به نام خدا

موضوع سمینار: پول و بانکداریارائه دهندگان: ساناز غالمی، مائده مقبلی،

زهرا احمدیاستاد مربوطه:جناب دکتر افقه

89پاییز

نظ3ام پ3ولی و ب3انکی ب3ه دلی3ل نقش تع3یین کنن3ده پ3ول در اقتص3اد و اهمیت س3ازمان ه3ای ب3انکی در اداره پ3ول، از اه3رم ه3ای اساس3ی دخ3الت دولت د ام3ور اقتص3ادی ب3ه ش3مار می آی3د. اه3رم پ3ولی و ب3انکی در کن3ار اه3رم بودج3ه و ق3رار ولت اختی3ار در را اقتص3ادی مهمی ق3درت برنام3ه می ده3د ک3ه بن3ا ب3ه م3اهیت دولت، ک3ل اقتص3اد جامع3ه را می توان3د تحت ت3أثیر خ3ود ق3رار ده3د پ3ول ب3ه عن3وان وس3یله و س3تد و داد وس3یله خ3دمات، و ک3اال ارزش س3نجش پ3رداخت و وس3یله حف3ظ و ذخ3یره ی ارزش ه3ا از وس3ایل

مهم توسعه اقتصادی به شمار می آید.

دخالت دولت از راه انتشار اسکناس و تعیینارزش آن در سهم بری گروه های اجتماعی از

تولید ناخالص ملی حفظ سطح مصرف و رفاه صاحبان درآمد

ثابت در شرایط عدم وجود تورم و ثبات قیمت ها

کاهش قدرت خرید صاحبان درآمد ثابت درشرایط وجود تورم

تأمین کسری بودجه از راه درآمد های پولی

( نظام پولی ایران1

اولین اسکناس های منتشره به وسیله بانک ملی درصد پشتوانه 100 دارای 1311ایران در سال

ی طال و نقره و ارزهای خارجی قابل تبدیل به طال بود

درصد طال 60 پشتوانه اسکناس به 1313از سال و نقره کاهش یافت و ارز قابل تبدیل به طال

حذف شد برابر قانون تعیین واحد و مقیاس پول قانونی

هر ریال 1308 اسفند سال 27ایران مصوب گرم و 0.3661191معادل طال به وزن خالص

مطابق اصالح قانون واحد مقیاس و پولی کشور، 0.7322382 به وزن 1310مصوب اسفند سال

گرم، واحد پول ایران تعیین شد

( نظام پولی ایران1

ت33اریخ ری33ال 1320مهرم33اه 9در ه33ر ن33رخ گرم زر ناب بود0.0252105

0.0275557 ن3رخ ه3ر ری3ال 1321در اردیبهش3ت گرم زر ناب شد

مص3وب ق3انون س3ال 28براب3ر م3اه آب3ان 1321 از م3رکب منتش3ره ه3ای اس3کناس 60پش3توانه

اس3ناد از بازمان3ده و رس3می به3ای ب3ه زر درص3د دولتی، بر اساس ارزش جواهرهای ملی تعیین شد

پش3توانه اس3کناس 1339طب3ق پ3ولی و ب3انکی س3ال درصد کاهش یافت40های منتشره به

واح3د پ3ول رایج کش3ور ای3ران ری3ال 1351در س3ال گرم زر ناب بود0.0108055تعیین شد که برابر

( نظام پولی ایران1

در 1371به ط3ور رس3می ن3رخ ه3ر دالر ت3ا س3ال ریال ثابت بود 70حدود

ری3ال 2070 ک3ه ح3دود 72نرخ ه3ر دالر در س3ال 1373 ری3ال در س3ال 2680در ب3ازرا آزاد ب3ود ب3ه

س3ال 4300-4800و در ری3ال در 1374 و ریال هم رسید7000مواردی هر دالر تا

براب3ر ن3رخ ه3ر دالر از خ3رداد 43 ت3ا 25اف3زایش 1374سال

( نظام بانکی ایران2

( پیش از انقالب1.2 در س3ال ای3ران ملی بان3ک ک3ار بدس3ت 1307آغ3از و

آوردن حق انتشار اسکناس بان3ک موج3ود در ای3ران ت3ا س3ال 6 بان3ک دول3تی از 4وج3ود

)بان3ک ملی، س3په، تع3اون و کش3اورزی ای3ران و 1331رهنی ایران(

اف3زوده ش3دن ب3ر تع3داد بان3ک ه3ای خصوص3ی و خصوص3ی1352 تا 1331مختلط از سال

و داران س3رمایه ب3ه وابس3ته جدی3د ه3ای بان3ک ایج3اد مجموع3ه ه3ای س3رمایه ه3ای ص3نعتی و تج3اری و ... از

1357 تا 1352سال 1356 واحد بانکی در سال 7919 بانک و 36وجود

بانک مرکزی ایران

1339.ایجاد بانک مرکزی ایران در سال ارکان بانک مرکزی بر پایه قانون پولی و بانکی

:مجمع عمومی،هیات عامل،شورای پول و 1351اعتبار،هیات نظار،هیات نظارت بر اندوخته

اسکناس وظایف بانک مرکزی به عنوان بانک دولت و بانک

مادر:o نگاهداری حساب وزارتخانه ها و موسسات دولتی

و وابسته به دولتo فروش وبازپرداخت اصل وبهره انواع قرضه

دولتی واسناد خزانه

نظام بانکی ایران

oنگاهداری ذخایر ارزی و طالی کشورoنگاهداری وجوه ریالی موسسات بین المللیo ان33داختن جری33ان ب33ه و اس33کناس انتش33ار

مسکوکاتoنظارت بر بانکها و موسسات اعتباریoنظارت بر معامالت ارزی و طالoنظارت بر ورود و خروج پول ایران

( نظام بانکی پس از انقالب2.2

ملی کردن بانکها 1358 خرداد 17اعالم ملی شدن بانکهای ایران در

طبق مصوبه شورای انقالب 1358تصویب طرح تخصصس شدن بانکها در سال تبدیل شبکه بانکی کشور به چند بانک بزرگ بر پایه

.بانک 2. بانک صنعت و معدن، 1مصوبه جدید: .بانک 5.بانک تجارت، 4.بانک مشاورزی، 3مسکن،

ملت بانک یادشده بانکهای ملی ایران،سپه و 5عالوه بر

رفاه کارگران به صورت بانک تجاری به فعالیت خود ادامه دادند و بانک صادرات ایران به صورت بانک

استان در آمد

دگرگونی در نظام بانکیبا تصویب الیحه قانونی عملیات بانکی بدون ربا

در نظام بانکداری ایران 1362در شهریور تغییرهایی داده شد که بر پایه آن بانک ها

:بتوانند به شرح زیر سپرده بپذیرندسپرده های قرض الحسنه )جاری و پس انداز(1.)کوت3اه 2. دار م3دت گ3ذاری ه3ای س3رمایه سپرده

مدت و بلند مدت(

سیاست ها و عملکردهای نظام بانکی

پیش از انقالب نظام بانکی ایران در پی توسعه ی ایران به روش سرمایه

داری، در تمام سال های اجرای عمرانی پیش از انقالب بدون ارزیابی نتایج آن و احتماال تجدید نظر در الگوی توسعه،

با دادن اعتبارات وسیع به بخش خصوصی انتظار صنعتی شدن ایران را داشته در حالی که در عمل سپرده های بخش

خصوصی اضافه شده ( حدود 1333-1341در سال های برنامه دوم )574.5

درصد 52.4میلیارد ریال از سوی بانک ها اعتبار داده شد که آن در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت

( حدود 1342-1346در سال های برنامه ی سوم عمرانی ) میلیارد ریال اعتبارات پرداختی بانک ها بوده که 469.2

درصد آن به بخش خصوصی داده شده، در همین دوره 76.8 3در برنامه ی سوم حجم سپرده های بخش خصوصی با

میلیارد ریال رسید 113.5برابر شدن به

سیاست ها و عملکردهای نظام بانکی

( چه3ارم ی برنام3ه ب3ه 1347-1351در پرداخ3تی اعتب3ارات )خصوص3ی س3ال 362.4بخش در ک3ه رس3ید ری3ال میلی3ارد

برابر شد2.6 نسبت به سال نخست برنامه 1351 ب3ا گ3ام جدی3د گس3ترش ش3بکه پنجم همزم3ان برنام3ه ی دوره

بان3ک ب3ه 24ب3انکی در ای3ران ب3ود. تع3داد بان3ک ه3ا در این دوره از از 36 ب3انکی واح3دهای تع3داد و بان3ک ب3ه 6992 واح3د

واح3د رس3ید. حجم عملی3ات نظ3ام ب3انکی ب3ا رش3د س3االنه 7919 برابر شد.6 درصد تقریبا 43حدود

تنه3ا در دو برنام3ه چه3ارم و پنجم نق3دینگی بخش خصوص3ی ب3ا 2139.5 ب3ه 1356 ت3ا س3ال 1346 براب3ر ش3دن از س3ال 14.8

مجم3وع س3ال همین در و رس3ید س3ال این در ری3ال میلی3ارد براب3ر ش3د و ب3ه 13اعتب3ارات نظ3ام ب3انکی ب3ه بخش خصوص3ی

میلیارد رسید.1868.8

سیاست ها و عملکردهای نظام بانکی

پس از انقالب س3ال ت3ا انقالب از پس س3الهای از 1365در

تع3داد واح3دهای ب3انکی کاس3ته ش3د ولی از س3ال در س3ال 1366 و نه3اد اف3زایش ب3ه رو 1372

واحد رسید11119به س3الهای در ب3از دره3ای سیساس3تهای اعم3ال

1371 و1370 بخش و دول3تی بخش ب3دهی نس3بت دگرگ3ونی

1373تا 1355خصوصی از سال

سیاست ها و عملکردهای نظام بیشترین اعتبارات بانکی به 1355در سال بانکی

بخش خصوصی پرداخت شده ولی پس از پرداخت اعتبارات 1368انقالب بویژه تا سال

به بخش دولتی به دلیل وجود کسری بودجه افزایش یافته است

از رشد 1371در سالهای پس از جنگ تا سال بدهی دولتی کاسته شده،در حالیکه به رشد بدهی خصوصی به شدت افزوده شده است

سیاست ها و عملکردهای نظام بانکی

نقدینگی بخش خصوصی تنها 1355درسال درصد بیش از بدهی بحش خصوصی 7حدود

درصد 62.2 این رقم به 1373بوده،در سال رسیده است

مانده دارایی ها و بدهی های سیستم بانکی در پایان اسفند)میلیارد ریال(

شرح 1370 1375 1380 1381 1382 1383 1384

جمع دارایی ها

1/57494

6/302533

1/702351

1293068

1649446

2212742

2804588

دارایی های خارجی

7/1625 6/27969

9/44397

7/236073

1/294009

9/592646

770170

بدهی بخش دولتی

9/17663

65916 2/138457

9/206216

6/221900

9/235940

7/235607

بدهی بخش غیر دولتی

3/18297

61439 6/242543

9/327072

8/454799

9/425714

4/865315

تعهدادت مشتریان

3/3878 6/57720

5/69164

3/242381

4/303920

7/425441

6/445191

سایر دارایی ها

9/16028

4/89488

9/207788

2/281323

4/374816

8/332997

9/488302

جمعه بدهی ها

1/57494

6/302533

1/702351

1293068

1649446

2212742

2804588

سیاست ها و عملکردهای نظام مقایسه نقدینگی بخش خصوصی با:در آمد بانکی

مالیاتی دولت، کل درآمدهای دولت و با تولید ناخالص داخلی وضعی بسیار نا به هنجار از

لحاظ اقتصادی را نشان می دهد ترکیب نقدینگی 1355در مقایسه با سال

بخش خصوصی در وضعی نا مناسب تر قرار درصد 37.6گرفته،به طوری که حجم پول از

به 1355نقدینگی بخش خصوصی در سال افزایش یافته و 1373 درصد در سال 49.2

درصد کاهش 50.8 درصد به62.4شبه پول از یافته

ترکیب اعتبارات بانکی سهم بخش بازرگانی از اعتبارات بانکی نسبت

به پیش از انقالب گرچه دارای دگرگونی قابل توجه مثبتی است ولی چه به طور رسمی و چه

عمال هنوز بسیار باالست تا 1355افزایش سهم بخش کشاورزی از سال

بیش از صنعت و معدن و ساختمان بوده1373 افزایش اعتبارات بانکی به بخش خصوصی و

کمبود سرمایه گذاری در بخشهای تولیدی در شرایط وابستگی آنها به خارج،شرایط تورمی

حادی را در جامعه پدید آورده است

سیر قیمتها (4

قیمتها در سه حالت“ثبات، کاهش و افزایش“ •قرار دارند که معمولی ترین آنها در کشورهای

ما و دیگر کشورهای سرمایه داری، حالت افزایش است

مهمترین عامل تغییر قیمتها در شرایط وجود •رقابت،میزان تولید جامعه نسبت به مصرف آن

است

( سیر قیمتها4

به 1350 تا 1315هرینه زندگی در ایران از •، 1324 تنها در سالهای 1338قیمت ثابت سال

دارای رشد منفی بوده است 1329، 1325 تنها 1338-1350میانگین رشد قیمتها در سالهای •

7.9 درصد بوده و حداکثر افزایش قیمتها با 2.5 بوده است1339درصد مربوط به سال

یک دوره ی افزایش هزینه ی 1350از سال • در 1353-1357 سال 4زندگی آغاز میشود که

درصد است15.4آن حدود

سیر قیمتها (4

میانگین رشد ساالنه 1357-1367در ده سال • درصد 18.6بهای کاالها و خدمات مصرفی

بوده است و بویژه سال 1374 و 1373در دو سال •

آخر،رشدی انفجاری بر قیمتها حاکم میشود که سال گذشته در ایران بی نظیر است50در

1368-1374 سال 7میانگین رشد قیمتها در • درصد می رسد26به

سیر قیمتها (4 برابر شدن هزینه زندگی از سال 46.7حدود •

اختالف بسیار زیاد رشد هزینه 1374 تا 1353زندگی نسبت به رشد مزد و حقوق و افزایش

فقر را نشان می دهدبا توجه به افزایش متفاوت رشد هزینه زندگی در •

گروههای اصلی هزینه و تفاوت در ضریب اهمیت آنها، و باالتر بودن هزینه خوراک از میانگین کل

و با توجه به 1357در تمام سالها به جز سال اینکه در دهکهای در آمد پایین بخش مهمی از

هزینه های زندگی مربوط به این گروه از هزینه ها می باشد،فشار وارده بیش از شاخص کل بر

این گروههای اجتماعی آشکار است

موازنه ارزی کشور(5

اگر نیازها یا پرداختهای ارزی ایران تا دوره ی ملی شدن میلیون دالر 187.2( از حداکثر 1326-1333صنعت نفت )

تجاوز نمی کند و حداقل آن مربوط 1328در مورد سال میلیون دالر است، در دوره پس از 84.3 با 1331به سال

ملی کردن صنعت نفت, به تدریج افزایش یافته ودر سال میلیارد دالر می رسد وحداقل آن مربووط 24.7 به1356

میلیون دالر است. پرداختهای 236.6 به1333به سال زیر یک میلیارد دالر وتا سال 1344ارزی کشور تا سال

به 1352 میلیارد دالر است ولی در سال 3.5 زیر 1351 میلیارد دالر 12.4 به 1353 میلیارد دالر و در سال 5.9

می رسد وسپس تا پایان دوره ی پیش از انقالب در هیچ ( کمتر نمی شود1354 میلیارد)19سالی از

موازنه ارزی کشور(5

در سالهای پس از انقالب تا پایان جنگ، به دلیل وجود جنگ وهزینه های آن، کاهش صادرات و درآمد

نفت,پرداختها وهم دریافتها دارای نوسان بودند، به طوری که حداثر پرداختهای ارزی مربوط به سال

میلیارد دالر و حداقل آن مربوط به 24 با 1362 میلیارد دالر است. اگر میانگین 10.2 با1367سال

-1357ساالنه پرداختهای جاری ارزی در هفت سال) میلیارد دالر بوده، میانگین ده 15.3( حدود 1351

( بیشتر و 1358-1367سال دوران جنگ و انقالب ) میلیارد دالر است.15.7حدود

موازنه ارزی کشور(5

در سالهای پس از جنگ، اقتصاد ایران از نظر پرداختهای ارزی به روال عادی خویش بازگشت، به طوری که در

سال برنامه اول کل پرداختهای جاری ارزی ایران 5 24.8 میلیارد دالر شد که میانگین ساالنه آن 124.2

میلیارد دالر می شود و می توان،چنین حجمی از .پرداختهای جاری ارزی را در ایران بی سابقه دانست

به 1370اوج واردات کاال و خدمات مربوط به سال 1371 میلیارد دالر است. البته در سال 30.9مقدار

میلیارد دالر ( پرداختهای جاری ارزی آغاز به 29.2) میلیارد دالر در 16.4کاهش می کنند و با رسیدن به

به حداقل خود در سالهای پس از جنگ 1373سال .می رسند

(موازنه ارزی کشور5

دگرگونی مثبتی که در دریافتهای جاری ارزی ایران پس از جنگ پدیدار شد افزایش صادرات کاالهای غیر نفت

و گاز است.

، ایران تنها بابت 1351-1373 سال 23رویهم در فاصله میلیارد دالر 404.6پرداختهای جاری ارزی حدود

هزینه کرده است.برای امکان پذیر کردن چنین پرداختی به صادرات پر حجم نفت خام که بهای آن

عمدتا در بازارهای جهانی، برای کاهش مشکالت کشورهای صنعتی و فرافکنی مشکل اقتصادی –

به جهان سوم پایین نگه داشته شده، اجتماعی آنهااقئام شده است.

نتیجه گیری

.نظام بانکی در ایجاد وگسترش سرمایه داری وابسته ایران نقش مهمی بازی کرده

گردآوری سپرده ها وجریان دادن آن به سوی دولت وبخش خصوصی امکانات پولیفراوانی دراختیار این دو بخش گذاشتهتا هرکدام با توجه به هدف خود آن را به

کارگیرند.درسالهای پس از انقالب اعتبارات بانکی ابتدا به سوی بخش خصوصیرفت وسپس به صورتی تعیین کننده به عنوان درآمددولت استفاده شد اما پس از جنگ

اعتبارات دریافتی بخش خصوصی افزوده شد.

بخش خصوصی در ایران ترجیح میدهد واسطه تولید کنندگان خارجی باشد تا تولیدکنندهواقعی.خنثی کردن شبیخون های اقتصادی این بخش با چنان توان نقدینگی یکی از مشکالت پایه ای توسعه درونزای ایران شد.

به دلیل ساختار درآمدی غیر مالیاتی دولت و وساختار هزینه ای غیر تولیدی وبه کارگیری میلیارد 404.6الگوهای توسعه برونزا تورمی شدید پا گرفت.با وجود واردات حدود

دالری واز این راه جبران کردن نارسایی مدیریت توسعه اقتصادی /مدیریت 73بودجه/برنامه نویسی/صنعتی/پولی وبانکی و...ارزش ریال نسبت به دالر درسال

تنزل یافت.46/1 به53نسبت به

اقتصاد دانشی جهان شمول نیست که مانند علوم طبیعی و... در همه جا قوانین آنیکسان باشدبلکه دانشی از رشته علوم انسانی است وهرجامعه ای قوانین خاص خود را

دارد.پس باید هرجامعه ای را همه جانبه شناخت تا بتوان الگویی درونزا برای تئسعه غیروابسته آن همراه با عدالت اجتماعی طرح كرد.

با تشکر از حضور پر مهرتان