Учиртай гурван толгой

жүжиг

Тухайн үеийн улсын төв

театр буюу “Бөмбөгөр

ногоон”

Жүжгийн үүсэл

Уул ус тэгширсэн хөдөө

талд аз жаргалтайгаар хослон

дуулах Юндэн, Нансалмаа гэх

хосууд дуулж эхэлсэнээр жүжиг

эхлэх бөгөөд цаашдаа

Хоролмаа гэх сөрөг талын дүр

болон Балган гэх балмад

ноёны дүр гарсанаар жүжгийг

илүү сонирхолтой болгоно.

Эцэс сүүлд нь Нансалмаа

Балганыг хутгалахыг завдах

боловч Юндэнг дүрэн алдаж

өөрөө амиа хорлоно.

Гэвч засаж найруулсан

хэлбэр нь эмгэнэлтэйгээр бус

аз жаргалтайгаар төгсдөг.

Уг дуулалт жүжгийн тухай Б.

Содном гуай: “Гагцхүү Улсын Төв

Театрт мянга гаруй удаа тавихад

үзэх зай олдохгүй хэвээр байна.

Ялангуяа сүүлийн үед энэ жүжгийн

дуунууд нь газар сайгүй

тарж, хот, хөдөөгийн иргэд ихээр

шимтэн дуулаж байна.” гэж хэлсэн

нь уг жүжгийн ямар агуу болсоныг

харуулж байна.

Үүгээр ч зогсохгүй жүжиг

маань “Үйлийн гурван толгой” гэсэн

нэртэйгээр балет, дэлгэцийн уран

бүтээл болсон нь жүжиг ямар их цар

хүрээгээ тэлж, өнөөдөр ч бас

хуучраагүйг батлана.

Б. Содном

Утгазохиол

судлаач

Яагаад өөрчлөх болов?

Үзэгчдын хүсэлтээр.

Иргэдэд хайрын тухай

гэгээнээр төсөөлүүлэхийн

тулд өөрчилсөн.

Яагаад “Учиртай гурван толгой” гэж нэрлэх болов?

• Шалтгаан 1:

Үйл явдлын гол зангилаа нь

Юндэн, Нансалмаа, Балган гэх гурван хүний

дунд орших учраас.

• Шалтгаан 2

Үйл явдал нь хөдөө талын гурван

толгодын дунд өрнөх тул ийнхүү

нэрлэсэн. Бидний мэдэхээр П.

Пүрэвсүрэн гуай “Их тээлийн даваа”

хэмээх туужаа үйл явдал өрнөсөн

газраар нь нэрлэсэн байдаг.

Ийнхүү хоёр жүжиг маань нэг нэрэн

доор орших хэдий ч ялгаатай талууд

олон байдаг.

Ялгаатай талууд

Анхны хувилбар Удаах хувилбар

Хийгдсэн он 1934 он 1943 он

Зохиолч Д. Нацагдорж Ц. Дамдинсүрэн

Хэмжээ 4 үзэгдэл 1000 орчим мөр

шүлэг

5 үзэгдэл 230 мөр шүлэг

Дуу Ардын дуунаас сэдэвлэсэн Б.Дамдинсүрэн зохиосон

Гол санаа

Феодлизмын үед бие

биедээ хайртай эр эмийн

дурлалт сэтгэл чөлөөтэй байж

чаддаггүйн дээр тэр үеийн

баячууд дур зоргоороо

аашилдаг байсан.

Хайр бол бүхнээс

хүчтэйн дээр хэн ч түүнийг

салгаж үл чадна.

Засагдсан хувилбарын дөрөвдүгээр үзэгдэлээс...

...Хэрмэн хашаатай , сүмийн байдалтай давхар байшин

байна. Хэрмийн дээгүүр сүмийн орой цухуйн харагдах ба

хэрмийн хаалганы баруун талд том алтан арслан байх ба

дэргэд нь шар, цагаан, хөх өнгийн гурвалжин туг байна. Мөн

хантаазтай, буу барьсан манаач нар нааш цааш зөрөн

явна...

Энд бичигдсэн сүмийн байдалтай давхар байшин, алтан

арслан, гурван өнгийн туг, манаач зэргийг авч үзэхэд

Балдан тухайн үеийн баячуудын эгнээнд байсныг харуулна.

Үүнийг үзсэн Нансалмаа огт сэтгэлээ хувиргаагүйг үзэхэд

түүний хувьд хайр бүхнээс илүү гэдгийг мэдэж болно.

Цэнхэрлэн харагдах уул нь

Чандмань эрдэний уул-аа!

Цэцэрлэг сайхан ойд нь

Чамтайгаар цэнгэмээр уул-аа!

Модтой сайхан уул нь

Монгол газрын чимэг-ээ!

Ерөөлтэй учирсан хүү минь

Ёстой миний амраг аа

Нэгдүгээр үзэгдэлээс...

Нансалмаа дуулах бөгөөд “Цэнхэрлэн

харагдах уулс” хэмээх монгол ардын дуу.

“Цэнхэрлэн харагдах уулс” төдийгүй

“Гоолингоо”, “Юндэн гөөгөө” гэх

мэтчилэн олон монгол ардын дуунууд

анхны хувилбар дээр гардаг.

Ардын дунд “Гоолингоо” хэмээх

ардын дуу дуулсан бүсгүй бэлэвсэн

хоцордог гэгддэг бөгөөд уг жүжигт ч

биелэлээ олсон байдаг.

1. Агуу жүжиг хэзээ ч хуучирдаггүй.

2. Хайр бүхнээс хүчтэй.

3. Феодлизмын үеийн дарлангуй нийгэм

шударга бус байсан.

4. Уг жүжиг сонгодог жүжгийн хэмжээнд хүрж

чадсан.

5. Тухайн үеийн цүү хаях наадгай гэх зэрэг

монгол ахуйг сайн дүрсэлсэн байдаг.

6. Жүжиг бүхэн өөрийн хувь заяатай.

7. Учиртай гурван толгой жүжиг бодит явдлаас

сэдэвлэсэн.

Дүгнэлт

Ном зүй

• “Д. Нацагдорж Түүвэр зохиол” ном

• “Эх зохиолын дээжис”

• “Монгол хэл 11”

• МУЗдээжис боть-10 гэх номнуудаас гадна

• сонин.мн ,

• мэдээ.мн,

• postnews.mn

• artmongolia.mn гэсэн вэб хаягуудыг ашиглан

бичлээ.

Анхаарал тавьсан баярлалаа.