Π 4 Piraeus #3

Π 1

ΤΕΥΧΟΣ 3 Ιούλιος 2011

Η οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα επηρεάζει αναμφισβήτητα τον πολιτισμό πολύ περισσότερο στον Πειραιά ο οποίος έχει μεγάλες ελλείψεις στις πολιτιστικές υποδομές Ο πολιτισμός σε επίπεδο θεσμών και οργάνωσης της καλλιτεχνικής παραγωγής χρειάζεται βέβαια κονδύλια και η περιστολή των δαπανών τον οδηγεί σε συρρίκνωση Χωρίς να εγκαταλείπουμε την προσπάθεια για διάσωση των χρηματοδοτήσεων χρειάζεται ταυτόχρονα και ο προβληματισμός για μια πιο παραγωγική εκμετάλλευση των πόρωνΩστόσο η ευρύτερη θεώρηση του πολιτιστικού πεδίου μάς επιτρέπει να συζητήσουμε και μια άλλη διάσταση Πολιτισμός είναι κατά κύριο λόγο ένας τρόπος οργάνωσης της ζωής και της συνείδησης και αυτό έχει χαμηλό ή ανύπαρκτο οικονομικό κόστος Η κρίση μπορεί να έχει λοιπόν και μια θετική όψη αν μας σπρώξει να σκεφτούμε νέους τρόπους επιβίωσης κινητοποιώντας την ευρηματικότητα τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία Η κοινωνική οικονομία για παράδειγμα η οποία ανακουφίζει τα αδύναμα κοινωνικά στρώματα αλλά ταυτόχρονα καλλιεργεί νέες κοινωνικές σχέσεις βασισμένες στην αλληλεγγύη την εμπιστοσύνη και την υπευθυνότητα ndashκαι αυτές εγγράφονται σαφώς στο πολιτισμικό πεδίοndash είναι μια πρόκληση Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσονται εφαρμογές της και υπάρχει ήδη εμπειρία Στην Ελλάδα σχεδόν αγνοείται Ο Πειραιάς σε επίπεδο δήμων σωματείων και πρωτοβουλιών γιατί δεν το ψάχνειΣυναφής είναι η αναζωογόνηση της γειτονιάς και η αυτοοργάνωσή της Αυτό είναι ζήτημα της κοινωνίας των πολιτών αλλά μπορεί να γίνει και αντικείμενο της δημοτικής πολιτικής Μια τέτοια πολιτική θα βοηθήσει την ανασυγκρότηση του κοινωνικού ιστού και εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό τις επικίνδυνες παρεκτροπές της κρίσης στο κοινωνικό επίπεδο όπως είναι ο φόβος τα ρατσιστικά αντανακλαστικά και το ψυχικό αδιέξοδο Η αναβίωση της γειτονιάς γίνεται με πρώτη ύλη τους ίδιους τους ανθρώπους και την επιθυμία τους να πάρουν τη ζωή της πόλης στα χέρια τους Ανάμεσα στους τρόπους είναι και η οργάνωση καλλιτεχνικών δράσεων και εκδηλώσεων Και όλα αυτά είναι ζητήματα πολιτισμού

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2 ΗπαρουσίακαιοπαιδευτικόςρόλοςτηςαρχαίαςστηνέαπόληΜιαπρότασηγιατονΠειραιά

4 Ηαναδιαμόρφωσημιαςπόληςσυνιστάτέχνη

6 Εδιμβούργοπόλητωνφεστιβάλ

7 Χρώματα

Πολιτιστικοίοργανισμοί 8ΤοPassportκαιημοναξιάτου

Βιβλιογραφικόβήμα 10Πειραιάς1834-1912λειτουργικήσυγκρότησηκαιπολεοδομικήεξέλιξη

Πολιτιστικήιστορία 13ΔημαρχίαΠαναγιωτόπουλου

OΓιάννηςΚουνέλληςκαιηεπιστολήστηγενέθλιαπόλη 15

1euro

Pi4Piraeus_30indd 1 72411 1310 PM

Π 2

laquoΕκεί κάτω στα βράχια της Φρεαττύδας που καθημερινά μάς πήγαινε την αδελφήν μου κι εμένα η γιαγιά μας ανάμεσα στα τραχιά εκείνα βράχια όπου η αύρα έσειεν απαλά το μίσχο του φυτού που φύτρωνε στις κουφάλες των βράχων στο χώμα το θεοφόρο το σπαρμένο από τα θραύσματα των αγγείων ανάμεσα στα χαίνοντα πηγάδια που μου μιλούσαν για τους αρχαίους κατοίκους αυτής της γης της γης μου εμόρφωνα τη συνείδησή μου και έπλαθα την ιστορία μουraquo

Δημήτρης Πικιώνης 1958

Υπάρχουν πόλεις χωρίς παράδοση ndashπόλεις του

νέου κόσμου ή δημιουργήματα νέων αναγκών

του παλαιούndash που για δεκαετίες προσπαθούν

να κτίσουν την ιστορία τους Όπως υπάρχουν

και άλλες όπου μνημεία κείμενα και αναμνή-

σεις του παρελθόντος μπλέκονται τόσο στενά

με το περιβάλλον και την καθημερινότητα

ώστε βιώνονται από τον κάτοικο τον επισκέ-

πτη και τον προσκυνητή ως ζωντανή ιστορία

επιβάλλοντας τον κόσμο τους και το χρώμα

τους και απαιτώντας συμπεριφορές που του

ταιριάζουν Πόλεις με συνέχεια και παράδοση

στις οποίες θα μπορούσε να ανήκει αν το είχε

θελήσει (αλλά η θέληση εδώ αποτελεί μέρος

του προβλήματος) και η Αθήναhellip

Διαφορετικά ο Πειραιάς Η ιστορικότητα που

η πόλη διεκδικεί από την επανίδρυσή της

μετά από ένα απόλυτο κενό 2000 χρόνων

προσδιορισμένη ήδη από τη συνέχεια του

τοπίου της χερσονήσου δίνεται από την ίδια

τη λειτουργία της ως της θαλάσσιας πύλης

της νέας Αθήνας και ως αντίστιξης σε αυτήν

Σε αντίθεση με το φυσικά ανεπτυγμένο γύρω

από την Ακρόπολη άστυ είναι μια νέα πόλη

ορθολογικά όπως και η αρχαία σχεδιασμέ-

νη και με τον ίδιο όπως εκείνη ετερόκλητο

δημοκρατικό πληθυσμό ναυτικών τεχνιτών

και εμπόρων και με μια κυρίαρχη δυναμική

επιχειρηματική τάξη ανοικτή στον έξω κόσμο

που ndashόπως και τότεndash θα αντιμετωπίζεται με

δυσπιστία από τον δεμένο ακόμα με το αγροτι-

κό εισόδημα και την πολιτική Αθηναίο

Η laquoιπποδάμειαraquo χάραξη του Πειραιά σχεδόν

επάνω στα χνάρια της αρχαίας πόλης όπως

και η νεοκλασική αρχιτεκτονική του ακόμα

και οι αναλογίες των συνθηκών ζωής της

σύνθεσης ή της νοοτροπίας του πληθυσμού

δεν θα ήταν δυνατόν να κρύψουν τις βαθιές

διαφορές που χωρίζουν τον αρχαίο από τον

ταξικά και χωροταξικά διχασμένο σύγχρονο

διάδοχό του Η νέα πόλη θα αποτελέσει έτσι

ένα ακόμα παράδειγμα της αποτυχίας τού ndash

εμπνευσμένου από τον σύγχρονο ευρωπαϊκό

κλασικισμόndash νεοελληνικού αστικού οράματος

μιας αναγέννησης της Ελλάδας μέσα από την

καθαρεύουσα γλώσσα και τη νεοκλασική αρ-

χιτεκτονική ένα όραμα που θα ξεθωριάσει και

θα ξεφτίσει μαζί με τα γύψινα κοσμήματα στις

προσόψεις των κτηρίων που επιμένουν να τη

θυμίζουν σε ένα περιβάλλον νεόκοπης γλωσ-

σικής και αρχιτεκτονικής βαρβαρότητας

Κανείς δεν αμφισβητεί σήμερα ότι το απελευ-

θερωτικό μήνυμα του αρχαίου κόσμου ndashόπως

ένα άλλο μεγάλο παράδειγμα η laquoκαλή είδη-

σηraquo του Ευαγγελίουndash δεν έχει σχέση με την

επανάληψη εξωτερικών άρα αδιάφορων μορ-

φών Ούτε κανείς αμφισβητεί ότι αν μπορεί να

γίνει πραγματικότητα τότε μόνο μέσα από την

αναζήτηση και την καλλιέργεια ndashμια διαδικα-

σία μακρόχρονης εσωτερικής αφομοίωσηςndash

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ


Π 3


των ουσιαστικών και ζωογόνων στοιχείων

της αρχαιότητας της πίστης στην ομορφιά

του ανθρώπου και στις πραγματικές αξίες της

ζωής μπορεί όντως να συμβεί Αυτό ακριβώς

η αποκατάσταση μιας πραγματικής καθημερι-

νής επαφής με εκείνο τον κόσμο είναι ή του-

λάχιστον θα έπρεπε να είναι σήμερα ο ρόλος

μας ο ρόλος των ανθρωπιστικών επιστημών

Για να επιστρέψουμε στην πόλη σκοπός είναι

η αρχαία πόλη ndashόπως και η τέχνη ή τα γράμ-

ματαndash να ανακτήσουν τη μοναδική ενδιαφέ-

ρουσα σήμερα λειτουργία τους τη λειτουργία

τους ως μαθήματος ως αγωγής σε έναν πιο

ανθρώπινο πολιτισμό ndash μια πολιτική αγωγή

Για τον ρόλο αυτό ο Πειραιάς προσφέρεται

ιδιαιτέρως και από πολλές πλευρές Δεν είναι

μόνο η σύμπτωση της έκτασης της αρχαίας

όπως και της νέας πόλης με το ανθρώπινο

μέτρο του περιπατητή και η διατήρηση ανέ-

παφων από μεταγενέστερες επεμβάσεις των

μνημείων της τα οποία συχνά όπως η οχύ-

ρωση και οι νεώσοικοι συμπίπτουν με τους

σύγχρονους χώρους του περιπάτου και της

αναψυχής κατά μήκος των ακτών του Είναι

και η ίδια η μορφή των μνημείων Η laquoεύτο-

μοςraquo χάραξη της ιπποδάμειας πόλης δεν είναι

μόνο ένα μάθημα ορθολογικής οργάνωσης

ενός άνετου αστικού χώρου αλλά και κυρίως

ενός ανθρώπινου και συγχρόνως δημοκρατι-

κού σχεδιασμού Η οργάνωση του ναύσταθ-

μου πέρα από το πρότυπο αποτελεσματικής

οργάνωσης και λειτουργίας ενός ηγεμονικού

μηχανισμού είναι ένα μάθημα δημοκρατικής

διαφάνειας όπως και το θέατρο της Ζέας

πέρα από τη λειτουργία του ως του χώρου της

υψηλότερης έκφρασης του αθηναϊκού λόγου

είναι το μνημείο περηφάνιας των πολιτών που

συμβάλλουν στην οικοδόμησή του

Με ποιον τρόπο αυτό το μάθημα πολιτισμού

θα μπορούσε να περάσει στον Πειραιώτη τι

θα μπορούσε αυτός να κερδίσει ndashκαι πώςndash

από τη συνάντηση με την αρχαία πόλη είναι

ένα ζήτημα στο οποίο η υπηρεσία που είναι

υπεύθυνη για τη διάσωση και την ανάδειξη

των αρχαιοτήτων έχει όχι μόνο λόγο αλλά

και καθήκον να πάρει ουσιαστική θέση με

προτάσεις και στοχευμένες επεμβάσεις Μία

από τις πρώτες θα ήταν η αποκατάσταση άμε-

σης και καθημερινής επαφής του κατοίκου

της πόλης ndashόπως και του επισκέπτηndash με την

υπόγεια ζωή του αρχαίου Πειραιά που απο-

καλύπτεται και διατηρείται αποσπασματικά σε

διάφορα σημεία της πόλης Αυτό θα μπορού-

σε να γίνει με ένα δίκτυο πεζοδρομήσεων

οργανωμένο γύρω από έναν κεντρικό άξονα

που θα ένωνε πχ τις πύλες του άστεως με

τα μνημεία της ιπποδάμειας πολεοδομίας και

του ναύσταθμου του εμπορικού λιμένος τα

τείχη κατά μήκος της Πειραϊκής Η αφετη-

ρία των διαδρομών θα ήταν στο Μουσείο το

κέντρο ενημέρωσης για τον αρχαίο βίο αλλά

και συνάντησης με την αρχαία τέχνη Στα

κομβικά σημεία του δικτύου ενημερωτικές

πινακίδες γραφικές αναπαραστάσεις και κατά

περίπτωση αναστηλώσεις θα βοηθούσαν στην

ανάπλαση της αρχικής εικόνας των μνημείων

Με τον συνδυασμό της άμεσης αντίληψης του

μνημείου με το κείμενο ενδεχομένως την

εικονική πραγματικότητα και το παιχνίδι ndashόλα

αυτά προσαρμοσμένα στην ηλικία και το επί-

πεδο του επισκέπτηndash θα καταφέρναμε ίσως

να εξοικειώσουμε τον πολίτη με την παρουσία

της αρχαίας πόλης να τον ευαισθητοποιήσου-

με στα μηνύματά της και να συμβάλουμε σε

μια πιο στενή ευσεβή όπως αυτή του νεαρού

Πικιώνη ή ποιητική προσέγγιση Ο χαμένος

και ξανακερδισμένος αρχαίος Πειραιάς θα

μπορούσε έτσι ένα εξελιχθεί ανεπαίσθητα

σε ένα στοιχείο της καθημερινότητας και ένα

σχολείο ndashή καλύτερα ένα περιβάλλονndash αισθη-

τικής αγωγής του Πειραιώτη όπως συμβαίνει

με τον κάτοικο της Ρώμης ή του Παρισιού

εφοδιάζοντάς τον με μια ταυτότητα και καλλι-

εργώντας του την περηφάνια του πολίτη αυ-

τής της πόλης αλλά και τον σεβασμό γιrsquo αυτό

που η πόλη εκπροσωπεί

Γιώργος Σταϊνχάουερ


Π 4

Η ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΣΥΝΙΣΤΑ ΤΕΧΝΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ CHARLES LANDRY

Spiegel Κύριε Landry τι χρειάζεται μια πόλη

για να αισθανθείτε σε αυτήν καλά

Landry Πριν απrsquo όλα μια πόλη χρειάζεται τις

αντιθέσεις την ισορροπία μεταξύ του χάους

και της τάξης Όσο χρειάζονται περιοχές που να

δονούνται από ενέργεια άλλο τόσο είναι απα-

ραίτητες και οι ιδιαίτερα περιποιημένες αστικές

συνοικίες με τα πάρκα καθώς και η εναλλακτική

σκηνή τα τεχνολογικά κέντρα για την επινοητική

νεολαία όπως και χώροι με κοινωνικές προδι-

αγραφές για τους ηλικιωμένους Mε λίγα λόγια

είναι αναγκαία η δημιουργικότητα προκειμένου

από τη μία να διατηρεί η πόλη τους παραγωγι-

κούς της πυλώνες όρθιους και από την άλλη να

έλκει νέους ενδιαφέροντες κατοίκους

Spiegel Και είναι δυνατόν αυτή η δημιουργι-

κότητα να ρυθμιστεί

Landry Μάλλον όχι αλλά μπορεί να προω-

θηθεί Η νέα ανάπτυξη ή η αναζωογόνηση

μιας πόλης αυτό συνιστά τέχνηmiddot και τα δύο

εξαρτώνται από τις ξεχωριστές δυνάμεις ενός

τόπου και τη βούληση των Αρχών laquoκάτι να

αλλάξειraquo Μιλάμε για την καθιέρωση μιας πο-

λιτιστικής υποδομής όπου η δημιουργικότητα

είναι αναγκαία ακόμη και στον τομέα της δι-

οίκησης Κάτι τέτοιο δεν επιτυγχάνεται με ένα

μαγικό ραβδί ούτε βέβαια βοηθάει ένα πλάνο

δέκα σημείων όπου σβήνεις το καθένα όταν

ολοκληρώνεται και laquoνα lsquoσου η επιτυχίαraquo

Spiegel Γίνεται να μας το εξηγήσετε πιο συμπυ-

κνωμένα ndash τι προ πάντων πρέπει να κάνουν οι

κρατικοί λειτουργοί σε ποιο θέμα να εστιάσουν

Landry Οφείλουν καταρχάς να είναι ενήμεροι

για το τι ισχύει στους διεθνείς διαγωνισμούς

κάτι το οποίο προσδιορίζεται από την παγκοσμι-

οποίηση Καθώς οι βιομηχανίες μεταναστεύουν

προς την Άπω Ανατολή το μέλλον πολλών δυ-

τικών πόλεων πλέον δεν βρίσκεται στην πα-

ραγωγή προϊόντων αλλά ιδεών και πατεντών

Νεαρές ευέλικτες ελίτ θα μπορούν συνειδητά

να αποφασίζουν και να επιλέγουν τον τόπο δι-

αμονής τους και να τον απορρίπτουν ndash το οποίο

σημαίνει ότι οι πόλεις εμπλέκονται σε σκληρό

ανταγωνισμό για τους καλύτερους Πρόκειται για

Ο Charles Landry είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και πρωτότυπους ερευνητές της αστικής ανάπτυξης συγγραφέας του βιβλίου The Creative City A Toolkit for Urban Innovators (Η δημιουργική πόλη ένα εγχειρίδιο για αστικούς νεωτεριστές 2η έκδ 2008 Earthscan Ltd) Ο Charles Landry δέχεται προσκλήσεις από δημοτικές αρχές απ΄ όλο τον κόσμο προκειμένου να συμβουλεύσει για πολιτικές ανανέωσης ανάπλασης και ανάπτυξης των πόλεων όπως αυτή την εποχή το Αμπερντήν το Παρίσι το Ούλου στη Φινλανδία η Πενάνγκ στη Μαλαισία κά Δημοσιεύουμε εδώ μια συνέντευξή του στο περιοδικό Spiegel (31 Αυγούστου 2007) με τίτλο laquoRedevelopment of a City is an Artraquo (laquoΗ αναδιαμόρφωση μιας πόλης συνιστά τέχνηraquo) όπου μιλά για τον δημιουργικό σχεδιασμό και επισημαίνει την ανάγκη να laquoπράξουν κάτι [οι πόλεις που θέλουν να αναπτυχθούν] προκειμένου να προκαλέσουν την προσοχή ώστε να πιάσουν την εμβέλεια του διεθνούς ραντάρraquo και να έλξουν δημιουργικές δυνάμεις Στο τέλος αναφέρεται και στο Αμβούργο για το οποίο το δεύτερο τεύχος του laquoΠraquo αφιέρωσε μερικές σελίδες Στην ανάγκη καλλιέργειας και αξιοποίησης μιας ιδιαίτερης ταυτότητας δημοσιεύουμε επίσης ένα κείμενο για το Εδιμβούργο και τη μετατροπή του σε πόλη των φεστιβάλ με διεθνή εμβέλεια


Π 5


μια ανάπτυξη από την οποία μπορούν να βγουν

κερδισμένες μόνον οι πιο ελκυστικές πόλεις

Spiegel Κάποιες πόλεις όμως είναι ήδη πιο

όμορφες από άλλες λόγω της θέσης τους επάνω

στη θάλασσα ή σε βουνά Ή είναι η ιστορία τους

που τις κάνει να ξεχωρίζουν

Landry Αυτό φυσικά ισχύει Μερικές πόλεις

παραμένουν laquoGreat Citiesraquo αλλά θα πρέπει

να μην παραμείνουν αδρανείςmiddot χρειάζεται να

αλλάξουν στην κατεύθυνση μιας κοινωνίας

που είναι προσανατολισμένη προς τη γνώση

Οι περισσότερες πόλεις οφείλουν να δράσουν

προκειμένου να προκαλέσουν την προσοχή

ώστε να πιάσουν την εμβέλεια του διεθνούς

ραντάρ Δεν αναφέρομαι στις αναπτυσσόμενες

χώρες αλλά στις ΗΠΑ και την Ευρώπη

Spiegel Ακούγεται δύσκολο να έρθουν δη-

μιουργικοί άνθρωποι σε πόλεις με υψηλή

εγκληματικότητα καταρρακωμένες υποδομές

και φτωχογειτονιές

Landry hellipόπως παραδείγματος χάριν στο

Ντιτρόιτ Ντιτρόιτ η αστική κόλαση Όμως και

σε αυτή την πόλη της εκπνέουσας αυτοκινη-

τοβιομηχανίας υπάρχει λόγος για ελπίδα εάν

καταφέρουν να συνδυάσουν τις δημιουργικές

δυνάμεις των σχεδιαστών και διαφόρων άλ-

λων διανοητικών laquoπρομηθευτώνraquo Όλες οι

πόλεις κατέχουν έναν βασικό πόρο τις ειδικές

ικανότητες των κατοίκων τους Το μόνο που

έχει να κάνει κανείς είναι να ανακαλύψει ποιες

είναι αυτές []

Spiegel Ποια ευρωπαϊκή πόλη είναι η καλύ-

τερη στην αξιοποίηση του ανθρώπινου δυνα-

μικού της

Landry Μου αρέσουν όσα κάνει η Βαρκελώνη

Αυτή η πόλη συνδυάζει σχεδόν τέλεια τα φυσικά

της προτερήματα με τα πολιτιστικά της ενδιαφέ-

ροντα τα ΙΤ πάρκα της [Information Technology

Parks] και έχει πρωτοκλασάτες ευκαιρίες στην

εκπαίδευση Το ίδιο ισχύει και για το Δουβλίνο

το οποίο έχει επιτύχει ένα μείγμα πολυπλοκό-

τητας ανοχής και καλλιτεχνικότητας αναδει-

κνύοντας περιοχές που δεν είναι αποκλειστικά

παραδομένες στον τουρισμό Καμιά φορά δημι-

ουργικότητα σημαίνει να προσπερνάει κανείς το

πρόσκαιρο κέρδος και απλώς να λέει όχι

Spiegel Η πολυπολιτισμική ταυτότητα είναι

πλεονέκτημα ή εμποδίζει την ανάπτυξη

Landry Μπορεί να κάνει και τα δύο Σε μια

πόλη όπως το Λονδίνο το γεγονός ότι οι διά-

φορες κουλτούρες διασταυρώνονται και συ-

ζούν είναι κάτι το ωραίο και φυσικό Οι πολλές

κουλτούρες στο Άμστερνταμ συμβάλλουν στο

υψηλό ποσοστό τρέλας της πόλης ndash κάτι που

κάθε ενδιαφέρουσα πόλη θα έπρεπε να παρέ-

χει Αλλά μερικές φορές οι μετανάστες μπορεί

να ζουν σε παράλληλους κόσμους πράγμα που

οδηγεί στον απωθητικό αποκλεισμό των υπο-

λοίπων Όσον αφορά το μέγεθος του πληθυ-

σμού μιας πόλης το laquoμεγάλοraquo δεν είναι πλέον

το σημαντικό μπορεί αντίθετα να λειτουργεί ως

φρένο στην ανάπτυξή της Το μέλλον μάλιστα

ανήκει στις μεσαίου μεγέθους πόλεις Οποιο-

δήποτε μέρος σήμερα μπορεί να εξελιχθεί σε

πρώτης τάξης κέντρο φτάνει να βρει μια περι-

οχή στην οποία να ξεπερνά σε απόδοση κάθε

άλλο μέρος με σχεδιασμό σε βάθος χρόνου

αναπτύσσοντας τις ανταγωνιστικές του δυνατό-

τητες και λειτουργώντας διεθνώς

Spiegel Πώς βλέπετε τις γερμανικές πόλεις

Landry Το Αμβούργο με το νέο του κτήριο για

την Elb-philharmonie (τη Φιλαρμονική του πο-

ταμού Έλβα) αποκτά ως πόλη ένα νέο σύμβολο

μια νέα εικόνα Ένα τέτοιο αρχιτεκτονικά τόσο

εντυπωσιακό κτήριο χτίζεται ίσως σε παγκόσμια

κλίμακα κάθε πέντε χρόνια αν είμαστε τυχεροί

Το Αμβούργο αποκτά έτσι έναν νέο και σημαντικό

πόλο έλξης με τον οποίο μπορεί να διαφοροποι-

ηθεί αισθητά από άλλες πόλεις Κάτι ακόμη που

μου αρέσει με τις γερμανικές πόλεις ndashκαι είναι

ένα πλεονέκτημα που δεν το έχουν εκμεταλλευ-

τεί ακόμη αρκετάndash είναι ότι είναι πρωτοπόροι

στην τεχνολογία για το περιβάλλον Και οι πράσι-

νες λύσεις γίνονται όλο και πιο σημαντικές [hellip]

Συνέντευξη στον Erich FollathΜετάφραση Ελισάβετ Λογοθέτη Λύρα

httpwwwcharleslandrycom


Π 6

Το Εδιμβούργο είναι μία πόλη που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον επισκέπτη Ωστόσο κατά κοινή ομολογία ορισμένους μήνες τον χρόνο μοιάζει με άδειο σκηνικό που εξαντλείται σε μία το πολύ δύο ημέρες Η κατάσταση αλλάζει ριζικά τους καλοκαιρινούς μήνες ειδικά από τα τέλη Ιουλίου και μέχρι την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου Εκείνους τους μήνες έξι δεκαετίες τώρα είναι σε εξέλιξη το Διεθνές Φεστιβάλ του Εδιμβούργου με τα δύο τμήματά του το επίσημο φεστιβάλ αλλά και το ανεπίσημο το Fringe Το τελευταίο προσελκύει τον περισσότερο κόσμο εξαιτίας του τρόπου οργά-νωσής του Συγκεκριμένα είναι μία ανοιχτή διορ-γάνωση όπου μπορεί να συμμετάσχει ο καθένας αρκεί να βρει στέγη για το είδος της έκθεσης ή του θεάματος που παρουσιάζει Η επίσημη διοργάνωση απλά αναλαμβάνει να το εντάξει σε ένα συνολικό πρόγραμμα και να οργανώσει μια κεντρική έκδοση εισιτηρίων Για να αποκτήσετε ακριβέστερη εικό-να ο αριθμός των κάθε είδους καλλιτεχνών που συμμετέχουν στο Fringe τα τελευταία χρόνια έχει παγιωθεί στις 30000 άτομα που παραμένουν στην πόλη από μία έως τέσσερις εβδομάδες Με τα χρόνια πλάι στα δύο αυτά κεντρικά φεστι-βάλ έχει αναπτυχθεί μία σειρά από άλλα θεματικά φεστιβάλ Έτσι προέκυψαν τα φεστιβάλ κινηματο-γράφου θεάτρου τζαζ βιβλίου αφήγησης δώ-δεκα στο σύνολό τους Τα τελευταία χρόνια έχουν οι πάντες αντιληφθεί ότι τα φεστιβάλ εκτός από τα πολιτιστικά δρώμε-να φέρνουν στην πόλη περισσότερους επισκέ-πτες οι οποίοι παραμένουν για μεγαλύτερο χρο-νικό διάστημα Αυτό μεταφράζεται σε επιπλέον έσοδα και θέσεις εργασίας Έχει ενδιαφέρον ότι το σύνολο των πολιτιστικών θεσμών της πόλης συμμετέχουν στις διοργανώσεις είτε με ειδικές εκθέσεις είτε απλά φιλοξενώντας έτοιμες διοργα-νώσεις σε κάποιον χώρο τους Πριν από μερικά χρόνια οι δώδεκα διευθυντές των φεστιβάλ της πόλης ένωσαν τις δυνάμεις τους Στόχος τους είναι να διατηρήσουν το Εδιμ-βούργο ως τον βασικό φεστιβαλικό προορισμό παγκοσμίως Έχουν πλέον κοινό μάρκετινγκ και προγραμματισμό και αναζητούν σπόνσορες από κοινού Μοιράζονται την τεχνολογία και την τε-χνογνωσία Δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσου-με την αποτελεσματικότητα αυτών των κινήσεων

ΕΔΙΜΒΟΥΡΓΟ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

Σίγουρα πάντως βοήθησε το ότι η κάθε διοργάνω-ση έπαψε να αντιμετωπίζει τις υπόλοιπες ανταγω-νιστικά Απόρροια αυτής της συνεργασίας είναι η απόφαση να μοιράσουν τα φεστιβάλ σε όλη τη δι-άρκεια του χρόνου Έτσι αντιμετωπίστηκε το πρό-βλημα των επικαλύψεων που ήταν πηγή δυσα-ρέσκειας αλλά και η έλλειψη χώρων Παράλληλα πέτυχαν να δώσουν ζωή στην πόλη για μεγαλύ-τερα χρονικά διαστήματα Το Διεθνές Φεστιβάλ Εδιμβούργου και το Fringe έχουν παρόμοια θεμα-τολογία και απευθύνονται στο ίδιο κοινό Αντιθέ-τως οι υπόλοιπες διοργανώσεις απευθύνονται σε πιο ειδικό κοινό για παράδειγμα το Επιστημονικό Φεστιβάλ που είναι σε εξέλιξη για δύο εβδομά-δες στα μέσα Απριλίου είναι για παιδιά του δημο-τικού και των πρώτων τάξεων του γυμνασίου και η εμβέλειά του είναι σε περιφερειακό επίπεδο Σε παρόμοιο κοινό στοχεύει και το φεστιβάλ που ακολουθεί τη δεύτερη εβδομάδα του Μαΐου και είναι θέατρο για παιδιά και εφήβους Υπάρχει προβληματισμός αν αυτή η εξειδίκευση είναι σε βάρος της ποιότητας των διοργανώσεων Το σίγουρο είναι ότι τον Αύγουστο η πόλη έχει λι-γότερη τρέλα απrsquo ότι πριν από τρία χρόνια που αν είχες αρκετά χρήματα το πού θα πήγαινες αποτε-λούσε φοβερή σπαζοκεφαλιά Από την άλλη όμως καθένα από τα φεστιβάλ έχει στη διάθεσή του περισσότερο χώρο και χρόνο για να προσπαθήσει αυτόνομα να σχεδιάσει μία όσο το δυνατόν πιο ελ-κυστική διοργάνωση Επίσης πολλές από τις υπο-δομές που δημιουργούνται στην πόλη θα κάνουν καλύτερη απόσβεση και επειδή χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μπορούν να εί-ναι καλύτερης ποιότητας Τέλος σε μία πόλη που λόγω του μεγέθους της εύκολα αγγίζει τα όρια της πληρότητας αυτός είναι ένας έξυπνος τρόπος να μοιράσεις τους επισκέπτες της σε όλο τον χρόνο

Αναστασία Φραντζεσκάκηhttpwwwedinburghfestivalscouk httpwwweifcoukvisiting-edinburghedinburghs-festivalsedinburghs-festivals

Τα φεστιβάλ του Εδιμβούργου

Edinburgh International Film Festival bull Edinburgh Jazz and Blues Festival bull Edinburgh Art Festival bull Edinburgh Military Tattoo bull Edinburgh Festival Fringe Festival of Spirituality and Peace bull Edinburgh International Book Festival bull Edinburgh International Science Festival bull Scotlandrsquos International Childrenrsquos Theatre Festival bull Edinburghrsquos Christmas and Edinburghrsquos Hogmanay


Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ

Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης Μουσείων και

Τεχνικών Έργων

Έργο Αποκατάσταση Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά

Τεχνική Έκθεση

Ιούνης 2008

Στην Εστία της 11ης Μαρτίου 1895 διαβάζουμε

ότι ldquoτο χρώμα των θεωρείων και έξω και έσω

είναι βαθύ ερυθρόν μετά κοσμημάτων επιχρύσου

ορειχάλκουrdquo πράγμα που επιβεβαιώνει και η Νέα

Εφημερίς στις 15 Μαρτίου 1895 σημειώνοντας

ldquoΟ χρωματισμός της αιθούσης είναι εν γένει

ερυθρόςrdquo Το βαθυκόκκινο θα πρέπει να αναδείκνυε

καλύτερα την κομψή ανάγλυφη διακόσμηση και τους

θεωρειούχους από ότι ο σημερινός τόνος του μπεζ

ο οποίος κυριαρχεί στο ακροατήριο ζημιώνοντάς

το αισθητικά Και είναι πράγματι κρίμα που η

άτεχνη αλλαγή των χρωματισμών και του θόλου της

αίθουσας εμποδίζουν τον μέσο θεατή να εκτιμήσει

την αρχιτεκτονική της ποιότητα Γιατί καμιά άλλη από

τις σωζόμενες αίθουσές μας του 19ου αιώνα δεν

έχει τη δική της κομψότητα και αρμονία αναλογιώνraquo

[σ 7 έμφαση πρόσθετη]

ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ



Δνση Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων

Μνημείων

Τμήμα Μελετών Νεωτέρων Μνημείων

ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ

Αθήνα 24 Φεβρουαρίου 2011

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ

Εγκρίνουμε

Α Την χρωματική πρόταση της ορισθείσας

Επιτροπής από μέλη του ΚΣΝΜ των εξωτερικών

επιφανειών των όψεων του διατηρητέου κτηρίου

του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά ιδιοκτησίας του

Δήμου Πειραιά και

Β Την χρωματική πρόταση της ορισθείσας

Επιτροπής από μέλη του ΚΣΝΜ των στηθαίων

του εσωτερικού χώρου του αμφιθεάτρου του

διατηρητέου κτηρίου του Δημοτικού Θεάτρου

Πειραιά ιδιοκτησίας Δήμου Πειραιά και την

διαφοροποίηση των αρχικών αυθεντικών

χρωμάτων επιλέγοντας το χρώμα του μπεζ με

την επικάλυψη σε τόνους χρυσού των ανάγλυφων

παραστάσεών τους διότι με την χρωματική

αυτή επιλογή μειώνεται η έντονη παρουσία των

αποχρώσεων του κόκκινου χρώματος (οροφές

τοίχοι πλατεία καθίσματα) και επιτυγχάνεται

αρμονικότερη διαμόρφωση του χώρου από

αισθητικής πλευράς

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΠΑΥΛΟΣ ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΣraquo

[σ 2-3 έμφαση πρόσθετη]

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

laquoΕπαναφορά στην προηγούμενη θέση ή κατάσταση

επανόρθωσηraquo

[Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλος-Φυτράκης 1993]

ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑ

laquoΠράξη ή συμπεριφορά που παραβιάζει τα

δικαιώματα των άλλων κατάχρηση εξουσίας

ετσιθελισμόςraquo


Νίκος Αξαρλής

ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8

Το PassPORT αποτελεί μια φιλόδοξη προσπά-θεια επιχειρηματικής επένδυσης στον πολιτι-σμό του Πειραιά Μέσα στο τοπίο της πολιτιστι-κής κρίσης της πόλης μοιάζει προσπάθεια πολύ μόνη αλλά εξαιτίας της κρίσης η μοναξιά αυτή δεν του προσφέρει μονοπωλιακά οφέλη Ο επιχειρηματικός χαρακτήρας του εγχειρήματος καινοτομεί σε σχέση με τις μέχρι τώρα μορφές πολιτιστικής δραστηριότητας που προέρχονται είτε από τη Δημοτική Αρχή και τους πολιτι-στικούς θεσμούς της είτε από πρωτοβουλίες σωματείων και συλλόγων Το PassPORT δια-φοροποιείται όμως και σε σχέση με τον χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας διότι επιδιώκει να καταγραφεί (και με τη μέχρι τώρα πορεία του επιτυχώς) σε μια ποιοτική στάθμη που λεί-πει από τον Πειραιά μη υστερώντας σε τίποτα απέναντι στις καλές αντίστοιχες αίθουσες της Αθήνας Ως ανταπόδοση που θα του επιτρέψει τη βιωσιμότητα διεκδικεί ένα τμήμα της πίτας στην κατανάλωση πολιτισμού στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας με ιδιαίτερη στόχευση την τοπική αγορά

Η δημιουργία του στηρίζεται σε στέρεο σκε-πτικό Στην ιστοσελίδα του κάτω από τον τίτλο laquoόραμαraquo αναφέρεται στην αδιαφιλονίκητη δι-απίστωση της πολιτιστικής εγκατάλειψης του Πειραιά και laquoστην ανάγκη να καλυφθεί μέρος αυτού του κενούraquo laquoΠέρασαν σχεδόν τρεις δε-καετίες από τότε που άρχισε η αποψίλωση της πόλης του Πειραιά από σοβαρές πολιτιστικές πρωτοβουλίες και ταυτόχρονα η περιθωριο-ποίηση όσων ldquoτρελώνrdquo οραματίζονταν και οι οποίοι θα κρατούσαν ζωντανό αυτόν τον τόπο Το αποτέλεσμα γνωστό σε όλους Δεκάδες κα-ταξιωμένοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι τρά-βηξαν για άλλες γειτονιές της Αθήναςraquo (από την ιστοσελίδα του PassPORT) Ο επιχειρημα-

ΤΟ PASSPORT ΚΑΙ Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΟΥ

τίας Δ Χουρδάκης δικαιολογεί το διάβημά του με αναφορές στα σύντομα αλλά ουσιαστικά πολιτιστικά προηγούμενα της πόλης και στην επαφή του με αυτά laquoΕίμαι τρίτη γενιά Πειραι-ώτης έχω παρακολουθήσει παραστάσεις του Ροντήρη και συναυλίες του Θεοδωράκη στο Δημοτικό Θέατρο πρωτοποριακές ταινίες στην Κινηματογραφική Λέσχη Ήταν όνειρο ζωής να δημιουργήσω μια εστία πολιτισμού και το τόλ-μησαraquo (Καθημερινή 6 Φεβρουαρίου 2011) Η εγκατάσταση και η λειτουργία του PassPORT στο ιστορικό κτήριο του παλιού σινεμά Χάι Λάιφ που είναι ένα πολιτιστικό τοπόσημο για τον Πειραιά αποτελεί ακόμα μια αναφορά σε αυτή την παράδοση

Η πλατεία Κοραή με τα κτήρια και τα πάσης μορφής μαγαζιά της μοιάζει εξαιρετικά δη-μοκρατική ως προς τη λειτουργία της αλλά και ως προς την αισθητική της Το Δημοτικό Θέατρο γιαπί χρόνια τώρα έχει ενσωματωθεί στις συνειδήσεις των περαστικών αν όχι ως laquoαόρατοraquo ως είδος έργου σύγχρονης τέχνης που δεν αφορά τους Πειραιώτες ενώ η ιδιότητά του προ πολλού έχει ξεχαστεί Το PassPORT από την άλλη πλευρά της πλατείας είναι ένας χώρος σύγχρονος και ατμοσφαιρικός για οτι-δήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς σε live από συναυλίες παραστάσεις αναλόγια παρουσι-άσεις και αποτελεί εξαίρεση γιατί λειτουργεί με συγκεκριμένο πρόγραμμα και περιεχόμενο laquoγια μεγάλους και παιδιάraquo με βιβλιοπωλείο και λέσχη βιβλιόφιλων Η συμβολική παράσταση είναι χαρακτηριστική Απέναντι στο ακυβέρ-νητο Δημοτικό Θέατρο το PassPORT ενεργό έχει κατοχυρώσει ήδη μια ξεχωριστή μπράντα Το PassPORT όμως χρειάζεται το Δημοτικό Θέατρο να λειτουργεί χρειάζεται πολιτιστική ατμόσφαιρα στην πόλη για να μπορέσει να στα-


Π 9


θεροποιήσει ένα συστηματικό επιτόπιο κοινό γιατί το μεγαλύτερο πρόβλημά του φαίνεται να είναι ότι κινείται στο μεταίχμιο ανάμεσα σε μία αποκεντρωμένη σκηνή της ευρύτερης αθηναϊ-κής λεκάνης και έναν χώρο τοπικής δυναμικής Η προσέλκυση αθηναϊκού κοινού δεν είναι εύκολη γιατί ο Πειραιάς μοιάζει πολύ μακρι-νός Όπως επισημαίνει ο Γιώργος Χρoνάς laquoοι Πειραιώτες θεωρούν την άνοδο στην Αθήνα εύκολη υπόθεση Οι Αθηναίοι βρίσκουν ότι ο Πειραιάς είναι μακρινός και δαιδαλώδηςraquo (Καθημερινή όπ) Η εύστοχη διαπίστωση του Γιώργου Χρονά εξηγεί και τα προβλήματα της τοπικής κατοχύρωσης Αυτό σημαίνει ότι αν η τοπική δυναμική δυσκολεύεται να εκφραστεί σε αυτό η αιτία δεν είναι το ίδιο το PassPORT αλλά η πολιτιστική ξηρασία του Πειραιά Όταν πάντως μιλάμε για πολιτιστική ατμόσφαιρα στην πόλη δεν εννοούμε τα γνωστά σενάρια υπερπα-ραγωγής (εξαγγελία του ΟΛΠ για τη δημιουργία πολιτιστικής ακτής στο λιμάνι και το Δημοτικό Θέατρο να πλέει ακυβέρνητο για να χρησιμο-ποιήσουμε έναν ναυτικό όρο) τα οποία περισ-σότερο παράγουν αδράνεια παρά laquoόρεξηraquo για πολιτιστική ανάπτυξη Θα είναι προς όφελος του PassPORT κατά συνέπεια η ανάπτυξη του πο-λιτιστικού ιστού της πόλης ξεκινώντας από την οργάνωσή της (το κυκλοφοριακό για παράδειγ-μα) και την παραγωγική λειτουργία της Δημοτι-κής Αρχής μέχρι την ανάπτυξη και τη στήριξη άλλων πόλων πολιτιστικής παραγωγικότητας

Η ίδια η μουσική σκηνή του PassPORT (που είναι η κύρια σκηνή του) μέσα στο ευρύτε-ρο πρόγραμμά της δίνει διακριτικά βήμα στη δήλωση της εντοπιότητας Μερικές από αυ-τές τις παρουσίες αποτελούν επιστροφή στην πόλη ndash οι Active Member o Stereo Mike για παράδειγμα που εμφανίστηκαν στη σκηνή του

PassPORT φέτος και η Sugahspank πέρυσι είναι Πειραιώτες Η προβολή αυτής της εντο-πιότητας γίνεται χωρίς να δημιουργεί παρηχή-σεις με τον στενοκέφαλο και εν πολλοίς laquoεπαρ-χιώτικοraquo τοπικισμό γίνεται δηλαδή χωρίς να παρακάμπτεται το κριτήριο της ποιότητας

Σημαντικό τμήμα του προγράμματος του PassPORT είναι οι εκδηλώσεις λόγου τις Τε-τάρτες Ο τομέας αυτός το πιο δύσκολο κομ-μάτι του εγχειρήματος έχει αναληφθεί από τον Γιώργο Χρονά με σημαντικά ονόματα να κατεβαίνουν στον Πειραιά και το PassPORT προσφέρει βήμα σε γνωστούς αλλά και νέους συγγραφείς Η ομιλία του Μένη Κουμανταρέα στο PassPORT για παράδειγμα με τίτλο laquoΜια θητεία στον Πειραιάraquo ήταν και μια επιστροφή laquoστα παλιά λημέριαraquo ενός laquoπου επί τρία χρό-νια υπήρξε έστω θετά Πειραιωτάκι κι αυτόςraquo Ήταν ένα γεγονός που εκτός από την επαφή με τον σημαντικό συγγραφέα βάζει ξανά τον Πει-ραιά στον λογοτεχνικό χάρτη

Το PassPORT απευθύνεται στις δημιουργικές δυνάμεις της πόλης laquoμε συνένοχο τον Γιώργο Χρονά και συνταξιδιώτες όλους αυτούς που μέχρι χθες παρέμεναν άστεγοι σε μία πόλη που ενώ την αγαπούν με πάθος δεν βρίσκουν ανταπόκρισηraquo όπως αναφέρει η ιστοσελίδα του και συνδέει τον Πειραιά με την πολιτιστική παραγωγή κρατώντας τον ανοικτό στον κό-σμο Χρειάζεται στήριξη για να συνεχίσει την πορεία του σε ποιοτική τροχιά και να συμβάλει στην προοπτική της ανασύστασης της πολιτι-στικής ζωής της πόλης

laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10

Το περιεχόμενο του βιβλίου αφορά την καταγραφή

και την ερμηνεία της πολεοδομικής συγκρότησης

και της αρχιτεκτονικής εξέλιξης του Πειραιά στο

διάστημα από την ίδρυση της νεότερης πόλης

μέχρι την αρχή των Βαλκανικών πολέμων

Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει το σημερινό θε-

σμοθετημένο ιστορικό κέντρο εκτός από το τμήμα

του Νέου Φαλήρου το οποίο αναπτύχθηκε σχεδόν

αυτοδύναμα και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ndashως

τόπος εξοχικής κατοικίας και αναψυχήςndash μετά τη

σύσταση του ομώνυμου σιδηροδρομικού σταθ-

μού Η καταληκτική χρονολογία το έτος 1912

έχει επιλεγεί με κριτήρια την ολοκληρωμένη

ανάπτυξη της περιοχής μελέτης τη συμπλήρωση

των κεντρικών λειτουργιών και των υποδομών

(κυρίως της λιμενικής και της μεταφορικής)

καθώς και την αρχή διαφοροποίησης του αρχι-

τεκτονικού λεξιλογίου ndash προσαρμοζόμενου προς

τις επιταγές των έντονων εκλεκτικιστικών τάσεων

και της χρήσης νέων υλικών

Η μελέτη εντάσσεται στο πλαίσιο του κατά τα τε-

λευταία χρόνια αυξημένου επιστημονικού ενδιαφέ-

ροντος για την αποκωδικοποίηση και την ερμηνεία

των αιτίων και των συνθετικών αρχών που διέ-

πουν την οργάνωση και τη φυσιογνωμία της νεοελ-

ληνικής πόλης Ο κύριος στόχος συνοψίζεται στην

τεκμηρίωση της αξίας του νεότερου Πειραιά ως

ιστορικού συνόλου διαμέσου της αποκάλυψης της

αρχιτεκτονικής ταυτότητας του τόπου ndash ενός τόπου

που ακόμη και στις πρόσφατες ιστοριογραφικές

πηγές αναφέρεται περισσότερο είτε για τη σημασία

της λιμενικής υποδομής του είτε για τη θεαματική

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΒΗΜΑ Η Σταματίνα Μαλικούτη παρουσιάζει τα συμπεράσματα της έρευνάς τηςΠΕΙΡΑΙΑΣ 1834-1912 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς Αθήνα 2004

βιομηχανική ανάπτυξή του τον 19ο αιώνα

Η ίδρυση του νεότερου Πειραιά αμέσως μετά την

ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του νεο-

ελληνικού κράτους συναρτάται με τη νευραλγική

γεωγραφική θέση του τόπου και την απουσία οδι-

κού δικτύου στην ηπειρωτική χώρα Παράλληλα ο

σχεδιασμός του εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο

της εποικιστικής πολιτικής που εφαρμόζεται κατά

την οθωνική περίοδο και η οποία ndashστη συγκεκρι-

μένη περίπτωσηndash εξειδικεύεται στη δημιουργία

των ευνοϊκών συνθηκών τη θέσπιση των κατάλ-

ληλων κινήτρων και τη νομοθέτηση ρυθμίσεων για

τον επαναπροσδιορισμό του ιδιοκτησιακού καθε-

στώτος με στόχο την προσέλκυση εποίκων αρχικά

Χίων και μεταγενέστερα Υδραίων

Οι δύο συντάκτες του πρώτου Σχεδίου Πόλεως

ndashο Σταμάτης Κλεάνθης και ο Eduard Schaubertndash

σχεδιάζουν ουσιαστικά μια περιφερειακή πόλη με

τη λειτουργική συγκρότηση εμπορικού και ναυ-

τιλιακού κέντρου ακολουθώντας τα νεοκλασικά

πρότυπα Προβλέπουν άνετους δημόσιους ελεύ-

θερους χώρους και δενδροφυτεμένες λεωφόρους

μεγάλου πλάτους οικοδομήσιμα οικόπεδα σημα-

ντικού εμβαδού και δημόσια κτήρια στον άξονα

των κεντρικών οδών Επιπλέον προγραμματίζουν

την οργάνωση αυτοδύναμων συνοικισμών με

κριτήριο τη γεωγραφική προέλευση των εποίκων

αν και προτείνουν σχεδόν το σύνολο των κεντρι-

κών λειτουργιών στον Χιακό τομέα Το πρώτο αυτό

σχέδιο εφαρμόζεται με αρκετές τροποποιήσεις ndashμε

κυριότερη την κατάτμηση των αρχικά προβλεπόμε-

νων οικοπέδωνndash ως συνέπεια της μικρής προσέ-


Π 11


λευσης κατοίκων στις πρώτες δεκαετίες και της

δυστοκίας της ελληνικής οικονομίας

Στα 1864 η χωροθέτηση του σταθμού της σιδη-

ροδρομικής γραμμής Πειραιώς-Αθηνών η οποία

άρχισε να λειτουργεί το 1869 είναι το έναυσμα όχι

μόνο για την πρώτη μεγάλης κλίμακας αναθεώρηση

του ρυμοτομικού της πόλης με την επέκτασή του

προς τη μετέπειτα βιομηχανική ζώνη αλλά και για

τη διαφοροποίηση της εξέλιξης του τόπου από την

αρχικά laquoτεταγμένηraquo ndashτου επινείου της πρωτεύου-

σαςndash κυρίως με τη διεύρυνση της εσωτερικής και

της εξωτερικής αγοράς αλλά και εξαιτίας ευνοϊκών

παραγόντων από τις διεθνείς συγκυρίες Η θεαματι-

κή ανάπτυξη της οικονομίας του Πειραιά στο τελευ-

ταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και σχεδόν αδιάλειπτα

μέχρι το 1922 με κινητήριους μοχλούς κυρίως τη

δευτερογενή παραγωγή και τη ναυτιλία σε συνδυ-

ασμό με την εντατική κατασκευή έργων υποδομής

κατά την τρικουπική περίοδο ndashπου είχε ως κύριο

αποτέλεσμα τη σύνδεση του τόπου με τα σιδηρο-

δρομικά δίκτυα σε τοπικό και εθνικό επίπεδοndash προ-

καλούν αφενός πληθυσμιακή έκρηξη και αφετέρου

κατακόρυφη άνοδο των δεικτών της οικοδομικής

δραστηριότητας Λιγότεροι από 11000 μόνιμοι κά-

τοικοι απογράφονται το 1870 και τουλάχιστον 50000

το 1896 κάτοικοι ποικίλης προέλευσης που όμως

σύντομα αφομοιώνονται σε μια εσωστρεφή τοπική

κοινωνία στην οποία η μεταπρατική αστική τάξη

υπερτερεί Σχετικά με τις οικοδομές στα μέσα της

δεκαετίας του 1870 καταγράφονται 2500 ιδιωτι-

κά κτήρια ενώ στα 1898 4500 Οι συνεπαγόμενοι

μετασχηματισμοί στην οργάνωση και τη μορφή του

αστικού χώρου είναι αξιοσημείωτοι και καθοριστι-

κοί για τη μετέπειτα εξέλιξη της πόλης

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω ο Πειραιάς αν και

σχεδιάζεται ως εμπορική πόλη-λιμάνι σταδιακά

διαφοροποιείται από τις ομοειδείς περιφερειακές

υπερβαίνοντας τα πεπερασμένα πλαίσια του laquoαυτοε-

ξυπηρετούμενουraquo επινείου-δορυφόρου της Αθήνας

Χάρις στην πρωτεύουσα την αυτάρκη εσωτερική

αγορά του τους τότε δραστήριους δημάρχους του και

τους δημιουργικά τοπικιστές κατοίκους του εξελίσ-

σεται σε αυτοδύναμο αστικό κέντρο με ολοκληρωμέ-

νη πολεοδομική συγκρότηση και αξιόλογη αρχιτεκτο-

νική φυσιογνωμία από τα τέλη του 19ου αιώνα μια

πόλη με επαρκείς δημόσιους ελεύθερους χώρους

σχεδιασμένο αστικό εξοπλισμό πλήθος ιδιωτικών

κτηρίων και σημαντικά δημόσια οικοδομήματα

Ειδικότερα η αρχιτεκτονική δημιουργία αποδει-

κνύεται πολυδιάστατη και επηρεάζεται από τα

κλασικιστικά πρότυπα και τα μορφολογικά μέσα

του ιστορισμού που σταθερά επιβιώνουν μέχρι

τις αρχές του 20ού αιώνα ενώ εναρμονίζεται

προς τις κατασκευαστικές πρακτικές και απαιτή-

σεις του 19ου αιώνα

Στις πρώτες δεκαετίες η ιδιωτική αρχιτεκτονική

αντιπροσωπεύεται από μεμονωμένα παραδείγματα

αφού η οικονομική δυσπραγία των πρώτων οικιστών

οδηγεί από τη μία σε προσωρινά νόμιμες πρόχειρες

κατασκευές ndashόπως αυτές της Υδραϊκής συνοικίαςndash

και από την άλλη στην αυθαίρετη δόμηση Η εικό-

να μεταβάλλεται μετά το 1860 οπότε η οικοδομική

δραστηριότητα αλλάζει ρυθμούς και ακολουθεί τα

μορφολογικά πρότυπα κυρίως του αθηναϊκού κλασι-

κισμού Οι αστικές κατοικίες τα μέγαρα τα λαϊκά κτί-

σματα της Υδραϊκής συνοικίας του Χατζηκυριάκειου

και του Προφήτη Ηλία τα ξενοδοχεία τα εργοστάσια

και οι υπόλοιποι επαγγελματικοί χώροι χαρακτηρίζο-

νται από ποικιλία ύφους και γνωρισμάτων

Πολυμορφία επικρατεί και στη σύνθεση των δημό-

σιων κτηρίων Ενώ στα πρώτα χρόνια κατασκευά-

ζονται απλά και λειτουργικά στη συνέχεια σχεδιά-

ζονται ως οικοδομήματα με μνημειακό χαρακτήρα

όπως το Δημοτικό Θέατρο Οι εγκαταστάσεις της λι-

μενικής ζώνης και οι σιδηροδρομικοί σταθμοί που

συμπληρώνουν τις υποδομές του Πειραιά έχουν

σημαντικό μερίδιο στη διαμόρφωση της εικόνας

του αστικού τοπίου Τέλος οι δημόσιοι ελεύθεροι

χώροι που σχεδιάζονται και εξοπλίζονται με κάθε

λεπτομέρεια ολοκληρώνουν το πολύπτυχο της

αρχιτεκτονικής ταυτότητας της πόλης και την ιδιαί-

τερη αισθητική του χώρου της

Με την ανάλυση πλήθους παραδειγμάτων ιδιω-

τικών κτηρίων και οικοδομημάτων της επίσημης

αρχιτεκτονικής τα παραπάνω αποδεικνύονται

μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου Η από-

δειξη ωστόσο δεν συνιστά και το τελικό μήνυμα

του βιβλίου διττός φιλοδοξεί να είναι ο απόηχός

του στον απλό ndashτον μη ειδήμοναndash αναγνώστη Η

ανακάλυψη του άγνωστου Πειραιά και του αξιό-

λογου αστικού πολιτισμού του να τον οδηγήσουν

στην αποκάλυψη και τη συνειδητοποίηση της

διαρκούς απαξίωσης του αξιοπρόσεκτου ιστορι-

κού πλούτου της πόλης παρά τα από τους εκά-

στοτε αρμόδιους υπεσχημένα Μακάρι αυτό να τον

προβληματίσει ενεργά


Π 12

laquoΗ σχέση του Γ Κουνέλλη με τη θάλασσα είναι παλιά όσο και φυσική Ήταν επόμενο ο Πειραιάς η γενέτειρά του η οικογενειακή του ιστορία καθώς και το ιστορικό παρελθόν της χώρας καταγωγής του να τον δέσουν άρρηκτα μαζί τηςraquo Κατερίνα Κοσκινά

Οι φωτογραφίες του Μανώλη Μπαμπούση για την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στο ΜS ΙΟΝΙΟΝ στον Πειραιά το 1994

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΑΣΤΑ-ΠΛΕΣΣΑ


Π 13


Η αλλαγή από τον 19ο στον 20ό αιώνα σηματοδότησε την κατεδάφιση των πολιτιστικών υποδομών του Πειραιά και την αρχή μιας μακροχρόνιας κοινωνικής υποβάθμισης της πόλης Κεντρικό στοιχείο της παθολογίας ήταν η παράλυση της δημοτικής εξουσίας Από το 1903 ανεπαρκείς δημοτικές αρχές διαδέχονταν η μία την άλλη Η πιο συστηματική οργα-νωμένη και φιλόδοξη προσπάθεια αντιστροφής της πτωτικής πορείας που έγινε μέσα στον Μεσοπόλεμο ήταν στη διάρκεια της δημαρχίας του Τάκη Παναγιωτόπουλου από το 1925 Ο Παναγιωτόπουλος ήταν φιλελεύθερος βενιζελικός και επικράτησε χάρη στις προσφυγικές ψήφους Με την πολιτική του προσπάθησε να αναβιώσει την πολιτιστική φυσιογνωμία του Πειραιά να στοιχίσει και να δώσει πνοή στους ισχνούς κοινωνικούς και πολιτιστικούς της θεσμούς Το 1930 στη συμμετοχή του Πειραιά στους εορτασμούς για την εκατο-νταετία από την ίδρυση του ελληνικού κράτους υπάρχουν δείγματα της προωθητικής συσπείρωσης της κοινωνίαςΣτη συγκυρία αυτή υπήρξαν παράλληλες κινήσεις από την κοινωνία και τις οργανώσεις της Ο Ολυμπιακός που ιδρύθη-κε το 1925 απευθύνθηκε στον Δήμο δηλώνοντας ότι laquoείμεθα έτοιμοι να βοηθήσωμεν την Δημοτικήν Αρχήν της πόλεως εις οιονδήποτε εκπολιτιστικόν έργον της διότι είμεθα νέοι και αγαπώμεν τον Πειραιάνraquo Στη Λέσχη του δίνονταν φιλολογι-κές διαλέξεις θεατρικές παραστάσεις μαθήματα ζωγραφικής και μουσικής Επίσης η Λέσχη ενοικίαζε χώρους της για εκδηλώσεις ή για τη στέγαση πολιτιστικών σωματείωνΗ εφημερίδα Σφαίρα με ενθουσιασμό υπογράμμιζε ότι laquoεπιτέ-λους η κοινωνία του Πειραιά διαθέτει μια εξαιρετική αίθουσα μοναδική στην πόλη και ισάξια των καλυτέρων της Αθήνας όπου μπορούν να συναντώνται και να ξοδεύουν τον χρόνο τους οι Πειραιώτες Κατrsquo αυτόν τον τρόποraquo έγραφε η Σφαίρα laquoοι πόροι της υψηλής κοινωνίας δεν θα κατευθύνονται στα κέντρα της πρωτεύουσας αλλά θα παραμένουν σε πειραιώτικα χέριαraquoΣημαντικά σωματεία ήταν ο Λογοτεχνικός-Καλλιτεχνικός Όμιλος με εμψυχωτές τοπικούς λόγιους και καλλιτέχνες ο οποίος δημιούργησε και θεατρική σκηνή laquoτύπου γαλλικής μπουάτraquo η Εταιρία Διανοουμένων που προήλθε από αυτόν ο θίασος laquoΝέοι του Πειραιώςraquo (1926) η laquoΈνωσις Επιστημόνων Πειραιώςraquo ο laquoΣύνδεσμος Νέων Πειραιώςraquo και η laquoΕταιρία Καλλιτεχνών Πειραιώςraquo η μακρόβια laquoΦιλολογική Στέγη Πει-ραιώςraquo από το 1930 και η laquoΦιλική Εταιρία Νέωνraquo από το 1932 Τα τρία σωματεία που είχαν τη λέξη laquoΝέοςraquo στην ονομασία τους σηματοδοτούν και την εμφάνιση μιας ομάδας νέων λογο-τεχνών και καλλιτεχνών όπως ο Κώστας Σούκας ο Χρήστος Λεβάντας κά και υποβάλλουν την ιδέα της πολιτι-στικής αναγέννησης που επικρατεί στην πόλη Την ίδια εποχή

ΔΗΜΑΡΧΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ 1925-1931 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

οργανώθηκαν τα φυσιολατρικά και εκδρομικά σωματεία ο laquoΦυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώςraquo ο laquoΖήνωνraquo κά Χαρακτηριστικό του πνεύματος που επικρατούσε ήταν η laquoΠαμπειραϊκή Ένωσηraquo η οποία ιδρύθηκε το 1930 με σύνθημα laquoΟ Πειραιεύς διά τον Πειραιάraquo Την ίδια εποχή ο Σύλλογος Ιδιω-τικών Εκπαιδευτικών πρόβαλλε την laquoαγάπη και τον σεβασμό προς παν εθνικόν συναίσθημα και την ενίσχυσιν της αγάπης ταύτης προς τον Τοπικισμόνraquo Όλες αυτές οι κινήσεις που προέρχονταν από την κοινωνία βρήκαν στη δράση του Τάκη Παναγιωτόπουλου έναν συνειδητό οργανωτή Με πρωτοβου-λία του ιδρύθηκε η Δημοτική Βιβλιοθήκη το 1927 και προκηρύ-χθηκε διαγωνισμός για τη συγγραφή της ιστορίας του Πειραιά Ο Παναγιωτόπουλος οργάνωσε επίσης τη Δημοτική Φιλαρμο-νική που έδινε συναυλίες στις πλατείες του Πειραιά και πολλές φιλολογικές και επιστημονικές διαλέξεις Το 1931 απένειμε το Αριστείο του Δήμου σε δέκα σημαντικούς Πειραιώτες από τον χώρο της Τέχνης και της Επιστήμης (Νιρβάνα Πορφύρα Βουτυρά Μελά κά) Πολλοί από αυτούς είχαν ήδη φύγει από τον Πειραιά αλλά η κίνηση είχε το μήνυμα της διεκδίκησης ενός συμβολικού επαναπατρισμού Με όλα αυτά η πολιτιστική ζωή του Πειραιά έμοιαζε να ανθεί πάλι και η κοινωνία να βγαίνει από το τέλμα Όμως η δημιουρ-γική αυτή ευφορία τερματίστηκε άδοξα Τα συσσωρευμένα χρέη του Δήμου από την εποχή της οικοδόμησης του Δη-μοτικού Θεάτρου και κάποιες διαχειριστικές ατασθαλίες του Δημάρχου οδήγησαν στην παρέμβαση του εισαγγελέα το 1931 και ο Τάκης Παναγιωτόπουλος βρέθηκε στη φυλακήΗ Γενική Ασφάλεια Πειραιώς όπου κρατήθηκε ο Παναγιω-τόπουλος laquoμετεβλήθη εις τόπον παλλαϊκών συμπαθειώνraquo όπως έγραψε η Ακρόπολις διότι ο Δήμαρχος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός για την πολιτεία του laquoΠερίπου από της 7 πμ το μέγαρον της Γενικής Ασφαλείας είχε περικυκλωθεί από πλήθη κόσμου πάσης τάξεως και ηλικίας Καταστηματάρχαι εργατικοί ναυτικοί υπάλληλοι νέοι μεσήλικες γέροντες είχαν θεωρήσει φαίνεται καθήκον των να επισκεφθούν τον υπό κράτησιν Δήμαρχον να τον εμψυχώσουν και να του εκφράσουν εμπιστοσύνη Το αλλόκοτον αλλά και συμπαθές εν πολλοίς φαινόμενον ενετάθη τας μεσημβρινάς ώρας και εξηκολούθησε μέχρι βαθυτάτης νυκτός διά να φέρη ενώπιον του Δημάρχου χιλιάδας ανθρώπων [hellip] Τοιουτοτρόπως το γραφείον του Διοικητού της Ασφαλείας όπου παραμένει ο κ Παναγιωτόπουλος έχει μεταβληθή εις τόπον ατελειώτου δια-δηλώσεωςraquo γράφει η Ακρόπολις δίνοντας γλαφυρά την εικόνα του τέλους ενός σημαντικού ανορθωτικού εγχειρήματος

Βάσιας Τσοκόπουλος


Π 14

Φωτογραφία Μανώλης Μπαμπούσης από την έκδοση του Ιδρύματος Ι Φ Κωστόπουλου MS ΙΟΝΙΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΟΥΝΕΛΛΗΣ Μπάστας-Πλέσσας 1997


Π 15


Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΠΟΛΗΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΝΕΛΛΗ

Το 1994 το ΄Ιδρυμα Ιωάννου Φ Κωστόπουλου διοργάνωσε την πρώτη αναδρομική έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στην Ελλάδα στο φορτηγό πλοίο laquoΙόνιονraquo στον Πειραιά laquoΗ σχέση του Γ Κουνέλλη με τη θάλασσα είναι παλιά όσο και φυσική Ήταν επόμενο ο Πειραιάς η γενέτειρά του η οικογενειακή του ιστορία καθώς και το ιστορικό παρελθόν της χώρας καταγωγής του να τον δέσουν άρρηκτα μαζί της [hellip] Η ιδέα της έκθεσης στο πλοίο ήταν μια ιδέα του ίδιου του καλλιτέχνηraquo γράφει η Κατερίνα Κοσκινά laquoΌπως έκανε συχνά σε όλη τη μέχρι τώρα πορεία του ο Γ Κουνέλλης έψαξε και σε αυτή την περίπτωση για ένα χώρο που να ταιριάζει στο έργο του και όχι για ένα χώρο στον οποίο να το προσαρμόσειraquo laquoΤο εικαστικό αυτό γεγονόςraquo γράφει παρακάτω η Κατερίνα Κοσκινά laquoπου από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως επιστροφή του Κουνέλλη στον τόπο του δεν ήταν νομίζω τίποτα παραπάνω από ακόμα ένα σταθμό στο αέναο ταξίδι του ένα σταθμό που έχει την αξία του γυρισμού όχι ως γεγονός αλλά ως έννοιαraquo ( Ίδρυμα Ι Φ Κωστόπουλου MS ΙΟΝΙΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΟΥΝΕΛΛΗΣ εκδόσεις Μπάστας-Πλέσσας 1997) Η έννοια της επιστροφής στο πλαίσιο της πολιτιστικής πραγματικότητας του Πειραιά είναι πρωτεύον πεδίο επεξεργασίας και προβληματισμού για το laquoΠraquo

Το φθινόπωρο του 1994 ο Γιάννης Κουνέλλης έδεσε το μότορσιπ laquoΙόνιονraquo νηολογίου Πειραιά στον κεντρικό μόλο του λιμανιού κάτω από το κατεδαφισμένο Ρολόι το Δημαρχείο της πόλης για σχεδόν 100 χρόνια Το χωρίς σημαία ταλαι-πωρημένο φορτηγό (πρώην laquoDec Gloriaraquo από τη βόρεια Ολλανδία) ndashπου μετέφερε πότε τσιμέ-ντα πότε μετάλλευμα πότε κάρβουνοndash είχε ως κάργκο στο μοναδικό του αμπάρι τις λαμαρίνες τα σακιά με τα κάρβουνα τα σίδερα τις φωτιές τα ξύλα τα μπαμπάκια και τις πέτρες των γλυ-πτών του Κουνέλλη Στο κέντρο της μίας πλευράς του αμπαριού ο Κουνέλλης είχε τοποθετήσει κάθετα 5 μεγάλες λαμαρίνες και πάνω τους είχε βάλει σε σειρές τις πέτρες που αποτελούσαν την Επιστολή του Καλλιτέχνη στη Γενέθλια ΠόληΣτο λιμάνι του Πειραιά το laquoΙόνιονraquo ολόκληρο και αδιαίρετο μεταμορφώθηκε σε ένα έργο της σχέ-σης του Κουνέλλη με την Πόλη Για τον Πειραιά τα έργα του Κουνέλλη στο αμπάρι ήταν κινέζικα και η πόλη δεν μπορούσε να διαβάσει την Επι-στολή Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε εκείνους τους δύο μήνες επάνω στο κατάστρωμα πού και πού μόνο κοιτώντας κάτω στο αμπάρι

Από το κατάστρωμα μπορούσες να δεις τα ετερόκλητα υλικά των συνθέσεων του Κουνέλλη ζωντανά να κινούνται στην αέναη κίνηση των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων απέναντι τα Καρβουνιάρικα και δίπλα τα σίδερα τα ατσάλια τα γυαλιά και τα ξύλα των πολυώροφων χτιρίων της Ακτής Μιαούλη και του άδοξου laquoΠύργουraquo Τα δεμάτια από τα μπαμπάκια της αποξηραμένης Κωπαΐδας Οι φωτιές από τα καμινέτα και τις οξυγονοκολλήσειςΓιrsquo αυτό είχε χώσει στο αμπάρι τα δικά του προϊόντα ο Κουνέλλης Κανένα έργο του δεν ήταν στο κατάστρωμαΤα έφερνε επεξεργασμένα πίσω ως μεταπράτης Ή έκανε μια πρόταση για τη μεταμόρφωση του Πειραιά με τη δημιουργική ανάπλαση των υλικών που έκαναν αυτή την πόληΤο laquoΙόνιονraquo μαζί με τον καπετάν Γιάννη σάλπαρε τον Νοέμβρη του lsquo94Η πρότασή του όμως βρίσκεται εκεί και περιμένει ndash



Π 16 Συνεργάτες του τεύχους

Γιώργος ΣταϊνχάουερΑρχαιολόγος πρώην διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς Ανάμεσα στα βιβλία του Τα μνημεία και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά (1998) Ο πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα (2000) Ιστορική γεωγραφία του αρχαίου κόσμου Ελλάδα-Ρώμη (2009)

Σταματίνα ΜαλικούτηΔιδάκτωρ Αρχιτέκτων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Δομικών Έργων του ΤΕΙ Πειραιά και προσκεκλημένη εισηγήτρια στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών laquoΠροστασία Μνημείωνraquo (ενότητα laquoΑνάλυση και Αναγνώριση Ιστορικών Κέντρων Πόλεωνraquo) του ΕΜΠ

Αναστασία Φραντζεσκάκη Διδάκτορας κοινωνικών επιστημών μέλος του ΔΣ της Ένωσης Μονίμων Υπαλλήλων ΟΛΠ

Νίκος Αξαρλής Ιστορικός τέχνης

Βάσιας ΤσοκόπουλοςΙστορικός

Ομάδα ΠαραγωγήςΝίκος ΑξαρλήςΑντώνης Ηλιάκης Ελισάβετ Λογοθέτη Λύρα Βάσιας Τσοκόπουλος

Υπεύθυνος ύληςΒάσιας Τσοκόπουλος

ΣχεδιασμόςΑντώνης Ηλιάκης

Ηλεκτρονική διεύθυνση pireasfyahoogr

Ταχυδρομική διεύθυνσηΒιβλιοπωλείο ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΚαραολή Δημητρίου 43 amp Καραΐσκου 185 32 Πειραιάς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗ

Το laquoΠraquo βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία

Στον Πειραιά

ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ (κεντρική διάθεση)Καραολή-Δημητρίου 43 Τ 210 41 38 114

PASSPORTΚαραΐσκου 119 Πλατεία ΚοραήΤ 210 42 96 401

ΚΙΒΩΤΟΣΔραγάτση 1Τ 210 41 38 522

Στις συνοικίες

ΚΑΜΙΝΙΑ ΜΠΙΤΖΗΛΟΣ Αγίου Ελευθερίου 81 Τ 210 48 32 641

ΠΕΡΑΜΑ ΜΟΛΥΒΙ Εθνάρχου Μακαρίου 7 (ΙΚΑ) Τ 210 44 13 152

ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΓΡΑΦΙΔΑΕλευθ Βενιζέλου 188 Τ 210 46 31 313

ΓΡΑΦΟΡΑΜΑ Κωστή Παλαμά 16Τ 210 46 28 275

ΑΜΦΙΑΛΗ ΙΛΙΑΣ Ξάνθου 36 Τ 210 43 22 258

ΝΙΚΑΙΑ Η ΑΧΤΙΔΑΚύπρου 71Τ 210 49 34 688

ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ Μεγ Αλεξάνδρου 91Α Τ 210 49 42 373

Στην Αθήνα

Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ Σόλωνος 60

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣΔιδότου 39 και Ιπποκράτους

ISSN 1792-8680


Π 2

laquoΕκεί κάτω στα βράχια της Φρεαττύδας που καθημερινά μάς πήγαινε την αδελφήν μου κι εμένα η γιαγιά μας ανάμεσα στα τραχιά εκείνα βράχια όπου η αύρα έσειεν απαλά το μίσχο του φυτού που φύτρωνε στις κουφάλες των βράχων στο χώμα το θεοφόρο το σπαρμένο από τα θραύσματα των αγγείων ανάμεσα στα χαίνοντα πηγάδια που μου μιλούσαν για τους αρχαίους κατοίκους αυτής της γης της γης μου εμόρφωνα τη συνείδησή μου και έπλαθα την ιστορία μουraquo

Δημήτρης Πικιώνης 1958

Υπάρχουν πόλεις χωρίς παράδοση ndashπόλεις του

νέου κόσμου ή δημιουργήματα νέων αναγκών

του παλαιούndash που για δεκαετίες προσπαθούν

να κτίσουν την ιστορία τους Όπως υπάρχουν

και άλλες όπου μνημεία κείμενα και αναμνή-

σεις του παρελθόντος μπλέκονται τόσο στενά

με το περιβάλλον και την καθημερινότητα

ώστε βιώνονται από τον κάτοικο τον επισκέ-

πτη και τον προσκυνητή ως ζωντανή ιστορία

επιβάλλοντας τον κόσμο τους και το χρώμα

τους και απαιτώντας συμπεριφορές που του

ταιριάζουν Πόλεις με συνέχεια και παράδοση

στις οποίες θα μπορούσε να ανήκει αν το είχε

θελήσει (αλλά η θέληση εδώ αποτελεί μέρος

του προβλήματος) και η Αθήναhellip

Διαφορετικά ο Πειραιάς Η ιστορικότητα που

η πόλη διεκδικεί από την επανίδρυσή της

μετά από ένα απόλυτο κενό 2000 χρόνων

προσδιορισμένη ήδη από τη συνέχεια του

τοπίου της χερσονήσου δίνεται από την ίδια

τη λειτουργία της ως της θαλάσσιας πύλης

της νέας Αθήνας και ως αντίστιξης σε αυτήν

Σε αντίθεση με το φυσικά ανεπτυγμένο γύρω

από την Ακρόπολη άστυ είναι μια νέα πόλη

ορθολογικά όπως και η αρχαία σχεδιασμέ-

νη και με τον ίδιο όπως εκείνη ετερόκλητο

δημοκρατικό πληθυσμό ναυτικών τεχνιτών

και εμπόρων και με μια κυρίαρχη δυναμική

επιχειρηματική τάξη ανοικτή στον έξω κόσμο

που ndashόπως και τότεndash θα αντιμετωπίζεται με

δυσπιστία από τον δεμένο ακόμα με το αγροτι-

κό εισόδημα και την πολιτική Αθηναίο

Η laquoιπποδάμειαraquo χάραξη του Πειραιά σχεδόν

επάνω στα χνάρια της αρχαίας πόλης όπως

και η νεοκλασική αρχιτεκτονική του ακόμα

και οι αναλογίες των συνθηκών ζωής της

σύνθεσης ή της νοοτροπίας του πληθυσμού

δεν θα ήταν δυνατόν να κρύψουν τις βαθιές

διαφορές που χωρίζουν τον αρχαίο από τον

ταξικά και χωροταξικά διχασμένο σύγχρονο

διάδοχό του Η νέα πόλη θα αποτελέσει έτσι

ένα ακόμα παράδειγμα της αποτυχίας τού ndash

εμπνευσμένου από τον σύγχρονο ευρωπαϊκό

κλασικισμόndash νεοελληνικού αστικού οράματος

μιας αναγέννησης της Ελλάδας μέσα από την

καθαρεύουσα γλώσσα και τη νεοκλασική αρ-

χιτεκτονική ένα όραμα που θα ξεθωριάσει και

θα ξεφτίσει μαζί με τα γύψινα κοσμήματα στις

προσόψεις των κτηρίων που επιμένουν να τη

θυμίζουν σε ένα περιβάλλον νεόκοπης γλωσ-

σικής και αρχιτεκτονικής βαρβαρότητας

Κανείς δεν αμφισβητεί σήμερα ότι το απελευ-

θερωτικό μήνυμα του αρχαίου κόσμου ndashόπως

ένα άλλο μεγάλο παράδειγμα η laquoκαλή είδη-

σηraquo του Ευαγγελίουndash δεν έχει σχέση με την

επανάληψη εξωτερικών άρα αδιάφορων μορ-

φών Ούτε κανείς αμφισβητεί ότι αν μπορεί να

γίνει πραγματικότητα τότε μόνο μέσα από την

αναζήτηση και την καλλιέργεια ndashμια διαδικα-

σία μακρόχρονης εσωτερικής αφομοίωσηςndash

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ


Π 3


























































































Π 4
















































Π 5



































μικού της






















































Π 6








Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 3


























































































Π 4
















































Π 5



































μικού της






















































Π 6








Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 4
















































Π 5



































μικού της






















































Π 6








Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 5



































μικού της






















































Π 6








Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 6








Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 7


ΕΡΥΘΡΟ

laquoΥΠΠΟ





Ιούνης 2008


















ΜΠΕΖ

laquoΥΠΠΟΤ




Μνημείων


ΕΞ ΕΠΕΙΓΟΝ




































ΧΡΩΜΑΤΑ


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 8







Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 9







laquoΠraquo

wwwpass-portgr


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 10



































































Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 11



































































































Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 12





Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 13







Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 14



Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Π 15

































Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680



























Στην Αθήνα



ISSN 1792-8680


Documents

Π 4 Piraeus #3