Национални парк Ловћен

Национални парк Ловћен се налази у југоисточном делу Европе, у Црној Гори. Национални парк обухвата централни и највиши део ловћенског масива, површине 6.220 хектара. Проглашен је Националним парком 1952. године.Смештен у југозападном делу Црне Горе, уздиже се са ивица јадранског басена, затварајући тако дуге и вијугаве бокељске заливе, чинећи залеђе древном поморском граду Котору.На релативно узаном простору срећу се бројни и разноврсни облици рељефа, наглашени у средишњем делу планине, где се Ловћен највише издигао Штировником и Језерским врхом. Падине планине су камените, са бројним шкрапама, јамама и дубоким вртачама, дајући крајолицима специфичан изглед.Налазећи се на граници две сасвим различите природне целине, мора и континента, Ловћен трпи утицаје оба климатска типа. Специфичан спој животних услова условио је развој разноврсних биолошких система.На подручју овог националног парка значајну вредност чини културно-историјско наслеђе. Својеврстан архитектонски реликт, вредан пажње, представљају чувене ловћенске серпентине. Стари пут од Котора вијуга уз Ловћен до Његуша, живописног планинског села, у којем се налазе родне куће Петра II Петровића Његоша, знаменитог црногорског владике и песника из XIX века и последњег владара Црне Горе, краља Николе I Петровића.Ловћенски крај обилује бројним елементима народног градитељства. Аутентичне су старе куће и сеоска гувна, као и колибе у катунима - летњим сточарским насеобинама. Са видиковца, у непосредној близини, пружа се незабораван поглед на Бококоторски залив и Катунску нахију коју је чувени Бернард Шо, када је угледао, назвао Камено море.

Контроверзе око Маузолеја

Најмонументалнији споменик националног парка Ловћен је Његошев маузолеј, подигнут на Језерском врху, месту које је овај истакнути песник и мислилац још за живота изабрао за вечни починак.Његош је још за живота саградио на Језерском врху капелицу у којој је доцније и сахрањен. По аустријској окупацији Црне Горе у време Првог светског рата, ова је црква срушена (и Његошево тело пренето у Цетињски манастир) да би поново била обновљена у времекраља Александра, двадесетих година 20. века. Године 1970. тадашња комунистичка власт у Црној Гори је почела припреме за њено рушење и изградњу маузолеја који је у стилу Бечке сецесије замислио вајар Иван Мештровић. Мештровић, мада светски познат, никада није био на Ловћену.Југословенска јавност се узбунила и масовно протестовала против кршења Његошеве последње воље и рушења скромне задужбине у корист монументалне грађевине какву Његош никада не би желео.

NACIONALNI PARK LOVĆEN

Status: Nacionalni park od 1952. godine

Teritorija opština: Cetinje i Budva

Geografski položaj: centralni dio lovćenskog masiva, od podgorine u zaleđu Bokokotorskog zaliva do najviših vrhova

Površina: 6.220 ha Nadmorska visina: od 939 mnv (Ugnji) do 1.749 mnv (Štirovnik)

Najviši vrhovi: Štirovnik 1.749 mnv i Jezerski vrh 1.657mnv

Klima: Umjereno-kontinentalna i planinska, pod uticajem mediteranske, sa izraženom srednjom godišnjom količinom padavina ( 2.500 - 3.600 l/m²)

Zone sa strogim režimom zaštite:

o Rezervat šume bora munike - sjeveroistične padine Štirovnika i južne i jugozapadne padina Jezerskog vrha - oko 68 ha

o Rezervat šumskih sastojina bukve Konjsko oko - 400 ha

o Rezervat šumske sastojine bukve sa kulturama četinara i rijetkih lišćara - prostor između Jezerskog vrha, Štirovnika, Irešteničkog vrha, Babljaka i Goliša - 876 ha

o Herpetološki rezervat - Jezero ispod Jezerskog vrha

Nacionalni park Lovćen obuhvata centralni i najviši dio lovćenskog masiva, površine 6.220 ha. Proglašen jenacionalnim parkom 1952. godine.Smješten je u jugozapadnom dijelu Crne Gore između Skadarskog basena, Bokokotorskog zaliva i Budvanske rivijere. Izdiže se u neposrednoj blizini mora, zatvarajući tako duge i vijugave bokeljske zalive, čineći zaleđe drevnom pomorskom gradu Kotoru. Na relativno uzanom prostoru srijeću se brojni i raznovrsni oblici reljefa, naglašeni u središnjem dijelu planine, gdje se Lovćen najviše izdigao Štirovnikom i Jezerskim vrhom. Padine planine su kamenite, sa brojnim škrapama, jamama i dubokim vrtačama, dajući krajolicima specifičan izgled.Zahvaljujući svom položaju na granici dvije sasvim različite prirodne cjeline, mora i kontinenta, Lovćen trpi uticaje oba klimatska tipa. S duge strane, orografija Lovćena uslovljava uticaj planinske klime. Svi ovi različiti uticaji uslovili su pojavu veoma bogatog i raznovrsnog biljnog i životinjskog svijeta. Na području ovog nacionalnog parka značajnu vrijednost čini kulturno-istorijsko nasleđe

Nacionalni park Lovcen se nalazi u kontaktu sa drumskom saobracajnicom Cetinje – Njegusi – Kotor. Makadamski put Krstac – Ivanova korita u duzini od 12 km povezuje nekoliko katuna na Lovcenu. Svojevrstan arhitektonski relikt, vrijedan pažnje, predstavljaju čuvene lovćenske serpentine. Stari put od Kotora vijuga uz Lovćen do Njeguša, živopisnog planinskog sela, u kojem se nalaze rodne kuće Petra II Petrovića Njegoša, znamenitog crnogorskog vladike i pjesnika iz XIX vijeka i poslednjeg vladara Crne Gore – kralja Nikole I Petrovića. U ovom pitomom i lijepom selu rodili su se velikani dinastije Petrovic, medu kojima i vladike Danilo i Njegos. Danas je ovo selo poznato po proizvodnji cuvenog njeguškog sira, njeguske prsute i susenog ovcijeg mesa. U ovom planinskom naselju proizvodi se i kvalitetan med kao i staroslovensko osvjezavajuce pice medovina. Zato se sve turisticke grupe obavezno zaustavljaju u ovom naselju i probaju njeguske specijalitete

O parku

Nacionalni park Lovćen prepoznatljiv je po prirodnim i kulturno-istorijskim karakteristikama. Nalazi se na spoju dvije klimatske zone, mediteranske i kontinentalne, što je uslovilo razvoj bogatog živog svijeta sa brojnim endemima. Među 1.300 biljnih vrsta, što čini 1/3 ukupne crnogorske flore, mnogo je endemičnih, reliktnih, ljekovitih, aromatičnih i medonosnih. Predio Parka stanište je mnogih životinjskih vrsta, sa brojnim endemskim i reliktnim oblicima. Osim sisara (vuk, medvjed, vepar, lisica, srna, zec, bjelogrudi jež, crnogorska voluharica i dr.), ovdje su brojne i druge životinjske grupe, oko 200 vrsta ptica, 11 vrsta gmizavaca, 5 vrsta vodozemaca, 85 vrsta dnevnih leptira, 100 vrsta mrava, 45 vrsta cvjetnih muva, 10 vrsta potkornjaka i dr. Kulturnu baštinu karakterišu memorijalni spomenici, crkve, narodno graditeljstvo i stari putevi. Na Jezerskom vrhu (1657mnv) nalazi se mauzolej crnogorskog vladara i pjesnika P.II P.Njegoša. Lovćenske serpentine dio su starog karavanskog puta od Kotora do Njeguša. Brojne su crkve jednostavne arhitekture, kao i tradicionalne građevine (kamene kuće sa pojatama, guvna, suvomeđe, ublovi i bistijerne).

U Nacionalnom parku izdvojeno je pet zona sa posebnim režimom korišćenja i upravljanja:

Rezervat šume bora munike (podnožje Štirovnika i Jezerskog vrha) Rezervat šume bukve, četinata i rijetkih lišćara (prostor između Jezerskog vrha, Štirovnika,

Trešteničkog vrha, Babnjaka i Goliša)

Rezervat bukove šume (Konjsko)

Rezervat šume bora krivulja (prostor između Rupe i Blatišta na oko 1.100mnv)

Herpetološki rezervat (Jezero ispod Jezerskog vrha)

Flora i vegetacija - NP Lovćen

Geografski položaj Lovćena i planinska klima pod jakim uticajem mediteranske i kontinentalne uslovili su razvoj različitih tipova vegetacije i raznovrsne flore, od mediteranske do visokoplaninske.

Glavna karakteristika relativno oskudne vegetacije Lovćena jeste njena izrazita visinska raščlanjenost. Smjenjuju se 5 vegetacijskih pojaseva i u okviru njih 10 zajednica potencijalne prirodne vegetacije.

Šumska vegetacija zauzima 70% ukupne povšine NP. Na šikare i niske šume crnog graba nadovezuje se pojas bukovih šuma, a iznad njih sjeveroistočne padine Štirovnika, a parcijalono i Jezerskog vrha, zauzima zajednica endemoreloktnog bora munike. Štiti se kao rezervat prirode.

U preostalih 30% površine NP dominira vegetacija pašnjačkih kamenjara. Na goletima najviših vrhova Lovćena, iznad zone subalpijeke bukve, razvija se vegetacija planinskih rudina, a u pukotinama krečnjačkih stijena cijelog područja Lovćena vegetacija pukotinarki endemične zajednice Campanulo-Moltkeeum petraeae.

Floru lovćenskog masiva čini oko 1300 biljnih vrsta, među kojima je veliki broj endema užeg i šireg rasprostranjenja, rijetkih biljaka, ljekovitog, aromatičnog, medonosnog i dekorativnog bilja.

Endemične vrste: lovćenski zvončić, hudika orjenska, modro lasinje, zanovijet, svilena žutilovka, Federikova kamenjarka, Lakusicev procjepak, Huterova papričica, Rajhenbahova pucalina, Arduinijev dubacac, ljubovka ilirska, Katanijev ljiljan, Grisebahova lala, nježna kockavica, kuglasto devesilje, …

Ljekovitio, aromatične i medonosne vrste: pelim, trava iva, matičnjak, vranilova trava, smilje, hajdučka trava, kantarion, tatula, velebilje, kleka, bijeli glog i mnoge druge.

Ekosistemi NP Lovćen

U Nacionalnom parku "Lovćen" šume i šumska zemljišta predstavljaju dominantan ekosistem koji zauzima 70% teritorije Parka, dok ostatak čini ekosistem pašnjačkih kamenjara. Vodeni ekosistemi su rijetki i njih uglavnom čine lokve, kamenice i ublovi. Ekosistem šuma i šumskih zemljištaU ekosistemu šuma dominantna je listopadna dendroflora. Na šikare i niske šume crnog graba nadovezuje se pojas bukovih šuma, a iznad njih na sjeveroistočnim padinama Štirovnika i parcijalno na Jezerskom vrhu nalazi se zajednica endemoreliktnog bora munike. Od predstavnika sisara ovdje se mogu naći medvjed, vuk, srna lisica i zec. Fauna ptica je bogata i složena zbog biogeografskog položaja masiva, a ovdje se srijeću suri orao, orao krstaš, sivi soko, kobac ptičar, noćne grabljivice i dr. Entomofauna je bogata i raznovrsna, te je na ovom području registrovano 85 vrsta dnevih leptira, 10 vrsta podkornjaka, 45 vrsta cvijeth muva i zakonom zaštićeni insekti kao što su nosorožac, jelenak i šumski mrav.Pašnjački kamenjariPašnjački kamenjari predstavljaju ekološki potpuno degradirane prostore nastale regresijom i nestankom zajednice bukove šume. To potvrđuju mnogobrojni ostaci bukve koji se još uvijek nalaze u arealu ove kategorije. Reljef ovoga prostora je tipično kraški - veće i manje vrtače oaze dubokog i plodnog zemljišta, okružene manjim kamenitim padinama sa veoma oskudnom travnom vegetacijom. Od ornitofaune ovdje se sreću jarebica kamenjarka, prepelica i dr., od insekata cvjetne muve i leptiri, a od predstavnika gmizavaca zelembać, oštroglavi gušter, zidni gušter, kraški gušter, blavor, poskok i dr.Vegetacija pašnjačkih kamenjara predstavljena je zajednicama Stipo-Salvietum officinalis i Genisto-Globularietum belidifoliae, što je od izuzetnog značaja u zaštiti zemljišta od erozije. Obiluju ljekovitom, aromatičnom i medonosnom florom.Na krečnjačkim stijenama razvijena je vegetacija pukotinarki endemične zajednice Campanulo-Moltkeetum petreae, rasprostranjena na čitavom području Lovćena. Na strmim stranama najviših vrhova planine i na primorskim padinama nalazi se pionirska vegetacija točila zajednice Drypetum linnaeanae. Po uvalama i vrtačama, koje su pokrivene dubljim i plodnijim zemljištem, nalaze se livade i oranice. Vodeni ekosistemiVodeni ekosistemi su rijetki i predstavljeni su lokvama, kamenicama i ublovima. Karakterističani prostori su Jezero pod Jezerskim vrhom i zamočvareno područje Ivanovih korita koji se odlikuju jedinstvenom herpetofaunom. Ovdje srećemo endemičnog žutotrbog mukača (vrsta žabe) i malog mrmoljka.

Kultura - NP LovćenKulturno-istorijske vrijednosti Lovćena karakteriše raznoliko graditeljsko nasljeđe - memorijalni kompleksi, sakralna i profana seoska arhitektura i tehnički objekti, skoncentrisani na širem području Njeguša i Ivanovih korita.

Na Njegušima, u zaseoku Erakovići, nalaze se memorijalne kuće crnogorskih vladara dinastije Petrović, a na Jezerskom vrhu, jednom od najvećih visova lovćenskog masiva, figurira grandiozni Mauzolej crnogorskom gospodaru, slavnom pjesniku i vladici Petru II Petroviću Njegošu.Sakralnu arhitekturu njeguškog kraja simbolišu skromne seoske crkve, jednostavne arhitekture, kojih je do polovine XIX vijeka bilo 17. Zidane u duhu narodnog graditeljstva, jednobrodne su osnove, sa jednodjelnim ili trodjelnim zvonicima na preslicu. Nastale su u periodu između XV i XIX vijeka.

Na prostranoj teritoriji Njeguša profana arhitektura baštini brojne elemente izvornog graditeljstva: kamene kuće sa konobama, pojate, guvna, ublovi, suvomeđe. Od posebnog graditeljskog i ambijentalnog značaja su stari karavanski put i čuvene lovćenske serpentine, koji se niz planinski masiv pružaju od Njeguša do Kotora. Vrijeme austrougarske vladavine ostavilo je vrijedne infrastrukturne objekte, kolektor za vodu u Koritniku, njeguški vodovod i čitavu mrežu puteva sa kamenim podzidama.

Istorija - NP LovćenIstorijska prošlost Lovćena malo je poznata. Tragovi materijalne kulture ranijih epoha krajnje su neistraženi i neproučeni. Primjećuju se samo na par lokacija, kamene gomile na Ivanovim koritima i oko Krstačkog polja, jedna gradina na uzvišenju Petrova ljut i nekoliko slučajnih nalaza oružja i djelova bronzanog nakita pronađenih na lokalitetu Vješala.Prvi pisani dokumenti o Lovćenu, datiraju iz prve polovine XIV vijeka, a govore o ispaši stoke sa primorja na planini. Balšići i Crnojevići u XV vijeku ovdje su imali svoje posjede. I danas se u narodu čuje da je dio ove planine Ivanbegovina.Njeguši, oblast koja obuhvata njeguško polje i centralni masiv Lovćena sa Ivanovim koritima, dobilo je današnje ime po jakom potoku Nelgoše, koji je tekao od zaseoka Vrba prema polju. Pod imenom Njeguši, prvi put se pominje u venecijanskim arhivima u prvoj polovini XV vijeka.Zbog velikog istorijskog i kulturnog značaja Lovćen se smatra simbolom crnogorske državnosti. Čuveno pleme Njeguši iznjedrilo je sedam vladara dinastije Petrović, od kojih su pet bili državni i crkveni poglavari, mitropoliti. Za vrijeme svoje dvjestagodišnje vladavine od XVII do početka XX vijeka ostavili su snažan pečat na kulturne i istorijske prilike u Crnoj Gori. Novija istorija Lovćena bilježi značajna svjedočanstva iz minulih ratova. Brojni su vojni objekti, spomenici i spomen obilježja, nijemi svjedoci ratnih okršaja na ovim prostorima.

Spomenici kulture - NP LovćenU registru zakonom zaštićenih spomenika kulture nalaze se Njegošev mauzolej kao spomenik od prvorazrednog značaja, zatim kuće dinastije Petrovića u Erakovićima, Preobraženjska crkva na Ivanovim koritima, Sv. Đorđa u Erakovićima i crkva Uspenja Bogorodice u Raićevićima. Među sakralnim spomenicima pravni status uživa i manastir Stanjevići u blizini sela Pobori. Veći je broj evidentiranih objekata na Njegušima, koji zbog svojih spomeničkih vrijednosti zaslužuju pravnu zaštitu. Tu su najstarije njeguške crkve Sv. Neđelje u Veljem kraju, Sv. Arhanđela u Raićevićima i Sv. Đorđa u Vrbi, kao i infrastrukturni objekti i fortifikacije iz perioda austro-ugarske vlasti, kolektor za vodu u Koritniku i utvrđenja na padinama Lovćen.

Narodno graditeljstvo - NP Lovćen

Zapadnom podgorinom Lovćena, kojom se pruža njeguška kotlina, razvila su se mnoga sela i zaseoci, sa kućama zbijenog tipa prislonjene uz kamenjar, da bi se čuvale plodne površine. Tradicionalnu arhitekturu karakterišu stara seoska jezgra sa kamenim kućama i svoltanim konobama, ublovi, suvomeđe. Interesantni graditeljski objekti su seoska guvna, koja su imala značajnu ulogu u društvenom životu sela. Po njihovoj veličini i izgledu, često se cijenila ekonomska moć domaćinstva. Svako njeguško selo imalo je po nekolika guvana. U sklopu arhitektonskog nasljeđa posebno mjesto imaju impresivni lovćenski katuni, ljetnja staništa okolnih sela, čiju strukturu čine kolibe, bistijerne, pojate i torovi. Prostrane kamene kolibe, nekada su bile pokrivane dvovodnim krovom od ražane slame, rjeđe pločastim krečnjakom. Razbacana u uvalama i planinskim vrtačama, nižu se brojna katuništa - Dolovi, Kuk, Majstori, Trešnja, Bižaljevac, Vuči do, Šanik...