ГАЙАНА УЛСЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ

Багийн гишүүд: Ч. Дэлгэржаргал

Э. Хишигжаргал

Б. Цэнд-Аюуш

АГУУЛГА

Гайана улсын танилцуулга Ýäèéí çàñãèéí өñөëò ба

бүтээгдэхүүн Баялгийн хуваарилалт Үндэстнүүдийн баялаг Жини коэффициентийн үнэлгээ

Мужаар Бүс нутгаар

Ядуурлын хэмжээ/бүс нутгаар/ Гайанагийн ядуурлын гүнзгийрэл Гэр бүлийн бүтэц дэх ядуурлын түвшин Үндэстнүүд дэх ядуурал

ГАЙАНА УЛСЫН ТАНИЛЦУУЛГА

Гайана нь Ємнєд Америкийн зvvн хойд хэсэгт 214.969 кв.км газар нутаг эзлэн оршдог, æèæèã, ÿäóó, áàãà îðëîãîòîé õ¿íä õýö¿¿ ýäèéí çàñàãòàé óëñ þì. Òóñ óëñ íü ýðäýñ áàÿëãèéí íººö, îé ìîä, ¿ð øèìòýé ãàçàð, öýâýð óñààð ýëáýã.

Сòàòèñòèêийн үзүүлэлтээрээ Гайана óëñ áàðóóí òàë áºìáºðöãèéí 4 ÿäóó óëñ îðíû íýã áèëýý.

Голлох ¿éëäâýðëýë нь ñàõàð, áóäàà зэрэг хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн бөгөөд байгаль, цаг уурын байдал маш их нөлөөтэй.

ГАЙАНА УЛСЫН ТАНИЛЦУУЛГА

XVIII-XIX зуунд Англи улсын эрхшээлд байсан. 1970 онд тусгаар тогтнолоо олж бvгд найрамдах улс болсон. 1988 îíä áîäèò á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý 68%-иàð áóóðч иõ ºðèéí

õÿìðàë ¿¿ñчээ. Эäèéí çàñàã çîãñîíãè áàéäàëä îðîõ àþóë òóëãàðñàí áºãººä ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã маш ÷óõàë áàéв. Зàñãèéí ãàçàð íü ýäèéí çàñãèéí áîäëîãыг ººð÷ëºõ àðãà õýìæýýã õ¿÷ àøèãëàí õèéñýí.

Энэ хүрээнд Дýëõèéí áàíêíû эäèéí çàñãèéã íºõºí ñýðãýýõ ïðîãðàììä(ERP) õàìðàãäñанаар ERP-èéí ãîë ýëåìåíò болох ¿íèéí ñòàíäàðòûã õàñàõ, дотоодын валютыг чангаруулах, õóäàëäààíû ëèáåðàë÷ëал, òºñâèéí àëäàãäàë áóóðуулах гэх зэргийг ОУВС, дэлхийн банк ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí óëñ òºðèйí øèíý÷ëýëòèéí хүрээнд хийгджээ.

1992 îíä àðä÷èëàë áîëîí ÷ºëººòýé øóäàðãà ñîíãóóëü ñýðãýснээр ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýëèéí àñóóäàë õóðäассан.

ГАЙАНА УЛСЫН ТАНИЛЦУУЛГА

Хєдєлмєр эрхлэгч хvний тоо 2001 онд 338,225. Улсын тєсвийн 1996 оны орлого 246.9 сая, зардал 287 сая доллар. 2000 онд импорт 654 сая, экспорт 570 сая доллар байсан төдийгүй 2001 онд дотоодын нийт бvтээгдэхvvн 699 саяд хvрч нэг хvнд ногдох ДНБ 910 доллар болжээ.

Дотоодын нийт бvтээгдэхvvний 40.4 хувийг vйлчилгээний, 28.3 хувийг vйлдвэрлэлийн салбар бий болгосон байна.

Мєнгєний нэгж нь Гайана доллар.

187.32G$=1US$(2001)

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ӨÑӨËÒ БА БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн,

1990 оны үнээр, 1961-2001 он

Он

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ӨÑӨËÒ БА БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Графикт 1961-2001 îíû íýã õ¿íä íîãäîõ áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õàðóóëæýý. Үүнээс õàðâàë 1961-1976 îíä ºñºëòòýé, 1976-1991 îíä óíàëòòàé, 91-îíîîñ ºññºí õàðàãäàæ áàéíà.

1963 îíä íýã õ¿íä íîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í îãöîì áóóð÷ áàéãàà íü àæèë õàÿëò áîëîí ìºðãºë人í çºð÷èë人íөөс үүдэлтэй юм.

1974-76 îíû ºñºëò íü ñàõàð áîëîí хүдрèéí ¿íý äýëõèéí çàõ çýýëä èõ ºñºëòòýé áàéñàí ¿å þì.

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ӨÑӨËÒ БА БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Äîòîîäûí á¿òýýãäýõ¿¿í íü 1980 îí õ¿ðòýë æèë á¿ð 3%-иàð áóóðжээ. 1991-99 îíóóäàä

áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í äóíäæààð 7.1%-иàð ºñ÷ áàéñàí áà ýíý ¿åä ñàõàð áîëîí

öàãààí áóäààíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëò ºíäºð áàéñàí юм. 1997 îíû 12 ñàðààñ ñîíãóóëü

áîëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áàðàã çîãñîíãè áàéäàëä îðж äóíäæààð 0.4% áолсон. 1992-2001

îíä áîäèò äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í 45%-иàð нэг хүнд ногдох áîäèò äîòîîäûí íèéò

á¿òýýãäýõ¿¿í 39%-иàð ºñчээ.

Äýëõèéí áàíê Гайанагын áîäèò íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãûí ºñºëòèéã ¿íýëýõýä: 1970 îíä

0.71%, 1980 îíä 3.32%, 1990 îíä 3.79% áàéñàí. Гэвч 2002 îíû áîäèò íýã õ¿íä íîãäîõ

äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í 1970 îíòîé õàðüöóóëàõàä үл ялиг илүү áàéíà. Äýëõèéí

áàíê(1994), 1980-90 îíû õîîðîíä íýã õ¿íä íîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í 29%-иàð

áóóðñíààñ ÿäóóðàë ºñ÷ 1980 îíä 26%, 1990 îíä 43% áîëñîí.

БАЯЛГИЙН ХУВААРИЛАЛТ /ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАРДЛААР ИЛЭРХИЙЛСЭН/Хэрэглээний зардлаар орлого болон баялгийг төлөөлүүлэн авч үздэг. 1999, 1993 оны хэрэглээний баялгийн хуваарилалтыг децилиэр дараах хүснэгтэнд харууллаа.

БАЯЛГИЙН ХУВААРИЛАЛТ /ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАРДЛААР ИЛЭРХИЙЛСЭН/ Эхний дециль нь хамгийн ядуу 10 хувийн орлого/баялаг/

хуваарилалт, 10-р дециль нь хамгийн баян 10 хувийн орлого хуваарилалтыг харуулж байна. Тэгш бус байдлыг гурван аргаар судалж болдог.

1. Хамгийн доогуур байгаа 40%-ийн нийт орлогод эзлэх хувиар 2. Хамгийн баян 20%-ийн орлогод эзлэх хувийг хамгийн ядуу

40%-ийн орлогод эзлэх хувьд харьцуулсан харьцаагаар 3. Жини коэффициент Хүснэгтээс харахад 1993 онд орлого хуваарилалтын хамгийн

бага 40 хувь нь нийт орлогын 12 хувийг эзэлж байсан бол 1999 онд 15,75% болсон байна.

Харин хамгийн баян 20% нь нийт орлогын 56,9%-ийг эзэлж байсан ба 1999 онд 49% болж буурсан үзүүлэлтэй байна. Эдгээр 2 статистикийн үзүүлэлтээс 1993, 1999 оны хооронд баялаг хуваарилалт нэмэгдснийг харж болох юм. Гэвч ганцхүү энэ мэдээлэл баялаг хуваарилалт нэмэгдсэн гэж хэлэхэд хангалтгүй.

БАЯЛГИЙН ХУВААРИЛАЛТ /ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАРДЛААР ИЛЭРХИЙЛСЭН/

. Хамгийн баян 20%-ийн орлогыг хамгийн ядуу 20%-тай харьцуулсан харьцааг дээрх өгөгдлийг ашиглан тооцоолоход 1993 онд 13,2 , 1999 онд 8,6 болж буурсан байна. Энэ нь мөн орлого хуваарилалт сайжирсныг харуулж байгаа юм

Ядуучуудын баялаг хуваарилалт буюу 1-5-аар децилийг харвал ядуучуудын баялаг 1993-1999 оны хооронд өссөн байна.

Орлого хуваарилалтын дөрөвний нэг бүрийн бодит хэрэглээний зардлаар хэмжсэн баялгийн өсөлт 1993-1999 оны хооронд ойролцоогоор 26% байна. 1993-1999 онуудад бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь 32%иар, нэг хүнд ногдох ДНБ нь 29%-иар өссөн үзүүлэлттэй байгаа юм.

Мөн хүснэгтээс ядуу гэр бүлийн гишүүний дундаж нь ядуу биш гэр бүлийнхээс их байгааг ажиглаж болно.

ҮНДЭСТНҮҮДИЙН БАЯЛАГ

oҮндэстнүүдийн сарын дундаж хэрэглээний хандлагыг авч үзье.

Үндэстнүүдийн сарын дундаж хэрэглээний зардал 1993, 1999 он

ҮНДЭСТНҮҮДИЙН БАЯЛАГ

Яагаад нэг хүнд ногдох хэрэглээний зардлын өсөлтийг авч үзэх хэрэгтэй вэ? Нэг хүнд ногдох хэрэглээний түвшин нь ядуурлыг бууруулдаг. Илүү тодруулбал, ядуурлын гүнзгийрлийг тодорхой хэмжих юм.

Хүснэгтээс харахад Гайанагийн бодит нэг хүнд ногдох хэрэглээ 1993-1999 онд жилд дундажаар 9,6%, нийтдээ 58%-иар, Өнгөт арьстнуудын бодит нэг хүнд ногдох хэрэглээ 92,2% /жилд дундажаар 15,3%/, Зүүн Энэтхэгчүүдийнх 42,9% (7.1%), Америдианынх 18,2% (3%)-иар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна.

Эндээс мөн Өнгөт арьстнуудын нэг хүнд ногдох хэрэглээ Зүүн Энэтхэгүүдээс илүү их болсныг харж болно. Өөрөөр хэлбэл хүснэгтээс харахад Өнгөт арьстнуудын баялаг нь Зүүн Энэтхэгтэй харьцуулахад 1993-99 оны хооронд харьцангуй ихээр нэмэгдсэн байгаа юм.

ҮНДЭСТНҮҮДИЙН БАЯЛАГ

Өрхийн орлогын хуваарилалт Үндэстнээр, 1999 он

ҮНДЭСТНҮҮДИЙН БАЯЛАГ

Хүснэгт 3 нь 1999 оны үндэстнүүдийн өрхийн орлогыг квартелиэр илэрхийлсэн байна. Эхний квартель нь хамгийн ядуу 20%-ийг, 5-р квартель нь хамгийн баян 20%-ийг илтгэж байна.

Хүснэгтийн статистик үзүүлэлтээс харахад 1999 онд Гайанагийн нийт өрхийн 51% нь баялаг хуваарилалтын хамгийн бага 40%-д байгаа бөгөөд Америдианууд 90%, Өнгөт арьстнуудын 42%, Зүүн Энэтхэгүүдийн 50% нь хамгийн бага 40%-д байгаа юм.

ЖИНИ КОЭФФИЦИЕНТИЙН ҮНЭЛГЭЭ /МУЖААР/ 1993,1999 ОН

Хүснэгт 4-д 1993, 1999 онуудын бүс нутгуудын орлогын Жини коеффициентийн үнэлгээг харуулсан байна. Нийт орлогын Жини коэффициент 1993 онд 0,467 байснаас 1999 онд 0,421 болж буурчээ.

ГАЙНАГИЙН БҮС НУТГУУДИЙН ЖИНИ КОЕФФИЦИЕНТ

Хүснэгт 5-д 1952, 1968 оны Жини коэффициентийг бүс нутгаар ангилан харууллаа.

ГАЙНАГИЙН БҮС НУТГУУДИЙН ЖИНИ КОЕФФИЦИЕНТ

Орон нутгийн ядуурлын түвшин хэт өссөн төдийгүй Гайанагийн ядуучуудын нийт хэмжээний 80%-ийг 1993 онд эзэлдэг байсан бол 1999 онд 86% болтлоо орон нутагт ядуурал өссөн. Үүний үр дагавраар хөдөөнөөс хот руу шилжих хөдөлгөөн ихэссэн байна.

Хүснэгт 5-д 1952, 1968 оны жини коэффициентийг бүс нутгаар харуулсан байдлаар үзэхэд Гайана улсын Жини коэффициент 1952 онд 0.44 байснаас 1968 онд 0.47 болж өссөн нь тэгш бус байдал нэмэгдсэн гэж дүгнэж болохоор байна.

БҮС НУТГААР ЯДУУРЛЫН ХЭМЖЭЭ

Хүснэгт 6 –д ядуурлын түвшинг муж нутгуудаар үзүүллээ.

Хотын хувьд ядуурлын түвшин хоёр үзүүлэлтээс харахад 1993 оныг 1999 онтой харьцуулахад буурсан ч хөдөө орон нутагт бага хэмжээгээр буурсан төдийгүй 1,7,8,9 дугаарлагдсан нутгуудад ядуурлын түвшин нэмэгдсэн байна

ЯДУУРЛЫН ХЭМЖЭЭ /БҮС НУТГААР/

Хөдөө орон нутгаас хотруу шилжих хөдөлгөөн их байсан нь мөн нөлөөтэй юм. Жишээлбэл 3 гэж дугаарлагдсан (Essequibo Island-West Demerara) нутагт ядуурлын түвшин 45.8%-аас 50.1% (% Population in absolute poverty Head Count) болж өссөн нь тухайн нутгийн залуу чадвартай хүмүүс хот руу шилжин суурьшсантай холбоотой.

ГАЙАНАГИЙН ЯДУУРЛЫН ГҮНЗГИЙРЭЛ

Хүснэгт 7-д үзүүлснээр ядуурлын гүнзгийрлийн түвшин 1993 онд 16.2% байсан бөгөөд 1999 онд 12.4% болж буурсан нь эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийн үр дүн гэж хэлж болно.

ГЭР БҮЛИЙН БҮТЭЦ ДЭХ ЯДУУРЛЫН ТҮВШИН

Хүснэгтээс харахад хүүхэдтэй гэр бүлийн ядуурлын түвшин хүүхэдгүй гэр бүлийнхтэй харьцуулахад өндөр байгаа нь сонирхол татаж байна.

Энэ нь хүүхдүүдийн дунд ядуурлын түвшин их байгааг харуулаад зогсохгүй 1999 оны Амьдрах нөхцлийн судалгааны /Living Condition Survey/ суурь үнэлгээгээр нийт хүүхдүүдийн 60% орчим хувь нь ядуу гэж гарчээ.

Статистикийн судалгаагаар нийт гэр бүлийн 28%-ийг өрх толгойлсон эхчүүд эзэлдэг төдийгүй хотын бүсэд илүү байдаг.

ҮНДЭСТНҮҮД ДЭХ ЯДУУРАЛ

Үндэстэн угсаагаар нь ядуурлын түвшинг хүснэгт 9-д илэрхийлсэн байдлаас харвал 1993 онтой харьцуулахад 1999 оны үзүүлэлт бага гарсан.

АНХААРАЛ ТАВЬСАН ТАНД БАЯРЛАЛАА