахстане, №5, стр.12.2. Армстронг М. (2008). Практика управления человеческими ресурса­

ми. 8-е изд. Спб.: Питер3. Ахметов Н. (2004). Эффективное использование трудовых ресурсов в

экономической системе. Транзитная экономика, №1.4. Долгосрочная стратегия развития Казахстана «Казахстан - 2030».5. Нургалиева Е.Н. (1997). Механизм правового регулирования труда­

. Алматы: Экономика.6. Конвенция МОТ № 111 «О дискриминации в области труда и занятий».

ТүйінЕңбек қатынастарын реттеудің экономикалық -ұйымдастыру механизмін

жетілдіру формалды емес еңбек қатынастарын бірте-бірте айқындауза және еңбекпен қамтуды тіркеу аясының кеңеюіне, сонымен қатар жұмыс берушілердің мүдделерін ескере отырып қызметкерлердің еңбек құқызын шынайы қорзауды күшейтуге базытталуы керек. Бұл жерде акцент еңбек нарызындазы өзін-өзі басқару механизмдерінің қалыптасуы мен дамуына, сонымен қатар еңбек ету аясына мемлекеттің незұрлым пәрменді араласуына қарай жасалуы керек.

SummaryPerfection o f the organizational-economic mechanism o f regulation o f labour

attitudes should be directed on gradual replacement o f informal labour attitudes and expansion o f sphere o f registered employment, and also on strengthening o f real protection o f the labour rights o f the worker at the account o f interests o f employers. Here the accent should be made on creation and development o f mechanisms o f self-regulation o f a labour market, and also on more vigorous intervention o f the state in labour sphere.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 45

ФИНАНСОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МАЛОГО И СРЕДНЕГО БИЗНЕСА В КАЗАХСТАНЕ

Жылкайдарова Г. У., магистрант

КазЭУ им.Т.Рыскулова

Одним из действенных мер воз­действия на развитие экономики яв­ляется финансовое регулирование со стороны государства. Таким обра­зом , финансовое регулирование пред­принимательства призвано играть важную роль в реализации политики государства, в области поддержки малого бизнеса.

Экономический мир на современ­ном этапе - это мир смешанных эко­номик. Данное положение является аксиомой и не может быть оспорено даже самими рьяными приверженца­ми «классического» либерализма. Ни в одном государстве уже нет «абсо­лютной монархии» рынка над обще­ством. Теория регулируемой экономи­ки получила свое обоснование в тру­дах классиков рыночной экономики А. Смита, Д. Рикардо, М. Фридмена, Дж. М. Кейнса и их последователей.

Механизм воздействия государ­ства на социально-экономические процессы осуществляется с целью:

- обеспечения общих условий жизнедеятельности и правовой осно­вы реализации экономических реше­ний (государству необходимо обеспе­чивать безопасность всего общества, устанавливать и поддерживать пра­вовой режим, направленный на защи­ту прав собственности, развития и поддержания конкуренции).

- проведения стабилизационных мероприятий (государство должно регулировать темпы экономического развития, уровень инфляции, занято­сти, проводить реструктурирование

экономики, укреплять национальную валюту, и т д.).

- осуществлять социально ориен­тированное перераспределение ре­сурсов (государство должно органи­зовать производство нужных обще­ству благ, которыми не занимается частный сектор, гарантировать мини­мальный уровень заработной платы, пенсий, социальных пособий, осуще­ствлять индексацию фиксированных доходов).

С целью правильного понимания сущности финансового регулирования государством предпринимательской деятельности необходимо определить причины побуждающие государство в лице его законодательных и испол­нительных органов императивно ре­гулировать порядок формирования финансовых результатов, обязатель­ных платежей в бюджет, регламента­ция введения хозяйственных опера­ций, бухгалтерской и финансовой от­четности. Как показывает обзор эко­номической литературы, мотивы пуб­личного отношения государства к финансовому регулированию лежат в первую очередь в необходимости формировать государственные дохо­ды за счет перераспределения вало­вых доходов общества. Именно фис­кальные интересы государства опре­деляют его вмешательство в меха­низм формирования финансовых от­ношений предпринимательства и при­нятие нормативных правовых актов регулирования данного процесса. Объектом государственного регули-

46 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

рования являются формирование, распределение денежных фондов, доходов. Действительно, лишь опи­раясь на то, что предприятие пра­вильно в соответствии с нормативны­ми актами, определяет полученную прибыль и затраты на производство, производит соответствующие отчис­ления, государство в лице компетен­тных органов будет иметь возмож­ность формировать доходную часть своего бюджета.

Интерес государства к правиль­ности формирования финансовых от­ношений с субъектами предпринима­тельской деятельности определяется и тем, что оно, исполняя возложен­ные на него функции косвенно регу­лирует затраты предпринимателя в целях оптимизации политики ценооб­разования, спроса и предложения на рынке. Обоснованное определение затрат на производство и реализацию товаров и услуг влияет на рентабель­ность товаропроизводителя, а их со­ответствие общественно-необходи­мым затратам на эффективность производства, экономики в целом. Рентабельность как экономическая категория комплексно отражает ис­пользование материальных, трудо­вых и денежных ресурсов. Знание процессов, происходящих в экономи- кенеобходимо государству для опре­деления стратегии его развития, про­гнозирования социальных и полити­ческих программ.

В условиях рыночной экономики система финансового регулирования воздействует на развитие производ­ства не только через управление ин­тересами предприятий и их трудовых коллективов, но и через прямое регу­лирование пропорций между денеж­ными фондами, участвующими в вос­производственном процессе [1, стр 450.].

К примеру В. Д. Мельников, счи­тает, что государственное финансо­вое регулирование экономики - это процесс целенаправленного и после­довательного применения государ­ством форм и методов финансового воздействия на субъектов хозяйство­вания для оказания влияния на мак­роэкономическое равновесие и посту­пательное развитие экономики на каж­дом конкретном этапе ее функциони­рования [2, стр 560].

Финансовыми регуляторами ры­ночной экономики являются:

налоги и неналоговые платежи в бюджет;

финансовые льготы и санкции;общее и целевое финансирование

бюджетных средств, в том числе предназначенных для госуцарствен- ного заказа.

Предпосылками осуществления госуцарственного финансового регу­лирования являются следующие ис­ходные основания:

1) Учет действия объективных экономических законов развития об­щества.

2) Разработка научно-обоснован­ной стратегической программы раз­вития общества, выражающей корен­ные интересы всех его членов.

3) Наличие демократической си­стемы выражения взглядов.

4) Наличие в стране отлаженной законодательной системы, четко и оперативно реагирующей на отступ­ление от норм и правил поведения в хозяйственной деятельности [2, стр 560.].

Наиболее многочисленными элементами классификации являют­ся методы регулирования, которые могут быть также как специфичны­ми для отдельных форм. Методы разграничиваются на самостоятель­ные способы, приемы и являются

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 47

наиболее подвижными, изменяющи­мися элементами системы регулиро­вания. Например, в налогообложении применяются методы санкций, дек­ларирования доходов, имущества, активов, льготирование, авансовые платежи и др. [2, стр 560].

Выражая согласие с приведенны­ми высказываниями трактовки финан­сового регулирования, вместе с тем считаем возможным, высказаться об узком значении данного понятия. По нашему мнению данное понимание финансового регулирования основано на роли государства в управление эко­номикой и отражает содержание го­сударственных финансов, т.е. денеж­ных отношений возникающих вне про­изводственной сферы в силу наличия государства как органа управления.

Финансы являются важнейшим звеном управления экономикой не только государством, но и отдельны­ми звеньями экономического процес­са. Финансы возникают в результа­те развития денежных отношений в определенных социально-экономи­ческих условиях. К числу этих усло­вий относится:

образование и признание права собственности отдельных лиц, опре­деленных групп на производимые и покупаемые ими товары, услуги:

сложившаяся система правовых норм имущественных отношений в действующем законодательстве;

возникновение и укрепления го­сударства как выразителя интересов всего общества и как собственника имущественных прав.

Социально-экономической средой эффективности использования финан­сов как объективной экономической категорией является высокий уро­вень денежных отношений, потреб­ность общества в наличии механиз­ма распределения и перераспределе­

ния денежных доходов. Именно про­цесс формирования, распределения и использования денежных доходов порождает потребность в финансах [3, стр 55] .

Понятие дохода заключает в себе экономические и юридические признаки. Экономические - посколь­ку доход обеспечивает реализацию любого вида потребностей всех субъектов экономической и обще­ственной жизни. Юридические - по­скольку доход всегда кому-то принад­лежит. Формирование, распределение и использование дохода затрагивает имущественные права и порождает отношения между участниками этих отношений. Субъект экономических отношений в процессе движения фи­нансов либо приобретает право на до­ход, либо заменяет его на иные иму­щественные права. Денежный доход позволяет принимать определенные и самостоятельные решения, что весь­ма важно при осуществлении предпри­нимательской деятельности.

Финансовое регулирование охва­тывает всех участников обществен­ных отношений по формированию, распределению, перераспределению и использованию денежных доходов. Основная цель финансового регули­рования связана с установлением пропорций распределения денежных доходов, формирование и использова­ние на их основе денежных фондов для удовлетворения потребностей общества. Интерес к необходимости данного экономического регулятора есть не только государственный, но и общества в целом.

Так как финансы обусловлены денежными доходами, то закономер­ности движения доходов сказывают­ся на финансах. Доходы обычно ква­лифицируются по трем стадиям сво­его движения: первичное распределе-

48 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ние (первичные доходы), перераспре­деление (вторичные, производные доходы), конечное использование (ко­нечные доходы).

Первичные доходы образуются в результате распределения выручки от реализации товаров и услуг. Каж­дый субъект предпринимательской деятельности, продав свою продук­цию, распределяет ее в соответствии с затратами производства, реализа­ции. Для обеспечения воспроизвод­ства предпринимательской деятель­ности необходимо выделение денеж­ных доходов на замещение материаль­ных затрат, амортизации основных фондов, оплаты денежных обяза­тельств в том числе налогов и обяза­тельных платежей в бюджет. После указанных выплат субъект предпри­нимательской деятельности получает финансовый результат в форме чис­того дохода (прибыль) либо убыток. Распределение прибыли характеризу­ет корпоративные финансовые отно­шения, т.е. отношения учредителей, акционеров по поводу распределения дивидендов на вложенный капитал.

К объектам финансового регули­рования на данной стадии относятся:

имущество, включая движимое и недвижимое

капитал, его структура затраты на производство и реа­

лизацию продукции, услуг;финансовые результаты предпри­

нимательской деятельности.Проблема управления имуще­

ством, является одной из наиболее сложных проблем, возникающих у субъектов предпринимательской де­ятельности, поскольку оно определя­ет не только права собственности, но и является материальной базой полу­чения дохода. В экономической лите­ратуре в понимание имущество ак­цент делается на вещественное со­

держание. Под имуществом понима­ется совокупность вещей, матери­альных ценностей, в том числе день­ги и ценные бумаги. С позиции бух­галтерского учета имущество учиты­вается как активы субъекта предпри­нимательской деятельности, и пред­ставляют собой форму размещения капитала. Состав и структура акти­вов во многом взаимоувязана с от­раслевой спецификой, сезонностью производства, сбыта продукции, услуг, а также финансовой политикой пред­приятия. В соответствии с нормами гражданского законодательства, поли­тику формирования и использования активов (имущества) предприятие определяет самостоятельно. По со­стоянию активов, их увеличению, или уменьшению судят о материальнос­ти бизнеса, его техническом обеспе­чении. Для субъектов малого или среднего предпринимательства на данном этапе развития экономике это является весьма актуальным в силу того, что значительную часть капита­ла необходимо единовременно аван­сировать в развитие и укрепление ма­териальной базы. Вместе с тем го­сударство посредством регламента­ции бухгалтерского учета, обязатель­ности налогового учета оказывает косвенное воздействие на систему управления активами.

В результате можно сделать сле­дующие выводы:

- для правильного понимания сущности финансового регулирования государством предпринимательской деятельности необходимо определить причины побуждающие государство регулировать порядок формирования финансовых результатов, обязательных платежей в бюджет, регламентацию ведения хозяйственных операций, бух­галтерской и финансовой отчетности;

- фискальные интересы государ­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 49

ства определяют его вмешательство в механизм формирования финансо­вых отношений предпринимательства и принятие нормативных правовых актов регулирования данного процес­са. Опираясь на то, что предприятие правильно в соответствии с норма­тивными актами, определяет полу­ченную прибыль и затраты на произ­водство, производит соответствую­щие отчисления, государство в лице компетентных органов будет иметь возможность формировать доходную часть своего бюджета;

- правильность формирования фи­нансовых отношений с субъектами предпринимательской деятельности определяется и тем, что государство,

исполняя возложенные на него функ­ции косвенно регулирует затраты пред­принимателя в целях оптимизации по­литики ценообразования, спроса и пред­ложения на рынке. Обоснованное оп­ределение затрат на производство и реализацию товаров и услуг влияет на рентабельность товаропроизводителя, а их соответствие общественно-необ­ходимым затратам на эффективность производства, экономики в целом.

Также если учитывать возникно­вение непредвиденных кризисных явлений в сфере экономики и пред­принимательства, то объективное вмешательство и государственное регулирование становится обязатель­ным и необходимым.

Список использованной литературы:1.Сахариев С.С. Финансы: Учебник. - Алматы: Юридическая литерату­

ра, 2004. - С. 450.2.Мельников В. Д. Основы финансов: учебник. - Алматы: ТОО «Изда­

тельство ЬЕМ», 2005. - С. 560.3.Финансы: учебник / под ред. Проф. С.И. Лушина, проф. В.А. Слепова.

- М.: Изд-во Рос.экон. акад. - С. 55.

ТүйінМақала мемлекеттің қаржылық нәтижелердіц құрылу тәртібін реттеу,

бюдж етке м індет т і т өлем дер т өлеу т әрт іпт ерін рет т еу, шаруашылық операцияларды ж үргізуді регламент т еу секілді мемлекетте түрлі себептер тудыратын мемлекеттің кәсіпкерлік қызметті қаржылъщ реттеудің мәнін ашуза арналады. Сондай-ақ, мемлекеттің фискальды мүддесінің орны мен мацызд^ілызы, оның кәсіпкерліктіц қаржылық қатынастарды құру механизміне араласуы және үрдісті реттеу үшін нормативті-құқыцтық акттерді қабыілдау жөнінде айтыглады.

SummaryThe article is devoted to correct understanding o f the content o f state financial

regulation o f entrepreneurship which determines reasons fo r government to regulate rules offormation offinancial results, mandatory payment to the budget, regulation o f conducting o f business activities. Also the article shows the role and the place o f fiscal interests o f the government, government interfering into mechanism in formation o f financial relations o f entrepreneurship and passing o f regulatory legal acts o f process regulation.

50 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

НАРЫҚТЫ ЭКОНОМИКАДА КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Бейсекенов Д.А.,АЭСА магистранты

Қазакстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазакстан халкына арналған «Қазак- стан халк;ының әл-аукатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты макса- ты» атты жолдауының үшінші бөлімінде «30 корпоративті көшбас- шы» бағдарламасын іске асыру эко- номиканың шиюзаттык емес секторын іс жүзінде дамытуға ыкпал етеді.

Нарык жағдайында көптеген фир- малар ресми түрде бекітілмеген жос- парсыз жұмыс жасайды. Дегенмен өзгермелі динамика және фирманы кор- шаған ортаның күрделілігі, басшыларға жүйелі жоспарлаудың кажеттілігін көрсетеді. Жоспар кез келген кызметт бастамас бұрын жасалуы тиіс.

Жүйелі жоспарлаудың фирмаға тигізер пайдасы мол:

жоспарлау фирманың жетекші- лерін келешекті ойлауды жүйеленді- реді;

жоспарлау фирманың барлык бөлімшелерінің кызынутылыктарын неғұрлым дәл шоғырландыруға ыкрал етеді;

фирма өзінің максаттары мен міндеттерін неғұрлым дәл аныктайды;

өз кызметш жоспарлаушы фирма, нарыктык конъюнктуралардың өзгеру- леріне барынша дайын болып шығады;

маркетингті жоспарлау кәсіпорын к^ізметінің баска салаларын - жабдык- тау, өндіріс, каржы және кадрларды жоспарлау үшін негіз болып саналады.

Заманауи отандык нарык және өндіріс үшін максаттарды келесідей тұжырымдауға болады:

1) Кәсіпорынның өндіріс көлемін кеңейтіп, сапалы тауарлар шығару мен кызмет көрсетуге ынтасын білдіретін экономикалык өсім, демек адамдардың өмір сүруінің жоғары деңгейі.

2) Толык жұмысбастылык - еңбек етуге калауы және кабілеті бар барлык жұмыскерлерге сәйкесінше жұмыс орындарын камтамасыз ету мүмкіндігі.

3) Экономикалык тиімділік - шығындарды үнемді жұмсай оты- рып, колда бар барлык шектеулі өндірістік ресурстардың кайтарым- дылығын арттыру.

4) Бағаның тұракты деңгейі, ба- ғаның жалпы деңгейінің едәуір өзге- руіне, яғни инфляция мен дефляцияға жол бермеу.

5) Экономикалык еркіндік барлык мамандар мен аткарушыларға өздерінщ кызмет ету сферасында жоғары дәре- жедегі дербестік пен шыгармашылык- ты меңгеруге мүмкіндік береді.

6) Табыстардың әділ бөлінуі - бар- лык санаттағы еңбек ресурстарына сәйкесінше акы төленуін карастырады.

Нарык экономикасында кәсіпо- рын басшысы кәсіпорын кызметінің икемді болуы үшін кәсіпорынның кызметін жоспарлай отырып, өзінің мүмкіндіктері мен бәсекелестердің мүмкіндіктерін және нарыктык жағ- дайын талдайды [1,411 б ].

Қазіргі уакытта кәсіпорын бас­шысы материалдык, еңбек, интеллек- туалды және каржы ресурстарына өзінің кажеттіліктерін накты жоспар-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 51

лауы керек. Жоспарлау бизнестің бар- лық кешеніне талдау жасауға мүмкіндік береді. Осылайша кәсіпо- рынның болашақ дамуын жоспарлау кезінде өндірісті басқарудағы икемділікті сақтауға, ішкі және сыр- тқы тәуекелдіктерді төмендетуге мүмкіндіктер туады.

Бизнес-жоспар жасау кез-келген кәсіпорын қызметінде маңызды орын алады. Кез-келген кәсіпорын қүруца, жаңа өнім шығаруда, жаңа техника- лар мен технологияларды енгізгенде немесе жүмыс істеп отырған кәсіпо- рынның қызметін әртараптшдыруца жаңа «экономикалық ойлар» туындай- ды. Туындаған ойды жүзеге асырған жағдайда болашақ болжамды табыс көлемдерін есептеу негізге алынады. Қызмет барысында кәсіпорынның қолда бар ресурстары анықталып, шықталғш ресурс көмегімен қандай да бір істі жүзеге асыру шаралары қолға алынады. Осы көрсеткіштер негізінде алдағы уақытта туындай- тын міндеттер, мақсаттар және про- блемалар қарастырылып, алдын алу шаралары жүзеге асырылады.

Нарықтық экономикада жоспар­лау бүл - әртүрлі экономикалық, үйымдастырушылық, басқарушы- лық, әлеуметтік және қазіргі заманғы өндірістің даму дәрежесін сипаттай- тын көптеген қызметтерді жүзеге асыру негізі болып саналады. Олар- дың өзара әрекет ету механизмі бір кешенді жоспар немесе оған жетуге сәйкес мақсаттар мен қүралдардың біртүтас жоспарлы жүйесін талап етеді. Кәсіпорынның келешектегі қызмет етуінің әртүрлі экономикалық көрсеткіштерін жоспарлауца прогрес- сивті нормативтер, стандарттар, ғылы- ми ережелер және экономикалық мақ- саттар жүйесін толық пайдалану қажет.

Фирмішілік қызметті жоспарлау - өндірісті басқарудың маңызды қыз-

меті. Кәсіпорын қызметіндегі жос- пар - ресурстарды тиімді пайдалану немесе адамдардың материалдық қажеттіліктерін жоғары қанағаттан- дыруға жету мақсатымен оларды басқаруцы зерттейтін қазіргі заманғы экономикалық ғылымдардың маңыз- ды қүраушы бөлігі.

Кәсіпорын қызметш жоспарлау - фирмалар мен кәсіпорының жоспарлы қызметіне тікелей қатысты үйымда- стырушылық басқарушылық қызмет- тер. Ол қызметтерге: мақсатты не- гіздеу, стратегия қүру, жүмыстарды жоспарлау, белгілі операцияларды жо- балау, процесті үйымдастыру, жүмы- стармен қызметтерді үйлестіру, олар- дың атқаруын бақылау, нәтижелерді бағалау, мақсатқа түзету енгізу, жос- парларды өзгерту Кәсіпорын қызметш жоспарлау адамдардың өзара байла- нысты ғылыми тәжірибелік қызметі, оны зерттеу пәні болып - материал- дық және рухани қүндылықтарды өндіру, бөлу және түтыну кезіндегі еңбек пен капитал арасындағы еркін нарықтық қарым қатынастар жүйесі болып табылады [2,699 б].

Жоспарлау мақсаты жоспарлау- дың негізгі міндеттеріне, сондай-ақ кәсіпорын қызметінің ерекшелігіне байланысты болады. Мақсат қоя білу - жоспарлау мүмкіншілігін таңцауға тәуелді. Кәсіпорынның уақытша таң- дап алған мүмкіншілігіне байланыс- ты стратегиялық мақсаттар анықта- лады немесе таңдап алынған даму стратегиясына сәйкес оларды бөлшектейді. Кәсіпорындағы жос- парлау әдістері - бүл жоспарлы көрсеткіштері есептеуцің және анық- таудың нақты тәсілдері мен әдістері. Кәсіпорында қолдаңылатын жоспар- лаудың келесідей әдістерін бөліп көрсетуге болады:

1) Нормативті әдіс бойынша нор- малар мен техникалық-экономикалық

52 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

нормативтер негізінде шаруашылық субъектінің ресурстарға қажеттілік- тері есептелінеді.

2) Есептік-сараптамалық әдіс - база ретінде қабылданған көрсеткі- штердің шамаларын және жоспарлы кезендегі өзгерістерінің индексін тал- дау негізінде осы көрсеткіштердің жоспарлы шамалары есептелінеді.

3) Баланстық әдіс балансты құру жолымен қолда бар қаржылық ресур- стар және оған нақты қажеттіліктер арасындағы байланыстың қамтама- сыз етуін білдіреді.

4) Жоспарлы шешімдерді ұтым- ды үйлестіру әдісі шешімдердің ішінен тиімдісін таңдау үшін жоспар­лы есептеулердің бірнеше нұсқасын құруды білдіреді.

5) Экономикалық-математика- лық модельдеу - экономикалық үдерісті дәл математикалық сипат- тау, яғни математикалық символдар мен амалдар (теңдеу, теңсіздік) көме- гімен берілген экономикалық құбы- лыстардың өзгерістерін, заңдылықта- ры мен құрылымын сипаттайтын факторларды бағалау.

6) Жоспарлаудыщ жүйелілік әдісі - бұл өзара байланысқан жұмыстар кешенін жүргізуді жоспарлау.

7) Бағдарламалық-мақсаттық әдіс - бұл бағдарламаны жоспарлау мен басқару әдістерінің жиыны.

Жоспарлаудың 4 кезеңін бөліп қарастыруға болады:

- жалпы мақсат құру;- нақты міндеттерді анықтау;- оған жетудің негізгі жолдары

және құралдарын таңдау;- орындалуына бақылау жасау.Жоспарлау үдерісі әрдайым

қазіргі және өткен кезеңдегі нақты және нормативті мәліметтерге сүйе- неді, кәсіпорынның келешектегі, қазіргі уақыттағы даму үдерісін анықтауға және бақылауға әрекет етеді. Нарық-

тық жоспарлаудың күрделілігі макро және микроэкономикалық үдерістер- ге болады. Бұл негізінен жоспардың орындалуына қатаң бақылаудың қажеттілігін және көрсеткіштерін түзету мүмкіндігін білдіреді.

Стратегиялық жоспарлау не- гізінен болашаққа бағдарланған, бірақ оны ұзақ мерзімдік жоспарлау- мен араластыруға болмайды. Өзге- шелігі: стратегиялық жоспарлау не- гізіне уақытша критерийлер емес, жоспарлаудың мазмұны алынады.

Стратегиялық жоспарлау шеңбе- рінде келесі мәселелер шешіледі:

нарыққа қандай өнім, қандай ас- сортиментте және қандай көлемде шығарады;

өндірістік бағдарлама (ассорти- ментке) қандай сегментке есептел- ген және ол болашақта қандай әлеу- етті клиенттерді тартуы мүмкін;

фирманың нарықтағы үлесі мен бет-бейнесінің сандық және сапалық мақсаттары бекітіледі;

жоспарланған деңгейде өнімдерді сату үшін қажетті жағдай- лар анықталады;

тауар қозғалысының қандай ар- налары арқылы нарық тауарлар мен жабдықталады;

өткізуді ынталандыру үшін қан- дай құралдар пайдаланылады;

ресурстар қалай бөлінетін бола- ды (стратегиялық жоспарға сәйкес материалдық, қаржылық, еңбек ре- сурстары);

фирма қандай экономикалық нәтижелерді күтеді және алға қойы- лған мақсаттарды жүзеге асыру ке- зінде қандай шығындар жұмсалады.

Оперативті жоспарлау қысқа мерзімді кезеңде ағымдық жоспар- лы-экономикалық қызметін жүзеге асырумен түсіндіріледі, мысалы жыл- дық өндірістік бағдарламаны құру, кәсіпорынның тоқсандық бюджетін

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 53

әзірлеу, алынған нәтижелерді бакылау және түзету, енгізу т.с.с.

Оперативті жоспарлау кәсіпорын- ның әлеуметтік-экономикалык даму жоспарында карастырылған жылдык тапсырмалардың өз уакытылы және сапалы орындалуын камтамасыз етеді.

Оперативті жоспарлау бір жылға немесе өте кыска мерзімге кұрыла- тын бюджет жүйесі немесе каржы жоспары аркылы жүзеге асырылады.

Өнеркәсіптік кәсіпорындарда оперативті жоспарлаудың 2 түрі бар:

- күнтізбелік;- ағымдык.Күнтізбелік жоспарлау жылдык

жоспарлы тапсырмаларды өндірістік бөлімшелер мен оларды орындау мерзімдері бойынша бөлу, сонымен катар накты жұмысты аткарушыла- рға бекітілген көрсеткіштерді ұсыну. Күнтізбелік жоспарды кұру үшін ал- ғашкы мәліметтер ретінде өнімді шығару көлемі, орындалатын жұмы- стардың еңбек сыйымдылығы, на-

рыкка тауарларды жеткізу мерзім- дері және кәсіпорынның әлеуметтік- экономикалык жоспарының баска көрсеткіштері колданылады.

Кәсіпорындағы ағымдык жос­парлау алға койылған стратегиялык максаттарға жету үшін өндірістік ре- сурстарды ұтымды бөлуге бағытта- лған оперативті-баскарушылык ше- шімдермен тығыз байланысты. Ағымдык жоспарлау кәсіпорынның өндірістік-шаруашылык кызметінің кыска-, ортамерзімді кезеңдерін кам- тиды [3, 336 б].

Сонымен, кәсіпорындардың дағда- рысты жағдайына эсер ететін жалпы- салалык және өзге де факторлардан баска ішкі себептердщ, мысалы кәсіпо- рын каржыларын ұтымсыз пайдалану, шығындарды баскару жүйесінің бол- мауы, жеткілікті деңгейде өңделмеген маркетингтік бағдарламалар мен бас- карудағы кателіктердің алдын алу не- месе болдырмауды жоспарлау жүйесінің маңызы ерекше.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Бухалков М.И. Планирование на предприятии : учебное пособие / М.

И. Бухалков. - 4-е изд., испр. и доп. - М. : ИНФРА-М, 2010. - 411 с.2. Горемыкин В. А. Планирование на предприятии : учебник / В. А. Горе­

мыкин. - 6-е изд., перераб. и доп. - М. : Юрайт, 2010. - 699 с.3. Котляров И. Д. Планирование на предприятии : учебное пособие / И.

Д. Котляров. - М. : Эксмо, 2010. - 336 с.

РезюмеВ данной статье рассмат риваю т ся экономическая сущность системы

планирования на предприятии, виды, основные принципы и этапы планирования в рыночной экономике.

SummaryIn given article kinds, main principles and planning stages in market economy are

considered economic essence o f system o f planning at the enterprise.

54 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

УПРАВЛЕНИЕ ЗАКУПКАМИ КАК ОСНОВНАЯ СОСТАВЛЯЮЩАЯ

УПРАВЛЕНИЯ ЗАТРАТАМИ ПРЕДПРИЯТИЯ

Байсалбаева А.А., магистрант АЭСА

В рыночной экономике «менедж­мент» имеет два значения: во-первых, совокупность средств и форм управле­ния основными сферами бизнеса внут­ри компании, а также взаимоотношений с внешними партнерами по бизнесу и потребителями продукции (услуг) для достижения ее стратегических и опе­ративных целей и задач; во-вторых - управляющий персонал компании.

Назначение логистического ме­неджмента - поддержание корпора­тивной стратегии фирмы с оптималь­ными затратами ресурсов, а также обеспечение системной устойчивос­ти фирмы на рынке за счет сглажи­вания внутрифирменных противоре­чий между подразделениями закупок, производства, маркетинга, финансов и продаж и оптимизация межоргани- зационных взаимоотношений с по­ставщиками, потребителями и логи­стическими посредниками. [1].

Логистическому менеджменту фирмы следует уделять внимание со­кращению общих затрат, связанных с процессом закупки, поскольку затраты на управление закупками по различным отраслям составляют от 40 до 60% в структуре себестоимости производства готовой продукции развитых стран. [2].

Для того, чтобы понять пути сни­жения затрат, связанных с закупоч­ной деятельностью предприятия, сле­дует остановиться подробнее на оп­ределении понятия «закупка» и «уп­равление закупками».

Работа любого предприятия за­висит от наличия сырья, материалов, товаров и услуг, которые поставляют

ему другие организации. Даже само­му небольшому офису для выполнения своих функций необходимы помещения, тепло, свет, средства связи и офисное оборудование, мебель и различные дру­гие предметы. Как правило, ни одна организация, предприятие, учреждение не являются самодостаточными.

Деятельность по организации и уп­равлению закупками направлена на то, чтобы компания получала необходимое по качеству и количеству сырье, мате­риалы, товары и услуги в нужное вре­мя, в нужном месте, от надежного по­ставщика, своевременно выполняюще­го свои обязательства, с хорошим сер­висом (как до осуществления продажи, так и после нее) и по выгодной цене.

Осуществление закупок (снаб­жения) - одна из важнейших функций в каждой компании. Ее значение мож­но рассматривать в двух аспектах - тактическом и стратегическом.

Снабжение (закупки) в тактическом, оперативном плане - ежедневные опе­рации, традиционно связанные с закуп­ками и направленные на избежание де­фицита или отсутствия необходимого продукта (МР - материальных ресурсов или ГП - готовой продукции). Работни­ки компании испытывают различные не­удобства, когда снабжение не отвечает их минимальным ожиданиям. Отсут­ствие товара - необходимого количества и качества, его несвоевременная достав­ка могут создать проблему у конечного потребителя продукции или услуги. Эта мысль столь очевидна, что отсутствие претензий, вероятно, может служить по­казателем хорошего снабжения. [3].

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 55

Стратегическая сторона снаб­жения - собственно сам процесс уп - равления закупками, связи взаимо­действия с другими отделами компа­нии, с внешними поставщиками, по­требностями и запросами конечного потребителя, планирование и разра­ботка новых закупочных схем и ме­тодов и т.п. Потенциал стратегичес­кой сферы закупок очень велик. Его развитие и использование зависит как от знаний о таком потенциале у руко­водства компании, так и от способно­сти эффективно распределять корпо­ративные ресурсы. Обязанность тех, кто уполномочен управлять функцией снабжения, - повсюду находить стра­тегические возможности и привлекать к ним внимание высшего руководства.

За рубежом сфера деятельности по обеспечению предприятия необ­ходимыми видами МР или ГП тради­ционно называется Purchasing/ Procurement - закупки /управление закупками. Эта же область производ­ственной деятельности в отечествен­ной практике до сих пор на называет­ся материально-техническим снабже­нием. В частности, профессора Д. Дж. Бауэрсокс и Д. Дж. Клосс указывают, что «снабжение» включает закупки и организацию внешних поставок мате­риалов, производственных компонен­тов или готовых продуктов от постав­щика на производственные предприя­тия, склады торговых предприятий или в розничные магазины. В зависимос­ти от ситуации приобретение матери­альных ресурсов обозначают разны­ми наименованиями. В производствен­ной деятельности такой процесс при­обретения обычно называют «закуп­ками». В государственном секторе традиционно применяется термин «снабжение». В розничной торговле и складском хозяйстве широко ис­пользуется термин «покупки» [4].

Наибольший удельный вес в зат­ратах, связанных с закупками, занима­ют: собственно цена МР (материальных ресурсов), затраты на транспортировку и управление запасами МР (складиро­вание, грузопереработка, хранение и пр.)

Выигрыш от рациональной орга­низации закупок может быть весьма значительным. Учитывая, что издер­жки в этом случае составляют 40-60% вырученных от продажи товаров средств, удачные решения в этой об­ласти превосходят эффект прибыль­ности компании как за счет маркетин­га, так и за счет усовершенствований производства. По оценкам американ­ских специалистов [5], для увеличения прибыли компании на 100% необходи­мо соблюдение следующих условий:

- объем продаж должен возрас­ти на 15%;

- цена товаров - возрасти на 15%;- заработная плата и расходы -

снизиться на 25%;- накладные расходы (расходы,

сопутствующие производству, но не входящие в стоимость труда и мате­риалов) - снизиться на 33%;

- затраты на закупки - снизить­ся на 8%.

Таким образом, на каждый процент снижения затрат на закупки приходятся 12% роста прибыли - лучший результат.

Для сокращения числа составля­ющих компонентов затрат на закупки необходима целенаправленная полити­ка фирменного логистического менед­жмента, включающая комплекс мероп­риятий, среди которых можно указать:

• совершенствование планиро­вания потребности и нормирования расхода МР для производственных подразделений фирмы;

• устранение потерь от брака (политика «ноль дефектов») в произ­водстве и потерь МР при доставке от поставщиков;

56 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

• максимальное сокращение отходов производства и эффективное использование вторичных МР;

• исключение, по возможности, промежуточного складирования МР при доставке от поставщиков;

• доставка МР от поставщиков как можно большими отправками с максимальным использованием гру­зовместимости транспортных средств и минимальными тарифами;

• минимизация уровней запасов МР во всех звеньях складской системы.

Стратегия закупок МР в производ­ственной компании должна ставить пе­ред собой следующие приоритеты:

- Конкурентоспособность постав­щиков;

- Ценовые скидки;- Снижение затрат на доставку и

управление запасами;- Высокая оборачиваемость за­

пасов МР;

- Стратегическое партнерство.Стратегия закупок МР базирует­

ся на перечисленных выше критериях, анализе рынка поставщиков, и установ­ленных временных приоритетах. К чис­лу важнейших задач относятся: изуче­ние конкурентоспособности поставщи­ков на рынке конкретных МР, возмож­ность предоставления ими ценовых скидок при долгосрочных отношениях, максимальное снижение затрат на до­ставку и хранение МР (близость к про­изводственным подразделениям ком­пании, отсутствие промежуточного складирования), изучение возможнос­ти долгосрочного партнерства.

Соблюдение в оперативной дея­тельности предприятия вышепере­численных критериев позволит дос­тигать постоянного снижения затрат на закупки, что положительно ска­жется на общем управлении затрата­ми предприятия.

Список использованной литературы:1. «Корпоративная логистика» под общ.и научн. редакцией проф. В.И.-

Сергеева. - М.: Инфра-М, 2006, С.672. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и за­

пасами. Логистика/Пер. с англ. СПб.: Полигон, 1999, C.233. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и за­

пасами. Логистика/Пер. с англ. СПб.: Полигон, 1999. С.494. Бауэрсокс Д.Дж., Клосс Д.Дж. Логистика. Интегрированная цепь по­

ставок. М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2001. С.575. Stock R.James, Lambert M.Douglas. Strategic Logistic Management.

McGraw-Hill - Irwin, 2001. P. 502.

ТүйінБұл мақалада «сатып алу» және «сатып алуды басқару» түсініктеріне

шет елдік ж әне өзім іздің экономика мамандарының берген анықтамалары зерттелінеді. Сатып алу шызындарын және жалпы кәсіпорынның шызындарын қысқартатын шаралар талдалынады.

SummaryIn the article defines the specification “purchase” and “purchasing management”

in domestic and foreign scientists. Analyzed a set o f actions, allowing reduce the costs fo r purchasing, and in general reduce company costs.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 57

СИСТЕМА УПРАВЛЕНИЯ ЗАТРАТАМИ В ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Кумысбек Б. Х., магистрант МБШ КазЭУим.Т.Рыскулова

В современной, быстро меняю­щейся обстановке необходимо посто­янно проводить анализ деятельности фирмы для принятия управленческих решений.

Эффективность деятельности предприятия во многом зависит от правильно выбранной стратегии уп­равления, от экономического потен­циала, которым обладает предприя­тие, от конкурентоспособности вы­пускаемой продукции, включая уро- веньзатрат. Рациональное управление предприятием предполагает регули­рующее, целенаправленное воздей­ствие на процесс «затраты - выпуск».

Для успешной деятельности предприятия необходимо создать эф­фективную систему управления зат­ратами. В рамках данной системы информация о затратах использует­ся для разработки стратегии разви­тия, направленной на достижение ус­тойчивого преимущества перед кон­курентами. Именно с этих позиций следует подходить к значению созда­ния на предприятии системы управ­ления затратами. Информация о зат­ратах является основой для принятия большого числа управленческих ре­шений, например, какую продукцию производить, от выпуска какой про­дукции отказаться, какую цену уста­новить на продукцию, производить или покупать комплектующие изде­лия.

Таким образом управление зат­ратами - это динамичный процесс, включающий широкий круг управлен­

ческих действий, направленных на оптимизацию затрат с целью повы­шения эффективности работы пред­приятия и получения преимуществ перед конкурентами.

Одной из предпосылок создания эффективной системы планирования и контроля затрат на предприятии является четкое понимание класси­фикации затрат и процесса формиро­вания себестоимости продукции. Для анализа и принятия решений необхо­дима исходная информация, такую информацию получают из ряда техни­ко-экономических показателей, одним из которых является себестоимость.

Можно с уверенностью заявить, что этот показатель является одним из наиболееважных. Главными зада­чами развития экономики на совре­менном этапе являетсявсемерное повышение эффективности производ­ства, а также занятие устойчивыхпо- зиций предприятий на внутреннем и международном рынках. Чтобы вы- держатьострую конкуренцию и заво­евать доверие покупателей предпри­ятие должно выгодновыделяться на фоне предприятий того же типа. Хо - рошо известно, что покупателя впер- вую очередь интересует качество продукции и ее цена. Чем выше пер- выйпоказатель и ниже второй, тем лучше и выгоднее для покупателя и предприятия. [1, 33 c]

Резервы улучшения этих показа­телей как раз и заключены в себес­тоимости продукции. В обобщенном виде себестоимость продукции отра-

58 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

жает все стороны хозяйственной де­ятельности предприятий, их достиже­ния и недостатки. Уровень себесто­имости связан с объемом и каче­ством продукции, использованием рабочего времени, сырья, материа­лов, оборудования, расходованием фонда оплаты труда и др.

Себестоимость, в свою очередь, является основой определения цен напродукцию. Систематическое сни­жение себестоимости промышленной продукции - одно из основных усло­вий повышения эффективности про­мышленного производства.

Она оказывает непосредственное влияние на величину прибыли, уровень- рентабельности, а также на общегосу­дарственный денежный фонд - бюджет. Поэтому формирование издержек про­изводства и обращения, их учет имеет важное значение для предприниматель­ской деятельности организаций.

Управление затратами- это средство высокого экономического результата предприятия. Отметим, что управление затратами это не только их снижение. Оно включает также элементы управления.

Предметом управления затрата­ми являются затраты предприятия- во всем их многообразии.

Особенности затрат как предме­та управления:

- динамизм. Они находятся в по­стоянном движении, изменении; их рассмотрение в статике весьма ус­ловно и не отражает реальной жизни;

- многообразие, которое обусловли­вает многообразие способов, приемов и методов управления затратами;

- трудность измерения, учета и оценки - абсолютно точных методов измерения и учета затрат не суще­ствует;

- сложность и противоречивость влияния на экономический результат.

Основные задачи управления зат­ратами предпринимательской дея­тельности:

- выявление роли управления зат­ратами как фактора повышения эко­номических результатов деятельно­сти;

- определение основных методов управления затратами;

- определение экономических и технических способов и средств из­мерения, учета и контроля затрат на предприятии. [1.40c]

Предприятие как объект управ­ления - это сложная, динамичная, производственная, социально-эконо­мическая, техническая и организаци­онная система, открытая воздей­ствию внешней среды. В производ­ственном процессе организации объе­диняются различные вещественные элементы и людские ресурсы, меж­ду которыми существует множество связей. Предприятие является мно­гоэлементным образованием и де­лится, в зависимости от применяемо­го основания (признака) деления, на различные множества элементов (подсистемы).

В зависимости от объектов управ­ления можно выделить подсистемы управления: производственными процес­сами, материально-техническими ре­сурсами, персоналом и др. К таким под­системам можно отнести управление затратами организации, которое вклю­чает объект и субъект управления.

Объектом управления затрата- миявляются собственно затраты организации, процесс их формирова­ния и снижения.

Субъектом управления затрата­ми выступают руководители и специ­алисты организации и производствен­ных подразделений, т. е. управляю­щая система.

Таким образом, система управ-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 59

ления затратами это целевая, много­уровневая система, где объект управ­ления - затраты организации, а субъект управления затратами - уп­равляющая система.

Цели системы управления затра­тами рассматриваются в системе целей организации, которые могут различаться:

- по содержанию: производствен­ные, социальные, экономические, на­учно-технические;

- по времени реализации: долго­срочные, среднесрочные и краткос­рочные;

- по виду управления: стратеги­ческие, тактические, оперативные;

- по значению: цели функциони­рования, развития организации и т. п. (могут быть выражены через одну глобальную цель, ибо предприятие является многоцелевой системой).

В условиях административного управления цели предприятия во мно­гом задавались вышестоящими уров­нями управления, например, по управ­лению затратами: в виде заданий по снижению себестоимости сравнимой товарной продукции; по снижению зат­рат на 1 тенге товарной продукции, по предельному уровню затрат и др.

В условиях переходной экономи­ки у предпринимателей появилась возможность выбора целей. Выбор и формулирование целей определяют­ся стратегией предприятия и конкрет­ными условиями их реализации на ближайший период.

В современных условиях целями предпринимателей могут быть как экономические показатели, так и имиджевые:

- рост прибыли и рентабельнос­ти;

- поддержание уровня прибыли;- повышение производительнос­

ти труда;

- увеличение выпуска конкурен­тоспособной продукции;

- удовлетворение запросов потре­бителей;

- повышение качества продукции;- готовность и способность вы­

полнять новые задачи;- надежность системы.В части затрат на производство

могут быть поставлены цели:- минимизации затрат;- поддержания себестоимости на

нормативном уровне;- снижения себестоимости и ее

составляющих (материальных, тру­довых и др. затрат).

Основными функциями системы управления затратами следует счи­тать прогнозирование и планирование, учет, контроль (мониторинг), коорди­нацию и регулирование, а также ана­лиз затрат. [2, 26c]

Планирование затрат может быть перспективным - на стадии долгосрочного планирования и теку­щим - на стадии краткосрочного пла­нирования. Если точность долгосроч­ного планирования затрат невелика и подвержена влиянию инвестиционно­го процесса, поведения конкурентов, политики государства в области эко­номического управления организаци­ями, а иногда и форс-мажорных об­стоятельств, то краткосрочные пла­ны затрат отражают нужды ближай­шего будущего и более точно опре­деляются годовыми и квартальными расчетами.

Организация - важнейший эле­мент эффективного управления зат­ратами. Она устанавливает, кто, в какие сроки, с использованием какой информации и документов, какими способами управляет затратами в предпринимательской структуре. Определяются центры возникновения затрат и центры ответственности.

60 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Разрабатывается иерархическая си­стема линейных и функциональных связей менеджеров и специалистов, связанных с управлением затратами. Эта схема должна быть совместима с организационно-производственной структурой предприятия.

Координация, взаимозаменяе­мость и регулирование затрат (нор­мативный метод) - это сравнение фактических затрат с запланирован­ным уровнем, определение отклоне­ний и принятие оперативных мер по ликвидации расхождений. Своевре­менная координация и регулирование затрат позволяют предприятия избе­жать серьезного срыва в выполнении запланированного экономического результата деятельности.

Учет как элемент управления зат­ратами необходим для подготовки информации при принятии правильных решений. В рыночной экономике при­нято разделение учета на два вида: производственный и финансовый.

Производственный учет, как пра­вило, отождествляется с учетом зат­рат на производство и калькулирова­нием себестоимости продукции. В сво­ем развитии производственный учет трансформировался в управленческий учет, который является активным ин­струментом управления предприятием.

Производственный учет ориен­тируется на методику отражения зат­рат на производство, а управленчес­кий - на анализ ситуации, принятие решений, изучение запросов потреби­телей информации, анализ отклонений от стандартных затрат. В системе управления учета подготавливается информация для менеджеров внутри организации с целью помочь им при­нять правильное решение.

Финансовый учет призван предо­ставлять информацию пользователям вне предприятия и предполагает срав­

нение затрат с доходами для опреде­ления прибыли. [2, 3 0c]

Функция контроля (мониторинга) в системе управления затратами обеспе­чивает обратную связь для сравнения запланированных и фактических затрат. Эффективность контроля связана с кор­ректирующими управленческими дей­ствиями, направленными на приведение фактических затрат в соответствие с запланированными или уточнение пла­нов, если они не могут быть выполнены из-за объективно изменившихся произ­водственных условий.

Анализ затрат является элемен­том функции контроля в системе уп - равления затратами. Он предшеству­ет управленческим хозяйственным решениям и действиям, обосновыва­ет и подготавливает их. Анализ по­зволяет оценить эффективность ис­пользования всех ресурсов предпри­ятием, выявить резервы снижения затрат на производство, подготовить материалы для принятия рациональ­ных управленческих решений.

Активизация и стимулирование - это воздействие на участников про­изводства, побуждающее их соблю­дать установленные планом затраты и находить возможности их снижения. Для мотивации таких действий ис­пользуются как материальные, так и моральные стимулы. Нельзя прибе­гать к наказанию при увеличении зат­рат. В этом случае работники будут оспаривать величину планируемых затрат, стремясь к установлению их более высокого уровня. Достижение основной цели предприятия - получе­ние максимально возможной прибы­ли за счет снижения затрат - станет труцновыполнимой задачей.

Таким образом, управление зат­ратами - это динамичный процесс, включающий управленческие дей­ствия прямой и обратной связи, це-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 61

лью которых является достижение высокого экономического результата деятельности предприятия.[3, 10c]

Основными принципамиуправления затратами на предприятии являются:

- методическое единство на раз­ных уровнях управления затратами;

- управление затратами на всех стадиях жизненного цикла изделия - от создания до утилизации;

- органичное сочетание снижения затрат с высоким качеством продук­ции (работ, услуг);

- направленность на недопущение

излишних затрат;- взаимозаменяемость ресурсов;- широкое внедрение эффектив­

ных методов снижения затрат;- совершенствование информаци­

онного обеспечения о величине затрат;- повышение заинтересованнос­

ти производственных подразделений предприятия в снижении затрат.

Соблюдение всех принципов си­стемы управления затратами созда­ет базу для экономической конкурен­тоспособности предприятия в услови­ях рыночной экономики.

Список использованной литературы:1. «Управление затратами на предприятии»/под ред. В.Г. Лебедева,

Т.Г. Дроздова, В.П.Кустарёва: С.-П., издательский дом «Бизнес-пресса», 2007, 265с.

2. С. А. Котляров «Управление затратами»: С.-П., «Питер», 2001, 160с.3. К.В.Измайлова «Финансовый анализ»: Киев, 2009, 230с.

ТүйінШызындарды басқару жүйесі кәсіпорын тиімділігін жогарылату мақсатында

ж оспарлаудың т иімді ж үйесін құрудың негізі болып табылады. Кәсіпорын шызътдарът басқарудыц қазидаларымен жіктемесі жүйелендірілген, олар нарық жагдайында кәсіпорынныц бәсекеқабілеттілігініц құралы болып табылады.

SummaryCost management system is the foundation fo r an effective planning system to improve

the efficiency o f the enterprise. System atized classification and principles o f cost managem ent companies which are tools to the company's com petitiveness in the marketplace.

62 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

АНАЛИЗ И ОЦЕНКА ПРОБЛЕМ И ПЕРСПЕКТИВ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА КАЗАХСТАНА

Шамшиев Е.А.,магистрант ААЭС

Согласно прогнозам Всемирной туристкой оргнизации при ООН, в 2012 году количество туристов, несмотря на нестабильность в глобальной экономи­ке и перспективы второй волны кризи­са, перешагнул рубеж в 1 млрд долла­ров, общий объем поступлении от ту­ризма в мире превысил 1 триллион.

Индустрия туризма в Республике Казахстан на государственном уровне признана одной из приоритетных отрас­лей экономики. В своем Послании на­роду Казахстана 2012 Президент стра­ны поставил перед правительством за­дачу разработать системный план раз­вития горнолыжных курортов мирового уровня близ Алматы. [1]. Если посмот­реть на экономику туризма, то это как раз тот сектор, развивать который для Казахстана крайне актуально - в отли­чие от нефтянки он создает значитель­ное количество рабочих мест и имеет мощный мультипликативный эффект. К примеру, 1 доллар потраченный на подъемник, приносить 5 долларов пря­мого дохода непосредственно курорту и 15 долларов экономике региона в це­лом. Также, 1 доллар потраченный ту­ристом, создает 6 долларов в сопутству­ющих отраслях городаРазвитие толь­ко этого направления туризма позволить выйти на уровень в 6-10 млн туристов в год. Тогда, через 20 лет можно добить­ся повышения доли туризма в ВВП страны до 10%, вместо нынешней, при­мерно, 0,5% и планируемой к2020 году увеличения до 2,5%. Перспективность данного направления развития подтвер­ждаются опытом Австрии, где 80% ту­ристов, более 21 млн человек, приезжа­

ют на горнолыжные курорты, и Турции - более 25 млн. Поступления от турис­тов в Австрии составляют более 30 млрд, а вТурции - более 27 млрд долла- ров.По расчетам специалистов, в сред­нем, для получения доходов, эквивален­тных тем, которые дает один иностран­ный турист, надо вывозить на мировой рынок примерно 9 тонн каменного угля, или 15 тонн нефти, или 2 тонны высоко­сортной пшеницы. При этом продажа сырья истощает энергоносители стра­ны, а туристская индустрия работает на возобновляемых ресурсах. По подсче­там зарубежных экономистов 100 ты­сяч туристов, проведя в среднем два часа в городе, расходуют не менее 350 тысяч долларов, или 17,5 долларов на человека каждый час[2].

По статистике Комитета по ту­ризму МИНТ РК, с января по сентябрь 2011 года по въездному туризму было обслужено более 20 тысяч нерезиден­тов, а средняя заполняемость гости­ниц по стране в среднем за последние три года не превышает 24%. Впрочем, не только за счет иностранцев должен развиваться туристический сектор экономики. Во многих развитых стра­нах мира, в ряд которых и стремится встать современный Казахстан, почти половина доходов туристической от­расли приходится на внутренний ту­ризм. Согласно официальным данным Агентства Республики Казахстан по статистике, за 2011 год по внутренне­му туризму в стране было обслужено всего 189502 человека, что ненамно­го превышает численность за анало­гичный период в 2010 году (разница в

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 63

14562 человека). Заполняемость гос­тиниц по республике на конец 2011 года составила всего 25,8%. При этом ди­намика по сравнению с 2008-2009 го­дами практически отсутствует[3]. Тенденции роста есть, но они незна­чительны, учитывая потенциал внут­ренних природных ресурсов страны. Представленные количественные по­казатели говорят о том, что туристи­ческая отрасль не претерпела за пос­ледние годы принципиальных струк­турных и содержательных изменений.

Казахстан, обладая уникальными природными ресурсами и самобытной культурой кочевого народа, имеет ог­ромный нереализованный потенциал для развития туризма на международ­ном и региональном рынках. Туристи­ческий потенциал рекреационных ресур­сов и историко-культурного наследия позволяет республике гармонично ин­тегрироваться в международный рынок туризма и достичь интенсивного разви­тия туризма в стране, что обеспечит устойчивый рост занятости и доходов населения, стимулирование развития смежных с туризмом отраслей и уве­личение притока инвестиций в нацио­нальную экономику. Современные тен­денции в развитии этой отрасли таковы, что туристы, которые хорошо изучив­шие известнейшие курорты мира, стре­мятся в те страны, где туристический сектор только начинает развиваться. С этой позиции привлекательности Казах- станимеет огромный потенциал.

Анализ и оценка туристского по­тенциала показывает, чторациональ- ное и бережное использование природ­ных ресурсов способствует развитию в республике практически всех видов туризма. На сегодня перспективными направлениями в Казахстане пред­ставляются горнолыжный, курортно­рекреационный, оздоровительно-ле­чебный, экологический туризм [4].

При этом в стране практически не остается экологически безопасных мест не только для отдыха, но и для проживания, так как зачастую люди сами доводят экологическую среду до критического состояния.В сфере давно назрели серьезные системные проблемы, которые необходимо ре­шать на всех уровнях власти. К клю­чевым недостаткам, тормозящим развитие въездного и внутреннего ту­ризма в Казахстане можно отнести за­вышенные цены на все виды транспор­тных, гостиничных и ресторанных ус­луг, слабый государственный контроль туристической сферы,низкий уровень развития транспортной и гостиничной ин­фраструктуры, слабая научно-исследо­вательская база для изучения туризма, недостаток профессиональных кадров в сфере туризма, несовершенство зако­нодательного и экономического стиму­лирования въездного и внутреннего ту­ризма на государственном и местному- ровне, недостаточно квалифицированная организация обслуживания туристов, что создает отрицательный имидж, как конкретному туристскому центру, так и стране в целом, недостатки в политике государства и местных властей по со­зданию положительного имиджа как страны привлекательной для туризма, бедность ассортимента предлагаемых услуг, а также отсутствие комплексной маркетинговой стратегии по пропаган­де внутреннего и въездного туризма.

Казахстан, несомненно, привле­кателен для иностранных туристов и местного населения, имеет огромный нереализованный туристский потен­циал, но сдерживающие факторы ме­шают полноценному развитию туриз­ма в стране. Учитывая состояние и тенденции туристической отрасли в Казахстане, для решения вышеуказан­ных проблем необходимо усилить практическую значимость применяе-

64 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

мых действий профильных научных структур, которые занимались бы воп­росами комплексного прогнозирования развития и территориальной организа­ции туризма, вели работы по оценке ту­ристическо-рекреационных ресурсов, разрабатывали научные принципы орга­низации туризма, включая отдельные его виды, и управления ими;создать ус­ловия для отдыха и как следствие, подъема экономики за счет рентабель­ности туристических объектов. Это обеспечит устойчивый рост занятости и доходов населения, стимулирование развития смежных с туризмом отрас- лей;развивать систему государственно­го регулирования и поддержки туристи­ческой деятельности посредством со­вершенствования законодательства по вопросам развития въездного и внутрен­него туризма, упрощения регистрацион­ных процедур; наладить взаимодействие различных министерств в области раз­вития внутреннего туризма, так как ре­

шение данной задачи требует комплек­сного подхода с точки зрения науки, куль­туры, образования, зцравоохранения;по- высить качество транспортных и гос­тиничных услуг в соответствии с тре­бованиями, установленными системой технического регулирования;повышать уровень культуры и ответственности населения за нанесение ущерба окружа­ющей среде и в целях широкой пропа­ганды и популяризации туризма широко освещать информацию о туристических фирмах на телевидении, в интернете, СМИ; создать единый интернет-журнал с полной информацией о туристических услугах каждого региона.

Все эти мероприятия будут способ­ствовать дальнейшему развитию как внутреннего, так и въездного туризма, что в конечном итоге, приведет к значи­тельному повышению привлекательно­сти национального туристического про­дукта и интеграции Казахстана в систе­му мирового туристического рынка.

Список использованной литературы:1. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева наро­

ду Казахстана (27.01.2012 г)2. Туризм Казахстана, информация, официальные документы, статисти­

ка, анализ, Государственное агентство по туризму и спорту при Правитель­стве РК, 2012 годтотаё^и/?а=3-201203190025

3. ИА "Казинформ" 3 ноября 2012 Туризм в Казахстане: проблемы иперспективы

4. Журнал ForbesKAZAKHSTAN, №°8 (12), август 2012

ТүйінБұл мақала Қазақстанныц туризм саласындазы даму перспективалары мен

қазіргі жаздайын қарастыруза арналзан. Сыртқы және ішкі туризмніц дамуын тежейтін мәселелерге және оны шешу механизміне, сонымен қатар қазіргі заман жаздайындазы туризм дамуыныц жаца формаларын анықтауза назар аударыілзан.

SummaryArticle focuses on the current state and prospects o f the tourism industry in

Kazakhstan. Special attention is p a id to problems hindering domestic and inbound tourism and to mechanisms o f their solutions, as well as the development o f new forms o f tourism in the modern world.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 65

АНАЛИЗ И ОЦЕНКА СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ЖИЛИЩНОГО СТРОИТЕЛЬСТВА

В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

Согласно исследованию «Гло­бальный индекс цен на жилую недви­жимость», проведенной международ­ной консалтинговой компанией KnightFrank^ течение первогокварта- ла 2012 года цены оставались ста­бильными, но впервыес четвертого квартала 2009 года среднегодовые темпы роста оказались ниже 1%. Наиболее существенный рост за­фиксирован в Бразилии (+23,5%). Ирландия продемонстрировала силь­нейшее снижение среди исследуемых стран (-16,3%). Цены на жилье в це­лом порынку быстрее всего падают в Африке (-0,8%). Динамика роста средних цен на жилье в странах Ази­атско-Тихоокеанского региона снизи­лась до 2,1 %.Глобальный индекс цен на жилье продемонстрировал рекор­дно низкие темпы роста с пика кри­зиса в 2009 году: всего 0,9% в тече­ние 12 месяцев (по итогам марта 2012). Сомненияо тносительно буду­щего Еврозоны наряду с неизменны- миусилиями правительств азиатских стран снизить ажиотаж на перегре­тых рынках и ограничить спекулятив­ные инвестиции, нанесли ощутимый урон. Впервые с 4 квартала 2010 года российский рынок демонстрирует по­ложительную динамику: изменение относительно 1 квартала 2011 года со­ставило 8,2%, что также является самым высоким показателем для России в посткризисный период (с конца 2009 года). Последующие три- шесть месяцев будут переломными/ решающими для глобального рынка

Жантикеева C., Иманбердиева А.,

магистранты ААЭСжилья. Если разочарование экономи­ками Испании и Греции уменьшится, а Франция и Германия согласятся на неизменную линию укрепляющих мер, влияние кризиса снизится. В против­ном случае, индекс глобальных цен на жилье начнет укрепляться не рань­ше 2013 года.[1]

Анализ и оценка современного состояния жилищного строительства в Республике Казахстан показыва­ет, что основная задача Правитель­ства заключается встимулировании развития и дальнейшей реализации мер государственной поддержки жи­лищного строительства: сохранить объемы ввода государственного жи­лья, шире использовать потенциал системы жилищных строительных сбережений, продолжить строитель­ство инженерно- коммуникационной инфраструктуры, а также стимулиро­вать привлечение частных инвести­ций в жилищное строительство. В рамках реализации Программы на строительство арендного жилья в 2012 году планируется выделить 9,6 млрд. тенге из республиканского бюджета.[2]. По состоянию на 1 ап­реля 2012 года, перечислено 1894 млн. тенге. План ввода арендного жилья на 2012 год составляет 136,4 тысяч кв. метров. За январь-март 2012 года введено в эксплуатацию 15,9 тысяч кв. метров общей площа­ди жилых домов, 12,2 тысяч кв. мет­ров площади квартир, 226 квартир.

На строительство и реализацию жилья через систему жилстройсбе-

66 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

режений за счет кредитных средств из республиканского бюджета в 2012 году местным исполнительным орга­нам предусмотрено выделение42413.4 млн. тенге. Предусмотрен­ный ввод кредитного жилья в теку­щем году составляет 313 тысяч кв. метров. За январь-март 2012 года введено в эксплуатацию 8,9 тысяч кв. метров общей площади жилых домов, 6,3 тысяч кв. метров площа­ди квартир, 107квартир. По состоя­нию на 1 апреля 2012 года, с начала деятельности АО «Жилищный стро­ительный сберегательный банк Ка­захстана» около 230 тысячи участни­ков заключили договора о жилищных строительных сбережениях с общей- суммой накопления более 87,7 млрд. тенге. Наибольшая доля заключен­ных договоров о жилищных строи­тельных сбережениях приходится на города Астана (16,1%) и Алматы (13,4%), Актюбинскую (8,2%) и Вос­точно-Казахстанскую (9,8%)области. В январе-марте 2012 года выдано жилищных, промежуточных и пред­варительных жилищных займов 1672 заемщикам на общую сумму около5.4 млрд. тенге, из них в рамках про­граммы - 788 заемщикам на общую сумму более 2,5 млрд. тенге. В 2012 году на развитие и обустройство ин­женерно-коммуникационной инфра­структуры в районах жилищной зас­тройки из республиканского бюдже­та предусмотрено выделение целе­вых трансфертов в сумме 46004,4 млн. тенге, в том числе Акмолинс­кой области на проведение предвари­тельных работ по развитию села Кощи, как города-спутника города Астаны - 1939,6 млн. тенге и Алма­тинской области на проведение пред­варительных работ по строительству четырех городов-спутников города Алматы - 4064,8 млн. тенге. По со­

стоянию на 1 апреля 2012 года, пере­числено 5966,4 млн. тенге, из них ос­воено 4198,5 млн. тенге. Построено 13,03 км линий электроснабжения, 1,51 км сетей водоснабжения, 0,32 км сетей канализации, 3,27 кмгазифика- ции. Наряду с указанными мерами в соотвествии с Постановлением Пра­вительства от 13 декабря 2011 года были внесены изменения и дополне­ния в постановление Правительства Республики Казахстан от 31 марта 2011 года№329 «Об утверждении Программы жилищного строитель­ства на 2011-2014 годы», согласно которым финансирование пилотных проектов по строительству жилых объектов в городах Астана и Шым- кент будет осуществляться через Фонднедвижимости. Общая сумма инвестиций Фонда недвижимости в пилотные проекты на строительство жилых объектов составит 17,1 млрд. тенге. Реализация пилотных проектов Фондом недвижимости позволит вве­сти в эксплуатацию в 2012-2013 гг. 146 тыс.кв.м. жилья, в том числе в 2012 году - 91 тыс. кв. метров, в 2013 году - 55 тыс. кв. м.

В Послании Президента Респуб­лики Казахстан народу Казахстана от 27 января 2012г. в качестве основ­ных приоритетов определено строи­тельство доступного жилья для мо­лодых семей. Правительству РК дано поручение не позднее 1 июля 2012г. разработать программу «Дос­тупное жилье - 2020». Согласно стан­дартам доступность жилья оценива­ется с использованием специального индекса, который вычисляется как средняя цена 1 кв. м, умноженная на18 (норма обеспеченности жильём согласно СНиП РК) и делённая на­значение заработной платы за 1 год (среднемесячная заработная плата- ,умноженная на 12 (количество меся-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 67

цев)) и умноженная на коэффициент3/ 2 (3 человека в семье: 2 взрослых и 1 ребенок;2 заработные платы).Преде- лы колебания данного коэффициента характеризуют доступноежилье (до 3), умеренно недоступное жилье (3,1­4), серьезно недоступноежилье (4,1­5), значительно недоступное жилье (выше 5,1). Данный коэффициент оце­нивает, сколько лет должна работать семья из 3 человек, чтобы заработать на квартиру площадью в 54 кв.м, при условиичто весь доход идет на упла­ту стоимости квартиры.

Анализ доступности жилья по республике показывает, что начиная с 2007 года, в целом по Казахстану прослеживается тенденция повыше­ния доступности жилья. Если в конце 2007 г. показатель доступности жи­лья составлял около 7 лет, то к концу 2011г. он понизился до 4 лет, что от­ражает переход из категории «значи­тельно недоступное жилье» в «уме­ренно недоступное жилье». Коэффи­циент доступности жилья в Алматы по-прежнему остается высоким, хотя наблюдается значительное улучше­ние по сравнению с2007 г. Для повы­шения уровня доступности жилья в 1 квартале 2012 года на строительство жилья было направлено 77,0 млрд. тенге, что на 1,9% больше, чем в ян­варе-марте предыдущего года. В ре­гиональном разрезе за январь- март текущего года - в г. Алматы и в г. Ас­тане было направлено 11,3 млрд. тен­ге и 7,9 млрд. тенге соответственно.- При этом, основными источниками инвестиций в жилищное строитель­ство остаются собственные средства застройщиков и населения, несмотря на сокращение их доли с 71% в 2004г. до 51% в 2011г. В 1 квартале 2012г. их доля составила 60%. Вместе с тем, по Алматы преобладающую часть составляют собственные и за­

емные средства, доля которых в 2006-2007гг. составляет 16% и 78%, в 2011г. - 32% и 40%, в 1 квартале 2012г. - 50% и 45% соответственно. В Астане до 2007г. жилищное строи­тельство осуществлялось в основном за счет собственных средств (70%- 90%), в 2008- 2011гг. их доля суще­ственно снизилась - до 13%, тогда как доля инвестиций за счет бюджет­ных и заемных средств увеличилась до 37% и 50% в 2011г. соответствен­но, в 1 квартале 2012г. - 29% и 56% соответственно.В 1 квартале 2012 года доходность инвестиций в недви­жимость по Казахстану составила 9,3%, в г.Астана - 13,8% иг.Алматы - 11,3% соответственно. В связи с тем, что впервом квартале 2012 года арендные ставки и средние цены на- рынке вторичного жилья показывают снижение, наблюдаетсяуменьшение доходности инвестиций.В общем объеме инвестиций на жилищное строительство на долю средств рес­публиканского бюджета приходилось 19,8% (82 693,0 млн. тенге), местно­го бюджета - 5,7% (23 807,4 млн. тен­ге), собственных - 50,9% (212 579,3 млн. тенге, из них, средств населе­ния - 184 701,8 млн. тенге), иностран­ных инвестиций - 2,1% (8 668,8 млн. тенге), заемных - 21,5% (89 393,1 млн. тенге). Среди регионов наибольший удельный вес в общереспубликанс­ком объеме инвестиций, направлен­ных в жилищное строительство, за­нимают г. Алматы (19,4 % - 80 863,3 млн. тенге), г.Астана (17,9% -74 675,2 млн. тенге) и Алматинская (19,7% - 82 032,5 млн. тенге), Актюбинская (5,7% - 23 644,8 млн. тенге), Атыра- уская (5,5% -23 137,0 млн. тенге), Мангистауская (5,5% - 23 133,7 млн. тенге), Карагандинская (4,9% - 20591,8 млн. тенге) области.

Таким образом, анализируя со-

68 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

временное состояние жилищного строительства Казахстана можно наблюдать, что ипотечное кредито­вание достигнув пика (418 млрд тен­ге) в 2007 году, оно снизилось до 68 млрд в 2009-м. С той поры ипотека медленно растет - до 126 млрд в 2011 году, но это меньше, чем было даже в докризисном 2005-м. Очевидно, протрезвевшие потребители начина­ют осознавать свои более чем скром­ные возможности в плане покупки недвижимости. В таких условиях на­чинает возрастать роль государства в решении жилищной проблемы: если в том же 2005-м государственные инвестиции в строительство жилья не превышали 15% (а в кризисные годы падали ниже 9-10%), то в 2010­2011 годах они уже составили 27% и 26% соответственно. Действуя в -

рамках программы «Доступное жи­лье-2020», АО «Фонд недвижимости “Самрук-Казына” пытается содей­ствовать в обеспечении населения доступным жильем. [3] Как объяснил на дискуссии в Институте полити­ческих решений председатель прав­ления фонда, они действуют сразу по девяти направлениям, каждое из - которых призвано решать проблемы определенной целевой категории нуж­дающихся в жилье: очередников, об­манутых дольщиков, “аварийщиков”, молодых семей и так далее. Потому что, 29% наших соотечественников вообще не имеют никакого жилья, еще у 37% населения страны соб­ственная крыша над головой есть, однако она их не удовлетворяет, пи­шет Экспресс-К, выходит каждый третий казахстанецп очти «бомж».

Список использованной литературы1. Сайт казахстанской недвижимости - www.kn.kz.2. Деловой портал -kapital.kz3. Ежеквартальный макроэкономический анализ показателей, влияющих

на деятельность АО «Фонд недвижимости «Самрук-Қазына» за 2-квартал 2012 года. fnsk. kz/rus/index.php?id=4413

ТүйінБұл мақала Қазақстан Республикасындазы тұрзын үй құрылысын мемлекеттік

қолдау шараларын әрі қарай жүзеге асыру мен дамуын ынталандыру қазидаларын және экономиканың тұрзын үй секторыныц қазіргі жаздайын базалау мен талдауза арналзан.

SummaryThe article focuses on analysis and evaluation o f the current state o f the housing

sector and the principles o f prom oting development and further implementation o f measures o f state support housing in Kazakhstan.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 69

КӘСІПОРЫНДА ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ

Сатаева Н.А.АЭСА магистранты

Сапа мен басқаруға эсер ететін жалпы мемлекеттік қызметтерде заңдық базаны құру мен жетілдіру негізі жатыр. Қазақстан Республика- сында сапа мәселесін шешу «Стан- дарттау мен сертификаттау туралы», «Тауардың пайда болу орнының атауы мен қызмет көрсету белгілері, тауардың белгілері туралы» заңдарға тікелей байланысты. Мұнда өнім шығару барысында тауар өндіруші- лердің экономикалық қызығушылы- ғын қамтамасыз ететін шарттарды құруға бағытталған мемлекеттік са- ясат жатыр. ҚР экономика және сау- да министірлігі мемстандарт бойын- ша экономикадағы сапа мәнін жаңар- ту және сапа менеджментінің қазіргі әдістерін ендру бойынша ұйымдасты- рушылық-әдістемелік жұмыстар жүргізуде. Сонымен бірге республика- да сапа жүйесін сертификаттау тура- лы халықаралық және ұлттық орган- дар жұмыс істеуде (Интерсертифика­та, Ренисанс, ТЮФ, БМ Трайд және т.б). Дегенмен осы бағыттағы жұмы- стар мемстандарттың көмегінсіз жүргізіледі. Айта кету керек, сапа жүйесін сертификаттауда мемлекет үйлестіруші рөлге ие, ең алдымен на- рықта осы қызметтердің ұлттық қызы- ғушылығын қорғау керек[ 1,15-32б].

Одан басқа стандарттау үрдіс- теу мен қызметтердің жұмысының қасиетімен сипаттау бірлігі, өнім са- пасы экономикалық және сенімділік техникалардың тораптары, типтік, үйлестіру, өзара алмасу, бірлестіруді қамтамасыз ететін құрал. Сондық-

тан стандарт пен сапа бір-бірімен өзара байланысқан түсінік. Өткізу нарығындағы маңызды құрал өнім сапасы және өткізу көлемі әрбір кәсіпорынның танымдылығы мен өмірлік қабілетілігіне тәуелді болады.

“Стандарттау және сертификат­тау туралы” алғашқы Заң қабылдан- ғаннан бері, нормативті құжаттарды халықаралық талаптарға көтеруге бір қатар қадамдар жасалды. Ұлттық стандартты халықаралық деңгейге көтерудің негізгі факторы- ның бірі - стандарттаудың міндетті талаптарының бөлінуі т.б.

Сапаны басқару жүйесі сапа та- лаптарына сай қажетті өнімдерді өндіруді, қызмет көрсетуді қамтама- сыз ететін басқарушы органдар мен басқарылатын объект жиынтығынан құралған кәсіпорынды тұтастай бас- қарудың бір бөлімі болып табылады. Сапаны басқару жүйесі тауардың өмірлік циклшдегі өсу кезеңін, сапаны бақ^іла^ы жетілдіру әдістерін қолда- ну, жұмысшылардың кәсіби ше- берлігін арттыру, өнімнің сапалық көрсеткіштерін арттыруда қосқан үле- стері үшін жұмысшыларды ынталан- дыру және сапаны бағалау өлшем- дерін ощайландыру шараларын жүзе- ге асырып отыруы тиіс[2,4-36б].

Жоғары сапалы тұтынушыға қажетті өнімді өндіруде, қызмет көрсетуде тұтынушы талаптарынан шығу үшін, әуелі сапа талаптары орындалуы тиіс. Сапаны жақсарту үшін басқару жүйесі өнімнің өмірлік цикліндегі барлық кезеңдерді ойлас-

70 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

тырып қамтуы тиіс, статистикалық әдістерді қолдана отырып, сапа ба- қылау әдістерін жүзеге асыруы, жүмысшыларды ынталандыра оты­рып, сапаны жақсарту үшін кәсіби шеберлігін арттыруы тиіс.

Бәсекелестік күресті күшейту жағдайында кәсіпорын сапа пробле- маларына көп көңіл бөледі. Өндірілген өнімнің тұт^інуш^ілар^ін^ің талаптары күшейіп, төменгі баға бойынша сапа деңгейінің жоғары болуын талап етеді. Сонымен бірге түтынушыларды өнім өндірудегіөнім сапасы туралы мәлімдемелер қанағаттанд^ірмайды. Оларға сапаның ескерілгені туралы растау мен кепілдеме керек. Кепілде- менің осы түріне сертификат жатады. Ол кәсіпорындағы енгізілген сапа жүйесінің бар екендігін растайды.

ИСО халықаралық стандартта- рында қарастырылатын сапа жүйесі сапаға эсер ететін қызметтің бүкіл түрлерін, яғни қажеттіліктен шығару- дан түтынушы қажетін қаңағаттаңды- руға дейінгі «сапа түзағының» өмірлік циклінің барлық кезеңдерін қамтиды. Кәсіпорында «сапа түзағының» әрбір кезеңдеріндегі әсері шаруашылықта- нудың негізгі үш бағытында көрсеті- леді: сапамен басқару, сапаны қамту, сапаны бақылау[3.5-78б].

Сапа жүйесін қүру бойынша жүмыстың түпкі қорытындысы, 3 дең- гейлі қүжаттардан түратын қүжатта- малар жиынтығы болып табылады. Сапа жүйесінің басты қүжаты - сапа бойынша нүсқаулық болады, оның қүрамында сапа бағытындағы саясат, қолдану шекаралары, сонымен бірге жауапкершілік пен өкілеттілік көрсет- ілген кәсіпорындық қүрылымдық үйымдасуының сипаттамасы бар.

Стандарт - бүл белгіленген эре- кет ету сферасы, пайдалану аумағы мен шарттары шегіндегі міндетті қүжат. Стандарттау - орындау үшін

міндетті және үсынылатын талаптар- ды, ережелерді, сипаттамалар жасау және бекіту бойынша іс. Стандарт­тау - жеке кәсіпорын деңгейінде де, жалпы экономика масштабында да, сапаны жоғарылату және ғылыми- техникалық прогрестің үдемелі қар- қынды болуы үшін керекті қүрал бо- лып табылады. Стандарттаудың қүқықтық негізін «Стандарттау тура­лы» ҚР-ның заңы қарайды.

Қазақстан Республикасындағы стандарттау бойынша нормативтік актілер, стандарттау объектілері мен қабылдау оргавдарыныщ түріне қарай келесі категорияларға бөлmеді:KР-ңың мемлекеттік стандарттары (МСт, ҚРМСт); Халықаралық стандарттар, стандарттау бойынша ережелер, норма- лар мен үсыныстар; салалық стандар- ттар (ССт); кәсіпорын стандарттары (КСт); техникалық жағдайлар; стандар- ттау бойынша ережелер (ПР); сертифи- каттау бойынша үсыныстар (Р).

Нарық өндірілетін өнімнің дең- гейін жоғарылату немесе төмендет- пеуді талап ету жағдайында жалпы сапаны басқару (Total quality management TQM) стратегиясының жобасы жасалды. Бүл стратегияға жету үшін кәсіпорын бойынша сапа­ны басқару процесіне және сапа сая- саты мақсаттарына жалпы бағытты- лығының нәтижесіне тарту керек.

Сапаны түтастай басқару - түты- нушылардың керектілігін қанағаттан- дыру бойынша фирманың барлық қыз- меткерлерінің күш салуын қарастыра- тын, өндірістік процестің барлық саты- ларында өңцірілетің тауардың сапасын қамтамасыз ету және жоғарылатуцы төменгі деңгейлі шығындар мен өз уа^пында өндірілуіне кепілдік беретін үйымды басқаруға бағытталған біріктірілген үзақ уақытты іс-шара TQM жүйесі болып табылады.

Өнім сапасын басқару жүйесінің

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 71

басты максаттары:сапа жөніндегі бар- лык бөлімшелер к;ызметтерінің үйлес- тірілуі;өнімнін жекелеген түрлерінщ са- пасын баскару және камтамасыз ету әдістерін өндеу;сапаны баскару бойын­ша оку бағдарламаларын дайындау;к- әсіпорынның сапа жөніндегі к;ызметінщ нәтижелерін талдау;сапа жүйесін және оны жетілдіру жұмыстарын ұйымдас- тыруды кезеңдік тексеру[45-58,].

Сертификату - өнімнщ стандарт- тауға сай немесе аныкталған талапта- рға сәйкес екендігін тұтынуmыға дәлел- дейтін кепілдеме болып табылады. Сер­тификаттау жүйесі мемлекеттік деңгей- де кұрылады және әр елде өз ерекшел- іктері болуы мүмкін. Қазакстан Респуб- ликасындағы сертификаттаудың к^кыщтык негізін «Өнім мен кызметп сертификаттау» туралы заң кұрайды.

Қазіргі кезеңде, өндірістің техни- калык, экономикалык және техноло- гиялык деңгейін жоғарылату аркылы өнімнің сапасын арттыруға және ин-

вестиция тартуға мүмкіндік беретін бұл бағыт бәсекелік кабілеттің ма- ңызды бөлігіне айналған.Ғылыми- техникалык потенциал кез-келген мемлекеттің ұлттык байлығының негізгі саласы. Барлык дамыған ел- дер тәжірибесі көрсеткеніндей, эко- номикалык даму, көркейтудің негізгі жолы - ғылыми-техникалык және инновациялык салада лидер болу Со­нымен, өнімнің бәсекелік кабілетін арттыруда сапалык тетікті ғылыми- техникалык және инновациялык сая- сат аркылы жетілдіру, төмендегі міндеттерді шешуі тиіс:өндірістің мүмкіндігіне сай ғылыми-техникалык және инновациялык даму жоспарын әзірлеу;өнімнің сапалык касиеттерін жаксартуға немесе жаңа өнім түрін шығаруға бағытталған жобаны не- гіздеу;жобаны іске асыруды каржы- ландыру көздерін айкындау;өндірі- летін өнімнің нарыктағы сұранысын камтамасыз ету жолдарын іздестіру.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. О. Сәбден. Бәсекелестік экономика, Алматы, 20072. Маслов Д. В.. Малый бизнес: Стратегии на основе управления каче­

ством / Д. В. Маслов, Э. А. Белокоровин. - М.: ДМК Пресс, 2008.3. Горбашко Е. А. Управление качеством: учеб.пособие / Е. А. Горбаш-

ко. - СПб. [и др.]: Питер, 2008.4. Аристов О. В. Управление качеством: учеб. / О. В. Аристов. - М.:

ИНФРА-М, 2009.

РезюмеСистема управления качеством как совокупность управляющих органов и

управляем ы х объектов, обеспечиваю щ ая производст во в соот вет ст вие с требованиями качества необходимых продуктов, оказания услуг является одной из части системы всеобщего управления предприятием.

SummaryThe control system o f quality as set o f managing directors o f bodies and operated

objects providing production in compliance with requirements o f quality o f necessary products, rendering services is one o f part o f system o f general business management.

72 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ПАСТБИЩАМИ В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ

Бекирова Д. О.,аспирантка кафедры «Экономика»,

Нарынский государственный университет, Кыргызская Республика

Одним из ключевых вопросов в развитии экономики Кыргызстана являются проблемы повышения эф­фективности использования земли, в т.ч. пастбищ.Владельцами земли должны быть те, которые в ней ра­ботают, используя ее по целевому назначению, и не стремиться к нео­граниченным размерам земельных наделов (д. э. н., профессор Абдыма- ликов К.А.). Один из самых вдохно­венных сторонников крестьянской частной собственности М. А. Вольс­кий говорил о специфических объек­тивных мотивах деятельности крес- тьянина-собственника следующее: «эта страстная любовь и привязан­ность к земле заставляет собствен­ника напрягать все усилия, преодоле­вать самые тяжкие труды, решаться на самые великие пожертвования для улучшения и украшения ее.

Он трудится не только для насто­ящего поколения, не только для удов­летворения насущных нужд, но и для будущего; в стране, где землевладе­лец в то же время собственник и где произведенная продукция безраздель­но принадлежит тем самым лицам, которые совершают труд, на каждом шагу мы видим заботы, порождае­мые любовью к дому и земле, к соб­ственности.

По нашему мнению земля явля­ется источником вдохновения сельс­ких жителей, она обеспечивает про­дуктами питания животного проис­хождения почти 80 % сельского на­селения, к тому же зависимость от

земли, а именно от пастбищных уго­дий - дает позитив на само обеспе­чение и само выживания сельских жителей относительно привлечение прибыли именно от пастбищ, прино­сящий доход. Эффективность живот­новодства во многом зависит от со­стояния пастбищ, конечным резуль­татом которого состоит в привле­чении прибыли для сельской семьи.

В республике пастбищами заня­то 86% сельскохозяйственных уго­дий, их общая площадь составляет9,2 млн.га, включая зимние 2,4 млн.га, летние 4,1 млн.га и весенние-осен- ние пастбища 3,0 млн.га. Из всех ка­тегорий пастбищ республики 30% составляют высокогорные, 40% - при- сельные, 30%- интенсивные.

Естественные пастбища Кыр­гызской Республики обеспечивают до 65-70% общей потребности в кор­мах, а в высокогорных овцеводчес­ких зонах Нарынской, Иссык-Кульс- кой областей и юго-западной части Ошской области до 70-80%. Есте­ственные кормовые угодья располо­жены на высоте от 600 до 4000 м над уровнем моря. Высокогорные паст­бища (2600-4000 м над уровнем моря) занимают почти 4,1 млн. га. Среди высокогорных пастбищ 1,9 млн. га расположены на высоте 3000­4000 метров над уровнем моря.

По характеру растительности естественные пастбища и сенокосы делятся на пустынные, полупустын­ные, степенные, лугостепные и луго­вые. Наибольшую площадь занима­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 73

ют степенные пастбища -3,1 млн. га. Немного меньшую-лугостепные 2,4 луговые -1,3 пустынные -1,8 и срав­нительно небольшую-высокотравные -0,15 млн га. Почти 2/3 степных пас­тбищ представлено мелкодерновен- ными типчаковыми степями с преоб­ладанием в травостое типчака (овся­ницы бороздчатой) бетеге.

Проведение аграрно-земельной реформы в стране привела к сокра­щению численности сельскохозяй­ственных животных, и следовательно сократилась нагрузка на отдаленные, отгонные пастбища. Однако присель- ные пастбища испытывают нагруз­ку гораздо большую, чем наблюда­лась раннее, что привело к увеличе­нию сорной растительности (непоеда- емых трав). Нагрузка на 1 га паст­бищ составляла в 2010 году 1,94 условных овцеголов, в 2005 году - 1,07, в 2003 г. - 1,18 овцеголов.

Состояние пастбищ непосредствен­но связано с водной и ветровой эро­зией, дефляцией и техногенными фак­торами. Основная часть более 66% па­стбищ и сенокосов находится в соб­ственности государства, одна треть (33%) в пользовании государственных хозяйств, в аильных округах и всего лишь около 1% во владении фермерс­ких хозяйств (на одно фермерское хо­зяйство приходится 0,23 га пастбищ).

Для создания благоприятных воз­можностей эффективного использо­вания пастбищ в январе 2009 года был принят Закон КР «О пастбищах». Со стороны государства внедрены совершенно иные подходы к управ­лению и использованию пастбищ: от­менено прежняя классификация пас­тбищ, упразднено трехступенчатое управление. Управление пастбищами передано в ведение аильные округа. Уже несколько лет в республике орга­низованы Жайыт комитеты.

По данным Жайыт комитетов за 2010 год на пастбищах республики выпасались 956 254 голов КРС, 3 953 826 МРС и 348 617 голов лошадей. В целом по республике за 2010 год жай- ыт комитетом собрано - 33026565 сомов, перечислено в бюджет в каче­стве земельного налога 10036049 сом и на улучшение инфраструктуры пас­тбищ было направлено 318 341 сом.

В 2011 году от пастбищепользова- телей на счета жайыт комитетов по­ступило 66 миллионов 152 тысячи 296 сомов, из них сумма земельного нало­га составила 14 миллионов 47 тысяч 446 сомов. На улучшение инфраструк­туры сёл было выделено 28 миллионов 799 тысяч 547 сомов, что составляет43,8 % от собранных средств.

В Ошской области жайыт коми­тетами в качестве земельного нало­га перечислено 2 миллиона 981 ты­сяча сомов. По Чуйской области - 2 миллиона 221 тысяча 850 сомов. В Нарынской области в счет земельно­го налога перечислили 3 миллиона 160 тысяч 314 сомов.

В последние годы наблюдает­ся усиление процессов деградации земель. Проблема земельной дег­радации в Кыргызстане получила широкое распространение и глубо­ко укоренилась. Отдельные кресть­яне не имеют финансовой или фи­зической возможности для перего­на скота на дальние расстояния, а также для содержания ключевой ин­фраструктуры, необходимой для вы­паса скота на отдаленных пастби­щах, и покрытия расходов на вете­ринарные и другие нужды.

Одним из факторов приводящей к деградации является чрезмерный выпас скота на пастбищах. А стихий­ные бедствия и катаклизмы, такие как оползни и лавины, сокращают площади полезных участков земли.

74 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Свыше 40% из10,7 миллионов гектаров сельскохозяйственных зе­мель, включая почти 9 миллионов гектаров пастбищ, деградированы, 85% территории Кыргызстана под­вержено эрозии почвы.Наиболее эро­дированные земли находятся в На- рынской, Иссык-Кульской и Чуйс- кой областях (85%), где снижается урожайность сельскохозяйственных культур на 20-60 %.

Применяемые в настоящее вре­мя способы использования пастбищ не могут обеспечить увеличения или хотя бы сохранения их урожайности. Отсутствие эффективной системы регулирования, мониторинга или кон­сультаций для фермеров способству­ет отсутствию эффективного управ­ления и приводит как к деградации пастбищ на отдельных участках в настоящее время, так и возникно­вению потенциальной угрозы неус­тойчивого использования пастбищ, ввиду отсутствия эффективных ин­струментов для управления.

Более того, неправильное исполь­зование и отсутствие ухода за паст­бищами ведет к их ухудшению: сни­жается урожайность, в травостое уве­личивается количество непоедаемых и ядовитых растений и, соответствен­но уменьшается процент кормовых трав. Уже сейчас остро ощущается недостаток в пастбищных кормах, что тормозит развитие общественно­го животноводства.

Сегодня со стороны Правитель­ства пастбищепользование серьёз­но не рассматривается, не уделяет­ся должного внимания производите­лям сельскохозяйственной продукции. Перед государством стоит большая задача по дальнейшему развитию сельского хозяйства, а его эффектив­ное развитие зависит от правильного использования природных ресурсов, в

том числе пастбищных угодий. Необ­ходимо принять меры по повышению эффективности работы существую - щих жайыт комитетов, также принять меры по улучшению эффективности использования земли, в т.ч. пастбищ.

Главный путь повышения эконо­мической эффективности использова­ния земли в сельском хозяйстве на современном этапе - последователь­ная интенсификация.

Основные меры по улучшению использования земли, в т.ч. пастбищ условно можно сгруппировать в сле­дующие три направления:

сокращение размеров площадей, по разным причинам выпадающих из хозяйственного оборота, одновремен­ное вовлечение в сельскохозяйствен­ное производство площадей малопро­дуктивных и неиспользуемых;

повышение продуктивности уже имеющихся сельхозугодий;

более полное использование су­ществующего плодородия земли.

Каждое из этих направлений включает целую систему взаимосвя­занных мер:

- разработка и внедрение науч­но-обоснованных систем земледе­лия. Эффект от освоения системы земледелия характеризуется ростом урожайности и валового сбора сель­скохозяйственных культур, изменени­ем в структуре производства высо­кобелковых культур, устойчивостью земледелия по годам, ростом произ­водительности труца;

- проектирование и освоение се­вооборотов (пастбищеоборотов). Это дает возможность наиболее рацио­нально использовать землю, равно­мерно распределять полевые работы, успешно бороться с сорняками, вре­дителями и болезнями сельскохозяй­ственных культур, более продуктивно использовать влагу и удобрения;

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 75

- проектирование и осуществле­ние противоэрозионных мероприятий. Это предусматривает наиболее раци­ональное использование и защиту от эрозий и дефляции пашни, пастбищ и всех других земель, то есть обеспе­чивает условия для создания управ­ляемых агроэкологических систем.

- особое место в деле повыше­ния урожайности и эффективности использования земли занимает ме­лиорация, которая включает в себя систему разнообразных приемов, на­правленных на повышение плодоро­дия почвы, создания в ней благопри­ятного водного режима, изменения в лучшую сторону физических и хи­мических свойств. Проведение ме­

лиорации дает высокий эффект лишь в том случае, когда сопровождает­ся общимподъемом культуры зем­леделия.

- определенным резервом для рас­ширения продуктивных угодий явля­ется рекультивация нарушенных зе­мель. Увеличение площадей сельхо­зугодий, а возможно также за счет распашки пустырей, других неисполь­зуемых участков, полевых и проселоч­ных дорог, утративших свое значение.

- главный путь повышения про­дуктивности земледелия-интенсифи­кация. Она предопределяет не толь­ко дополнительные вложения, но и совершенствование технологии и организации производства.

Список использованной литературы:1. Абдымаликов К. А. Интенсификация и эффективность горного отгон­

ного животноводства. - Фрунзе, 1981. - С. 13-16.2.Концепция развития животноводства в Кыргызской республики на 2011­

2015 годы.3.Сельское хозяйство КР. Бишкек,2010. - С. 45-46.4.www.camp.kg.5. Государственный проектный институт «Кыргызгипрозем». - Бишкек,

2009. - 10 с.6.Нуралиева Н. Современное состояние пастбищного животноводства в

Кыргызстане // Вестник КНУ - .№4. - 2012. - С. 301-302.

ТүйінМақала жайылымдардыц тиімділігін көтеру мәселесіне арналзан

SummaryThe one o f the key problems o f pasture effectiveness.

76 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ПРЕИМУЩЕСТВА ГРУППОВОГО МЕТОДА РАБОТЫ СЕЛЬСКОЙ

КОНСУЛЬТАЦИОННОЙ СЛУЖБЫ

Исраилов Э. М., аспирант кафедры «Экономика»

Нарынский государственный университет, Кыргызская Республика

Деформация вертикали органов власти в аграрном секторе привела к разрыву связи сельских товаропроиз­водителей с наукой, выстроенной го­дами научно-внедренческими служба­ми министерства сельского хозяйства советского периода. Сельский товаро­производитель оказался не приспособ­лен к рыночным условиям. Поэтому формирование системы информацион­но-консультационного обеспечения в аграрной отрасли Кыргызстана явля­ется одним из актуальных проблем в современных условиях.

Сельская консультационная служ­ба (СКС)позволяет обеспечить дос­туп к информации руководителей и специалистов, повышает степень обо­снованности принимаемых управлен­ческих решений, оказывает консуль­тационную помощь в производствен­но-экономической деятельности.

Вследствие этого, значение сель­ской консультационной службы в си­стеме управления аграрной отрасли определено как содействие сельхоз­товаропроизводителям в принятии продуктивныхи научно обоснован- ныхрешений для эффективности про­изводства.

В своей деятельности сельской консультационной службы применяют различные методы. На наш взгляд, наиболее эффективным в условиях исследуемого региона является груп­повые методы работы. Главное пре­имущество групповых методов со­

стоит в том, что при их использова­нии устанавливаются деловые рабо­чие контакты сотрудника СКСс кол­лективами товаропроизводителей, развиваются различные формы вза­имодействия между членами групп.- Опыт показывает, что товаропроиз­водители являются очень восприим­чивыми к групповым методам, так как при их использовании они имеют возможность слушать, принимать участие в обсуждении тех или иных проблем, обмениваться полезным опытом, принимать совместные ре­шения. Для решения ряда задач в ра­боте СКС они являются очень дей­ственными, поскольку обеспечивают прямую и непосредственную связь с товаропроизводителями, что в конеч­ном итоге обеспечивает высокую эффективностьих применения.

При использовании групповых методов формируются целевые груп­пы товаропроизводителей, осуществ­ляется развитие этих групп исовер- шенствование их деятельности, орга­низуются групповые встречи на ре­гулярной основе и т.п. Наиболее це­лесообразным считается размер группы от 20 до 40 человек.В отдель­ных случаях оптимальный размер группы может составлять до 10-12 человек,например, при проведении групповой дискуссии и меньше - 7­10 человек при использовании актив­ных методов обучения. Если группа слишком велика, она становится ра-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 77

зобщенной, теряет чувство коллекти­визма, сельские товаропроизводите­ли в этом случае могут чувствовать себя неуютно.В небольших по чис­ленности группах появляются воз­можности установления более тес­ных контактов между ее участника­ми.

По скорости усвоения информа­ционного и учебного материала, тем­пам реагирования на инновации в про­изводстве и т.п. выделяют следую­щие категории людей, которые мож­но использовать в качестве целевых групп:

Новаторы; рано усваивающие; раннее большинство; позднее большинство; отстающие.• Новаторы (около 2,5% населе­

ния) - это люди, любящие риск. Они могут достаточно легко справляться с неопределенностью и, как правило, имеют широкую сеть связей за пре­делами местности, где проживают,- Многие из них имеют средства для того, чтобы быть новаторами. Этих людей считают необычными по мыш- лению.В большинстве случаев их не считают лидерами в данной местно­сти.

• Рано усваивающие (более 13,5% населения). Люди с высоким уровнем образования, не догматич­ны, предпочитают в своей деятель­ности опиратьсяна науку, имеют аб­страктное мышление, отличаются деловым подходомк принятию реше­ний, пользуются большим уважени­ем в обществе.

• Раннее большинство (около 34% населения). Хорошо интегриру­ются в системе. Усваивают матери­ал и принимают решениео примене­нии новаций раньше среднего уров­ня. Они хорошо просчитывают воз­

можные последствия. Не являются лидерами.

• Позднее большинство (около 34% населения). Как правило, скеп­тики, им надо, чтобы убрали все воз­можные риски при применении нова­ций и неопределенность. Чаще всего занимаются применением новаций по экономической необходимости.

• Отстающие (около 16% насе­ления). Как правило, это товаропро­изводители, у которых отсутствуют ресурсы. Любят ссылаться на мно­жество традиций и историю для того, чтобы не заниматься применением новых разработок или новых методов хозяйствования на производстве. Большинство из них обладают узким кругозором.[2]

Групповые методы в деятельно­сти СКС являются более эффектив­ными, если они предусматривают работу с товаропроизводителями, имеющими схожие проблемы. Нема­ловажно и то, чтобы состав членов группы имел примерно одинаковый уровень образования и профессио­нальных навыков, а также уровень хозяйствования. В противном случае более образованные и высококвали­фицированные члены группы будут подавлять остальных ее участников.

Формируя группу, работая с ней, работник СКС не должен занимать в ней роль лидера, а оставаться в роли советника, консультанта, наблюдате­ля. Групповые методы работы с то­варопроизводителями включают: де­ловые дискуссии, полевые дни, семи­нары, собрания, демонстрации, лек­ции, небольшие выставки и т.п. [3 ]Рас- смотрим вышеперечисленные мето­ды более подробно.

Групповая дискуссия.Из всех групповых методов работы СКС с товаропроизводителями дискуссия является самым многоцелевым и

78 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

решает многие задачи. Ее использу­ют для обмена идеями и знаниями, для решения проблем членов группы, для обсуждения мнений и разногла­сий, для нахождения приемлемых ре­шений по спорным вопросам. Одна­ко не всегда задачи, стоящие перед участниками дискуссии выполняют­ся, т.к. проведение дискуссии требу­ет определенных навыков не только от ведущего, но и от всех ее участ- ников.[3]

Дискуссия - это обмен мыслями, идеями и мнениями между различны­ми людьми. Однако не всякий обмен мнениями является дискуссией. Если говорящий ставит своей целью дока­зать, что он прав, а остальные не пра­вы, то это спор, а не дискуссия. На­стоящая дискуссия отличается тем, что ее участник в ходе обсуждения получает для себя новую информа­цию. Он должен быть готов к тому, что правота может быть не на его стороне, и что обмен мнениями и по­лучение новых знаний важнее лично­го авторитета.

Полевой день. Полевой день ис- пользуетсяСКС, как правило, для пе­редачи информации, распространения новых технологий.По сравнению с другими методами работы полевой день имеет несколько особенностей:

• Это эффективный метод изме­нения отношения сельского товаро­производителя к достижениям науки и инновационному процессу.

• В отличие от заранее подготов­ленной лекции или выставки, обуче­ние на производственном объекте дает прямой доступ сельскому това­ропроизводителю к имеющейся ин­формации по определенной проблеме и позволяет на месте наблюдать за процессом.

• Полевой день предоставляет товаропроизводителю возможность

более широкого знакомства и обще­ния с людьми за пределами его хо­зяйства, улучшения взаимоотношений с другими товаропроизводителями, позволяет службе ненавязчиво вли­ять на мотивацию товаропроизводи­теля.

Хотя полевой день является од­ним из самых универсальных мето­дов, такие практические занятия тре­буют существенных затрат времени, человеческих сил, оборудования и материалов. Поэтому, проведение полевого дня должно быть хорошо продумано, и не должно проводиться просто для заполнения времени.[4]- Для достижения наибольшей эффек­тивности полевой день должен быть хорошо спланирован и организован. До проведения полевого дня необхо­димо провести с участниками инди­видуальные и групповые дискуссии, выяснить их потребности в решении тех или иных вопросов, которые пред­полагается рассмотреть в период полевого дня. Принимая во внимание количество участников, необходимо заказывать транспорт с соответству­ющим числом мест, где участники могли бы удобно разместиться.Через определенный период времени после проведения полевого дня полезно организовать повторную групповую встречу для того, чтобы оценить по­лезность его проведения.

Семинар. Подготовка семинара связана с выполнением взаимосвя­занных друг с другом задач, которые должны быть выполнены в опреде­ленной последовательности. Подго­товительная стадия начинается с объявления цели семинара, разработ­ки его задач, определения целевой аудитории, на которую будет рассчи­тан данный семинар и которая долж­на получить от семинара наибольшую пользу Принятие решения об органи-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 79

зации и проведении семинара долж­но исходить из потребности в обуче­нии определенной группы товаропро­изводителей или сотрудников СКС, согласованности идеи о проведении семинара с задачами района или ре­гиона и уверенности, что такая зада­ча является очень важной. На их ос­нове и формулируется цель и задачи семинара, осуществляется выбор целевой группы. [3]3адачи семинара должны быть ясными и последова­тельно связанными друг с другом, представлять собой практический ответ на существующие потребнос­ти в обучении.

Небольшие выставки.Неболь- шие районные выставки или выстав­ки в хозяйствах будут относиться к групповым методам, так как их по­сетят отдельные группы товаропро­изводителей, заинтересованные в по­лучении соответствующей информа­ции. При наличии в каком-либо хозяй­стве или в районе достижений в при­менении новых технологий, сортов, пород, средств защиты растений, медикаментов для животных и т. п. ИКС может организовать там не­большую выставку, с экспонатами которой могут ознакомиться все за­интересованные лица (руководители, специалисты, работники хозяйств района, соседних районов и т.п.).

Конечно же групповой метод более дорогостоящий с учетом зат­рат на одного обучающегося по срав­нению с массовыми методами. И

несмотря на это, он является более предпочтительным для СКС, т.к. обеспечивает прямую и непосред­ственную связь с первичными това­ропроизводителями, оказывает поло­жительное влияние на их производ­ственную деятельность, что в конеч­ном итоге обеспечивает его высокую экономическую эффективность. [4]

Особенности групповых мето­дов:

1. Основной целью группового метода является непосредственная работа с товаропроизводителями.

2. Размер группы при групповом методе обучения не должен превы­шать 20-40 человек.

3. Состав группы должен быть однородным.

4. Взаимоотношения консультан­та с товаропроизводителями.

Таким образом, врезультатеприме- нения групповых методов устанавли­ваются тесные деловые рабочие кон­такты работника СКС с обучающими­ся, развиваются различные формы вза­имодействия между членами групп.- Наряду с этим, групповой метод помо­гает индивидуальному товаропроизво­дителю принимать самостоятельные решения относительно совершенство­вания своей производственной деятель­ности, опираясь на опыт своих более преуспевающих коллег. Также способ­ствуют успешной реализации образо­вательных программ СКС, повышению эффективности труда сельских товаро­производителей.

Список использованной литературы:1. Абдымаликов К. Экономика Кыргызстана на переходном этапе.- Биш­

кек, 2010.- 40с.2. Денисова Е. Н., Кувшинов А. И. Организация информационно-консуль­

тационной службы в АПК. - Оренбург, 2005. - 188с.3. Ториков В.Е., Мальцев В.Ф., Квитко Б. И. Информационно-консульта-

80 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ционная служба в сельском хозяйстве. - Брянск, 2004. - 138с.4. Кошелева В.М. Основы организации и функционирования информаци­

онно-консультационной службы в АПК/ Учеб.пособие / - М., 1999. - 272с.

ТүйінМақалада ауылдық консультация қызметініц ауыл шаруашылызы тауар

өндіруш ілерім ен т опт ау әд ісім ен ж ұмысыныц ж іне осы әдіст іц қолдану ерекшіліктері айтылады.

SummaryThis article is about works o f village consulting service on group methods with

agricultural goods producers and peculiarities o f usage o f this method.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 81

ФИНАНСЫ

БАНК ӨТІМДІЛІГІН БАСҚАРУДЫҢ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Айдарбек А.С.,АЭСА магистранты

Әлемдік банктік тәжірибеде өтімділікті басқару бірқатар әдістер арқылы жүзеге асырылады. Ондай әдістерге мыналар жатады:

«Қаражаттардың ортақ қоры» әдісі негізінде банк ресурстарының жалпы сомасын ресурстардың қүралу көздер- іне қарамастан, активтердің әр түрлі түрлеріне бөлу жатыр. Осы әдісте қара- жат өтімділігіңің адекватты деңгейшің, яғни «табыстылық - өтімділік» арасын- дағы тепе - тендіктщ сақталуышарт. Ең біріншіден, активтердің алғашкы резер- втер тобында орналасатын қаражаттар- дың үлесі анықталады. Содан кейн банк қаражаттары активтердің екінші ретті резервтер тобына орналастырылады. Екінші ретті резервтер көлемі несиеге сұраныс пен салымдардың мөлшерімен

Қаражаттардың көздері Талап ету салымдары банкі Мерзімді салымдар банкі

Негізгі капитал банкі

«Банктегі банктер» әдісі Осы әдіске сәйкес әр түрлі көздер-

ден тартылған қаражаттарды орнала- стыру үшін пайдаланатын «табысты- лық - өтімділік» орталары анықтала- ды. Мүндай орталар «банктегі банк- тер» деп аталады, яғни банкте «талап ету салымдар банкі», «мерзімді салым- дар банкі» және «негізгі капитал банкі» болады. Талап ету салымда- ры өтімді активтермен жоғары дең-

аныкталады, демек, олар неғүрлым көп болса, соғүрлым салымдар көлемі бойынша көп резервтер талап етіледі. Активтердің үшінші тобына, яғни кли- енттерге қарызға орналастырылатын қаражаттардың үлкен үлесі келеді. Ең соңғы активтердің тобына салыстыр- малы түрде өтелу мерзімі үзақ жоғары дәрежелі бағалы қағаздар жатады.

Өтімділікті басқарудың келесі әдісіне - «банктегі банктер» әдісі жата­ды. Бүл әдіс активтердің қалыптасуы жалпы сомаға және тарт^ілған ресур - стардың қүрамына байланысты бола- тынын сипаттайды. Мүнда әрбір қалып- тасу көзінің қаражаттары айналымды- лығына байланысты әр түрлі қамтама- сыз етуі және сәйкесінше міндетті ре­зервтер нормасын талап етеді.

Қаражаттардың орналасуы Алғаш резервтер

Екінші ретті резервтер Займдар

Бағалы қағаздар Ғимараттар мен жабдықтар

гейде қамтамасыз етілуді талап етеді, сондықтан «талап ету салым- дар банкісі» қаражаттардың үлкен бөлігін алғашқы резервтерде орнала- стырады. Ал, талап ету салымдары- ның қалған бөлігі екінші ретті резер- втерге бағытталады және аз бөлігі ғана қысқа мерзімді ссуцаларға бері- леді. «Мерзімді салымдар банкі» мерзімді салымдардың басым бөлігін екінші ретті резервтерді қалыптасты-

82 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

руға, орта және ұзақ мерзімді ссуда- ларға, сондай - ақ ұзақ мерзімді ба- ғалы қағаздарға бағыттайды.

«Банктегі банктер» әдісінің «қара- жаттардың ортақ қоры» әдісінен ар- тықшылығы есептеудің арқасында жоғары өтімді активтердің үлесін дәлірек анықтауға және олардың азаю есебінен қосымша ресурстарды жо- ғары өтімді активтерге, яғни кәсіпо- рындар мен ұйымдардың қарыздары- на салуға мүмкіндік береді.

Активтерді басқарудың «ғылыми басқару» әдісі. Ол ғылыми әдістер мен операцияларды зерттеу көмегімен банк баланысындағы және табыстар мен шығыстар туралы есебіндегі әр түрлі баптар арасында күрделі бай- ланысты талдау үшін қазіргі матема- тикалық аппарат пен өте күрделі мо- дельдерді пайдалануды ұйғарады.

Ғылыми басқару әдісі мынадай үш сұрақтарға жауап беруге тыры- сады: Мәселенің мәні неде? Оны шешудің қандай варианттары бар? Варианттардың ең жақсысы қандай?

Басқару бойынша мамандар өндірістік мәселесін шешу үшін сы- зықтық бағдарламалау деп аталатын ғылыми әдістерінің бірін қолданацы. Бұл әдіс операциялардың табысты- лық пен өтімділік жағынан шектеу- лерді ескеріп, пассивтерді басқару- дағы проблемалы активтерді басқа- ру мәселесімен байланыстырады. Сызықтық бағдарламалау бір ғана ықшамды шешімге әкелетін детер- миндеу моделін ұйғарды, шектеу- лердің сипаты дәл анықталуы тиіс. Мақсатты қызметі үздіксіз және на- қты анықталу қажет, яғни шешімді анықтайтын әр айнымалы мақсатты қызметке және шектеулерді көрсе- тетін теңдеуге өз үлесін қосуы керек. Сонда бағдарламаны бірнеше рет қосқанда да, ол бір ғана шешімді беруі тиіс, яғни іс жүзінде басшылар кейбір шектеулердің немесе бағала-

натын әрекеттестіктердің өзгеруінің тиімділігін тексеру үшін бағдарлама- ны бірнеше рет жіберуі мүмкін.

Ғылыми әдістердщ негізгі кемшілігі - олар банктерде ұзақколцанылмайды, себебі оған сәйкес дайинданы бар ке- ңесшілер немесе қызметшілер және ірі модельдерді есептеуге қуаттылығы жететін есептеуіш жабдықтар болуы керек, ал мұның барл і̂ғ і̂ үлкен ш і̂ғ і̂н- дармен байланысты.

Шетел тәжірибесінде коммерци- ялық банктің өтімділігі мынадай екі әдіспен есептеледі:

- баланстъщ өтімділігіңкөрсететің және баланстар бойынша есептелшетш қарж і̂л і̂қ коэффиценттер негізіңде;

- сәйкес кезеңдердегі банк ба- лансының активтері мен пассивтері бойынша айналымдардыңталдануын ескеріп, өтімді қаражаттарға потенци- алды қажеттілігін анықтау негізінде.

Коэффициенттік әдіс баланс бапта- ры арасында белгілі бір саңцық қат^і- настарды бекһущ білдіреді. Бұл әдіс әр түрлі көрсеткіштерді паңцалаңац^I.

Алғашқы тобының екі көрсеткіші өтімді активтер мен депозиттер ара- сындағы қатынасты көрсетеді:

1. Алғашқы резервтер (касса + Орталық банктегі корреспонденттік шот) / Депозиттер;

2. (Алғашқы резервтер - Екінші реттегі (мемлекеттік бағалы қағаз- дар) резервтер) / Депозиттер

Бірінші көрсеткіш деңгейі банктің өтмділігш қамтамасыз ету үшш 5 -10%- дан төмен болмау керек, ал екіншінің деңгейі 15 - 25%-дан, Жапонияда 3 0%- дан төмен емес болуы міндетті.

АҚШ-та өтімділікті бағалау үшін бірнеше көрсеткіштер қолданылады. Оның бірі - берілген несиелер мен де- позиттер сомаларының қатынасы. Олардың арасында мынадай тәу- елділік бар: бұл қатынастың мәні не- ғұрлым 1 -ден көп болса, банк өтімділігі соғұрлым төмен болады. Сонымен

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 83

катар, несиелердің жалпы активтер сомасындағы үлесі есептелінеді, ол активтердщ диверсификациясын көрсе- теді. Бұл көрсеткіш 65-70% аралығын- да болуы керек. Және активтің колма - кол каражаттарға тез алмастыру каб- ілетін бейнелейтін көрсеткіш: өтімді активтердің жалпы активтер сомасы- на катынасы аркылы табылады.

Банктің ресурс базасының сапа- сын сипаттайтын көрсеткіштер тобы да карастырылды.

Депозиттер тұрактылык дәре- жесін сипаттайтын көрсеткіш негізгі депозиттер (талап ету депозиттер + жинак шоттар) сомасының жалпы де­позиттер мөлшеріне катынасы немесе тұраксыз депозиттердің (мерзімді және жинак салымдары) таратылған ресурстар сомасындағы үлесі түрінде есептелінеді. Егер негізгі депозиттердщ үлесі 75 пайыздан жоғары болса, онда банк өтімді болып есептелінеді.

Көптеген елдерде, мысалы Фран- цияда, Ұлыбританияда, Германияда коммерциялык банктің өтімділік көрсеткіштері мерзім бойынша топта- стырылған баланстың активті және пассивті баптардың катынасы не- гізінде есептелінеді. Мысалы, 3 ай мерзімге салынған активтер осы мер- зімге тартылған талап ету депозиттер-

ге, мерзімді депозиттерге және баска да ресурстарға катынасы аркылы өтімділік коэффициенті шығарылады.

Банк өтімділігі динамизм жағдай- ында болатындығын ескеріп, шетел сарапшыларының пікірлері бойынша, өтімділік деңгейі баланстык катынас- тар негізінде есептелген каржылык коф- фициенттерімен толык бағаланбайды. Сондыктан банктің бар активтері мен пассивтері бойынша колма - кол кара- жаттарының ағыны негізіңде өтімділікті бағалау тәжірибесі біртіндеп енгізілді.

Осы әдістің киыншылығы - кейбір каржылык кұралдары бойын­ша төлем мерзімдері талап етілгенге дейінгі депозиттер карастырылмаған, ал екінші киыншылығы - бөлек карыз- дарды өтеу перспективасын дұрыс бағалауда жатыр. Сол себептен осы әдістің колданылуы мынаны білдіреді:

- Активтер мен пассивтер бой­ынша төлем мерзімдері туралы акпа- раттың жоғары сапалылғы мен уактысында алынуы.

- Банктің карыздар мен депо­зиттер жағдайының өткен және бо- лашактағы тенденцияларын талдау- дың жоғары сапалылығы.

Осы әдіс Жапония, АҚШ және баска Еуропа елдерінде кеңінен пай- даланылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 .Макыш С.Б. Коммерциялык банктер операциялары. Оку кұралы. 2-ші

басылымы, кайта өңделген және толык;тырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004.2.Макыш С.Б. Акша айналысы және несие. Оку кұралы/ Жалпы редак-

циясын баскарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейіткасымов Ғ.С., 2-ші басы- лым, кайта өңделген және толыктырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004.

3.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Окулык. І бөлім. - Алматы: 2002.

РезюмеВ научной статье рассмотрены пути решения ликвидности коммерческих

банков Республикии Казахстан.Summary

In this article considered ways the solution o f liquidity o f commercial banks Respubliyky Kazakhstan.

84 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ЖЫЛЖЫМАИТЫН МҮЛІККЕ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕХАНИЗМІ

Атымтаева Ш.Т.,АЭСА магистранты

Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің өзгеруі, азаматтық- қүқықтық ортаның өзгеруі ел экономи- касына өз салқынын тигізбей кеткен жоқ. Бүл жағдай ел экономикасы не- гіздерінің бірі болып табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.

Алайда, үлттық экономиканың өркендеуімен бірге, бүгінде жылжы- майтын мүлік нарығының жедел қар- қынмен дамуы салық жүйесінде мүлікке салық салу жүйесін қайта қарап, оны жетілдіруці талап етеді.

Соңғы уақытта елімізде қүрылы- стың қарқынды дамуы, жылжымай- тын мүлікке, оның ішінде жерге деген сүраныстың өсуі, оның нарықтық қүнын шарықтау шегіне жеткізді, әйтсе де салық жүйесінде олардан түсетін түсімдердің өзгеріссіз қалуы бүл салықтарды жетілдірудің қажеттігін білдіреді [1].

Біздің ойымызша, қолданыстағы мүлікке салынатын салықтар жүйесін жергілікті жылжымайтын мүлікке са- лынатын салықпен алмастырудың бірқатар артықшылықтары бар. Біріншіден, бүл салық барынша икемділігі төмен салық базасы бар және жергілікті бюджеттерді айтарлық- тай салықтық түсіммен қамтамасыз ете алады. Екіншіден, бүл салықтан түскен түсімнің толығымен жергілікті бюджетте қалуы алынған пайда қағидасына жауап береді. Үшіншіден, бүл салықты әкімшілдендіру мәлімет- терді жинау, өңцеу және саралауцы қам- тиды. Бүл ақпараттардың барлығын-

да жергілікті өзін-өзі басқару орган- дары әрқашан ала алады.

Сонымен бірге жылжымайтын мүлікке салық салуға көшу бүл са- лықты барынша тиімді жинауға қажетті бірқатар алғышарттарды қалыптастыруды қажет етеді.

Жылжымайтын мүлікке салына- тын салық - келешегі зор салықтар- дың бірі. Оған басқа салыктардан ерек- ше механизм, соның ішінде салықтың басқадай дара айқындалған объектісі тән. Бірыңғай жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесі деп нарықтық қүны бойынша бағаланған жер, ғимараттар мен құрылыстардаң құралатын жинақ- талған салық салу объектілерінен түратын салық түсіндіріледі.

Жылжымайтын мүлікке салына- тын салыққа көшудің негізгі идеясы - салық ауыртпалығын негізгі қор- лардың белсенді бөлігінен, ең алды- мен, машиналар мен жабдықтардан, пассивті бөлігіне - ғимараттарға, қүрылыстарға, қүрылғылар мен жер- ге аудару. Нақты алғанда, бүл салық ауыртпалығын ағымдағы инвестици- ялардан жинақталған инвестицияла- рға, яғни жиі-жиі жаңартып түруды қажет ететін жабдықтардан, не- ғүрлым үзағырақ кезеңде жаңарты- латын ғимараттар мен жерге ауыс- тыруды білдіреді. Мүндай қадам жаңа жабдықтарға салық салуға мүмкіндік береді және инвестиция- лық процестің дамуын тежейтін ке- дергілерді жояды. Инвесторлардың көбеюі жылжымайтын мүлікке сүра- нысты молайтады, шектеулі үсыныс

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 85

жағдайында ол жылжымайтын мүліктің нарықтық құнының өсуіне әкеледі, бұл сәйкесінше бюджеттің кірісін көбейтеді. Қосымша кірістер инфрақұрылымды жақсартуға бағыт- талуы мүмкін, бұл өз кезегінде жетіл- дірілген инфрақұрылымдыауцаңцарда орналасқан жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын көтеруге мүмкіндік береді, және ол тағы да бюджеттің кірісшің өсуіне әкеледі. Сонымен, жыл- жымайтын мүлікке салынатын салық- ты енгізу жергілікті өзін-өзі басқаруды қарж^іланд^іру^ың тиімді механизмін жасауға мүмкіндік береді [2].

Инвестициялық белсенділікті көтерудің маңызды факторларының бірі жылжымайтын мүлікке салына- тын салықтың енгізілуімен пайда бо- латын болашақ салық төлемдерін барынша нақты болжаудың мүмкіндігі болып табылады, себебі жылжымайтын мүлікке салынатын салық нарықтық құннан пайыз ретін- де есептелінеді және оның өзгеруі де республикалық деңгейде қабылдана- тын жер салығының ставкасына қол- данылатын коэффициенттерге қара- ғанда барынша айқын.

Сонымен қатар, нарықтық құн негізінде салық салу жер ресурста- рын барынша тиімді пайдалануға ынталандырады. Жер учаскесін пай- далануға салық ауыртпалығының өсуі оны барынша оңтайлы пайдалануға итермелейді. Нәтижесінде көптеген қалалардың орталығында сақталған ірі өндірістік алаңдар, біртіндеп ығысып коммерциялық жылжымай- тын мүліктер (дүкендер, кеңселік орталықтар, қонақ үйлер және т.б.) мен беделді (престижным) тұрғын үй аудандарына орнын береді.

Жылжымайтын мүлікті жасыру- дың қиын екенін ескерер болсақ, жылжымайтын мүлікке салынатын салыққа көшуді салық жинауды көте-

ру әдісі ретінде қарастыруға болады, бұл бәрімізге белгілі, қазіргі уақытта мемлекет алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі болып табылады.

Жылжымайтын мүлікке салына- тын салық жергілікті билік оның енг- ізілуіне мүдделі болған кезде ғана, жергілікті бюджеттің тұрақты кіріс көзі бола алады. Муниципалдық құрылымдар мен олардың бөлімше- лері (поселкелік және ауылдық округ- тер, қалалардың аудандары) белсенді түрде атсалысқан жағдайда ғана салық салу базасы мен салықтың жиналуын толық деңгейде қамтама- сыз ету мүмкін болады.

Әйтсе де, әлемде жылжымайтын мүлікке салық салудың түрлі тәсілдері бар және осы тәсілдердің біреуін таң- дауға сәйкес салықтың салық салы- натын базасын, салық ставкасын, са- раланған коэффициенттерді анықтау әдістемесі айқындалады.

Сондай-ақ Қазақстан аумаганда бұл салықты жаппай енгізбес бұрын бірнеше қалаларда пилоттық жобаны жүзеге асырған жөн және таңдалған елді мекендерде қолцаңыстағы мүлік және жер салықтары уақытша тоқтатылуы қажет. Пилоттық жобаның аталған аумақтарда, Ресей Федерациясыңцағы Тверь және Новгород қалаларында жүргізілген тәжірибе (сынақ) секілді бір жыл ғана жүзеге асырылмай, бірнеше жыл тәжірибе жүргізіліп, алыетан нәти- жеге тағы да бірнеше қалаларда апро­бация жасалған жағдайда ғана, нәтиже барынша тиімді болар еді.

Әйтсе де, жылжымайтын мүлік- ке салынатын салықты салық жүйе- сіне енгізу ұзақ уақытты қажет етеді. Сондықтан, біздің ойымызша, Қазақ- станда жылжымайтын мүлікке салы- натын салықты енгізуді бірнеше ке- зеңдерге бөлу қажет.

Бұл салықты салық жүйесінде енгізу бірқатар алғышарттарды

86 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

калыптастыруды кажет етеді. Олар- дың бірі нарык талаптарына сай мем- лекеттік жер кадастрын калыптасты- ру болып табылады.

Нарыктык экономика меншік күкығына к^к^1кт^1к кепілдік және жыл- жымайтын мүлікке салык салу меха- низмі болған кезде ғана ойдағыдай кыз- мететеді.Мүндайәмбебап механизм- жер кадастры болып табылады [3].

Жердің бөлек телшдерінщ сапасы- ның түрлілігі, олардың шектеулілігі, ал- мастырылмайтындығы, түрлі максатка арналуы жер телімдері жөнінде кажетті және сенімді мәліметтердің болуын та­лап етеді. Мүндай акпараттарды жер кадастры бере алады, яғни заңға сәйкес рәсімделген және жүйеленген жер ту­ралы мәліметтердщ жиынтығы.

Бүгінде мемлекеттік жер кадас­тры - бүл сырткы белгілері бойын- ша жіктелетін жер телімдері мен оны- мен байланысты жылжымайтын объектілер тізімін белгілейтін тізімде- ме. Онда жерлердің к¥к^1кт^1к режимі жөнінде мәліметтер, оларды жер иелері, жерді пайдаланушылар және жалға алушылар бойынша бөлу, кала- лык жерлер күрамы туралы, сондай- ак жердің сандык және сапалык си- паттамасы мен күндылығы туралы мәліметтер берілген.

Казіргі халыкаралык тәжірибе, сон- дай-ак Қазакстанның өз тәжірибесі көрсеткендей, жерді коса алғанда, жылжымайтын мүлік иелерінің кұкығын корғау механизмі мемле- кеттік жер кадастры жүйесіне, атап айтканда, мемлекет жүргізетін және корғайт^ін, оның негізгі күрамдас бөлігі - жер және онымен тығыз байланыс- ты жылжымайтын мүлікке к^кыщты тіркеу жүйесіне негізделуі керек.

Бүдан баска, мемлекеттік жер ка­дастры акпараттык жүйенщ негізгі эле- менті ретінде жер мен жылжымайтын мүлікке салынатын салыктар мен

төлемдердің жиналуын камтамасыз етеді, сөйтіп елдің бүкіл экономикасы үшін көп максатты мәнге ие болады [4].

Сондай-ак, мүлік салығынан түскен түсімді пайдалану мәселесі әлі де өзектілігін жойған жок.

Осыған байланысты біз жылжы- майтын мүлікке салынатын салыкты енгізуге жүмсалатын шығындарды жабу максатында бүл салыктан жергілікті бюджетке түскен каражат- тардың нысаналы максатта пайдала- нылуын заңдык деңгейде бекітуді үсынамыз. Жылжымайтын мүлік жағ- дайын жаксартуға салым салуды ын- таландыру үшін жеңілдікті жағдайда мүлік иелеріне максатты несиеленді- руді карастыру кажет. Пайдаланыл- маған каражаттарды жергілікті баск- ару органдары білім беру, денсаулык сактау, баска да мәдениет аясындағы аймактың әлеуметтік мәселелерін шешуге бағыттауына болады.

Елді мекендердің экологиялык жағдайын нашарлаткан меншік иелері мен жалгерлерді экономикалык жаза- лаудың әрекетті шараларының бірі айыппүл санкциялары болып табыла­ды. Меншік катынастарын реттеуде айыппұлдардың ролі әрекетті болуы үшін олардың сыныптамасы айыппүл көлемімен байланысты болуы кажет.

Мүлікті мүраға не сыйға беру кезінде салык салу жалпы азаматтык заңдылыктармен реттелуі кажет және жылжымайтын мүліктің нарык- тык күнына байланысты болуы керек.

Жылжымайтын мүлікті сату-са- тып алу кезінде салык салу оны сату кезінде сатып алынған бағасы мен сатылған бағасы арасындағы айыр- ма есебінен меншік иесі алатын рен- таның бір бөлігін мемлекеттің алу нысаны болып табылады. Аталған салык, сондай-ак алып-сатуды шек- теуге мүмкіндік береді.

Казакстанда мүлікке салык салу

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 87

жүйесін жетілдіру жолдарын зерде- лей келе, келесідей қорытынды жа- сауға болады:

- қолданыстағы мүлікке салына- тын салықтар жүйесін жергілікті жыл- жымайтын мүлікке салынатын са- лықпен алмастырудың бірқатар ар- тықшылықтары бар. Біріншіден, бүл салық барынша төмен мобильді салық базасы бар және жергілікті бюджеттерді айтарлықтай салықтық түсіммен қамтамасыз ете алады. Екіншіден, бүл салықтан түскен түсімнің толығымен жергілікті бюд- жетте қалуы алынған пайда қағида- сына жауап береді. Үшіншіден, бүл салықты әкімшілдендіру мәлімет- терді жинау, өңдеу және саралауды қамтиды. Бүл ақпараттардың барлы- ғын жергілікті өзін-өзі басқару орган- дары әруақытта ала алады;

- Мемлекеттік бірыңғай жылжы-

майтын мүлік кадастрын қалыптас- тыру қажет. Қазақстанда бүл ка­дастр енгізілген жағдайда, жер, жер телімі және жылжымайтын мүлік жөніндегі ақпараттарды енгізу және жаңартып отыру, жылжымайтын меншік телімдерінің тіркеу картасын жасау, сату-сатып алу мәмілелерін тіркеу барлық жергілікті басқару органдарын базистік ақпаратпен қам- тамасыз етіп отырған болар еді және бөлек аудандарда, сол сияқты жал- пы елде барлық халық шаруашы- лығы кешенін дамыту бойынша шешім қабылдауға жағдай жасайды.

- жылжымайтын мүлікке салы- натын салықты енгізуге жүмсалатын шығындарды жабу мақсатында бүл салықтан жергілікті бюджетке түскен қаражаттардың нысаналы мақсатта пайдаланылуын заңдық деңгейде бе- кітуді үсынамыз [5].

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:1 Елисеев В. Фискальный кадастр и методы определния налогооблогае-

мой стоимости недвижимости в Республике Казахстан //Вопросы оценки. - 1997. - № 2. - С. 18-20.

2 Беляев А. А. Эволюционная модель реформирования рос. экономики. - М: ОМПРТ РАГС, - 1995. - С .89.

3 Кошкин В.И., Шупырь В.М. Управление государственной собственно­стью. - М.: ИНФРА, - 1997. зіміС.27.

4 Краснов В.М. Регистрация прав на недвижимое имущество и сделок с ним: правовые и налоговые аспекты. - М.: Статус -Кво 97: Налог-Инфо, 2005. -С.43-46.

5 Дорофеева А.В. Стоимостная оценка как составляющая кадастра не­движимости // Информ. бюлл. - 1997. -№ 5(12).-С.12.

РезюмеВ научной статье рассмотрены проблемы налогообложения имущества в

Республике Казахстан.Summary

In a scientific paper considers the problem o f property taxation in the Republic o f Kazakhstan.

88 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ

Жуасбаева С.,АЭСА магистранты

Банкпен жасалатын мәмілелер арасында несиелік операциялардың тәуекелі ең жоғары, өйткені ол пайда табу көздерінің ең маңыздыларының бірі болып саналады. Несиелік тәуе- келділікті барынша азайту - несиелік мекеме қызметін басқаруда негізгі міндет болып табылады.

Несиелік тәуекел - міндеттеме- лер бойынша төлем қабілетсіздігімен байланысты тәуекелділік және ол банктік тәуекелділіктердің ішінде ең маңыздысы және негізгісі. Тәуе- келділіктің бұл түрі толық немесе бөлек қайтармау түрінде (есептелген пайыздарды және комиссиондық төлемдерді жүргізген кезде жиі кез- деседі) немесе несиені жабу мерзімін ұзарту кезінде байқалады.

Несие тәуекелі - кредитордың қарыз алушы несиелік келісім шарт- тары мен мерзіміне сәйкес өз міндет- терін орындауға ниетті және жағдайы барына сенімсіздігімен анықталады.

Несиелік тәуекел құратын себеп- терге, криминалды құрылымдар жа- ғынан қарыз алушыларға немесе бан- кке деген қысымды жатқызуға бо- лады.

Өтелмеген төлемдермен күрес- те басты құрал - ол банктік ссуда- лар портфелінің диверсификациясы.

Несиелік тәуекелділік ұсыныла- тын несиенің түріне және жеделдігі- не байланысты; қамтамасыз етілуі - қамтамасыз етілген және қамтама- сыз етілмеген; несие берушілердің түрлері - мемлекеттік, банктік, ком- мерциялық, сақтандыру компанияла-

рының және жеке тұлғалардың неси- елері; дебиторлық қарыздардың түрлері - ауылшаруашылық және коммерциялық, персоналды, өнеркә- сіптік; қолдану бағыттары - тұтыну- шылық, өнеркәсіптік, меншікті айнал- малы қаражаттарын қалыптасты- руға, инвестициялық, маусымдық, уақытша қаржылық қиындықтарды жоюға, аралық, құнды қағаздармен операцияларға, импорттық және экс- порттық; беру әдістері - векселдік, ашық шоттар көмегімен, ипотекалы- қ,маусымдық, овердрафт және т.б. Несиелерді беру мерзімдері бойын- ша қысқа және ұзақ мерзімді бола­ды. [1,109 б.]

Несиелік тәуекелділік қарыз алу- шылардың түріне байланысты болады. Мөлшеріне байланысты банк клиент- тері 3 топқа бөлінеді: ұсақ, орта және ірі. Ұсақ және орта қарыз алушылар аса икемді болады, өйткені олар нарық қажеттілігіне тез жауап қайтарады. Алайда, мұндай қарыз алушының кемшілігі олардың әдетте меншікті ка- питалының аз болуында, ал бұрын өзі қатаң бәсекелес жағдайында және са- яси сипаттағы күтпеген өзгерістер се- бебіне банкроттыққа әкеледі.

Ірі қарыз алушылар, керісінше, аса инертті. Олар нарық қажеттілік- теріндегі және нақты тұтынушыдағы өзгерістерге тез жауабын қайтармай- ды, өзінің қ^ізмет бағытын жиі ау^іс- тырмайды, бірақ жеткілікті меншікті капиталы бар болғандықтан, сыртқы қаржыдағы жағдайларға тұрақт^ілы- ғын сақтап қалады.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 89

Банкирлер басқа несие беруші- лерге қарағанда, несие тәуекелдігінен қашуға үмтылуы қажет, өйткені олар өздерінің ақшаларын несиелендір- мейді, яғни олардың өздерінің қара- жаттарымен қамтамасыз еткен ба- сқа жақтар өздерінің салымшылары- ның ақшаларын несиеге береді.

Банктер кәсіпорындардың неси- елендіруімен айналысатын қызмет- керлердің өндіріс саласындағы кәсіпорындар туралы қажетті білімдері және нарықпен таныстығы жетпеген жағдайда банктер кәсіпо- рынға несие бермеуі керек.

Банк табысының үлкен бөлігі несиелендірумен байланысты екені, Әлемдік банктік жүйе қызметін тал- даудан белгілі. Сондықтан, несиелік тәуекелдік бірінші орындардыщ ішінде болғандықтан, банктің даму страте- гиясы несиелік тәуекелділікті беру- мен байланысты болуы қажет.

Ссудалар бойынша мүмкін бола- тын шығындар резерві (СМБШ) - банктердің қызметінде несиелік тәу- екелдермен шартталған қалыптасу қажеттілігінің арнайы резерві. Ссуца- лар бойынша мүмкін болатын шы- ғындарға резерв банктердің шығын- дарына жатқызылатын өткізулер есе- бінде қалыптасады. Ссуцалар бойын- ша мүмкін болатын шығындар негізгі қарыз бойынша клиенттермен (бан- ктермен) өтелмеген ссуцалық қарыз- ды жабу үшін қолданылады. Айтыл- ған резерв есебінде банктердің нақты емес ссудаларын алу үшін шығын- дарды алып тастау жүргізіледі.

Несиелік тәуекелділікті талдау процесі несиелік тәуекелділіктердің шоғырлануына талдау арқылы жүзеге асырылады. Бүл кезде ауди­тор Ұлттық банк бекіткен бір қарыз алушыға деген несиелік тәу- екелділіктің ең жоғарғы мөлшерінінің және несиелік операция бойынша

бас банктің бекіткен шектеулерінің банк филиалдарымен сақталуына басты назар аударуы тиіс. [2,255б]

Сонымен қатар, белгілі бір кли- енттер және аффилирленген компа- ниялар алдындағы тікелей және жанама міндеттемелердің барлығы көрсетілгендігін қарастырады. Бір қарыз алушыға деген несиелік тәу- екелділіктің ең жоғарғы мөлшерін есептеген кезде міндеттелер қүра- мына барлық несиелер, овердраф- тар, гарантиялар инвестициялар, ба- ғалы қағаздар, дебиторлық қарыз- дар, лизингтр, аккредитивтер, акцеп- ттер, векселдер және тағы басқалар кіргізілуі тиісті.

Кейбір керек жағдайларда не- сиелердің экономика секторлары, қызмет, кепіл түрлері бойынша шоғырланулары да көрсетілуі тиіс.

Айта кету керек, бүл коэффи- циенттер екінші деңгейдегі банк- тердің қызметінде кездесетін неси- елік тәуекелдерді макро деңгейде реттеудің немесе басқарудың инст- рументтері болып табылады.

Несиелік процесске қатысатын Қазақстандағы коммерциялық бан­ктер әртүрлі ішкі және сыртқы жағдайларға байланысты жүмыс жасайды. Сондықтан, егерде банк- те несиелік саясат өте жақсы жа- салып, жүзеге асырылатын болса да берілген несиелер бойынша зи- яндардан толықтай арыла алмай- ды. Негізінде банк алдын ала біле отыра жаман немесе нашар несие бермеуге тиіс, бірақта алынған не- сие әртүрлі себептерге байланыс- ты алдынғы уақыттарда сондай болады.

Сапасы нашар несиелер пайда болуы, олардың саны өсуі банктің репутациясы төмендеуіне немесе түсуіне әсерін тигізеді. Бүның өзі

90 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

банктің несиелік нарыктағы пози- циясына ыкрал етеді.

Айта кету керек, соңғы кезде тәуекелдердің коммерциялык банк- тер кызметтерше әсері анык айк- ындала бастады. Сондыктан несиелік тәуекелділікті баскару банк жүмы- сындағы киындыктар тудыратын ма- ңызды мәселелердің біріне айналды.

Банктік кызметтердің жүзеге асырылу және ары карай даму барысында олардың алдында жа- ңадан әртүрлі мәселелер пайда болады.

Қазіргі кезде Қазакстан Респуб- ликасында барлык кызмет салала- рында экономикалык кайта күру үрдісі жүруде. Шаруашылыкты жүргізудің халыкаралык стандартта- рға өтуіне байланысты барлык сала- ларда: елдік, республикалык, аймак- тык, жергілікті жерлерде реттеу мен кайта бағалау әдістерін жаңадан же- тілдіруді талап етеді. [3,187 б.]

Бүл мәселені шешуде басты рөл банк жүйесіне де тиісті болады.

Банктік тәжірибедегі тәуе- келділік - бүл аныкталған жағдайлар- дың туындауына байланысты банктің жоғалту кауіпі.

Тәуекелділік, сондай-ак кез-кел- ген өндірушінің соның ішінде банктщ кызметінің жағдайлы мінездемесі. Тәуекелділік мынандай жағымсыз нәтижелер беруі мүмкін: ұсынылған несиелер бойынша төлемсіздік кезі- нде, пайданы жоғалту, зиянға шығу, ресурстык базаны кыскарту, балан- стан тыс операциялар бойынша төлемдерді жүзеге асыру және т.б.

Банктің 60-70% негізгі табыс көзін күрайтын активтік операциялар, соның ішінде банктік несие. [4,112 б.]

Статистикалык талдау кортынды- сы бойынша мемлекеттік нысанмен салыстырғанда жеке меншік және акционерлік кәсіпорындар неғүрлым

икемді және тиімді болып келеді, бірак жиі күйзеліске үшырайды

Карызшыларды несиелендіру тәуекелділігі үсынылатын несие түріне де байланысты болады. Не- сие үсыну мерзіміне; камту түріне - камтылған және камтылмаған; дер- бес және банктік; несие специфика- сына байланысты - банктік, мемле- кеттік, коммерциялык, сактандыру компанияларының және жеке түлға несиелері, синдикатталған және т.б.; дебиторлар түрлері бойынша ауыл- шаруашылык, өндірістік, коммунал- дык, айналым каржыларын күруға, мерзімдік, инвестициялык, импорт- тык және экспорттык және т.б.; мөлшері бойынша - шағын, ірі; ұсыну әдісі бойынша - вексельдік, ашылғ- ан шот көмегімен, мерзімдік және консигнациялар болып бөлінеді.

Тәуекелділікті баскару жүйесі, стратегиялык баскару деңгейінде, үйымдастыру күрылымы деңгейінде бір немесе баска күрделі операция- ны жүзеге асыруды бакылау үшін күрылым кызметінің шегінде накты шаралар аркылы жүзеге асырылады.

Несиелік тәуекелді төмендету немесе шеттету несиені сактандыру көмегімен жүргізіледі.

Несиелік тәуекелді баскару прин- циптері:

Несиелік тәуекелдерді баскару процессі кезінде келесі мәселелерді аныктау керек:

- тәуекелдің пайда болу се- бебін аныктау;

- зиян шегу болжамының көлемін бағалау;

- алдын - алу әдісін табу неме­се зиянды кайтарып алу көздерін табу.

Тәуекелді төмендету жолдары:- Диверсификация - бүл эконо-

миканың тек бір саласына ғана емес, баска да саласын несиелеу (бөлу)

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 91

арқылы несиелдік тәуекелі төменде- ту;

- Берілген несиелер үшін про­визия (резерв) құру;

- Несиелік қаблеттілігін дұрыс

анықтау, яғни төлем қаблеттілігін анықтау;

- Алынған несие үшін берілген кепілдікті дұрыс анықтап, баға- лау. [5,299 б.]

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы»- Алматы: 2005, 208-211 бб.2. «Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік пробле-

малары»,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.

3. Сейткасимов Г.С. «Банковское дело»-Алматы: 1998.4. Давлетова М.Т. «Кредитная деятельность банков в Казахстане».

Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2001.5. Долан Д., Кэмпбелл Д. Деньги, банковское дело и денежно-кредит­

ная политика. М.: Финансы и статистика, 2000 г.

РезюмеВ статье рассмотрены пути оценки и управления кредитными рисками в

коммерческих банках.Summary

In article are considered the ways o f an assessment and management o f credit risks in commercial banks

92 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

СТРАХОВАНИЕ ЖИЗНИ В СИСТЕМЕ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ

Жумадилова А.Н.,магистрантКазЭУ им.Т.Рыскулова

В Казахстане имеется большой потенциал для развития страхования жизни. Системный кризис, в котором оказался Казахстан и из которого он только начинает выбираться, показал, что государство не использует мно­гие факторы для подъема экономики и обеспечения социальной защиты граждан. Среди этих факторов зна­чительное место занимает страхова­ние и страхование жизни в частности, но ни в одном документе Правитель­ства РК не рассматриваются воз­можности национальной системы страхования жизни с точки зрения усиления социальной защиты населе­ния.

В то же время рынок страхова­ния жизни в экономически развитых странах является одним из значимых элементов национальной социально­экономической системы и по мере ее развития и усложнения роль страхо­вого рынка существенно повышает­ся. В целом, под системой понима­ется совокупность элементов, нахо­дящихся в отношениях и связях друг с другом, образующих определенную целостность, то есть структурно-фун­кциональное единство. Социально­экономическая система имеет слож­ную внутреннюю структуру и пред­ставляет собой функционально упо­рядоченное единство составляющих ее подсистем, в которых происходят два рода взаимообусловленных про­цессов. Экономические процессы со­вершаются между человеком и при­родой с помощью располагаемых им

средств труда в целях создания ма­териальных (вещественных) или ин­теллектуальных продуктов. Соци­альные процессы характеризуют вза­имоотношения между людьми по по­воду обеспечения производства или приобретения продуктов и их потребления.[1,с.25]

Для социально-экономической системы рынок страхования жизни выступает в качестве одной из под­систем, являясь в свою очередь си­стемой меньшего порядка. Вслед­ствие этого развитие страхового рын­ка находится в подавляющей зависи­мости от состояния социально-эконо­мической системы. Состояние стра­хового рынка очень точно отражает то, что происходит в казахстанской экономике. Динамика поступления страховых премий, инвестиционных результатов может служить опреде­ленным индикатором состояния эко­номики страны, и именно страхова­ние жизни является наиболее чув­ствительным к воздействию социаль­но-экономических факторов.

Данный вид страхования начина­ет развиваться только после дости­жения социально-экономической си­стемой определенного этапа разви­тия. При этом основным необходи­мым условием является достижение обществом такого уровня дохода, при котором становится возможным осу­ществлять сбережения, имеющие целью либо возмещение вероятных буцущих потерь, либо получение до­полнительного дохода при наступле­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 93

нии определенных событий, носящих вероятностный характер.

Страхование жизни является не­обходимым элементом воспроизвод­ства человека в социально-экономи­ческой системе, выполняя по отноше­нию к ней две основные функции:

1. возмещение ущерба и личное материальное обеспечение граждан вследствие наступления страховых событий, обусловленных договором;

2. формирование специализиро­ванных страховых резервов денеж­ных средств для потенциальных стра­ховых выплат.

Первая функция страхования жизни состоит в распределении убыт­ков во времени и пространстве и, та­ким образом, в предотвращении вре­менных финансовых трудностей, воз­никающих вследствие неблагоприят­ных событий в жизни людей: смерти, инвалидности, старости, а также в обеспечении дополнительного дохо­да лица или домохозяйства. Именно в наличии данной функции состоит преимущество страхования жизни по сравнению с банковскими депозита­ми, которым в настоящее время стра­ховые продукты проигрывают по уровню процентной ставки по причи­нам неразвитости института инвести­ций, а также нестабильной и высоко­рисковой экономики.

При неразвитости классического страхования жизни при реализации данной функции на макроуровне мо­гут возникнуть такие косвенные нега­тивные социальные последствия, как рост иждивенчества, снижение дохо­дов на душу населения, а также со­кращение доходов бюджета, поступа­ющих в виде налогов. В психологичес­ком аспекте может возрасти беспо­койство и увеличиться чувство неуве­ренности в завтрашнем дне и, в неко­торой степени, чувство финансо­

вой незащищенности человека.Посредством этой функции стра­

хование жизни способствует финан­совой стабильности домохозяйства и обеспечивает психологическую и со­циальную защищенность индивидов. Тем самым получает реализацию объективный характер экономичес­кой и социальной необходимости стра­ховой защиты.

Право на материальное обеспе­чение имеют только физические лица, которые являются участниками фор­мирования страховых резервов. В частности, порядок материального обеспечения определяется страховы­ми компаниями,исходя из условий договоров страхования жизни и регу­лируется государством в процессе лицензирования страховой деятельно­сти через проверку правил страхова­ния на соответствие действующему законодательству.

Вторая функция страхования жиз­ни выражается в формировании сис­темы резервов денежных средств как платы за риски, которые берут на свою ответственность страховые компании, что позволяет обеспечи­вать стабильность страхования и га­рантию выплат. Если в коммерчес­ких банках аккумулирование средств населения с целью, например, денеж­ных накоплений, имеет место только сберегательное начало, то страхова­ние жизни через реализацию данной функции несет сберегательно-риско­вое начало.

Реализацией данной функции яв­ляется то, что долгосрочное страхо­вание жизни является уникальным финансовым инструментом для при­влечения долгосрочных кредитных ресурсов, а проблема изыскания средств для решения общегосудар­ственных проблем имеет в настоя­щее время первостепенную важ­

94 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ность. Страховые компании являют­ся главным источником капитала для зарубежной промышленности в раз­нообразных финансовых программах, включая долгосрочные финансовые кредиты, кредитование коммерчес­ких ипотек, финансирование органи­зации нового производства и креди­тование сельскохозяйственных пост­роек. К примеру, доля взносов по дол­госрочному страхованию жизни дос­тигает в западных странах 6-13% ВВП, а страховые резервы по долго­срочному страхованию жизни евро­пейских страховщиков превышают1,3 триллиона евро.[2,с.8] Удельная доля страхования жизни в совокупном национальном сборе страховой пре­мии на большинстве западных стра­ховых рынков составляет от 35% до 70% общего объема страховых пла­тежей по всем видам страхования и на протяжении последних десяти лет наблюдается тенденция к ее увели- чению.[3, с.45]

Страхование жизни— это доста­точно длительные финансовые отно­шения между страхователем и стра­ховщиком. Долгосрочный характер таким программам придают не толь­ко намерения страхователя, но, преж­де всего, малый объем его прав на сбережения в первые годы действия договора (выкупная сумма при рас­торжении договора долгосрочного страхования жизни в первые годы действия договора, как правило, не­значительна). Таким образом, стра­ховые институты, привлекающие средства под финансовые обязатель­ства, для которых характерной явля­ется малая ликвидность в начальный период действия договора, являются идеальным поставщиком долгосроч­ных инвестиционных ресурсов как для государства и муниципальных органов, так и для промышленного

сектора. Некоторые инвестиционные проекты достаточно велики и требу­ют, соответственно, большого объе­ма финансирования. Особенно это актуально для стран с развивающей­ся рыночной экономикой, для рынков которых характерен дефицит капита­ла. Собирая большие суммы из ты­сяч маленьких платежей по страхо­вым премиям (взносам), страховщи­ки обычно могут удовлетворить фи­нансовые требования такого рода проектов и, следовательно, способ­ствуют мобилизации ресурсов и уве­личивают возможность осуществле­ния крупных высокоприбыльных ин­вестиционных проектов. При этом доход получают не только сами стра­ховые компании и страхователи, но и вся экономика в целом, что является одним из ключевых факторов, спо­собствующих экономическому росту и повышению эффективности финан­совой системы.

С развитием отечественной эко­номики будет совершенствоваться, и расширяться механизм использова­ния временно свободных средств страховщика и значение функции страхования как формирования спе­циальных страховых резервов будет возрастать.

Реализации указанных функций в некотором роде также свойственна и системе социальной защиты населе­ния. Первая функция - возмещение ущерба и личное материальное обес­печение граждан в случае некоторых неблагоприятных событий в их жиз­ни - выполняется, прежде всего, за счет механизмов системы социаль­ной защиты. В соответствии с меж­дународно-правовыми актами Меж­дународной организации труда, соци­альная защита должна предостав­ляться в случаях болезни, инвалид­ности, старости, потери кормильца,

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 95

безработицы, материнства, а также в случае наличия семьи, обеспечение которой по минимальным нормам не может быть осуществлено ее трудо­способными членами. Принципиаль­ное различие в реализации данной функции у двух рассматриваемых институтов состоит в том, что сис­тема социальной защиты должна обеспечивать минимальный прожи­точный уровень гражданам, а стра­хование жизни - дополнительный уро­вень защиты путем сохранения при­вычного дохода лица или домохозяй­ства в случае наступления определен­ных в договоре событий.

Вторая функция - аккумулирова­ние средств и перевод их в инвести­ции в социальной защите выражает­ся следующим образом. Страховая защита, осуществляемая в форме социального страхования, может фи­нансироваться как путем текущего перераспределения взносов, посту­пающих в фонды социального стра­хования (распределительный ме­тод), так и путем предварительного накопления этих взносов и их после­дующего распределения между за­страхованными при наступлении не­которого события (накопительный метод). Предварительное накопле­ние фондов имеет место в страхо­вании по безработице и в пенсион­ном страховании, то есть где имеет­ся достаточно продолжительный ква­лификационный период для получения предусмотренных пособий. Долго­

срочное формирование фондов соци­ального страхования также, как и в долгосрочном страховании жизни по­зволяет значительно усилить внут­ренний инвестиционный потенциал.

Таким образом, в силу сходства выполняемых функций и большой со­циальной значимости справедливым было бы выделить третью функцию страхования жизни в системе соци­ально-экономических отношений со­временного государства - соци­альную. Именно эта функция в эко­номически развитых странах позво­ляет данному виду страхования спо­собствовать снижению нагрузки с расходной части бюджета и высту­пать важным элементом многоуров­невой системы социальной защиты, которая обеспечивает сохранение и рост уровня жизни населения.

Таким образом, очевидно, что в развитых странах страхование в силу своей специфики и выполняемых функций в обществе является стра­тегическим сектором экономики, обеспечивающим социальную ста­бильность в обществе, а также важ­нейшим инструментом социально­экономической защиты имуществен­ных интересов граждан, связанных с потребностью в получении допол­нительных средств в связи с таки­ми вероятными событиями в их жиз­ни, как повреждение или утрата здо­ровья, потеря кормильца, дожитие до нетрудоспособного возраста и дру­гими.

Список использованной литературы:1.Слезингер Г.Э. Управление социально-трудовыми системами: Учеб­

ное пособие/ГУУ М., 1999. 139с.2.Власова Е. В поисках надежных гарантий / Независимая газета .№92,

25.05.01 г. 8с.3. Личное страхование в России. Опыт. Проблемы. Перспективы [ Текст]

: [материалы междунар. конф. «Личное страхование в России: опыт, пробле-

96 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

мы, перспективы», г. Москва, 22-23 мая 2001 г.] / Всерос. союз страховщи­ков, 2001. - 218 с.Хуторев А.Г. Регулирование налогообложения страховых операций по страхованию жизни. Личное страхование в России. - M., Дайд­жест, 2001с.41-49

ТүйінБ ерілген м ақалада өмірді сақт анды руды ң м ем лекет т ің әлеумет т ік-

экономикалық қатынастар ж үйесіндегі рөлі суреттелген. Бұзан қоса өмірді сақт анды ру инcт ит ут т ары м ен халықт ы әлеум ет т ік сақт андырудың орындалатын функциялар жазынан өзара байланысы царастырытзан.

SummaryThis article describes the role o f life insurance in the socio-economic relations o f

the state. It also examines the relationship o f institutions life insurance and social welfare in terms o f functionality.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 97

ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ БАСТЫ СТРАТЕГИЯСЫ

Қабылбаев А.,Т.Рысцүлов атындазы ҚазЭУ магистранты

Кәсіпорынның бәсекеге қабі- леттілігі және төлем қабілеттілігі ең алдымен қаржылардың оңай ұйым- дастырылуымен анықталады. Кәсіпорынның негізгі міндеті оның иелерінің әл-ауқатының максималды көбеюі болып табылады.

Қаржылық менеджмент - бұл кәсіпорынның қаржылық ресурста- рының құрылуымен, бөлінуімен, оларды қолданумен және кәсіпорын- ның ақшалай жүйе айналымының ұйымдастырылуымен байланысты болатын басқару нәтижелерінің әзірленуі және жеткізуінің принциптері мен әдіс-тәсілдерінің жүйесі болып табылады [1, 11-бет].

қаржылық менеджмент келесі бөлімдерден тұрады :

Қаржылық талдау және шешім қабылдау жүйесі;

- қысқа мерзімді қаржы ресур - старын қолдануды жоспарлау: (ком- мерциялық несие) қамсыздандырыл- маған қысқа мерзімді қаржыланды- ру, қамтамасыз етілмеген қысқа мерзімді қаржыландыру, қысқа мерзімді жалды қаржыландыру;

- ұзақ мерзімді қаржы ресур- старын қолдан^ы жоспарлау: капи- талды бюджеттендіру, лизинг неме- се ұзақ мерзімді несие, қарапайым және артықшылығы бар акциялар шығару, инвестициялық жобаларды бағалау және инвестициялық қор- жынды басқару, алдағы кезеңдегі кірістерді ескере отырып, ақшаның- құнын бағалау (дисконттау);

- мүмкін болатын тәуекелді

талдап, бағалау;- шешімнің нұсқамасы және

орындалуы;- шешімнің орындалуын бақы-

лау;- шешімнің жүзеге асырылуы

барысын талдау және оның орында- луы туралы есеп беру [2, 288-бет].

Кәсіпорынның нарықтық құнын барынша көбейту үрдісі оның пайда- сын барынша көбейту арқылы жүзе- ге асырылады. Сөйтіп дәрежесі және жиынтығы жағынан жоғары пайда ағымдағы тұтыну мақсаттарына жұмсалуы мүмкін, соның нәтижесін- де кәсіпорын ары қарай дамуға қажетті, өзініңқаржы ресурстарын құратын негізгі көзден айырылады (ал дамымайтын кәсіпорын өзінің нар^іқ- тағы бәсекелік жайғасымын жоғалта- ды, ішкі көздер есебінен өзініңқаржы ресурстарын құру әлеуетін азайтады, осының барлығы нәтижесінде кәсіпо- рынның нарықтық құнының төменде- уіне әкеп соғады) [3, 405-бет].

Сонымен қатар жоғары дәреже- дегі пайда қаржы-қаражаттық тәуе- келдің және болашақта банкрот- тыққа түсу қаупі есебінен болуы мүмкін, бұл жағдай да кәсіпорынның нарықтық құнының төмендеуіне әке- леді. Сондықтан, нарықтық жағдай- да пайданы барынша көбейту қаржы менеджменттің басты міндеті болғ- анымен, оның ең басты мақсаты емес. Қаржылық менеджмент өзінің басты мақсатын жүзеге асыру үрдісінде төмендегі негізгі тапсырма- ларды шешуге бағытталады (кесте).

98 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Қаржылық менеджменттінің негізгі тапсырмалар жүйесі

Каржылык менеджменттің басты максаты

Қаржылык менеджменттің өзінің басты максатын жүзеге асыруға бағытталған негізгі тапсырмалары

Қазіргі кезде жэне болашакта кәсіпорын иелерінін эл- аукатын барынша көбейтуді камтамасыз ету

- алдағы уакытта кәсіпорынның даму тапсырмаларына сәйкес каржы ресурстарының жеткілікті көлемін күрауды камтамасыз ету;- кәсіпорынның негізгі бағыт аясында каржы ресурстарының күрылған көлемін тиімді пайдалануды камтамасыз ету;- кәсіпорынның негізгі бағыт аясында каржы ресурстарының күрылған көлемін тиімді пайдалануды камтамасыз ету;- көзделген пайда дәрежесінде каржы тәуекелі дәрежесін барынша азайту;- кәсіпорынның даму барысында, оның каржы тепе-теңдігін үнемі камтамасыз ету.

Жоғарыда караст^ір^ілғанкарж^і менеджментінің барлык тапсырмала- ры әр түрлі бағытта сипат алғаны- мен, бір-бірімен өте тығыз байланы- сты (мысалы: каржы тәуекелі дәре- жесін барынша азайту барысында пайда жиынтығын барынша көбейтуді камтамасыз ету; кәсіпорынның даму үрдісінде, оныңүнемі каржы тепе- теңдігін және каржы ресурстарының жеткілікті көлемін күруды камтама- сыз ету және т.б.). Сондыктан каржы менеджменті үрдісінде жеке тапсыр- малар өзара оңтайландырылуы кажет, бүл оның басты максатын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Нарыктык экономикада каржы- лык жағдайдың беталысын аныктау кажеттілігі туындайды. Кәсіпорынға өзіндік каржы стратагиясын күру кажет. Қаржы стратегиясы - бүл кәсіпорынның жалпы стратегиясыны- ңкүрауmы бөлігі болып саналады. Ол кәсіпорынды каржы ресурстарымен камтамасыз ету жөніндегі іс-амал- дардың бас жоспарын жасау мен оны іске асыру әрекетінен көрінеді. Қар- жылык стратегия теориясы іс жүргізудің нарыктык зацдылыктарын зерттейді, кәсіпорынның жаңа орта- да тіршілік ету, даму үлгісін жасай- ды. Каржылык стратегияға мыналар

кіреді: каржылык жағдайды талдау; кәсіпорын мүлкін оңтайландыру; та- бысты бөлу, колма-кол және колма- кол акшасыз есеп айырысуды ұйым- дастыру, салык және баға үстану са- ясатКаржды трвтедарлйыпбйсты және оралымды, басты стратегиялык максат және жекелеген стратегия- лык міндеттерді орындау стратегия- сы деп бөлінеді. Басты каржы стра­тегиясы деп кәсіпорынныңүзак мерзімді кезеңге арналған каржылык іс-әрекетін айтады. Егер кәсіпорын өз тәжірибесінде үзак мерзімді, кыска мерзімді және ағымдыққаржылық жоспарлау жүйесін колданатын бол - са, онда жоспарлау көлемі де тиісін- ше бөлшектелінеді. Оралымды кар- жылык стратегияның басты ерек- шелігі - мүнда жоспарланған кезең ішінде барлык жалпы табыс пен шығын каражаттары камтылады. Табыстар мен шығындарды осылай мүкият есептеп жоспарлаған жағ- дайда ғана акша ағынын дүрыс үйлестіріп, пайданың шығыннан ба- сым түсуіне кол жеткізуге болады. Каржының басты стратегиялык кызметі - кәсіпорынды оның мак- сатын орындауға каж етті әрі жеткілікті каржы ресурстарымен камтамасыз ету.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 99

Кәсішрынның қаржылық стратегиясын құрастыру процесі

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н. Қаржылық менеджмент: Оқу

құралы. - Алматы: Экономика, 2009. - 262 бет.2. Үмбеталиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. Оқулық.

- Алматы: экономика, 2009. - 462 бет.3. Бердалиев К.Б., Тұрсынбаева А.А., Сатқалиева Т.С., Өмірзақов С.Ы.,

Есенғазиев Б.К. Менеджмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы: Экономи­ка, 2002. - 615 бет.

РезюмеФинансовый менеджмент направлен на управление движением финансовых

ресурсов и финансовых отношений, возникающих между хозяйствующими субъектами в процессе движения финансовых ресурсов. Вопрос, как искусно руководить этими движением и отношениями, составляет содержание финансового менеджмента. Финансовый менеджмент представляет собой процесс выработки цели управления финансами и осуществление воздействия на финансы с помощью методов и рычагов финансового механизма для достижения поставленной цели.

SummaryA financial management is directed on control traffic o f financial resources and

financial relations, arising up between managing subjects in the process o f motion o f financial resources. A question, how skilfully to manage these by motion and relations, makes maintenance o f financial management. A financial management is a process o f making o f purpose o f financial management and realization o f affecting finances by methods and levers o f financial mechanism fo r achievement o f the put purpose.

100 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ВЛИЯНИЕ МИРОВОГО ФИНАНСОВОГО КРИЗИСА НА РАЗВИТИЕ ПЕНСИОННОЙ СИСТЕМЫ

В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

В настоящий момент в нашей стране выстроена эффективная пен­сионная система (в июне 1997 г. был принят Закон «О пенсионном обеспе­чении в Республике Казахстан», а с 1 января 1998 г. новая система пен­сионного обеспечения уже начала функционировать и набирать силу). Она считается одной из лучшей в СНГ, и ее опыт перенимают соседи. Не останавливаясь на достигнутых результатах, наше государство по­стоянно развивает систему обеспе­чения пенсионеров и прилагает все усилия, чтобы каждый гражданин был уверен, что его пенсии будет достаточно для достойной жизни. Сегодня стоит задача - максималь­но эффективно использовать ресурсы накопительных пенсионных фондов для роста экономики и повышения доходов вкладчиков.

Решение о реформировании пен­сионной сферы, принятое правитель­ством несколько лет назад, имело историческое значение для всей стра­ны. Казахстан первым среди стран СНГ начал преобразование старой солидарной системы пенсионного обеспечения гражданина с планомер­ным переходом к накопительной пен­сионной системе. Эта реформа была задумана и реализована, чтобы снять бюджетную нагрузку и создать бо­лее справедливую систему пенсион­ного обеспечения.

Основной целью проведения пен­сионной реформы стало построение финансово устойчивой системы, учи-

Кусаинова М. А.,магистрант КазЭУ им.Т.Рыскулова

тывающей экономический рост, со­размеряющей трудовой вклад с пен­сией через персонифицированы учет пенсионных взносов. В результате пенсионной реформы будущие пенсии должны были сохраниться и приум­ножиться, а экономика получить еще одного институционального инвесто­ра - пенсионные фонды.

На сегодняшний день, в резуль­тате реформы в Казахстане действу­ют три пенсионные системы, а имен­но:

• полная солидарная система, для состоявшихся на 1 января 1998 г. пенсионеров;

• смешанная система, для пен­сионеров, которым пенсии были на­значены, после вышеуказанной даты и назначаются в настоящее время;

• накопительная система для тех, кто не имел (или имел меньше чем полугодовой) стаж работы на 1 января 1998 г.[1. 556-560с]

По состоянию на 1 февраля 2012 года в республике функционируют 11 накопительных пенсионных фондов (далее - фонды). Лицензии на дея­тельность по привлечению пенсион­ных взносов и осуществлению пенси­онных выплат в январе месяце юри­дическим лицам не выдавались.

Лицензии на инвестиционное уп­равление пенсионными активами фон­дов имеют 11 юридических лиц, из них 11 фондов имеют лицензию на самостоятельное управление пенси­онными активами.

На отчетную дату 10 банков

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 101

второго уровня осуществляли кастоди­альную деятельность. Вместе с тем, кастодиальное обслуживание фондов осуществляли 6 банков второго уровня: Дочерний банк АО «HSBC Банк Казах­стан», АО «Банк ЦентрКредит», АО «Народный Сберегательный Банк Ка­захстана», АО «Евразийский банк», АО «АТФБанк», АО «Ситибанк Казахстан».

В соответствии с Законом РК «О пенсионном обеспечении в Рес­публике Казахстан», с 1 января те­кущего года накопительные пенсион­ные фонды формируют за счет пен­сионных активов следующие виды инвестиционных портфелей: консерва­тивный и умеренный.

По состоянию на 1 февраля 2012 года количество счетов вкладчиков (получателей) по обязательным пен­сионным взносам составило 8 175 920 (из них по умеренному инвести­ционному портфелю 7 944 158, по кон­сервативному инвестиционному пор­тфелю 231 762) с общей суммой пен­сионных накоплений 2 690,5 млрд. тенге (из них по умеренному инвес­тиционному портфелю - 2 656,1 млрд.тенге, по консервативному ин­вестиционному портфелю - 34,4 млрд.тенге). За январь количество счетов вкладчиков, перечисляющих обязательные пенсионные взносы, увеличилось на 38 525 (0,47%), а пен­сионные накопления увеличились на44,9 млрд. тенге (1,7%).

На 1 февраля 2012 года наиболь­шее количество счетов вкладчиков (получателей) по обязательным пен­сионным взносам сосредоточено в 3 фондах: «Народного Банка Казахста­на» -27,71%, «ГНПФ» - 22,18% и «Ұлар Ү міт» - 19,38% от общего ко­личества вкладчиков всех фондов.

Количество счетов вкладчиков (получателей) по добровольным пен­сионным взносам составило на 1 фев­

раля 2012 года 38 329 с общей сум­мой пенсионных накоплений 1,2 млрд. тенге. За январь 2012 года количе­ство счетов вкладчиков (получате­лей), перечисляющих добровольные пенсионные взносы, уменьшилось на 1 79 единиц (0,21%).

Количество счетов вкладчиков по добровольным профессиональным пенсионным взносам по состоянию на 1 февраля 2012 года составило 4 104 с общей суммой пенсионных накоп­лений 116,7 млн. тенге.

По состоянию на 01 февраля 2012 года средневзвешенные коэффициен­ты номинального дохода по пенсион­ным активам накопительных пенси­онных фондов составили:

-по умеренному инвестиционно­му портфелю:

• за 5 летний период (январь 2007 года - январь 2012 года) - 25,98% (накопленный уровень инфля­ции за аналогичный период - 58,49%). Скорректированный средневзвешен­ный коэффициент номинального дохо­да - 24,61%;

• за 3-х летний период (январь 2009 года - январь 2012 года) - 22,00% % (накопленный уровень ин­фляции за аналогичный период - 22,83%);

• за 12 месяцев (январь 2011 года - январь 2012 года) - 2,06%(на- копленный уровень инфляции за ана­логичный период - 5,9%).

-по консервативному инвестици­онному портфелю:

• за 5 летний период (январь 2007 года - январь 2012 года) - 25,98%;

• за 3-х летний период (январь 2009 года - январь 2012 года) - 21,51;

• за 12 месяцев (январь 2011 года - январь 2012 года) - 1,65%.

На 01 февраля 2012 года доля ценных бумаг, эмитенты которых до-

102 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

пустили дефолт по выпускам ценных бумаг, составила 0,6% от общего объема пенсионных активов, что в абсолютном выражении составило 16,6 млрд. тенге. [4]

Негативные тенденции развития в национальной экономике, наблюда­емые с августа 2011 года, коснулись практически всех сегментов финан­сового рынка, в том числе и накопи­тельной пенсионной системы. Увели­чивающийся уровень инфляции, недо­статок инвестиционно-привлекатель­ных инструментов и недоработки в законодательном регулировании инве­стирования пенсионных активов при­вели к накоплению отрицательных тенденций в механизме инвестирова­ния пенсионных активов.

Экономисты, пенсионных фондов объясняют, что потери по доходнос­ти связаны с обвалом рынка ценных бумаг, который происходил трижды в этом году. И многие акции и облига­ции, приобретенные на деньги вклад­чиков, обесценились. Потери уже ощутят на себе те казахстанцы, ко­торые собираются в ближайшее вре­мя на пенсию. [2]

А то, что происходит с пенсион­ной системой якобы явление времен­ное, которое обусловлено влиянием мирового кризиса. Как известно, ос­новной причиной отрицательной до­ходности пенсионных фондов назва­но падение ценных бумаг, в которые были вложены активы. Это не убыт­ки, а процесс их переоценки, обуслов­ленный колебаниями рынка. И сейчас это колебание наиболее заметно. Вкладчикам просто надо подождать, пока ценные бумаги вновь поднимут­ся в цене. Кроме этого, в правитель­стве уверяют, что на данный момент принимаются все возможные меры для сохранения пенсионных денег и увеличения доходности пенсионных

инвестиций. Основную меру, направ­ленную на снижение риска потери вложений вкладчиков и стабилизацию их доходов, в правительстве уже оз­вучили. Средства казахстанских на­копительных пенсионных фондов пла­нируется привлечь на поддержание экономики Казахстана в период кри­зиса. На эти цели правительство со­бирается занять у накопительных пен­сионных фондов 6 миллиардов дол­ларов. При этом казахстанцам пока не объясняют, в какие конкретные проекты будут привлечены деньги и на каких условиях, а главное, какую норму доходности должны обеспечи­вать эти проекты. Что касается ме­ханизма привлечения, скорее всего это будет выпуск долговых ценных бумаг. Таким образом, снижение раз­мера дохода объясняется снижением цен на ценные бумаги казахстанских и иностранных эмитентов, таких как ГазПром, Сбербанк России, ЛУ­КОЙЛ, Kazakhmys Plc , «КазМунай- Г аз», Народного банка и других, тор­гуемых на казахстанских и иностран­ных фондовых биржах. [3 ]

На международных рынках про­исходит переоценка рисков и нехват­ка капитала, и инвесторы вынуждены продавать активы для получения жи­вых денег, что приводит к снижению цен на акции и облигации. Это также сказалось на финансовых инструмен­тах, выпущенных за границей казах­станскими эмитентами, так как инос­транные инвесторы, озабоченные про­блемами у себя дома, не очень раз­борчивы в том, что продают.

Резкое замедление и даже сни­жение показателей обусловлено не только влиянием мирового финансо­вого кризиса, но и падением мировых цен на сырьевые товары. Глобальный финансовый кризис перерос в эконо­мический. Началось обвальное паде­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 103

ние цен на товарных рынках. Ухудше­ние ситуации в реальном секторе эко­номики с определенным временным

лагом аналогичным образом отрази­лось и на показателях рынка финан­совых услуг.

Список использованной литературы:1. Бригхем Ю., Гапенский Л. Финансовый менеджмент: Учебник.-

Санкт-Петербург: Экономическая школа,- 2004.-870с.2. Иванов М. «Стагнация финансовых рынков коснулась и пенсионной

системы» // Капитал. kz», 28.08.2011 г №31. e-mail: kapital.kz@kazmg.kz www. gazetakapital. kz

3. Фролова Л. «Правительство пытается спасти наши пенсионные на­копления» // «Вечерняя газета» от 24 декабря 2011 г № 52.http:// www.temirtau.org/news/1254-pravitelstvo-pytaetsja-spasti-nashi.html

4. www.afn.kz

ТүйінБерілген мақалада әлемдік нарық пен Қазақстанның базалы қазаздар нарызы

арасындазы байланыс кескінделген. Соныімен қатар, әлемдік даздарыстың еліміздің зейнетақы нарызына әсері, нақтырақ айтатын болсақ зейнетақы сал^імшыларыныц пайызақы мөлшерлемесіне әсері көрсетілген.

SummaryThis article describes connection between international market and Kazakhstani

market o f funds. Also influence o f the crisis on the pension funds o f our government, especially the profitability o f the funds.

104 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ПЛАНИРОВАНИЕ ДЕНЕЖНЫХ ПОТОКОВ

Нуржанова Н.,магистрант M B A ^ u КазЭУ им. Т.Рыскулова

Основу механизма управления денежными потоками предприятия составляет их планирование. Плани­рование денежных потоков предпри­ятия составляет неотъемлемую часть его внутрифирменного финан­сового планирования и базируется на использовании трех основных систем:

1) прогнозирование целевых па­раметров развития денежных пото­ков;

2) текущее планирование денеж­ных потоков;

3) оперативное планирование де­нежных потоков [1, с. 112].

Все системы планирования нахо­дятся во взаимосвязи и реализуются в определенной последовательности. Прогнозирование целевых парамет­ров развития денежных потоков осу­ществляется для установления мини­мального уровня рентабельности опе­рационной деятельности предприя­тия: уровня затрат на продукцию и минимального уровня текущей плате­жеспособности.

Текущее планирование заключа­ется в разработке конкретных видов текущих финансовых планов на пред­стоящий период. Наиболее полно от­ражает состав активов и пассивов балансовый план. Показатели балан­сового плана позволяют вместе с другими видами планов определить конечные результаты формирования денежных потоков предприятия.

Оперативное планирование зак­лючается в разработке комплекса краткосрочных плановых задач. Глав­

ная форма такого планирования - бюджет.

Прогноз денежного потока сво­дится к построению бюджетов де­нежных средств в планируемом пе­риоде: объемов реализации, доли вы­ручки за наличный расчет, прогнозу дебиторской и кредиторской задол­женности. Прогноз осуществляется на определенный период: год, квар­тал, месяц.

В любом случае методика про­гноза строится в следующей после­довательности: прогноз денежных средств по периодам, отток денеж­ных средств по периодам, расчет чистого денежного потока по перио­дам, определение совокупной потреб­ности в краткосрочном финансирова­нии в подпериодах.

Для расчета возможных денеж­ных поступлений важно знать, как оплачивается реализация товара: за наличный расчет, в кредит; для оп­латы счетов требуется время, и мож­но рассчитать, какая часть выручки за реализованную продукцию посту­пит в том или ином периоде. Отток денежных средств связан с погаше­нием кредиторской задолженности, выплатой заработной платы, админи­стративными и другими постоянны­ми расходами, налоговыми платежа­ми, выплатой дивидендов, а также сопоставлением притока и оттока и выявлением недостатка денежных средств или их излишка.

Бюджет денежных средств раз­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 105

рабатывается на основе будущих на­личных поступлений и выплат пред­приятия за различные промежутки времени. Имея эту информацию, фи­нансовый директор может лучше оп­ределить будущие потребности в де­нежных средствах, спланировать их для финансирования и осуществить контроль.

Бюджет денежных средств мож­но составить на любой период, и чем они менее предсказуемы, тем пери­од должен быть короче. При прогно­зировании объема продаж использу­ется как внутренняя, так и внешняя информация по отделу маркетинга. Денежные поступления могут увели­чиваться за счет реализации основ­ных фондов, товарно-материальных ценностей, получения процентов и дивидендов [2, с. 119].

Следующий шаг - прогноз налич­ных выплат. Издержки производства должны быть нацелены либо на реа­лизацию, либо держаться на относи­тельно постоянном уровне, при этом варианте производственные запасы ниже.

После следуют выплаты диви­дендов, пени, краткосрочных креди­тов. Такая информация позволяет определить источники денежных по­ступлений: собственные и заемные, а при наличии избытка денежных средств - отток на рынок ценных бу­маг.

Основная цель планирования до­ходов и затрат - установление сум­мы притока денежных средств в пла­нируемом периоде.

Основная форма планирования доходов и затрат предприятия - их бюджетирование. Для составления бюджета используется целый ряд экономических показателей. Основой разработки плановых бюджетов слу­жат расчеты доходной и расходной

частей. Расходная часть бюджета включает оттоки производственных расходов, погашение кредиторской задолженности, уплату налогов и дру­гие расходы.

Основные планируемые показа­тели и суммы по составу производ­ственных затрат включаются в раз­рабатываемый текущий план дохо­дов и расходов бюджета по основной деятельности.

Высокая роль эффективного уп­равления денежными потоками пред­приятия определяется следующими основными положениями.

1. Денежные потоки обслужива­ют осуществление хозяйственной деятельности предприятия практи­чески во всех ее аспектах. Образно денежный поток можно представить как систему «финансового кровооб­ращения хозяйственного организма предприятия. Эффективно организо­ванные денежные потоки предприя­тия выступают важнейшим симпто­мом его «финансового здоровья», предпосылкой достижения высоких конечных результатов его хозяйствен­ной деятельности в целом.

2.Эффективное управление де­нежными потоками обеспечивает финансовое равновесие предприятия в процессе его стратегического раз­вития. Темпы этого развития, финан­совая устойчивость предприятия в значительной мере определяются тем, насколько различные виды по­токов денежных средств синхронизи­рованы между собой по объемам и во времени. Высокий уровень такой синхронизации обеспечивает суще­ственное ускорение реализации стра­тегических целей развития предпри­ятия.

3. Рациональное формирование денежных потоков способствует по­вышению ритмичности осуществле­

106 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ния операционного процесса предпри­ятия. Любой сбой в осуществлении платежей отрицательно сказывается на формировании производственных запасов сырья и материалов, уровне производительности труда, реализа­ции готовой продукции и т.п.

4.Эффективное управление де­нежными потоками позволяет сокра­тить потребность предприятия в заем­ном капитале. Активно управляя де­нежными потоками, можно обеспечить более рациональное и экономное ис­пользование собственных финансовых ресурсов, формируемых из внутренних источников, снизить зависимость тем­пов развития предприятия от привле­каемых кредитов. Особую актуаль­ность этот аспект управления денеж­ными потоками приобретает для пред­приятий, находящихся на ранних ста­диях своего жизненного цикла, доступ которых к внешним источникам финан­сирования довольно ограничен.

5. Управление денежными пото­ками является важным финансовым рычагом обеспечения ускорения обо­рота капитала предприятия. Этому способствует сокращение продолжи­тельности производственного и фи­нансового циклов, достигаемое в про­цессе результативности управления денежными потоками, а также сни­жение потребности в капитале, об­служивающем хозяйственную дея­

тельность предприятия. Ускоряя за счет эффективного управления де­нежными потоками оборот капитала, предприятие обеспечивает рост сум­мы генерируемой во времени прибы­ли.

6.Эффективное управление де­нежными потоками обеспечивает снижение риска неплатежеспособно­сти предприятия. Даже у предприя­тий, успешно осуществляющих хо­зяйственную деятельность и генери­рующих достаточную сумму прибы­ли, неплатежеспособность может воз­никать как следствие несбалансиро­ванности различных видов денежных потоков во времени. Синхронизация поступления и выплат денежных средств, достигаемая в процессе уп­равления денежными потоками и предприятия, позволяет устранить этот фактор возникновения его непла­тежеспособности.

7. Активные формы управления денежными потоками позволяют предприятию получать дополнитель­ную прибыль, генерируемую непос­редственно его денежными актива­ми. Речь идет, в первую очередь, об эффективном использовании времен­но свободных остатков денежных средств в составе оборотных акти­вов, а также накапливаемых инвес­тиционных ресурсов в осуществлении финансовых инвестиций [3, с. 362].

Список использованной литературы1. Ефимова О.В. Анализ финансовой отчетности. М.: Омега- Л, 2009. -

289 с.2. Мельник М.В., Бердников В.В. Финансовый анализ: система показа­

телей и методика проведения. Учеб. пособие / Под ред. М.В. Мельник. М.: Экономистъ, 2006. - 597 с.

3. Ковалев В.В. Финансовый учет и анализ: концептуальные основы. Учеб.пособие. М.: Финансы и статистика, 2011. - 465 с.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 107

ТүйінКәсіпорынның ақша қаражаттарының бюджеті әртүрлі уақыт шегінде

қолма-қол ақшаның түсуі және төлемдерді өтеу негізінде құрастырылады. Ақша қаражаттарының қоззалысы туралы ақпарат негізінде қаржы директорына болаш ақт а қаж ет ақша қараж атының қаж ет т ілігін ж оспарлауза және бақы лауза м үм кінш ілік береді. Ақш а қараж атының бюдж етін басқа есеп ны сандары на қаразанда кез-келген м ерзім ге құраст ы руза болады. Ақш а қаражаттарының көлемін жоспарлау ішкі және сыртқы мәліметтер мен ақпарат негізінде жүзеге асырылады. Ақша қаражаттарының түсімі негізгі қорды және материалдық құндылықтарды сату, проценттер және дивидендтердің түсуіне байланысты болады.

SummaryThe budget o f money is developed on the basis offuture cash receipts and enterprise

payments fo r various periods. Having this information, the finance director can define better future needs fo r money, plan them fo r financing and carry out control. The budget o f money can be made fo r any period, and than they are less predictable, that the period should be shorter. When forecasting sales volume it is used both internal, and external information on marketing department. Monetary receipts can increase at the expense o f realization o f fixed assets, inventory items, receiving percent and dividends.

108 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ФИНАНСОВОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ НА ПРЕДПРИЯТИИ

Нуркаева Ж.Б.,магистрант

КазЭУ им. Т.Рыскулова

Планирование является одним из методов управления экономикой, ко­торый весьма активно и успешно раз­рабатывался советскими учеными, а потому в нашей стране в этой облас­ти накоплен весьма немалый положи­тельный опыт. Планирование пред­ставляет собой процесс разработки и принятия целевых установок и оп­ределения путей наиболее эффектив­ного их достижения.

В любой компании разрабатыва­ется множество планов, однако ос­новными являются стратегический, производственный и финансовый. Стратегический план подразумевает формулирование цели, задач, масш­табов, сфер и направлений развития компании, исходя из её потенциаль­ных ресурсных возможностей. Про­изводственные планы составляются на основе стратегического плана и предусматривают определение про­изводственной, маркетинговой, науч­но-исследовательской и инвестицион­ной политики. В основе финансового планирования лежат стратегический и производственный планы.

Финансовое планирование— это сознательная организация финансово­го развития на основе гармоничной и по возможности оптимальной струк­туры целей и соответствующих им средств достижения [1; глава 5].

Финансовое планирование пред­ставляет собой процесс разработки системы предприятий по обеспече­нию развития предприятия необходи­мыми финансовыми ресурсами, сба­

лансированности их источников и по­вышению эффективности финансовой деятельности в предстоящем перио­де.

Финансовое планирование - это планирование всех доходов и направ­лений

расходования денежных средств для обеспечения развития предприя­тия. Финансовое планирование осуще­ствляется посредством составления финансовых планов разного содержа­ния и назначения в зависимости от задач и объектов планирования [2; стр. 187].

Финансовый план представляет документ, характеризующий способ достижения финансовых целей ком - пании и увязывающий её доходы и расходы. В процессе финансового планирования:

1) идентифицируются финансо­вые цели и ориентиры фирмы;

2) устанавливается степень со­ответствия этих целей текущему фи­нансовому состоянию фирмы;

3) формулируется последова­тельность действий по достижению поставленных целей.

Авторы Лихачева О.Н. и Щуров С. А. достаточно лаконично обозна­чили: финансовое планирование фор­мулирует пути и способы достижения финансовых целей предприятия.

Цели финансового планирования зависят от выбранных критериев при­нятия финансовых решений, таких как максимизация продаж, максимизация

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 109

прибыли, максимизация собственно­сти владельцев компании и другие [3; стр. 64-65].

Для хозяйствующего субъекта финансовое планирование связано, с одной стороны, с предотвращением ошибочных действий в области фи­нансов, с другой - с уменьшением числа неиспользованных возможнос­тей.

Основными задачами финансово­го планирования являются: обеспе­чение необходимыми финансовыми ресурсами производственной, инвес­тиционной и финансовой деятельнос­ти; определение путей эффективного вложения капитала, оценка степени рационального его использования; выявление внутрихозяйственных ре­зервов прибыли; установление раци­ональных финансовых отношений с бюджетом, банками и контрагента­ми; контроль за финансовым состоя­нием, платежеспособностью и креди­тоспособностью предприятия и т.д.

Таким образом, финансовое пла­нирование оказывает воздействие на все стороны деятельности хозяйству­ющего субъекта посредством выбо­ра объектов финансирования, направ­ления финансовых средств и способ­ствует рациональному использованию трудовых, материальных и денежных ресурсов.

Процесс составления финансово­го плана предприятия заключается в расчете его показателей. Для этого используются различные методы расчета. Методы планирования - это конкретные способы и приёмы рас­чётов показателей.

В практике финансового планиро­вания применяются следующие ме­тоды:

• Метод экономико-математи­ческого моделирования применяют при необходимости количественно

выразить взаимосвязь между финан­совыми показателями и основными факторами, которые их определяют;

• Нормативный метод - зак­лючается в планировании финансов на основе определенных норм: как вне­шних (налоги, инвестиции, амортиза­ционные отчисления), так и внутрен­них (фонд заработной платы, закуп­ки и т.д.);

• Балансовый метод - основы­вается на расчете поступления ожи­даемых средств и затрат по основ­ным статьям баланса на определен­ную дату в перспективе.

Кроме этого, известны также: метод коэффициентов, метод экстра­поляции, метод экономического ана­лиза и т. д.

В ходе рассмотрения основных методов финансового планирования отметим, что в дополнение к данным методам и совместно с ними необхо­димо использовать методы прогнози­рования. В рыночных условиях пла­нирование без прогнозирования неэф­фективно, поэтому процесс прогнози­рования обычно предшествует про­цессу планирования.

Основная цель прогнозирования - снижение риска при принятии реше­ний. В бизнесе прогнозирование ис­пользуют при планировании марке­тинга, капитальных вложений, произ­водства и финансов. В отличие от планирования финансовое прогнозиро­вание не осуществляет на практике разработанные прогнозы. Прогнози­рование имеет специфические мето­дологические основы, отличные от методологии планирования.

Стратегическое планирование включает разработку финансовой стратегии предприятия и прогнозиро­вание финансовой деятельности [3; стр.71].

Слабость распространения стра-

110 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

тегического планирования в казах­станских фирмах, несмотря на его существенные преимущества, обус­ловлена многими причинами: высо­кая нестабильность внешней среды; низкий уровень общей финансовой культуры фирм; дефицит времени, приоритеты текущих дел; недоста­точная квалификация управляющих и другие.

Текущее планирование финансо­вой деятельности (бюджетирование) состоит в разработке системы финан­совых планов по отдельным аспек­там финансовой деятельности пред­приятия. Цель формирования такти­ки - определение сумм инвестиций в оборотные активы и источники их финансирования.

Текущее планирование является наиболее значимым этапом процес­са планирования финансов [2; стр.190-191].

С помощью оперативных финан­совых планов предприятие определя­ет объем финансовых ресурсов для обеспечения текущей производствен­но-финансовой деятельности, уста­навливает последовательность и сро­ки осуществления отдельных финан­совых операций с учетом наиболее эффективного маневрирования соб­ственными и заемными средствами, осуществляет оперативный контроль за выполнением планов и обяза­

тельств по объему производства и реализации продукции, прибыли, пла­тежам в бюджет, отчислениям до­вольствующим органам, расчетам с учреждением банка.

В заключение стоит отметить, что в рыночной среде финансовое планирование осуществляется на бо­лее высоком качественном уровне и обогащается новыми формами, ме­тодами, позволяющими проводить этот процесс, используя научные ме­тоды, современные технические средства и надежную информацион­ную базу.

Финансовое планирование явля­ется одним из основных элементов плановой работы на предприятии. Так финансовое планирование способ­ствует более рациональному форми­рованию, распределению и использо­ванию финансовых ресурсов; служит инструментом получения финансовой поддержки от внешних инвесторов; позволяет осуществлять контроль за финансовым состоянием организа­ции; улучшает координацию действий.

Таким образом, финансовое пла­нирование на предприятии является наиважнейшим процессом, без кото­рого немыслима работа ни одной организации. Именно поэтому его внедрение является наиважнейшим пунктом в процессе осуществления управления.

Список использованной литературы:1. Ушаков В.Я. Краткосрочная финансовая политика. Учебный курс

(учебно-методический комплекс). - http://www.e-college.ru/xbooks/xbook131/ book/index/index.html?go=part-023 *page.htm. - 211с.

2. Карасева И.М., Ревякина М. А. Финансовый менеджмент : Учеб. По­собие по специализации «Менеджмент орг.» / Под ред. Ю.П. Анискина - Москва : Омега-Л, 2006. - 335 с.

3. Лихачева О.Н., Щуров С. А. Долгосрочная и краткосрочная финансо­вая политика предприятия: Учеб. Пособие / Под ред. И.Я. Лукасевича. - М.: Вузовский учебник, 2007. - 288 с.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 111

ТүйінМ ақалада эконом иканы басқару әдіст ерінің бірі рет інде қарж ыны

ж оспарлаудың мәні мен маңызы ашылады, қарж ылық ж оспарлаудың негізгі түрлері, мақсаттары м ен міндет т ері берілді, сондай-ақ қаржы ж оспарын құрастыру үрдісіне көңіл бөлінді. Берілген мәліметтерден басқа мақалада шешім қабылдау кезіндегі басты мақсат тәуекелдікті төмендету болып табылатын болжаудың мәні қаржылъщ жоспардың негізгі әдістері ретінде царастырылзан.

SummaryThis article reveals the essence and importance o f financial planning as a method o f

managing the economy, gives the main types o f financial plans, lists goals and objectives o f financial planning, and focuses on the process o f drawing up a financial plan. In addition to the given basic methods o f financial planning in the article examines the role o f the forecasting, whose main purpose is to reduce risk by making decisions.

112 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Нурлыбекова А. Р.,Халықаралық бизнес мектебінің

2-курс магистранты Т.Рысқұлов атындазы ҚазЭУ

Соңғы кездерде қазақстандық ақпарат көздерінде, банктік, академи- ялық және тіпті үкіметтік дөңгелек үстелдерде белсенді түрде ислам банкингі тақырыбы талдануда. Ис­лам қаржылық жүйесінің басты ере- жесі: «Қаржыны алыпсатарлыққа емес, нақты өндіріске жұмса», - де­ген басты талап қашанда басшы- лыққа алынады. Содан кейін стан- дартты банктік талаптар қойылады. Қазақстанда исламдық қаржыланды- руды дамыту заңнамасының жобасы мақұлданғаны бәрімізге аян. Қазіргі кездің өзінде елімізде осы бағытта қызметін жүргізу мақсатында бірқа- тар отандық банк лицензия алуға дай- ын. Мұндағы жалғыз ғана кілтипат исламдық құралдардың қалай жұмыс істейтіні туралы білімнің саяздығы болып отыр. Бұған қоса, адамдарға бұл жай ғана діни акция емес, қар- жыландырудың баламалы тетігі екендігін түсіндіру міндеті тұр. [1, 2б.]

Енді осы Ислам қаржы жүйесінің құрылымына тоқталайық. Ислам қаржы жүйесіне келесідей институт- тар кіреді:

1. Исламдық банктер - депозит- терді қабылдайтын және жинақталғ- ан қаражаттардың инвестициялануын жүзеге асыратын қаржылық инсти- туттар.

Бұл топқа бүтін исламдық банк- тер, сондай-ақ көмекші банктік бөлімшелер немесе кәдімгі банк- тердің исламдық «терезелері» де жататынын атап өтейік.

2. Банк болып табылмайтын ис- ламдық қаржылық институттар. Ола- рғаисламдық лизингтік және факто- рингтік компаниялар, қаржылық ком- паниялар, тұрғын үй-құрылыс коопе- ративтері, микроқаржылық институт- тар, жеке инвестициялық және вен- чурлы қорлар, сондай-ақ діни әдет- ғұрыпты жүзеге асырумен және қай- ырымдылық жасаумен байланысты институттар жатады.

3. Исламдық сақтандыру (така- фул).

4. Исламдық нарық капиталы және оның қатысушылары: брокерлік кеңселер, инвестициялық банктер және т.б.

5. Исламдық қаржылық инфра- құрылымға төмендегілер кіреді:

- төлем жүйесі;- скринингтік жүйелер, сауда және

клирингтік жүйелер, интернет-бизнес инфрақұрылымы;

- экономикалық қауіпсіздік пен өтімділікті қамтамасыз ететін ұйым- дар;

- реттеушілік органдар;- қаржылық есептілік стандарт-

тарының сақталуын бақылайтын ұйымдар;

- рейтингтік агенттіктер;- статистикалық ақпаратты ұсы-

натын ұйымдар;- білім мекемелері;- ғылыми - зерттеушілік ұйым-

дар [2, 141 б.].Ислам банк жүйесіндегі басқа

кең таралған үлгі екі-секциялы үлгі (двух- секционанная модель) болып

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 113

табылады. Берілген үлгіні пайдалан- ғанда банк пассивтері екі бөлікке бөлінеді: бір бөлігіне талап етуге дейінгі депозиттер (олар бойынша пайда кепілдендірілген), ал екінішісі- не - инвестициялық депозиттер кіреді. Талап етуге дейінгі депозит- тер келісімшарт мерзімінің соңына дейін салымшыларға тиесілі деп са- налады. Сәйкесінше, банктер мұндай депозиттер бойынша мүмкін болатын жоғалтуларға (бухгалтерлік мағына- дағы) резервтер құруы қажет. Соны­мен бірге инвестициялық депозиттер салымшылардың қатысуымен бола­тын тәуекелді жобаларды қаржылан- дыруға жұмсалады. Олар банкпен қамтамасыз етілмейді және оларға резервтік талаптар қолданылмайды.

Ешқандай үстемақысыз несие беру, тұтынушы мен банктің екеуі үшін де бірдей тиімді шарттар. Бұл - бүгінде бүкіл әлемнің бас ауруына айналған қаржы дағдарысының ауыр соққысына ерекше жағдайда төтеп берген ислам банктері ұстанған қағида. Ұлыбритания, АҚШ, Фран­ция сынды батыстың алпауыт ел- дерінің өзін ауыз аштырған бұл ис- ламдық институттар жақын арада Қазақстанның да қаржы жүйесіне енбек. Қазіргі таңда бұл мәселе жөнінде осы уақытқа дейін шариғат талаптарына сай қаржылық операци- ялар жүргізуге қол байлау болып кел- ген заңнамалық құжаттар қайта жа- салып, жекелеген банктер стратеги- ялық жоспарларын осы жүйеге бейі- мдеуде.

Мамандардың айтуынша, бұл мәселеге екі жақ та қызығушылық танытып отырған көрінеді. Негізінен Таяу Шығыс елдерінде жұмыс жа- сайтын исламдық банктер үшін қазақ еліндегі тұрақты саяси-экономикалық ахуал тиімді факторлардың бірі бол- са, Қазақстан жағы инвесторлар қата-

рының артуына мүдделі. Ел парла- ментінде бұл ислам банктері отандық қаржы саласына кіре қалған жағдай- да оларды қосымша құн салығынан босату жайы да сөз болғаны белгілі. Қазақстан қаржы секторын дамыту- дың 2001-2007 жылдарға арналған тұжырымдамасына отандық қор на- рығын исламдық қаржы өнімдері ар- қылы жетілдіру жөнінде де ұсыныс- тар енгізілген еді. [3, 279б.]

Тарихқа үңілсек, осыдан қырық жылдай уақыт бұрын ислам мемле- кеттерінің бірде-біреуінде несие бе- румен айналысатын банктер болған жоқ. Бұл әрине, шариғат талаптары- ның өсіммен ақша беру, алу әрекет- терін харам деп тануына байланыс- ты еді. Алайда, орта ғасырлардың өзінде-ақ ірі сауда-саттықтың орта- лығына айналған араб елдерінің тео- логтары мен іскер азаматтарын 1973 жылдан басталған мұнай бағасы мен экономикаға ағылған қаржы тасқы- нының өсуі өздерінің қаржы ұйымда- рының қызметіне жаңа көзқараспен қарауға итермеледі. Сөйтіп, отыз жылдан артық уақыт бұрын жұмыс ережелері шариғат талаптарына толық жауап беретін ислам банкі пай- да болды. Алғашында тек мұсылман елдерінде ғана әрекет еткен бұл қар- жылық құрылымдар уақыт өте келе дүниенің төрт бұрышына етек жай- ып, тіпті кейбір елдерде әдеттегі бан- ктердің жанынан да олардың бөлімшелері ашыла бастады. ТМД мемлекеттерінің ішінде Ресей аста- насы Мәскеуде 1991 жылы «Бадр- Форте Банк» деген қаржы ұйымы ашылып, күні кешеге дейін қызмет көрсетіп келді.

Енді осы қызмет тәртібі мен мақ- саттары өзгелерден ерекше көрінетін ислам банктерінің өзіндік ерекшелік- теріне аз-маз тоқталсақ. Біріншіден, ислам банктері риба, яғни өсім алмай-

114 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ды, құмар ойындарына қатысты қыз- мет түрлеріне араласпайды, кездей- соқ жағдайда түсетін пайдадан бас тартады. Сонымен бірге, ислам дінінде харам деп танылған өнімдер (темекі, арақ, есірткі, доңыз еті тағы басқа) өндірісі мен саудасын қаржы- ландырмайды. Исламдық банктер өз тұтынушысының пайдасы мен шы- ғынына бірдей жауапты. Әрі олардың қызметі түрлі діни тиымдармен рет- теліп отырады. Бірақ, бұданбұлбан- ктер банктік қызметтің негізгі түрлері менайн алыса алмймадеге- нойтумаукерек. Оларбанксаласына- қатыстыәдеттегітөлемдерқабылдау, елішінде, шетелдергеақшааудару, делдалдықсындықызметтүрлерінжү- зегеасыруданбастартпайды. Алайда, исламдық банктіңқаржылықделдал- ретіндегіқызметібасқақаржыұй- ымдарынанқаттыерекшеленеді. Еге- рәдеттегібанктерөзсалымшыларына- налғанақшаныбасқаклиенттергебе- реотырыполақmағассудалықпроцент- белгілесе, исламбанктеріөсімалуды- ңорнынакредитордыңтүсіргенпайда- сыныңбірбөлігінеиеболадыжәнеолтү- с к е н п а й д а н ы с а л ы м - шыларыменбөліседі. Ал, кредитор- дыңкәсіпорындарышығынғаұmырай- қалғанжағдайдаолдабанк, кредитор- жәнесалымшылартарапынанөтеледі. Нәтижесіндеисламбанкініңнемесеса- лымшыныңтабысышариғатбойынша- тиымсалынғанпроценттікөсімгеемес, кәсіпкерлікқызметкенегізделгенпай- даболыпшығады. Бұданисламбанк- терітолықтайинвестициялыққызмет- көрсететінінбайқауға болады. [4, 38б.]

ЕңалғашҚазақстандаТұранӘ- лембанкіисламнесиелерінқабылда- ды. Екіжылуақытөткенсоңаталғанқ- аржыұйымы 50 млн. Долларкөлемін- дегікелісімгежариятүрдеқолқойды. 2006 жылытағы 200 млн. Көлемінде-

несиеқабылдады. Соныменқатар, БТАмен Emirates Islamic Bank 2007 жылыәріптестіктуралымеморандум- ғақолқойып, жақынарадақазақелінде- а л ғаш қ ы и с л ам б а н к ін қ ұ р у м - үмкіндіктерінталқылады. Бұлмақ- сатжүзегеасақалғанжағдайдаис- ламнесиелерітекҚазақстанемес, бас- қаТМДелдерінедееркінтарарыанық. Дәлосындайкелісімге 2007жылдыңна- урызындаҚазақстанныңАлянсбанкі Calyon Corporate and Investment Bank SA және Abu Dhabi Islamic Bankпенотырды. Келісімқұны 150 млн. Доллардықұрап, оғанТаяуШығы- селдерінің 19 кредитор-банкіқатысты.

Б ұ л а й т ы л ғ а - ндартаяууақыттардадүниежүзіэко- номикасыныңозықүлгісісанала- т ы н и с л а м д ы қ н е с - иелерібіздіңелгедекеңтарайды- дегендібілдіреріанық. Қазірдіңөзінде- жоғарыдаайтылғанисламдықбанк- тердіңпринциптерінеұқсасбағдарла- маларотандықбанктерменсаудажелі- леріндекеңіненқолданылыпжүр- генінкөріпжүрміз. Тұрмыстықтехни- каменбасқадақажетқұралдардыал- дыналатөлемсіз, артықөсімсізнесие- геберіпж атқандүкендеролиде- яныкөктеналмағаныанық.

Алайда, ҚР-сы ИДБ-нің ресур- стық базасының ерекшеліктері, сон- дай-ақ сапалы жобалардың болмауы осы мәселені шешуге мүмкіндік бер- мей отыр.

ҚР-сы ИДБ -нің ресурстық ба- засының қазіргі жағдайын сипаттай келе, банктерде «қысқа мерзімді ақшалар» жинақталып қалғанын атап өту керек. Ал, экономиканың нақты секторына 3 жыл және одан да ұзақ мерзімге несие қажет. Сонымен қатар, ҚР-ның коммерциялық банк- тері беретін несиелерінің валюталық құрылымы мен мұнай бағалары ара- сындағы байланыстылықты көруге

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 115

болады. Мұнай бағасы төмендеген- де шетел валютасындағы несие- лердің үлес салмағы өседі.

Осылайша, нақты секторды ұзақ мерзімді несиелеу перспективасы коммерциялық банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурстардың болу- ына тікелей тәуелді. Сондықтан, орта және ұзақ мерзімді несиелердің үлес салмағының тұрақты өсуіне қарама- стан, ҚР-сы ИДБ - нің ресурстық ба- засы экономиканың нақты секторы- ның сұранысын толық қанағатанды- ра алмайтынын атап өту керек.

Банктердің нақты секторды неси- елеудегі қаупін түсіндіруге болады. Әрине,макроэкономикалық тұрақты- лық, экономикалық өсудщ жоғары қар- қыны банктерде ұзақ мерзімді ресур- стардың қалыптасуына эсер етті.

Алайда, бұл ресурстар әлі де жеткіліксіз болып отыр. Себебі, бан- ктердің меншікті капиталының үлесі дамыған нарықтық экономикада жұмыс істейтін банктердің меншікті капиталының мөлшеріне жетпейді.

Әлемнің көптеген елдерінде не­сие берушілер несиелік бюролар ар- қылы тұрақты негізде қарыз алушы- лардың төлем қабілеттілігі жайлы хабар алысып тұрады. Мұның қажеттілігі көптеген экономистермен қаржылық-делдалдық қызмет аясын- дағы ақпараттардың ассиметриясы мәселесін зерттегенде дәлелденген болатын. Экономикалық әдебиеттер- де ақпараттың ассиметриясы ретін- де несиелік ресурстарды бөлуде тиі- мсіздікке әкелетін мәміле жасалған кезде серіктесі жайлы мәліметтердің жеткіліксіздігі танылады. Бұл жағ- дайда несие беруші қарыз алушы ссу­да алған инвестициялық жобамен байланысты алдағы табыс пен тәуе- келді болжай алмайды.

Сонымен қатар, несие берушілер ссуда алғаннан кейін қарыз алушы-

лардың іс-әрекеттерін бақылай ал- мауы мүмкін. Қарыз алушы төлем қабілетсіздік тәуекелін арттыратын қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін немесе қарыздары бойынша төлемеу үшін өзінің инвестициялары- нан алатын табысын жасыруы мүмкін. Осының нәтижесінде несие- лердің көлемі азайып, жоғары пайыз- дық мөлшерлемелер қойылады. Бұл құбылыс ғ^ілыми әдебиеттерде «жа- ман қылық» атауын алды.

Қаржылық емес секторда жал- пы жағдайдың төмендеуі кезінде тәу- екелді бағалау және қарыз алушылар- ды таңдау қиынға түседі, пайыздық мөлшерлемелер көтеріледі, бұл сенімді қарыз алушыларды нарықтан кетуге мәжбүр етеді. Сонымен қатар, қаржылық жағдайына байланысты сенімсіз қарыз алушылар жоғары пай- ыз мөлшерін төлеуге келіседі, себебі ссуданы қайтара алмауы мүмкін екенш біледі. Мұның нәтижесшде тәу- екелдің несиелік саясат жүргізе оты- р^ш, несие берушінің өзінің қарж^іл^іқ жағдай^іна қауіп төнеді немесе нарық- та сенімді қарыз алушылар бар екен- дігіне қарамастан, берілетін несиелер көлемі шектеледі. Бұл қаржы нары- ғының да, нақты сектордың да жағ- дайына кері әсерін тигізеді.

Әлемдік тәжірибенің көрсетуі бойынша бұл мәселені тек несие бе- рушілер арасында қарыз алушылар туралы ақпарат алмасу үшін құрыл- ған несиелік бюролар көмегімен ше- шуге болады. Бұл жағдайда үш түрлі нәтиже байқалады.

Біршшіден, несиелік бюролар бан- ктердің нарықтағы қарыз алушылар жайлы мәліметтердің деңгейін жоға- рылатып, сс^алардың қайтарылуын нақты болжауға мүмкіндік береді. Бұл несие берушілерге ссуданың мақсаты мен бағасын тиімді анық- тауға мүмкіндік береді.

116 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Екіншіден, несиелік бюролар бан- ктерге өздерінің клиенттері туралы ақпаратты іздеу бағасын төмендету- ге мүмкіндік береді. Бұл несиелік нарық ішіндегі ақпараттарды теңесті- руге және осы арқылы несие беруші- лермен несиелік ресурстар үшін бәсе- келік бағаларды қоюға әкеледі. Төмен пайыздық мөлшерлемелер қарыз алу- шылардың таза табысын арттырып, олардың қызметін ынталандырады.

Үшіншіден, несиелік бюролар қарыз алушылар үшін тәртіптілік ме- ханизмін құрады. Қарыз алушылар өздерінің мщдеттемесін нақты орында- маса, оның несие берушілер алдын-

дағы беделі түсіп, несиелік ресурста- рға жолын жабатындығын және неси- елік ресурстар ол үшін қымбаттайтын- дығын біледі. Сонымен қатар, бұл ме­ханизм қарыз алушыны несиені уақытында қайтаруға ынталандырады.

Алайда, осының бәрі үлкен қиын- дыққа тірелді: кәсіпорындар мен ұйым- дар - коммерциялық банк клиенттері өздері туралы мәлімет бергісі келмейді. Батыста мұндай ақпаратты беруден бас тарту берілген компанияны теріс жағынан көрсететін маңызды көрсеткіш болып табылады. Яғни, Қазақстанда жалпы ақпараттық желі болмайынша, несиелік тәуекелдер әлі жоғары болып табылады [5_ 47б].

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. http://www. wfin. kz/ «Исламский банкинг излечит процентоманию»,

Ураз Баймуратов, академик НАН РК, директор НИИ финансово- банковско­го менеджмента, 28 май 2012 года.

2. Динамика и перспективы развития зарубежного рынка «исламских облигаций» // Сборник материалов Международной научно-практической кон­ференции «Финансовый механизм повышения инновационной активности в экономике Республики Казахстан», посвященной 60-летию высшего эконо­мического образования в Казахстане. - Алматы: КазНУ им. Аль-Фараби, 2009. - С.262.

3. Перспективы развития валютной зоны «золотого динара» // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы и пути развития человеческого капитала в сфере образования». - Алматы: Центрально-Азиатский университет, 2009. - С.316.

4. М. Кабир Хассан, Мэрвин К. Льюис «Настольная книга по исламс­ким финансам», Астана-2010-С. 448

5. Проблемы и перспективы развития исламского банкинга в Казахста­не // Вестник Казахского Национального Университета им. Аль-Фараби. Се­рия экономическая. - 2009. - №26 (76). - С.128.

РезюмеВ данной статье рассмотрены основные характеристики структуры системы

исламских финансов и рассм от рены опыт сист емы ислам ских финансов в Казахстане.

SummaryIn this article the main characteristics o f structure o f system o f Islamic finance are

considered and considered experience o f system o f Islamic finance in Kazakhstan.С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 117

НЕСИЕЛЕУДЕГІ БАНКТЕРДІҢ ЗИЯН ШЕГУІНЕ ӘКЕЛЕТІН ФАКТОРЛАР ЖӘНЕ ДАМЫҒАН

ЕЛДЕРДЕ КЕҢІНЕН ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҮЛГІЛЕР

Нусупбаева А. Т.,І.Жансүгіров ат.ЖМУ магистранты

Бүгінгі күні Қазақстанның неси- е нарығы қаржы жүйесінің ең үлке- н және тез дамып келе жатқан бөлігі болып табылады. Экономиканың не- сие жүйесінің дамуы кез келген мем- лекеттің басым міндеттерінің бірі. Не- сие нарығы арқылы өндіріс пен тау- ар айналымының өсуі, ел ішіндегі ка­питал қозғалысы, капитал салымын- дағы жинақтың түрленуі, ғылыми- техникалық революцияның жүзеге асуы, негізгі капиталдың жаңғырты- луы жүзеге асырылады.

Шет елде клиенттердің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған және олар туралы анық- тамалар беретін арнайы фирмалар немесе агенттіктер жұмыс жасайды.

Бұл тәуелсіз ұйымдар банктерге ке- лісімшарт негізінде қызмет көрсе- теді. Мысалға,«Дан энд Брэд форд» фирмасы 3 млн.-ға жуық АҚШ-тың, Канаданың, Данияның фирмалары туралы ақпараттар жинақтап, жалпы ұлттық және аймақтық анықтама- ларды жариялайды.

Несиелер бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуіне біршама- әсер ететін факторларға жасалған

талдау, батыстың банкирлеріне мына- дай қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Дүниежүзілік банктердің мәліметтеріне сәйкес, несиелер бой- ынша банктердің зиян шегуінің басты себебіне 67% - ішкі факторлар, ал 33%- ы сыртқы факторлар үлесі тиеді.

Кесте 1 - Несиелеу барысындагы банктің зиян шегуіне әкелетін факторлар

Ішкі факторлар 67% Сыртқы факторлар 33%Қамтамасыз етудің жетіспеушілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс бағалау

21% Кредиторлық қарызды қайтаруын талап етуі

11%

Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлу және операциялық бағалаудың әлсіздігі

18% Жұмыссыздық/ Отбасы мәселелері 6%

Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы

5% Ұрлық/Алдау 4%

Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себепкер болатын сыртқы факторлар қатарына бірінші орында компаниялардың банкроттығының тұруы тегін емес. Банктің кез келген қарыз алушысы мұндай факторлар- ды басынан кешуі мүмкін. Сондық- тан да қарыз алушының несиелік қаб-

ілетін талдай отырып, банк қызмет- керлері міндетті түрде оның қаржы- лық жағдайын толық анықтап білуге тиіс. Банкроттықтың басты себепте- ріне басқарудағы жетіспеушілік, тиімді басқаратын ақпараттар жүйесінің болмауы, нарық жағдайла- рындағы өзгерістер мен бәсекеге

118 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

төселе алмауы, өз мүмкіндіктерінің шамадан тыс көбейіп кетуі, яғни ре- сурстардың жоқтығына қарамастан компанияның жылдам кеңеюі, акцио- нерлік капиталдың жетіспеушілігі және заемдік қаражаттардың үлесінің жоғарылығы жатады.

Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несие- лерінің сапасына,яғни оның қайта- рымдылық дәрежесіне тікелей бай- ланысты. Несиенің уақтылы қайта- рылмауы банктің зиян шегуіне итер- мелейді. Сондықтан да банктер не- сиелік тәуекелді басқару шаралары- мен уақтылы айналысып отыруға тиіс. Несиелік тәуекелдің төменде- тудің ең басты тәсіліне - потенциал- ды қарыз алушыларды таңдау жата- ды. Қарыз алушының қаржылық жағ- дайын талдау және оның алған қарызды банкке уақытылы қайтару- ына байланысты сенімділігін бағала- уда көптеген әдістер қолданылуда.

Шетелдік банктердің тәжірибес- інде қарыз алушының несиелік қаб- ілетін жете бағалау несиелік тәуе - келді төмендетудегі басты шара бо- лып табылады.

Қарыз алушыға кандидатты ба- ғалау жүйесінде ағылшынның кли- рингтік банктерде кеңінен пайдала- нып келетін әдістердің бірі- не PARSER немесе CAMPARI әдістерін жатқызуға болады.

PARSER:P - Person - потенциалды қарыз

алушы туралы ақпарат, оның беделі.А - Amount - сұрайтын несие

сомасының негіздемесі;S - Security - несиенің қайтары-

лу дәрежесіE - Expediency - несиенің мақ-

саттылығы;R - Remuneration - несиені беру

тәуекелі үшін банктің пайыз мөлшер- лемесі;

CAMPARI:C - ̂ a ra d e r - қарыз алушының

беделі;A - Ability - қарыз алушының

бизнесін бағалау;M - Means - несиеге деген

қажеттілігін талдау;P - Purpous - несиенің мақсаты;A - Amount - несие сомасының

негізделуіR - Repayment - несиені қайтару

мүмкіндігі;I - Insurance - несиелік тәуекел-

ден сақтандыру әдісі;Сонымен қатар американдық -

банктер тәжірибесінде потенциалды қарыз алушыларды дұрыс таңдай - білуде «алты си ережесі» қолданы- лады:

• Character (қарыз алушының сипаты);

• Capacity (қаржылық мүмкіндігі)

• Cash (ақшалай қаражаты)• Collateral (қамтамасыз етуі)• Conditions (жалпы экономика-

лық жағдай)• Control (бақылау)Нарықтық экономикада несиенің

рөлі аса маңызды. Ақша капиталы- ның жинақталу ауқымының ұлғаюы — несие нарығының дамуына себеп- кер болады. Ссудалық капитал қозғ- алысының мәні төмендегідей: ақша қаражаттары түрінде жинақталған капитал ссудалық капиталға тікелей айналады. Несие нарығы экономика- лық санат ретінде, түпкі есебінде оның мәнін қалыптастыратын күн қозғалысымен байланысты әлеу- меттік-экономикалық қатынасты білдіреді.

Қазақстандағы ипотеканы пайда- ланудың кең таралған түрі - несиеге пәтер алу болып табылады. Ипотекалық несиелеущ ұйымдастыру жүйесінің шетел тәжірибелершде әре-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 119

кет етіп отырған негізгі үлгілері бар.Ипотекалық несиелеуцің біршама

қарапайым және біршама жетілген үлгісі шартты түрде айтсақ, «қарапай- ым-ашық үлгі». Бұл үлгінің бастапқы принциптік сипатына токталсак, ипоте- калық ссудаларға деген барлық клиен- ттердің жалпы өтініші банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттары: депозиттерде жатқан клиенттердің қаражаттары; банкаралық несиелер және т.с.с. есебінен қамтамасыз етіледі.

Қарапайым-ашық үлгінің екінші бір принциптік сипаты ипотекалық ссу- далар бойынша белгіленетін пайыз мөлшерлері елдегі несие-қаржы нары- ғындағы жалпы жағдайға тікелей тәу- елді болып табылады. Бұл тәуелділік банктердің ипотекалық несиелеуге байланысты олардың активтеріне және ауқымына мәнді эсер етеді.

Бұл үлгі негізінде ипотекалық не- сиелеуді ұйымдастыру, әсіресе қаржы нарығы мен бағалы қағаздар нарығы толық қалыптасып болмаған көптеген елдерде іс жүзінде кеңінен таралған.

Бұл қарастырылған үлгіден ажы- ратылатын келесі үлгі «кеңейтілген ашық үлгі» деп аталады. Бұл үлгі бойынша банктердегі ипотекалық несиелеу жүйесі үшін несиелік ресур- стардың қалыптасуы арнайы ұйым- дастырылатын, жылжымайтын мүліктермен қамтамасыз етілген екінші реттегі бағалы қағаздар на- рығы арқылы жүзеге асырылады.

Кеңейтілген ашық үлгісі тек ке- ңейтілген ипотекалық нарық құрылы- мының құрылған жағдайында, екінші нарықта айналыста жүретін бағалы қағаздардың эмиссиясына мемлекет тарапынан көмек көрсетілетін және жиі бақылауға алу жағдайында ғана іске асырылады. Бұл үлгі іс жүзінде тұрақты экономикасы бар елдерде кеңінен таралған. Әсіресе, бұл үлгінің дамуы АҚШ-та қанат жайды. Осын-

дай себептерге байланысты бұл үлгіні көбіне «ипотеканың американ- дық үлгісі» деп атап кеткен.

Американдық үлгінің қағидасы бойынша әр жылда белгілі бір табы- сы бар адам тұрғын үйдің құнын жартылай нақты ақшамен, ал қалған бөлігін клиенттің иелігінде бар неме- се сатып алғалы отырған жылжымай- тын мүлікті кепілге ала отырып, бер­ген арнайы ипотекалық банктің ссу- дасы есебінен төлеп,бірден тұрғын үй ала алады. Мұндай несиенің қайта- рылуы ипотеканың типіне және қарыз алушының әр жылдық табысына бай- ланысты 15— 30 жылдың ішінде жүзеге асырылады.

Бұл тұрғын үйді қаржыландыру- ды ұйымдастыру үлгісінің дамуы еліміздің кейбір банктерінде жол тау- ып келеді. Американдық үлгі ипоте- калық эмиссиондық компаниялар үшін ұзақ мерзімді қаржы тәуекелі мәсе- лесін шешетін колайлы тәсіл ретінде көптеген банктерді өзіне тартады.

Қарапайым-ашық және кеңейті- лген-ашык үлгілердің сипатты белгісі олар таза нарықтык ипотекалық не- сиелеу тетігін білдіреді.

Ипотекалық несиелеудің келесі бір үшінші үлгісі — бұл «баланста- лзан автономды үлгі». Бұл үлгінің ең басты белгісі оның, қызметінің жинақ-ссуда қағидатына негізделуі- нен көрінеді. Мұндай прицип бары- сында банктердің жиынтық несиелік портфелі капиталдардың ашық нары- ғынан қарызға алу арқылы емес, оның орнына өзара кассалық көмек қағидаты бойынша болашак қарыз алушының каражаттарын тарту есе- бінен құралады. Бірақ,бұл баланста- лған автономиялық үлгінің өзіндік артықшылығы да бар, яғни бұл үлгі өзінін автономиялылық күшіне байла- ныстыжалпы қаржы-несие нарығы- ның жағдайына тәуелсіз. Баланстал-

120 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ған автономиялы үлгінің іске асыры- луы барысында ипотекалық банк үшін қай жерден және қандай бағада несиелік ресурс табу сұрағы мазала- майды, банкке тек өзінің көрсететін қызметі үшін акыл-ойға сыйымды маржаны белгілеуі ғана қажет.

Құрылыс қаражаттары салымы бойынша табыс мөлшері және неси- ені пайдаланғаны үшін төленетін пай- ыз мөлшері еркін жағдайда белгіле- неді. Банк мақсаты жинақтарға табыс төлемей-ақ сол төленетін табыс мөлшерінде несиенің бағасын қысқар- та белгілеуіне болады. Демек, бұл үлгі қарызға алатын ақшалардың нарық- тык бағасына да, сол сияқты бұл ба- ғанын, жалпы деңгейіне тәуелсіз болып табылады. Балансталған автономия- лық үлгінің бұл сапасы экономикасы тұрақсыз елдерде ипотекалық несие- леудін, дамуы үшін аса маңызды.

Қазіргі кезде Германияда бұл үлгі іс жүзінде кеңінен қолданылуда. Мұнда қорлану тетіктерімен нақты азаматтарды несиелеу тетігіндегі сондай-ақ тұрғын үй жағдайын жақ-

сартуға мақсатты қаражат жинақтау және пайдаланумен байланысты бо- латын азаматтардың бастамасына қаржылық қолдау көрсетуге байла- нысты мемлекеттік тетіктердегі сәйкестіктерді ескеретін, барлық елді қамтыған «құрылыс жинақтарының жүйесі» құрылған.

Бірінші кезенде мақсатты салым- дар есебінен жинақталған қаржылық ресурстарды банк бұл осы жүйемен ертерек қатынас орнатып, несие алу кезеңіне өткендерге, яғни ссуда сұрап отырған клиенттер үшін пайдалана- ды. Басқаша айтқанда, Германияның құрылыс қаражаттарын жинақтау үлгісі жылжымайтын мүліктердің са- лынған мүлік туралы актілермен қам- тамасыз етіліп шығарылатын бағалы қағаздардың екінші нарығымен бай- ланыспайды және оған тәуелді емес.

Міне,осындай жүйелерді пайда- ланатын банктер мақсатты салым- дар бойынша нарықтан төменгі жағ- дайда, пайыз төлеумен қатар, нарық- тан төменгі жағдайда несиелер беру мүмкіндігі артады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулык. — Алматы: Жеті жарғы,

2011.2. Мақыш. С.Б. “Коммерциялық банктер операциялары” Алматы: 2004ж.3. Я. А. Дободиной “ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ, 1999

РезюмеВ этой статье рассматривается роль кредитования в рыночной экономике.

Также говорится об образцах ипотечного кредитования в цивилизованных странах и о том,как оценить кредитоспособность клиента на основе практики зарубежных банков.

SummaryIn this articleis considered the crediting role in market economy. Also it is told

about models o f mortgage lending in civilized countries and how to estimate solvency o f the client on the basis o f practice o f foreign banks.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 121

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ КРЕДИТНОЙ СИСТЕМЫ В РЕСПУБЛИКЕ

КАЗАХСТАН

Сраилов С.А.,магистрант КБТУ

Одна из главных проблем в ны­нешних условиях - обеспечение ста­бильного функционирования денежной системы, составной частью которой является денежно-кредитная полити­ка. В настоящее время ситуация в кредитной сфере в республике опре­деляется двумя факторами. Во-пер­вых, кризисными процессами в эко­номике, во-вторых, недостаточной отработанностью самих кредитных отношений, переживающих новый этап своего функционирования в ры­ночной среде.

В рыночной экономике деньги должны находиться в постоянном обороте, совершать непрерывное об­ращение. Временно свободные де­нежные средства должны незамед­лительно поступать на рынок ссудных капиталов, аккумулировать в кредит­но-финансовых учреждениях, а затем эффективно пускаться в дело, разме­щаться в тех отраслях экономики, где есть потребность в дополнительных капиталовложениях. Кредит пред­ставляет собой движение ссудного капитала, осуществляемое на нача­лах срочности, возвратности и плат­ности.

Кредитная система как совокуп­ность кредитно-финансовых институ­тов аккумулирует свободные денеж­ные капиталы, доходы и сбережения различных слоев населения и предо­ставляет их в ссуду фирмам, прави­тельству и частным лицам.

Кредитная система регулирует денежное обращение в стране. Пре­

доставляет различные услуги юриди­ческим и физическим лицам, при этом возникают кредитные экономические отношения.

При рассмотрении кредитной си­стемы нужно учитывать, что она ба­зируется на реализации сложных эко­номических отношений, прошедших длительный исторический путь раз­вития и играющих консолидирующую роль в структуре всех экономических взаимосвязей.

Различают два понятия кредит­ной системы:

- совокупность кредитных отно­шений, форм и методов кредитования (функциональная форма);

- совокупность кредитно- финан­совых учреждений, аккумулирующих свободные денежные средства и пре­доставляющих их в ссуду (институ­циональная форма).

В первом аспекте кредитная си­стема представлена банковским, ком­мерческим, потребительским, госу­дарственным, международным кре­дитом. Всем этим видам кредита свойственны специфические формы отношений и методы кредитования. Реализуют и организуют эти отноше­ния специализированные учреждения, образующие кредитную систему во втором (институциональном) понима­нии. Ведущим звеном институцио­нальной структуры кредитной систе­мы являются банки.

Однако кредитная система - бо­лее широкое и ёмкое понятие, чем банковская система, включающая

122 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

лишь совокупность банков, действу­ющих в стране [1 ].

Современная кредитная система включает два основных понятия: со­вокупность кредитно- расчетных и платежных отношений, которые бази­руются на определенных, конкретных формах и методах кредитования; со­вокупность функционирующих кре- дитно- финансовых институтов (бан­ков, страховых компаний и др.). Пер­вое понятие, как правило, связанно с движением ссудного капитала в виде различных форм кредита. Второе оз­начает, что кредитная система через свои многочисленные институты ак­кумулирует свободные денежные средства и направляет их предприя­тиям, населению, правительству.

В Казахстане в настоящее вре­мя идет построение трехуровневой кредитной системы, которая включа­ет в себя следующие структурные звенья:

1 уровень - коммерческие банки;2 уровень - специализированные

финансово-кредитные учреждения;3 уровень - микрокредитные

организации [2].Коммерческие банки - это основ­

ной сегмент кредитной системы. Че­рез банки осуществляется мобилиза­ция и аккумуляция временно свобод­ных денежных средств и их разме­щение в виде инвестиционных и кре­дитных ресурсов. Принимая от насе­ления и юридических лиц денежные средства, банки осуществляют их вложение в наиболее перспективные отрасли экономики или на развитие отдельных предприятий, способствуя, тем самым, развитию как отрасли в отдельности, так и всей экономики страны в целом.

Специализированные финансово­кредитные институты или небанков­ские учреждения осуществляют от­

дельные виды банковских операций, согласно полученной лицензии Наци­онального банка. К ним относятся кредитные союзы, кооперативы, сбе­регательные кассы, ломбарды и так далее. По объемам проводимых опе­раций данные институты существен­но отличаются от коммерческих бан­ков. Тем не менее, данный сегмент системы так же способствует разви­тию экономики. Небанковские учреж­дения аккумулируют денежные сред­ства и кредитуют клиентов на усло­виях, более мягких, нежели коммер­ческие банки. В основном клиента­ми данного сегмента выступают фи­зические лица, которые испытывают временные затруднения со свободны­ми денежными средствами. Под за­лог движимого имущества, или под гарантии, под залог заработной пла­ты, ценных вещей клиент может по­лучить определенную небольшую сумму на короткий срок (до 2-3 ме­сяцев) под низкий процент. Тогда как коммерческие банки в основном за­нимаются более долгосрочным кре­дитованием (от 1 года и выше) и про­цент по банковским кредитам, как правило, гораздо выше.

И еще один сегмент кредитной системы, небольшой по объему, но имеющий немаловажное значение для экономики, это микрокредитные организации.

Таким образом, современный этап развития финансово-кредитной системы Республики Казахстан ха­рактеризуется интенсивным страте­гически ориентированным направле­нием совершенствование имеющие­ся структуры, внедрением новых ме­ханизмов регулирования финансово­го рынка и оптимизации общеэконо­мической ситуации [5].

Необходимо отметить, что на сегодняшний день существует и мно-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 123

жество проблем в формировании и развитии финансово-кредитной систе­мы Республики Казахстан.

Главные риски для казахстанской финансово-кредитной системы кро­ются в том, что банковская система Казахстана слишком велика для стра­ны с населением в 16 миллионов че­ловек. Кроме того, уровень кредитос­пособностей банков Казахстана по прежнему сдерживается слабой про­зрачностью структуры собственнос­ти, ограниченной диверсификацией деятельности, относительной нерес- труктурированным корпоративным сектором, высокой степенью концен­трации ссуд по отраслям и отдельным заемщиком и значительной долей кре­дитования в иностранной валюте. Кроме того, в то время как банковс­кая система Казахстана является в целом действующей, существует зна­чительная разница в функционирова­нии банков, разница между тенге и ликвидностью иностранной валюты, которая имеет важное значение. Не­большие банки зачастую сталкива­ются с трудностями при привлечении депозитов. Они не имеют доступа к международным банкам, а так же им не предоставляются необеспеченные ограничения от более крупных бан­ков на межбанковском рынке.

Так же в качестве основных про­блем кредитной системы РК можно выделить:

- неоптимальную стратегию уп - равления рисками в банковском сек­торе;

- присутствие теневых капиталов в банках;

- несовершенное правовое регу­лирование деятельности организации, осуществляющих отдельные виды банковских операций;

- отсутствие механизмов госу­дарственной поддержки в развитии

организаций, осуществляющих от­дельные виды банковских операций, и микрокредитных организаций.

Таким образом, выделенные не­достатки требуют особого внимания в области разработки стратегии раз­вития финансово-кредитной системы Казахстана в ближайшей перспекти­ве [3].

В рыночной экономике без созда­ния специальных небанковских инсти­тутов кредитная система любой стра­ны останется незавершенной. Инте­рес полного привлечения вкладов на­селения и полное удовлетворение зап - росов меняющейся рыночной эконо­мики диктуют создание этих инсти­тутов, они органически дополняют кредитную систему, обогащают её, делают более гибкой и чувствитель­ной к изменениям в экономике.

Основным моментом относи­тельной независимости Националь­ного банка Республики Казахстан от Правительства является решение вопроса в отношении бюджета. Прин­ципиальное значение имеет законода­тельное разграничение государствен­ных финансов и банковской системы, т.е. ограничение возможности Прави­тельства пользоваться средствами Нацбанка.

Современная мировая кредитная система в последние годы претерпе­ла значительные изменения. Моди­фицируются все компоненты банков­ской системы в зависимости от из­менений, происходящих в структур - ной перестройке мировой экономики в целом. Концентрация производства ,обусловленная развитием НТР, по­требовала концентрации и централи­зации капитала, соответственно, бан­ки стали модифицировать свои опе­рации в сторону укрепления кредит­ных ресурсов, т.е. происходит приспо­собление современной банковской

124 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

системы к изменяющимся условиям развития экономики; налицо структур­ная перестройка банковской системы; концентрация и универсализация де­ятельности банков с сохранением определенной специализации; отме­чается динамизм небанковских кре­дитных учреждений. Быстрое стира­ние различий или ломка барьеров между отдельными типами банков, между банками и небанковскими уч­реждениями- одна из важнейших тен­денций структурной перестройки кре­дитной системы последних лет [4].

Универсализация кредитных уч­реждений прослеживается по двум направлениям. Первое - через расши­рение нетрадиционных банковских операций, коммерческие банки пыта­ются вторгнутся в страховой бизнес, факторинг, информационно- консуль­тационный бизнес и др. Они идут на прямую конфронтацию с другими группами кредитных учреждений, внедряясь в такие сферы финансово­го обслуживания, где ранее либо вов­се не участвовали, либо участвова­ли очень редко - сделки с недвижи­мостью, бухгалтерское и компьютер­ное обслуживание, лизинговые дела.

Второе - через проникновение на банковские рынки небанковских уч - реждений (страховые, брокерские, сберегательные, трастовые компа­нии, пенсионные фонды и др.). Пос­ледние в настоящее время все боль­ше конкурируют с банками в инвес­тиционной деятельности, оказание информационно- консультационных услуг, а также в чисто банковской сфере депозитно-ссудных операциях.

В последние годы между банков­скими и другими специализированны­ми финансово-кредитными учрежде­ниями исключительно острый харак­тер приняла борьба за сбережения на­селения и накопления фирм и компа­

ний.Раньше коммерческие банки не

могли свободно пользоваться таким эффективным оружием привлечения сбережений населения, как повыше­ние ставок по депозитам. Им был установлен максимальный предел процентных ставок, который разреша­лось уплачивать владельцам срочных и сберегательных вкладов, а у дру­гих специализированных кредитных учреждений таких ограничений не было. Естественно, последние име­ли преимущество в конкурентной борьбе. Сейчас положение измени­лось. Банки добились разрешение выпускать так называемые сертифи­каты денежного рынка, процент по которым устанавливался в зависимо­сти от состояния конъюнктуры.

Следует отметить, что в соот­ветствии с изменившимися условия­ми в экономике произошла перестрой­ка самой банковской деятельности, традиционных банковских операций. Этому способствовала отмена адми­нистративных правил, регулирующих банковскую деятельность, т.е. дере­гулирование. Цель дерегурирования - побудить банки использовать более широкий инструментарий конкурен­ции, активизировать рынок банковс­ких услуг.

Делегирование банковской дея­тельности затронуло как активные, так и пассивные операции. Активные операции коммерческих банков пре­терпели значительные изменения. В настоящее время они полностью пе­решли от косвенного кредитования (выдача под залог и учет векселей) к прямому банковскому кредитова­нию фирм и корпораций. Конкретно эта тенденция проявляется в попыт­ках банков конвертировать свои кре­диты в рыночные ценные бумаги.

Происходит укрупнение объектов

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 125

кредитования. Коммерческие банки тщательнее стали подходить к каче­ству своих активов, т.к. точная и сво­евременная оценка качества активов - залог благополучия банков.

Руководство банков ведет конт­роль за качеством своих активов, пре­доставлением новых кредитов, тех­нологией кредитования (документа­ция, контракты, обеспечение), соблю­дением заемщиком условий кредита и др.

Особую роль в развитии банков­ских операций играют современные технические средства информации и коммуникации. Банковское дело, как никогда прежде, стало зависеть от своевременности передачи информа­ции, быстрой ее обработки и досто­верности данных, анализа экономи­ческой ситуации и правильной оцен­ки перспективы развития денежного рынка. Участники финансовых рын­ков требуют все большего объема ин­формации для ведения своих дел. Поэтому без внедрения последних достижений НТР в банковское дело, без освоения компьютерной техники невозможна современная модерниза­ция банковской деятельности.

Я остановился лишь на некото­рых важных моментах, характеризу­ющих современную кредитную сис­тему в странах с развитой рыночной экономикой. Для Казахстана, пере­стающего свою экономику на рыноч­ные рельсы, эти современные тенден­ции развития мировой банковской си­стемы представляют собой интерес,

поскольку переход к рыночной эконо­мике требует создания собственной рыночной кредитной системы.

Таким образом, исходя из выше­изложенного можно сделать следую­щий вывод, что большинство эконо­мистов рассматривают кредитную политику как неотъемлемую часть любой экономической политики. Дей­ствительно, в ее пользу можно при­вести несколько конкретных доводов:

Быстрота и гибкость, то есть по сравнению с фискальной политикой кредитно-денежная может быстро меняться.

Слабая зависимость от полити­ческого давления.

В современной экономике широ­ко используются кредитные отноше­ния. Поэтому знание теоретических основ кредита является необходи­мым условием для рационального использования ссуд в качестве инст­румента, позволяющего обеспечить удовлетворение потребностей в фи­нансовых ресурсах.

Кредитная система расширяет масштабы денежного накопления, позволяет осуществить переход де­нежных средств из одной отрасли в другую и поэтому способствует рос­ту эффективности производства.

Роль и значение кредитной сис­темы характеризуются рядом пока­зателей: общий объем кредитных вло­жений, доля банковских ссуд в фор­мировании основного и оборотного капитала предприятий и организаций, совокупный платежный оборот и др.

Список использованной литературы:1. Чекмаева Е.Н. Межбанковский кредитный рынок и его регулирова­

ние /Деньги и кредит. 2006. J№5-6. с. 68-71.2. В. Лесис, «Кредит и банки» Москва, Перспектива 2007 год.3. А,Г. Конакбаев, журнал, «Банки Казахстана» 2010,№ 5, с.11-13.

126 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

4. А.И. Казьмин, «Деньги и кредит» 2005, J№11, с.4-10.5. Банковское дело / Под ред. Г.С.Сейткасимова. Алматы: Каржы Ка-

ражат, 2007г6. Ильясов К.К. . Финансово-кредитные проблемы развития экономики

Казахстана /Под ред.- Алматы: Білім, 2004 - 240 с.

ТүйінҒылыми мақалада Қазақстан Республикасының несие жүйесінің теориялых

аспектілері қарастырылзан.

SummaryIn the scientific article discusses the theoretical aspects o f the credit system in the

Republic o f Kazakhstan.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 127

БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУ ЖӘНЕ

БАҒАМДЫҚ БАҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Укешева А. Н.,І.Жансүгіров ат.ЖМУ магистранты

Акциялар мен облигациялардың инвестициялық қасиеттерін және оларды шығарған эмитенттердің рей- тингтік бағалауын тәуелсіздік рей- тингтік компаниялар анықтайды. Аналитикалық мәліметтер негізінде олар барлық бағалы қағаздарды по- тенциалды сатып алушы үшін сенімділік дәрежесіне баланысты топтайды. Бағалы қағаздарды таңда- уда басшылыққа алатын негізгі құралы рейтингтік бағалау болып та­былады. Қаржылық активтер 3 топқа жіктеледі: жоғары сапалы бағалы қағаздар, орташа сапалы қағаздар, жоғары табысты бағалы қағаздар.

Жоғары сапалы категорияға «А» белгісі бар қор құнд^ілықтары жата- ды. Олар үш бөлімшеге бөлінеді және бағалы қағаздардың инвестициялық класс деп атайды. Бірінші бөлімше «ААА» кодымен белгіленеді - бұл осы акциялар мен облигациялардың ең жоғары рейтингін білдіреді. Мұндай бағалы қағаздар анағұрлым сенімді болып табылады, олар бой- ынша дивидендтермен пайыздардың төленетіні кепілдендірілген, олардың инвесторлар алдындағы сенімділігі жоғары және корпорация - эмитент ірі әрі бай ұйым екендігін білдіреді. Бұл бөлімшеге ірі ұлттық компания- лардың, қаржылық жағдайы тұрақты атақты фирмалардың жоғарғы сұра- нысы бар тауарларды дайындайтын кәсіпорындардың қаржылық актив- тері жатады.

Екінші топ «В» белгісімен белгі- ленеді және орташа сападағы баға-

лы қағаздарды біріктіреді. Олар да үш жекелеген бөлімшелерге бөлінеді. Біріншісі - «ВВВ» қор құнд^ілықтарын^ің орташа рейтингін білдіреді. Бұл бағалы қағаздардың тәуекелділік дәрежесі мен табысты- лығы орташа. Сарапшылардың ба- ғалауы бойынша мұндай қаржылық активтеер шығаратын компаниялар- дың жағдайлары жақсы, бірақ бола- шақта бұл компаниялардың шаруа- шылық қызметінде біршама төтенше қиыншылықтар болуы мүмкін. Осы- ған қарамастан мүндай бағалы қағаз- дарбойынша дивидендтер уақты- лы төленіп тұрады.

Үшінші топ. «С» белгімен белг- іленеді және оған инвесторға жоғары пайда немесе кедейленуге әкелетін алыпсатарлық бағалы қағаздар жа- тады.

Рейтінгтік бағалаудың қор опера- цияларының барлық қатысушылары үшін үлкен маңызы бар. Рейтинг бой­ынша бағалы қағаздардың сапасы мен сенімділік дәрежесін анықтайды, фирманың мәртебесі т.б. бағалайды. Бірақ ең негізгісі - рейтингтік баға- ла^ан өтпеген акциялар мен облига- циялар саудаға жіберілмейді. Жеке инвесторлар оларды алданып қалудан сақтанып сатып алмайды, ал инсти- туцияланған инвесторларға сатып алуға заң жүзінде тиым салынған.

Акцияның нағыз құнын бағалыу табыстың шамасының осы табыс көзінің бағасына, яғни шығындалған капитал шамасына қатынасы ретін- де анықталған инвестицияның орта-

128 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ша нәтижелік шамасына негізделеді. Орташа нәтиежелік инвестициялау- дың эр түрлі әдістерінің пайдасын өлшеудің бірлігі ретінді қарастырыла- ды. Салымдардың табыстылығын немесе нәтижелігін есептеудің негізі ретінде, жоғарыда айтылып кеткен- дей, пайданың қауіпсіз деңгейін (ҚД) қамтамасыз ететін ақша қаражатта- рын инвестициялаудыңанағұрлым сенімдірек әдістері бойынша пайыз- дық мөлшерлемесін алу қабылданғ- ан - бұл банктің депозиттік шотына салынған салымдар және мемле- кеттік ішкі заемның үкіметтік обли- гацияларын сатып алу. Бұл жағдай- да пайыздық мөлшерлеме мәні төленген дивитденд болады, ал ак­ция тек несиелік құрал көзі сипатын- да қарастырылады.

Бірақ бұл келтірілген формула акцияның нағыз құнын толық көрсет- пейді. Ол дивидендтің бір маңызды қасиетін, атап айтқанда, перспекти- валы компаниялардағы оның өсу тен- денциясын ескермейді.

Қор құндылықтары - өте сезім- тал қаржылық құрал. Акцияның ба- ғамына көптеген әр түрлі факторлар эсер етеді және бұлар өз кезегінде олардың нағыз құнына эсер етеді. Нарықтық құбылмалылығы әрқашан да инвестициялық тәуекелділіктің дәрежесін көбейтеді, сондықтан өз капиталын салудың тиімділігін баға- лау кезінде қор операцияларының кез келген нақты қатысушысының жеке тәжірибесі, білімі, сезімталдығы және жолы болғыштығы үлкен роль

атқарады. Акцияның пайдалылық деңгейін және құнын есептеу эр ин­вестор үшін міндетті түрде дербес болуы керек. Ол негізінен ұйым - эмитент пен оның бағалы қағаздары туралы ақпараттың толықтығы мен шынайылығына, осы мәлімет көздерін таңдап, сонымен қатар олар- ды дұрыс болжай білу қабілетіне бай- ланысты. Осылайша бағалы қағаз- дардың нақтылы нағыз құны барлық жеке бағалаулардың жиынтығынан құралады. Келтірілген есептеулерге сүйене отырып, бір инвесторлар бір бағалы қағаздарынан құтылуға ты- рысады, ал екіншілері керісінше, са­тып алуға ұмтылады. Сатушылар мен сатып алушылардың, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы, жаса- лған мәмілелердің саны - мұның бәрі биржалық индекстердегі бағалы қағаздардың бағамының өзгеруіне эсер етеді, осының нәтижесінде қар- жылық активтердің нағыз құнын анағұрлым шынайы көрсететін баға белгіленеді.

Инвестицияның табыстылығын бағалау үшін корпорацияның қаржы- лық жағдайын талдау кезінде АҚ- ның пайда көрсеткіштеріне, бір акци- яның дивиденд шамасына сонымен қатар ағымдағы әрбір акцияның ба- ғамдық жылдық пайда шамасына қатынасына ерекше көңіл бөлінеді. Бұл көрсеткіштер акцияның нағыз құнын дұрыс бағалаудың бағалық ақпараты болып табылады және олар арнайы басылымдарға күн сайын жарияланып тұрады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ақша, несие, банктер теориясы: Окулык. — Алматы: Жеті жарғы, 2011.2.Мақыш.С.Б. “Коммерциялық банктер операциялары” Алматы: 2009ж.3.Я. А. Дободиной “ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ,1999

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 129

РезюмеВажное значение имеют рейтинговые оценки инвестиционных характеристик

акций и облигаций. В статье также подчеркивается необходимость изучения факторов, влияющих на курс акций.

SummaryActions and облигациялардың investment internalss and them эмитенттердің,

that produced, rating to value independence exposes rating companies. Аналитикалық on basis o f information they all sold valuable papers потенциалды groups баланысты fo r a customer to the degree o f confidence. Basic means, that accepts to guidance on to choose valuable papers, rating to value is.

130 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУЖҮЙЕСІ: ТЕОРИЯСЫ, ТӘЖІРИБЕСІ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК

ТӘЖІРИБЕСІКыдыркожаева М.К.,

«АЭСА» магистранты

Қазіргі таңда Қазақстанның бан- ктері клиенттерге қаржылық қызмет көрсетудің жоғары сапалық деңгейі- не көтеріліп отыр. Сол себепті, депо- зиттік операциялар екінші деңгейдегі банктің операцияларының ең басты және негізгі бағыты болғандықтан банктердің ресурстарының көп бөлігі осы депозиттік операциялар есебінен құралады. Сондықтан екінші деңгей- дегі банктер қаражат тартумен айна- лыспас бұрын депозиттік саясат құрып қалыптастырып отыруы қажет. Депозиттік саясат -екінші дең- гейдегі банктердің нарықтағы орта- да сырттан қаражаттарды тарту мақ- сатында және өзінің қалыптасқан де- позиттік портфелін тиімді басқару үшін ұйымдастырылатын іс-әрекет- тердің жиынтығы. [1;113 б]

Депозиттерді сақтандыру жүйесі сақтандыру негізінде банктердің де- позиттерді жалпылама қайтарып алуға байланысты қорғау қағидасы жатыр. Яғни, егер депозиттер сақтан- дырылса, онда салымшыларда өздерінің ақша қаржыларын қайтарып алуларына себеп болмайды. Тіптен банк күйзеліске ұшырған жағдайда да, үкімет клиенттерге олардың ақшаларын қайтарады немесе клиен- ттермен олардың салымдарын басқа төлем қабілеттілігі жоғары банкке аудару туралы келіседі. Осындай жолмен депозиттерді жалпылама қай- тарудан құтылуға болады, бір неме- се бірнеше банктерде проблемалық жағдай болғанның өзінде, банктік жүйеге түгелдей қауіпті шудан құты-

луға болады. Бұл кезде банктердін міндетіне сақтандыру қорларында белгіленген көлемдегі депозиттерді сақтау бойынша төлемдерді жасау кіреді. Шығындарды жабу үшін сақ- тандыру жарналары жетіспеген жағ- дайда мемлекеттік бюджет каржы- лары қолданылады. Салымшыларға банктерде орналастырылған депо- зиттерін қайтару кепілдігін беру банктік жүйе тұрақтылығын қамта- масыз етудің басты әдістерінің бірі болып табылады. Банк жүйесіне де­ген сенімді арттыру мақсатында Қазақстанда депозиттерді міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмысы жүргізілді. 1999 жылы қарашада екінші деңгейлі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік беру немесе сақ- тандыру ережесі, ал 1999 жылы ЖАҚ «Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі» банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік берудің (сақтан- дыру) қазақстандық қоры құрыл- ды.[3;113б]

Қазіргі банктік тәжірибеде са- лымдардың, депозиттердің және де- позиттік емес ресурстардың шотта- рының әр түрлері кездеседі. Бұл бан- ктердің жоғарғы бәсекелестік нарық- та банк қызметтеріне деген салым- шылар топтарының сұранысын қана- ғаттандыруға және олардың қара- жаттары мен уақытша бос ақша қаражаттарын банктік шоттарға тар- туға ұмтылуына жағдай жасайды.

Батыс Еуропа және СолтүстікС татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 131

Америка мемлекеттерінде барлық несиелік институттар - әмбебап екінші деңгейдегі банктерден (мыса- лы, Германияда) арнайы жинақ инсти- туттарына (АҚШ-тағы ссуда - жи- нақтаушы ассоциациялар және басқа да мемлекеттердегі жинақ банктері- не) дейін, - жекелеген немесе кез кел- ген клиентке барлық мүмкін болатын қызметтерді көрсетеді және банктік өнімдердің әр түрлі түрлерін ұсына- ды. Дамыған мемлекеттердегі әйгілі банктік жинақ шоттары:

1. Капитал нарығының жинақ шоттары (capital market saving accounts ) нарық экономикасы дамы- ған екінші деңгейдегі банктер тәжіри- бесінде кең тараған және клиенттің ақша қаражаттарын ұзақ мерзімге сақтауды қарастырады, сонымен бірге клиентке кез- келген уақытта шоттан алуға мүмкіндігін береді. 2 . Автоматты жинақ шоттары, оларды дамыған мемлекеттердіңекінші дең- гейдегі банктері тек осы банктегі ағымдағы (есеп айырысу) шоты бар жеке тұлғаларға ашылады. 3. “Бай” клиенттер үшін жинақ шоттары (fortune saving accounts) батыс банк- терінің тәжірибесінде жылжымайтын мүлікке және бағалы қағаздарға ақшалай қаражаттарын инвестиция- ланған клиенттер үшін қолданылады.4. Асыл металдарды сатып алу үшін шоттар (precious metals accounts) да- мыған мемлекеттердегіекінші дең- гейдегі банктерінде, әр түрлі асыл металдарды (алтын, күміс, платина, палладий және т.б.), сондай- ақ олар- дан жасалған бұйымдарды сату- са­тып алумен айналысатын клиенттер- ге қатысты кең қолданылады. Банк- те мұндай шоттарды ашқан клиент­тер күн сайын құймаларды, платина- ларды, монеталарды, медальондарды және т.с.с. сату және сатып алу мүмкіндігіне ие болады.

Чектік депозиттердің көп тарал- ған формалары талап етуге дейінгі депозиттер және NOW - шоттары болып табылады. NOW - шоттары (negotiable order of withdrawal)- айна- лыстағы алынып тасталу туралы шығарылатын бұйрықтарға қарсы шоттар, яғни бұл пайыз төленетін чектік депозиттер. Олар Батыс екінші деңгейдегі банктерінде 80-ші жылда- ры таралған. Басында олар жинақ салымдары ретінде жіктелінген, ал 1981 жылдан - чектік депозиттер ре- тінде.

Алғашқы кезде NOW - шотта­ры пайыз төленетін жинақ салымда- рының типіне жатқызылған. Мұндай салымдарға қарсы клиент тратталар жазуына мүмкіндігі болған (үшінші жақтың пайдасына ақшаны төлеу туралы бұйрығы), оларды айналыс- тағы алынып тастау туралы бұйрық- тары деп атады. Осыған байланыс- ты NOW - шоттарды чектік депозит- тер категориясына жатқыз- ды.[4;113б]

Сөйтіп, банктік тәжірибеге NOW - шоттарының енгізілуі, бірте- бірте ATS - шоттарын нарықтан шығару- ына әкелді. Соңғы кездерде банктер ресурстарды тарту формалары мен жаңа әдістерін қолдану арқылы са- лымдар ағымын кеңейтуге тырыса- ды. Мәселен, Ұлыбританияда, Фран- цияда және басқа мемлекеттерде, сонымен қатар халықаралық ақша нарығында депозиттік сертификат- тар, отандық банктермен де қолда- нылады. Ұлыбритания банктерінің депозиттік операцияларының ерекше- ліктері. Көптеген мемлекеттерде са- лымдардың негізгі түрлері мерзімді және талап етуге дейінгі салымдар болып жіктеледі. Ұлыбританияда банктік статистика ағымдағы шот- тар (current accounts) және депо- зиттік, жинақ шоттарын (deposit/

132 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

savings accounts) ажыратады. Ұлыб- ританияда ағымдағы шоттардың негізгі ерекшелігі - шот иелеріне овер­драфт нысанында қысқа мерзімді несие шотынан ақша аударуға, дәлірек айтқанда, шоттағы қалдық соммасынан асып түсетін соммаға чек жазуға болады. Овердрафт AUTHORISED - рұқсат етілген болуы мүмкін, яғни алдын ала банкпен келіс- ілген болса және рұқсат етілмеген NOT AUTHORISED болуы мүмкін, яғни, банктің рүқсатынсыз болса. Ал рұқсат етілген овердрафт бойынша ссудалық пайыз банктің базалық қойылымынан 2-3%-жоғары болады.

Ұлыбританияда банктік депозит- терді сақтандыру.

1979 және 1987 жылдары Ұлыб- ританияда Банктік акттер қабылдан- ған болатын. 1979 жылғы актке сәйкес банктер өз салымшыларына Англияда кризистік жағдай қаупі төнгенде кепілдік берулері міндетті. Заңмен «Депозиттерді қорғау кес- тесі» бекітілген болатын. Ол кесте банк үшін міндетті әрекеттерді қам- тиды. Мәселен, әрбір банк және ДҚЛҰ (депозиттерді қабылдайтын лицензияланған ұйым) ең төменгі мөлшері 5 000 000 фунт стерлингті құрайтын арнайы сақтандыру қорла- рын құруға міндетті. Бұл қорлар Ан- глияның Банктік депозиттерді Қорғау Кеңесінің бақылауында болады және болашақта оның құзырымен пайда- ланыла алады. “Депозиттерді қорғау кестесіне” әрбір жеке салымшы кепілдік берілген сомманың 75% есептелген 10000 фунт стерлингтен аспайтын салым бойынша сақтанды- ру төлемін алуға құқылы. [5;113б]

Қазіргі кезде Англияда салым- шылардың депозиттері салынған со- маның тек 3/4 ғана қорғалады. Өтелімнің максималды мөлшері 20000 фунт стерлингті(шамамен 30

000 АҚШ доллары) құрайды.Халықтың жинақтарын салым-

дарға тарту Германияның барлық несиелік мекемелері айналысады (жинақ, коммуналдық және жер бан- кілері,несиелік қоғамдар және т. б.). Ең көп таралған салымдар; мерзімді салымдар (екі түрлі);жинақ келісім- ді(екі түрлі)салымдары; ағымдағы шоттары табылады. Талап етуге дейінгі салымдар - бұл классикалық пайызсыз депозиттер. Мерзімді са- лымдар бекітілген мерзімді салым- дарға және алудың икемді режимі бар салымдарға (30-80 күн ;90-179 күн; 180-359 күн; 360 күн және жоға- ры) бөлінеді. АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шотты және куәландырылған чектер сияқты де- позиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады. Нау-шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:

- бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;

- бұл шот жеке тұлғаларға не­месе пайда таппайтын ұйымдарға аш^ілады;

- салым иелерінен бұл шотта ең төменгі қаражат болуы талап еті- лмейді.

Куәландырылған чектер шотта- ры - бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінгі депозиттік шот- тағы қаражаттарды білдіреді. Куә- ландырылған чектер - бұл банктің шоттағы қаражаттың барлығын чек- тер арқылы куәландыруы.

Қазіргі банктік тәжірибеде са- лымдардың, депозиттердің және де- позиттік емес ресурстардың шотта- рының әр түрлері кездеседі. Бұл бан- ктердің жоғарғы бәсекелестік нарық- та банк қызметтеріне деген клиент- тер топтарының сүранысын қанағат-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 133

тандыруға және олардың қаражатта- ры мен уақытша бос ақша қаражат- тарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.

Сонымен, екінші деңгейдегі бан- ктердегі депозиттердің сыныптама- сын жүргізуде мына тұжырымға сүйенеміз: қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және

депозиттік емес ресурстардың шот- тарының әртүрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қара- жаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Исаев И.И. Ақша, несие және банктер.ІУ-бөлім. Несиелік ресурстар

және олардың қалыптасу көздері. - Алматы: Экономика, 1996. 225б.2. Жуйриков К.К. Страхование в Казахстане - пути дальнейшего разви­

тия. - Алматы: Жибек жолы, 1994 г. - 278б.3. Сагиндикова М. Система страхования депозитов: мировой опыт // РЦБ

Қазахстана. - 2007.- N° 16. 450б.4. Гвозденко А. А. Финансово - экономические методы страхования. -

М.: Финансы и статистика, 1998 г. - 184б.5. Жуйриков К.К. Страхование в Казахстане - пути дальнейшего разви­

тия. - Алматы: Жибек жолы, 1994 г. - 278б.

РезюмеВ данной статье рассматривается система страхования депозитов, теория

и опыт иностранных стран, в том числе рассмотрена система страхования депозитов Западной Европы и Северной Америки, Великобритании, Франции.

SUMMARYThe system o f insurance o f deposits, theory and experience o f foreign countries, is

examined in this article, it is including considered system o f insurance o f deposits o f Western Europe and North America, Great Britain, France.

134 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУ

Джетылова А.,АЭСА магистранты

Салық жүйесін мемлекет пен жеке және заңды тұлғалар арасын- дағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатыс- ты кесімдердің, салық қызметі орган- дарының жиынтығын құрайды.

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып да- муына және саяси әлеуметтік шара- ларды толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады.

1- кезең (1992-1995 ж.ж) - жаңа салық жүйесі базисінің, салық ке- зеңінің өңделуі және іске қосылуы;

2 - кезең (1996-1998 ж.ж) - на- рықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды анық- тау;

3 - кезең (1998-2000 ж.ж) - бар- лық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен то- лықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру;

4 - кезең (2001-2002 ж.ж) - Жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды.

Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған ҚР Салық жүйесі тура- лы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы бо­лып табылады. Бұл еліміздің эконо-

микасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген құбы- лыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруа- шылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастар- дың құқықтық негізінде жүргізілуі және т.б. құбылыстар іске аса бас- тады.

Осы Заң бойынша алғаш рет ҚР- да 42 салықтың түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:

• жалпы мемлекеттік салықтар- 10;

• міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар - 11 ;

• жергілікті салықтар мен алымдардың түрлері - 18 түрі.

Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және т.б. салықтар құрады.

Алғашқы салық жүйесінің көпте- ген кемшіліктері де болды. Атап ай- тқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталғ- ан ғылыми және практикалық тәжіри- белерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі, халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңіл- діктердің көптігі, т.б. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформала- удың қажеттігі туындады. Қазақстан үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалау-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 135

дың концепциясын қабылдады.Аталмыш концепцияны іске асы-

рудағы негізгі кезең болып ҚР Пре- зидентінің 24.04.95 ж. қабылдаған «Салық және бюждетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заң күші бар Жарлығы табылады. Ол 1995 ж. 1-шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 са- лықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бой­ынша еліміздің салық жүйесі нарық- тық қатынастар талабына біршама бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейілінше жақындатылды.

1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады. Осы- ған орай 2000 жылы 1 қаңтарынан бастап ҚР-да 17 түрлі салықтар мен алымдар қызмет етті. 4-ші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымынан Жаңа Салық Кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 -қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексінде ҚР- да қолданылатын салықтар мен бюд- жетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда, 9 салық түрі, 13 алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.

ҚазірҚазақстанда мынадай са- лықтар қызмет атқарады:

• корпорациялық табыс са- лығы;

• жеке табыс салығы;• қосылған құн салығы;• акциздер;• жер қойнауын пайдаланушы-

лардың салықтары мен арнайы төлемдері;

• әлеуметтік салық;• жер салығы;• көлік құралдары салығы;• мүлік салығы;Бақылау мәселесі экономика

ғылымында бірінші жоспарда тұр, яғни, өте актуалды мәселе болып

отыр. Бақылау мәселесін зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың-басқарудың құрамдас бөлігі екендігін, оның кез - келген дәрежеде біліктіліксіз басқару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарылушы жүйе не- ғұрлым көпжақты және кәсіби бол- са, соғұрлым бақылау да күрделі бо- луы тиіс. Кеңестік дәуірдің салық - қаржы әдебиеттерінде бақылау мем- лекеттік және қоғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономика- ның дұрыс дамуының маңызды жағ- дайы ретінде қарастырылды. Бақы- лаудың жан - жақты қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері көрсетіліп отырды. Әсіресе мемле- кеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекеттік қаржы бақылауы терең зерттелді. Мемлекеттік саяси, эконо- микалық және әлеуметтік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ере- желермен бекітіледі. Олардың орын- далуынсыз қоғам алға қойған мақ- саттарына: экономикалық өсімге, қаржы тұрақтылығына, азаматтар- дың өмір сүру деңгейінің көтерілуіне, олардың қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды. Біздің ойымызша, бақылау дегеніміз - кері байланыстың бір түрі бола оты­рып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола ала­ды. Бақылау объектісі туралы қажетті ақпаратты алып, оны талдау арқылы оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталғ- ан нормативтік актілермен басқару шешімдерін қабылдау қажеттігі тура- лы шешімді қабылдауға болады. Ал салықтық бақылау дегенде салық заңдылықтарының: Салық кодексі, және заңдық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет. Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау - ол Заңның әрбір саласы-

136 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

на қатысты жалпы мемлекеттің міндеті. Қүқықтық нормативтік акт- ілерді шығарып және оның орында- луын бақылауды жүзеге асыра оты- рып, мемлекет қоғамдық саяси жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік ба- қылау заң мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық заңдылықтарының сақталуын бақылау басқа салдардан ешбір ай- ырмашылығы жоқ. Сонымен қатар салық заңдарын бақылау, мемле- кеттің табысы болып табылатын са- лықтың түсуін қамтамасыз ету қүралы екендігін көрмеу мүмкін емес. Яғни, бүл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің материалдық қызығушылығы жа- тыр. Басқаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қаты- настарды реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, онда салық- тық қүқықтық қатынаста мемлекет әрі реттей түрып, оған қатынасады. Мүның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық бақы- лаудың өз алдына ерекше жүгі бар екендігін бөліп көрсетеді.

Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ, салықтық бақылау мемле- кеттік бақылаудың барынша жақсы- лап үйымдастырылған түрінің бірі болып табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын эко- логиялық және санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмай- ды. Мүндағы мемлекеттің материал- дық қызығушылығы салықтық бақы- лаудың барлық аймағына қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары басқа экономикалық, әлеу- меттік сияқты салаларға да әсерін тигізеді. Қазіргі таңдағы экономистер салықтық бақылауға төмендегіше белгілермен сипаттамалар береді: біріншіден, салықтық мемлекеттік

бақылаудың бір түрі болып табыла­ды. Яғни, оны мемлекеттің бақылау қызметін атқарушы мемлекеттік орган жүзеге асырады. Сонымен бірге бүл мемлекеттік орган біржақ- ты мемлекеттің органы ретінде бөлініп, сол берілген функцияны атқ- арушы мүмкіндігіне ие. Екіншіден, салықтық бақылау қаржылық бақы- лаудың бір түрі болып табылады. Қаржылық бақылауға - бүл мемле- кеттік және қоғамдық органдардың орталықтанған және орталықтанба- ған ақша қорларының қалыптасуы, бөлінуі мен қолданылуы процестерін тексеруге негізделген іс-әрекеті, деп анықтама береді [2.15б]. Оны жүргізу барысында мекемелер мен кәсіпо- рындардың және азаматтардың ақша қорларын заңды және мақсатты пай- далануын тексереді. Үшіншіден, са- лықтық бақылау мемлекеттік бақы- лаудың арнайыланған түріне жатады. Бүл бірінші кезекте салықтық бақы- лауды тек арнайы өкілетті орган ғана жүзеге асыра алатындығынан көру- ге болады. Оның үстіне мемле- кетіміз салықтық бақылауды жүзеге асыруды тек арнайы орган жүзеге асыратындай еткен. Салықтық бақы- лаудың арнайылылығын оның төртінші қырын - функционалдығы кез - келген салықтық міндеттері бар заңды және жеке түлғалардың олардың меншік түрлеріне, үйымда- стыру қүқықтық формасына және айналысатын іс түріне қарамай кез келгені оның объектісі бола алатын- дығын көруге болады. Кейбір салық- қаржы, экономикалық әдебиеттерін- де: салықтық бақылаудың өздігінен айтарлықтай күрделі үйымдық жүйе болып табылатындықтан және төмендегіше элементтерден:

а) бақылау субъектісі;ә) бақылау объектісі;б) бақылау тақырыбы мен пәні;

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 137

в) бақылау мақсаты;г) бақылауды жүзеге асыру

әдістерінен тұратындығын білеміз.Салықтық бақылаудың

субъектісі дегеніміз - мемлекеттің салық қызметі, яғни, тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган - салық комитеті. Салық бақылауы- ның объектісі болып, салық заңды- лықтары бойынша заңды міндетте- мелер жүктелген тұлғалар табыла- ды. Оларға төменгі негізгі топтарға жатқызуға болады:

1. Салық төлеушілер;2. Салық агенттері;3. Банктер;4. Салық төлеуші туралы ақпа-

раттары бар тұлғалар.Салықтық бақылаудың тақыры-

бы дегеніміз тексерілушінің салық заңдары, Салық кодексі, заңдық нор- мативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша атқаруға тиіс, орындауға тиіс міндеттері. Салық бақылаушының мақсаты:

1. Салық заңдарын бұзушылық фактілерді немесе салықтық құқықтық қатынастарда қатысушы- ның өз міндетін сапасыз орындалға- нын анықтау;

2. Айыптыларды анықтау және оларды заңда бекітілген жауапкерш- ілікке тарту;

3. Салық заңын бұзушылықты жою;

4. Қарыздарды өндіру бойынша шаралар қолдану түріндегі мемле- кеттің материалдық пайдасын қорғау;

5. Салық заңын бұзушылықтар- дың алдын алу. Соңғы мақсат бой- ынша айтар болсақ салықтық тексе- ру барысында тіпті заң бұзушылық болмағанның өзінде де салық төле- уші өзі де салықтық міндеттеме- лердің орындалуын мұқият қадағалап отыратын болады. Салықтық бақы- лауды әр түрлі аспектілерде: ұйым-

дастыру, әдістемелік, техникалық жағынан қарастыруға болады. Са- лықтық бақылауды әр түрлі не- гіздерін құрай төмендегіше жіктеуге болады. Салықтық бақылауды жүзе- ге асыру формасы бойынша:

1. Тікелей салық бақылауына біріншіден тексеру бақылау объекті- сінде өтетіндігінен, екіншіден тексе- руші тұлға алғашқы құжаттармен, салықтық есепке қатысты құжаттар- ды тексеруін талдау жасайтындығы- мен сипаттауға болады. Бұл салық бақылауына құжаттық тексеру рейдтік тексеру, хронометраждық тексеруді жатқызуға болады.

2. Сырттай салық бақылауды: біріншіден бақылау субъектісі мен объектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспеуі мүмкін, яғни сыр- ттай тексеру жүргізіле беретіндігінен сипатталады. Яғни тексеруші негізін есептіліктермен жұмыс істейді. Бұл салықтық бақылауға камералдық тексеруді жатқызуға болады. Салық- тық бақылау ішкі және сыртқы сипат- та болады. Ішкі бақылау түрі - ба- қылау субъектісі мен бақылау объектісі бір ұйымдық жүйенің бөлімдері болған жағдайда жүргізіледі. Мысалы, Министрлік өзіне қатысты ведомстволарды өз салық міндеттемелерін, заңдылық- тырын қалай орындап жатқандығын тексереді. Сыртқы бақылау өзіне қарасты емес субъектілерге қатыс- ты жүзеге асырылады. Мұндай ба- қылау салық комитеті органдарының тексеруіне тән. Салықтық бақылау- дың ішкі бақылау түрі қажет екендігі күмәнсіз: әрбір салық төлеуші өзінің салықтық міндеттемелерін толық және дер кезінде орындауға ұмтылуы керек. Бірақ бұл бақылауды ішкі ба- қылау мемлекеттік бақылау деп ай- туға да болмайды - мұнда салық төлеуші өзін - өзі бақылайды. Сон-

138 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

дықтан ішкі шаруашылық бақылау қажет бола тұрса да, оның салық тәртібін жақсартуға әсері бар болса да, оны салықтық бақылауға жатқы- зуға болмайды. Салықтық бақылау тек салықтық қатынастырға ғана билеуші және бағынушы модель түрінде жүзеге асырылып отырады,

мұнда бақылаушы мемлекеттік, яғни, мемлекет өкілеттік берген салық органы болып табылады. Салықтық бақылау негізінен үкім орындаушы органының іс-әрекеті арқылы, ал на- қтылай айтқанда - мемлекеттік салық органы арқылы ғана іске асы- рылады [1.17-бап, 58 б].

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Шарипов А.К Салық есебі. Оку құралы.- Алматы: Экономика -2009ж.

190б.2 . «Салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер» тура­

лы кодексі (Салық кодексі) Алматы, 2011ж. (35-бап), 100б.

РезюмеНалоговый контроль - это установленная нормативными актами совокупность

приемов и способов по обеспечению соблюдения налогового законодательства и налогового производства.

SummaryTax control - the totality o f receptions and methods set by normative acts on providing

o f observance o f tax law and tax production.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 139

ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БАНКТЕР: ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ

Оспан А.Т.,АЭСА магистранты

Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік-экономикалық да- муы кезеңінде үлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Қазақстан Республикасы- ның нарықтық экономикаға көшумен байланысты банктер жүйесінде үлттық экономиканың басқа сектор- ларымен салыстырғанда елеулі өзге- рістер болып жатқаны баршаға мәлім, сондықтан Қазақстан Респуб- ликасының Президенті Н. Ә.Назарба- ев 2008 жылдың 6 ақпанында Қазақ- стан халқына Жолдауында былай деген болатын: «..банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және түрақ- тылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық Банкпен және Қаржы мини- стрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс». Қазіргі таңда нарықтық экономикаға бүрын өткен, зор жетістіктерге қол жеткіз- ген елдердің тәжірибиесін үйреніп, банк жүйесін халықаралық стандар- ттарға көшіру ел экономикасы үшін маңызды болып табылады.[1,61 б]

Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Рес- публикасының банк жүйесі реформа- лаудың үзақ, әрі қиын кезеңін бастан кешірді. Бүл кезеңде еліміздің банк жүйесінде тек сандық емес, сонымен бірге сапалық өзгерістер де байқал- ды. 1995 жылы «Қазақстан Респуб- ликасының банктер және банк қыз- меті туралы» Заңы қабылданды. Бүл Заңда Мемлекеттік болып табыла- тын Ұлттық Банктің негізгі міндет-

терімен қатар, экономикадағы ақша- несиелік реттеу қүралдары, оның ат- қаратын қызметтерінің түрлері, ком - мерциялық банктердің қызметіне ба- қылау жасау принциптері мен әдістері анықталған болатын.[2,6 б]

Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасқан алғашқы кезеңдерінде сауатты, кәсіпкерлік деңгейі жоғары, білікті мамандардың болмауы, банк саласының қызметін реттейтін заңна- малардың толық жетілмеуі банк қыз- метін жүзеге асыруда көптеген қате- ліктер жіберіп, банктердің жабылып қалуына тікелей себебін тигізді.

Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің түрақтылығы, көбіне банк жүйесінің түрақтылығы- мен байланысты болып келеді. Қарыз алушылар мен әріптес банктердегі қаржы қиыншылықтары, төлемеу дағдарыстары көптеген банктердің сенімділігіне қатер келтіреді, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкрот- тыққа үшырайды. Бірлескен шет елдік банктердің және олардың фи- лиалдарының пайда болуы банктер арасындағы бәсекелестікті одан әрі күшейтіп жібереді. Нәтежиесінде, банктердің несиелік ресурстарының айналымдалығы төмендеп, мерзімі үзартылған несиелердің көлемі өсті. Қаржы нарығындағы жағдай ком- мерциялық банктердің төлемді жүзе- ге асыруға, орта және үзақ мерзімді несиелер беруге деген қабілеті төмендеп, кәсіпорындардың төлем қабілеттілігіне әсерін тигізумен және өңцірістщ одан әрі қүлд^ірау^іна алып

140 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

келуімен сипатталады. Жалпы дағда- рыс кезінде коммерциялық банктер жоғарғы тәуекел жағдайында жұмыс жасайды.

Экономикалық банк секторының қалыптасуы және даму кезеңінде қаржы-несие құралдарының кешенін орынды қолдануынан олардың өздерінің өміршеңдігі, ақша рыногын- дағы операцияды жүргізу нәтежиесі- нде табыс ала білу мүмкіндігі, неме­се керісінше капиталын жоғалту және банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейіне тікелей байланысты. Егер банк менеджерлері банк тұрақтылы- ғын бақылайтын болса: оларға банктің төлем жасауға қабілетсіздігін уайымдауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші орында сенімділік, табы-

стылық және тәуекелді ең төменгі шегінде жеткізудің проблемасы тұр.[3; 368б.]

Қазақстан Республикасының банк жүйесінің тұрақтылығы, көбіне екінші деңгейлі банктердің тұрақты- лығымен байланысты болады. Жоға- рыда атап өткен себептерге қоса, төлемсіздік дағдарысы мен банктер- ге деген сенімсіздік көптеген банк- тердің қызметіне тосқауыл болып, оған төтеп бере алмаған банктер бан- кроттыққа ұшырады. Ел экономика- сында бірлескен және шетел банк- терінің, олардың филиалдардың пайда болуы бәсекелестікті одан әрі күшейтіп жіберді. Коммерциялық бан- ктердің соңғы жылдардағы сандық құрамы төмендегі кестеде берілген.

Кесте 1- ҚР-ғы банктік сектордың құрылымы . .кезеңтң басына, жылБанктіксектордыңқұрылымы

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 01.10.2012

Ауытқуы

%

Екіншідеңгейдегібанктерд ің саны, о.і:

35 34 35 34 33 35 37 38 39 38 3 8,5

мемлекеттік

2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 -1 -5

-шетелкапиталыныңқатысуымен

16 16 15 15 15 15 14 17 17 19 3 18,7

ЕДБ-діңфилиалдарыныңсаны

368 355 385 418 324 352 379 374 365 360 -8 -2,1

Ескертпе: сандық мәліметтер ҚР Ұлттық банктің 2003-2012 жж. статистикалық бюллетенінен алынған [4]

Келтірілген кесте бойынша талдау жасасақ, 2003 жылдың басында банк- тердің саны 35 болса, 2012 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің 39 жұмыс істеуде. Яғни, бұл 8,5% ұлғайғанын көрсетіп отыр. Соның ішінде, мемлекеттік деңгейдегі -5% азайса, шетел капиталының қаты-

суымен 18,7% ұлғайды. Ал жалпы ЕДБ-дің филиалдарының саны 368 бол- са, 2012 жылдың қазан айындағы көрсеткішінде 360-қа тең болды. Бұл дегеніміз -2,1% азайды.

Жоғарыдағы талдауға сүйене отырып, ЕДБ-дің банк нарығындағы ең тұрақты және елімізде меншікті капиталы басқа банктерден алде

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 141

қайда нақтырақ қалыптасқан, несие, депозит көлемінен және рента- бельділігінің жоғарылығынан ал- дыңғы орында келе жатқан банктер жоғары бәсекелістік жағдайында өздігінен іріктеліп келеді деп қоры- тындылауға болады.

Несиелік жүйенің негізгі буыны халық шаруашылығына тікелей қыз- мет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қыз- меттерді жүзеге асыратын дербес банктік мекемелер тобынан құрала- ды. Банктер өз кезегінде коммерци- ялық, кооперативтік және акционерлік банктер сияқты түрлерге бөлінеді.

Бүгінгі күні коммерциялық банк- тер өз клиенттеріне жуық әр алуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар ком- мерциялық банктерге өз клиенттерін толығымен сақтай отырып, қолайсыз

жағдайдың өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.

Халықаралық рейтинг агенттік- тері 8 банктің несиелік рейтингін қайта қарады, бұл сыртқы инвестициялау көздерінің қымбаттауына және бан- ктердің өз несиелік және инвестици- ялық саясаттарын қайта қарауына алып келді. Осының әсерінен актив- тер мен банк міндеттемелерінің өсу қарқыны баяулады, сондай-ақ ішкі тәуекелдерді темендету мақсатында шаруашылық жүргізуші субъекті- лерді несиелеу шарттары қатайтыл- ды.[5;272б.]

Әрине, екінші деңгейдегі банк- тердің банк секторындағы тұрақты- лығын оның қаржылық көрсеткіште- ріне және әлемдік рейтингтік агентт- іктердің берген бағасына байланыс- ты байқауға болады, бұл көріністі төмендегі кестеден көруге болады.

Кесте 2-Екінші деңгейдегі банктердің 01.09.2012 жыл бойынша қаржылъщ көрсеткіштері

№ Банк атауы Активтер Несиепортфелі

Міндеттемелер

Меншіктікапитал S&P Moody’s Fitch

1АО"КАЗКОММЕРЦБАНК"

2 416 803 2 357 106 1 966 081 450 722 B+/neg B2/neg B/stable

2АО "Народный БанкКазахстана"

2 222 216 1 334 127 1 939 566 282 650 BB/stable Ba2/stable

BB­/stable

3 АО "БТА Банк" 1 450 797 2 068 807 2 678 655 -1 227 857 no rating Caa2/dev RD

4 АО "Банк ЦентрКредит" 1 038 551 828 779 953 302 85 249 B+/neg B1/neg B+/stable

5 АО "АТФБанк" 991 692 800 212 918 418 73 274 no rating B1/stable BBB/neg

6 АО "Альянс Банк" 548 207 562 094 532 656 15 551 B-/stable B3/neg B-/stable

7 ДБ АО "Сбербанк" 684 833 474 377 600 722 84 111 BBB­

/stable B3/neg no rating

8 АО"Цеснабанк" 539 669 408 871 489 829 49 841 B/stable Caa1 no rating

9 АО "KASPI BANK" 479 286 431 543 425 402 53 883 no rating B1/stable B-/stable

10

АО"ЕвразийскийБанк"

435 750 351 407 392 493 43 257 B+/stable B1/neg no rating

Ескертпе: www.afn.kz сайты қолданылды [6]

142 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Факторлық талдау негізінде банк түрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжіри- беге үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстан- да қолдануға тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәу- екелден «қорғану» әдістерін саралап отырмыз. Осы кешегі күнге дейін отан- дық банктер үшін банк түрақтылығы- на эсер ететін басты проблема болып алыотан несиелерді қайтармау пробле- масы қаралып келді. Бүл мәселені рет- теуге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінщ пруденциялдық нор- мативтері бағытталған. [7]

Қазіргі таңда, коммерциялық банктер ел экономикасының маңыз- ды салаларын несиелей отырып, эко-

номикалық өсу мен дамуға өлшеусіз үлес қосуда. Сонымен қатар, ком- мерциялық банктер экономика үшін маңызы зор - кіші кәсіпкерлік субъектілерінің ашылуына, халыққа сапалы қызмет пен өнім түрлерін үсына алуға да ерекше үлес қосады.

Серпінді дамып келе жатқан банк жүйесіндегі маңызды көрсеткіш- тердің бірі банктердің түрақтылығы болып табылады. Банктің түрақты- лығы түрақты өзгерісте болатын көптеген факторлармен анықталына- тын банк қызметінің сапасын сипат- тайды. Сондықтан банктің өтімділігі бірте-бірте қалыптасатын және түрақты факторлармен және әртүрлі тенденциялармен сипатталатын дина- микалық жағдайды білдіреді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2008 жыл-

дың 6 ақпанында Қазақстан халқына Жолдауы.2. ҚР Президентшщ 31.08.1995 ж. “ҚР банктер және банк қызмет ту-

ралы” Заңы.3. Сейтқасымов Ғ. С. «Ақша, несие, банктер» Оқу қүралы.- Алматы:

«Экономика».-2005 ж. 368-бет.4. ҚР Ұлттық банктің 2003-2012 жж. статистикалық бюллетені.5. Блеутаева К. Б. Ақша және банктер. Оқу қүралы. Екінші басылым.

Өңделіп толтырылған - Алматы. - 2007 ж. 272-бет.6. www.afn.kz7. www.gglobal.kz

РезюмеВ статье показаны теоретические основы укрепления устойчивости банков

второго уровня Республики Казахстан и проведено исследование их состояния в банковском секторе в настоящий момент.

SummaryIn this paper shows the theoretical framework to strengthen the stability o f banks o f

Kazakhstan and the study o f their condition in the banking sector at the moment.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 143

КОМЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ӨТІМДІЛІГІ МЕН ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ДАМЫТУ

Алимахунов Ғ.Т.,АЭСА магистранты

Коммерциялық банктің өтімділігі банктің жеткілікті өзіндік капиталы- ның болуымен, лайықты мерзімді ескере отырып, баланстың актив пен пассив тармақтары бойынша қара- жатты орналастыру мен оның көле- мімен анықталатын, банктің өзінің барлық контрагенттері алдындағы қарыздарлық және қаржылық міндеттемелерінің орындалуын уақтылы және толық қамтамасыз ету мүмкіндігін көрсетеді. Коммер- циялық банктің қаражат өтімділігі банктің меншікті капиталы, тартыл- ған және орналастырылған қаражат- тары сияқты үш құраманың құры- лымдық элементтерін басқару арқы- лы олардың арасындағы объективті қажетті қатынасын үнемі қолдауын- да негізделеді.

Әлемдік банк теориясы мен тәжірибесінде қаражат өтімділігі «қор» немесе «ағым» мағынасында түсіну қабылданған. «Қор» мағына- сындағы қаражат өтімділігі белгілі бір уақытта актив құрылымын осы облыстағы қолданбаған резервтердің есебінен оның жоғары қаражат өтімділігі тармақтарының пайдасы- на өзгерту арқылы коммерциялық банктің тұтынушы алдындағы өз міндеттемелерін орындаумүмкіндігінің дәрежесін анықтай- ды.[1,114б.]

Яғни, әр коммерциялық банк өтімділігін белгіленген дәрежеде ұстауды өз бетінше қаматасыз етуі керек. Бір жағынан қаражат өтімділігінің белгілі бір уақыт арасын-

да құрылған жағдайын сараптау ар- қылы болса, екінші жағынан банк қызметінің нәтижелерін болжау және жарғылық капитал, резервтер мен арнайы фондтарды құру, шет ұйым- дардың қарыз қаражаттарын жұмыл- дыру, белсенді несие операцияларын орындау аумағындағы ғылыми не- гізделген экономикалық саясатын жүргізу арқылы болады.

Сонымен, коммерциялық банктің өтімділігі - бұл оның активтерін қолма-қол қаражат ретінде қолдану немесе оларды осындай түрге айнал- дыру мүмкіндігі. Банктің нақты қара- жаты және басқа қаражат өтімділігі бар активтерінің сомасы, сонымен қатар басқа көздерден қаражатты жұмылдыру қабілеті қарыздарлық және қаржылық міндеттемелерін уақтылы орындау үшін жеткілікті болса, онда коммерциялық банк бо- лып саналады. Бұдан былай, қаржы өтімділігі бар резерв несие мен инве­стиция бойынша ұтымды келісімдер жасау; несиеге сұраныстың мезгілдік және аяқ асты құбылуын компенса- циялау; салымдардың кенет алынуы кезінде толықтыру және т.б. сияқ- ты кез-келген аяқ асты қаржылық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қажет.[1,150б.]

CREVCO-ның функциялары: не- сиелік тәуекелді анықтау және баға- лау, банктегі несиелік саясатты дай- ындау, несиелік лимиттерді белгілеу, несиелік портфельді бағалау, несиелік портфельдің диверсификациялау кри- терияларын белгілеу. Оның негізгі

144 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

маңызды функцияларының бірі - не- сиені табыс есебінен өтеу шешімін қабылдау, яғни оны үмітсіз деп тану болып табылады. Осыған қоса, бұл комитет CRESCO-ға банктің неси- елік саясатына өзгертулер еңгізу ту­ралы ұсыныс жасайды. Бұл комитет- тер тұрақты негізде жұмыс істемейді және айына бір реттен артық құрыл- майды.

Англияның клирингтік банктері- нде PARSEP және CAMPARI әдістері қолданылады. PARSEP әдісі:

P - қарыз алушының репутация-сы;

A - алынған несиенің сомасы;R - өтеу қабілеттігі;S - қамтамасыз етілу дәрежесін

бағалау;E - несиенің мақсаттылығы;P - тәуекелді қабылдағаны үшін

банктің алатын сыйақы сомасы.Ш етел тәжірибесі ретінде

өтімділік тәуекелін басқаруды қара- стырып өтейін. Коммерциялық банк- тердің өтімділігі мына үш элементтің дұрыс ара қатынасы ретінде қарас- тырылады: банктің меншікті капита­лы, тартылған және орналастырылғ- ан қаражаттар. Осыны ескере оты- рып, шетел тәжірибесінде коммерци- ялық банктердің өтімділігін сақтау мақсатында басқарудың экономика- лық және әкімшілік әдістері қолданы- лады. Осыған байланысты, әр мем- лекеттің орталық банктері өтімділікке байланысты әдістемелер жасап оты- рады. Банктерге сараптама баға бе- руге мүмкіндік беретін әдістердің бірі CAMAL болып табылады. Бұл әдіс АҚШ-та және басқа да дамыған мемлекеттерде қолданылады. CAMAL:

C - (caprtal adequaty), капиталдың адекваттылығы;

A - (assets quaHty), активтердің сапасы;

M - (management), басқару;E - (earnmgs), табыс немесе рен-

табельділік;L - (^ d d ty ), өтімділік.Әлемдік тәжірибеде өтімділікті

басқарудың мынадай әдістері қалып- тасқан:

1. Қорлардыконверсиялауәдісі;2. қордың пул әдісі;3. резервтікпозицияныбасқару

әдісі;4. несиелікпозицияныбасқа-

руәдісі;5. портфельдібелсенді басқа-

руәдісі.1. Қорлардыңконверсия әдісіқа-

ражаттардыңтартылукөздерікөпбол- ғанкездеқолданылады да, активтер мен пассивтермерзімібойыншасәйке- стендіріледі;

2. Қордың пул әдісі ақша нары- ғындағы операцияларға шек қойылғ- ан уақытта қолданылады. Бұл әдіс бойынша қажетті өтімділік дәрежесі мен оның орнын толтыруға арналған банктік қаражаттардың көзін сәйке- стендіру қолданылады. Яғни, оның негізгі мақсаты өтімділікті қамтама- сыз ету үшін қажетті бірінші ретті және екінші ретті резервтерді құру

3. Резервтік позицияны басқару әдісі былайша сипатталады: резервтік позиция анықталады, бірақ екінші ретті резервтер алдын ала құрылмай- ды.

4. Несиелік позицияны басқару әдісі бойынша банк өтімділігін сақ- тау үшін қысқа мерзімді несие арқы- лы өтейді.[2,24б.]

Ал техникалық талдау әдісінің тұжырымдамасы бойынша мемле- кеттің қысқа мерзімдегі макроэконо- микалық көрсеткіштері бағамның өзгерісінде көрініс таппайды деп есеп- теледі. Мұнда, математикалық және техникалық есептеулер жүргізілу ар- қылы нақты болжамдар есептеледі.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 145

Мүнда есептік база ретінде орта ғасырладың математигі Фибоначи үсынған сандар қатары қолданыла- ды.[2,75б.]

Тәуекелдің сипаттамасын баға-лау

Операциялар Ұзақ мерзімді Своптар Көлемі белгілі Көлемі белгісіз ОпциондарҚысқа және орта мерзімді Валюталық трансляция Қысқа және орта мерзімді Ұзақ мерзімдіСвоптық немесевалюталық не-

сиелерВалюталық ссудалар немесе

форвордтық келісімдер, фьючерстер. Мерзімі белгісіз Мерзімі белгіліФьючерстер, валюталық оверд­

рафтФорвардтық келісім шарт Техникалық талдау әдісі валюта

бағамының өзгерісін реттеп отырады және валютаны сату, сатып алу ту- ралы сигналдарды талдайды. (Техни- калық талдаудың келесідей әдістерін қарастырып өтейік:

1. «Фильтр» ережесі.Сату сигналы - валюта бағамы

бүған дейінгі жоғары валюта бағамы- мен салыстырғанда Х процентке төмендеді;

Сатып алу сигналы - валюта ба- ғамы бүған дейінгі төмен валюта бағамымен салыстырғаңца Х процен- тке жоғарылады;

2. Валюта бағамының ауытқу- ының орташа дәрежесін есептеу ере- жесі.

Сату сигналы - бес күндегі орта- ша валюта бағамы отыз күндегі ва- лютаның орташа бағамынан жоғары;

Сатып алу сигналы - бес күндегі орташа валюта бағамы отыз күндегі валютаның орташа бағамынан төмен.

Мақсаты - үзақ мерзімді тенден- цияларды анықтау.

3. Салыстырмалы күш көрсеткіші валюта бағамының ша- мадан тыс көтеріліп кетуін немесе шамадан тыс төмендеп кетуін анық- тауға арналған көрсеткіш болып та- былады. Бүл көрсеткіш арқылы белгілі бір уақыт аралығындағы ва­люта курсының өзгерісін анықтай аламыз. Бүл көрсеткіш процент түрінде есептеледі. Егер бүл көрсеткіштің шамасы 30%-пен 70%- тің аралығында болса, онда валюта бағамы бейтарап болып табылады. Ал егер оның шамасы 25%-тен төмен болса, валюта бағамы шама- дан төмен, ал егер 75%-тен жоғары болса шамадан тыс жоғары болып есептелінеді.

Бүл көрсеткішті есептеу үшін жалпы бағамның өсуін жалпы бағам- ның өзгеруіне бөлеміз. Кестеде бер- ілген мысал бойынша бүл коэффицент былай есептелінеді 265 / (265+60) = 81,53% Көріп отырғандай жоғарыда келтірілген мысалда валюта бағамы- ның өзгеруіне талдау жасап валюта бағамы шамадан тыс жоғары болып кеткен деген түжырымдамаға келу- ге болады. Қазақстанның экономика- лық жағдайына валюталық тәуекелді техникалық талдау әдісімен анықтау қиынға соғады. Мүндай талдау ва- лютасы түрақты мемлекеттерге ғана жарамды болып келеді.[3,34б.]

146 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 .«Ақша, несие, банктер», М.С. Саниев. Алматы экономика және

статистика институты, Алматы 2001 жыл. 215 бет.2. Головин Ю.В. Банки и банковские услуги в России: вопросы теории и практики. - М.: Финансы и статистика, 2004жыл.3. «Коммерциялық банктер операциялары», С.Б. Мақыш, Алматы, ИздатМаркет, 2004 жыл. 181 бет.

РезюмеВ статье рассмотрены пути управления ликвидности и рисков коммерческих

банков Республики Казахстан.

SummaryInthe scientific article ways o f management o f liquidity and risks o f commercial

banks o f the Republic o f Kazakhstan are considered

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 147

БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҒЫ

Жакибаева Н.И.,АЭСА магистранты

Экономиканы барынша дамыту үшін тиімді басқару технологиялары мен есептеу құралдарын ойлап табу әлем экономистерінің басты мақса- ты болса керек. Ал соңғы кездері жаьанды алаңдатқан қаржылық дағ- дарыстар ғалымдардың бұл мақсат- тағы ізденісін одан әрі жетілдіріп, күрделендіре түсті. Ең тиімді тәсілді табуды талап етті. Осы ретте қазақ- стандық ғалымдар ұлттық валюта- лардың бағасын дұрыс есептеу тех- нологиясын, ақша құнын және оның функцияларын есепке алу арқылы жасап отыр. Бұл технология экономи­ка индикаторларыньщ өсу жылдамды- ғын салыстыру арқылы әлемдік валю- та-қаржы жүйесін жандандыруға бо- латынын дәлелдеп бере алады.

Ақшаның мәні - оның құнында. Ақша құнының өз анықтамасы бойын­ша, ол - тауар айналымына қызмет ететін құрал. Оны алдымен, тауарлар мен қызметтердің бағаларын өлшеу үшін пайдаланады. Демек, ақшаның мәні тауарлар мен қызметтерді дұрыс бағалау қабілеттілігінде десе де бола- ды. Ақша айналымын бақылайтын ха- лықаралық консенсус осы қабілеттілікті өз кезінде анықтаған. Бұл консенсус бойынша ақшаның құны, оның бір өлшеміне алмастыруға тұратын тауар­лар және қызметтердің мөлшерімен есептеледі. Яғни, қазақтың теңгесінің, американың долларының, ресейдің рублінің құны деп олардың бір өлшем- іне алмастыруға тұратын заттар ша- масын айтады. Ал айналымдағы ақша- ның негізгі қызметтері құнның өлшемі

болу, тауар массасының айналымын жасау, жеке және заңды тұлға байлы- ғының, оның ішінде капиталдың өлшемі болу, төлем құралы болу, дүниежүзілік ақша ретінде пайдалануға жарау болып табылады. Ақшаның сатып алу қабілеттілігі олардың функцияларының сапасы арқылы анықталады. Мәселен, ақшаның құны айналымындағы тауар- лардың бағаларын анықтауға және жал- пы тауар айналымындағы валюта- қаржы қорын реттеуге қызмет етеді. [1.]

Ағымдағы тауардың мөлшері және оны айналдыруға қажетті ақша шамаларының тепе-теңдігі сақталма- са, экономикалық дағарыс тудыратын себеп-салдар көбеюі мүмкін. Сондық- тан, нарық экономикасын басқару жүйесі номиналды ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасындағы айырмашылықты жіті қадағалап, ай сайын немесе тоқсан сайын олардың ара қашықтығын өлшеп отыру керек. Экономиканың мұндай көрсеткіш- терінің біріншісі - ақша айналымының нәтижесін көрсететін тетік, екіншісі тауар айналымының нәтижесін көрсе- тетін тетік болып табылады. Ал олар- дың ара қашықтығын өлшейтін тетік ішкі жалпы өнім дефляторы деп атала- ды да, ол нарық экономикасының аху- алын бақылап отыруға көмектеседі.

Егер ақшаны төлем құралы ретінде пайдалансақ, онда да сабақ- тас дағдарыстың басқа түрлері, оның ішінде қаржы дағдарысын туцыратын себеп-салдар болуы мүмкін. Бұған Еуропалық одақ елдеріндегі бүгінгі сыртқы борышқа байланысты туын-

148 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

даған қаржы дағдарысы куә. Демек, экономикалық даму факторларын тал- дау қорытындысы жемісті болуы үшін, қажетті индикаторлар қатарында тек сандық қана емес, сонымен бірге на- қты сектор экономикасының, қаржы секторы экономикасының және жалпы ұлт экономикасының дамуына керекті сапа индикаторлары да болғаны жөн.

Қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетік, жоғарыда айтылғ- андай, ішкі жалпы өнім дефляторы. [2. ]

Экономиканың инновациялық да- муының қазіргі жағдайында, тауар ба- ғасы индексінің өлшемі ретінде пайда- ланылып жүрген осы көрсеткіш, ішкі жалпы өнім дефляторы, нақты эконо- микалық дамудың мөлшерін есептеу- ге әлі келмейді. Оны әлемге белгілі ғалымдардың өздері мойындап отыр.

Макроэкономикалық динамика- ның құрамды талдауында, «ішкі жал­пы өнімнің айқын емес баға дефлято­ры» және оның компоненттері, соның ішінде тұтыну бағасының индексі ба- стапқы жыл бағасынан ағымдағы бағаның ауытқуын көрсетуге ғана шамасы жетеді. Онда ғылыми-техни- калық дамудың ұлттық экономиканың өсу дәрежесіне тигізетін әсерін баға- лайтын тетік жоқ. Ішкі жалпы өнім дефляторы да, оның тұтыну бөліктері де тек ескі бағаменесептеледі.

Осы жерде мынандай қорытын- ды шығаруға болады: қазіргі таңда пайдаланылып жүрген «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторы» негізінде анықталған нақты ішкі жал- пы өнім ақшаның сатып алу қабі- леттілігін есептеуге арналмаған. Сон- дықтан ұлттық экономиканың нақты экономикалық өсу дәрежесі толық анықталды деп айтуға болмайды. Олай деп қорытынды жасауымыз, ағылшын ғалымы Альфред Маршал- лдың осыдан жүз жыл бұрын қойған

саяси-экономикалық және теориялық маңызы бар «тауар бағасын не анық- тайды?» деген сауалы әлі күнге дейін жауапсыз қалып, дағдарыстың бір түрі емес, бірнеше түрінің себеп-сал- дарына айналып отыр. Саяси эко­номия ілімі бойынша кәсіпкерлердің экономикадағы белсенділігі олардың физикалық тауар көлемін арттыруы бойынша ғана анықталмайды. Олар- дың табысы, Альфред Маршалл ай- тып кеткендей, айналымдағы тауар- лардың заттай көлемінен басқа, кәсіпорындарының технологиялық жетістіктерінің дәрежесімен де анық- талады. Ал технологиялық жетістік- терді есептеуге «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторының» әлі жетпейтіні айдан анық. Ендеше қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетіктердің тозығы жет- кен, басқару жұмыстарына көмек құралы ретінде пайдалануға жарам- сыз деп қорытындылау аз. [3.]

Мен осы валюта-қаржы жүйесін- дегі нақты экономиканың өсу қарқы- нын анықтайтын тетіктердің тозып, олардың басқару жұмысына жарамай қалуы әлем экономикасына триллион- даған ақшалай шығын әкелді, әрі 2008­2009 жылдардағы экономикалық апат- тың себеп-салдары болды деп есеп- теймін. Айта кету керек, ертеректе Д. Стиглицтің командасы дайындаған тәп-тәуір баяндаманың қорытындысы да, кейінде жарияланған П. Кругман және Р Лэйардтардың экономикалық манифестерінде келтірілген саяси-эко- номикалық адасушылық себептерінің дәлдігі жағы да басқа себеп-салдар қатарына қосылып, көптің бірі, көңілдің кірі болып кеткен. Яғни олар басқару- дың жұмыс тетіктерінің әлсіздігін да- ралап көрсете алмаған.

Альфред Маршалл сауалына тікелей жауаптың жетіспеуі, «тауар

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 149

бағасын не анықтайды?» деген сүраққа жауаптың жоқтығы номи- налдық ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасының бақылау- сыз алшақтай беруіне, ақша айналы- мы көлемімен тауар айналымы көлемі арасындағы байланыс жібінің үзілуіне әкеліп соқтырады. Біздің зер- ттеулеріміз көрсеткендей, бүл үзілістің мөлшері үлттық экономика- ның экономикалық өсу қарқыныңцағы ғылыми-техникалық даму үлесіне тең. Экономика ғ^ілыми-техникалық жетістіктерді көп пайдаланған сайын, оның үзілу ықтималы да көбейеді.

Ұлт экономикасының өсу дәре- жесін есептейтін жаңа тетікті қазақ- стандықтар жасады деп айтуға бола­ды. Ол тетіктің қуаты ақшаның сатып алу қабілеттілігімен анықталады. Ал ақшаның сатып алу қабілеттілігін анықтайтын индикатор ғылыми-тех- никалық жетістіктердің экономиканың өсу дәрежесіндегі үлесі арқылы есеп- теледі. Осыдан экономикалық өсудің бүрынғы өлшеу қүралы елдің эконо- микасына ғ^ілыми-техникалық даму

үлесінің аз кезінде пайда болған де­ген қорытынды шығады. [4.]

Ішкі жалпы өнім дефляторы өз табиғаты бойынша экономикалық өсу мөлшерін бастапқы жыл бағасымен анықтайтын дәлділік жағынан теңдесі жоқ индикатор. Оның үстіне, ішкі жал- пы өнім дефляторы - ақшаны сатып алу қабілеттілігін анықтайтын негізгі екі индикатордың бірі. Ақшаны сатып алу қабілеттілігін анықтайтын екінші индикатор - нақты экономиканың өсімінде ауқымды үлес қосуға жарам- ды ғылыми-техникалық даму индика­торы. Бүл екінші индикатор интеграл- ды көрсеткіштер жиынтығы: мүнда экономика өсуіне қосатын менеджер- лер біліктілігшщ үлесі де, өндірісті тех- нологиялық жүзеге асыру жүмыста- рының үлесі де және басқа да көпте- ген ғылыми-технологиялық жетістік- тердің түр-түрінің үлесі де бар.

Бүл технология экономика инди- каторларының өсу жылдамдығын салыстыру арқылы әлемдк валюта- қаржы жүйесш жандандыруға бола- тынын дәлелдеп бере алады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 . http://thenews.kz/2. http://kk.wikipedia.org/wiki3. С. Б. Мақыш - «Ақша, айналысы және несие» Алматы, 2009 ж.4. Б. Көшенова - «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2010 ж..

РезюмеВ статье говорится о том,что на сегодняшний день цель всех экономистов, в

том числе и казахских, придумать технологии управления и приборы для расчетов. В то же время казахстанские ученые разработали технологию правильного расчета цен национальных валют. Смысл денег - в их ценности. То, что называется ценностью казахских тенге, русских рублей и американских долларов в ценности их единиц при обмене с другими вещами.

SummaryThe article To date, the goal o f all economists, including Kazakh, invent technologies and

devices fo r control calculations.Now Kazakhstan scientists developed the technology o f correctly pricing rates.The meaning o f money - in their value. What’s called the value o f the Kazakh tenge, Russian rubles and U.S. dollars in terms o f value in the exchange o f other things.

150 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ

ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сон- дай-ақ несиелік процесті ұйымдасты- ру қағидаттары және тәртібін белгі- лейді. Несиелік саясат несиелік меха­низм көмегімен жүзеге асырылады.

Несиелік саясат - банктің неси- елік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.

Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:

- Нұсқаулық емес, яғни дирек­тива нұсқауларды қамтиды;

- Несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;

- Нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамти- ды;

- Оны іске асыруды қамтама- сыз ететін стандарттар мен нұсқау- лықтарды қамтитын құжаттардан тұрады.

Несиелік саясат банктің стра- тегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады.

Несиелік саясат банк қыз- метін диверсификациялаудагы іс-әре- кеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкер- лердің лауазымды міндеттерін анық- тау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі бол- майынша несиелеудің біртұтас ере- желерін тәжірибеге енгізу мүмкін

Калиева Ж.,АЭСА магистранты

емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ереже- лері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды. [2.224 б]

Несие саясаты - бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметі.

Несие саясатының мақсаты мен тапсырмаларына несиелендіру бағытын таңдау, несиелік операция- ларды қалыптастыру технологиясы, несиелендіру үрдісін бақылау жата­ды.

Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуі мен клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытындағы банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсету. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалар- дың өмірлік қызметін қамтамасыз- дандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасайды. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серікте- стестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші үйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық ша- руашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарлама- ның дамуына көмектеседі. Мұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары - пайда табу мүддесін жүзеге асыра- ды.

Несие саясатының тапсырмала-С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 151

ры банктік несие қүрамының жақса- руымен байланысты болуы мүмкін, айналымдылық жылдамдығының қажеттілігіне қамтылған ссудалардыщ үлесінің көлемінің өсуі және т.б.

Несиелендіру бағытын таңдау несие саясатының мақсатынан шы- ғады, оның орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл элемент банк стратегия- сының бөлігі болып табылады.

Несие саясатында несие опера- циясын жетілдіру технологиясы да басты орын алады. Тәжірибе көрсет- кендей банктер белгіленген ереже- лерді бүза алмайды, экономикалық және заңдық нормалардың қатына- сында қателіктерді жібермеу керек, бүл негативті жағдайларға әкеліп соқтырады.

Банктер бүндай жағдайда өздерінің несиелерін талап ете алмай- ды, ссудалық пайызды өз уақытын- да ала алмайды және т.с.с.

Несие саясатында тағы бір ма- ңызды элемент болып несиелендіру үрдісінде банктердің жүргізетін ба- қылауы болып табылады.

Аталған элементтердің барлығы бір - бірімен тығыз байланысты. Олардың ішінен біреуін бүзсақ несие қызметі зиянға үшырайды.

Мысалы, Банк, несиелендірущң жүзеге асырылуын бақылап алмай, өз алдына мақсат қоя алмайды. Ссуда алу үшін қүжаттары дүрыс жиналып түрса да, егер несиелендіру бағыты мен мақсаты дүрыс таңдалмаса, онда бүл несие операциясының тиім- ділігіне негативті эсер етеді.

Банк өз бетімен несиелік меке- ме бола отырып, кейбір факторлар- ды ескере отырып, өзінің несие сая- сатын жүзеге асырады. Несие сая- сатына эсер ететін факторларды ішкі және сыртқы деп бөлуге болады.

Бірінші топқа банк саясатының сыртқы саясатын анықтайтын фак-

торлар кіреді:- мемлекеттің жалпы экономи-

калық жағдайы, инфляция деңгейі, ЖІӨ-нің өсу қарқыны, бюджет тап- шылығы және т.б;

- ҚРҰБ мен ҚР-ның Қаржы Министрлігінің несиелік саясатының әсері;

- ҰБ-тің тәуелсіздік деңгейі, мемлекеттің саяси өміріне коммерци- ялық банктердің қатысуы;

- Халықтың табыс мөлшері, банк қызметін пайдалану мүмкіншілігі, әлеуметтік жеңілдік- тердің болуы;

- Банктің аймақтық ерекшелі- ктерге байланысты жүмыс істеуі;

- Бәсекелестік деңгейі;- Банк тауарлары мен қызмет-

терінің баға деңгейі;- Қоғамның саясаттануы;- Әлеуметтік шиеленіс;- Банк және оның клиенттерінің

несиеге деген қажеттілігі.Екінші топта банктің ішкі саяса-

тын анықтайтын факторларды атап көрсетсе болады:

- Банктің несиелік потенциалы;- Жекелеген несие түрлерінің

тәуекелділік пен табыстылығының деңгейі;

- Депозиттердің түрақтылығы;- Орындалатын операциялар

мен қызметтердің тізімі;- Несиемен қамсыздандыру;- Банк персоналының кәсіби

дайындығы мен тәжірибесі;- Банк клиенттері;- Несиелік портфельдің сапасы;- Банктің баға саясаты;- Риск-менеджмент деңгейі.Сыртқы факторларға елдің сая-

си және экономикалық жағдайы, банк заңдылығының даму деңгейі, банка- ралық бәсекелестік жағдайы, банктік инфрақүрылымның даму дәрежесі және т.б. жатады.

152 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Елдегі саяси жағдайлардың тұрақсыздығы банктердің несиелік салымдарын ұстап қалуы мүмкін, шекарадан капиталдарды шығарт- пауы мүмкін.

Мемлекеттің экономикалық жағ- дайы несие операцияларының жүзе- ге асырылуында басты рөл атқара- ды. Өндірістің құлдырауы кезінде несиеге деген сұраныс төлем қара- жатына сияқты өседі, бұл мезгілде несиенің қайтарылмау тәуекелі де өседі. Экономикалық құлдыраудың артында жүретін инфляция кенеттен ұзақ мерзімді несиелік салымдарды қысқартады, делдалдық операциялар мен сауда сомасына өндірістік сома- дан ссудалық капиталдардың құйы- луына әкеліп соқтырады.

Елдің ішіндегі экономикалық жағ- дайларға келесідей факторлар әсер- лерін тигізеді:

• Мемлекетің салық саясаты (банктің пайдасына салық қазіргі жағдайда кәсіпорын пайдасына са- лықтан жоғары);

• Банктердің меншікті капита- лына Ұлттық Банктің резервтеу нор- масының мөлшерін талап етеді (мы- салы несие операциясының дамуы үшін банктер тартылған қаражаттар- дың 20%-ын өзіне алып қалмайды);

• Кәсіпкерліктің ережелері ту­ралы берілген ұлттық дәстүрлерден тұратын жұмыс ортасы.

Банктердің несие саясатына заң- дылық базасының да әсері өте зор. Банктік заңдылық жалпы банк - не- сие беруші мен несиегердің мүдде- лерін қорғауынан оның жетілдіру дәрежесін, банктік қызметтің ереже- лерін анықтайды. Заңдылық базасы мықты болмаса несиелік немесе ба- сқа да банктік операциялардың түрлері дами алмайды.

Мысалы, ипотека туралы заңның болмауы несиелік қатынастарының,

яғни әлеуметтік саланың дамуына кедергі келтіреді (үй құрылысына).

Несие операциясы дамуының басты факторы банкаралық бәсеке- лестік болып табылады.

Сонымен қатар несие саясаты- на әсер етуші сыртқы факторларға банктік инфрақұрылым жатады. Бұдан банктің өмірлік қызметін қам- тамасыз ететін жүйе түсінігі анықта- лады. Бұған ақпараттық, әдістемелік, ғылыми және окуды қамтамасыздан- дыру, байланыс пен коммуникацияның қазіргі құралдары жатады.

Несие саясатына әсер ететін ішкі факторларға банктің ресурстық база- сы және оның құрылымы, несиелік мекемелердің өтімділігі, банктің ма- мандандырылуы, арнаулы оқылған персоналдың болуы жатады.

Банктердегі ресурстардың болуы несие саясатын жүргізуге шығын болып табылады. Егер несие опера- цясының кірістілігі жоғары және тәу- екелділігі төмен болса, банк несие- лендіруге арналған ақша қаражатта- рының көлемін көтереді, ал егер тәу- екелдер шексіз болса, онда несие операциясының көлемі қысқарады.

Несие саясатына банктердің ере- жесіндегі ақша қаражаттарынан тұратын құрылым да әсер етеді. Егер оның құрамында ұзақ мерзімді ресур- стар біршама үлестік көлемді алса, онда банк ұзақ мерзімді мүмкін- діктерді қолдана алады.

Несие саясаты банк өтімділігіне және банктердегі шоттарда ақша қаражаттарын сақтандыру, заңды және жеке тұлғалардың, несие беру- шілердің алдындағы міндеттемелерді орындау мүмкіндігіне байланысты.

Банктің несие саясаты оның ма- мандандырылу сипаттамасын анық- тайды. Банк тек несиелік емес, ба- сқа да (мысалы, валюталық) опера- цияларға мамандануына болады.

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 153

Сонда несие саясаты кең көлемді болады. Егер банк белгіленген сала- ның қажеттілігіне қызмет көрсетуге маманданса, онда оның несиелері басқа саланың ұйымдарымен емес, сол саламен өте тығыз байланыста болады.

Несие саясатына банктегі арнау- лы оқылған персоналдардың болуы да эсер етеді. Коммерциялық операция- лардағы персонал тек оны құрастыру- дың техникасын біліп қана қоймай, кли- енттердің несиелік қабілеттілігін талда- удың әдістерін, несиелендіретін шара- ның тиімділігш, кепіл бағасын, басқа да несиенің қайтарылуын қамтамасыз ететін нысандарды білуі керек. Борыш- керлермен жұмыс жасайтын персонал несие операциясын жүргізу технологи- ялары мен стандарттарын, арнаулы оку ережелерін ок^іған банктік кадрлардың біліктілік бөлігі.

Сонымен, коммерциялық банктің несие саясаты объективті бастама мен өзінің стратегиясы мен тактика- сын анықтайтын субъективті баста- маны кірістіреді. Коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыпта- стыру процесінде объективті және субъективті бастама көп рөл атқара- ды. Ол банктің барынша оңтайлы, қолайлы және тиімді саясатын құруға мүмкіндік береді. [3.177 б]

Казақстан Республикасының

екінші деңгейлі банктерінің 2012 жы- лғы 3-тоқсанда қаржылық емес сек- торға қатысты кредит саясаты бан- ктердің 88%-да өзгеріссіз қалды, бан- ктердің 9%-ы оны шамалы қатаңдат- ты және небәрі 3%-ы бәсеңдетті (1- сурет).

Банк жүйесіндегі орта мерзімді қорландыру көздерінің шектеулілігі, өтімділікті басқару қажеттілігі басты факторлар болып қалуда, олар жақын арада қаржылық емес ұйымдарды кредиттеуге есер ететін болады. Көптеген банктердің пікірі бойынша Еуроаймақтағы ахуал нарықтағы кейбір ащьшдалмаушыльщты құрай- ды, осыған байланысты банктерде сыртқы капитал нарығынан арзан «ұзақ» ресурстардың ағынына деген сенімділік жоқ. Бұл сатуды шектеу- ге алып келеді және корпоративтік сектор тарапынан кредиттік ресур- старға қажетті көлемдегі орын алып отырған сұранысты қанағаттанды- руға мүмкіндік бермейді. Сондай-ақ осы ахуал банктерді шағын және орта бизнесті кредиттеуге ерекше назар аударуға ынталандырады. Осы бағыт барынша перспективалы және на- рықтың қатысушылары үшін пайда- лы болады, бұл өз кезегінде банк- терді шағын бизнес пен дара кәсіпкерлер үшін өнімдер тізбесін дамытуға ынталандырады.

! 2010 Ш 20Ю т_20п♦-Пакты

m _ 2 0 i i I ’ 012 Ш 2012

1-сурет Кредит саясатыньщвзгеруі

154 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Қорыта келгенде, коммерциялық банктердің несиелік саясаты - бүл несиенің қозғалысымен байланысты саясат. Яғни нақты қатынастар дең-

гейіндегі несиелік саясат банктің қай- тарымды негізде ресурстарды тарту- ындағы стратегиясы мен тактикасы болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі1. «ҚР-ғы банктер және банк қызметі туралы» 1995 жылғы 31 тамыз-

дағы Заң күші бар Президенттің Жарлығы.2. С.Б.Мақыш. Банк ісі: Оқулық. - Алматы: Издат Маркет, 2007. -

471 бет.3. Ғ. С. Сештқасымов.Ақша, кредит, банктер: Оқулық.- Алматы: Эко­

номика, 2006. - 480 бет.4. www.nationalbank.kz5. www.freepapers.ru

РезюмеВ научной статье рассмотрены пути формирования кредитной политики

коммерческих банков и факторы, влияющие на политику банка.

SummaryIn a scientific article the way o f a credit policy o f commercial banks and the factors

affecting the bank’s policy

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 155

ПЕДАГОГИКА И ИНФОРМАТИКА

БІЛІМ БЕРУДІ АҚПАРАТТАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ КІТАПТАРДЫ

ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ

Махамбетова М.Ж.,әл-Фараби ат. Қаз¥У магистранты

Елбасының «Жаңа әлемдегі Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стан- дарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, осы жолдаудың Ш та- рауы, он сегізінше бағытының жетінші тармақшасында: «Ақпаратық техно- логиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған ма- мандандырылған білім беру бағыт- тарын құру міндеті де алдымызда тұр» деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педаго- гикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңі- нен қолданылуын қажет етеді. Осы- лайша оқу - тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайда- лану заман талабынан туындап отыр. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын пе- дагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Аталған бағытты жүзеге асыру үшін жаңа буын оқулықтарын элект- рондық вариантқа аудару қажет [1,16б].

Электрондық оқулық дегеніміз - мемлекеттік стандартқа және оқу

бағдарламасына сәйкес ресми түрде бекітілген оқу құралдарының неме- се олардың бөліктерін дидактикалық әдіс-тәсілдер мен ақпараттық техно- логияны пайдаланып, бір жүйеге келтіріліп берілген электрондық оқыту құралы.

Электрондық оқулықпен оқыту- дың негізгі мақсаты: оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақы- лау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту. Білім бе- рудің кез келген саласында электрон- дық оқулықтарды пайдалану оқушы- ның танымдық балсенділігін артты- рып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Электрондық оқулықтың мазмұ- ны оқушының интеллектілік ойлау қабілетін дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттерді қанағаттандыруы жеткілікті: жинақ- тылық, жүйелілік, эстетикалық көркемділігі, жылдамдылығы және т.б. [2,50б].

Электрондық оқулықты құрас- тырған кезде оның мәтіндік ақпарат- тан гөрі графиктік ақпарат көбірек қамтылуы керек, себебі ол оқушының ақпаратты тез, әрі көрнекі түрде қабылдауына жағдай жасайды.

156 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

1-кесте. Электрондық оқулықтың жай оқулықтан айырмашылыгы

Жай оқулық: Электрондық оқулық

Оқыту бір сызықтың бойымен, мэтшдермен және мәтшдерге арналған суреттермен беріледі, қабылдау қиын

Оқыту интерактивті қойылады, бір сызықтың бойымен оқытуға бейімделмеген, қозғалыс, дыбыс арқылы беріледі, мәтін аз болғанд^іқтан қабылдау қиын емес

Тақырыпты тереңдетіп, кеңірек оқып талдауға мүмкшшілік жоқ

Аныштама бөлімі арқылы тақырыпты тереңдетіп, кеңірек оқып талдау үшін қажетті ақпараттар алуға болады. Бүл студештің ойлау қабілетін жетілдіреді

Тапсырмаларды орындау кезінде көмек ала алмайды

Әрбір деңгейлік тапсырмаларды орындау кезінде көмек ала алады

Өзін-өзі тексеру мүмкіңдігі жоқ

Әр деңгей бойынша ор^індалған тапсырмалар автоматты түрде тексеріліп, бағаланып отырады

Өзін-өзі бағалай алмайды Ор^індалған тапсырмалар бойынша білім сапасы бағаланып, тиісті бағасы қойылып отырады

Электрондық окулықтарға қойы- латын талаптар:

• компьютерлік технологияның мүмкіндіктерін толық пайдалану ар- қылы ақпараттың көп бөлігін түрлі- түсті суреттермен беру қажеттілігі студенттер үшін материалды тез қабылда^ы және ойлау қабілеттерін жетілдіруді, өз бетімен білім алуды жеңілдетеді.

• иллюстрацияда берілетін түстердің бір бірімен үйлесуі, сурет- тердің орналасуына да, көп көңіл бөлінуі қажет.

• мәтінмен берілетін ақпарат өте аз мөлшерде болғаны дүрыс, се- бебі экраннан үзақ оқу тез шаршата- ды және жалықтырып жібереді.

• студенттер мүғалімнің көмегінсіз өз бетімен білім ала ала- тындай, оқыту бағдарламалармен, анықтамаларман, мәліметтер қоры- мен, бақылау бағдарламаларымен

байланыста болу керек.Ү здіксіз ілгерілеп дамып отыра-

тын қазіргі заманда оқу үрдісін ақпараттандыру - білім беру сапа- сын жетілдірудің негізгі тетігі болып табылады. Қазіргі кезде студент- тердің басым көпшілігінің қолданы- сында жеке компьютерлері бар. Осы- ған орай оқу үрдісінде компьютерді белсенді түрде қолдануға деген тал- пыныс пайда болады.

Versware компаниясы жүргізген сауалнама нәтижелеріне сүйенсек, американдық студенттердің 62%-ы қағаз түріндегі оқулықтарға қараған- да электрондық оқулықтарды пайда- лануды жөн көреді, оның үстіне сту- денттердің 87%-ы электрондық оқу қүралдарын қағаз оқулықтардан қызықты деп санайды. Олар элект- рондық оқу қүралдарын пайдалану- дың артықшылықтары ретінде олар­ды пайдалану жеңілдігін және әртүрлі

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 157

қызықты функциялар, мысалы, бей­не мен гиперсілтемелерді қолдану мүмкіндігін атап өтті. Электрондық оқу құралдары оқу үрдісін жеңілде- теді [3,32б].

Болашақта әрбір адамның сапа- лы білім алып, өмірде өз мамандық- тарының озаты болулары үшін қазіргі білім беру жүйесіне өзгерістер енгі- зе отырып, электрондық білім беру үрдісіне көңіл бөлу қажет. Білім беру жүйесі арқылы оқушыларды тікелей оқытатын мұғалімдердің білім сапа- сын көтеру үшін Президентіміздің жолдауында айтылғандай электрон- дық оқулықтарды шығаруға назар аударып, білім саласында электрон- дық құжат айналымын арттыру ке- рек.

Электрондық оқулықтарды пай- далану мен электрондық құжат ай- налымын жақсартатын бір тәсілді ұсынуға болады. Мұнда әр деңгей- дегі білім алудың минималды қажет білім мөлшерін анықтап, білімі жоға- ры мамандардан құралған тексеруші ұйым құрып, осының көмегімен элек- трондық кітаптар кешенін ұйымдас- тыруды жүзеге асыру қажет. Мыса- лы, 1 -сыныпта оқу керек барлық пәндердің электрондық кітаптар ке- шені (ана тілі, математика, табиғат- тану ж.т.б.), 2 -сыныпта оқитын пәндер жиыны, т.с.с. құрылады. Яғни электрондық оқулықтар арқылы мұғалімдер өздерінің білімдерін арт- тыруға мүмкіндік алады. Осы арқы-

лы білім сапасын басқаруға болады. Мұндай мәселені шешу мақсатында ұсынылатын төмендегі сызбаны қарастырайық (1-сурет). Дегенмен, білім жүйесіне өзгерту енгізгеніміз- бен үлкен жүйе болғандықтан, нәти- жесі ұзақ уақытты қамтиды.

Электрондық оқу-әдістемелік кешеннің студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудағы артық- шылықтары:

• қағаз оқулықтардағыдан өзгеше материалды ұсыну тәсілдерінің: есту есі мен эмоциалдық еске әсер ету, индуктивті қатынас көмегімен оқу материалын түсінуді жеңілдетеді;

• білім алушының қажеттілік- теріне, дайындық деңгейіне, интел- лектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес бейімделу мүмкіндігі;

• мысалдардың көп мөлшерін қарастырып, көп есеп шығаруға мүмкіндік береді;

• оқудың барлық кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге кең мүмкіндіктер ашады;

• сілтемелер көмегімен қажетті бөлімге жылдам өту мүмкіндігі;

• мысалдардың нәтижелерін бірден қарап шығу мүмкіндігі;

• маңызды мәселелерге сту­дент көңілін аудару мақсатында мәтінді безендірудің шексіз мүмкіндіктері;

• оқу құралын сатып алуға шығындардың азаюы.

158 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

1-сурет. Білім беру жүйесі Сонымен қатар, студенттердің

ойлау қабілетінің белсенділенуіне байланысты оқытушының жүмыс өнімділігі артады. Оқытушы элект- рондық қүралдың мазмүнына белгілі салада туындап жатқан жаңалықта- рға байланысты лезде толықтырулар енгізе алады. Оның үстіне, электрон- дық қүрал материалды үйде игеруге мүмкіндік береді.

Электрондық оқу қүралдарының негізгі артықшылығы - студент пен қүрал элементтерінің арасындағы интерактивті байланыс орнату мүмкіндігі.

Электрондық оқу қүралында ма- териалдың фрагменттерге бөлінуінің арқасында студент үздіксіз баянда-

латын материалды оқып жалықпай- ды [4,4б].

Электрондық оқу қүралының маңызды бөлігі өзін-өзі бақылау бло- гы болып табылады. Студент тесті- леуден өту нәтижесінде тақырыпты қаншалықты меңгергенін анықтап, қажет болса, оны қайталап оқи ала- ды. Тест нәтижесі бойынша оқыту- шы эр студентпен жеке жүмыс істе- уге мүмкіндік алады.

Сонымен, білім беру жүйесін ақпараттандыру - электрондық оқулықтарды пайдалану арқылы да- мыта оқыту, дара түлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың

Қазақстан халқына Жолдауы . 2012 жылғы 27 қаңтар2. Б. Досыбаев. Интернет көшінен кеш қалмайық //Егемен Қазақстан,

2002 жыл. - 27 шілде /170/3. Антонов В.А., Данилова Г.А., Швец О.Я. Электронный учебник: тре­

бования, проблемы, достижения //В кн.: Современные тенденции совершен­ствования учебников в системе непрерывного образования. - Алматы: Мек-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 159

теп, 2004. - 582-587 б.4. Жүмағүлов Б.Т. Білім саласына ақпараттық технологияны енгізу -

елдің кемелденуіне жасалар маңызды қадам //Дала мен қала, 2006. - 27 қазан (№ 41). - 6-бет.

5. Жамашева Ж. Қашықтан оқыту - ақпаратты тиімді таратудың жаңа нысандарының бірі // Қазақ тілі мен әдебиеті, 2007. - N° 9. - 118-120 бет.

6. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы - 27 шілде 2007 ж. №319-Ш ҚРЗ // http ://www. edu.gov. kz/

РезюмеПредлагается метод для использования электронных учебников и улучшения

оборота элект ронного документа. Здесь, определяя для каж дого уровня минимальное значение, и создав контролирующую организацию со специалистами с высшим образованием, реализуется комплекс электронных книг.

SummaryA method is proposed fo r the use o f electronic textbooks and improvement o f

electronic documents. Here, defining fo r each level o f the minimum value, and creating the inspection agency with specialists with higher education, implementing a set o f books.

160 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ОЦЕНКА И СТАТИСТИКА

АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ

ПРОЕКТОВ

Скакова А.Е.,магистрант ААЭС

В современных условиях острой проблемой является эффективное вложение капитала с целью его при­умножения, или инвестирование. Эко­номическая природа инвестиций обус­ловлена закономерностями процесса расширенного воспроизводства и зак­лючается в использовании части до­полнительного общественного про­дукта для увеличения количества и качества всех элементов системы производительных сил общества.

Данная статья посвящена осве­щению отдельных вопросов оценки эффективности инвестиционных про­ектов в Казахстане.Проблема привле­чения инвестиций, способных создать мощный импульс для развития фирм, волнует сегодня большинство отече­ственных предпринимателей. Инвес­тиции требуются всем, однако полу­чает их далеко не каждый. Фирмам приходится в полной мере учитывать условия, на которых они получают ин­вестиции. В противном случае они рискуют понести убытки, а в ряде слу­чаев и стать банкротами.Того же, кто предоставляет денежные средства, — инвестора— интересует прибыль, которую он может получить, а также степень риска вложений.

Эффективность развития эконо­мики страны, её отдельных регионов, отраслей и новых форм собственно­сти во многом зависит от характера инвестиционной политики, её направ­ленности на наиболее полное и раци­ональное использование всех видов ресурсов. Основная цель современ­

ной инвестиционной политики - пере­вод экономики на интенсивный путь развития с последующим сокращени­ем затрат на экстенсивный рост про­изводственного потенциала и увели­чение вложений в интенсификацию использования уже задействованных основных производственных фондов.

В настоящее время теоретичес­кие и практические вопросы, связан­ные с осуществлением предприяти­ем инвестиционной деятельности, яв­ляются весьма актуальными. Инвес­тиции в разных формах обеспечива­ют стабильное развитие предприятия и определенный запас прочности. Это особенно актуально в современных условиях, так как важность инвести­рования в нашей стране обусловлива­ется рядом причин. Стратегическая необходимость инвестиционной дея­тельности во многом продиктована не только стремлением предприятий со­здать определенные гарантии своего развития, но и износом производствен­ных мощностей и необходимостью замены оборудования.

Для всех предприятий актуаль­ность реализации инвестиционных проектов связана с необходимостью создания дополнительной материаль­ной базы, расширения производства, обновления основных фондов. Есте­ственно, каждый инвестор при этом стремится получить максимум при­были при минимуме затрат, то есть добиться оптимальной эффективнос­ти своей деятельности. В связи с этим оценка эффективности инвести­

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 161

ций и поиск путей ее повышения име­ют важное практическое значение.

По данной теме проводились мно­го исследований, авторами которых яв­ляются Ткаченко АН.,Виленский ПЛ., Лившиц В.Н., Смоляк С.А., Попов В.М., Шарп У, Александер Г., Д.Бэйли, Са­вицкая Г.В. Михайлова Э.А., Сухова Л.Ф., Норкотт Д., Блохина В.Г., Мака­ров В.В., Чернов В.А., Арсланова З., Серов В.М. и др. Можно отметить тру­ды авторов, как Попов В.М. «Бизнес- план инвестиционного проекта», Шарп У, Александер Г., Д.Бэйли «Инвести­ции», Виленский А.В., Лившиц В.Н., Смоляк С. А. «Оценка эффективности инвестиционных проектов».

Свою книгу Попов В.М. «Бизнес- план инвестиционного проекта» посвя­щает экономическим проблемам ин­вестиционного проектирования, оцен­ке эффективности проектов на разных стадиях их разработки, построению рациональных механизмов реализации проектов, методам отбора проектов и формированию инвестиционных про­грамм в современнных условиях.

Попов В.М. считает, что бизнес- идея является основой инвестицион­ного проекта. Независимо от того, что каким образом идея получена важно тщательно ее взвесить и оценить с тем, чтобы убедиться, что она дей­ствительно может лечь в основу ус­пешного предприятия. Он выделяет 5 основных груп: потребители, продук­ция конкурентов, мнения работников отдела сбыта и торговых представи­телей, публикации федерального пра­вительства и архив, НИОКР [1, с. 24].

Также Попов В.М. классифици­ровал бизнес-проекты по типу (тех­нический, организационный, экономи­ческий, социальный, смешанный), по классу (монопроект, мультипроект, мегапроект), по масштабу (мелкий, средний, крупный, очень крупный), по

длительности (краткосрочный, сред­несрочный, долгосрочный), по слож­ности (простой, сложный, оченьслож- ный) и по виду (инновационный и орга­низационный, научно-исследователь­ский, смешанный). Попов отметил, что цели проекта должны быть чет­ко определены: они должны иметь ясный смысл; результаты, получае­мые при их достижении, должны быть измеримы, а заданные требо­вания и ограничения выполнимы.

А авторы книги«Оценка эффек­тивности инвестиционных проектов» Виленский П. Л., Лившиц В.Н., Смоляк С. А. считают, что инвестиционный про­ект это проект предусматривающий (в числе других действий) осуществление инвестиций [2,с.42]. Важно отметить что каждые инвестиционные проекты в определенном смысле этого слова уникальны. Это проявляется в том, что любой такой проект ориентирован на использование новых знаний о приро­де, техносфере и обществе, а также оп­ределенного, отсутствующего на рын­ке сочетания имеющихся ресурсов в целях занятия определенной ниши на рынке и и последующего извлечения выгод из этого.

Оценка эффективности инвестици­онного проекта является неотъемлемой частью процесса инвестиционного ме­неджмента. Оценка эффективности проекта включает периодическую оценку, как полученной доходности так и показателей проекта, с которыми сталкивается инвестор. При этом не­обходимо использовать показатели до­ходности и риски, а также соответству­ющие стандарты «эталонные значе­ния» для сравнения[3, с. 161 ].

Инвестиционный проект предпо­лагает планирование во времени трех основных денежных потоков: потока инвестиций, потока текущих (опера­ционных) платежей и потока поступ­

162 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

лений. Ни поток текущих платежей, ни поток поступлений не могут быть спланированы вполне точно, посколь­ку нет и не может быть полной опре­деленности относительно будущего состояния рынка. Цена и объемы реа­лизуемой продукции, цены на сырье и материалы и прочие денежно-стоимо­стные параметры среды по факту их осуществления в будущем могут силь­но разниться с предполагаемыми пла­новыми значениями, которые оценива­ются с позиций сегодняшнего дня.

Неустранимая информационная неопределенность влечет столь же неустранимый риск принятия инвес­тиционных решений. Всегда остает­ся возможность того, что проект, при­знанный состоятельным, окажется убыточным, поскольку достигнутые в ходе инвестиционного процесса зна­чения параметров отклонились от плановых, или же какие-либо факто­ры вообще не были учтены.

Исходя из вышеперечисленного можно дать следующееопределение капитальных вложений: капитальные вложения (капитальное инвестиро­вание) подразумевает принятие решений о долгосрочном рисковом вложении средств в активы. Эти ре­шения влияют на все аспекты жизне­деятельности фирмы (в том числе на благосостояние ее сотрудников).

Таким образом, при принятии ре­шения об инвестировании должны учитываться как чисто финансовые последствия,так и их влияние на стра­тегию развития фирмы и благососто­яние персонала.

Очевидно, что при анализе инве­стиционных возможностей менеджер может воспользоваться одним из не­скольких методов оценки инвестици­онных проектов. Простейшими явля­ются методы оценки по учетной до­ходности и периоду окупаемости. При

использовании метода оценки по учетной доходности проект оценива­ется с помощью показателей сред­него чистого дохода и среднего объе­ма инвестиций. Этот метод не ис­пользует стоимость денег во време­ни и поток денежных средств. Такие методы, как определение внутренней доходности (mtemalrateofreturn — IRR), чистый дисконтированный доход (netpresentvalue— NPV), индекс при­быльности (іпёехргоШаЬіІгіу — PI), отличаются большей точностью, по­скольку принимают во внимание сто­имость капитала и стоимость денег во времени (timevalueofmoney) [4].

Следует подчеркнуть, что в ус­ловиях быстроменяющейся внешней среды анализ инвестиционных проек­тов необходимо рассматривать с уче­том частичной неопределенности. При этом выделяются три основных типа риска, которые являются источ­никами неопределенности при подго­товке инвестиционного решения:

- деловой риск, характеризую­щий доходы фирмы, не прибегающей к кредитам;

-финансовый риск, возникающий в результате привлечения заемных средств;

-инфляционный риск, вызванный нестабильностью покупательной спо­собности денег.

В процессе же осуществления оценки эффективности для получения объективных результатов необходи­мо учитывать следующие моменты:

- оценка эффективности инвес­тиционных проектов должна осуще­ствляться на основе сопоставления объема инвестиционных затрат, а так­же сумм планируемой прибыли и сро­ков окупаемости инвестированного капитала;

- оценка объема инвестицион­ных затрат должна охватывать все

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 163

используемые ресурсы, задейство­ванные при реализации проекта;

- оценка окупаемости инвестиру­емых средств должна осуществляться на основе показателя чистого денежно­го потока, который формируется за счет сумм чистой прибыли и амортизацион­ных отчислений в процессе эксплуата­ции инвестиционного проекта;

- в процессе оценки суммы ин­вестиционных затрат и чистого де­нежного потока должны быть приве­дены к настоящей стоимости с помо­щью дисконтной ставки, которая дол­жна быть дифференцирована для раз­личных инвестиционных проектов.

Принятие решения на основе тщательного экономического обосно­вания о целесообразности вложения инвестиций на развитие производства является важным, но не окончатель­ным моментом в эффективном ис­пользовании капитальных вложений, так как впереди предстоит капиталь­

ное строительство, то есть реализа­ция выбранного проекта.

Проектирование и непосред­ственное сооружение объекта, то есть капитальное строительство, са­мым существенным образом влияют на эффективность использования ка­питальных вложений.

Повышение эффективности ка­питальных вложений капитального строительства на предприятии мо­жет быть достигнуто за счет разра­ботки хорошего проекта и сокраще­ния сроков проектирования; сокра­щения срока строительства; широ­кого применения там, где это воз­можно и целесообразно, хороших типовых проектов, которые оправда­ли себя на практике и т.п. Следова­тельно, выбор тех или иных направ­лений и путей повышения эффектив­ности капитальных вложений (инве­стиций) зависит от специфики пред­приятия и конкретных условий.

CnncoK использованной литературы:1) Попов В.М. Финансовый бизнес-план: Учеб.пособие. - М.: Финансы

и статистика, 2002. - 480 с.2) Виленский П.Л., Лившиц В.Н., Смоляк С.А. Оценка эффективности

инвестиционных проектов. Теория и практика. Учебное пособие. М.: Дело, 2002, 888 С .

3) Шарп У, Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции. Пер. с английского: М.: ИНФРА -М , 2001. ХІІ - 1028 с.

4) Экономика эффективности [электронный ресурс] //www.niceeconomic.ru. - URL: http://www.niceeconomic.ru/mecos-637-1.html (дата обращения: 15 октября 2012 года)

ТүйінБұл мақала әр түрлі спецификада жұмыс істейтін кәсіпорътдарга салынатын

капиталды салымдар (инвестициялар) т иімділігін арттыру м әселелері мен инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау сұрақтарын ашып көрсетуге арналзан.

SummaryThe article is devoted to coverage o f investment projects assessment and the problems

o f capital investments (investments) effectiveness increasing in enterprises o f different specificity.

164 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

ПРАВИЛА ДЛЯ АВТОРОВ(несоблюдение правил подготовки статьи задерживает опублико­

вание)1. В журнале публикуются оригинальные статьи теоретического и ме­

тодического характера по научным направлениям, затрагивающим экономи­ческие проблемы: статистики, учета и аудита, микро и макроэкономические вопросы международной и отечественной экономики.

2. Авторы обязаны предъявлять повышенные требования к изложению и языку статьи.

3. Название статьи должно строго соответствовать ее содержанию, а в конце статьи обязательны выводы.

4. Обязательным условием для публикации является аннотация публи­куемой статьи на казахском, русском и английском языках.

5. Статья должна быть окончательно проверена, датирована на обороте последнего листа. Не допускается подача ранее опубликованных или одно­временно направленных в другие журналы статей.

6. Ответственность за содержание статей несут авторы.7. На отдельной странице (в бумажном и электронном вариантах) при­

водятся сведения об авторах:• Ф.И.О. полностью, учёная степень и учёное звание, место работы (для

публикации в разделе «Сведения об авторах»),• полные почтовые адреса, номера служебного и домашнего телефонов,

факс, E-mail( для редакции журнала)• название статьи и фамилии авторов на казахском, русском и английс­

ком языках (для «Содержания»).8. Редакция оставляет за собой право редакторской правки.

Технические требования

1. Общий объем статьи, включая аннотацию, приложения, примечания, литературу, таблицы и рисунки, не должен превышать 8-10 страниц. Исклю­чение составляют заказные и обзорные статьи.

2. Статьи должны быть оформлены в строгом соответствии со следую­щими правилами шрифтом гарнитуры Times:

• УДК по таблицам универсальной десятичной классификации;• соблюдена последовательность: название статьи - на первой строке;

инициалы и фамилии авторов - на второй строке; учёная степень и учёное звание - на третьей строке; должность и место работы - на четвертой стро­ке; полное название учреждения и город - на последней строке; далее через строку следует основной текст;

• название статьи: кегль -14 пунктов, прописные полужирные, выравни­вание по центру;

• инициалы и фамилии авторов: кегль - 12 пунктов, полужирные, вырав­нивание справа;

• учёная степень, учёное звание, должность и место работы (курси­вом), полное название учреждения и город (курсивом): кегль - 12 пунктов, выравнивание справа

• текст статьи: кегль - 14 пунктов, первая строка - отступ 1 см, полутор­ный межстрочный интервал;

• в тексте ссылки на литературные источники помечаются соответству­ющей порядковой цифрой с указанием страницы после запятой в квадратных скобках после цитаты: [5, с. 18]. Используемая литература с учетом новей-

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 165

ших публикаций, указываемая в ссылках, дается в конце статьи в порядке упоминания и пронумерованной.

3. Таблицы и рисунки с названиями должны быть пронумерованы по порядку (если их несколько). Нумерация таблицы (Таблица 1.) должна быть расположена вверху слева выше названия таблицы через абзацный отступ.

4. Иллюстрации. Перечень рисунков, фотографии должны быть четки­ми и контрастными, подрисуночные надписи к ним предоставляются от­дельно и в общий текст статьи не включаются. Название рисунка должно быть расположено ниже рисунка по центру. Иллюстрации и рисунки должны быть представлены на дискете в формате ТІҒ или JPG с разрешением не менее 300 dpi (файлы с названием «Рис. I», «Рис. 2» и т. д.).

5. На рисунках должен быть минимум буквенных и цифровых обозначе­ний, обязательно объясненных в статье или подрисуночных подписях. На полях статьи помечается место расположения рисунков и таблиц.

6. Необъясненные сокращения слов, имен, названий, кроме общеприня­тых, не допускаются. Аббревиатуры расшифровываются после первого по­явления в тексте, например: Организация по экономическому сотрудниче­ству и развитию (ОЭСР).

7. Упомянутые в статьях единицы измерения должны соответствовать Международной системе единиц СИ.

8. Для редакции отдельно от статьи прилагается подробный список использованных буквенных обозначений.

9. Математические формулы должны быть набраны в Microsoft Education (каждая формула - один объект). Нумеровать следует лишь те формулы, на которые имеются ссылки.

10. Редакция не занимается литературной и стилистической обработ­кой статей. Рукописи и дискеты не возвращаются. Статьи, оформленные с нарушением требований, к публикации не принимаются и возвращаются ав­торам.

11. Список литературы должен быть оформлен в соответствии с ГОСТ 7.1-84, например (курсивом и полужирное выделение для текущего образца, в тексте статьи без этих выделений):

1) Автор. Название статьи//Название журнала (газеты), год издания. Том (например, Т. 25), номер (например, № 3; страница (например, С. 34 или С. 15-24)

2) Автор. Название книги. Место издания (М.:) Издательство (Наука), год издания. Общее число страниц в книге (136 с.) или конкретная страница (С. 56)

3) Автор. Название диссертации: дис. канд. экон. наук. М.: Название института, год. Число страниц.

12. Аннотация на казахском, русском и английском языках: кегль - 10 пунктов, курсив, отступ слева и справа -1 см, одинарный межстрочный ин­тервал

13. Статьи и несущие СД, дискеты и др. с материалами следует на­правлять по адресу: г. Алматы, ул. Жандосова, 59, каб. №1, а также в элект­ронном варианте (в одном файле) по е-mail: jurnal.aesa@mail.ru,sulu.kesikbaeva@mail. ru

Обращаем Ваше внимание на необходимость представления материа­лов в отредактированном виде с соблюдением вышеуказанных требований.

Оргкомитет оставляет за собой право публикации или oтклонения руко­писи. Рукописи не рецензируются и не возвращаются.

166 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

Авторлар жайлы мәлімет

АйдарбекА.С., АЭСАмагистрантыАлимахуновҒ.Т., АЭСА магистрантыАтымтаева Ш.Т., АЭСА магистрантыАширова Н., АЭСА магистрантыБайсалбаева А.А., АЭСА магистрантыБарманбековаГ.С., ХБА тыңдаушысыБейсекенов Д.А., АЭСА магистрантыБекирова Д. О., Нарын мемлекеттікуниверситеті, «Экономика» кафед-расының аспиранты Қыргыз РеспубликасыДжетылова А., АЭСА магистрантыЖакибаева Н.И., АЭСА магистрантыЖантикеева С., ААЭС магистрантыЖуасбаева С., АЭСА магистрантыЖумагужина А.Р., АЭСА магистрантыЖұмаділова А. Н., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыЖүнісалиева С.К., АЭСА магистрантыЖылқайдарова Г. У., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыИманбердиева А., АЭСА магистрантыИсраилов Э. М., Нарын мемлекеттік университеті, «Экономика» ка-федрасының аспиранты Қыргыз РеспубликасыКүмісбек Б. Х., Т.Рыскулов ат.Қаз ЭУ ХБМмагистрантыКыдыркожаеваМ.К., АЭСА магистрантыҚабылбаев А., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУ магистрантыҚалиеваЖ., АЭСА магистрантыҚұсаинова М.А., Т.Рысцұлов ат. Қаз ЭУ магистрантыМахамбетова М.Ж., әл-Фараби ат. ҚазҰУмагистрантыНұрбаева А.Е., АЭСА магистрантыНұржанова Н., Т.Рысцұлов ат.ҚазЭУ жанындагы MBA магистрантыНұрқаева Ж.Б., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыНұрлыбековаА.Р., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУжанындагыХалықаралық биз­нес мектебінің магистрантыНұрмағамбетова Д.М., АЭСА магистрантыНүсіпбаева А., І.Жансүгіров ат. ЖМУ магистрантыОспан А. Т., АЭСА магистрантыПолатов С.М., АЭСА магистрантыСатаева Н.А., АЭСА магистрантыСкакова А.Е., АЭСА магистрантыСраилов С.А., КБТУ магистрантыТлеповМ., АЭСА магистрантыТокатаеваЖ.Н., АЭСА магистрантыТұрысбекова Р.К., І.Жансүгіров ат. ЖМУ ага оқытушысы,экономикамагистріУмероваЖ.А ., МВА магистранты, Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУ ХБМҮкешева А . Н., І.Жансүгіров атындагы ЖМУ магистрантыШамшиев Е.А., АЭСА магистранты

С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 167

Сведения об авторах

Айдарбек А.С ., магистрант ААЭС Алимахунов Ғ.Т., магистрант ААЭС Атымтаева Ш. Т., магистрант ААЭС Аширова Н., магистрант ААЭС Байсалбаева А.А., магистрант ААЭС Барманбекова Г. С., слушатель МВА Бейсекенов Д.А., магистрант ААЭСБекирова Д. О., аспирантка кафедры «Экономика», Нарынский государ­ственный университет, Кыргызская Республика Джетылова А., магистрант ААЭС Жакибаева Н.И., магистрант ААЭС Жантикеева С., магистрант ААЭС Жуасбаева С., магистрант ААЭС Жумагужина А.Р., магистрант ААЭС ЖумадиловаА. Н., магистрантКазЭУим.Т.Рыскулова Жунисалиева С.К., магистрант ААЭС Жылкайдарова Г. У., магистрантКазЭУим. Т.Рыскулова Иманбердиева А., магистрант ААЭСИсраилов Э. М., аспирант кафедры «Экономика» Нарынского государ­ственного университета, Кыргызская Республика Калиева Ж., магистрант ААЭСКумысбек Б. Х., магистрант МБШ КазЭУим. Т.Рыскулова Кусаинова М.А., магистрантКазЭУим. Т.Рыскулова Кыдыркожаева М.К., магистрант ААЭС Қабылбаев А., магистрантКазЭУ им. Т.Рыскулова Махамбетова М.Ж., магистрант КазНУ им.аль-Фараби Нурбаева А.Е., магистрант ААЭСНуржанова Н., магистрант MBA при КазЭУ им. Т.РыскуловаНуркаева Ж.Б., магистрант КазЭУ им. Т.РыскуловаНурлыбекова А. Р., магистрант МШБ при КазЭУ им. Т. РыскуловаНурмагамбетова Д.М., магистрант ААЭСНусупбаева А., магистрант ЖГУ им. И.ЖансугуроваОспан А. Т., магистрант ААЭСПулатов С.М., магистрант ААЭССатаева Н.А., магистрант ААЭССкакова А.Е., магистрант ААЭССраилов С.А., магистрант КБТУТлепов М., магистрант ААЭСТокатаева Ж.Н., магистрант ААЭСТурысбекова Р.К., магистр экономики, ст. преподаватель кафедры уче­та и аудита ЖГУ им. И.Жансугурова.Укешева А . Н., магистрант ЖГУ им. И.Жансугурова.Умерова Ж.А., магистрант МВА, МШБ КазЭУим. Т.Рыскулова Шамшиев Е.А.,магистрант ААЭС .

168 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2

коммерческих банках, налоговых и таможенных органах страховых компа­ниях инвестиционных фондах.

5В051200 «Статистика» Выпускники данной специальности могут работать в организациях, где требуется аналитическое мышление основан­ное на глубоком знании экономики, методов математики в экономике, стати­стики, методов прогнозирования и компьютерных технологий, а именно: в банках, страховых и инвестиционных компаниях, финансовых службах про­мышленных компаний и организациях, занимающихся внешнеэкономической деятельностью.

5В090800 «Оценка» Профессия оценщика входит в десятку самых перспективных и востребованных специальностей. Оценщик - это матема­тик, работающий с формулами; маркетолог, исследующий рынок; экономист, ведущий расчеты; юрист оформляющий документы - все в одном лице. Ра­бота оценщика требует аналитического склада ума и внимательности.

5В050200 «Информатика» Проводится подготовка высококлассных программистов, специалистов в области компьютерных технологий, компь­ютерного проектирования и дизайна преподавателей информатики.

5В070300 «Информационные системы» Выпускники данной спе­циальности могут работать специалистами высшего и среднего звена в ин­формационных и статистических подразделениях фирм, компаний и учреж­дений, а также менеджерами по компьютерным технологиям и системам.

170 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2