1

طراحي پرسشنامه

1386دي ماه مركز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشكي

كرمان

ارايه دهنده: علي اكبر حقدوست

بنام او كه سرآغاز است و اصل، هست و جز او نيست هست

علي اكبر حقدوست

فهرست مطالب

انواع روشهاي جمع آوري اطالعات•انواع روشهاي پر نمودن پرسشنامه•انواع سواالت پرسشنامه•اهداف پرسشنامه•مراحل طراحي پرسشنامه•مفهوم اعتبار و پايايي در پرسشنامه و •

عوامل موثر بر آنهامفهوم حصارها و تاثيرات آنها بر نظرات و •

نگرشهاكارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

(1روشهاي جمع آوري اطالعات)

در جمع آوري اطالعات بايد موارد زير را در نظر داشت

بدست آوردن دقيقترين اطالعات مورد نياز–بدست آوردن اطالعات به سريعترين روش ممكن–بدست آوردن اطالعات به ارزانترين روش ممكن–بدست آوردن اطالعات به معتبرترين روش ممكن–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

(2روشهاي جمع آوري اطالعات )

استفاده از اطالعات و مستندات موجود•مشاهده•مصاحبه•پرسشنامه•

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مستندات موجود

مزايا•ارزان–سريع–گسترده–

معايب•كم بودن دقت و صحت اطالعات–عدم امكان دستيابي به همه متغيرهاي مورد –

نظرمحدوديت در دستيابي به اطالعات به دليل –

امنيت و يا معذوريتهاي اخالقيكارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مستندات موجود

انواع روشهاي استخراج اطالعات از •مستندات

اطالعات دسته بندي–اطالعات غير دسته بندي شده–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مشاهده

اطالعات بدست آمده از ابزارها و وسايل •آزمايشگاهي

مشاهده حوادث و اتفاقات پيراموني•مشاركتي–نيمه مشاركتي–غير مشاركتي–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مشاهده

محدوديتهاي مشاهده •

تاثير حضور مشاهده گر–اتكا به زمان حال–حوادث غير قابل پيش بيني–وسعت حادثه–كيفي بودن اطالعات–متكي بودن به ظواهر امور–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مصاحبه

انواع روشهاي مصاحبه•ساختار يافته–نيمه ساختار يافته–غير ساختار يافته–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: مصاحبه

عوامل موثر بر نتايج مصاحبه•مصاحبه كننده–مصاحبه شونده–محيط مصاحبه–شيوه مصاحبه–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

روشهاي جمع آوري اطالعات: پرسشنامه

تفاوت بين فرم جمع آوري اطالعات با پرسشنامه•

مزاياي پرسشنامه•سرعت–ارزان بودن–وسعت اطالعات جمع آوري شده–

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

انواع روشهاي پر نمودن پرسشنامه( independentمفهوم خود ايفا بودن )•

يا وابسته بودن شيوه پر نمودن پرسشنامه

مزايا و معايب پرسشگري به شيوه وابسته–هزينه•سرعت•دقت•تاثيرگذاري افراد ديگر•

پستي•حضوري•اينترنتي•پست الكترونيكي•

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

انواع سواالت پرسشنامهسواالت متني•

openباز–closeبسته–semi-openنيمه باز–matchingجور كردندي–rank listرتبه گذاري–

سواالت غير متني•

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

اهداف پرسشگري

جمع آوري اطالعات پايه•آگاهي سنجي مانند سواالت امتحاني•نظرسنجي•نگرش سنجي•

بايد ابعاد سه گانه نگرش )آگاهي، رفتار و –عاطفي پوشش داده شود(

رفتارسنجي•

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

مراحل طراحي پرسشنامه

تنظيم نمودار درختي موضوع•تهيه بانك سواالت•گزينش سواالت مهم•نمره گذاري )در صورت نياز(•اعتبارسنجي و پايايي سنجي•تنظيم فرم نهايي پرسشنامه•

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

نمودار درختييعني تقسيم نمودن موضوع به زيرشاخه هايي كه ارتباط •

مفهومي داشته باشند.

مثال: بررسي كيفيت برگزاري كارگاه •طراحي پرسشنامه

شيوه تدريس–سواد علمي•قدرت بيان•زمانبندي•

شيوه برگزاري–زمان برگزاري•شرايط فيزيكي محل برگزاري•كارگاه طراحي پرسشنامهپذيرايي•

علي اكبر حقدوست

كار عملي

براي ارزيابي ميزان تمايل مردم به •فعاليتهاي بدني بايست پرسشنامه اي

طراحي شود. به نظر شما نمودار درختي مناسب براي اين پرسشگري چگونه بايد

باشد؟

نفري كه كنار هم نشسته ايد در 3-2لطفا •اين خصوص بحث و با توافق نمودار

درختي تنظيم فرماييد

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

تهيه بانك سواالت

بايست تا حد امكان تعداد سوال زيادي •طراحي گردد و سپس با يك سري

روشهاي علمي مهمترين و معتبرترين سواالت از بانك گزينش و در پرسشنامه

نهايي وارد گردد

كارگاه طراحي پرسشنامه

علي اكبر حقدوست

گزينش سواالت برتر

روشهاي مفهومي و ذهني•نظرخواهي از افراد صاحب نظر–انجام پايلوت–

روشهاي آماري و محاسباتي•ليكرت–تورستون–گاتمن–

كارگاه طراحي پرسشنامه

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

مفهوم دقت در اندازه گيري

به عنوان يك اصل كلي هيچ اندازه گيري •خالي از خطا نيست.

در يك كالم دقت در اندازه گيري يعني •اينكه مقدار سنجيده شده چه ميزان به

واقعيت نزديك است.دقت در انداره گيري توسط دو شاخص •

اعتبار و پاياي به صورت كمي در مي آيد.

علي اكبر حقدوست

مفهوم پاياي و اعتبار

(: ميزان ثبات در پاسخها reliabilityپايايي )•را نشان مي دهد

(: ميزان صحت validity or accuracyاعتبار )•اطالعات را نشان مي دهد

كارگاه طراحي پرسشنامه

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(reliabilityپايايي يا ثبات )

در صورت تكرار يك اندازه گيري تا چه •ميزان مقادير سنجيده شده به يكديگر

نزديك هستند.اگر دو مرتبه از يك فرد به فاصله چند دقيقه –

l يكسان فشارخون گرفته و در شرايط كامالشود تا چه ميزان مقادير به يكديگر نزديك

هستند؟اگر به فاصله چند روز از يك فرد در خصوص –

تعداد ساعات مشاهده تلويزيون سوال شود آيا اعداد بيان شده به يكديگر نزديك هستند؟

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(validityاعتبار )

مقدار سنجيده شده چه ميزان به واقعيت •نزديك است؟

اندازه گيري فشارخون با يك كاف كوچك –هرچند ممكن است پايا باشد ولي معتبر

نيست.سوال در خصوص بعضي موضوعات خاص –

ممكن است پايا باشد ولي معتبر نباشد.ميزان درآمد شما در ماه چقدر است؟•در هفته چند ساعت كتاب مي خوانيد؟•چه ميزان سيگار كشيدن را مضر مي دانيد؟ )به •

خصوص اگر از افراد سيگاري پرسيده شود(چند مرتبه فرزندتان را كتك زده ايد؟•

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

رابطه بين اعتبار و پايايي

اعتبار شرط كافي براي پايايي است.•پس هرچه معتبر است پايا نيز است.–

پايايي شرط الزم براي اعتبار است.•پس يك اندازه پايا ممكن است معتبر نباشد.–

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(1عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

شيوه طراحي سواالت:•l معتبرتر است؟• كدام سوال احتماال

در سال گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟–در ماه گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟–در دو روز گذشته چند بار سردرد داشته ايد؟–

اگر بخواهيم در خصوص بستري در بيمارستان –سوال كنيم فكر مي كنيد بهترين بازه زماني

چقدر است؟

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

نوع سواالت و گزينه ها•بعضي مواقع گذاردن گزينه باعث سوگيري –

پاسخها مي شود. لذا در اين مواقع سواالت كوته پاسخ ارجح هستند.

گزينه ها گاه با مفهوم سوال همخواني ندارد.–چه اندازه رفتار پرستاران با بيماران مناسب •

است؟بسيار خوب، خوب، نمي دانم، بد، بسيار بد–بسيار خوب، خوب، تاحدودي خوب، بد، بسيار بد–بسيار خوب، خوب، نيمه مطلوب، بد، بسيار بد–صحيح، تا حدودي درست، ميانه، بد، غير مسوالنه–راضي، تا حدودي راضي، كمي راضي، ناراضي، بسيار –

ناراضيموافقم، تا حدودي موافقم، بي نظرم، مخالفم، بسيار –

مخالفم–l هميشه، اغلب اوقات، گاهي اوقات، بسيار كم، ابدا–100% ،75%،50%،25%،0

(2عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

ترتيب سواالت•سوال در مورد خصوصيات و مسايل حساس –

در ابتداي پرسشنامه اعتبار سواالت بعدي را ممكن است به شدت كاهش دهد.

به هم ريختگي زياد و ارتباط مبهم سواالت –ممكن است باعث مخشوش شدن ذهن پاسخ

دهنده شود.گذاردن سواالت انگيزشي در ابتداي –

پرسشنامه و همچنين مقدمه روشن و كامل در ابتداي پرسشنامه و يا قبل از هر سوال،

اعتبار سواالت را افزايش مي دهد.

(3عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

مثال: كدام سوال معتبرتر است؟•نظرتان در خصوص رفتار دانشجويان با –

بيماران چيست؟

دانشجويان بايست بتوانند در طول دوره خود –شيوه صحيح ارتباط برقرار نمودن با بيمار را فرابگيرند و به شكلي منطقي با بيمار ارتباط برقرار كنند. ارتباط بسيار نزديك با بيمار و يا

ارتباطي يك طرفه و آمرانه مطلوب نيست و باعث مي شود كه بيمار به خوبي به پزشك

خود اعتماد نكند. با توجه به اين توضيحات فكر مي كنيد شيوه ارتباط دانشجويان با بيماران

چگونه است؟

(4عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

فرد پرسشگر•شكل ظاهري، موقعيت اجتماعي، اخالق و –

رفتار آيا پاسخهاي دريافت شده توسط پرسشگران زن •

و مرد برابر است؟آيا پاسخ داده شده توسط بيمار به استاد معتبرتر •

است يا به دانشجو؟آيا پاسخ بيمار به دانشجويي كه مرتب است و خود •

را معرفي مي كند دقيقتر است يا به دانشجويي كه با لباس چروكيده و با چهره اي نامرتب دارد؟

به نظر شما سن پرسشگر و سواد وي در دريافت •پاسخها تاثير دارد؟

(5عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(6عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

شرايط پرسشگري در يك محيط متناسب •(!!!اگر بتوان پيدا نمودو آرام )

سوال در خصوص كيفيت تدريس در زمان امتحان•پرسشگري از مردم در هنگام رانندگي و پشت •

چراغ قرمزهنگام گردش در پارك•

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(7عوامل موثر بر اعتبار و پايايي )

شكل ظاهري پرسشنامه•تعداد صفحات و تعداد سواالت–رنگ كاغذ–فونت مورد استفاده–آرايش متن–بكار بردن كلمات ملموس و مورد استفاده در –

فرهنگ مربوطهدقت در عدم استفاده از كلمات منفي به –

صورت مكرر در جمله

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

نحوه سنجش پايايي

• Temporal stability – Retest with a reasonable gap

• Form equivalence– Parallel tests

• Internal consistency– the coefficient of test scores obtained

from a single test or survey (Cronbach Alpha, KR20, Spilt-half).

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

نه انواع آنوجوه مختلف اعتبار

(face validityاعتبار ظاهري يا صوري)•آيا پاسخ دهنده مفهوم متن را همان مي يابد كه محقق –

مد نظر داشته است؟آيا ظاهر متن به اندازه كافي شكيل است كه حواس –

پاسخ دهنده را جلب كند؟(content validityاعتبار محتوا )•

محتواي پرسشنامه در راستاي هدف اصلي و سوال –پژوهش است؟

(construct validityاعتبار ساختاري )•اسكلت پرسشنامه با مفهوم انتزاعي موضوع تطابق –

دارد؟(predictive validityاعتبار پيشگويي كننده )•

پاسخهاي داده شده تا چه ميزان با نتايج آينده همخواني –دارد؟

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(1شيوه سنجش اعتبار پرسشنامه )

بايد دقت شود كه اعتبار پرسشنامه با •اعتبار پاسخها يكي نيست.

gold standardبراي سنجش اعتبار بايد •l در داشت كه در مورد پرسشگري تقريبا

اكثر موارد وجود ندارد.آيا نظرات كارشناسان را مي توان مالك •

gold standardقرار داد و به عنوان نوعي دانست؟

در صورت مثبت بودن پاسخ شايد يك راه •درخواست از كارشناسان براي نظر دادن

به كيفيت تك تك سواالت و يا گروه سواالت است.

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

(2شيوه سنجش اعتبار پرسشنامه ) نفر كارشناس به 10 تا 5به اين شكل كه حدود •

كيفيت سواالت امتياز داده و سپس امتيازات آنها با يكديگر جمع زده و ميانگين گيري مي شود.

l هيچ يك از ضرايب به عنوان يك اصل شخصامحاسبه شده به اين شيوه را باور نمي كنم مگر خالف آن ثابت شود. اگرچه

متاسفانه خود مجبورم كه در مشاوره ها ديگران را به انجام اشتباهي وادار بكنم كه

خود به آن اعتقاد ندارم.

به نظر من نظرات تنها يك كارشناس دقيق و •كارپشته بسيار با ارزشتر از جمع نظرات تعداد

زيادي كارشناس است كه يا دقيق جواب ندهند و يا با موضع آشنا نباشند.

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

شيوه سنجش اعتبار پاسخها

مصاحبه با پاسخ دهندگان و تعيين ميزان •دقت پاسخ مكتوب آنها

سنجش متغيرها پرسشنامه با شيوه عيني •در صورت امكان

در gold standardمقايسه پاسخها با نتايج •صورت وجود

و حذف پاسخهاي check questionsگذارن •غير دقيق و همچنين تعيين ميزان خطاهاي

موجود در پاسخها به عنوان شاخصي از اعتبار پاسخها

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

تفاوت نظرات و نگرشها

نظرات سطحي ترين اليه تفكرات، •استنباطها، ادراكات و برداشتهاي افراد

است.اليه هاي بعدي به ترتيب نگرشها، ارزشها و •

l شخصيت افراد است. نهايتا

سوال• با پرسشگري و پرسشنامه تا چه حد مي توان –

به عمق ذهنيات افراد وارد شد؟

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

حصارها چه هستند؟

حصارها داليل و منطق ذهني افراد است •كه باعث مي شود افراد نظرات و

نگرشهاي متفاوتي داشته باشند.حصار شرم–prestigeحصار –حصار .....–

كارگاه طراحي پرسشنامهعلي اكبر حقدوست

چگونه حصارها را مي توان شكست؟

غير شخصي نمودن سواالت•چه ميزان به حقوق بيماران احترام مي –

گذاريد؟چه ميزان پزشكان به حقوق بيماران احترام –

مي گذارند؟

گذرادن راه فرار•گاه به دليل خستگي مفرد انسان نمي تواند –

خود را كنترل نمايد، اين خستگي مفرد در كار پزشكي بسيار ديده مي شود كه گاه باعث مي

شود ايشان بر خالف ميل خود به حقوق بيماران احترام الزم را نگذارند. شما چه

ميزان به اين دليل و يا داليل ديگر ممكن است حقوق بيماران را رعايت نكنيد؟