«Το εςκηαίο και ηο εθικηό ζηη σάπαξη μακπόπνοων ζηπαηηγικών: Η πεπίπηωζη ηηρ

Τοςπκίαρ.»

Αλέξανδπορ Θ. Δπίβαρ

Ομάδα έπεςναρ: Μέζη Αναηολή

Σν δήηεκα ηνπ παξόληνο άξζξνπ αθνξά έλα πνιύ ζεκαληηθό δήηεκα πνπ

θαίλεηαη λα αλαθύπηεη ζηε δηεζλή πνιηηηθή. Σν δήηεκα ηνπ επθηαίνπ θαη ηνπ εθηθηνύ

εκθαλίδεηαη πην έληνλα πιένλ, θαζώο ην γεγνλόο ηεο αλάδπζεο ελόο πνιππνιηθνύ

θόζκνπ απνηειεί κηα πξώηεο ηάμεσο επθαηξία γηα ηα θξάηε, λα απμήζνπλ ην ζρεηηθό

κεξίδην ηζρύνο ηνπο επί ηνπ αληίζηνηρνπ παγθόζκηνπ. Πώο κπνξεί κηα καθξόπλνε

ζηξαηεγηθή λα ζηεθζεί κε επηηπρία θαη λα απνδεηρηεί σο εθηθηή? Ση καο ιέεη ην

ξεαιηζηηθό κνληέιν ζθέςεο θαη πώο ε παξνύζα αλάιπζε κπνξεί λα αλαδεηήζεη πξαθηηθή

εθαξκνγή ζηελ πεξίπησζε ηεο Σνπξθίαο ηνπ ΑΚΡ?

ηνλ ππξήλα ηεο ράξαμεο κηαο καθξνζθνπηθήο πνιηηηθήο, βξίζθνληαη ηέζζεξηο

δνκηθέο έλλνηεο. Η πξώηε αθνξά ηελ έλλνηα ηεο ηζρύνο. Η ελ ιόγσ έλλνηα, αθνξά ζηελ

νπζία, ηε «κνλάδα κέηξεζεο» ησλ ζρεηηθώλ ή απόιπησλ ηθαλνηήησλ ελόο θξάηνπο. Με

ιίγα ιόγηα, απαληά ζην εξώηεκα «ηη κπνξώ λα θάλσ». Η δεύηεξε έλλνηα αθνξά έλαλ

ππνινγηζκό θόζηνπο/νθέινπο ζηνλ νπνίνλ πξνβαίλεη ην εθάζηνηε θξάηνο. Πξνθαλώο ε

έλλνηα ηεο ηζρύνο –σο κνλάδα κέηξεζεο- απνηειεί ηε βάζε απηνύ ηνπ ππνινγηζκνύ. Η

δεύηεξε έλλνηα απαληά ζην εξώηεκα «αμίδεη λα ην θάλσ». Η ηξίηε έλλνηα πνπ βξίζθεηαη

ζηνλ ππξήλα ηεο ράξαμεο κηαο καθξόπλνεο ζηξαηεγηθήο, αθνξά ηε δηάθξηζε κεηαμύ

κέζσλ θαη ζθνπώλ. Καη απηή, είλαη αιιειέλδεηε κε ηηο παξαπάλσ έλλνηεο θαη απαληά

ζην εξώηεκα «πώο κπνξώ λα ην θάλσ». Η ηέηαξηε θαη ηειεπηαία έλλνηα αθνξά ην

ιεγόκελν «απξνζδόθεην ελδερόκελν». Απηή ε έλλνηα ζηνηρεηνζεηεί έλα ξεαιηζηηθό

ππόβαζξν ην νπνίν αλαγλσξίδεη πσο δελ κπνξνύλ λα γίλνπλ ηέιεηνη ππνινγηζκνί γηα όιεο

ηηο παξακέηξνπο, θαζηζηώληαο ζαθή ηε κεξηθή άγλνηα πνπ νδεγεί ζηελ θαηαζθεπή

ελαιιαθηηθώλ ζηξαηεγηθώλ ζε πεξίπησζε απνηπρίαο ηεο πξώηεο.Σειηθά, ε ζπγθεθξηκέλε

έλλνηα απαληά ζην εξώηεκα «Πόζν κεγάιε είλαη ε πηζαλόηεηα απνηπρίαο ηεο ελ ιόγσ

ζηξαηεγηθήο από απξνζδόθεηεο εμειίμεηο».

Οη ζπλδηακνξθσηέο ράξαμεο κηαο καθξόπλνεο ζηξαηεγηθήο θηλνύληαη

πεξηκεηξηθά ζε έλα πιαίζην πνπ εκπεξηέρεη ραώδε ραξαθηεξηζηηθά θαη πξνζπαζνύλ λα ην

απινπνηήζνπλ, γλσξίδνληαο ηελ επηξξνή ηνπ ιεγόκελνπ «ηπραίνπ» ή κε ππνινγηζκέλνπ

γεγνλόηνο.1 Απόξξνηα απηνύ ηνπ γεγνλόηνο είλαη όηη ν εθάζηνηε ιήπηεο απόθαζεο

απνηειεί από ηε θύζε ηνπ όρη έλα νξζνινγηθό αιιά έλα «νξζνινγηθνπνηνύκελν» νλ, πνπ

απνθαζίδεη όρη ην «ηη είλαη ζσζηό» αιιά ην «ηη νθείιεη λα είλαη ζσζηό».2 Απηό, απνηειεί

θαη ην ζεκείν ηνκήο ηεο ζύγρπζεο, πνπ αθνξά ην επθηαίν θαη ην εθηθηό ηεο ράξαμεο

καθξνζηξαηεγηθώλ πνιηηηθώλ. Σν εθηθηό, έρεη θαζνξηζηεί αξθεηέο θνξέο από ην επθηαίν

θαη ην απνηέιεζκα καθξόπλνσλ ζηξαηεγηθώλ, αλαδεηθλύεη ηα εθάζηνηε όξηα ηνπ

εθηθηνύ. Οη Η.Π.Α ζύξζεθαλ ζε δύν θαηαζηξνθηθνύο γηα ηηο ίδηεο πνιέκνπο ζην Ιξάθ θαη

ζην Αθγαληζηάλ, αλακέλνληαο λα επηηύρνπλ ζηόρνπο πνπ αθνξνύζαλ ηε ζθαίξα ηνπ

επθηαίνπ ελώ ππνηίκεζαλην ηη ζα κπνξνύζε λα γίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα. Η Γεξκαλία

ηνπ Χίηιεξ, ράξαμε κηα ζηξαηεγηθή ε νπνία είρε επίζεο σο νξίδνληα ην επθηαίν. Αλ θαη

ηίζεηαη ην δήηεκα ηεο δύζθνιεο δηάθξηζεο κεηαμύ ηνπ επθηαίνπ θαη ηνπ εθηθηνύ θαη ε εθ

ησλ πζηέξσλ δηαζαθήληζή ηεο, ε ζεκειηώδεο δηαθνξά ηνπο έγθεηηαη ζην όηη ν νξηζκόο

ελόο ζηόρνπ πνπ θηινδνμεί λα πεηύρεη κηα ζηξαηεγηθή, είλαη θαη’αξρήλ επθηαίνο αιιά

όρη απαξαίηεηα εθηθηόο. Με άιια ιόγηα, ην επθηαίν απαληά ζην εξώηεκα «ηη ζα ήζεια

λα γίλσ» θαη ην εθηθηό απαληά ζην εξώηεκα «ηη κπνξώ λα γίλσ».

. Ο Ray S. Cline, έρεη θάλεη κηα πξνζπάζεηα ώζηε λα ιεηηνπξγηθνπνηήζεη ηελ

έλλνηα ηεο ηζρύνο, ρξεζηκνπνηώληαο κηα εμίζσζε. Pp(αληηιακβαλόκελε ηζρύο)=

(C(πιεζπζκόο θαη εδαθηθόηεηα)+ E(νηθνλνκηθέο δπλαηόηεηεο)+ M(ζηξαηησηηθέο

ηθαλόηεηεο)) Χ ( S(ζηξαηεγηθόο ζθνπόο)+ W(ζέιεζε εθαξκνγήο εζληθήο ζηξαηεγηθήο).3

Η ελ κέξεη γεληθόινγε έλλνηα ηεο ηζρύνο θαη ν ζρεηηθηζκόο πνπ πιαηζηώλεη ηνλ

ππνινγηζκό ηεο, θαίλεηαη λα έρεη απνπξνζαλαηνιίζεη θαη ηελ Σνπξθία, νδεγώληαο ζε

κεξηθό αδηέμνδν ηε ζπλέρηζε ηεο πνξείαο ηεο, πάλσ ζηε λενζσκαληθή πνιηηηθή πνπ έρεη

ραξάμεη ην θόκκα ΑΚΡ. Ο εκπλεπζηήο ηνπ επαλαπξνζδηνξηζκνύ ηεο ηνπξθηθήο

εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, Αρκέη Νηαβνύηνγινπ, ζην έξγν ηνπ «Το Σηπαηηγικό Βάθορ: Η

1 Βι. Γεληθά, Robert Jervis, Perception and Misperception in International Politics, Princeton University

Press, New Jersey ,1976. 2 Βι. Πάξηο Βαξβαξνύζεο, Σηπαηηγική ηων Παιγνίων: Σςνεπγαζία και Σύγκποςζη ζηιρ Διεθνείρ Σσέζειρ,

Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα 1998, ζει. 26. 3 Βι. Ray S. Cline, World Power Assessment: A Calculus of Strategic Drift (Washington, D.C.:

Georgetown University, Center for Strategic and International Studies, 1975), ζ.11.

Διεθνήρ Θέζη ηηρ Τοςπκίαρ», αλαθέξεη κεηαμύ άιισλ θάηη πνπ αθνξά ην επθηαίν θαη ην

εθηθηό, ππνγξακκίδνληαο κεηαμύ άιισλ: «…η διαθοπά μεηαξύ ηος πολιηικού ζςνόπος και

ηος γεωπολιηικού οπίος αποηελεί και ζήμεπα ηην κύπια αιηία ηηρ δςναμικήρ πος

παπαηηπείηαι ζηη γεωπολιηική ηηρ Εςπαζίαρ».4 Η πνιηηηθή πξόηαζε ηνπ Νηαβνύηνγινπ,

όπσο απηή αλαδεηθλύεηαη ζην βηβιίν ηνπ, είλαη πσο ε Σνπξθία πξέπεη λα εθκεηαιιεπηεί

ηα ζπγθξηηηθά ηεο πιενλεθηήκαηα πξνθεηκέλνπ λα πάξεη ηελ πεξηθεξεηαθή ζέζε πνπ ηεο

αμίδεη ζηε Ννηηναλαηνιηθή Μεζόγεην, επεθηείλνληαο ηελ επηξξνή ηεο ζε πεξηνρέο πνπ

είρε δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθό ξόιν ζην παξειζόλ, ππνλνώληαο ζαθώο, πσο ε δεκηνπξγία

ελόο ηνπξθηθνύ θξάηνπο ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ

αηώλα, κείσζε απηήλ ηελ επηξξνή.

Σν απόζπαζκα πνπ αλαθέξζεθε, είλαη ε απόδεημε πσο ε ράξαμε ηεο ελ ιόγσ

ζηξαηεγηθήο, έρεη ηηο βάζεηο ηεο ζε έλα «απηνθξαηνξηθό επθηαίν», ηνπ νπνίνπ ηα όξηα

δελ άξγεζαλ λα θαλνύλ. Αο ππνζέζνπκε όηη ην β’ κέινο ηεο εμίζσζεο ηνπ Cline, -S + W-

απνηειεί επηηεύμηκε απνζηνιή γηα ηελ Σνπξθία δεδνκέλεο ηεο ύπαξμεο θάπνηνπ

ζηξαηεγηθνύ ζθνπνύ θαη κηαο πνιηηηθήο βνύιεζεο πνπ ηνλ πξνσζεί. Αλαιύνληαο ηνπο

όξνπο ηνπ α’ κέινπο ηεο εμίζσζεο, κπνξνύκε λα θαηαλνήζνπκε ην momentum πνπ απηή

ε ζηξαηεγηθή πξνσζείηαη. Η Σνπξθία, πέηπρε από ην 2007 κέρξη θαη ην 2011 έλαλ κέζν

όξν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θνληά ζην 4% έρνληαο κάιηζηα έλα ηζηνξηθό πςειό ξπζκνύ

αλάπηπμεο θαηά 12% ην Μάξηην ηνπ 2010. Σν 2011, ε Σνπξθία ζεκείσζε αλάπηπμε ηεο

ηάμεο ηνπ 8,2% θαη είλαη 17ε νηθνλνκία ηνπ πιαλήηε.

5 Η ξαγδαία νηθνλνκηθή αλάπηπμε

ηεο Σνπξθίαο, έπεηζε ηνπο πνιηηηθνύο δξώληεο ζην λα πξνσζήζνπλ κηα εμσηεξηθή

πνιηηηθή αλάινγε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Η αμία ηεο ηνπξθηθήο νηθνλνκηθήο

αλάπηπμεο, έγηλε πνιύ πην ζεκαληηθή αλ ζθεθηνύκε πσο έιαβε ρώξα ζε έηε δηεζλνύο

νηθνλνκηθήο ύθεζεο. Σα λέα δεδνκέλα πνπ αθνξνύλ ηελ ηνπξθηθή νηθνλνκία, δελ είλαη

ελζαξξπληηθά. Ο David P. Goldman, αλαθέξεη πσο ε ηνπξθηθή νηθνλνκία ζα

αληηκεησπίζεη πξνβιήκαηα «θνύζθαο» θαη είλαη πνιύ πηζαλό κέζα ζην 2012 λα

ππνηηκήζεη ηελ ηνπξθηθή ιίξα. Καη ην Γ.Ν.Σ πξνβιέπεη ηελ απόηνκε ζπξξίθλσζε ηνπ

ηνπξθηθνύ Α.Δ.Π αθόκε θαη θαηά 5-6 πνζνζηηαίεο κνλάδεο θαηά ην ηξέρνλ έηνο.6 Η

4 Βι. Αρκέη Νηαβνύηνγινπ, Το Σηπαηηγικό Βάθορ: Η Διεθνήρ Θέζη ηηρ Τοςπκίαρ, Δθδ. Πνηόηεηα, Αζήλα

2010, ζει. 51. 5 Βι. Turkey GDP Annual Growth Rate, “Trading Economics”, δεκνζηεπκέλν ζην δηαδηθηπαθό ηόπν:

http://www.tradingeconomics.com/turkey/gdp-growth-annual . 6 Βι. David P.Goldman, “Ankaras’s Economic Miracle Collapses: Changes in Turkey”, Middle East

Quarterly, δεκνζηεπκέλν ζην δηαδηθηπαθό ηόπν: http://www.meforum.org/3134/turkey-economic-miracle .

ζέιεζε ηεο Σνπξθίαο λα αλαιάβεη πξσηαγσληζηηθό πεξηθεξεηαθό ξόιν, αληηβαίλεη πξνο

ην παξόλ ζηε ζηξαηησηηθή ηεο δπλακηθή, πνπ κνινλόηη είλαη ζρεηηθά ηζρπξή, δελ είλαη

ηζρπξόηεξε από απηή ηνπ Ιζξαήι ην νπνίν θαηέρεη ππξεληθά όπια. Σν πνιηηηθό αλέθηθην

ηνπ δόγκαηνο «κεδεληθώλ ηξηβώλ», απνδείρζεθε ζηηο ζπλερείο αιιαγέο ζηάζεο ηεο

Άγθπξαο ζηα ζέκαηα ηεο πξίαο θαη ηνπ Ιξάλ, όπνπ ζηελ αξρή πνιινί πίζηεςαλ πσο ζα

κπνξνύζε λα ζπλεξγαζηεί ζηξαηεγηθά κε ηηο δύν ρώξεο, αιιά νη λαηντθέο δεζκεύζεηο

ηεο, ππελζύκηζαλ ηα όξηα ηέηνησλ θηλήζεσλ εθ κέξνπο ηεο.

Με βάζε ην ηη ζεσξείηαη επθηαίν θαη ηη εθηθηό ζηε ράξαμε καθξόπλνεο

ζηξαηεγηθήο, ε Άγθπξα, ζην ζέκα ηεο Ληβύεο θαη ζην εμαηξεηηθά ζεκαληηθό δήηεκα ηνπ

Ιξάλ -έηζη όπσο απηό εμειίζζεηαη-, απνδεηθλύεη πσο αλέιαβε λα πινπνηήζεη κηα

ζηξαηεγηθή ε νπνία δε θαίλεηαη λα είλαη εθηθηή. εκαληηθό είλαη λα αλαθεξζεί πσο ε

αξρή ηεο ξαγδαίαο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ηεο Άγθπξαο, ζπγρξνλίζηεθε κε ηελ

πξνώζεζε ηεο λενζσκαληθήο ηεο πνιηηηθήο. Η νηθνλνκηθή πξόγλσζε γηα ύθεζε ην 2012,

επίζεο ζπγρξνλίδεηαη κε ηελ πξνβιεκαηηθή εθαξκνγή ηεο λενζσκαληθήο πνιηηηθήο.

πκπεξαζκαηηθά, απηό πνπ θαίλεηαη ζίγνπξν, είλαη όηη ε Σνπξθία βηάζηεθε λα αλαιάβεη

πεξηθεξεηαθέο πξσηνβνπιίεο, παξαβιέπνληαο όρη κόλν ηα πάγηα δεηήκαηα πνπ

εμειίζζνληαη ζην εζσηεξηθό ηεο, -όπσο είλαη ην Κνπξδηθό θαη ε αληηπαξάζεζε ηνπ ΑΚΡ

κε ζηξαηησηηθνύο θαη θνζκηθνύο- αιιά θαη αγλνώληαο ηελ εμέιημε ησλ πξαγκαηηθώλ

ζπληειεζηώλ ηζρύνο ηεο θαη ησλ αληίζηνηρσλ ησλ άιισλ θξαηώλ ηεο πεξηνρήο Σν

δήηεκα ηνπ Ιξάλ, θέξλεη ζε ακεραλία ηελ Άγθπξα θαζώο πξέπεη λα δξάζεη είηε σο κέινο

ηνπ ΝΑΣΟ, είηε σο θηινηζιακηθό θξάηνο. Η λενζσκαληθή πνιηηηθή κνηάδεη λα

θαηεπζύλεηαη πην πνιύ από κηα επθηαία πξνζδνθία, παξά από θαζαξά ξεαιηζηηθνύο

ππνινγηζκνύο πνπ νξίδνπλ ην εθηθηό. ηαδηαθά, ε Σνπξθία ζα πξνζαξκνζηεί ζηηο

πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο πνπ νξίδνπλ ηελ πεξηνρή ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη αλακέλεηαη λα

αθπξώζεη ηα κεγαιεπίβνια πεξηθεξεηαθά ζρέδηά ηεο, αλαδεηώληαο λα παίμεη ηνλ εθηθηό

ξόιν ηεο «γέθπξαο» θαη όρη ηνλ επθηαίν, ηνπ «θάζηξνπ».