Инфляцийн хурдыг багасгах оновчтой арга замууд

Багийн гишүүд: Мөнх-одPT10D027 Сувд-эрдэнэ D.BA11D135 Наранцогт D.BA11D001 Мичидмаа D.BA11D075

ХураангуйМанай улсад сүүлийн жилүүдэд өргөн хэрэглээний бараа үйлчилгээний үнэ тасралтгүй өссөөр байгаа нь хүмүүсийн амьдралд бодит дарамт болоод зогсохгүй цаашид энэ үнийн өсөлт нь үргэлжлэх байх гэсэн айдас иргэдийн дунд буй болоод байгаа юм. Үнийн өсөлтийн улмаас ард иргэдийн авч буй цалин тэтгэвэрээр мөнгөний худалдан авах чадвар буурч байгаа юм. Албан ёсны статистик мэдээгээр 2011 оны 6 сарын байдлаар 6,2 хувьтай байсан инфляци 2012 оны 2-р сарын байдлаар 12,5 хувь болж өссөн. Өрхийн зарлагын 30,4 хувийг эзэлдэг хүнсний гол нэр төрлийн бүтээгдхүүний үнэ 2012 оны 3-р сарын 14ний байдлаар Улаанбаатар хотын хүнсний зах,дэлгүүрт худалдаалагдаж байгаагаар өмнөх 2-р сарын дундаж үнэтэй харьцуулахад 5,3 , өмнөх 7 хоногийнхтой харьцуулахад л 0,1 хувиар өссөн Бидний орлогын эх үүсвэр болох цалин жил ирэх тусам улам л өссөөр байна. Гэсэн хэдий ч цалингийн өсөлт нь үнийн өсөлтийг гүйцэхгүй байна. ОУВС-гийн Монгол улсыг хариуцсан ажлын хэсгийнхэн манай улсын Хэрэглээний үнийн индекст судалгаа хийж, инфляци хурдсах хандлагатай байна гэж тодорхойлсон. Судалгаагаар үнийн өсөлт хурдсах гол шалтгаан нь нийт эрэлт болоод махны үнийн өсөлт гэж тодорхойлсон. 2008-2010 оны 8,12-р сард ХҮИ буурч байсан бол энэ оны 8,9-р сард энэ хандлага арилж үнэ өсөх хандлагатай болсон байна.

Инфляци гэж юу вэ?

Бараа, үйлчилгээний үнэ тасралтгүй өсөх үзэгдлийг эдийн засгийн онолд инфляци хэмээн нэрлэдэг.Нийлүүлэлтээс давсан эрэлт нь инфляци үүсгэх шалтгаан болдог.Инфляци үүссэнээр нийт эдийн засгийн хэмжээнд үнийн ерөнхий түвшин өсдөг учир иргэдийн худалдан авах чадвар өмнөхөөсөө буурдаг.

Иймээс инфляцийг шалтгаанаар нь: 1. Эрэлтийн инфляци 2. Нийлүүлэлтийн буюу зардлын инфляци гэж ангилдаг.

Нийлүүлэлтийн инфляциБүтээгдэхүүн үйлчилгээний эрэлт тогтмол үед уг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд шаардагдах орцуудын үнэ өсч, үйлдвэрлэлийн зардал өсөж үйлдвэрлэлийн хэмжээг багасгасанаар хомсдол үүсэж үнийн ерөнхий түвшин өсдөг. Ингэж үүссэн инфляцийг зардлын буюу нийлүүлэлтийн инфляци гэдэг. Нийлүүлэлтийн инфляцийн шалтгаан: 1. Хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ 2. Төрөл бүрийн татвар 3. Хураамж 4. Хүү 5. Түрээсийн төлбөр гэх мэт...

Эрэлтийн инфляциНийт үйлдвэрлэлийн хэмжээ өөрчлөгдөөгүй тогтмол байхад тэдгээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн нийт эрэлт нэмэгдвэл хуучин үнийн түвшинд уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ хомсдож, үнийн ерөнхий түвшин өсдөг. Ингэж үүссэн инфляцийг эрэлтийн инфляци гэдэг. Эрэлтийн инфляцийн шалтгаан: 1. Эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт 2. Төрийн зардлын өсөлт 3. Гадаад эдийн засгийн эрэлтийн өсөлт.

 

Судлагдсан байдал Бидний судалж буй сэдвийн дагуу өмнөх жилүүдэд Монгол улсын хэмжээнд маш олон судалгаа хийгдэж байсан байна. Эдгээрийг дурдвал:

- Монгол банкны судалгааны хэлтсийн эдийн засагч Л.Даваажаргал (2002,2005) суурь инфляцийг хасаж зохицуулах арга, тэгшитгэж зохицуулах арга, статистик арга энгийн гурван аргаар тооцжээ

- Монгол банкны судалгааны хэлтсийн эдийн засагч А. Хулан (2005) “ Инфляцид нөлөөлж буй зарим хүчин зүйлс” судалгааны ажлил хийсэн.

- Монгол банкны мөнгөний бодлогын хэлстийн эдийн засагч Н.Ургамалсувд “2004-2005 оны инфляцийн таамаглалын талаар” судалгаагаараа инфляцийн таамаглалыг хийсэн.

- Монгол банкны судалгааны хэлтсийн ахлах эдийн засагч Л.Даваажаргал “Импортын татвар инфляцид нөлөөлсөн үү?” судалгааны ажил.

- МБСГ-ын захирал Б.Энххуяг “Монгол дахь инфляцийн эконометрик загвар” судалгаагаараа мөнгөний нийлүүлэлт, ханш нь инфляцид нөлөөлдөг эсэхийг тогтоохыг зорижээ.

- Монгол банкны эдийн засагч Н.Ургамалсувд “инфляци, мөнгөний нийлүүлэлтийн уялдаа” судалгааны хүрээнд инфляцийн түвшин ба мөнгөний нийлүүлэлтийн хооронд ямар нэг хамаарал байгаа эсэхийг энэ төрлийн шинжилгээнд хамгийн өргөн хэрэглэдэг ко-интегрэйшн анализийг ашиглан шалгасан.

- Д.Ган-Очир, Г.Борхүү нар “инфляци болон мөнгөний үзүүлэлтүүдийн хамаарал” судалгаа хийсэн.

- Монгол банкны судалгааны хэлтсийн эдийн засагч А.Хулан “Монгол улсын еврогоор хийсэн гадаад худалдаа инфляцид нөлөөлөх эсэх” судалгаа

- Монгол банкны мөнгөний бодлогын хэлстийн эдийн засагч Д.Ган-Очир “Цалин болон орлого, инфляци хоорондын уялдаа” судалгаа хийсэн байна.

  

Инфляцийн хор нөлөө Өндөр инфляцийн хор нөлөө: • Тогтмол орлоготой болон орлогогүй иргэдийн

бодит худалдан авах чадварыг бууруулж, ядуурал, нийгмийн тэгш бус байдлыг нэмэгдүүлдэг.

• Эдийн засгийн тогтвортой өсөлтөд сөргөөр нөлөөлнө.

• Бизнесийн тодорхой бус байдал өсч, зээлийн хүү өндөр түвшинд тогтож, хөрөнгө оруулалт буурна.

• Импортын бараатай харьцуулахад дотоодын бараа үнэтэй болж, өрсөлдөх чадвар буурч, импорт нэмэгдэн экспорт буурна.

• Санхүүгийн тогтворгүй байдлыг бий болгоно.

 Инфляцийг таамаглах: • Мөнгөний бодлогод гарсан өөрчлөлт үнэ,

үйлдвэрлэлийн хэмжээнд тодорхой хугацааны хоцролттойгоор нөлөөлдөг тул инфляцийн таамаглал дээр үндэслэн ирээдүйгээ харсан мөнгөний бодлого явуулах ёстой болдог.

• Ирээдүйгээ харсан мөнгөний бодлого нь бодлогын хэрэгслүүдийг макро эдийн засгийн байдалд тохируулан өөрчлөн ирээдүйн инфляцийг удирдах бодлогын арга хэмжээ юм.

• Төв банк бодлогын шийдвэр гаргахдаа зөвхөн статистик тоо мэдээллийн гүйцэтгэлд бус харин ирээдүйд хүлээгдэж буй инфляцийн тооцоололд илүүтэй үндэслэн бодит эрсдлийг урьдчилан харсаны үндсэн дээр уг эрсдлийг тулгарахаас нь өмнө сөрж арга хэмжээ авдаг.

Ирээдүйн инфляцид нөлөөлөх эрсдлүүд ...Нийлүүлэлтийн хүчин зүйлс:

• Шатахууны үнийн тодорхой бус байдал, • Хүнс болон шатахууны үнийн өсөлтийн

нөлөөгөөр бусад барааны үнэ өсөх,• Дэлхийн зах зээл дээрх хүнсний

бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, • Худалдааны түнш орнуудын инфляци

(Баримт: Хятадын инфляцийн өсөлтийн хувь манай инфляцид хугацааны хоцрогдолтой эерэгээр нөлөөлж байна. Хятадын инфляцийн өсөлтийн хувь нэг хувиар буурахад манай инфляци 0,19 %-иар буурахаар байна. Хятадын инфляцийн шок нь манай инфляцийг өсгөдөг /эерэг хамааралтай/, нефтийн үнэ өсөх нь мөн инфяцийг өсгдөг /эерэг хамааралтай. / )

 

Инфляци үүсэх шалтгаан

Инфляцид нөлөө үзүүлж байгаа гол хүчин зүйл нь мөнгөний нийлүүлэлт, төсвийн цалингийн өсөлт, бензиний үнэ , валютын ханшийн өсөлт зэрэг юм.

Манай улсад vнэ нэмэгдэж, тєгрєгийг инфляци бий болгодог долоон том хvчин зvйл байдгаас гуравт нь Монгол банкны мєнгєний бодлоготой шууд холбоотой, дєрєв дэх нь Засгийн газраас шалтгаалдаг байна.

Мөн ам.доллар, юань, евро гэх мэт гол валюттай тєгрєг хєрвєх ханш буурвал тойруу замаар vнэ нэмэгдэж, инфляци vvсэх бас нэгэн шалтгаан болдог.

Гадаад зах зээлийн vнэ нэмэгдсэнээс улбаатай нефть бvтээгдэхvvний vнийг зохицуулахгvй урсгалд нь тавьснаас инфляцийг тодорхой хэмжээгээр буй болгож байна.

Гурил, тємс, хvнсний ногоогоор хэрэгцээгээ бvрэн хангаж чадахгvй байгаагаас vнэ нь нэмэгдэж инфляци буй болгож байна.

Ашиг олохын тулд эсвэл буруу vйл ажиллагааны алдагдлаа нєхєх vйлдвэрлэсэн бvтээгдэхvvн, vзvvлсэн vйлчилгээ, импортолсон барааныхаа vнэ тарифыг єртєг зардлын vндэсгvй нэмэгдvvлж инфляци буй болгож байгааг VСГ-ын мэдээ нотолж байна.

 

Инфляцийг бууруулах арга замЭдийн засагчдын үзэж байгаагаар: Инфляцитай тэмцэхийн тулд эдийн засгийн бүтцийг өөрчлөхөд чиглэсэн урт хугацааны цогц бодлого авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Гэсэн хэдий ч богино хугацааны бодлого ч бас шаардлагатай. Иймд: Инфляцийг “зөөлрүүлэх” зорилготой богино хугацааны бодлогын арга хэмжээ Дунд хугацаандаа үр дүнгээ өгөх цаашдын эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлтийг дэмжих дунд хугацааны бодлого Урт хугацаандаа эдийн засгийн бүтцийг байгаль орчин болон гадны зах зээлээс аль болох хараат бус болгон өөрчлөхөд чиглэсэн харилцан уялдаатай бодлогын хувилбар хэрэгтэй. 

Үнийн тааз- Тодорхой нэрийн бараануудын хувьд үнийн дээд заагийг тогтоох бодлого

Хатуу бодлого- Мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах болон тодорхой түвшинд барих

Дүгнэлт хэсэг Манай орны хувьд цалингийн түвшинг 10% хүртэл хувиар нэмэгдүүлж буй тохиолдолд тийм хүчтэй инфляци бий болгохгүйгээр бодит цалинг (бодит худалдан авах чадварыг) хамгийн их өсөлттэй байлгах боломжтой байна. Иймд цалинг өсгөхдөө нэг дор өндөр хувиар бус харин энэхүү судалгааны үр дүнгээр бол 20-30 хувь өсгөхөөр төлөвлөж буй тохиолдолд 10-15 хувиар 2 удаа хооронд нь 2 улирлын зайтай ( 1 жилдээ багтаан) нэмэгдүүлэх нь эдийн засагт хэт өндөр үнийн өсөлт дагуулахгүйгээр бодит худалдан авах чадварыг дээшлүүлэх боломжтой байна. Учир нь манай оронд инфляцийн инерци буюу хүлээлт нь 6 сар хүртэл хугацаанд л хадгалагдаж буй нь цалингийн 1 удаагийн өндөр өсөлтөөс улбаатай өндөр инфляци нь энэ хугацаанд бодит цалингийн өсөлтийг бууруулах нөлөөтэй байж болох юм. Магадгүй ийнхүү нэг дор өндөр хувиар өсгөх бус шат дараалалтай нэмэгдүүлэх нь төсвийн дарамтыг бууруулах юм.

Ашигласан материал:

• www.nso.mn Үндэсний статистикийн хороо

• www.mongolbank.mn Монгол банк• www.gogo.mn Үндэсний портал• Инфляцийн онол, судалгааны ажлын ном зүйн

тойм Ц. Батсүх “ Бодлогын судалгааны тайлан ” 2011 оны “ Эрдмийн шувуу” эрдэм шинжилгээний бага хурлын эмхэтгэл• www.olloo.mn /Д. Пүрэвбат/ доктор,

профессор/• www.mongolbank.mn Мөнгөний Бодлогын

Хэлтсийн эдийн засагч Д. Ган-Очир “ Цалин болон орлого, инфляци хоорондын уялдаа”

Анхаарал тавьсан явдалд

баярлалаа