Βαρβάρα Παναγιωτίδου

Σχολική Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών, Δ/νσης Δευτεροβάθμιας Εκπ/σης Καρδίτσας vpana @ sch . gr

«ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ»

Τάξη: Α΄ ΓυμνασίουΠροβλεπόμενος διδακτικός χρόνος: πέντε (5) ώρες

Κριτήρια επιλογής του θέματος Το θέμα « άνθρωπος και διατροφή» κρίνεται κατάλληλο να επεξεργαστεί ως διαθεματικό σχέδιο εργασίας από τους μαθητές της Α΄ Γυμνασίου, επειδή:1) αναφέρεται στην διδακτέα ύλη της Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου και συγκεκριμένα στην ενότητα 2 « Πρόσληψη ουσιών και πέψη», 2) η διατροφή είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει και απασχολεί όλους τους ανθρώπους σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.3) υπάρχουν πολλές και εύκολα προσβάσιμες πηγές πληροφόρησης για το θέμαΔιατροφή, στον περιοδικό τύπο, στο διαδίκτυο, καθώς και σε κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό που βρίσκεται στις σχολικές βιβλιοθήκες και στους φορείς Αγωγής Υγείας και Περιβάλλοντος.

Σκοπός και στόχοι

Σκοπός της διεξαγωγής ενός σχεδίου εργασίας είναι να μάθουν οι μαθητές/τριες να αναζητούν, να συλλέγουν και να ταξινομούν πληροφορίες, να τις επεξεργάζονται και να βγάζουν συμπεράσματα, τα οποία θα μπορούν να παρουσιάσουν με τεκμηριωμένο τρόπο. Είναι μια ερευνητική διαδικασία που προάγει την κριτική και δημιουργική σκέψη, την διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης, δίνει τη δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των μαθητών σε ατομικό ή ομαδοσυνεργατικό επίπεδο. Επειδή οι μαθητές του ελληνικού σχολείου δεν είναι συνηθισμένοι να αυτενεργούν και να συνεργάζονται για την απόκτηση της γνώσης, κρίνεται απαραίτητη η παρουσία και ο συντονισμός των εργασιών από τον/την εκπαιδευτικό. Επομένως σκοπός είναι η διεξαγωγή του σχεδίου εργασίας να γίνει εντός του ωρολογίου προγράμματος και ο εκπαιδευτικός να έχει συμβουλευτικό και συντονιστικό ρόλο. Συγκεκριμένα προτείνεται , η διεξαγωγή του σχεδίου εργασίας να γίνει στο 10% του ετήσιου διδακτικού χρόνου της Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου, όπως προβλέπεται από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Ο χρόνος αυτός αντιστοιχεί σε πέντε διδακτικές ώρες. Σκοπός είναι, κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών, οι μαθητές να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο της ενότητας 2.4 της Βιολογίας, « Η πρόσληψη ουσιών και η πέψη στον άνθρωπο»,ως κύριο, αλλά όχι μοναδικό, πληροφοριακό υλικό, το οποίο θα

επεξεργαστούν ενεργητικά και βιωματικά, με τη βοήθεια των αντίστοιχων ερωτήσεων και εργασιών του διδακτικού πακέτου της Βιολογίας, κατάλληλα οργανωμένων όπως αναλύεται παρακάτω. Έτσι θα διδαχθεί η ύλη του μαθήματος της Βιολογίας, όχι όμως με τον παραδοσιακό τρόπο, που θέλει τον εκπαιδευτικό αναμεταδότη γνώσεων και τους μαθητές παθητικούς ακροατές. Κατά τη διεξαγωγή του σχεδίου εργασίας «Άνθρωπος και διατροφή», επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να πετύχουν τρία είδη στόχων (σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά Bloom), τους παρακάτω:

1. Γνωστικοί στόχοι: να γνωρίσουν τη μορφή και τη λειτουργία του πεπτικού συστήματος να συσχετίζουν τη διατροφή με θέματα υγείας, περιβάλλοντος και πολιτισμούνα γνωρίσουν τα πλεονεκτήματα της μεσογειακής διατροφήςνα προσδιορίζουν τις θρεπτικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και τη λειτουργία του οργανισμού τους 2. Ψυχοκινητικοί στόχοι: να αναπτύξουν ικανότητα συνεργασίας και επικοινωνίαςνα συμμετέχουν ενεργά, να αναλάβουν πρωτοβουλίες να αναπτύξουν δημιουργική ικανότητα και σκέψη 3. Συναισθηματικοί στόχοι: να αποκτήσουν κριτική στάση σε θέματα διατροφής να προβληματιστούν για τις δυνατότητες βελτίωσης της διατροφής τουςνα εκτιμούν την ισορροπημένη διατροφή.Οι παραπάνω στόχοι αποτελούν και στόχους του Αναλυτικού προγράμματος της Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου.

Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το σχέδιο εργασίας «Άνθρωπος και διατροφή» προτείνεται να διεξαχθεί στο 10% του ετήσιου διδακτικού χρόνου της Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου. Επίσης το θέμα της διατροφής αποτελεί αντικείμενο της ενότητας 4 του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου και της 3ης ενότητας του μαθήματος της Οικιακής οικονομίας. Αν υπάρξει συνεργασία μεταξύ των αντίστοιχων καθηγητών/τριών, τότε μπορεί να διατεθεί περισσότερος χρόνος για την διεξαγωγή του σχεδίου εργασίας. Αλλά είναι δυνατόν και μόνο στο πλαίσιο του μαθήματος της Βιολογίας να επεξεργαστούν οι πληροφορίες και οι εργασίες που περιέχονται στα βιβλία της Γλώσσας και της Οικιακής Οικονομίας.

Μεθοδολογικό πλαίσιο- Στάδια της μελέτης των μαθητών

Η διεξαγωγή του σχεδίου εργασίας ακολουθεί όλα τα παρακάτω στάδια και βασίζεται στις αρχές της βιωματικής και ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.

1. Ευαισθητοποίηση για το θέμα2. Συλλογή πληροφοριών 3. Επεξεργασία πληροφοριών (ανάλυση-σύνθεση), 4. Παρουσίαση συμπερασμάτων5. Αξιολόγηση

Για το κάθε στάδιο ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία και χρονική διάρκεια:

1η Διδακτική ώραΕυαισθητοποίηση μαθητών για το θέμα

Κατά το αρχικό στάδιο της ευαισθητοποίησης, γίνεται προσπάθεια οι μαθητές να αναπτύξουν ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο θέμα. Περίπου μια εβδομάδα πριν την έναρξη διεξαγωγής του σχεδίου εργασίας, ο εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές να φέρουν κείμενα και εικόνες που έχουν σχέση με τη διατροφή και τα οποία μπορούν να βρουν σε διάφορα περιοδικά, εφημερίδες, διαδίκτυο κ.λ.π. Ανάλογα κείμενα και εικόνες φέρνει και ο/η εκπαιδευτικός. Ακολουθεί σύντομη παρουσίαση των σχετικών εικόνων-κειμένων, από τον/την εκπαιδευτικό στους μαθητές, και συζήτηση. Για την πρώτη ευαισθητοποίηση των μαθητών και ανάλογα με το διαθέσιμο χρόνο, μπορεί ο/η εκπαιδευτικός να δείξει στους μαθητές επιπλέον κάποιο κατάλληλο για το θέμα της διατροφής DVD, όπως αυτό του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Χωρισμός σε ομάδες με καταιγισμό ιδεώνΑμέσως μετά την παρουσίαση των εικόνων- κειμένων, ο εκπαιδευτικός

• γράφει στον πίνακα το θέμα: «ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ»• Ζητά από τους μαθητές να αναφέρουν οτιδήποτε λέξεις έρχονται στο νου

τους σχετικές με το παραπάνω θέμα. • Παρακινεί τους μαθητές να αναφέρουν λέξεις σχετικές με το σχήμα: πέψη

Τρόφιμα ( θρεπτικές ουσίες) σωματική ανάπτυξη, ενέργεια• Γράφει και ομαδοποιεί τις λέξεις σε στήλες, ανάλογα με τη σημασία τους,

π.χ. τις λέξεις, «Κρέας, χοληστερίνη, σάκχαρο, γάλα, πατατάκια, κρουασάν, κυλικείο, σουπερμάρκετ, στομάχι, έντερο, φρούτα, λαϊκή αγορά, πέψη, παχυσαρκία, ανορεξία, θερμίδες» κ.λ.π. που πιθανόν να αναφέρουν οι μαθητές τις ομαδοποιεί σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

ΘΡΕΠΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Κρέας Πέψη Κυλικείο Χοληστερίνηπατατάκια στομάχι σουπερμάρκετ παχυσαρκίαγάλα έντερο λαϊκή αγορά Ανορεξίαφρούτα θερμίδες

Ανάλογα με τις στήλες που δημιουργήθηκαν και λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά και τα κριτήρια της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, χωρίζονται οι μαθητές σε ομάδες.

2η Διδακτική ώραΣυλλογή -Ταξινόμηση πληροφοριών Ο εκπαιδευτικός με τη βοήθεια των μαθητών ταξινομούν σε φακέλους, αντίστοιχους με τις ομάδες των μαθητών, τα αρχικά κείμενα με τις πληροφορίες, τις εικόνες. αλλά και άλλα σχετικά κείμενα από τα βιβλία Βιολογίας, Γλώσσας, Οικιακής Οικονομίας, Γεωγραφίας κ.λ.π.

από βιβλία της Βιβλιοθήκης, από κατάλληλες ιστοσελίδες, Επιπλέον μπορεί να διαμορφωθεί κατάλληλο ερωτηματολόγιο για τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών του σχολείου, της κατανάλωσης του σχολικού κυλικείου, κλπ. Για παράδειγμα, εάν οι μαθητές χωριστούν σε 4 ομάδες, όπως αυτές αναφέρονται στον παραπάνω πίνακα, τότε διαμορφώνονται αντίστοιχοι φάκελοι, οι οποίοι μπορεί να περιέχουν, εκτός από τις αρχικές πληροφορίες που θα φέρουν οι μαθητές και υλικό από το εκπαιδευτικό πακέτο της Βιολογίας Α΄ και Γ΄ Γυμνασίου, ως εξής:

• φάκελος: τρόφιμα-θρεπτικές ουσίες Από το βιβλίο Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου, σελίδες 45,46, 47 και από το τετράδιο εργασιών, την δραστηριότητα 2.9

• φάκελος: πεπτικό σύστημα Από το βιβλίο Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου σελίδες 48, 49 και από το τετράδιο εργασιών τις δραστηριότητες 2.4, 2.5

• φάκελος: διατροφή και κατανάλωση Διαμόρφωση ερωτηματολογίου και σχετική δημοσκόπηση στους μαθητές , έρευνα στο σχολικό κυλικείο, από το βιβλίο Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου σελ. 55, εργασία 2

• φάκελος: διατροφή και υγεία Από το βιβλίο Βιολογίας Α΄ Γυμνασίου, σελίδες 51,52 ερωτ.3, δραστηριότητα 2.6, 2.7, αλλά και από το τετράδιο εργασιών της Βιολογίας Γ΄Γυμνασίου, σελ.37,38. Επιπλέον, στη προσπάθεια διεπιστημονικής προσέγγισης, γίνεται οριζόντια διασύνδεση με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι οι φάκελοι μπορούν να περιέχουν κείμενα και εργασίες από τα βιβλία Γλώσσα (ενότητα 4) και Οικιακή Οικονομία της Α΄ Γυμνασίου. Πολύ καλό είναι και το εκπαιδευτικό υλικό του τμήματος Αγωγής Υγείας της Β΄θμιας Εκπ/σης, ν. Σερρών «Μαθαίνουμε τι τρώμε, μαθαίνουμε να τρώμε σωστά»

3η διδακτική ώραΕπεξεργασία πληροφοριών (ανάλυση- σύνθεση) Για την επεξεργασία των πληροφοριών και τη σύνθεση νέας γνώσης απαιτείται κριτική ανάγνωση των κειμένων από τους μαθητές. Για αυτόν το λόγο, κάθε φάκελος μπορεί να συνοδεύεται από ένα ή περισσότερα φύλλα εργασίας, που θα βοηθούν τους μαθητές της αντίστοιχης ομάδας να εστιάσουν στις σημαντικές πληροφορίες του φακέλου, να τις συγκρίνουν μεταξύ τους, να αναστοχαστούν συγκρίνοντας τις πληροφορίες με δικές τους εμπειρίες και τέλος να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Στο στάδιο αυτό, η συμβολή του/ της εκπαιδευτικού είναι καθοριστική. Τα φύλλα εργασίας διαμορφώνονται από τον ίδιο/α ή χρησιμοποιούνται αυτά που υπάρχουν στο τετράδιο εργασιών της Βιολογίας και όπως αναφέρεται προηγουμένως, τοποθετούνται και περιλαμβάνονται στο φάκελο κάθε ομάδας. Επειδή ο χρόνος είναι περιορισμένος, σημαντική είναι η σωστή διαχείριση του από κάθε ομάδα.

4η διδακτική ώραΠαρουσίαση συμπερασμάτων Οι μαθητές πρέπει να μάθουν να εκθέτουν και να υποστηρίζουν τα συμπεράσματα, τις απόψεις τους, τις ιδέες τους και μάλιστα με επιχειρήματα. Επίσης, είναι απαραίτητο όλοι οι μαθητές να γνωρίσουν τα συμπεράσματα και τις προτάσεις των

άλλων ομάδων, ώστε να αποκτήσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα της διατροφής. Κάθε ομάδα μπορεί να παρουσιάσει σ' ένα μεγάλο φύλλο χαρτί που τοποθετεί στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης ή και του σχολείου,

• ένα συμπέρασμα ή μήνυμα για το θέμα που μελετούν• φωτογραφίες από τις δραστηριότητες των ομάδων• σχέδια (π.χ πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής), ζωγραφιές, αφίσες,

κείμενα, που παρήγαγαν οι ίδιοι οι μαθητές,• κάτι που εντυπωσίασε τους μαθητές. Επίσης οι μαθητές μπορούν

να επιλέξουν και να δείξουν στους συμμαθητές τους, κάποια σχετικά παιχνίδια από το λογισμικό Βιολογίας, που συνοδεύει το διδακτικό πακέτο της Βιολογίας.

να εξάγουν και να παρουσιάσουν Αποτελέσματα από τα ερωτηματολόγια που διένειμαν.

να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλωνΗ παρουσίαση γίνεται από έναν ή περισσότερους μαθητές που ορίζει κάθε ομάδα, συνοδεύεται με συζήτηση μεταξύ των μαθητών όλων των ομάδων και έχει διάρκεια περίπου 5 λεπτά για κάθε ομάδα.Φυσικά, αν υπάρχει ενδιαφέρον, ώστε τα συμπεράσματα να κοινοποιηθούν σε όλη τη σχολική κοινότητα ή στην τοπική κοινωνία, τότε μπορεί να διατεθεί περισσότερος χρόνος, (ίσως με τη συνεργασία και άλλων εκπαιδευτικών, όπως αναφέρθηκε παραπάνω) και να οργανωθεί κατάλληλη εκδήλωση.

5η διδακτική ώρα Η αξιολόγηση μπορεί να γίνεται από κάθε ομάδα και από τον /τους εκπαιδευτικούς ως προς:

• την ικανοποίηση των στόχων που τέθηκαν στην αρχή του προγράμματος • την καταλληλότητα του θέματος• τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν• τη συμμετοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών• την ικανότητα συνεργασίας με τους συμμαθητές και τους καθηγητές• την ανάπτυξη αυτοεκτίμησης, αυτενέργειας, ανάληψης πρωτοβουλιών,• την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, τη δημιουργικότητα.

Για το σκοπό αυτό διαμορφώνονται κατάλληλα φύλλα αξιολόγησης όπως αυτά που περιλαμβάνονται στο διδακτικό πακέτο της Χημείας του Γυμνασίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναλυτικό Πρόγραμμα μαθημάτων Φυσικών Επιστημών ΦΕΚ. 303/304 (2003).Βιολογία Α΄ Γυμνασίου,(2007),Διδακτικό πακέτο Αθήνα, ΟΕΔΒ.Δημόπουλος Κ. (2007) «Κριτική Ανάγνωση κειμένων», Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την ανάπτυξη κριτικής-δημιουργικής σκέψης, Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, Αθήνα.«Διατροφή και Υγεία» ,εκπαιδευτικό υλικό με CD-ROM , Υ.Π.Ε.Π.Θ. & Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης , Ηράκλειο 2000.Καλούρη- Αντωνοπούλου Ρ., Σιγάλας Χ. (2006). Γενική Διδακτική Μεθοδολογία, Γενικά Ψυχοπαιδαγωγικά Θέματα, Αθήνα, Μεταίχμιο.«Μαθαίνουμε τι τρώμε, μαθαίνουμε να τρώμε σωστά», εκπαιδευτικό υλικό του τμήματος Αγωγής Υγείας της Β΄θμιας Εκπ/σης, ν. Σερρών

Ματσαγγούρας Η. (2006). Στρατηγικές διδασκαλίας, Αθήνα,Gutenberg.Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, (2007), Αθήνα, ΟΕΔΒ.Οικιακή Οικονομία Α΄ Γυμνασίου, (2007), Αθήνα, ΟΕΔΒ.Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002).Αναφορά στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, υποχρεωτικής Εκπαίδευσης.Παναγιωτίδου Β.(2008). «Προβλήματα και προτάσεις για την υλοποίηση διαθεματικών σχεδίων εργασίας εντός του ωρολογίου προγράμματος»,Αναλυτικά προγράμματα και βιβλία Φυσικών Επιστημών, Πρακτικά 4ου Πανελληνίου συνεδρίου της ΕΔΙΦΕ, Θεσσαλονίκη, Χριστοδουλίδη. Tσακίρη Δ., Καπετανίδου Μ.(2007). «Θεωρίες μάθησης και δημιουργική-κριτική σκέψη», Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την ανάπτυξη κριτικής- δημιουργικής σκέψης, Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, Αθήνα.Χημεία Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο του καθηγητή (2007), Αθήνα ΟΕΔΒ.