Структурализм

(Structure)

Соёл судлал ΙΙ

Б.Чимэдхорол

Соѐл урлагийн их сургууль - Соѐл иргэншлийн сургууль

Соѐл судлалын профессорын баг

Агуулга:

Ι. Структурализм хэмээх ойлголт, vvсэл

хөгжил

ΙΙ. Структурализм ба тэмдэг

I. Структурализм хэмээх ойлголт,

vvсэл хөгжил

Структурализм хэмээх нэр томъсо үүссэн түүх:

Урлаг, гоо зүйг ойлгох модернист хэв маягаас өөр хандлагыг илэрхийлсэн

Структурализм нь XX зууны эхэн үед АНУ-д үүсэн, нилээд нэрд гэрч байсан

онолын чиглэл юм.

Стуктурализм нь англиар Srtucture буюу бүтэц гэсэн утгатай үг юм.

Структурализм нь хэлний бүтцийг иүүд чухалчилдаг бөгөөд структурализм

нь гарч ирснээр нийгэм, хүмүүнлэгийн ухаануудын мөн чанар эрс

өөрчлөгдсөн. Орчин цагийн структурализмын эх булаг, бат бөх хэрэм нь өнөө

хүртэл хэл шинжлэл байсаар иржээ.

Шведийн хэл шинжээч Ф.Де Соссвра нь структурализмыг хэл шинжлэлийн

хүрээнд анх авч үзсэн. Тэрээр үзэхдээ:

“Үг дангаараа байхдаа утга илэрхийлдэггүй, харин өгүүлбэрт орж байж,

бусдаас ялгах ялгаанаасаа л утгаа олдог гэдэгт оршино” хэмээн үзсэн байдаг

байна.

Ф.Де Соссюр нь хэлний хэрэглээнд биш хэлний бүтцэд анхаарлаа хандуулж

байлаа. Тэрээр мөн аман ярианд хэрэгждэг хэлийг /parole/ хашилтанд авч хэлний

формал бүтцээр / langue/ судалгааагаа хязгаарласан юм.

Ф.Де Соссюр нь хэлний хэрэглээнд биш хэлний бүтцэд анхаарлаа хандуулж

байлаа

Үүнээс бүтэцлэх буюу структурализм хэмээх нэр томъѐо үүссэн.

Структуралистуудын судалгааны гол объект бол :

Хүмүүсийн соѐлын үйл ажиллагааны үр дүнд үүсэж бий болсон текст юм.

Структурализмын гол ойлголтууд бол:

Бүтэц, тэмдэг, утгат чанар, элемент, үйл хэрэг юм.

Структурализмын арга зүйн үүднээс судлагдах ѐстой зүйл бол:

Урлагийн болон хүний мөн чанарын асуудал биш харин урлагийн үйлийн тухай буюу

соѐлын орчин дахь хүний байр суурийн тухай асуудал байдаг.

19-20-р зууны зааг дээр Роман Якобсон, Ян Мукаржовский, Алиос Ригль,

Клод Леви-Стросс нар хожим структурализмын үндсийг бүрдүүлсэн хэд

хэдэн үндэслэлүүдийг дэвшүүлсэн байна. Эдгээр сэтгэгчид бүгд домгийн уг

чанарыг судлах явдал бол текстийн тогтвортой бүтцүүдийг судлахад тус

дэмтэй гэсэн байна . Харин Структурализмыг түгээн тархаагч Леви

Строссын заасан чиглэлийг удирдлага болгон бүтцийн дүн шинжилгээг

төрлийн харилцаа (kinship), үлгэр домог шашин зэргийг судлахад өргөн

ашиглагдаж байсан бөгөөд түүнчлэн социологид эл сургаалыг нийтийн

мэдээллийн хэрэгсэл |сонин, сэтгүүл, ТВ гм|, үзэл суртал болон соѐлыг

бүхэлд нь судлахад ашиглаж байв.

Структурализмын өөр нэг гол төлөөлөгч бол

францын онолч Ролан Барт юм.

Тэрээр “Аливаа текст нь улс үндэстний соѐлын

ялгааг үл харгалзсан тогтвортой бүтэцтэй байдаг

ба текстийн тэрхүү тогтвортой бүтэц нь хүний

сэтгэц, ухамсарын уг чанартай салшгүй

холбоотой” хэмээн үзсэн.

Ролан Барт

1915 - 1980

Структурализм нь Дюрхэймын бүтээлийн нөлөөн дөр байсан хэдий ч

хөгжлийн гол эрч хүчээ хэл шинжлэлээс авсан билээ.

Структуралист сэтгэлгээг социологийн ерөнхий хандлага гэхэд сул талууд

олонтой агаад хэлийг судлахтай холбогдон анх үүсэн улмаар хүний үйл

ажиллагааны зарим нэгэн салбарыг тухайлбал, хүмүүсийн харилцаа, соѐлыг

судлахад тохиромжтой болжээ. Харин эдийн засаг, улс төр зэрэг хүний

амьдралын илүү практик чиглэлийг судлахад ихээхэн хязгаарлагдмал юм.

Э. Дюрхэймын хувьд нийгмийн бүтцийн системлэг

шинжийг тэмдэглэхийн сацуу тэдгээрийн үндсэн

элементүүдийн хоорондын нэгдэл, харилцан хамаарлыг механик

болон органик эв нэгдэл хангаж өгдөг болохыг заасан нь бий.

Структурализм хөгжил дэх 3 дахь үеийг авч үзэх шаардлагатай байдаг.

Үүнд:

1. Бүтцийн шинжилгээний янз бүрийн арга бүрэлдсэн үе юм.

(20-р зууны 20-50-аад он )

Энэ хугацаанд психилоги, утга зохиол, хэо шинжлэлд бүтцийн судалгааны

арга боловсруулах ажил хийх болжээ. Ийнхүү бүтцийн хэл шинжлэл

үүсэж, тэр нь хэний бүтцийг авч үзхдээ түүний хөгжлийн явцыг оршин

тогтнолын нь газарзүйн , нийгмийн, түүхэн зэрэг нөхцөл байдлыг

элементүүдийнх нь тогтолцоог бүрдүүлдэггүй шинжийг тус тус

хийсвэрлэн орхих хэрэгтэй хэмээн үзсэн үе юм.

2. 20- р зууны 50, 60-аад оны үе

Энэ хугацаанд бүтцийн хэл шинжлэлийн аргуудыг соѐлын бусад салбарт

дэлгэрүүлэн ашигладаг болсон үе юм.

Бүтэц бол нийгэм соѐлын тодорхой үзэгдлийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн тогтворт

шинжтэй гол гол харилцааны цогц мөн. Иймээс бүтцийн шинжилгээ бүтэцлэх

хандлага дараах шаардлагуудад захирагддаг. Үүнд:

Нэг ижил бүтэцтэй гэж үзэж, байгаа объектуудыг сонгон тогтоож, хэрэв уг

объекьтууд нь өөрчлөмтгий шинжтэй бол тэдгээрийн тухай хугацаа ба харьцаа

дахь хөдөлгөөнгүй тайван талыг нь онцлох

- Тэдгээр объектоо тодорхой үндэслэгээний үүднээс нэг төрлийн элементэн

хэсгүүүдтэй болгон хувааж үзэх гэх мэт

3. 20-р зуунй 60-аад оны сүүлийн хагасаас 70-аад онууд

Структурализм нь бие даасан байдлаа алдаж, постструтурализмд байр сууриа тавьж

өгсөн үе юм.

Тэмдэгийн онолыг нийгмийхн ба хүмүүнлэгийн судлаганад ашигласан.

Структурализм нь тэмдэгийн онолыг нийгмийн болон

хүмүүнлэгийн ухаанд ашигласан нь одоош хүртэл ач

холбогддолтой хэвээрээ байна.

Структурализм нь таамаглалын хувиар нийгэм, эдийн

засаг, улс төр гэсэн амьдралын элементүүдийн

хоорондын харилцаанууд нь янз бүрийн соѐл, хэлэнд

ялгардаг ба “бүтэц” гэсэн суурь зарчим, дүрмийг гаргаж

байгаа анализ тэдэнд хийгддэг гэсэн баримтыг хүлээн

авч оруулдаг.

II. Структурализм ба тэмдэг

Хэл нь авиаг заахад үндэслэсэн

Структурализмын үндэслэгч хэмээн тооцогддог хэл шинжээч

Фердинанд де Соссюр хэл нь дотоод бүтэцтэй гэж үзсэн. Энэ

ажиглалтийг хоорондын харилцааны системд Леви Стросст

шилжиж хийгдсэн. Хатуу дотоод бүтэцтэй энэхүү систем нь

социумд гэр бүлийн доторх харилцааг зохицуулдаг. Ролан Барт,

Умберто Эко гэх мэт хүмүүс тэмдэгүүд ба хүний оюун санаан дахь

тэдний утга, нөлөөллийг анализ хийж үзнэ.

Соссюрынхаар тэмдгүүдийн хоорондын харилцаа :

Фердинанд де Соссюр үг обьект хоѐрын хоорондын холбоо гэж

хэл шинжлэлийн тэмдгийг судалсан. Тэр аман болон бичгийн

яриаг ангилсан. Мөн илэрхийлж буй ба хийсвэр, илэрхийлэгдэж

буй гэж ангилсан. Сүүлд нь хэл шинжлэлийн бус обьект

референтэд заасан. Илэрхийлж байгаа болон илэрхийлэгдэж

байгаа хоѐрын хоорондын холбоо чөлөөтэй. “Мод” хэмээн

илэрхийлэгдэж байгаа зүйлд бүтэн эгнээ илэрхийлж байгаа

зүйлс бий. Хэлний дотоод холбоо нь бүх үлдсэн утга

илэхрийлэгч нь өөр нэгэнд очсон байх үед бэхлэгдсэн байна.

Соссюрын онол нь хожим гарснаасаа энгийн боловч хэлийг

системийн дотроос ойлгож болно гэсэн түүний санал нь бүх

структуралист оюун ухааны чиглэлийг тавьсан.

Ашигласан материал: • Ц.Гомбосүрэн “ Структурализм ба эдүгээ үеийн түрүү философидолт”

УБ., 2002

• “Дэлхийн философийн өдөрт зориулсан эрдэм шинжилгээний хурлын

материал” УБ., 2005

•www.Google.mn

• Wikipedia

Анхаарал

хандуулсанд

баярлалаа