Каталог Цркви и Манастири на Баба Планина

KATALOGKATALOGKATALOGCrkvi i manastiri na Baba PlaninaCrkvi i manastiri na Baba PlaninaCrkvi i manastiri na Baba Planina

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG



Автор: м-р Ристо Палигора

Издавач: Центар за развој на Пелагонискиот плански регион

Уредник: Емилиа Ѓероска

Фотографии: Васко Наковски

Компјутерска обработка и дизајн:Игор Поповски

Соработник: м-р Марјан Танушевски

Печати: „Графопром“ - Битола

Тираж: 300 примероци

Изработката на овој Каталогот е дел од проеткот “Изработка на Студија за промоција на

манастирскиот туризам на Баба Планина”

Проектот е финансиски поддржан од:Министерство за локална самоуправа и Биро за

регионален развој

Имплементатор на проектот:Центар за развој на

Пелагонискиот плански регион

Партнери:Општина Битола и Општина Ресен

ISBN:_____-______-________-___

Сите права на изданието ги има Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион.

Забрането е копирање, умножување и објавување на делови или на целото издание во печатени или електронски медиуми без писмено

одобрение од издавачот.



Автор: м-р Ристо Палигора

Издавач: Центар за развој на Пелагонискиот плански регион

Уредник: Емилиа Ѓероска

Фотографии: Васко Наковски

Компјутерска обработка и дизајн:Игор Поповски

Соработник: м-р Марјан Танушевски

Печати: „Графопром“ - Битола

Тираж: 300 примероци

Изработката на овој Каталогот е дел од проеткот “Изработка на Студија за промоција на

манастирскиот туризам на Баба Планина”

Проектот е финансиски поддржан од:Министерство за локална самоуправа и Биро за

регионален развој

Имплементатор на проектот:Центар за развој на

Пелагонискиот плански регион

Партнери:Општина Битола и Општина Ресен

ISBN:_____-______-________-___

Сите права на изданието ги има Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион.

Забрането е копирање, умножување и објавување на делови или на целото издание во печатени или електронски медиуми без писмено

одобрение од издавачот.



Почитувани,Пред Вас се наоѓа “Каталогот со цркви и

манастири на Баба Планина”, прво издание од ваков тип кое го третира антрополошкото културно наследство на просторот на Баба Планина како заеднички природен ресурс на општините Ресен и Битола. Потребата од неговото издавање беше препознаена во огромното културно налседство кое е присутно во Пелагонискиот регион, особено во неговиот југозападен дел.

Проектот “Изработка на Студија за поврзување на манастирскиот туризам на Баба Планина” во чии што рамки беше изработен овој Каталог, претставува реализација на еден од приоритетите за 2011 година наведени во Програмата за равој на Пелагонискиот регион. Проектната имплементација беше заеднички напор на Советот за развој на Пелагонискиот регион, Центарот за развој на Пелагонискиот регион и општините Ресен и Битола.

Систематизираниот преглед и катало-гизацијата на духовните објекти на Баба Планина ќе придонесат кон нивна целосна културна валоризација и нивно вклучување во туристичката понуда на Пелагонискиот регион и Република Македонија.

О д и м е т о н а Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион би сакала да изразам благодарност до Преспанско-Пелагониската Епархија на Македонската Православна Црква, за довербата и воспоставената соработка за време на подготовката на овој Каталог.

Исто така, би сакала да се заблагодарам и на целиот тим кој беше вклучен во изработката на ова издание: Рубин Николоски - координатор на проектот, м-р Ристо Палигора - автор на текстот, Игор Поповски - компјутерска обработка и дизајн,м-р Марјан Танушевски – соработник.

Убедена сум дека читајќи ги страниците кои следат, ќе ја доживеете богатата духовна приказна на Пелагонија патувајќи низ една поинаква димензија.

Со почит,Емилиа Ѓероска


Почитувани,Пред Вас се наоѓа “Каталогот со цркви и

манастири на Баба Планина”, прво издание од ваков тип кое го третира антрополошкото културно наследство на просторот на Баба Планина како заеднички природен ресурс на општините Ресен и Битола. Потребата од неговото издавање беше препознаена во огромното културно налседство кое е присутно во Пелагонискиот регион, особено во неговиот југозападен дел.

Проектот “Изработка на Студија за поврзување на манастирскиот туризам на Баба Планина” во чии што рамки беше изработен овој Каталог, претставува реализација на еден од приоритетите за 2011 година наведени во Програмата за равој на Пелагонискиот регион. Проектната имплементација беше заеднички напор на Советот за развој на Пелагонискиот регион, Центарот за развој на Пелагонискиот регион и општините Ресен и Битола.

Систематизираниот преглед и катало-гизацијата на духовните објекти на Баба Планина ќе придонесат кон нивна целосна културна валоризација и нивно вклучување во туристичката понуда на Пелагонискиот регион и Република Македонија.

О д и м е т о н а Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион би сакала да изразам благодарност до Преспанско-Пелагониската Епархија на Македонската Православна Црква, за довербата и воспоставената соработка за време на подготовката на овој Каталог.

Исто така, би сакала да се заблагодарам и на целиот тим кој беше вклучен во изработката на ова издание: Рубин Николоски - координатор на проектот, м-р Ристо Палигора - автор на текстот, Игор Поповски - компјутерска обработка и дизајн,м-р Марјан Танушевски – соработник.

Убедена сум дека читајќи ги страниците кои следат, ќе ја доживеете богатата духовна приказна на Пелагонија патувајќи низ една поинаква димензија.

Со почит,Емилиа Ѓероска


Предговор

Вовед

Цркви во Ресенскиот дел на Баба ПланинаАрвати, Св. Архангел МихаилАсамати, Св. Архангел МихаилБрајчино, Св. НиколаБрајчино, Св. ПеткаГрнчари, Св. ИлијаДолно Дупени, Св. Архангел МихаилДолно Дупени, Св. АтанасијДолно Дупени,Успение на Св.БогородицаКрани, Св. БогородицаКурбиново, Св. ЃорѓиЉубојно, Св. АтанасијЉубојно, Св. Богородица ПречистаЉубојно, Св. Јован БогословЉубојно, Св. Петар и ПавлеНаколец, Св. НиколаПодмочани, Св. ЃорѓиПретор, Св. СаваРајца, Св. НиколаСливница, Раѓање на Св. БогородицаШтрбово, Св. АтанасијШтрбово, Св. Димитриј

Цркви во Битолскиот дел на Баба ПланинаБарешани, Св. МеркуријБрусник, Св. ДимитријБрусник, Св. СпасБуково, Св. ДимитријБуково, Св. ПреображениеВелушина, Св. АтанасијВелушина, Св. БогородицаВелушина, Св. ЃорѓиВелушина, Св.ИлијаГраешница, Св. Богородица ПречистаГраешница, Св. СпасДихово, Св. ДимитријДрагош, Св. НиколаЃавато, Св. БогородицаКанино, Св. БогородицаКрстоар, Св. Петар и ПавлеКрстоар, Св. ХристофорЛавци, Св. НиколаМагарево, Св. ДимитријМагарево, Св. ЃорѓиМаловишта, Св. АнаМаловишта, Св. ПеткаМаловишта, Св. СпасНижеполе, Св. ПеткаОлевени, Св. Ѓорѓи

Ореово, Св. ПеткаРотино, Св. НиколаТрново, Св. БогородицаЦапари, Св. ЃорѓиЦапари, Св. Петка

Житија на светителите кои се присутни со свои храмови во регионот на планината БабаСв. Атанасиј ВеликиСв. АнаСв. ДимитријСв. НиколаСв. МеркуријУспение на св. БогородицаРождество на св. БогородицаВоведение на Пресвета Богородица – ПречистаСв. Петка РимјанкаСв. ИлијаСв. НеделаВознесение ХристовоПреображение ХристовоСв. Петар и ПавлеСв. МаринаСв. СпиридонСв. Сава Осветен

1

3

10111213151921232425273536373941434546475354

565761626365697175798081838587899193959799101103111113115

117121123125129

134135135135136136137137

138138139139139140140140141141

141142

142142143143144144

146

Св. Теодор ТиронСв. Јован КрстителКрстовден – Воздвишение на Чесниот Крст Св. ХристофорСв. Архистратиг МихаилСв. ВарвараСв. Јован БогословСв. Ѓорѓи

Речник на непознати или помалку познати изрази(терминолошки речник)


Предговор

Вовед

Цркви во Ресенскиот дел на Баба ПланинаАрвати, Св. Архангел МихаилАсамати, Св. Архангел МихаилБрајчино, Св. НиколаБрајчино, Св. ПеткаГрнчари, Св. ИлијаДолно Дупени, Св. Архангел МихаилДолно Дупени, Св. АтанасијДолно Дупени,Успение на Св.БогородицаКрани, Св. БогородицаКурбиново, Св. ЃорѓиЉубојно, Св. АтанасијЉубојно, Св. Богородица ПречистаЉубојно, Св. Јован БогословЉубојно, Св. Петар и ПавлеНаколец, Св. НиколаПодмочани, Св. ЃорѓиПретор, Св. СаваРајца, Св. НиколаСливница, Раѓање на Св. БогородицаШтрбово, Св. АтанасијШтрбово, Св. Димитриј

Цркви во Битолскиот дел на Баба ПланинаБарешани, Св. МеркуријБрусник, Св. ДимитријБрусник, Св. СпасБуково, Св. ДимитријБуково, Св. ПреображениеВелушина, Св. АтанасијВелушина, Св. БогородицаВелушина, Св. ЃорѓиВелушина, Св.ИлијаГраешница, Св. Богородица ПречистаГраешница, Св. СпасДихово, Св. ДимитријДрагош, Св. НиколаЃавато, Св. БогородицаКанино, Св. БогородицаКрстоар, Св. Петар и ПавлеКрстоар, Св. ХристофорЛавци, Св. НиколаМагарево, Св. ДимитријМагарево, Св. ЃорѓиМаловишта, Св. АнаМаловишта, Св. ПеткаМаловишта, Св. СпасНижеполе, Св. ПеткаОлевени, Св. Ѓорѓи

Ореово, Св. ПеткаРотино, Св. НиколаТрново, Св. БогородицаЦапари, Св. ЃорѓиЦапари, Св. Петка

Житија на светителите кои се присутни со свои храмови во регионот на планината БабаСв. Атанасиј ВеликиСв. АнаСв. ДимитријСв. НиколаСв. МеркуријУспение на св. БогородицаРождество на св. БогородицаВоведение на Пресвета Богородица – ПречистаСв. Петка РимјанкаСв. ИлијаСв. НеделаВознесение ХристовоПреображение ХристовоСв. Петар и ПавлеСв. МаринаСв. СпиридонСв. Сава Осветен

1

3

10111213151921232425273536373941434546475354

565761626365697175798081838587899193959799101103111113115

117121123125129

134135135135136136137137

138138139139139140140140141141

141142

142142143143144144

146

Св. Теодор ТиронСв. Јован КрстителКрстовден – Воздвишение на Чесниот Крст Св. ХристофорСв. Архистратиг МихаилСв. ВарвараСв. Јован БогословСв. Ѓорѓи

Речник на непознати или помалку познати изрази(терминолошки речник)

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG

Во рамките на реализацијата на активностите поврзани со изработката на Студијата за поврзување и промоција на манастирскиот туризам на Баба Планина (за општините Битола и Ресен), која се одвиваше во текот на последниов квартал од 2011 год, беа реализирани повеќе вкрстени и синхронизирани активности. Како една од основните појдовни точки, извршена е длабока консултација на сите расположливи публикувани научни и други материјали, од посебно значење за изработка на оваа студија. Во продолжение беа реализирани теренски активности низ сите селски и манастирски светилишта на посочената територија, почнувајќи од селото Драгош, крај самата гранична линија со Р. Грција, по источниот, битолски дел на потпелистерието, па преку преминот Ѓавато, кон преспанскиот дел и се до селото Долно Дупени на крајниот југ од западниот дел на планината. Беа посетени повеќе од 40 потпелистерски села во кои или околу кои се поставени повеќе од 100 христијански светилиш-та кои датираат од 10-от, 11-от па се до првата половина на 20-от век. Во рамките на теренските активности беше изведено фотографирање на

црковните споменици. На повеќе од илјада фотографии документирани се највпечатливите фасадни површини, ентериерите, иконостасите, детаљи од ѕидното сликарство, иконописот и други предмети од значење за објектите кои беа предмет на нашето интересирање. Од големо значење беа контактите и сугестиите кои ги добивме од претставниците на локалната самоуправа, односно од општините Битола и Ресен. Како многу важни, ги респектиравме ставовите на одговорните лица од НУ Национален Парк “Пелистер“ - Битола и другите јавни институции, претставниците на граѓанскиот сектор а најповеќе на одговорните авторитети од МПЦ, Преспанско – Пелагониската епархија, како сопственик на православните храмови.

За текот и динамиката на работите постојано беше консултиран издавачот, Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион, со чии претставници во неколку наврати беа разгледувани, прецизирани и насочувани сите активности.

Резултатите кои произлегоа од наведените активности, во целост ја потврдија оправданоста од реализацијата на оваа програма. Се покажа дека регионот кој го опфаќа планината Баба, изобилува со исклучително значајни и богати

Предговор


христијански храмови. Хронолошки гледано, спомениците ги поделивме на градби од класичниот средновековен период (Велушина, Курбиново, Грнчари), периодот на туркократијата или на поствизантиски споменици (Сливница, Брајчино, Асамати, Љубојно, Граешница) и убедливо најмногу, на цркви од 19 век или од времето на големата обнова на христијанските светилишта, поврзана со Преродбата во Македонија. Исто така за одбележување се констатациите за постоењето на неколку зографски работилници од периодот на 19 век, лоцирани главно во битолските потпелистерски села Магарево и Трново.

Со каталошката обработка ги опфативме најзначајните споменици во регионот. Материјата е збогатена со кратки житија на светителите кои се застапени со храмови на посочената територија. Изнесени се термините на традиционалното прославување на храмовите слави. Заради објаснување на помалку познатите стручни термини, кон текстот е приклучен и краток терминолошки речник.

Дадени се неколку рути на поврзување помеѓу црквите и манастирите. Почитувани се притоа традиционалните патеки низ планината, кои верниците ги користеле од дамнина.

Направивме обид за комбинирање на планинските патеки со регионалните и магистралните патни правци, кои би можеле според наше мислење да формираат сериозен туристички потенцијал за локалното население и регионот. Некои веќе познати искуства се обидовме да ги оплемениме со повеќе значења и содржини. Како важна алка која ги обединува патеките на поврзување меѓу манастирите и бројните природни убавини со кои изобилува Националниот Парк „Пелистер“, се потврди локацијата на Големо Езеро, во срцето на планината.

Од можните поврзувања по теми или по вредности, направен е обид преку исползувањето на неколку важни историски, природни и духовни специфики, да се постават можности и перспективи кои во иднина ќе можат да се надоградуваат и дополнуваат. Притоа водевме сметка да опфатиме што поширок спектар на чинители. Како примери врз кои може во иднина инспиративно да се надоврзуваат и други активности тесно поврзани со туристичката понуда ги издвоивме населбите и спомениците по античкиот пат Виа Игнација; Патот по Светите води како и бројните светилишта посветени на римската маченичка св.Петка, лоцирани во десеттина населби.

Од Авторот

1 2


Во рамките на реализацијата на активностите поврзани со изработката на Студијата за поврзување и промоција на манастирскиот туризам на Баба Планина (за општините Битола и Ресен), која се одвиваше во текот на последниов квартал од 2011 год, беа реализирани повеќе вкрстени и синхронизирани активности. Како една од основните појдовни точки, извршена е длабока консултација на сите расположливи публикувани научни и други материјали, од посебно значење за изработка на оваа студија. Во продолжение беа реализирани теренски активности низ сите селски и манастирски светилишта на посочената територија, почнувајќи од селото Драгош, крај самата гранична линија со Р. Грција, по источниот, битолски дел на потпелистерието, па преку преминот Ѓавато, кон преспанскиот дел и се до селото Долно Дупени на крајниот југ од западниот дел на планината. Беа посетени повеќе од 40 потпелистерски села во кои или околу кои се поставени повеќе од 100 христијански светилиш-та кои датираат од 10-от, 11-от па се до првата половина на 20-от век. Во рамките на теренските активности беше изведено фотографирање на

црковните споменици. На повеќе од илјада фотографии документирани се највпечатливите фасадни површини, ентериерите, иконостасите, детаљи од ѕидното сликарство, иконописот и други предмети од значење за објектите кои беа предмет на нашето интересирање. Од големо значење беа контактите и сугестиите кои ги добивме од претставниците на локалната самоуправа, односно од општините Битола и Ресен. Како многу важни, ги респектиравме ставовите на одговорните лица од НУ Национален Парк “Пелистер“ - Битола и другите јавни институции, претставниците на граѓанскиот сектор а најповеќе на одговорните авторитети од МПЦ, Преспанско – Пелагониската епархија, како сопственик на православните храмови.

За текот и динамиката на работите постојано беше консултиран издавачот, Центарот за развој на Пелагонискиот плански регион, со чии претставници во неколку наврати беа разгледувани, прецизирани и насочувани сите активности.

Резултатите кои произлегоа од наведените активности, во целост ја потврдија оправданоста од реализацијата на оваа програма. Се покажа дека регионот кој го опфаќа планината Баба, изобилува со исклучително значајни и богати

Предговор


христијански храмови. Хронолошки гледано, спомениците ги поделивме на градби од класичниот средновековен период (Велушина, Курбиново, Грнчари), периодот на туркократијата или на поствизантиски споменици (Сливница, Брајчино, Асамати, Љубојно, Граешница) и убедливо најмногу, на цркви од 19 век или од времето на големата обнова на христијанските светилишта, поврзана со Преродбата во Македонија. Исто така за одбележување се констатациите за постоењето на неколку зографски работилници од периодот на 19 век, лоцирани главно во битолските потпелистерски села Магарево и Трново.

Со каталошката обработка ги опфативме најзначајните споменици во регионот. Материјата е збогатена со кратки житија на светителите кои се застапени со храмови на посочената територија. Изнесени се термините на традиционалното прославување на храмовите слави. Заради објаснување на помалку познатите стручни термини, кон текстот е приклучен и краток терминолошки речник.

Дадени се неколку рути на поврзување помеѓу црквите и манастирите. Почитувани се притоа традиционалните патеки низ планината, кои верниците ги користеле од дамнина.

Направивме обид за комбинирање на планинските патеки со регионалните и магистралните патни правци, кои би можеле според наше мислење да формираат сериозен туристички потенцијал за локалното население и регионот. Некои веќе познати искуства се обидовме да ги оплемениме со повеќе значења и содржини. Како важна алка која ги обединува патеките на поврзување меѓу манастирите и бројните природни убавини со кои изобилува Националниот Парк „Пелистер“, се потврди локацијата на Големо Езеро, во срцето на планината.

Од можните поврзувања по теми или по вредности, направен е обид преку исползувањето на неколку важни историски, природни и духовни специфики, да се постават можности и перспективи кои во иднина ќе можат да се надоградуваат и дополнуваат. Притоа водевме сметка да опфатиме што поширок спектар на чинители. Како примери врз кои може во иднина инспиративно да се надоврзуваат и други активности тесно поврзани со туристичката понуда ги издвоивме населбите и спомениците по античкиот пат Виа Игнација; Патот по Светите води како и бројните светилишта посветени на римската маченичка св.Петка, лоцирани во десеттина населби.

Од Авторот

1 2


Планината Баба со највисокиот врв Пелистер, се наоѓа на југозападниот дел од Република Македонија. Таа претставува хорст, чии страни стрмно се спуштаат кон Пелагониската котлина на исток, Цапарското поле на север и Преспанската долина на запад. Во нејзината непосредна близина се градовите: Битола, како најголем, стопански, економски и културен центар во регионот и Ресен, кон кој гравитираат населбите од преспанскиот дел. Двата града се на растојание од 30 км. и меѓусебно се поврзани со магистралниот патен правец М-5, кој се протега од Битола, преку Ресен и продолжува на запад кон Охрид. Регионалниот пат кој ги поврзува потпланинските села во преспанскиот дел, Р-505, поаѓа од месноста Макази односно се издвојува од магистралниот пат, па преку Грнчари и Претор стигнува до локалитетот Маркова Нога, на границата со Р. Грција. На источниот дел од потпелистерието, населбите се поврзани со патниот правец Битола-Бистрица-Драгош и повторно со граничната линија со Р. Грција. Регионот, со околните градови, покрај со магистралата која доаѓа од Охрид, со магистрален пат е поврзан и со Прилеп, вториот по големина

град во Пелагонија. Оттаму преку Велес, се продолжува по автопатот до Скопје, главниот град на Р. Македонија. Битола со Скопје е поврзана и со железничка линија. Најблиските пристаништа на воздушниот сообраќај во регионот се аеродромите во Охрид и Скопје. Од соседните држави, може да се дојде преку граничниот премин Меџитлија, за оние кои доаѓаат од Р.Грција, а во преспанскиот дел од Р. Албанија се влегува преку граничниот премин кај селото Стење.

* * * * *

На еден дел од планината Баба со територија од над 12.000 хектари, уште од 1948 година е формиран најстарниот национален парк „Пелистер“ во Р. Македонија. На тој начин, маркантната рељефна структура, величествените панорами богати со многу врвови повисоки од 2000 метри, разновидните геолошко-морфолошки формации, флората и фауната, го добиле заслужениот третман, заштита и внимание. Во 2007 год. со посебна одлука, територијата на Паркот е зголемена на 17.150 хектари, со што неговата површина кон југ се прошири до граничната линија со Р. Грција.

Вовед


Убавината на Националниот Парк „Пелистер“ е карактеристична по острите карпес-ти гребени, камените реки и мориња, слизнатите блокови, камените прстени и тревните тераси. Просторот дополнително е збогатен со разгранета хидрографска мрежа составена од чистите води на изворите, потоците, реките и глацијалните езера. Од многуте шумски и тревни заедници, најпознат е петтоигличестиот бор–молика, кој за првпат во 1839 година, го евидентирал познатиот германски научник Аугуст Грисебах. Името „Молика“, со кое денес е познато ова растение, го дал српскиот научник Јован Цвијиќ, по откривањето на овој вид на стебла во Србија.

Според научните истражувања, се проценува дека староста на планината Баба изнесува околу 465 милиони години и таа е една од најјужните масиви од алпски тип на Балканот. Има должина од приближно 50 км., нејзиното пространство изнесува 539,3 км² а највисокиот врв се издигнува до 2601 метар.

Во подножјето од планината опстојуваат 39 населби, со надморска височина од 650 до 1200м. Од нив 14 се во регионот на Преспа а другите гравитираат кон градот Битола. Селото Маловишта е единствена населба во рамките на Националниот Парк „Пелистер“. Таа е

истовремено и населба со најголема надморска висина.

Бројот на населението во потпелистерието не ја надминува бројката од 10.000 жители. Покрај најголемиот процент на Македонци, овде живеат Албанци, Власи, Турци и други. Во текот на минатите столетија, локалното население, творејќи во оваа еколошки чиста и ненарушена природна убавина, оставило зад себе богата историја и слоевита култура.

* * * * *

Овој планински простор уште од најраната појава на човечката цивилизација претставувал вистински предизвик за околните жители. Сепак заради суровата планинска клима, во повисоките предели, освен номадите сточари, тешко би можело да се замисли опстојување на постојани човечки живеалишта. Многу поблагопријатни услови за живот нуделе подножјата на планината поврзани со Пелагониската Котлина на исток, Цапарското поле на север и Преспанското Езеро на западната страна. Токму во овие појаси, резултатите од досегашните археолошки истражувања, изнеле бројни сведоштва за културните достигнувања од различни временски

3 4


Планината Баба со највисокиот врв Пелистер, се наоѓа на југозападниот дел од Република Македонија. Таа претставува хорст, чии страни стрмно се спуштаат кон Пелагониската котлина на исток, Цапарското поле на север и Преспанската долина на запад. Во нејзината непосредна близина се градовите: Битола, како најголем, стопански, економски и културен центар во регионот и Ресен, кон кој гравитираат населбите од преспанскиот дел. Двата града се на растојание од 30 км. и меѓусебно се поврзани со магистралниот патен правец М-5, кој се протега од Битола, преку Ресен и продолжува на запад кон Охрид. Регионалниот пат кој ги поврзува потпланинските села во преспанскиот дел, Р-505, поаѓа од месноста Макази односно се издвојува од магистралниот пат, па преку Грнчари и Претор стигнува до локалитетот Маркова Нога, на границата со Р. Грција. На источниот дел од потпелистерието, населбите се поврзани со патниот правец Битола-Бистрица-Драгош и повторно со граничната линија со Р. Грција. Регионот, со околните градови, покрај со магистралата која доаѓа од Охрид, со магистрален пат е поврзан и со Прилеп, вториот по големина

град во Пелагонија. Оттаму преку Велес, се продолжува по автопатот до Скопје, главниот град на Р. Македонија. Битола со Скопје е поврзана и со железничка линија. Најблиските пристаништа на воздушниот сообраќај во регионот се аеродромите во Охрид и Скопје. Од соседните држави, може да се дојде преку граничниот премин Меџитлија, за оние кои доаѓаат од Р.Грција, а во преспанскиот дел од Р. Албанија се влегува преку граничниот премин кај селото Стење.

* * * * *

На еден дел од планината Баба со територија од над 12.000 хектари, уште од 1948 година е формиран најстарниот национален парк „Пелистер“ во Р. Македонија. На тој начин, маркантната рељефна структура, величествените панорами богати со многу врвови повисоки од 2000 метри, разновидните геолошко-морфолошки формации, флората и фауната, го добиле заслужениот третман, заштита и внимание. Во 2007 год. со посебна одлука, територијата на Паркот е зголемена на 17.150 хектари, со што неговата површина кон југ се прошири до граничната линија со Р. Грција.

Вовед


Убавината на Националниот Парк „Пелистер“ е карактеристична по острите карпес-ти гребени, камените реки и мориња, слизнатите блокови, камените прстени и тревните тераси. Просторот дополнително е збогатен со разгранета хидрографска мрежа составена од чистите води на изворите, потоците, реките и глацијалните езера. Од многуте шумски и тревни заедници, најпознат е петтоигличестиот бор–молика, кој за првпат во 1839 година, го евидентирал познатиот германски научник Аугуст Грисебах. Името „Молика“, со кое денес е познато ова растение, го дал српскиот научник Јован Цвијиќ, по откривањето на овој вид на стебла во Србија.

Според научните истражувања, се проценува дека староста на планината Баба изнесува околу 465 милиони години и таа е една од најјужните масиви од алпски тип на Балканот. Има должина од приближно 50 км., нејзиното пространство изнесува 539,3 км² а највисокиот врв се издигнува до 2601 метар.

Во подножјето од планината опстојуваат 39 населби, со надморска височина од 650 до 1200м. Од нив 14 се во регионот на Преспа а другите гравитираат кон градот Битола. Селото Маловишта е единствена населба во рамките на Националниот Парк „Пелистер“. Таа е

истовремено и населба со најголема надморска висина.

Бројот на населението во потпелистерието не ја надминува бројката од 10.000 жители. Покрај најголемиот процент на Македонци, овде живеат Албанци, Власи, Турци и други. Во текот на минатите столетија, локалното население, творејќи во оваа еколошки чиста и ненарушена природна убавина, оставило зад себе богата историја и слоевита култура.

* * * * *

Овој планински простор уште од најраната појава на човечката цивилизација претставувал вистински предизвик за околните жители. Сепак заради суровата планинска клима, во повисоките предели, освен номадите сточари, тешко би можело да се замисли опстојување на постојани човечки живеалишта. Многу поблагопријатни услови за живот нуделе подножјата на планината поврзани со Пелагониската Котлина на исток, Цапарското поле на север и Преспанското Езеро на западната страна. Токму во овие појаси, резултатите од досегашните археолошки истражувања, изнеле бројни сведоштва за културните достигнувања од различни временски

3 4


периоди. Како хронолошки најстари локалитети, заслужуваат внимание Велушката и Породинската Тумба, од неолитскиот период, датирани меѓу 6000 и 5500 година пред Христос. Овие два праисториски локалитети биле поставени крај прастариот Кандависки пат, кој од јадранскиот брег водел кон Дарданелите. Подоцна истата таа трансверзала, осовременета од римската војска, го добила името Виа Игнација. Овој антички пат кој ги поврзувал двата големи центри на стариот свет, Рим и Константинопол, со векови претставувал осовина, преку која се пренесувале влијанијата, културните достигнувања и духовните стремежи.

Кога Апостол Павле, Апостол Андреја и другите нивни истомисленици, пристигнале во Македонија и почнале да ја извршуваат својата христијанска мисија, еден дел од нивните ученици и истомисленици пристигнале и во нашите краишта. Во таа смисла, како вистинско христијанско жариште, меѓу првите, се развил античкиот град Хераклеа крај Битола. Продирањето на Христијанството во потпе-листерскиот регион, до сега е евидентирано преку остатоците на неколку базилики кај селата: Рамна, Доленци, Бистрица , Велушина, Курбиново и на други локации. Всушност, целата територија е посеана со сеуште неистражени археолошки

наоѓалишта а добар дел од нив се токму од времето на раното христијанство.

Во средновековниот период, по масовната христијанизација на словенската популација, Преспа станува бастион и престолнина на Самоиловото царство. Од византискиот период се црквите Успение на св.Богородица, во с.Велушина, надалеку познатата Св.Ѓорѓи над селото Курбиново и еднокорабната градба од манастирот Св. Илија над Грнчари.

Во преспанскиот дел се сочувани повеќе светилишта од послевизантиско време или од времето по Османското продирање на овие краишта. Од тоа време се црквите Св.Петка во Брајчино, Раѓање на Богородица во Сливница, Св.Архангел во с.Асамати, Св.Богородица Пречиста во с.Љубојно, Св.Атанасиј во с.Љубојно, Св.Атанасиј во с.Долно Дупени, Св.Сава во месноста Калуѓери итн. Од битолската страна, во овој период можат да се вбројат храмовите: Св.Богородица Пречиста во с.Граешница, Св.Варвара во с.Драгош, Св.Илија и Св.Атанасиј во с. Велушина.

Значајно поглавје во развитокот на црковниот живот во оваа географска целина и пошироко, започнува по 1830 год. и трае се до почетокот на Втората светска војна. Во тоа време


се развила богата градежна и сликарска дејност, поттикната од порелаксираната состојба во која се нашла православната вера во рамките на Османлиската муслиманска држава. Како основни двигатели се наметнале верската обнова, стремежите за националното осознавање на македонскиот народ поврзани со Преродбата и реформите во црковниот живот. Со укинувањето на Охридската архиепископија во 1767 година, целата област потпадна под јурисдикција на Вселенската цариградска патријаршија. Благода-рение на трговските, занаетчиските, земјоделски-те и сточарските активности, се зајакнала економската моќ на православните верници. Зачестиле решенијата за обновување на старите и подигање на нови православни светилишта. Од осмата деценија на 19 век, посебно во преспан-скиот дел почнува да се чуствува влијанието на новоформираната Бугарска егзархија.

Таквите околности, силно се рефлектирале низ значително нараснатиот број на нови верски објекти во регионот. Посебно во Битола и нејзината околина се подигаат повеќе маркантни храмови. Такви биле Св. Димитриј во Битола, Св.Димитриј во Магарево, Св.Богородица во Трново, Св.Преображение во Буково, Св.Петка во Маловишта, Св.Недела и Св.Богородица во

Битола, Св.Ѓорѓи во Цапари, Св.Меркуриј во Барешани и. т. н.

Основна карактеристика во развојот на декорацијата во внатрешноста на храмовите од новото време, покрај ѕидното сликарство, било потенцирањето на иконостасот. Олтарската преграда или иконостасот, станува средиште на сликаната програма и декорација. Таа се состоела од зона на престолни икони, зона на апостолски и празнични икони и иконостасен крст на врвот од иконостасот. Најзабележителни и со најголемо внимание биле изработувани престолните икони во кои спаѓале иконите на Исус Христос, св. Богородица, св. Јован Претеча и празничната икона на кој бил посветен храмот. На поголемите иконостаси стоеле и иконите на апостолите, големите празници и светителите чии култови биле најсилни во локалната заедница. Во долниот дел од иконостасот, централно, секогаш стојат царските двери а странично се сликаните врати кои воделе кон олтарскиот, најсветиот и најтаинствениот дел од храмот.

Во подножјето на планината Баба, денес постојат приближно стотина цркви. Најголемиот дел од нив се селски храмови и параклиси а помал број, околу десеттина, се наоѓаат во кругот на манастирските комплекси. Без оглед што денес не

5 6


периоди. Како хронолошки најстари локалитети, заслужуваат внимание Велушката и Породинската Тумба, од неолитскиот период, датирани меѓу 6000 и 5500 година пред Христос. Овие два праисториски локалитети биле поставени крај прастариот Кандависки пат, кој од јадранскиот брег водел кон Дарданелите. Подоцна истата таа трансверзала, осовременета од римската војска, го добила името Виа Игнација. Овој антички пат кој ги поврзувал двата големи центри на стариот свет, Рим и Константинопол, со векови претставувал осовина, преку која се пренесувале влијанијата, културните достигнувања и духовните стремежи.

Кога Апостол Павле, Апостол Андреја и другите нивни истомисленици, пристигнале во Македонија и почнале да ја извршуваат својата христијанска мисија, еден дел од нивните ученици и истомисленици пристигнале и во нашите краишта. Во таа смисла, како вистинско христијанско жариште, меѓу првите, се развил античкиот град Хераклеа крај Битола. Продирањето на Христијанството во потпе-листерскиот регион, до сега е евидентирано преку остатоците на неколку базилики кај селата: Рамна, Доленци, Бистрица , Велушина, Курбиново и на други локации. Всушност, целата територија е посеана со сеуште неистражени археолошки

наоѓалишта а добар дел од нив се токму од времето на раното христијанство.

Во средновековниот период, по масовната христијанизација на словенската популација, Преспа станува бастион и престолнина на Самоиловото царство. Од византискиот период се црквите Успение на св.Богородица, во с.Велушина, надалеку познатата Св.Ѓорѓи над селото Курбиново и еднокорабната градба од манастирот Св. Илија над Грнчари.

Во преспанскиот дел се сочувани повеќе светилишта од послевизантиско време или од времето по Османското продирање на овие краишта. Од тоа време се црквите Св.Петка во Брајчино, Раѓање на Богородица во Сливница, Св.Архангел во с.Асамати, Св.Богородица Пречиста во с.Љубојно, Св.Атанасиј во с.Љубојно, Св.Атанасиј во с.Долно Дупени, Св.Сава во месноста Калуѓери итн. Од битолската страна, во овој период можат да се вбројат храмовите: Св.Богородица Пречиста во с.Граешница, Св.Варвара во с.Драгош, Св.Илија и Св.Атанасиј во с. Велушина.

Значајно поглавје во развитокот на црковниот живот во оваа географска целина и пошироко, започнува по 1830 год. и трае се до почетокот на Втората светска војна. Во тоа време


се развила богата градежна и сликарска дејност, поттикната од порелаксираната состојба во која се нашла православната вера во рамките на Османлиската муслиманска држава. Како основни двигатели се наметнале верската обнова, стремежите за националното осознавање на македонскиот народ поврзани со Преродбата и реформите во црковниот живот. Со укинувањето на Охридската архиепископија во 1767 година, целата област потпадна под јурисдикција на Вселенската цариградска патријаршија. Благода-рение на трговските, занаетчиските, земјоделски-те и сточарските активности, се зајакнала економската моќ на православните верници. Зачестиле решенијата за обновување на старите и подигање на нови православни светилишта. Од осмата деценија на 19 век, посебно во преспан-скиот дел почнува да се чуствува влијанието на новоформираната Бугарска егзархија.

Таквите околности, силно се рефлектирале низ значително нараснатиот број на нови верски објекти во регионот. Посебно во Битола и нејзината околина се подигаат повеќе маркантни храмови. Такви биле Св. Димитриј во Битола, Св.Димитриј во Магарево, Св.Богородица во Трново, Св.Преображение во Буково, Св.Петка во Маловишта, Св.Недела и Св.Богородица во

Битола, Св.Ѓорѓи во Цапари, Св.Меркуриј во Барешани и. т. н.

Основна карактеристика во развојот на декорацијата во внатрешноста на храмовите од новото време, покрај ѕидното сликарство, било потенцирањето на иконостасот. Олтарската преграда или иконостасот, станува средиште на сликаната програма и декорација. Таа се состоела од зона на престолни икони, зона на апостолски и празнични икони и иконостасен крст на врвот од иконостасот. Најзабележителни и со најголемо внимание биле изработувани престолните икони во кои спаѓале иконите на Исус Христос, св. Богородица, св. Јован Претеча и празничната икона на кој бил посветен храмот. На поголемите иконостаси стоеле и иконите на апостолите, големите празници и светителите чии култови биле најсилни во локалната заедница. Во долниот дел од иконостасот, централно, секогаш стојат царските двери а странично се сликаните врати кои воделе кон олтарскиот, најсветиот и најтаинствениот дел од храмот.

Во подножјето на планината Баба, денес постојат приближно стотина цркви. Најголемиот дел од нив се селски храмови и параклиси а помал број, околу десеттина, се наоѓаат во кругот на манастирските комплекси. Без оглед што денес не

5 6


постои ниту еден активен манастир во потпелистерскиот регион, верниците нив ги почитуваат како исклучително важни места, кои во минатото дале голем принос во духовниот и културниот развој на православните верници.

Со понудениот краток приказ, се нуди можноста, низ отворените порти на нашите храмови, да се погледнат најзначајните содржини кои се сочувале до денешно време. Поголемиот дел од нив, за првпат се презентираат токму низ страниците што следат. Материјалот е поделен во две групации: ресенски и битолски дел. Објектите се дадени по азбучен редослед, според имињата на населбите во кои или околу кои гравитираат посочените споменици.

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG7 8

Манастир Св. Преображение с. Буково, влезната порта во манастирот


постои ниту еден активен манастир во потпелистерскиот регион, верниците нив ги почитуваат како исклучително важни места, кои во минатото дале голем принос во духовниот и културниот развој на православните верници.

Со понудениот краток приказ, се нуди можноста, низ отворените порти на нашите храмови, да се погледнат најзначајните содржини кои се сочувале до денешно време. Поголемиот дел од нив, за првпат се презентираат токму низ страниците што следат. Материјалот е поделен во две групации: ресенски и битолски дел. Објектите се дадени по азбучен редослед, според имињата на населбите во кои или околу кои гравитираат посочените споменици.

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG7 8

Манастир Св. Преображение с. Буково, влезната порта во манастирот


ЦРКВИ ВО РЕСЕНСКИОТ ДЕЛНА БАБА ПЛАНИНА


Сливнички манастир - Изглед на надиконостасниот крстЦрква Св. Ѓорѓи с. Курбиново, св. Богородица со Христос, претстава во апсидалната конха

9 10


ЦРКВИ ВО РЕСЕНСКИОТ ДЕЛНА БАБА ПЛАНИНА


Сливнички манастир - Изглед на надиконостасниот крстЦрква Св. Ѓорѓи с. Курбиново, св. Богородица со Христос, претстава во апсидалната конха

9 10


десно од апсидалната конха се деловите од Благовештението со ликовите на Архангел Гаврил и св.Богородица. Во малата полукружна ниша од протезисот, насликан е св. Првомаченик Стефан. Од зачуваните партии, може да се констатира дека непознатиот автор на овие фрески поседувал значителни уметнички квалитети за времето во кое творел.

На високата олтарна преграда, која за жал ја затскрива највредната содржина од овој храм, поставени се неколку икони од 1931 година.

Веднаш крај рибарското селото Асамати, до самиот брег на Преспанското Езеро, се наоѓа малата црква посветена на св.Архангел Михаил. Покрај еднокорабната градба, во поново време од јужната, западната и северната страна се прилепени помошни простории во вид на затворени тремови и е извршено премалтерисува-ње на ѕидовите во наосот и дел од олтарскиот простор. Од зачуваниот натпис, што се наоѓа на источниот ѕид од олтарскиот простор, дознаваме дека црквата е живописана во четвртата деценија од 17 век.

Сочуваното сликарство од олтарскиот простор, е истовремено и најзначајната содржина што ја поседува овој мал храм, како едно веродостојно сведоштво за уметноста од првата половина на 17 век во Преспа. Тука се сочувани неколку композиции и поединечните ликови на св. Атанасиј, св. Василиј, св. Јован Златоуст и св. Григориј, како учесници во архијерејската литургија, насликани во долната зона од нишата на апсидата. Над нив е св.Богородица со малиот Христос пред себе а во најгорната зона е композицијата со Вознесението Христово. Лево и

Изглед на црквата од југоисток


Веднаш над селото Крани, практично во продолжение по тесниот асфалтен пат кој се искачува кон планината, лоцирано е селото Арвати. Населбата е поставена на двете страни од малата рекичка, позната како Арватска или Кранска река. Посетителите заинтересирани за христијанските градби, можат да се обратат кај Љупчо Пампулевски со тел. 070/818-926 Во селото или во неговата непосредна околина, се лоцирани неколку цркви кои речиси без исклучок се

обновени во поново време. Во горниот источен дел се наоѓа куполната еднокорабна црква Успение на Св. Богородица. Помалите параклиси се посветени на св.Никола и св.Недела. Како најголем и најзначаен храм, се смета црквата Св.Архангел Михаил.

Таа е лоцирана во кругот на православните селски гробишта во кој се влегува низ црковната порта, врз која се издигнува старата камбанарија. Не постои податок за времето на изградбата на храмот. Тој претставува трикорабна градба на кој во поново време му се обновени носечките столбови и горниот конструктивен систем. Според својот надворешен изглед, наликува на градбите какви што се граделе во третата и четвртата деценија на 20 век, односно во периодот помеѓу двете светски војни. На исток се наоѓа седумстраната апсида а на јужната и северната фасада покрај влезовите во наосот, ѕидната површина ја разбиваат по два реда од по четири прозорци. Како главен влез во храмот се наметнува оној од западната страна а со неодам-нешните реконструкции над него е прилепена новата камбанарија на три ката. Олтарската преграда е составена од два реда на икони. Според впишаните години врз поодделни икони тие се работени во периодот од 1929 до 1937 година.

Црква Св. Архангел Михаил,с. Асамати

Внатрешноста на храмот со иконостасот

Црква Св. Архангел Михаил,с. Арвати

11 12


десно од апсидалната конха се деловите од Благовештението со ликовите на Архангел Гаврил и св.Богородица. Во малата полукружна ниша од протезисот, насликан е св. Првомаченик Стефан. Од зачуваните партии, може да се констатира дека непознатиот автор на овие фрески поседувал значителни уметнички квалитети за времето во кое творел.

На високата олтарна преграда, која за жал ја затскрива највредната содржина од овој храм, поставени се неколку икони од 1931 година.

Веднаш крај рибарското селото Асамати, до самиот брег на Преспанското Езеро, се наоѓа малата црква посветена на св.Архангел Михаил. Покрај еднокорабната градба, во поново време од јужната, западната и северната страна се прилепени помошни простории во вид на затворени тремови и е извршено премалтерисува-ње на ѕидовите во наосот и дел од олтарскиот простор. Од зачуваниот натпис, што се наоѓа на источниот ѕид од олтарскиот простор, дознаваме дека црквата е живописана во четвртата деценија од 17 век.

Сочуваното сликарство од олтарскиот простор, е истовремено и најзначајната содржина што ја поседува овој мал храм, како едно веродостојно сведоштво за уметноста од првата половина на 17 век во Преспа. Тука се сочувани неколку композиции и поединечните ликови на св. Атанасиј, св. Василиј, св. Јован Златоуст и св. Григориј, како учесници во архијерејската литургија, насликани во долната зона од нишата на апсидата. Над нив е св.Богородица со малиот Христос пред себе а во најгорната зона е композицијата со Вознесението Христово. Лево и



Веднаш над селото Крани, практично во продолжение по тесниот асфалтен пат кој се искачува кон планината, лоцирано е селото Арвати. Населбата е поставена на двете страни од малата рекичка, позната како Арватска или Кранска река. Посетителите заинтересирани за христијанските градби, можат да се обратат кај Љупчо Пампулевски со тел. 070/818-926 Во селото или во неговата непосредна околина, се лоцирани неколку цркви кои речиси без исклучок се

обновени во поново време. Во горниот источен дел се наоѓа куполната еднокорабна црква Успение на Св. Богородица. Помалите параклиси се посветени на св.Никола и св.Недела. Како најголем и најзначаен храм, се смета црквата Св.Архангел Михаил.

Таа е лоцирана во кругот на православните селски гробишта во кој се влегува низ црковната порта, врз која се издигнува старата камбанарија. Не постои податок за времето на изградбата на храмот. Тој претставува трикорабна градба на кој во поново време му се обновени носечките столбови и горниот конструктивен систем. Според својот надворешен изглед, наликува на градбите какви што се граделе во третата и четвртата деценија на 20 век, односно во периодот помеѓу двете светски војни. На исток се наоѓа седумстраната апсида а на јужната и северната фасада покрај влезовите во наосот, ѕидната површина ја разбиваат по два реда од по четири прозорци. Како главен влез во храмот се наметнува оној од западната страна а со неодам-нешните реконструкции над него е прилепена новата камбанарија на три ката. Олтарската преграда е составена од два реда на икони. Според впишаните години врз поодделни икони тие се работени во периодот од 1929 до 1937 година.

Црква Св. Архангел Михаил,с. Асамати

Внатрешноста на храмот со иконостасот

Црква Св. Архангел Михаил,с. Арвати

11 12


Храмот е лоциран во северозападниот дел од селото, до кој се стигнува по тесните асфалтирани улички, опкружени со оградни камени ѕидови поврзани со старата селска архитектура. Тој е сместен во кругот на селските гробишта и претставува трикорабна градба со полукружна апсида врз која се поставени седум плитки и лачно засведени ниши. Крај јужната и западната фасада од Светилиштето, прилепени се затворените тремови и помошните простории.

Според натписот во нишата над влезот,

дознаваме дека црквата е изградена во 1871/72 година. Внатрешноста на црквата е надолжно поделена на три делови со два реда од по пет столбови. Нартексот на западниот дел од внатрешноста е одвоен со преграда и е подигнат со три скали повисоко од нивото на наосот. Над нартексот е направена галеријата на кат. Врз ѕидните површини во наосот и нартексот не се сочувало ѕидно сликарство. Живопис постои само во апсидата и во протезисот. Во конхата од апсидата насликана е св. Богородица со Христос на горниот дел и фигурите на архијереите св.Јован Златоуст, св.Василиј Велики, св.Никола, св.Атанасиј, св.Григориј и св.Спиридон во долната зона.

Иконостасот е составен од три хори-зонтални реда на икони, царски двери и врати на јужниот и северниот дел на преградата. Иконите од иконостасот се работени во 1875 и 1889 година. Според сликарските натписи, постарите икони се дела на Апостол Стеријев од селото Пласје а оние од 1889 година на Атанас Димитри зограф од селото Негован – леринско, денес во Р. Грција.

Црква Св. Никола, с. Брајчино


Иконостасот во црквата Св. Богородица со Христос, живопис во апсидата

13 14


Храмот е лоциран во северозападниот дел од селото, до кој се стигнува по тесните асфалтирани улички, опкружени со оградни камени ѕидови поврзани со старата селска архитектура. Тој е сместен во кругот на селските гробишта и претставува трикорабна градба со полукружна апсида врз која се поставени седум плитки и лачно засведени ниши. Крај јужната и западната фасада од Светилиштето, прилепени се затворените тремови и помошните простории.

Според натписот во нишата над влезот,

дознаваме дека црквата е изградена во 1871/72 година. Внатрешноста на црквата е надолжно поделена на три делови со два реда од по пет столбови. Нартексот на западниот дел од внатрешноста е одвоен со преграда и е подигнат со три скали повисоко од нивото на наосот. Над нартексот е направена галеријата на кат. Врз ѕидните површини во наосот и нартексот не се сочувало ѕидно сликарство. Живопис постои само во апсидата и во протезисот. Во конхата од апсидата насликана е св. Богородица со Христос на горниот дел и фигурите на архијереите св.Јован Златоуст, св.Василиј Велики, св.Никола, св.Атанасиј, св.Григориј и св.Спиридон во долната зона.

Иконостасот е составен од три хори-зонтални реда на икони, царски двери и врати на јужниот и северниот дел на преградата. Иконите од иконостасот се работени во 1875 и 1889 година. Според сликарските натписи, постарите икони се дела на Апостол Стеријев од селото Пласје а оние од 1889 година на Атанас Димитри зограф од селото Негован – леринско, денес во Р. Грција.

Црква Св. Никола, с. Брајчино


Иконостасот во црквата Св. Богородица со Христос, живопис во апсидата

13 14


Над источниот брег од Преспанското Езеро, како една од населбите во регионот на Долна Преспа, во самото подножје на планината Баба на висина од 1000 м. се наоѓа селото Брајчино. До Брајчино се пристигнува по регионалниот пат кој доаѓа од месноста „Макази“ каде се издвојува од магистралниот пат Битола - Ресен. Вкупната оддалеченост на Брајчино од Битола по овој пат изнесува 50 км. а од Ресен е околу 30 км. Всушност за да стигнеме во Брајчино преку комуникацијата која се движи покрај брегот

на езерото, прво се исклучуваме кон селото Љубојно, исто така значајна дестинација, која се наоѓа на околу 2 км. пред Брајчино. Атарот на селото Брајчино со површина од 60 км², се протега во најголемиот дел на падините од планината Баба. Од црковните споменици во селото, сочувани се црквите: Св. Никола од 1871 година, Св.Илија од 1919 година, Св.Јован, Св.Атанасие, но како најзначаен споменик, познат и пошироко би го издвоиле манастирот посветен на римската маченичка св.Петка. Доаѓањето во манастирот и престојот може да се најави кај лицето Миле Нивички, во селото Брајчино или на телефонот 075/649-038.

До светилиштето се пристигнува по пешачката патека која почнува на источниот дел од селото за околу 15 минути. Иако манастирот не е активен, со залагање на верниците во последните години се обновени конаците југозападно од црквата. Храмот поставен во средината од комплексот, претставува мала еднокорабна градба, со покрив на две води, триделна апсида и единствен влез од западната страна.

Според најновите научни сознанија малата еднокорабна црква е подигната и насликана во последната четвртина на 15 век. Најстарото

Црква Св. Петка, с. Брајчино


Изглед на црквата од североистокЖивопис на источниот ѕид од олтарот

15 16


Над источниот брег од Преспанското Езеро, како една од населбите во регионот на Долна Преспа, во самото подножје на планината Баба на висина од 1000 м. се наоѓа селото Брајчино. До Брајчино се пристигнува по регионалниот пат кој доаѓа од месноста „Макази“ каде се издвојува од магистралниот пат Битола - Ресен. Вкупната оддалеченост на Брајчино од Битола по овој пат изнесува 50 км. а од Ресен е околу 30 км. Всушност за да стигнеме во Брајчино преку комуникацијата која се движи покрај брегот

на езерото, прво се исклучуваме кон селото Љубојно, исто така значајна дестинација, која се наоѓа на околу 2 км. пред Брајчино. Атарот на селото Брајчино со површина од 60 км², се протега во најголемиот дел на падините од планината Баба. Од црковните споменици во селото, сочувани се црквите: Св. Никола од 1871 година, Св.Илија од 1919 година, Св.Јован, Св.Атанасие, но како најзначаен споменик, познат и пошироко би го издвоиле манастирот посветен на римската маченичка св.Петка. Доаѓањето во манастирот и престојот може да се најави кај лицето Миле Нивички, во селото Брајчино или на телефонот 075/649-038.

До светилиштето се пристигнува по пешачката патека која почнува на источниот дел од селото за околу 15 минути. Иако манастирот не е активен, со залагање на верниците во последните години се обновени конаците југозападно од црквата. Храмот поставен во средината од комплексот, претставува мала еднокорабна градба, со покрив на две води, триделна апсида и единствен влез од западната страна.

Според најновите научни сознанија малата еднокорабна црква е подигната и насликана во последната четвртина на 15 век. Најстарото

Црква Св. Петка, с. Брајчино


Изглед на црквата од североистокЖивопис на источниот ѕид од олтарот

15 16


претстава на св. Петка со крст во десната рака. Лево и десно од нишата се коњаничките фигури на св. Мина и св. Ѓорѓи. Според стилските анализи, се верува дека анонимниот сликар на ова сликарство потекнува од соседните зографски работилници, формирани во околината на Костур.

Во црквата покрај најстарите фрески се сочувани и остатоци на ѕидно сликарство и икони од 16, 17 и 19 век, што говори за повеќевековната активност и опстојувањето на манастирот.

Во непосредна близина на северниот ѕид од светилиштето е познатиот извор со света вода, која меѓу верниците се смета за исцелителна.

сликарство е сочувано на источниот и западниот ѕид од наосот како и на западната фасада од најстариот дел, која сега со подоцнежната доградба е претворен во источен ѕид од нартексот. На источниот ѕид во апсидалната конха се допојасјата на св.Богородица и на малиот Христос, во горниот дел и Службата на Светата литургија, во која учествуваат познатите црковни отци св. Василиј Велики и св. Јован Златоуст, во најдолната зона. Помеѓу нив насликан е малиот Христос, кој како жртва лежи во широк сад, покрај путирот поставени на чесната трпеза. Од двете страни на триумфалниот лак се насликани популарните маченици св. Симеон и св. Данило. Во нишата од протезисот е фигурата на првомаченикот св.Стефан, а во онаа од ѓакониконот е допојасјето на Роман Мелод. Во погорната зона од источниот ѕид, како што е вообичаено, е претставата на Благовештението со фигурите на Архангел Гаврил и св. Богородица.

На некогашната западна фасада доминира претставата на Страшниот суд, редуцирана само на поединечни елементи од оваа сложена композиција. Најгоре, е иконографијата на Царскиот деизис, кој од 14 век, на територијата на Охридската архиепископија се слика во различни варијанти. Во патроната ниша е допојасната

Изворот со света вода


Успението на Св. Богородица, живопис на западниот ѕид од наосот

17 18


претстава на св. Петка со крст во десната рака. Лево и десно од нишата се коњаничките фигури на св. Мина и св. Ѓорѓи. Според стилските анализи, се верува дека анонимниот сликар на ова сликарство потекнува од соседните зографски работилници, формирани во околината на Костур.

Во црквата покрај најстарите фрески се сочувани и остатоци на ѕидно сликарство и икони од 16, 17 и 19 век, што говори за повеќевековната активност и опстојувањето на манастирот.

Во непосредна близина на северниот ѕид од светилиштето е познатиот извор со света вода, која меѓу верниците се смета за исцелителна.

сликарство е сочувано на источниот и западниот ѕид од наосот како и на западната фасада од најстариот дел, која сега со подоцнежната доградба е претворен во источен ѕид од нартексот. На источниот ѕид во апсидалната конха се допојасјата на св.Богородица и на малиот Христос, во горниот дел и Службата на Светата литургија, во која учествуваат познатите црковни отци св. Василиј Велики и св. Јован Златоуст, во најдолната зона. Помеѓу нив насликан е малиот Христос, кој како жртва лежи во широк сад, покрај путирот поставени на чесната трпеза. Од двете страни на триумфалниот лак се насликани популарните маченици св. Симеон и св. Данило. Во нишата од протезисот е фигурата на првомаченикот св.Стефан, а во онаа од ѓакониконот е допојасјето на Роман Мелод. Во погорната зона од источниот ѕид, како што е вообичаено, е претставата на Благовештението со фигурите на Архангел Гаврил и св. Богородица.

На некогашната западна фасада доминира претставата на Страшниот суд, редуцирана само на поединечни елементи од оваа сложена композиција. Најгоре, е иконографијата на Царскиот деизис, кој од 14 век, на територијата на Охридската архиепископија се слика во различни варијанти. Во патроната ниша е допојасната

Изворот со света вода


Успението на Св. Богородица, живопис на западниот ѕид од наосот

17 18

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOGManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG

Откако по регионалниот пат кој води од месноста „Макази“, ќе се упатиме кон југ, по должината на источното преспанско крајбрежје, за само неколку минути и 5 изминати км., низ населбата Подмочани ќе пристигнеме во селото Грнчари.

Селата Подмочани и Грнчари, денес се речиси целосно поврзани со долгата низа на новоизградени куќи и стопански објекти изградени покрај патот. Од селото Грнчари, за да го посетиме познатиот манастир Св.Илија, се

насочуваме кон исток, кон падините на Баба. Земјениот пат можеме да го поминеме со теренско возило или со пешачење . Со испешачени 3 км. по умерена угорнина, до светилиштето ќе пристигнеме за околу 40 минути. Сите неопходни информации во врска со престојот во овој манастир, можат да се добијат кај Крсте Ѓорѓиовски во селото Грнчари или на телефонот 047/ 480-268.

Коплексот на манастирот го сочинуваат црквата, новите конаци, манастирската трпезарија, фурната, камбанаријата и чешмата со светата вода. Манастирот најмасовно е посетен за време на црковната слава, вечерта на 1 и во претпладневните часови на 2 август, кога доаѓаат верници од поширокиот регион.

Црквата Св.Илија, претставува мала еднокорабна градба со тространа апсида на источната страна. Кровната конструкција е решена на две води а единствениот влез е поставен на западната фасада. Помеѓу камените партии, посебно на источниот ѕид, вметнувани се хоризонтални и вертикални редови од тула, во духот на познатите средновековни опуси. Врз архитектурата на храмот вршени се интервенции и зајакнувања од постар и понов датум. Резултат на таквите интервенции се постоечките

Влезот во манастирскиот комплекс

предизвикало големо внимание, доколку со научните истражувања и споредбени анализи не се потврди, дека претставата на Богородица со Христос, е дело на Јован Зограф, од епирското село Грамоста, кој бил еден од најдобрите и највлијателни сликари во регионот, од втората четвртина на 16 век.

контрафори на северната и јужната фасада.Во црквата постои слоевито нанесено

сликарство од повеќе различни временски периоди. Врз основа на стилската и иконо-графската анализа најстарите фрески од оваа црква се датираат во 13 век, што и даваат посебно значење. Од наредната фаза се фреските од поствизантискиот период, со повеќе натписи на старословенски јазик.

Истражувачките работи и придружните активности во оваа црква сеуште не се завршени, така да во иднина ќе можат да се сумираат поконкретни и поцелосни впечатоци.

Западно од селото Грнчари, под регионалниот пат, се наоѓа гробјанската црква посветена на св. Атанасиј. Објектот претставува во основата еднокорабна градба, со полукружна апсида и тремови на јужната и западната страна. Влезовите во црквата се исто како и тремовите поставени од југ и од запад. Внатрешноста на црквата не е живописана. На иконостасот иконите се во два реда. На престолните икони насликани во 19 век, вниманието го привлекува една двострана икона која од едната страна го има допојасниот лик на Христос Пантократор а на позадината е св. Богородица Одигитрија со малиот Христос во рацете. Тоа и не би

Црква Св. Илија, с. Грнчари

Конаците во манастирот Св. Илија

19 20


Откако по регионалниот пат кој води од месноста „Макази“, ќе се упатиме кон југ, по должината на источното преспанско крајбрежје, за само неколку минути и 5 изминати км., низ населбата Подмочани ќе пристигнеме во селото Грнчари.

Селата Подмочани и Грнчари, денес се речиси целосно поврзани со долгата низа на новоизградени куќи и стопански објекти изградени покрај патот. Од селото Грнчари, за да го посетиме познатиот манастир Св.Илија, се

насочуваме кон исток, кон падините на Баба. Земјениот пат можеме да го поминеме со теренско возило или со пешачење . Со испешачени 3 км. по умерена угорнина, до светилиштето ќе пристигнеме за околу 40 минути. Сите неопходни информации во врска со престојот во овој манастир, можат да се добијат кај Крсте Ѓорѓиовски во селото Грнчари или на телефонот 047/ 480-268.

Коплексот на манастирот го сочинуваат црквата, новите конаци, манастирската трпезарија, фурната, камбанаријата и чешмата со светата вода. Манастирот најмасовно е посетен за време на црковната слава, вечерта на 1 и во претпладневните часови на 2 август, кога доаѓаат верници од поширокиот регион.

Црквата Св.Илија, претставува мала еднокорабна градба со тространа апсида на источната страна. Кровната конструкција е решена на две води а единствениот влез е поставен на западната фасада. Помеѓу камените партии, посебно на источниот ѕид, вметнувани се хоризонтални и вертикални редови од тула, во духот на познатите средновековни опуси. Врз архитектурата на храмот вршени се интервенции и зајакнувања од постар и понов датум. Резултат на таквите интервенции се постоечките

Влезот во манастирскиот комплекс

предизвикало големо внимание, доколку со научните истражувања и споредбени анализи не се потврди, дека претставата на Богородица со Христос, е дело на Јован Зограф, од епирското село Грамоста, кој бил еден од најдобрите и највлијателни сликари во регионот, од втората четвртина на 16 век.

контрафори на северната и јужната фасада.Во црквата постои слоевито нанесено

сликарство од повеќе различни временски периоди. Врз основа на стилската и иконо-графската анализа најстарите фрески од оваа црква се датираат во 13 век, што и даваат посебно значење. Од наредната фаза се фреските од поствизантискиот период, со повеќе натписи на старословенски јазик.

Истражувачките работи и придружните активности во оваа црква сеуште не се завршени, така да во иднина ќе можат да се сумираат поконкретни и поцелосни впечатоци.

Западно од селото Грнчари, под регионалниот пат, се наоѓа гробјанската црква посветена на св. Атанасиј. Објектот претставува во основата еднокорабна градба, со полукружна апсида и тремови на јужната и западната страна. Влезовите во црквата се исто како и тремовите поставени од југ и од запад. Внатрешноста на црквата не е живописана. На иконостасот иконите се во два реда. На престолните икони насликани во 19 век, вниманието го привлекува една двострана икона која од едната страна го има допојасниот лик на Христос Пантократор а на позадината е св. Богородица Одигитрија со малиот Христос во рацете. Тоа и не би

Црква Св. Илија, с. Грнчари

Конаците во манастирот Св. Илија

19 20


На територијата од денешното село Д.Дупени, се наоѓа црквата посветена на споменот на чудата на св.Архангел Михаил. Прославу-вањето на овој празник, кое се случува на 19 септември, ја претставува истовремено и селската слава. Храмот во основа е еднокорабна градба со полукружна апсида и влез од јужната страна. Според податоците се кои располагаме црквата е изградена на старо култно место во 1883 година. Во поново време, сите надворешни ѕидови

се измалтерисани, а врз западната и делумно северната фасада се прилепени неколку помошни простории. Во внатрешноста на црквата, ѕидно сликарство има само зад владичиниот трон во централниот дел а во олтарниот простор во нишата од жртвеникот и главната апсидална конха. Тоа потекнува од 1894 година, односно од периодот кога населбата полека од локацијата на некогашното Горно Село постепено се преселувала на денешната местоположба.

Олтарната преграда е со два реда на икони изработени од истиот мајстор што го работел ѕидното слокарство. Според впишаните години врз иконите и тие датираат истовремено со изработката на целиот иконостас во 1894 година.Црква Св. Архангел Михаил,

с. Долно Дупени

Иконостасот во црквата Престолни икони од иконостасот, св. Архангел Михаил и св. Богородица

21 22


На територијата од денешното село Д.Дупени, се наоѓа црквата посветена на споменот на чудата на св.Архангел Михаил. Прославу-вањето на овој празник, кое се случува на 19 септември, ја претставува истовремено и селската слава. Храмот во основа е еднокорабна градба со полукружна апсида и влез од јужната страна. Според податоците се кои располагаме црквата е изградена на старо култно место во 1883 година. Во поново време, сите надворешни ѕидови

се измалтерисани, а врз западната и делумно северната фасада се прилепени неколку помошни простории. Во внатрешноста на црквата, ѕидно сликарство има само зад владичиниот трон во централниот дел а во олтарниот простор во нишата од жртвеникот и главната апсидална конха. Тоа потекнува од 1894 година, односно од периодот кога населбата полека од локацијата на некогашното Горно Село постепено се преселувала на денешната местоположба.

Олтарната преграда е со два реда на икони изработени од истиот мајстор што го работел ѕидното слокарство. Според впишаните години врз иконите и тие датираат истовремено со изработката на целиот иконостас во 1894 година.Црква Св. Архангел Михаил,

с. Долно Дупени

Иконостасот во црквата Престолни икони од иконостасот, св. Архангел Михаил и св. Богородица

21 22


Алексиеви од с. Осој – Дебарско. Работите ги завршиле во текот на 1908 и 1909 год. Од присутните мотиви на резбаната декорацијата, доминира флоралната стилизирана орнаментика.

Сликаните икони на иконостасот се исто така работени во 1909 година и се дела на браќата Крсте и Коста Николови од с.Лазарополе. Нивни се и големите икони сместени на ѕидовите, јужно и северно од иконостасот, како и иконите на Исус Христос и евангелистите на проповедалницата.

Во црквата се наоѓаат и неколку постари икони. Дополнителни информации за посета на црквите во Д. Дупени можат да се добијат кај Стојан Макаровски, на тел.047/482-065.

Црквата се наоѓа над денешното село Долно Дупени, во просторот кој е познат како Горно Село. До светилиштето се доаѓа со пешачење по земјениот шумски пат, во времетраење од околу 30 – 40 минути, почнувајќи од денешната местоположба на селото. Како храмова слава го чествува 28 август, денот на Успението на св. Богородица. Изградена е на почетокот на 20 век и претставува пример за црковното градителство, сликарство и дрвена резба од периодот пред речиси еден век. Градбата има трилисна или крстовидна форма, со калоти на јужната, северната и источната страна. Најгоре, на кровот, доминира куполата поставена на осумстран тамбур со четири отвори за прозорци.

Влезовите се распоредени на западната и северната фасада а од северната страна кон исток постои и директен влез во олтарниот простор. Иконостасот изведен во резба, со отвори за два реда на икони, подигнат е од нивото на наосот со три скалила. Внимание привлекуваат и амвонот или проповедалницата како и владичиниот трон, сите декорорани со дрвена резба. Резбаниот инвентар е дело на браќата Нестор и Лазар


Југозападно од црквата Св. Богородица, на растојание од околу 1 км. се наоѓа црквата Св.Атанасиј. Во нејзината непосредна околина, низ обраснатиот предел, се распознаваат остатоци од темели на објекти, како и стари гробови. Храмот претставува едноставна градба, со ѕидови од необработен фугиран камен и полукружна апсида на источната страна. Само околу јужниот влез во наосот, вградени се обработени камени блокови, кои го формираат полукружно

засведениот премин. Внатрешноста од наосот, јужниот и северниот ѕид, прекриена е со ѕидно сликарство. Според натписот над јужниот влез од внатрешната страна, живописот е датиран во 1864 година. Истите непознати мајстори во таа прилика ги насликале и ѕидовите во олтарниот простор како и западниот дел од црквата, односно нартексот. На многу места, под сликарството нанесено во 19 век, најповеќе на местата каде се отпаднати фрагменти од живопис, се наѕираат остатоци од постар слој на сликарство. Овој постар живопис, кој според стилските карактеристики најверојатно потекнува од 17 век, најзабележлив е на горната зона од источниот ѕид на олтарскиот простор. Импровизираниот иконостас, составен е од икони изработени во различни временски периоди и тоа од 17, 18 и 19 век. Најголем дел од иконите потекнуваат од периодот на поствизантиското сликарство и тие хронолошки можат да се поврзат со постариот слој на ѕидно сликарство во црквата.

Црква Успение наСв. Богородица, с. Долно Дупени

Иконостасот во црквата

Црква Св. Атанасиј,с. Долно Дупени

Фрагмент од епистилот на иконостасот, 17 век

23 24


Алексиеви од с. Осој – Дебарско. Работите ги завршиле во текот на 1908 и 1909 год. Од присутните мотиви на резбаната декорацијата, доминира флоралната стилизирана орнаментика.

Сликаните икони на иконостасот се исто така работени во 1909 година и се дела на браќата Крсте и Коста Николови од с.Лазарополе. Нивни се и големите икони сместени на ѕидовите, јужно и северно од иконостасот, како и иконите на Исус Христос и евангелистите на проповедалницата.

Во црквата се наоѓаат и неколку постари икони. Дополнителни информации за посета на црквите во Д. Дупени можат да се добијат кај Стојан Макаровски, на тел.047/482-065.

Црквата се наоѓа над денешното село Долно Дупени, во просторот кој е познат како Горно Село. До светилиштето се доаѓа со пешачење по земјениот шумски пат, во времетраење од околу 30 – 40 минути, почнувајќи од денешната местоположба на селото. Како храмова слава го чествува 28 август, денот на Успението на св. Богородица. Изградена е на почетокот на 20 век и претставува пример за црковното градителство, сликарство и дрвена резба од периодот пред речиси еден век. Градбата има трилисна или крстовидна форма, со калоти на јужната, северната и источната страна. Најгоре, на кровот, доминира куполата поставена на осумстран тамбур со четири отвори за прозорци.

Влезовите се распоредени на западната и северната фасада а од северната страна кон исток постои и директен влез во олтарниот простор. Иконостасот изведен во резба, со отвори за два реда на икони, подигнат е од нивото на наосот со три скалила. Внимание привлекуваат и амвонот или проповедалницата како и владичиниот трон, сите декорорани со дрвена резба. Резбаниот инвентар е дело на браќата Нестор и Лазар


Југозападно од црквата Св. Богородица, на растојание од околу 1 км. се наоѓа црквата Св.Атанасиј. Во нејзината непосредна околина, низ обраснатиот предел, се распознаваат остатоци од темели на објекти, како и стари гробови. Храмот претставува едноставна градба, со ѕидови од необработен фугиран камен и полукружна апсида на источната страна. Само околу јужниот влез во наосот, вградени се обработени камени блокови, кои го формираат полукружно

засведениот премин. Внатрешноста од наосот, јужниот и северниот ѕид, прекриена е со ѕидно сликарство. Според натписот над јужниот влез од внатрешната страна, живописот е датиран во 1864 година. Истите непознати мајстори во таа прилика ги насликале и ѕидовите во олтарниот простор како и западниот дел од црквата, односно нартексот. На многу места, под сликарството нанесено во 19 век, најповеќе на местата каде се отпаднати фрагменти од живопис, се наѕираат остатоци од постар слој на сликарство. Овој постар живопис, кој според стилските карактеристики најверојатно потекнува од 17 век, најзабележлив е на горната зона од источниот ѕид на олтарскиот простор. Импровизираниот иконостас, составен е од икони изработени во различни временски периоди и тоа од 17, 18 и 19 век. Најголем дел од иконите потекнуваат од периодот на поствизантиското сликарство и тие хронолошки можат да се поврзат со постариот слој на ѕидно сликарство во црквата.

Црква Успение наСв. Богородица, с. Долно Дупени


Црква Св. Атанасиј,с. Долно Дупени

Фрагмент од епистилот на иконостасот, 17 век

23 24


Црква Св. Богородица, с. Крани

Се вбројува во редот на помалите храмови со трикорабна основа, какви што најмногу на овие простори се граделе во 19 век. Според сочуваниот натпис, врежан врз еден камен од јужниот ѕид, објектот е изграден во 1865 година. Подоцна кон втората четвртина на 20 век, изгледа дека врз него се направени поголеми преправки, при што се отворени неколкуте прозорци на јужната и северната фасада. Веројатно дека тогаш е извршено и малтерисувањето на фасадите. Денес стариот опус на ѕидање од обработен камен, може

да се забележи само уште на апсидалната конха, која единствено остана немалтерисана. Во најново време од западната страна на храмот е прилепена новата камбанарија. Во внатрешноста на храмот се влегува од јужната и западната страна. Наосот е издвоен од нартексот со ниска преграда а од олтарскиот простор со иконостас оформен од два реда на икони. Над нартексот на запад се протега горната галерија на спратот. Поголемиот дел од ѕидните површини во внатрешноста се премалтерисани. Фрагменти од стариот живопис насликан во 19 век, се сочувани на северниот ѕид од наосот, веднаш покрај иконостасот. Нешто повеќе ѕидно сликарство има во олтарскиот простор. Во горниот дел на апси-дата вообичаено е претставена св.Богородица а во долната зона архијереите св.Василиј Велики и св.Јован Златоуст, предводени од Архангелите Михаил и Гаврил. Во малата ниша од протезисот е насликано доподпојасјето на мртвиот Христос а во нишата од ѓакониконот е претставата на првомаченикот и ѓакон св.Стефан. Не ни се познати авторите на ова сликарство. Според испишаните години на иконите поставени на иконостасот, тие се работени во 1938 година. Во црквата постојат и неколку икони кои

според своите стилско-уметнички содржини можат да се сместат во иконописот создаван во втората половина на 19 век. Во непосредната близина на селото Крани, локалното население изградило уште две помали цркви. Од почетокот на 20 век, поконкретно од 1925 гидина датирана е црквата Св. Никола, а пак за малата еднокорабна црква посветена на Св.Илија немаме податоци кога е направена. Најверојатно е дека и таа е обновена на темелите од постаро култно место, во почетокот на 20 век.

Изглед на црквата од југоисток Изглед на внатрешноста со иконостасот

25 26


Црква Св. Богородица, с. Крани

Се вбројува во редот на помалите храмови со трикорабна основа, какви што најмногу на овие простори се граделе во 19 век. Според сочуваниот натпис, врежан врз еден камен од јужниот ѕид, објектот е изграден во 1865 година. Подоцна кон втората четвртина на 20 век, изгледа дека врз него се направени поголеми преправки, при што се отворени неколкуте прозорци на јужната и северната фасада. Веројатно дека тогаш е извршено и малтерисувањето на фасадите. Денес стариот опус на ѕидање од обработен камен, може

да се забележи само уште на апсидалната конха, која единствено остана немалтерисана. Во најново време од западната страна на храмот е прилепена новата камбанарија. Во внатрешноста на храмот се влегува од јужната и западната страна. Наосот е издвоен од нартексот со ниска преграда а од олтарскиот простор со иконостас оформен од два реда на икони. Над нартексот на запад се протега горната галерија на спратот. Поголемиот дел од ѕидните површини во внатрешноста се премалтерисани. Фрагменти од стариот живопис насликан во 19 век, се сочувани на северниот ѕид од наосот, веднаш покрај иконостасот. Нешто повеќе ѕидно сликарство има во олтарскиот простор. Во горниот дел на апси-дата вообичаено е претставена св.Богородица а во долната зона архијереите св.Василиј Велики и св.Јован Златоуст, предводени од Архангелите Михаил и Гаврил. Во малата ниша од протезисот е насликано доподпојасјето на мртвиот Христос а во нишата од ѓакониконот е претставата на првомаченикот и ѓакон св.Стефан. Не ни се познати авторите на ова сликарство. Според испишаните години на иконите поставени на иконостасот, тие се работени во 1938 година. Во црквата постојат и неколку икони кои

според своите стилско-уметнички содржини можат да се сместат во иконописот создаван во втората половина на 19 век. Во непосредната близина на селото Крани, локалното население изградило уште две помали цркви. Од почетокот на 20 век, поконкретно од 1925 гидина датирана е црквата Св. Никола, а пак за малата еднокорабна црква посветена на Св.Илија немаме податоци кога е направена. Најверојатно е дека и таа е обновена на темелите од постаро култно место, во почетокот на 20 век.

Изглед на црквата од југоисток Изглед на внатрешноста со иконостасот

25 26


Источен ѕид, Благовештението и Вознесението ХристовоФреска, Св. Константин и Елена

Според својот надворешен изглед, објектот не оддава впечаток на некаков исклучително значаен споменик. Тој се карактеризира со крајно едноставен план, без посебни архитектонски карактеристики и со релативно скромни димензии од 15 м. во должина и 7 м. во ширина. Неговото прецизно датирање, било потврдено дури по конзерваторските интервенции, кон средината на 20 век. Тогаш стана сосема јасно и очигледно, врз основа на откриениот натпис, дека сликарството потекнува од 1191 година, односно од времето на владеачката византиска династија на Комнените-Ангелите, според кои и сликарството од нивното време често се нарекува Комненски стил.


Исклучително вреден споменик на византиското сликарство во Македонија, претставуваат фреските во црквата Св.Ѓорѓи над селото Курбиново. Градбата е лоцирана речиси на самиот раб, на место каде завршува густиот шумскиот појас на пелистерскиот масив и се отвара прекрасната глетка кон Преспанското езеро. Од селото Курбиново до светилиштето води тесен асфалтен пат во должина од 3км. Посетата на црквата Св.Ѓорѓи, може да се најави кај Митко Ристевски од истото село, на тел. 071/288-819

Црква Св. Ѓорѓи, с. Курбиново

Поглед кон црквата од југозапад Фрагмент од јужната фасада

27 28


Источен ѕид, Благовештението и Вознесението ХристовоФреска, Св. Константин и Елена

Според својот надворешен изглед, објектот не оддава впечаток на некаков исклучително значаен споменик. Тој се карактеризира со крајно едноставен план, без посебни архитектонски карактеристики и со релативно скромни димензии од 15 м. во должина и 7 м. во ширина. Неговото прецизно датирање, било потврдено дури по конзерваторските интервенции, кон средината на 20 век. Тогаш стана сосема јасно и очигледно, врз основа на откриениот натпис, дека сликарството потекнува од 1191 година, односно од времето на владеачката византиска династија на Комнените-Ангелите, според кои и сликарството од нивното време често се нарекува Комненски стил.


Исклучително вреден споменик на византиското сликарство во Македонија, претставуваат фреските во црквата Св.Ѓорѓи над селото Курбиново. Градбата е лоцирана речиси на самиот раб, на место каде завршува густиот шумскиот појас на пелистерскиот масив и се отвара прекрасната глетка кон Преспанското езеро. Од селото Курбиново до светилиштето води тесен асфалтен пат во должина од 3км. Посетата на црквата Св.Ѓорѓи, може да се најави кај Митко Ристевски од истото село, на тел. 071/288-819

Црква Св. Ѓорѓи, с. Курбиново

Поглед кон црквата од југозапад Фрагмент од јужната фасада

27 28


Успението на св. Богородица, живопис над западниот влез


Службата на архијереите, сликарство во конхата на апсидата

29 30


Успението на св. Богородица, живопис над западниот влез


Службата на архијереите, сликарство во конхата на апсидата

29 30


Поглед кон источниот дел од внатрешностаСв. Јоаким и Ана, фреско сликарство, наос, јужен ѕид

Сликаната програма вметната во скромните димензии на оваа градба е сведена на најбитните претстави. Во првата зона се насликани поединечни претстави на светители прикажани во цел раст. Според монументалните димензии, деталите и просторот кој го зафаќаат, покрај иконостасот, се издвојуваат претставите на Христос од јужната страна и св. Ѓорѓи, патронот на храмот од север. Од локално почитуваните светители би ги издвоиле фигурите на св. Кирил и Методиј, св. Климент Охридски, св. Ахилиј Лариски и св. Марена. Над нив се циклусите кои ги илустрираат Христовиот живот и страдања.


Раѓањето Христово, фреско сликарство, наос, јужен ѕид Фрески врз јужниот ѕид од олтарниот простор

Денес, преовладува мислењето дека фреските во црквата според своите стилско-ликовни карактеристики се примери на на јвисоките до ст рели во доменот на монументалното сликарство во источнохристи-јанската уметност. Авторите на ова сликарство за кои се претпоставува дека се двајца, со своето творештво се потврдиле како високообразовани личности и врвни таленти на своето време. За среќа живописот е сочуван скоро во целост, со исклучок на еден дел од претставите во најдолната зона и живописот од горниот дел од третата зона со фигурите на пророците.

31 32


Поглед кон источниот дел од внатрешностаСв. Јоаким и Ана, фреско сликарство, наос, јужен ѕид

Сликаната програма вметната во скромните димензии на оваа градба е сведена на најбитните претстави. Во првата зона се насликани поединечни претстави на светители прикажани во цел раст. Според монументалните димензии, деталите и просторот кој го зафаќаат, покрај иконостасот, се издвојуваат претставите на Христос од јужната страна и св. Ѓорѓи, патронот на храмот од север. Од локално почитуваните светители би ги издвоиле фигурите на св. Кирил и Методиј, св. Климент Охридски, св. Ахилиј Лариски и св. Марена. Над нив се циклусите кои ги илустрираат Христовиот живот и страдања.


Раѓањето Христово, фреско сликарство, наос, јужен ѕид Фрески врз јужниот ѕид од олтарниот простор

Денес, преовладува мислењето дека фреските во црквата според своите стилско-ликовни карактеристики се примери на на јвисоките до ст рели во доменот на монументалното сликарство во источнохристи-јанската уметност. Авторите на ова сликарство за кои се претпоставува дека се двајца, со своето творештво се потврдиле како високообразовани личности и врвни таленти на своето време. За среќа живописот е сочуван скоро во целост, со исклучок на еден дел од претставите во најдолната зона и живописот од горниот дел од третата зона со фигурите на пророците.

31 32


св. Архангел Гаврил

се нескротливите линии како првостепено изразно средство на авторите и издолжените елегантни и грациозни фигури околу кои доминираат развиорените набори на драпериите. Изборот на боите е исто така дел од оригиналноста на овие мајстори. Префинетоста на тоновите нивните деликатни поврзувања како и употребата на сенките создаваат впечаток на богата палета базирана на многу малку нијанси на бои. Сите наведени елементи како и применетата техника на фреските, зборуваат за едно врвно мајсторство, изведено со голем осет, внимателност и неверојатна прецизност.


Св. Архангел Михаил, фреско сликарство во апсидалната конха

Вниманието посебно го привлекуваат насликаните претстави во просторот на апсидата. Овде, во долната зона, за првпат е насликана Службата на архијереите пред малиот Христос, претставен како жртва на чесната трпеза. Подоцна ваквото претставување добива свое вообичаено место во византиското и поствизантиското сликарство. Горниот простор од апсидалната конха го исполнуваат фигурите на св. Богородица која седи на трон, со малиот Христос во рацете а лево и десно од нив се антологиските претстави на Архангелите Михаил и Гаврил.

Основни карактеристики на ова сликарство

Фреско сликарство на северниот ѕид од наосотФреско сликарство на северниот ѕид од наосот

33 34


св. Архангел Гаврил

се нескротливите линии како првостепено изразно средство на авторите и издолжените елегантни и грациозни фигури околу кои доминираат развиорените набори на драпериите. Изборот на боите е исто така дел од оригиналноста на овие мајстори. Префинетоста на тоновите нивните деликатни поврзувања како и употребата на сенките создаваат впечаток на богата палета базирана на многу малку нијанси на бои. Сите наведени елементи како и применетата техника на фреските, зборуваат за едно врвно мајсторство, изведено со голем осет, внимателност и неверојатна прецизност.


Св. Архангел Михаил, фреско сликарство во апсидалната конха

Вниманието посебно го привлекуваат насликаните претстави во просторот на апсидата. Овде, во долната зона, за првпат е насликана Службата на архијереите пред малиот Христос, претставен како жртва на чесната трпеза. Подоцна ваквото претставување добива свое вообичаено место во византиското и поствизантиското сликарство. Горниот простор од апсидалната конха го исполнуваат фигурите на св. Богородица која седи на трон, со малиот Христос во рацете а лево и десно од нив се антологиските претстави на Архангелите Михаил и Гаврил.

Основни карактеристики на ова сликарство

Фреско сликарство на северниот ѕид од наосотФреско сликарство на северниот ѕид од наосот

33 34


Оваа мала еднокорабна црква е сместена во источниот дел од Љубојно. Несомнено дека врз неа се вршени повеќе преправки, во различни временски периоди, се до најново време. Црквата има полукружна апсида на исток и единствен влез од западната страна. На југозападниот агол од храмот сочуван е еден немалтерисан камен врз кој е впишана 1852 годината. Оваа година како и дел од иконите на иконостасот, не наведуваат на помислата дека кон средината на 19 век се извршени посериозни интервенции. Од иконописната содржина во црквата, застапени се и неколку икони од 1929 до 1937година.

На источниот ѕид од олтарниот простор, слично како и во црквата Св.Атанасиј од истото село, е сочувано ѕидно сликарство кое според стилските карактеристики може хронолошки да се датира во првата половина на 17 век. Од сочуваните композиции заслужуваат внимание претставите на св.Богородица со Христос во калотата од апсидата и претставата на Христовото Вознесение во горните партии.


Покрај земјениот пат кој води од селото Љубојно кон црквата Св. Петар и Павле, на една височинка, се наоѓа црквата посветена на св.Атанасиј Велики. Објектот претставува мала еднокорабна градба со тристрана апсида на исток и влез на западната страна. Во поново време црквата е малтерисана. Сите преправки, според натписот врежан во малтерот над влезот од надворешната страна, најверојатно се направени во 1968 год. Внатрешноста на црквата со олтарната преграда е

поделена на наос и олтарен простор. Иконостасот со трите престолни икони се издига скоро до сводот. Иконите според натписите кои се наоѓаат на нив потекнуваат од 1929 година.

Најважната содржина, со која го задржува вниманието оваа црква, се остатоците на ѕидното сликарство врз источниот ѕид од олтарскиот простор. Според стилските карактеристики, како и според сочуваниот натпис ова сликарство потекнува од првите децении на 17 век.

Црква Св. АтанасијАлександриски, с. Љубојно

Изглед на црквата од југозапад

Црква Св. Богородица Пречиста,с. Љубојно


35 36


Оваа мала еднокорабна црква е сместена во источниот дел од Љубојно. Несомнено дека врз неа се вршени повеќе преправки, во различни временски периоди, се до најново време. Црквата има полукружна апсида на исток и единствен влез од западната страна. На југозападниот агол од храмот сочуван е еден немалтерисан камен врз кој е впишана 1852 годината. Оваа година како и дел од иконите на иконостасот, не наведуваат на помислата дека кон средината на 19 век се извршени посериозни интервенции. Од иконописната содржина во црквата, застапени се и неколку икони од 1929 до 1937година.

На источниот ѕид од олтарниот простор, слично како и во црквата Св.Атанасиј од истото село, е сочувано ѕидно сликарство кое според стилските карактеристики може хронолошки да се датира во првата половина на 17 век. Од сочуваните композиции заслужуваат внимание претставите на св.Богородица со Христос во калотата од апсидата и претставата на Христовото Вознесение во горните партии.


Покрај земјениот пат кој води од селото Љубојно кон црквата Св. Петар и Павле, на една височинка, се наоѓа црквата посветена на св.Атанасиј Велики. Објектот претставува мала еднокорабна градба со тристрана апсида на исток и влез на западната страна. Во поново време црквата е малтерисана. Сите преправки, според натписот врежан во малтерот над влезот од надворешната страна, најверојатно се направени во 1968 год. Внатрешноста на црквата со олтарната преграда е

поделена на наос и олтарен простор. Иконостасот со трите престолни икони се издига скоро до сводот. Иконите според натписите кои се наоѓаат на нив потекнуваат од 1929 година.

Најважната содржина, со која го задржува вниманието оваа црква, се остатоците на ѕидното сликарство врз источниот ѕид од олтарскиот простор. Според стилските карактеристики, како и според сочуваниот натпис ова сликарство потекнува од првите децении на 17 век.

Црква Св. АтанасијАлександриски, с. Љубојно


Црква Св. Богородица Пречиста,с. Љубојно


35 36


Главната селска црква во с. Љубојно е посветена на Апостолот Христов и еден од четворицата евангелисти, св.Јован Богослов. Лоцирана е во централниот дел на населбата. Според записот со годините над јужниот влез, храмот е подигнат во 1861 год. а подоцна е обновен во 1921. Автентичната фасадна структура на надворешните ѕидови, е сочувана само на полукружната апсида, изѕидана од убаво обработени камени квадери. Сите останати ѕидови

се премалтерисани вклучително и куполата со осмостраниот тамбур. Во периодот по изградбата, на западната страна се придодадени нови помошни простории. Главниот влез во црквата се наоѓа на јужната фасада. Внатрешноста со два реда на столбови е поделена надолжно на три кораби. На олтарната преграда има два реда на икони. Во основниот ред се насликани вообичаените претстави за престолни икони а горе се допојасјата на апостолите и сцени од Великите празници. Според натписите врз иконите, тие се создадени во периодот 1924–1925 година. Иконите од проповедалницата, поставена врз еден од северните столбови, се дела на истиот зограф работени во 1928 год.

Од истата година е датирано ѕидното сликарство во апсидалната конха и во нишата од протезисот. Во наосот на црквата врз сводните партии и страничните ѕидови нема сочувани остатоци од ѕидно сликарство.

Црква Св. Апостол и ЕвангелистЈован Богослов, с Љубојно


Внатрешноста на црквата со иконостасот Поглед кон црквата од југозапад

37 38


Главната селска црква во с. Љубојно е посветена на Апостолот Христов и еден од четворицата евангелисти, св.Јован Богослов. Лоцирана е во централниот дел на населбата. Според записот со годините над јужниот влез, храмот е подигнат во 1861 год. а подоцна е обновен во 1921. Автентичната фасадна структура на надворешните ѕидови, е сочувана само на полукружната апсида, изѕидана од убаво обработени камени квадери. Сите останати ѕидови

се премалтерисани вклучително и куполата со осмостраниот тамбур. Во периодот по изградбата, на западната страна се придодадени нови помошни простории. Главниот влез во црквата се наоѓа на јужната фасада. Внатрешноста со два реда на столбови е поделена надолжно на три кораби. На олтарната преграда има два реда на икони. Во основниот ред се насликани вообичаените претстави за престолни икони а горе се допојасјата на апостолите и сцени од Великите празници. Според натписите врз иконите, тие се создадени во периодот 1924–1925 година. Иконите од проповедалницата, поставена врз еден од северните столбови, се дела на истиот зограф работени во 1928 год.

Од истата година е датирано ѕидното сликарство во апсидалната конха и во нишата од протезисот. Во наосот на црквата врз сводните партии и страничните ѕидови нема сочувани остатоци од ѕидно сликарство.

Црква Св. Апостол и ЕвангелистЈован Богослов, с Љубојно


Внатрешноста на црквата со иконостасот Поглед кон црквата од југозапад

37 38


Интересно архитектонско остварување, претставува црквата посветена на христовите првоапостоли св. Петар и Павле. Комплексот со храмот, чешмата и камбанаријата е лоциран во пошумениот дел од планината на едно мало плато, над селото Љубојно. Од селото до црквата може да се пристигне со пешачење по земјениот шумски пат за околу 30 минути. Оваа локација најпосетена е на денот на прославувањето на празникот

Св.Петар и Павле на 11 и 12 јули, кога покрај локалното население, тука доаѓаат верниците од поширокиот регион на Преспа како и бројните иселеници низ дијаспората.

Главното светилиште според натписот во медаљонот на западната фасада е завршено во 1923 година, со средства на Никола Христов Стасовски од Љубојно. Фасадите на западната, јужната и северната страна се декорирани во духот на архитектурата која се негувала во периодот помеѓу двете светски војни. Во горните делови тие имаат триаголни завршетоци, врз кои се надоврзува кровната конструкција во форма на крст во чиј центар се издигнува куполата, со осумстраниот тамбур. Со внатрешноста на храмот се комуницира преку двата влеза на западната и северната фасада. Ентериерот се карактеризира со интересно решение, без употреба на столбови. Таванот е конструиран од два вкрстени полукружни сводови, на чие средиште е куполата од која се спуштаат обесени пандантифи, лачно поврзани помеѓу себе. Низ четирите прозорци поставени на тамбурот се обезбедува осветлувањето на куполниот простор кој е насликан во целост.

Источниот, олтарен дел на храмот се потпира на високата камена спила, со која

Црква Св. Петар и Павле,с.Љубојно


практично се затвара олтарскиот простор од источната страна. Иконостасот е подигнат од висинската кота на подот од наосот, со помош на три скалила по целата широчина на храмот. Тој преставува едноставна дрвена преграда со два реда на икони, царки двери и врата на северниот дел.

Јужно од црквата, во непосредна близина се наоѓа чешмата, која според натписот е изградена истовремено со храмот. Од северната страна, практично на влезот во комплексот се издигнува камбанаријата, со дрвени скалила, од каде се овозможува прекрасна глетка кон селото Љубојно и Преспанското езеро.

Поконкретни податоци за престојот во Љубојно и можноста да се посетат црквите, може да се добијат кај Тони Милевски на телефонот 070/978-502.

Изглед на црквата и камбанаријата Иконостасот во црквата

39 40


Интересно архитектонско остварување, претставува црквата посветена на христовите првоапостоли св. Петар и Павле. Комплексот со храмот, чешмата и камбанаријата е лоциран во пошумениот дел од планината на едно мало плато, над селото Љубојно. Од селото до црквата може да се пристигне со пешачење по земјениот шумски пат за околу 30 минути. Оваа локација најпосетена е на денот на прославувањето на празникот

Св.Петар и Павле на 11 и 12 јули, кога покрај локалното население, тука доаѓаат верниците од поширокиот регион на Преспа како и бројните иселеници низ дијаспората.

Главното светилиште според натписот во медаљонот на западната фасада е завршено во 1923 година, со средства на Никола Христов Стасовски од Љубојно. Фасадите на западната, јужната и северната страна се декорирани во духот на архитектурата која се негувала во периодот помеѓу двете светски војни. Во горните делови тие имаат триаголни завршетоци, врз кои се надоврзува кровната конструкција во форма на крст во чиј центар се издигнува куполата, со осумстраниот тамбур. Со внатрешноста на храмот се комуницира преку двата влеза на западната и северната фасада. Ентериерот се карактеризира со интересно решение, без употреба на столбови. Таванот е конструиран од два вкрстени полукружни сводови, на чие средиште е куполата од која се спуштаат обесени пандантифи, лачно поврзани помеѓу себе. Низ четирите прозорци поставени на тамбурот се обезбедува осветлувањето на куполниот простор кој е насликан во целост.

Источниот, олтарен дел на храмот се потпира на високата камена спила, со која

Црква Св. Петар и Павле,с.Љубојно


практично се затвара олтарскиот простор од источната страна. Иконостасот е подигнат од висинската кота на подот од наосот, со помош на три скалила по целата широчина на храмот. Тој преставува едноставна дрвена преграда со два реда на икони, царки двери и врата на северниот дел.

Јужно од црквата, во непосредна близина се наоѓа чешмата, која според натписот е изградена истовремено со храмот. Од северната страна, практично на влезот во комплексот се издигнува камбанаријата, со дрвени скалила, од каде се овозможува прекрасна глетка кон селото Љубојно и Преспанското езеро.

Поконкретни податоци за престојот во Љубојно и можноста да се посетат црквите, може да се добијат кај Тони Милевски на телефонот 070/978-502.

Изглед на црквата и камбанаријата Иконостасот во црквата

39 40


петтострана апсида на исток и доградени помошни простории крај западната фасада. Во внатрешноста на црквата се влегува од јужната страна и тоа низ еден влез кој води во наосот и еден, посебен, кон олтарскиот простор. Јужната фасада во поново време е измалтерисана, така што автентичниот опус на ѕидаријата може да се види само на источниот и северниот ѕид. Кровот е со едноставно решение на две води. Внатрешно, наосот е издвоен од нартексот со ниска преграда, додека пред олтарскиот дел е иконостасот со три реда на икони. На иконостасот се икони работени од повеќемина анонимни мајстори.

Поглед кон црквата од југоисток Иконостасот во црквата

Карактеристично за оваа населба е тоа што во неа има две цркви посветени на св. Никола. Едната, лоцирана крај самиот брег од езерото, е од понов датум, од првата половина на 20 век, а другата, постарата, според натписот на јужната фасада е датирана во 1854 год. Постарата градба е лоцирана во централниот дел од селото. Сместена е во оградениот простор, заедно со селските гробишта. Според својата архитектонска конструкција се вбројува во типот на мали трикорабни псевдобазилики, со

Црква Св. Никола, с. Наколец

41 42


петтострана апсида на исток и доградени помошни простории крај западната фасада. Во внатрешноста на црквата се влегува од јужната страна и тоа низ еден влез кој води во наосот и еден, посебен, кон олтарскиот простор. Јужната фасада во поново време е измалтерисана, така што автентичниот опус на ѕидаријата може да се види само на источниот и северниот ѕид. Кровот е со едноставно решение на две води. Внатрешно, наосот е издвоен од нартексот со ниска преграда, додека пред олтарскиот дел е иконостасот со три реда на икони. На иконостасот се икони работени од повеќемина анонимни мајстори.

Поглед кон црквата од југоисток Иконостасот во црквата

Карактеристично за оваа населба е тоа што во неа има две цркви посветени на св. Никола. Едната, лоцирана крај самиот брег од езерото, е од понов датум, од првата половина на 20 век, а другата, постарата, според натписот на јужната фасада е датирана во 1854 год. Постарата градба е лоцирана во централниот дел од селото. Сместена е во оградениот простор, заедно со селските гробишта. Според својата архитектонска конструкција се вбројува во типот на мали трикорабни псевдобазилики, со

Црква Св. Никола, с. Наколец

41 42


Црква Св. Ѓорѓи, с. Подмочани

Селото Подмочани е редоследно првата населба покрај регионалниот пат Р-505, кој започнува кај месноста „Макази“ и се движи кон југ, се до месноста „Маркова Нога“, на државната гранична линија со Р. Грција. Тоа е место каде поголемиот број од станбените објекти се наредени покрај асфалтниот пат. Во најново време, во подножјето на планината Баба, на атрактивни возвишенија се изградени две нови цркви. На ридот наречен Подмочанска Горица, од каде како на дланка се гледа целата преспанска котлина со

езерото, е подигната и насликана, црквата Св.Петар и Павле. Во нејзината непосредна близина, црквата ја надвишуваат, камбанаријата и посебно големиот метален крст со висина од 33 метри. Источно од овој убаво оформен комплекс, се наоѓа уште еден новоизграден храм, посветен на св.Петка а во неговата непосредна близина е и изворот со света и лековита вода.

Најстариот православен храм во селото Подмочани е посветен на св. Ѓорѓи. Објектот е лоциран на 1 км. западно од регионалниот пат, во кругот на селските гробишта. И оваа градба во последниве години е често обновувана, со што во добар дел го загубила нејзиниот автентичен изглед. Основата на црквата има едноставна еднокорабна форма, зајакната со пиластри од внатрешната страна, врз страничните ѕидови кои меѓусебно се поврзани со полукружни лаци. Од средишниот дел на кровната конструкција се издигнува куполата поставена на осумстран тамбур. Од фасадните ѕидови, денес, единствено не е малтерисан само просторот на апсидалната конха, изѕидан со бигор и расчленет со систем од слепи лаци во горниот дел. Покрај јужниот и западниот ѕид, кон објектот се прилепени затворени тремови.

Според натписот врежан над западниот


влез во наосот, црквата е изградена во 1848 година. Иконостасот пред олтарскиот простор, е со три реда на икони. Според своите карактеристики иконите потекнуваат од засега непознат мајстор кој работел во средината на 19 век. Сликарството на внатрешните ѕидови и сводот од црквата, се исто така резултат на иницијативите што се превземани од локалните верници во последните години.

Присуството во Подмочани, љубителите на уметноста и старата култура истовремено можат да го искористат и за посета на една вредна музејска поставка, составена од богата колекција на народни носии и етнолошки предмети. Збирката претставува резултат на повеќе-деценискиот ангажман на Јоне Ефтимовски, сопственикот на музејот. Таа е воедно и една од најпосетените туристички дестинации во регионот на Преспа.

Посетата на овој музеј може да се најави на тел.047/489-260


43 44


Црква Св. Ѓорѓи, с. Подмочани

Селото Подмочани е редоследно првата населба покрај регионалниот пат Р-505, кој започнува кај месноста „Макази“ и се движи кон југ, се до месноста „Маркова Нога“, на државната гранична линија со Р. Грција. Тоа е место каде поголемиот број од станбените објекти се наредени покрај асфалтниот пат. Во најново време, во подножјето на планината Баба, на атрактивни возвишенија се изградени две нови цркви. На ридот наречен Подмочанска Горица, од каде како на дланка се гледа целата преспанска котлина со

езерото, е подигната и насликана, црквата Св.Петар и Павле. Во нејзината непосредна близина, црквата ја надвишуваат, камбанаријата и посебно големиот метален крст со висина од 33 метри. Источно од овој убаво оформен комплекс, се наоѓа уште еден новоизграден храм, посветен на св.Петка а во неговата непосредна близина е и изворот со света и лековита вода.

Најстариот православен храм во селото Подмочани е посветен на св. Ѓорѓи. Објектот е лоциран на 1 км. западно од регионалниот пат, во кругот на селските гробишта. И оваа градба во последниве години е често обновувана, со што во добар дел го загубила нејзиниот автентичен изглед. Основата на црквата има едноставна еднокорабна форма, зајакната со пиластри од внатрешната страна, врз страничните ѕидови кои меѓусебно се поврзани со полукружни лаци. Од средишниот дел на кровната конструкција се издигнува куполата поставена на осумстран тамбур. Од фасадните ѕидови, денес, единствено не е малтерисан само просторот на апсидалната конха, изѕидан со бигор и расчленет со систем од слепи лаци во горниот дел. Покрај јужниот и западниот ѕид, кон објектот се прилепени затворени тремови.

Според натписот врежан над западниот


влез во наосот, црквата е изградена во 1848 година. Иконостасот пред олтарскиот простор, е со три реда на икони. Според своите карактеристики иконите потекнуваат од засега непознат мајстор кој работел во средината на 19 век. Сликарството на внатрешните ѕидови и сводот од црквата, се исто така резултат на иницијативите што се превземани од локалните верници во последните години.

Присуството во Подмочани, љубителите на уметноста и старата култура истовремено можат да го искористат и за посета на една вредна музејска поставка, составена од богата колекција на народни носии и етнолошки предмети. Збирката претставува резултат на повеќе-деценискиот ангажман на Јоне Ефтимовски, сопственикот на музејот. Таа е воедно и една од најпосетените туристички дестинации во регионот на Преспа.

Посетата на овој музеј може да се најави на тел.047/489-260


43 44


простор, насликана е фигурата на Архангел Михаил. Како карактеристика на овој иконостас, може да се каже дека сите икони, почнувајќи од престолните па до двата горни редови се исполнети со поединечни, допојасни претстави на светци. Тие, според стилските карактеристики потекнуваат од една, засега непозната зографска работилница од втората половина на 19 век.

Селото Рајца се наоѓа помеѓу селата Грнчари и Курбиново, на околу еден километар над регионалниот пат кој проаѓа од месноста “Макази“ кон Д. Дупени. Црквата Св. Никола е лоцирана во самата населба, во рамките на оградениот простор заедно со селските гробишта. Таа претставува мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната страна. Според своите карактеристики најверојатно е изградена во втората половина на 19 век. Во поново време од нејзината северна и западната страна се доѕидани затворени тремови и е извршено малтерисување на фасадите. Влезовите кон внатрешноста се поставени на северниот и западниот ѕид. Живопис е сочуван покрај иконостасот од северната страна на наосот со претставата на св. Ѓорѓи и во двете ниши од североисточниот агол на олтарскиот простор.

Олтарската преграда или иконостасот во оваа црква претставува сосема едноставна дрвена конструкција со три реда на икони. Во средината се поставени царските двери врз кои е насликано Благовештението на св. Богородица. Кон северниот ѕид, на вратата од влезот во олтарниот

Црква Св. Никола во с. Рајца

Поглед кон црквата од североисток


Црква Св. Сава, с. Претор

Црквата се наоѓа на стотина метри под регионалниот пат Макази-Маркова Нога, веднаш штом ќе се одмине раскрсницата од селото Претор. Овој мал храм според историските извори, бил метох на Сливничкиот манастир. Објектот е од типот на еднокорабни градби, со единствен влез низ вратата од западната фасада. Апсидалниот триделен простор од источната страна, се карактеризира со керамопластична ѕидарија изведена во комбинација на камен, малтер и најмногу тула. Изгледа дека овој источен ѕид, го

претставува најстариот сочуван дел од објектот. За жал, тој денес се наоѓа во најлоша состојба од сите христијански објекти на источниот брег од езерото.

Според сите показатели, нема сомнение дека оваа црква егзистирала во 18 век. Од тоа време, средината на 18 век, потекнуваат неколку икони насликани од работилницата на прочуените зографи, браќата Константин и Атанас од Корча, кои денес поради лошата состојба на објектот, не се чуваат во матичниот храм, туку претставуваат музејски експонати.

Изглед на источната фасада од црквата

45 46


простор, насликана е фигурата на Архангел Михаил. Како карактеристика на овој иконостас, може да се каже дека сите икони, почнувајќи од престолните па до двата горни редови се исполнети со поединечни, допојасни претстави на светци. Тие, според стилските карактеристики потекнуваат од една, засега непозната зографска работилница од втората половина на 19 век.

Селото Рајца се наоѓа помеѓу селата Грнчари и Курбиново, на околу еден километар над регионалниот пат кој проаѓа од месноста “Макази“ кон Д. Дупени. Црквата Св. Никола е лоцирана во самата населба, во рамките на оградениот простор заедно со селските гробишта. Таа претставува мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната страна. Според своите карактеристики најверојатно е изградена во втората половина на 19 век. Во поново време од нејзината северна и западната страна се доѕидани затворени тремови и е извршено малтерисување на фасадите. Влезовите кон внатрешноста се поставени на северниот и западниот ѕид. Живопис е сочуван покрај иконостасот од северната страна на наосот со претставата на св. Ѓорѓи и во двете ниши од североисточниот агол на олтарскиот простор.

Олтарската преграда или иконостасот во оваа црква претставува сосема едноставна дрвена конструкција со три реда на икони. Во средината се поставени царските двери врз кои е насликано Благовештението на св. Богородица. Кон северниот ѕид, на вратата од влезот во олтарниот

Црква Св. Никола во с. Рајца



Црква Св. Сава, с. Претор

Црквата се наоѓа на стотина метри под регионалниот пат Макази-Маркова Нога, веднаш штом ќе се одмине раскрсницата од селото Претор. Овој мал храм според историските извори, бил метох на Сливничкиот манастир. Објектот е од типот на еднокорабни градби, со единствен влез низ вратата од западната фасада. Апсидалниот триделен простор од источната страна, се карактеризира со керамопластична ѕидарија изведена во комбинација на камен, малтер и најмногу тула. Изгледа дека овој источен ѕид, го

претставува најстариот сочуван дел од објектот. За жал, тој денес се наоѓа во најлоша состојба од сите христијански објекти на источниот брег од езерото.

Според сите показатели, нема сомнение дека оваа црква егзистирала во 18 век. Од тоа време, средината на 18 век, потекнуваат неколку икони насликани од работилницата на прочуените зографи, браќата Константин и Атанас од Корча, кои денес поради лошата состојба на објектот, не се чуваат во матичниот храм, туку претставуваат музејски експонати.

Изглед на источната фасада од црквата

45 46

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba Planina

Деисис-живопис на западниот ѕид од тремот


Манастирот посветен на Раѓањето на св.Богородица над селото Сливница, е значаен манастирски комплекс во преспанскиот регион. Овде со векови, секоја година на 20 и 21 септември на денот на Раѓањето на св. Богородица или на Мала Богородица како што уште популарно се нарекува, доаѓале верниците од сите преспански села, но и од селата од другата страна на планината Баба, најчесто од селото Маловишта.

Раѓање на св. Богородица,Сливнички манастир

Изглед на јужната фасада од црквата Иконостасот во црквата

47 48

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba Planina

Деисис-живопис на западниот ѕид од тремот


Манастирот посветен на Раѓањето на св.Богородица над селото Сливница, е значаен манастирски комплекс во преспанскиот регион. Овде со векови, секоја година на 20 и 21 септември на денот на Раѓањето на св. Богородица или на Мала Богородица како што уште популарно се нарекува, доаѓале верниците од сите преспански села, но и од селата од другата страна на планината Баба, најчесто од селото Маловишта.

Раѓање на св. Богородица,Сливнички манастир

Изглед на јужната фасада од црквата Иконостасот во црквата

47 48


Живопис од наосот во црквата


Фрагмент од иконостасот во црквата Претставата на Купен, син на ктиторот на црквата

Сливничкиот манастир се наоѓа на 4,5 км над преспанското село Сливница, на надморска висина од околу 1300 м. Денес од селото до манастирот се пристигнува мошне едноставно и брзо по тесниот асфалтен пат. Благодарение на напорите кои се правеле во последните децении, извршена е реконструкција на дел од конаците кои некогаш го опкружувале манастирот. Обновено е целосно источното крило во кое може да се претстојува и дел од конаците на југоисточниот агол, се до главната порта што не внесува во манастирскиот двор. Своето доаѓање посетителите можат да го најават кај Ацо Наумовски на тел. 071/834-578.

Според сочуваниот старословенски натпис манастирската црква е изградена и осликана во 1607 година, за време на монахот Никанур. Најголем ктитор, кој за изградбата и украсувањето на храмот дал 9000 гроша во злато, бил Михајло Петков од Битола. Светилиштето претставува мала еднокорабна градба со едноставен кров на две води, без куполи и било какви украси на фасадите. Кон западната страна, во 1612 година е доградена припрата. Во 19 век во продолжение кон запад е изграден затворениот трем, една помала помошна просторија како и камбанаријата која ги надвишува другите објекти.

Многу важна содржина на оваа црква е ѕидното сликарство во најстариот дел на црквата од 1607година, во припратата од 1712 година, како и она од некогашната западна фасада а денес во тремот на црквата. Тоа е сочувано речиси во целост и претставува еден од најзначајните репрезенти на сликарството од поствизантискиот период во Р.Македонија воопшто. Почнувајќи од источниот дел или од олтарскиот простор, во долната зона од конхата на апсидата се светите архијереји како учесници во светата Литургија. Над нив е ликот на св. Богородица со Христос. Во северниот дел од олтарскиот простор, во чест на главниот ктитор на црквата, насликана е фигурата

на Купен, починатиот син на Михајло Петков, кој се упокоил неколку години пред изградбата на овој храм. Во долните зони од наосот се претставени светите воини облечени во благороднички одежди со наметки и бели раскошни капи. Светителите на јужниот ѕид, облечени во монашка облека ги претставуваат мачениците и испосниците. Во горните партии се сцените од животот на Исус Христос со неговите чуда и страдања.

Од сликаните композиции поставени во нартексот, вниманието посебно го привлекува најстарата заедничка претстава на најпознатите словенски просветители или на Седмочисле-

49 50


Живопис од наосот во црквата


Фрагмент од иконостасот во црквата Претставата на Купен, син на ктиторот на црквата

Сливничкиот манастир се наоѓа на 4,5 км над преспанското село Сливница, на надморска висина од околу 1300 м. Денес од селото до манастирот се пристигнува мошне едноставно и брзо по тесниот асфалтен пат. Благодарение на напорите кои се правеле во последните децении, извршена е реконструкција на дел од конаците кои некогаш го опкружувале манастирот. Обновено е целосно источното крило во кое може да се претстојува и дел од конаците на југоисточниот агол, се до главната порта што не внесува во манастирскиот двор. Своето доаѓање посетителите можат да го најават кај Ацо Наумовски на тел. 071/834-578.

Според сочуваниот старословенски натпис манастирската црква е изградена и осликана во 1607 година, за време на монахот Никанур. Најголем ктитор, кој за изградбата и украсувањето на храмот дал 9000 гроша во злато, бил Михајло Петков од Битола. Светилиштето претставува мала еднокорабна градба со едноставен кров на две води, без куполи и било какви украси на фасадите. Кон западната страна, во 1612 година е доградена припрата. Во 19 век во продолжение кон запад е изграден затворениот трем, една помала помошна просторија како и камбанаријата која ги надвишува другите објекти.

Многу важна содржина на оваа црква е ѕидното сликарство во најстариот дел на црквата од 1607година, во припратата од 1712 година, како и она од некогашната западна фасада а денес во тремот на црквата. Тоа е сочувано речиси во целост и претставува еден од најзначајните репрезенти на сликарството од поствизантискиот период во Р.Македонија воопшто. Почнувајќи од источниот дел или од олтарскиот простор, во долната зона од конхата на апсидата се светите архијереји како учесници во светата Литургија. Над нив е ликот на св. Богородица со Христос. Во северниот дел од олтарскиот простор, во чест на главниот ктитор на црквата, насликана е фигурата

на Купен, починатиот син на Михајло Петков, кој се упокоил неколку години пред изградбата на овој храм. Во долните зони од наосот се претставени светите воини облечени во благороднички одежди со наметки и бели раскошни капи. Светителите на јужниот ѕид, облечени во монашка облека ги претставуваат мачениците и испосниците. Во горните партии се сцените од животот на Исус Христос со неговите чуда и страдања.

Од сликаните композиции поставени во нартексот, вниманието посебно го привлекува најстарата заедничка претстава на најпознатите словенски просветители или на Седмочисле-

49 50


Сликарство врз јужниот прозорец од наосот Живопис на сводот од наосот


ниците како што се нарекуваат во науката претставите на св.Кирил, св.Методиј, св.Климент, св.Наум, св.Сава и св.Ангелариј, од 1712 година. Следуваат композициите со насликаните циклуси инспирирани од црковните песни посветени на Богородица.

Иконостасот во црквата е исто така сочуван во својата изворна состојба, каква што била во првите децении од 17 век. Од содржината на иконостасот се издвојуваат средишните, таканаречени, царски двери и големиот крст, поставен како завршница во горниот дел, сите изведени во плитка стилизирана резба.

Сликарство од сводот на нартексот

51 52


Сликарство врз јужниот прозорец од наосот Живопис на сводот од наосот


ниците како што се нарекуваат во науката претставите на св.Кирил, св.Методиј, св.Климент, св.Наум, св.Сава и св.Ангелариј, од 1712 година. Следуваат композициите со насликаните циклуси инспирирани од црковните песни посветени на Богородица.

Иконостасот во црквата е исто така сочуван во својата изворна состојба, каква што била во првите децении од 17 век. Од содржината на иконостасот се издвојуваат средишните, таканаречени, царски двери и големиот крст, поставен како завршница во горниот дел, сите изведени во плитка стилизирана резба.

Сликарство од сводот на нартексот

51 52


Поглед кон црквата од северозапад

Црква Св. Димитриј, с. Штрбово

Црквата Св.Димитриј се наоѓа југозападно од старото село Штрбово, на доминантна височинка до која речиси по изохипса се стигнува од старото село по земјениот пат. Од оваа локација се овозможва една од најубавите глетки кон источниот брег на Преспанското езеро. Самата црквичка е мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната фасада и влез од запад. Над западниот влез во црквата од надворешната страна во плитка ниша, поставена е мермерна плоча со подолг врежан натпис. Од него дознаваме дека градбата е обновена во 1929 година со помош на прилозите од жителите на селото Штрбово. Во внатрешноста на црквата нема ѕидно сликарство а на иконостасот се икони без некакви забележителни уметнички квалитети.


Изглед на црквата и камбанаријата од југозапад

Денашната локација на селото Штрбово, крај регионалниот пат Макази – Маркова Нога е од релативно понов датум. За разлика од неа постарите црковни градби, поврзани со жителите на оваа населба, се наоѓаат источно од денешната местоположба, на повисоките падини од планината Баба. На таа локација која се нарекува и старо село, сеуште егзистираат делумни остатоци од некогашните живеалишта. Тука на една доминантна височинка се наоѓа и црквата Св.Атанасиј на просторот од некогашната, денес

напуштена локација на старото село Штрбово. До црквата во најново време е пробиен асфалтен пат во должина од 2 км., со што во голема мера е олеснета комуникацијата помеѓу ново-формираната населба крај брегот на езерото и старото село.

Црквата посветена на св.Атанасиј претставува еднокорабна градба со мала полукружна апсида на источната страна и дограден затворен трем крај јужната фасада. Во рамките на црковниот двор се наоѓаат и новоизградените помошни простории источно од црквата и камбанаријата на запад. Не се сочувани никакви пишани податоци кои можат попрецизно да го определат времето на изградбата на храмот, меѓутоа, според присутните карактеристики најверојатно дека е подигнат кон крајот на 19 или на самиот почеток од 20 век.

Во внатрешноста на храмот нема сочувано ѕидно сликарство а од присутните икони има неколку, кои припаѓаат на творештвото од 19 век.

Црква Св. Атанасиј, с. Штрбово

53 54



Црква Св. Димитриј, с. Штрбово

Црквата Св.Димитриј се наоѓа југозападно од старото село Штрбово, на доминантна височинка до која речиси по изохипса се стигнува од старото село по земјениот пат. Од оваа локација се овозможва една од најубавите глетки кон источниот брег на Преспанското езеро. Самата црквичка е мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната фасада и влез од запад. Над западниот влез во црквата од надворешната страна во плитка ниша, поставена е мермерна плоча со подолг врежан натпис. Од него дознаваме дека градбата е обновена во 1929 година со помош на прилозите од жителите на селото Штрбово. Во внатрешноста на црквата нема ѕидно сликарство а на иконостасот се икони без некакви забележителни уметнички квалитети.


Изглед на црквата и камбанаријата од југозапад

Денашната локација на селото Штрбово, крај регионалниот пат Макази – Маркова Нога е од релативно понов датум. За разлика од неа постарите црковни градби, поврзани со жителите на оваа населба, се наоѓаат источно од денешната местоположба, на повисоките падини од планината Баба. На таа локација која се нарекува и старо село, сеуште егзистираат делумни остатоци од некогашните живеалишта. Тука на една доминантна височинка се наоѓа и црквата Св.Атанасиј на просторот од некогашната, денес

напуштена локација на старото село Штрбово. До црквата во најново време е пробиен асфалтен пат во должина од 2 км., со што во голема мера е олеснета комуникацијата помеѓу ново-формираната населба крај брегот на езерото и старото село.

Црквата посветена на св.Атанасиј претставува еднокорабна градба со мала полукружна апсида на источната страна и дограден затворен трем крај јужната фасада. Во рамките на црковниот двор се наоѓаат и новоизградените помошни простории источно од црквата и камбанаријата на запад. Не се сочувани никакви пишани податоци кои можат попрецизно да го определат времето на изградбата на храмот, меѓутоа, според присутните карактеристики најверојатно дека е подигнат кон крајот на 19 или на самиот почеток од 20 век.

Во внатрешноста на храмот нема сочувано ѕидно сликарство а од присутните икони има неколку, кои припаѓаат на творештвото од 19 век.

Црква Св. Атанасиј, с. Штрбово

53 54


ЦРКВИ ВО БИТОЛСКИОТ ДЕЛНА БАБА ПЛАНИНА


Св. Петка с. Маловишта, Деисис, живопис на сводот од горната галеријаСв. Спас с. Маловишта, камбанаријата од црквата и поглед кон долината на реката Шемница

55 56


ЦРКВИ ВО БИТОЛСКИОТ ДЕЛНА БАБА ПЛАНИНА


Св. Петка с. Маловишта, Деисис, живопис на сводот од горната галеријаСв. Спас с. Маловишта, камбанаријата од црквата и поглед кон долината на реката Шемница

55 56


Селото Барешани е една од оние населби од подножјето на планината Баба, кои се разместени покрај регионалниот пат Битола-Бистрица-Драгош-државна граница со Р. Грција. Северно во неговата близина е селото Олевени а јужно е селото Канино.

Во средината на самата населба е селскиот трикорабен храм, Св. Димитриј изграден во периодот по Првата светска војна. Манастирскиот

комплекс со црквата посветена на св. Меркуриј е сместен покрај западниот дел од селото Барешани. Тој е составен од трикорабната црква, камбанаријата и конаците.

Според испишаната година на источниот ѕид, црквата е изградена во 1836 година. На источниот ѕид доминира петостраната апсида а покрај јужниот дел од храмот во подоцнежниот период е придодаден затворениот трем.

Во внатрешноста се влегува низ вратите поставени на јужниот и западниот ѕид. Наосот е решен со два реда на дрвени столбови и има трикорабна базиликална основа.

На западниот дел од внатрешноста издвоен е нартексот со галеријата на катот. Средишниот засводен дел е поиздигнат од страничните тавани кои се обложени со дрвени штици. Подот е автентичен со убаво наредени камени плочи.

На ѕидовите во внатрешноста нема сочувано ѕидно сликарство. Иконостасот е со два реда на икони, работени од непознат мајстор. Испишаните години на некои од престолните икони, информираат дека тие се насликани во 1853 година.

Камбанаријата од црквата е поставена во нејзината непосредна близина, односно крај

Црква Св. Меркурие,с. Барешани


Проповедалница, 19 векКулата со камбанаријатаИзглед на црквата со конаците

57 58


Селото Барешани е една од оние населби од подножјето на планината Баба, кои се разместени покрај регионалниот пат Битола-Бистрица-Драгош-државна граница со Р. Грција. Северно во неговата близина е селото Олевени а јужно е селото Канино.

Во средината на самата населба е селскиот трикорабен храм, Св. Димитриј изграден во периодот по Првата светска војна. Манастирскиот

комплекс со црквата посветена на св. Меркуриј е сместен покрај западниот дел од селото Барешани. Тој е составен од трикорабната црква, камбанаријата и конаците.

Според испишаната година на источниот ѕид, црквата е изградена во 1836 година. На источниот ѕид доминира петостраната апсида а покрај јужниот дел од храмот во подоцнежниот период е придодаден затворениот трем.

Во внатрешноста се влегува низ вратите поставени на јужниот и западниот ѕид. Наосот е решен со два реда на дрвени столбови и има трикорабна базиликална основа.

На западниот дел од внатрешноста издвоен е нартексот со галеријата на катот. Средишниот засводен дел е поиздигнат од страничните тавани кои се обложени со дрвени штици. Подот е автентичен со убаво наредени камени плочи.

На ѕидовите во внатрешноста нема сочувано ѕидно сликарство. Иконостасот е со два реда на икони, работени од непознат мајстор. Испишаните години на некои од престолните икони, информираат дека тие се насликани во 1853 година.

Камбанаријата од црквата е поставена во нејзината непосредна близина, односно крај

Црква Св. Меркурие,с. Барешани


Проповедалница, 19 векКулата со камбанаријатаИзглед на црквата со конаците

57 58


Престолна икона, св. Богородица со Христос, 19 век Престолна икона, Исус Христос, 19 век

манастирската порта југоисточно од храмот. Западно од храмот се неодамна обновените конаци со кујна, трпезарија и неколку соби наменети за престој на верниците.

Според историските извори и усните преданија, овој манастир своевремено бил и место за лечење од душевни болести. Денес, помеѓу локалните жители преовладува верувањето, дека каменот кој е положен крај темелот од северната фасада на црквата, има моќ да им помага на неродилките, да забременат и добијат принова во семејствата.

Посетата на манастирот може да се најави кај Благоја Бодиновски од селото Барешани, на тел.075/279-793


59 60


Престолна икона, св. Богородица со Христос, 19 век Престолна икона, Исус Христос, 19 век

манастирската порта југоисточно од храмот. Западно од храмот се неодамна обновените конаци со кујна, трпезарија и неколку соби наменети за престој на верниците.

Според историските извори и усните преданија, овој манастир своевремено бил и место за лечење од душевни болести. Денес, помеѓу локалните жители преовладува верувањето, дека каменот кој е положен крај темелот од северната фасада на црквата, има моќ да им помага на неродилките, да забременат и добијат принова во семејствата.

Посетата на манастирот може да се најави кај Благоја Бодиновски од селото Барешани, на тел.075/279-793


59 60


До селото Брусник се доаѓа по тесен асфалтен пат, кој тргнува од новата битолска населба, која според тоа што гравитира кон ова село го носи името „Брусничка населба“. Од населбата до средишниот дел на селото има околу 2,5 км. Во непосредна близина над селото, на една доминантна височинка, е изграден храмот Св.Димитриј. Карактеристично за ова место е што оттука се отвара широка панорама кон селото Брусник, градот Битола и Пелагониската котлина. Практично, не постои друго светилиште во

потпелистерието, од каде е возможна толку убава и целосна глетка кон градот Битола и неговата непосредна околина. Црквата Св. Димитриј е сместена во заграден простор во кој се влегува низ црковната порта а веднаш до неа се издигнува камбанаријата. Храмот има трикорабна форма, со петтострана апсида на исток и тремови од северната и западната страна. Главните влезови се наоѓаат од северната страна и тоа еден кон наосот и еден кон нартексот. Внатрешноста на црквата со два реда од по пет столбови, надолжно е поделена на три кораби. Над централниот кораб има полукружен свод а странично равните таваници се обложени со дрвени штици. На западниот дел од внатрешноста, постои преграден простор- нартекс, кој е со три скали издигнат од нивото на наосот. Врз ѕидовите од внатрешноста не се сочувани траги од ѕидно сликарство. Без оглед што оваа градба потекнува од средината на 19 век, од тоа време не се сочувало речиси ништо. Очигледно и оваа црква многу настрадала за време на војните од почетокот на 20 век. Од тие причини и иконите на иконостасот се од времето на нејзината обнова, од 1922 до 1926 год. Информации околу посетата на црквата се добиваат кај Томе Ивановски на тел. 071/591-188.

Црква Св. Димитриј с. Брусник


Новиот иконостас кој е направен во 1948 година е дело на резбарот Ѓорѓи Караџовски а иконите ги насликал Симо Темовски во 1949 година.

И црквата посветена на Вознесението Христово или на денот на Спасението, се наоѓа во непосредна близина на селото. До неа се стигнува по земјениот пат, кој се протега источно од населбата. Градбата е сместена во зарамнет простор, од каде исто така кон долината се протега панорамата на градот Битола.

Според расположливите податоци црквата е изградена и осветена во почетокот на 20 век. Има крстообразна или трилисна форма со влезови од западната, јужната и северната страна. Со некои архитектонски решенија со кои е овозможено да с е и з бе г н ат п от п о р н и т е с тол б о в и во внатрешноста, црквата претставува многу редок пример.

Сепак, судбината и на оваа црква не и била многу наклонета. Само неколку години по осветувањето, храмот тешко настрадал од бомбардирањето во екот на Првата светска војна. Во тие околности е целосно уништен дрвениот иконостас во резба, кој бил изработен од резбарот Нестор Алексиев. Од него се останати само помали делови. Денес на масивните железни врати сеуште можат да се забележат оштетувања-та од шрапнелите кои доаѓале од секаде.

Црква Св. Спас, с. Брусник

Изглед на храмот од југоисточната странаИзглед на црквата од север

61 62


До селото Брусник се доаѓа по тесен асфалтен пат, кој тргнува од новата битолска населба, која според тоа што гравитира кон ова село го носи името „Брусничка населба“. Од населбата до средишниот дел на селото има околу 2,5 км. Во непосредна близина над селото, на една доминантна височинка, е изграден храмот Св.Димитриј. Карактеристично за ова место е што оттука се отвара широка панорама кон селото Брусник, градот Битола и Пелагониската котлина. Практично, не постои друго светилиште во

потпелистерието, од каде е возможна толку убава и целосна глетка кон градот Битола и неговата непосредна околина. Црквата Св. Димитриј е сместена во заграден простор во кој се влегува низ црковната порта а веднаш до неа се издигнува камбанаријата. Храмот има трикорабна форма, со петтострана апсида на исток и тремови од северната и западната страна. Главните влезови се наоѓаат од северната страна и тоа еден кон наосот и еден кон нартексот. Внатрешноста на црквата со два реда од по пет столбови, надолжно е поделена на три кораби. Над централниот кораб има полукружен свод а странично равните таваници се обложени со дрвени штици. На западниот дел од внатрешноста, постои преграден простор- нартекс, кој е со три скали издигнат од нивото на наосот. Врз ѕидовите од внатрешноста не се сочувани траги од ѕидно сликарство. Без оглед што оваа градба потекнува од средината на 19 век, од тоа време не се сочувало речиси ништо. Очигледно и оваа црква многу настрадала за време на војните од почетокот на 20 век. Од тие причини и иконите на иконостасот се од времето на нејзината обнова, од 1922 до 1926 год. Информации околу посетата на црквата се добиваат кај Томе Ивановски на тел. 071/591-188.

Црква Св. Димитриј с. Брусник


Новиот иконостас кој е направен во 1948 година е дело на резбарот Ѓорѓи Караџовски а иконите ги насликал Симо Темовски во 1949 година.

И црквата посветена на Вознесението Христово или на денот на Спасението, се наоѓа во непосредна близина на селото. До неа се стигнува по земјениот пат, кој се протега источно од населбата. Градбата е сместена во зарамнет простор, од каде исто така кон долината се протега панорамата на градот Битола.

Според расположливите податоци црквата е изградена и осветена во почетокот на 20 век. Има крстообразна или трилисна форма со влезови од западната, јужната и северната страна. Со некои архитектонски решенија со кои е овозможено да с е и з бе г н ат п от п о р н и т е с тол б о в и во внатрешноста, црквата претставува многу редок пример.

Сепак, судбината и на оваа црква не и била многу наклонета. Само неколку години по осветувањето, храмот тешко настрадал од бомбардирањето во екот на Првата светска војна. Во тие околности е целосно уништен дрвениот иконостас во резба, кој бил изработен од резбарот Нестор Алексиев. Од него се останати само помали делови. Денес на масивните железни врати сеуште можат да се забележат оштетувања-та од шрапнелите кои доаѓале од секаде.

Црква Св. Спас, с. Брусник

Изглед на храмот од југоисточната странаИзглед на црквата од север

61 62


Селото Буково, се наоѓа во непосредна близина од градот Битола. Практично од новата таканаречена „Буковска населба“, која се протега јужно од античкиот локалитет Хераклеа, по асфалтниот пат до селото Буково, растојанието не е поголемо од 2 км. Во самото село и неговата непосредна околина во текот на 19 и почетокот на 20 век, подигнати се или обновени од темел, повеќе христијански храмови. Најпознат од нив е манастирскиот храм посветен на Преображението Христово, западно од селото. Од источната страна,

на патот од Битола кон селото се обновени црквите Св. Тројца и Св. Атанасиј. Во самото село се Св. Никола, Св. Богородица Пречиста, Св.Петка и централниот буковски храм Св.Димитриј. Евентуалната посета на сите овие храмови, најдобро е да се најави кај Трајан Ѓоревски од селото Буково, или на телефонот 075/821-721.

Црквата Св.Димитриј во с. Буково претставува трикорабна градба со базиликална основа. Од нејзината источна страна се наоѓа тристрана апсида а на запад се издига црковната камбанарија. Во должина на јужната фасада прилепен е затворениот трем со помошните простории.

Внатрешноста на градбата поделена е со два реда од по четири столбови, со постаменти и капители кои во горниот дел се лачно поврзани. На западната страна со ниска преграда е издвоен наосот од нартексот а погоре е катната галерија. Специфика и своевидна реткост во овој храм е катната галерија која се протега само над јужниот кораб од црквата.

Ѕидно сликарство постои во полу-кружните конхи од централната апсида и во протезисот. Според стилските карактеристики ѕидното сликарство соодветствува со еден дел од

Црква Св. Димитриј, с. Буково


иконите на иконостасот кои датираат од крајот на 19 век. Иконостасот во црквата е конструиран со два реда на икони и според испишаните натписи врз нив, тие се изработени во текот на 1895, 1896 и 1907 година. Од истиот зограф најверојатно се насликани и иконите на амвонот, на еден од северните столбови од наосот. Дополнителна вредност и причина повеќе да се посети овој храм, дава богатата збирка на икони и етнолошки предмети, која е сместена во горната галерија.

Иконостасот во цркватаЦарските двери од иконостасотИзглед на црквата од југоисток

63 64


Селото Буково, се наоѓа во непосредна близина од градот Битола. Практично од новата таканаречена „Буковска населба“, која се протега јужно од античкиот локалитет Хераклеа, по асфалтниот пат до селото Буково, растојанието не е поголемо од 2 км. Во самото село и неговата непосредна околина во текот на 19 и почетокот на 20 век, подигнати се или обновени од темел, повеќе христијански храмови. Најпознат од нив е манастирскиот храм посветен на Преображението Христово, западно од селото. Од источната страна,

на патот од Битола кон селото се обновени црквите Св. Тројца и Св. Атанасиј. Во самото село се Св. Никола, Св. Богородица Пречиста, Св.Петка и централниот буковски храм Св.Димитриј. Евентуалната посета на сите овие храмови, најдобро е да се најави кај Трајан Ѓоревски од селото Буково, или на телефонот 075/821-721.

Црквата Св.Димитриј во с. Буково претставува трикорабна градба со базиликална основа. Од нејзината источна страна се наоѓа тристрана апсида а на запад се издига црковната камбанарија. Во должина на јужната фасада прилепен е затворениот трем со помошните простории.

Внатрешноста на градбата поделена е со два реда од по четири столбови, со постаменти и капители кои во горниот дел се лачно поврзани. На западната страна со ниска преграда е издвоен наосот од нартексот а погоре е катната галерија. Специфика и своевидна реткост во овој храм е катната галерија која се протега само над јужниот кораб од црквата.

Ѕидно сликарство постои во полу-кружните конхи од централната апсида и во протезисот. Според стилските карактеристики ѕидното сликарство соодветствува со еден дел од

Црква Св. Димитриј, с. Буково


иконите на иконостасот кои датираат од крајот на 19 век. Иконостасот во црквата е конструиран со два реда на икони и според испишаните натписи врз нив, тие се изработени во текот на 1895, 1896 и 1907 година. Од истиот зограф најверојатно се насликани и иконите на амвонот, на еден од северните столбови од наосот. Дополнителна вредност и причина повеќе да се посети овој храм, дава богатата збирка на икони и етнолошки предмети, која е сместена во горната галерија.

Иконостасот во цркватаЦарските двери од иконостасотИзглед на црквата од југоисток

63 64


На околу 2 км. над селото Буково, на доминанатна височинка опкружена со густа шума, се наоѓа манастирскиот комплекс со црквата посветена на Преображението Христово. До манастирот се доаѓа од правецот на селото Буково, но можно е да се пристигне и од селото Крстоар по тесниот асфалтен пат кој проаѓа покрај Крстоарскиот манастир. Комплексот се состои од манастирската порта, црквата, конаците со кујната

и трпезаријата, камбанарија и уште неколку други помошни објекти. Манастирот денес не е активен, но историските сведоштва со кои располагаме зборуваат за неговото повеќевековно опстојување како еден од поголемите монашки и духовни центри во битолско. Како резултат на залагањето од страна на верниците и црковните претставници, во последните години привршена е реконструкцијата на конаците. Со тоа се создадени услови за повеќедневен престој во овој прекрасен амбиент.

Црквата Преображение Христово или Св.Сотир, е изградена во средината на комплексот ограден со камени ѕидови. Со својата содржина и квалитетот на изведбата е еден од најрепрезента-тивните споменици во потпелистерскиот регион. Архитектонски, претставува тип на градба во комбинација на трикорабна базилика и впишан крст со купола која се издигнува врз централниот дел на храмот. На источната фасада доминира седумстраната апсида. Впечатокот за јужната и северната фасада го надополнуваат по четири правоаголни прозорски отвори. Со внатрешноста на храмот се комуницира преку влезовите поставени на јужната, западната и северната страна. Над западниот влез е исклесан поопширен натпис во кој се споменува годината 1837 како

Црква Св. ПреображениеХристово, с. Буково


Централниот дел од иконостасот Северната фасада на црквата

65 66


На околу 2 км. над селото Буково, на доминанатна височинка опкружена со густа шума, се наоѓа манастирскиот комплекс со црквата посветена на Преображението Христово. До манастирот се доаѓа од правецот на селото Буково, но можно е да се пристигне и од селото Крстоар по тесниот асфалтен пат кој проаѓа покрај Крстоарскиот манастир. Комплексот се состои од манастирската порта, црквата, конаците со кујната

и трпезаријата, камбанарија и уште неколку други помошни објекти. Манастирот денес не е активен, но историските сведоштва со кои располагаме зборуваат за неговото повеќевековно опстојување како еден од поголемите монашки и духовни центри во битолско. Како резултат на залагањето од страна на верниците и црковните претставници, во последните години привршена е реконструкцијата на конаците. Со тоа се создадени услови за повеќедневен престој во овој прекрасен амбиент.

Црквата Преображение Христово или Св.Сотир, е изградена во средината на комплексот ограден со камени ѕидови. Со својата содржина и квалитетот на изведбата е еден од најрепрезента-тивните споменици во потпелистерскиот регион. Архитектонски, претставува тип на градба во комбинација на трикорабна базилика и впишан крст со купола која се издигнува врз централниот дел на храмот. На источната фасада доминира седумстраната апсида. Впечатокот за јужната и северната фасада го надополнуваат по четири правоаголни прозорски отвори. Со внатрешноста на храмот се комуницира преку влезовите поставени на јужната, западната и северната страна. Над западниот влез е исклесан поопширен натпис во кој се споменува годината 1837 како

Црква Св. ПреображениеХристово, с. Буково


Централниот дел од иконостасот Северната фасада на црквата

65 66


Сводните партии од внатрешноста на црквата

време на завршување на изградбата. Во наосот вниманието го привлекуваат масивните столбови, оформени од по 10 до 12 кружни камени прстени. Тие се поставени во два надолжни реда од по четири столбови, меѓусебно поврзани со полукружни арки. На тој начин се потпрени разиграните сводни површини од трите издвоени кораби. Куполата се издигнува над четирите пандантифи, од местото каде се вкрстуваат полукружните сводови. Низ осумстраниот тамбур, осветлувањето е обезбедено со постоечките прозорци. На масивните ѕидни површини во внатрешноста не се сочувани траги од живопис.

Иконостасот, претставува висока преграда со три а во средишниот дел и со четири реда од икони. Направен е во комбинација со делови од постар иконостас во резба, кој потекнувал од постарата фаза, чија судбина не ни е позната. Иконите се сликани во период од приближно педесет години. Според натписите, можат да се датираат во 1862, 1881 а еден дел се сликани во 1908 година. Стилската анализа на иконите наведува на заклучоци дека се дела на локални зографи, кои твореле на овие простори во втората половина на 19 век.

Многу значајна содржина на храмот е

целиванието украсено со резба. Ова дело со високото ниво на уметничка обработка и многуте претстави издлабени на мал простор, претставува вистински репрезент на достигнувањата во доменот на дрвената резба, од првата половина на 19 век во битолско и пошироко.

Фрагмент од целивалната во резба

67 68


Сводните партии од внатрешноста на црквата

време на завршување на изградбата. Во наосот вниманието го привлекуваат масивните столбови, оформени од по 10 до 12 кружни камени прстени. Тие се поставени во два надолжни реда од по четири столбови, меѓусебно поврзани со полукружни арки. На тој начин се потпрени разиграните сводни површини од трите издвоени кораби. Куполата се издигнува над четирите пандантифи, од местото каде се вкрстуваат полукружните сводови. Низ осумстраниот тамбур, осветлувањето е обезбедено со постоечките прозорци. На масивните ѕидни површини во внатрешноста не се сочувани траги од живопис.

Иконостасот, претставува висока преграда со три а во средишниот дел и со четири реда од икони. Направен е во комбинација со делови од постар иконостас во резба, кој потекнувал од постарата фаза, чија судбина не ни е позната. Иконите се сликани во период од приближно педесет години. Според натписите, можат да се датираат во 1862, 1881 а еден дел се сликани во 1908 година. Стилската анализа на иконите наведува на заклучоци дека се дела на локални зографи, кои твореле на овие простори во втората половина на 19 век.

Многу значајна содржина на храмот е

целиванието украсено со резба. Ова дело со високото ниво на уметничка обработка и многуте претстави издлабени на мал простор, претставува вистински репрезент на достигнувањата во доменот на дрвената резба, од првата половина на 19 век во битолско и пошироко.

Фрагмент од целивалната во резба

67 68


Икона, св. Атанасиј, почеток на 19 векИкона, св. Јован Крстител, почеток на 19 век


Поглед кон црквата од југозапад

Црква Св. Атанасиј Великиво с. Велушина

Црквата Св. Атанасиј Александриски е сместена во самата населба Велушина, во оградениот простор на старите селски гробишта. Таа е сосема мала еднокорабна градба, соѕидана од обичен необработен камен. Во храмот се влегува низ тремот и влезот на западната страна. Од ѕидното сликарство сочувано е она од нишата над влезот со допојасната претстава на св. Атанасиј.

Во олтарниот простор, односно на

источниот ѕид и апсидалната конха, претставени се св. Богородица со малиот Христос и светите отци во долниот појас. Лево и десно од апсидата е сочувана претставата на Благоваштението а во малите ниши од протезисот и ѓакониконот се св.Стефан и св. Роман. Според стилската анализа ова сликарство припаѓа на уметноста од 17 век.

На иконостасот од црквата, доминираат престолните икони со претставите на Исус Христос, св.Јован Крстител и св.Атанасиј од почетокот на 19 век.

69 70


Икона, св. Атанасиј, почеток на 19 векИкона, св. Јован Крстител, почеток на 19 век



Црква Св. Атанасиј Великиво с. Велушина

Црквата Св. Атанасиј Александриски е сместена во самата населба Велушина, во оградениот простор на старите селски гробишта. Таа е сосема мала еднокорабна градба, соѕидана од обичен необработен камен. Во храмот се влегува низ тремот и влезот на западната страна. Од ѕидното сликарство сочувано е она од нишата над влезот со допојасната претстава на св. Атанасиј.

Во олтарниот простор, односно на

источниот ѕид и апсидалната конха, претставени се св. Богородица со малиот Христос и светите отци во долниот појас. Лево и десно од апсидата е сочувана претставата на Благоваштението а во малите ниши од протезисот и ѓакониконот се св.Стефан и св. Роман. Според стилската анализа ова сликарство припаѓа на уметноста од 17 век.

На иконостасот од црквата, доминираат престолните икони со претставите на Исус Христос, св.Јован Крстител и св.Атанасиј од почетокот на 19 век.

69 70


Ѕидно сликарство во апсидалната конха, 19 век


Велушина се наоѓа десеттина километри јужно од Битола. До селото, од Битола се доаѓа со возило, по регионалниот пат Битола–Драгош само за десеттина минути. Населбата има извонредна местоположба на 700 метри н. в. и е сместена практично на самата линија каде Баба Планина благо преминува во пелагониската равничарска котлина. Во најблиската околина на селото сочувани се траги на човековото опстојување од

најстарите времиња. Како споменици на пра-историската цивилизација познати се Велушката и Породинската Тумба. Во античко време, според расположливите податоци, покрај Велушина врвел познатиот пат Виа Игнација. Низ селото денес можат да се најдат многу индиции и артефакти кои зборуваат дека во Велушина постоеле градби од античкиот период. Несомнено, идните археолошки ископувања тоа ќе го докажат. За богатата христијанска традиција во оваа некогаш просперитетна населба, зборуваат многуте сочувани храмови на нејзината територија и во најблиската околина. Сите информации околу посетата на оваа црква како и за другите храмови во Велушина, можат да се добијат кај Раде Митковски на тел: 070/639-616.

Според резултатите од научните истражу-вања извршени во поново време, црквата посветена на Успението на св. Богородица, со својата содржина се наметнува како најстар и еден од позначајните храмови во целиот потпелистер-ски регион. Тоа посебно се однесува на централниот дел од оваа трикорабна градба. Во него се наоѓа фреско сликарство изработено во повеќе фази од различни временски периоди. За најстарите фрески се мисли дека датираат од 10 и 11 век, односно од класичниот средновековен

Црква Успение на ПресветаБогородица во с. Велушина


71 72


Ѕидно сликарство во апсидалната конха, 19 век


Велушина се наоѓа десеттина километри јужно од Битола. До селото, од Битола се доаѓа со возило, по регионалниот пат Битола–Драгош само за десеттина минути. Населбата има извонредна местоположба на 700 метри н. в. и е сместена практично на самата линија каде Баба Планина благо преминува во пелагониската равничарска котлина. Во најблиската околина на селото сочувани се траги на човековото опстојување од

најстарите времиња. Како споменици на пра-историската цивилизација познати се Велушката и Породинската Тумба. Во античко време, според расположливите податоци, покрај Велушина врвел познатиот пат Виа Игнација. Низ селото денес можат да се најдат многу индиции и артефакти кои зборуваат дека во Велушина постоеле градби од античкиот период. Несомнено, идните археолошки ископувања тоа ќе го докажат. За богатата христијанска традиција во оваа некогаш просперитетна населба, зборуваат многуте сочувани храмови на нејзината територија и во најблиската околина. Сите информации околу посетата на оваа црква како и за другите храмови во Велушина, можат да се добијат кај Раде Митковски на тел: 070/639-616.

Според резултатите од научните истражу-вања извршени во поново време, црквата посветена на Успението на св. Богородица, со својата содржина се наметнува како најстар и еден од позначајните храмови во целиот потпелистер-ски регион. Тоа посебно се однесува на централниот дел од оваа трикорабна градба. Во него се наоѓа фреско сликарство изработено во повеќе фази од различни временски периоди. За најстарите фрески се мисли дека датираат од 10 и 11 век, односно од класичниот средновековен

Црква Успение на ПресветаБогородица во с. Велушина


71 72


Поглед од југозапад


Ѕидно сликарство од јужниот кораб, Страшниот суд, прва половина на 19 век

сликарство оставил на источниот ѕид од нартексот, изведувајќи неколку икони, во техника на ѕидно сликарство како своевиден „ѕидан иконостас“, со допојасните претстави на Исус Христос, св.Богородица со Христос, св.Јован Крстител и св.Илија, кои извонредно успешно се вклопуваат околу тројниот влез или трибелонот во црквата.

Нешто подоцна, во храмот работел уште еден зограф по потекло од потпелистерието. Тоа бил Димитар Анастасов од Магарево, кој ги изработил иконите на певницата во 1879 година и дел од иконите на иконостасот во црквата.

период во Македонија. Постојат пишувани архивски податоци

дека подоцна, црквата е обновувана во 18 век, поточно во 1727 година. Приближно од тоа време се сочувани и неколку насликани икони.

Сите видливи површини од ѕидните платна во наосот или централниот дел на црквата како и врз источниот ѕид од нартексот, повторно се насликани во 1836 година. Доказ за хронологијата е записот со годината на северниот ѕид. Според стилот и времето на изработка на ова сликарство, нема сомнение дека се работи за дело на Јован Зограф, кој во тоа време се населил во потпелистерското село Трново и во период од неколку години насликал повеќе цркви низ регионот. Очигледно дека неговото сликарство му се допаднало и на локалните авторитети во Велушина, поради што, 12 години подоцна го поканиле да им ја наслика и црквата Св. Ѓорѓи во манастирот над селото. Јован Зограф во овој храм се јавува како голем мајстор на ѕидното сликарство од првата половина на 19 век. Во долната зона насликал поединечни претстави на многу почитувани христијански светители претставени во цел раст. Во горниот дел поставил композиции со сцени од животот, чудата и страдањата на Исус Христос. Впечатливо

73 74


Поглед од југозапад


Ѕидно сликарство од јужниот кораб, Страшниот суд, прва половина на 19 век

сликарство оставил на источниот ѕид од нартексот, изведувајќи неколку икони, во техника на ѕидно сликарство како своевиден „ѕидан иконостас“, со допојасните претстави на Исус Христос, св.Богородица со Христос, св.Јован Крстител и св.Илија, кои извонредно успешно се вклопуваат околу тројниот влез или трибелонот во црквата.

Нешто подоцна, во храмот работел уште еден зограф по потекло од потпелистерието. Тоа бил Димитар Анастасов од Магарево, кој ги изработил иконите на певницата во 1879 година и дел од иконите на иконостасот во црквата.

период во Македонија. Постојат пишувани архивски податоци

дека подоцна, црквата е обновувана во 18 век, поточно во 1727 година. Приближно од тоа време се сочувани и неколку насликани икони.

Сите видливи површини од ѕидните платна во наосот или централниот дел на црквата како и врз источниот ѕид од нартексот, повторно се насликани во 1836 година. Доказ за хронологијата е записот со годината на северниот ѕид. Според стилот и времето на изработка на ова сликарство, нема сомнение дека се работи за дело на Јован Зограф, кој во тоа време се населил во потпелистерското село Трново и во период од неколку години насликал повеќе цркви низ регионот. Очигледно дека неговото сликарство му се допаднало и на локалните авторитети во Велушина, поради што, 12 години подоцна го поканиле да им ја наслика и црквата Св. Ѓорѓи во манастирот над селото. Јован Зограф во овој храм се јавува како голем мајстор на ѕидното сликарство од првата половина на 19 век. Во долната зона насликал поединечни претстави на многу почитувани христијански светители претставени во цел раст. Во горниот дел поставил композиции со сцени од животот, чудата и страдањата на Исус Христос. Впечатливо

73 74




Неполни 2км. западно од селото Велушина, на едно возвишение од каде се гледа целиот јужен дел од Пелагониската котлина е сместен манастирот Св. Ѓорѓи. До манастирот води тесен асфалтен пат, што овозможува многу добра комуникација со селото и претставува причина повеќе при престојот во Велушина да не се пропушти оваа локација. Во комплексот се влегува низ големата манастирска порта, која е дел од приземниот дел на конакот.

Храмот Св.Ѓорѓи претставува релативно мала трикорабна градба поставена кон средината на манастирскиот двор. Од југоисточниот агол, црквата е надвишена со камбанаријата делумно изведена од делкан камен. Во светилиштето се влегува низ тремовите од јужната и западната страна. Според натписот исклесан врз каменот над западниот влез, градбата е подигната во 1839 година. Над јужниот влез, во внатрешноста на храмот, постои опширен натпис во кој се внесени важни податоци поврзани со сликањето на црквата. Во натписот се испишани сите оние кои помогнале да се наслика овој свет храм. Испишана е и годината 1848 како време на изработката на живописот. Самиот Јован Зограф, во натписот за себе кажува дека е по потекло од селото Хјонатон или Хјонадес, но дека оттаму се преселил во Трново. Во насликаната програма Јован Зограф во долниот ред, вообичаено ја поставил галеријата на стоечки светители во цел раст. Во горните партии се сцените со претставите на Христовиот живот и страдања. Заслужува внимание илустрирањето на сцени од детството и Успението на св. Богородица како и од поетската композиција позната како Акатистот на Богородица. На темето од полукружниот свод се поставени во медаљони допојасните претстави на

Црква Св. Ѓорѓи во с. Велушина


75 76




Неполни 2км. западно од селото Велушина, на едно возвишение од каде се гледа целиот јужен дел од Пелагониската котлина е сместен манастирот Св. Ѓорѓи. До манастирот води тесен асфалтен пат, што овозможува многу добра комуникација со селото и претставува причина повеќе при престојот во Велушина да не се пропушти оваа локација. Во комплексот се влегува низ големата манастирска порта, која е дел од приземниот дел на конакот.

Храмот Св.Ѓорѓи претставува релативно мала трикорабна градба поставена кон средината на манастирскиот двор. Од југоисточниот агол, црквата е надвишена со камбанаријата делумно изведена од делкан камен. Во светилиштето се влегува низ тремовите од јужната и западната страна. Според натписот исклесан врз каменот над западниот влез, градбата е подигната во 1839 година. Над јужниот влез, во внатрешноста на храмот, постои опширен натпис во кој се внесени важни податоци поврзани со сликањето на црквата. Во натписот се испишани сите оние кои помогнале да се наслика овој свет храм. Испишана е и годината 1848 како време на изработката на живописот. Самиот Јован Зограф, во натписот за себе кажува дека е по потекло од селото Хјонатон или Хјонадес, но дека оттаму се преселил во Трново. Во насликаната програма Јован Зограф во долниот ред, вообичаено ја поставил галеријата на стоечки светители во цел раст. Во горните партии се сцените со претставите на Христовиот живот и страдања. Заслужува внимание илустрирањето на сцени од детството и Успението на св. Богородица како и од поетската композиција позната како Акатистот на Богородица. На темето од полукружниот свод се поставени во медаљони допојасните претстави на

Црква Св. Ѓорѓи во с. Велушина


75 76


Внатрешноста на црквата со иконостасот


Од нив најверојатно се и насликаните медаљони со претставата на Благовештението врз царските двери украсени со резба. Иконите од горниот ред на иконостасот, вкупно 15, со сцени од животот на Христос, се карактеризираат со една поинаква ликовна и колоритна звучност во однос на другите дела. Впечаток е дека корените на овој ликовен пристап со тенденција кон идеализирање и сцени поставени во перспектива низ класицистички архитектонски форми, се инспирирани од примери на постарите западни мајстори од другата страна на Јадранот, чија уметничка филозофија била блиска на ренесансната уметност.

св. Јован Крстител, малиот Исус сигниран како Емануел како и Христос Пантократор или Седржител. Над иконостасот се насликани Светите Новозаветни Тројца и тоа Господ Саваот, Исус Христос и Светиот Дух. Импресионира стилот на Јован Зограф кој на многу места, успешно прави соединување на традиционалната поствизантиска иконографија и новите решенија инспирирани од западната уметност. Неговите композиции како што се на пример сцените од Христовиот живот или од Акатистот на св.Богорица исполнети со многу учесници, изнесени во еден раскажувачки стил, со многу детали, повеќе наликуваат на иконописни оства-рувања отколку на монументално сликарство.

Иконостасот во црквата, кој го одвојува олтарскиот простор од централниот дел, исполнет е со икони работени од повеќемина зографи. Според стилските карактеристики, изгледа дека претставата на Архангел Михаил врз вратата на северниот дел од иконостасот е дело на Јован Зограф, авторот на ѕидното сликарство. Од првата половина на 19 век е датирана и големата икона на св. Георгиј, патронот на храмот. Другите престолни икони како и иконостасниот крст, стилски се блиски со творештвото на браќата Константин и Димитар Анастасови од Магарево.

Дел од сликарството на сводот

77 78


Внатрешноста на црквата со иконостасот


Од нив најверојатно се и насликаните медаљони со претставата на Благовештението врз царските двери украсени со резба. Иконите од горниот ред на иконостасот, вкупно 15, со сцени од животот на Христос, се карактеризираат со една поинаква ликовна и колоритна звучност во однос на другите дела. Впечаток е дека корените на овој ликовен пристап со тенденција кон идеализирање и сцени поставени во перспектива низ класицистички архитектонски форми, се инспирирани од примери на постарите западни мајстори од другата страна на Јадранот, чија уметничка филозофија била блиска на ренесансната уметност.

св. Јован Крстител, малиот Исус сигниран како Емануел како и Христос Пантократор или Седржител. Над иконостасот се насликани Светите Новозаветни Тројца и тоа Господ Саваот, Исус Христос и Светиот Дух. Импресионира стилот на Јован Зограф кој на многу места, успешно прави соединување на традиционалната поствизантиска иконографија и новите решенија инспирирани од западната уметност. Неговите композиции како што се на пример сцените од Христовиот живот или од Акатистот на св.Богорица исполнети со многу учесници, изнесени во еден раскажувачки стил, со многу детали, повеќе наликуваат на иконописни оства-рувања отколку на монументално сликарство.

Иконостасот во црквата, кој го одвојува олтарскиот простор од централниот дел, исполнет е со икони работени од повеќемина зографи. Според стилските карактеристики, изгледа дека претставата на Архангел Михаил врз вратата на северниот дел од иконостасот е дело на Јован Зограф, авторот на ѕидното сликарство. Од првата половина на 19 век е датирана и големата икона на св. Георгиј, патронот на храмот. Другите престолни икони како и иконостасниот крст, стилски се блиски со творештвото на браќата Константин и Димитар Анастасови од Магарево.

Дел од сликарството на сводот

77 78


Малата гробјанска црква, се наоѓа на половина растојание по асфалтниот пат, кој води од селото Велушина до манастирот Св.Ѓорѓи. Таа е еднокорабна градба со тристрана апсида на исток и едноставен кров на две води. Од јужната и западната страна на храмот се надоврзува отворениоит трем потпрен на неколку дрвени столбови. Во црквата се влегува од тремот па низ засведениот влез на јужната страна.

На внатрешните ѕидови од наосот нема сочувани траги од живопис. Меѓутоа, сликаните

претстави на св. Богородица со малиот Христос, како и четворицата Архијереи во долната зона од апсидалната конха не насочуваат, според стилските карактеристики на сликарство од 18 век. На стариот едноставен иконостас, се поставени неколку икони од втората половина на 18 и почетокот на 19 век.

Црква Св. Илија во с. Велушина


Црква Св. Богородица Пречиставо с. Граешница

С е л о т о Г р а е ш н и ц а и с т о т а к а претставувало крајпатна станица од стариот антички пат Виа Игнација. Лоцирано е во непосредна близина пред селото Драгош, на регионалниот пат кој поаѓа од Битола. До ова село по изминати 16 км. од Битола, се издвојува тесен асфалтен пат кој поминува низ него и продолжува до планинското село Кишава. Над самата населба на едно возвишение, се забележуваат остатоци од антички градби кои сеуште не се археолошки прецизно истражени. Во селото и во неговата поблиска околина постојат повеќе храмови од различни временски периоди.

Најстара е црквата посветена на Воведението на Пресвета Богородица или на Богородица Пречиста. Таа е лоцирана на влезот во селото покрај асфалтниот пат. Претставува мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната фасада. Карактеристична за оваа градба е токму источната фасада изведена во комбинација од камен и тула. Начинот на изведба на оваа богата декорација, не упатува на периодот веднаш по доаѓањето на Османлиите на Балканот.

Во внатрешноста на храмот, сочувано е ѕидно сликарство од поствизантискиот период и тоа во полукружната конха на олтарниот простор и во малата ниша северно од неа. Во горниот појас на апсидалниот простор е насликана св. Богордица со малиот Христос а во долниот се претставите на Архијереите со отворени свитоци во рацете.

Живопис во апсидата, фрагмент

79 80


Малата гробјанска црква, се наоѓа на половина растојание по асфалтниот пат, кој води од селото Велушина до манастирот Св.Ѓорѓи. Таа е еднокорабна градба со тристрана апсида на исток и едноставен кров на две води. Од јужната и западната страна на храмот се надоврзува отворениоит трем потпрен на неколку дрвени столбови. Во црквата се влегува од тремот па низ засведениот влез на јужната страна.

На внатрешните ѕидови од наосот нема сочувани траги од живопис. Меѓутоа, сликаните

претстави на св. Богородица со малиот Христос, како и четворицата Архијереи во долната зона од апсидалната конха не насочуваат, според стилските карактеристики на сликарство од 18 век. На стариот едноставен иконостас, се поставени неколку икони од втората половина на 18 и почетокот на 19 век.

Црква Св. Илија во с. Велушина


Црква Св. Богородица Пречиставо с. Граешница

С е л о т о Г р а е ш н и ц а и с т о т а к а претставувало крајпатна станица од стариот антички пат Виа Игнација. Лоцирано е во непосредна близина пред селото Драгош, на регионалниот пат кој поаѓа од Битола. До ова село по изминати 16 км. од Битола, се издвојува тесен асфалтен пат кој поминува низ него и продолжува до планинското село Кишава. Над самата населба на едно возвишение, се забележуваат остатоци од антички градби кои сеуште не се археолошки прецизно истражени. Во селото и во неговата поблиска околина постојат повеќе храмови од различни временски периоди.

Најстара е црквата посветена на Воведението на Пресвета Богородица или на Богородица Пречиста. Таа е лоцирана на влезот во селото покрај асфалтниот пат. Претставува мала еднокорабна градба со полукружна апсида на источната фасада. Карактеристична за оваа градба е токму источната фасада изведена во комбинација од камен и тула. Начинот на изведба на оваа богата декорација, не упатува на периодот веднаш по доаѓањето на Османлиите на Балканот.

Во внатрешноста на храмот, сочувано е ѕидно сликарство од поствизантискиот период и тоа во полукружната конха на олтарниот простор и во малата ниша северно од неа. Во горниот појас на апсидалниот простор е насликана св. Богордица со малиот Христос а во долниот се претставите на Архијереите со отворени свитоци во рацете.

Живопис во апсидата, фрагмент

79 80



Црква Св. Вознесениево с. Граешница

Црквата посветена на Вознесението Христово е изградена во средината на селото Граешница, на место покрај кое денес поминува асфалтниот пат. По својата архитектонска форма претставува трикорабна градба со тремови на јужната и делумно на западната страна. Над западниот влез, црквата е надвишена од високата камбанарија. Според записите над јужниот влез во храмот, како и врз фасадата на камбанаријата, дознаваме дека црквата е изградена во 1860

годнина, во периодот кога со Пелагониската митрополија управувал митрополитот Венедикт. Со внатрешноста на градбата се комуницира преку јужниот и западниот влез. Централниот дел од градбата е поделен на три кораби, со два реда од по неколку столбови. За разлика од страничните равни таваници, над централниот кораб се надвишуваат неколку слепи калоти насликани со ѕидно сликарство. Во едната од нив, каде е поставена допојасната претстава на Христос Седржител, испишана е годината 1868. На сводните партии насликано е уште допојасјето на Христос Емануел а над олтарниот простор се монументалните фигури на св. Тројца. Во нишата од апсидата сочувани се мали остатоци од допојасната претстава на св. Богородица а во долниот дел се архиереите: св.Василиј, св.Григориј, св.Спиридон, св.Никола, св.Атанасиј и св.Јован Златоуст. Малата ниша од протезисот е исполнета со претставата на мртвиот Христос.

Наосот од црквата е издвоен од олтарниот простор со иконостас врз кој се поставени три реда на икони. Најдолниот, основен ред го сочинуваат престолните икони а во горните две зони се поставени икони со претстави на Апостолите, други поединечни претстави на истакнати светители, како и сцени од Великите


Живопис на сводот, 19 векСв. Богородица со Христос, Димитар Анастасов зограф, 1884 год

празници. Врз позадината од престолната икона на св. Богородица со малиот Христос, зографот испишал поопширен авторски запис од 1884 година во кој соопштува дека иконата е дело на Димитар Анастасов од селото Магарево. Според стилско-ликовните карактеристики, изгледа дека повеќето икони од иконостасот се негови дела. Нему можат да му се припишат и иконите од певницата подигната на еден од северните столбови во наосот, со иконите на Исус Христос, евангелистите и ѓаконите, сите од 1884 година.

81 82



Црква Св. Вознесениево с. Граешница

Црквата посветена на Вознесението Христово е изградена во средината на селото Граешница, на место покрај кое денес поминува асфалтниот пат. По својата архитектонска форма претставува трикорабна градба со тремови на јужната и делумно на западната страна. Над западниот влез, црквата е надвишена од високата камбанарија. Според записите над јужниот влез во храмот, како и врз фасадата на камбанаријата, дознаваме дека црквата е изградена во 1860

годнина, во периодот кога со Пелагониската митрополија управувал митрополитот Венедикт. Со внатрешноста на градбата се комуницира преку јужниот и западниот влез. Централниот дел од градбата е поделен на три кораби, со два реда од по неколку столбови. За разлика од страничните равни таваници, над централниот кораб се надвишуваат неколку слепи калоти насликани со ѕидно сликарство. Во едната од нив, каде е поставена допојасната претстава на Христос Седржител, испишана е годината 1868. На сводните партии насликано е уште допојасјето на Христос Емануел а над олтарниот простор се монументалните фигури на св. Тројца. Во нишата од апсидата сочувани се мали остатоци од допојасната претстава на св. Богородица а во долниот дел се архиереите: св.Василиј, св.Григориј, св.Спиридон, св.Никола, св.Атанасиј и св.Јован Златоуст. Малата ниша од протезисот е исполнета со претставата на мртвиот Христос.

Наосот од црквата е издвоен од олтарниот простор со иконостас врз кој се поставени три реда на икони. Најдолниот, основен ред го сочинуваат престолните икони а во горните две зони се поставени икони со претстави на Апостолите, други поединечни претстави на истакнати светители, како и сцени од Великите


Живопис на сводот, 19 векСв. Богородица со Христос, Димитар Анастасов зограф, 1884 год

празници. Врз позадината од престолната икона на св. Богородица со малиот Христос, зографот испишал поопширен авторски запис од 1884 година во кој соопштува дека иконата е дело на Димитар Анастасов од селото Магарево. Според стилско-ликовните карактеристики, изгледа дека повеќето икони од иконостасот се негови дела. Нему можат да му се припишат и иконите од певницата подигната на еден од северните столбови во наосот, со иконите на Исус Христос, евангелистите и ѓаконите, сите од 1884 година.

81 82


Селото Дихово се наоѓа во непосредна близина западно од Битола. До селото се доаѓа по асфалтниот пат кој води од Битола кон туристичките центри над селото Нижо Поле и сместувачките капацитети над селата Трново и Магарево. Од сите споменати села, разместени на мала оддалеченост, Дихово е првата попатна станица. Храмот посветен на солунскиот маченик св.Димитриј во селото Дихово, претставува мала трикорабна градба со интересно обликувана камбанарија прилепена на западната фасада.

Апсидалната конха од надворешната страна е карактеристична по високиот прозорец во средината и дванаесетте плитки ниши, поставени по шест лево и десно од него. На јужната фасада од црквата оставени се два посебни влезови од кои едниот комуницира со наосот а другиот, оној источниот, служи за дирекно влегување во олтарниот простор. Над влезот во наосот, во полукружна ниша, постои сликана претстава, со допојасјето на св. Димитриј. Во подножјето на овој простор, насликан во поново време испишана е годината 1830. Иконостасот во храмот е составен од три реда на икони, кои потекнуваат од периодот помеѓу двете светски војни. Поголемиот дел од нив се датирани во 1931 годината. Сепак, како сведоштво дека црквата егзистира од постаро време се неколкуте сочувани икони од 18 и 19 век. Значајна е претставата на Распетието Христово од 1785 година, дело на познатиот корчански мајстор Константин Зограф, кој заедно со неговиот брат и близок соработник Атанас, оставиле како сведоштва на својата работа, многу насликани ансамбли и икони на териториите на денешна Албанија, Света Гора, северна Грција а присутни биле и во неколку цркви во потпелистерскиот дел, како Дихово, Велушина и Претор.

Црква Св. Димитриј, с. Дихово



Икона, Распетие Христово, 18 векИкона св. Тројца, 19 век

83 84


Селото Дихово се наоѓа во непосредна близина западно од Битола. До селото се доаѓа по асфалтниот пат кој води од Битола кон туристичките центри над селото Нижо Поле и сместувачките капацитети над селата Трново и Магарево. Од сите споменати села, разместени на мала оддалеченост, Дихово е првата попатна станица. Храмот посветен на солунскиот маченик св.Димитриј во селото Дихово, претставува мала трикорабна градба со интересно обликувана камбанарија прилепена на западната фасада.

Апсидалната конха од надворешната страна е карактеристична по високиот прозорец во средината и дванаесетте плитки ниши, поставени по шест лево и десно од него. На јужната фасада од црквата оставени се два посебни влезови од кои едниот комуницира со наосот а другиот, оној источниот, служи за дирекно влегување во олтарниот простор. Над влезот во наосот, во полукружна ниша, постои сликана претстава, со допојасјето на св. Димитриј. Во подножјето на овој простор, насликан во поново време испишана е годината 1830. Иконостасот во храмот е составен од три реда на икони, кои потекнуваат од периодот помеѓу двете светски војни. Поголемиот дел од нив се датирани во 1931 годината. Сепак, како сведоштво дека црквата егзистира од постаро време се неколкуте сочувани икони од 18 и 19 век. Значајна е претставата на Распетието Христово од 1785 година, дело на познатиот корчански мајстор Константин Зограф, кој заедно со неговиот брат и близок соработник Атанас, оставиле како сведоштва на својата работа, многу насликани ансамбли и икони на териториите на денешна Албанија, Света Гора, северна Грција а присутни биле и во неколку цркви во потпелистерскиот дел, како Дихово, Велушина и Претор.

Црква Св. Димитриј, с. Дихово



Икона, Распетие Христово, 18 векИкона св. Тројца, 19 век

83 84


довратникот и прозорците изведени се од обичен кршен камен. Во поново време од јужната страна на црквата, доѕидан е затворен трем. Средишниот дел од внатрешноста на црквата, со два реда од по неколку столбови е поделен на три кораби. Во него не се забележуваат остатоци од ѕидно сликарство. Вниманието го привлекува големиот едноставен иконостас со три реда на икони. Во најдолниот ред се големите престолни икони а во горните два реда, содржината воглавно е исполнета со допојасја на Апостолите и со сцени од Великите празници, односно од животот на Исус Христос. Стилските карактеристики на ова сликарство од дредината на 19 век, не насочуваат на локални зографи кои потекнувале од потпелистерскиот регион.

Иконостасот од црквата


Селото Драгош ја претставува најјужната населба од источната страна на планината Баба. На 20км. е од Битола, по асфалтниот регионален пат Битола-Драгош-граница со Р.Грција, кој се протега во правецот север-југ, по должината на самото подножје од планинскиот масив. Во оваа населба како и во околните села, изградени биле повеќе цркви и манастири во различни временски периоди. Информациите околу престојот и посета на црквите во Драгош можат да се добијат кај Живко Петровски на тел 047/228-096.

Најстара сочувана христијанска градба во Драгош претставува црквата Св.Варвара, на влезот во селото покрај асфалтниот пат, која потекнува од поствизантискиот период. За жал најважните икони од овој храм, денес се музејски експонати и не можат да се видат во самата црква.

Многу интересна е и поставеноста на манастирот Св.Илија, над самото село во правец кон државната границата. Овој комплекс кој врз темелите на старата црква е обновен во најново време, со јужниот ограден ѕид, речиси го допира граничниот камен со Р. Грција.

Нешто подалеку од селото кон планината лоцирани се црквите Св. Петка и Св. Недела.

Црквата Св.Никола, подигната во средината на 19 век, кон западната страна од населбата, ја претставува најмонументалната православна градба која денес егзистира во селото. Во црковниот двор со гробиштата, се влегува низ двојната порта изградена во 1889 година, на источната страна од комплексот. Храмот претставува релативно голема трикорабна градба со полукружна апсида на источната фасада. На долниот дел од апсидата, врз појасот изведен во клесан камен, поставени се девет плитки засведени декоративни ниши. Ѕидовите од поголемиот дел од црквата, освен аглите,

Црква Св. Никола во с. Драгош

Источната фасада од црквата

85 86


довратникот и прозорците изведени се од обичен кршен камен. Во поново време од јужната страна на црквата, доѕидан е затворен трем. Средишниот дел од внатрешноста на црквата, со два реда од по неколку столбови е поделен на три кораби. Во него не се забележуваат остатоци од ѕидно сликарство. Вниманието го привлекува големиот едноставен иконостас со три реда на икони. Во најдолниот ред се големите престолни икони а во горните два реда, содржината воглавно е исполнета со допојасја на Апостолите и со сцени од Великите празници, односно од животот на Исус Христос. Стилските карактеристики на ова сликарство од дредината на 19 век, не насочуваат на локални зографи кои потекнувале од потпелистерскиот регион.



Селото Драгош ја претставува најјужната населба од источната страна на планината Баба. На 20км. е од Битола, по асфалтниот регионален пат Битола-Драгош-граница со Р.Грција, кој се протега во правецот север-југ, по должината на самото подножје од планинскиот масив. Во оваа населба како и во околните села, изградени биле повеќе цркви и манастири во различни временски периоди. Информациите околу престојот и посета на црквите во Драгош можат да се добијат кај Живко Петровски на тел 047/228-096.

Најстара сочувана христијанска градба во Драгош претставува црквата Св.Варвара, на влезот во селото покрај асфалтниот пат, која потекнува од поствизантискиот период. За жал најважните икони од овој храм, денес се музејски експонати и не можат да се видат во самата црква.

Многу интересна е и поставеноста на манастирот Св.Илија, над самото село во правец кон државната границата. Овој комплекс кој врз темелите на старата црква е обновен во најново време, со јужниот ограден ѕид, речиси го допира граничниот камен со Р. Грција.

Нешто подалеку од селото кон планината лоцирани се црквите Св. Петка и Св. Недела.

Црквата Св.Никола, подигната во средината на 19 век, кон западната страна од населбата, ја претставува најмонументалната православна градба која денес егзистира во селото. Во црковниот двор со гробиштата, се влегува низ двојната порта изградена во 1889 година, на источната страна од комплексот. Храмот претставува релативно голема трикорабна градба со полукружна апсида на источната фасада. На долниот дел од апсидата, врз појасот изведен во клесан камен, поставени се девет плитки засведени декоративни ниши. Ѕидовите од поголемиот дел од црквата, освен аглите,

Црква Св. Никола во с. Драгош


85 86


Селото Ѓавато како и превалот кој го носи истото име, всушност претставуваат гранична линија и место каде завршува битолскиот регион и Цапарското поле и почнува спуштањето кон преспанската котлина.

До селото се стигнува по магистралниот пат Битола-Ресен, со тоа што кај селото Кажани по 14 изминати километри, сметано од излезот на Битола, се исклучуваме од магистралата и

продолжуваме по локалниот пат за уште околу 5км. кон северозапад.

Според натписот во лунетата над влезот, црквата спаѓа во неколкуте градби од регионот кои се изградени во 1835 година. Тоа било времето, кога во Османлиската империја се либерализираат условите според кои можело да се пристапи кон обновување на старите цркви или пак за изградба на нови. Храмот претставува делумно вкопана, трикорабна градба со тремови обновени во најново време, од јужната, западната и северната фасада.

Главниот влез во црквата, заради конфигурацијата на теренот се наоѓа на западната страна и низ него најпрво се влегува во просторот на нартексот. Приодот кон наосот не води преку седум скалила, за колку што е спуштено неговото ниво.

Внатрешноста на црквата има трикорабна форма со равни дрвени таваници над страничните делови и засводен дел, кој е надвишен над централниот кораб.

Сите ѕидови во внатрешноста, олтарскиот простор, наосот и нартексот се живописани. На иконостасот се наоѓаат три реда на икони, работени од непознат мајстор, кон средината на 19 век.

Црква Успение насв. Богородица, с. Ѓавато

Поглед кон влезот од црквата


Во атарот на селото Ѓавато, на приближно 19 км. од Битола, се наоѓа уште една црква, изградена во седумдесеттите години од 20 век, која исто така е посветена на Успението на св.Богородица. Објектот е лоциран на превалот покрај магистралниот пат, односно на границата помеѓу битолскиот и преспанскиот регион, на место со надморска височина од 1167 м. Овде, истовремено се допираат и планините Баба од југ и Плакенскиот масив од север.

Фрагмент од претставата Страшниот суд, нартекс, западен ѕидИконостасот во црквата

87 88


Селото Ѓавато како и превалот кој го носи истото име, всушност претставуваат гранична линија и место каде завршува битолскиот регион и Цапарското поле и почнува спуштањето кон преспанската котлина.

До селото се стигнува по магистралниот пат Битола-Ресен, со тоа што кај селото Кажани по 14 изминати километри, сметано од излезот на Битола, се исклучуваме од магистралата и

продолжуваме по локалниот пат за уште околу 5км. кон северозапад.

Според натписот во лунетата над влезот, црквата спаѓа во неколкуте градби од регионот кои се изградени во 1835 година. Тоа било времето, кога во Османлиската империја се либерализираат условите според кои можело да се пристапи кон обновување на старите цркви или пак за изградба на нови. Храмот претставува делумно вкопана, трикорабна градба со тремови обновени во најново време, од јужната, западната и северната фасада.

Главниот влез во црквата, заради конфигурацијата на теренот се наоѓа на западната страна и низ него најпрво се влегува во просторот на нартексот. Приодот кон наосот не води преку седум скалила, за колку што е спуштено неговото ниво.

Внатрешноста на црквата има трикорабна форма со равни дрвени таваници над страничните делови и засводен дел, кој е надвишен над централниот кораб.

Сите ѕидови во внатрешноста, олтарскиот простор, наосот и нартексот се живописани. На иконостасот се наоѓаат три реда на икони, работени од непознат мајстор, кон средината на 19 век.

Црква Успение насв. Богородица, с. Ѓавато

Поглед кон влезот од црквата


Во атарот на селото Ѓавато, на приближно 19 км. од Битола, се наоѓа уште една црква, изградена во седумдесеттите години од 20 век, која исто така е посветена на Успението на св.Богородица. Објектот е лоциран на превалот покрај магистралниот пат, односно на границата помеѓу битолскиот и преспанскиот регион, на место со надморска височина од 1167 м. Овде, истовремено се допираат и планините Баба од југ и Плакенскиот масив од север.

Фрагмент од претставата Страшниот суд, нартекс, западен ѕидИконостасот во црквата

87 88


Селото Канино е оддалечено 11 километри од јужниот излез на Битола. До него се доаѓа по регионалниот пат Битола-Драгош, со тоа што пред селото, на местото означено со патоказна табла, од регионалниот пат свртуваме на запад кон планината. Храмот Св.Богородица е поставен на едно мало возвишение од спротивната страна на селото. Сите подетални информации околу посетата, и престојот во црквата, можат да се

добијат кај Веле Талевски, жител во селото или на тел. О47/284-317.

Црквата заедно со селските гробишта се сместени во заграден простор, во кој се влегува низ обновената црковна порта на источниот дел од комплексот. Таа претставува релативно мала трикорабна градба со полукружна апсида на исток, камбанарија на југоисточниот агол и затворени тремови покрај јужната и западната фасада. Во поново време се малтерисани сите фасади од црквата, и на помошните простории.

Со внатрешноста на светилиштето, може да се комуницира преку двата влеза разместени на јужната и западната страна. Наосот е поделен на три надолжни кораби со двата реда на дрвени столбови. На западниот дел од внатрешноста, се издига дрвената галерија на кат. До неа се пристигнува по едноставните камени скалила.

Во наосот од храмот нема сочувано ѕидно сликарство. Тоа е присутно само во деловите од олтарскиот простор, поконкретно, во просторот на апсидалната конха и во малата ниша од протезисот.

Двете насликани партии, со вообичаени претстави за овој простор, потекнуваат, според сочуваните записи од 1928, односно од 1930 година.

Црква Св. Богородица,с. Канино



На иконостасот се поставени два реда на икони, од кои повеќето се датираат во втората половина на 19 век. Иконите од втората четвртина на 20 век, се изработени од истиот мајстор кој го сликал ѕидното сликарство во олтарскиот простор.

Царските двери кои се поставени на овој иконостас, претставуваат уметничка творба што веќе го предизвика ла вниманието на историчарите на уметноста. Експертите се усогласени во ставовите дека тие, заедно со уште неколку слични вакви уметнички творби од поширокиот регион на Демир Хисар, Кичево и Прилеп, украсени со плитка стилизирана резба, потекнуваат од 16 век. Најверојатно овие царски двери се остаток од некој постар храм кој се наоѓал на местото на денешната црква или пак во нејзината непосредна околина. Во секој случај, тие се вбројуваат помеѓу највредните артефакти работени во резба од периодот на пост-византиската уметност во Македонија.


89 90


Селото Канино е оддалечено 11 километри од јужниот излез на Битола. До него се доаѓа по регионалниот пат Битола-Драгош, со тоа што пред селото, на местото означено со патоказна табла, од регионалниот пат свртуваме на запад кон планината. Храмот Св.Богородица е поставен на едно мало возвишение од спротивната страна на селото. Сите подетални информации околу посетата, и престојот во црквата, можат да се

добијат кај Веле Талевски, жител во селото или на тел. О47/284-317.

Црквата заедно со селските гробишта се сместени во заграден простор, во кој се влегува низ обновената црковна порта на источниот дел од комплексот. Таа претставува релативно мала трикорабна градба со полукружна апсида на исток, камбанарија на југоисточниот агол и затворени тремови покрај јужната и западната фасада. Во поново време се малтерисани сите фасади од црквата, и на помошните простории.

Со внатрешноста на светилиштето, може да се комуницира преку двата влеза разместени на јужната и западната страна. Наосот е поделен на три надолжни кораби со двата реда на дрвени столбови. На западниот дел од внатрешноста, се издига дрвената галерија на кат. До неа се пристигнува по едноставните камени скалила.

Во наосот од храмот нема сочувано ѕидно сликарство. Тоа е присутно само во деловите од олтарскиот простор, поконкретно, во просторот на апсидалната конха и во малата ниша од протезисот.

Двете насликани партии, со вообичаени претстави за овој простор, потекнуваат, според сочуваните записи од 1928, односно од 1930 година.

Црква Св. Богородица,с. Канино



На иконостасот се поставени два реда на икони, од кои повеќето се датираат во втората половина на 19 век. Иконите од втората четвртина на 20 век, се изработени од истиот мајстор кој го сликал ѕидното сликарство во олтарскиот простор.

Царските двери кои се поставени на овој иконостас, претставуваат уметничка творба што веќе го предизвика ла вниманието на историчарите на уметноста. Експертите се усогласени во ставовите дека тие, заедно со уште неколку слични вакви уметнички творби од поширокиот регион на Демир Хисар, Кичево и Прилеп, украсени со плитка стилизирана резба, потекнуваат од 16 век. Најверојатно овие царски двери се остаток од некој постар храм кој се наоѓал на местото на денешната црква или пак во нејзината непосредна околина. Во секој случај, тие се вбројуваат помеѓу највредните артефакти работени во резба од периодот на пост-византиската уметност во Македонија.


89 90


Изглед на внатрешноста со иконостасот

Црква Св. Петар и Павле,с. Крстоар

Престојот во с. Крстоар може да се искористи и за посета на селската црква посветена на светите Првоапостоли Петар и Павле. Таа претставува мала трикорабна градба со полукружна апсида на исток и затворен трем на јужната страна. Врз југозападниот агол на храмот, се издигнува мала купола во која е сместена камбанаријата.

Главниот влез во храмот се наоѓа на западната страна, а над него, врз мермерната

плоча, постои оштетен натпис во кој се распознава годината 1890, како време на градењето на црквата. Во внатрешноста се влегува низ нартексот кој е издвоен од централниот дел со преграда. Наосот е поделен на три кораби со два реда од по три столбови. Ѕидното сликарство нанесено на сводот од средниот кораб и во олтарниот простор, насликано е во 1896 год. и на почетокот од 20 век. Олтарната преграда е составена од три реда на икони. Престолните икони се дело на Димитар Анастасов од Магарево, работени во 1891 година. Царските двери, влезните врати во олтарниот простор, како и дел од иконите во горните редови, од 1906 година, се творби на Коста Николов од Лазарополе. Негови се и иконите на амвонот, кој е поставен на еден од северниот ред на столбови.

Многу интересен податок, испишан врз неколку од престолните икони од иконостасот, е именувањето на селото кон крајот на 19 век, како село Христофор, што го претставува постарото, автентично име на населбата, која подоцна е преименувана во Крстоар.

Информации околу посетата на овој храм можат да се добијат на тел. О47/268-688, кај Јонче Чанџуковски од селото Крстоар.



91 92


Изглед на внатрешноста со иконостасот

Црква Св. Петар и Павле,с. Крстоар

Престојот во с. Крстоар може да се искористи и за посета на селската црква посветена на светите Првоапостоли Петар и Павле. Таа претставува мала трикорабна градба со полукружна апсида на исток и затворен трем на јужната страна. Врз југозападниот агол на храмот, се издигнува мала купола во која е сместена камбанаријата.

Главниот влез во храмот се наоѓа на западната страна, а над него, врз мермерната

плоча, постои оштетен натпис во кој се распознава годината 1890, како време на градењето на црквата. Во внатрешноста се влегува низ нартексот кој е издвоен од централниот дел со преграда. Наосот е поделен на три кораби со два реда од по три столбови. Ѕидното сликарство нанесено на сводот од средниот кораб и во олтарниот простор, насликано е во 1896 год. и на почетокот од 20 век. Олтарната преграда е составена од три реда на икони. Престолните икони се дело на Димитар Анастасов од Магарево, работени во 1891 година. Царските двери, влезните врати во олтарниот простор, како и дел од иконите во горните редови, од 1906 година, се творби на Коста Николов од Лазарополе. Негови се и иконите на амвонот, кој е поставен на еден од северниот ред на столбови.

Многу интересен податок, испишан врз неколку од престолните икони од иконостасот, е именувањето на селото кон крајот на 19 век, како село Христофор, што го претставува постарото, автентично име на населбата, која подоцна е преименувана во Крстоар.

Информации околу посетата на овој храм можат да се добијат на тел. О47/268-688, кај Јонче Чанџуковски од селото Крстоар.



91 92


Западната фасада на црквата

Црква Св. Христофор - Крстоарски манастир

Крстоарскиот манастир посветен на маченикот св. Христофор, се наоѓа на околу 5,5 км. од излезот на Битола. До него, со моторно возило може да се пристигне, преку селото Крстоар во чиј атар се наоѓа комплексот, па оттука по тесен и стрмен асфалтен пат во должина од околу 1 км. до влезот во манастирот. Како втора варијанта, може да се искористи посетата на потпелистерското село Буково а оттука покрај храмот Воведение на

св.Богородица, исто така се доаѓа до манастирот Св.Христофор. За влез во манастирската црква или за престој во конакот, може да се контактира со Пеце Ѓоревски од с.Крстоар на телефон 047/268-297. Оваа локација, според кажувањата на старите битолчани а и според старите фотографии била една од омилените излетнички места, со традиција уште од 19 век. Црквата во манастирот е подигната во четвртата деценија од 19 век, меѓутоа, претрпела сериозни преправки стотина години подоцна, во 1926 година. Таа е прилично голема еднокорабна градба, со петострана апсида на исток и влезови кон наосот од западната и северната страна а дирекно во олтаниот простор може да се комуницира низ посебната врата на југоисточната страна. Кратка историја на храмот испишана е на мермерната плоча на фасадата над северниот влез, додека над западниот влез, вниманието го привлекува насликанат а прет ст ава на св.Христофор. Тој е насликан во медаљон, претставен во цел раст со повеќето негови атрибути. На рамото го носи малиот Христос, додека во едната рака држи копје а со левата го придржува маченичкиот крст. Во долниот дел е испишана годината 1926, како време на сликањето на оваа претстава.


Св. Христофор, претстава над западниот влез, 1926 г.Поглед кон влезот на црквата

Во внатрешноста на храмот нема сочувано ѕидно сликарство од 19 век односно од времето на изградбата на црквата. Она малку што денес постои, во апсидата на црквата и на темето од сводот, насликано е во времето на нејзината обнова. Иконостасот во црквата, со три реда на икони, царски двери и високи врати на јужниот и северниот дел, исто така е направен во третата деценија на 20 век. Како сведоштво на уметноста од 19 век во оваа црква се сочувани само неколкуте празнични икони во помал формат.

93 94


Западната фасада на црквата

Црква Св. Христофор - Крстоарски манастир

Крстоарскиот манастир посветен на маченикот св. Христофор, се наоѓа на околу 5,5 км. од излезот на Битола. До него, со моторно возило може да се пристигне, преку селото Крстоар во чиј атар се наоѓа комплексот, па оттука по тесен и стрмен асфалтен пат во должина од околу 1 км. до влезот во манастирот. Како втора варијанта, може да се искористи посетата на потпелистерското село Буково а оттука покрај храмот Воведение на

св.Богородица, исто така се доаѓа до манастирот Св.Христофор. За влез во манастирската црква или за престој во конакот, може да се контактира со Пеце Ѓоревски од с.Крстоар на телефон 047/268-297. Оваа локација, според кажувањата на старите битолчани а и според старите фотографии била една од омилените излетнички места, со традиција уште од 19 век. Црквата во манастирот е подигната во четвртата деценија од 19 век, меѓутоа, претрпела сериозни преправки стотина години подоцна, во 1926 година. Таа е прилично голема еднокорабна градба, со петострана апсида на исток и влезови кон наосот од западната и северната страна а дирекно во олтаниот простор може да се комуницира низ посебната врата на југоисточната страна. Кратка историја на храмот испишана е на мермерната плоча на фасадата над северниот влез, додека над западниот влез, вниманието го привлекува насликанат а прет ст ава на св.Христофор. Тој е насликан во медаљон, претставен во цел раст со повеќето негови атрибути. На рамото го носи малиот Христос, додека во едната рака држи копје а со левата го придржува маченичкиот крст. Во долниот дел е испишана годината 1926, како време на сликањето на оваа претстава.


Св. Христофор, претстава над западниот влез, 1926 г.Поглед кон влезот на црквата

Во внатрешноста на храмот нема сочувано ѕидно сликарство од 19 век односно од времето на изградбата на црквата. Она малку што денес постои, во апсидата на црквата и на темето од сводот, насликано е во времето на нејзината обнова. Иконостасот во црквата, со три реда на икони, царски двери и високи врати на јужниот и северниот дел, исто така е направен во третата деценија на 20 век. Како сведоштво на уметноста од 19 век во оваа црква се сочувани само неколкуте празнични икони во помал формат.

93 94



Црква Св. Никола, с. Лавци

Селото Лавци е лоцирано на само 2 км. јужно од Битола. Поради изградбата на нови деловни и станбени објекти крај патот кој поаѓа од Клиничка болница - Битола, а води кон селото, во најново време, повеќе речиси не постои некакво видливо растојание до селото и скоро неприметно се влегува во самата населба.

Црквата Св.Никола е лоцирана во средишниот дел на селото и непосредно до неа преку мостот, води тесен асфалтен пат. Според натписот над јужниот влез, денешната црква е

подигната во 1939 година а била осветена дури во 1961 година. Храмот има триконхална или трилисна форма, со купола поставена на осумстран тамбур и со влезови од јужната и западната страна. Внатрешноста на црквата со два реда на столбови, надолжно е поделена на три кораби. Во западниот дел е издвоен нартекс над кој се наоѓа горната галерија. Ѕидовите во внатрешноста не се насликани.

Олтарниот простор е издвоен од наосот со висок иконостас во резба, со три реда на икони, сите датирани во периодот после обновата на црквата.

Низ внатрешноста на храмот може да се забележат неколку постари икони, кои им припаѓале на постарата црква во селото Лавци, која била срушена со бомбардирањата во периодот на Првата светска војна. Тие според својот изглед и датирањето во 1855 година, повеќето им припаѓале на стариот амвон или певницата и на некогашниот иконостас.

Информации околу посетата на црквата во Лавци, можат да се добијат кај Мирче Колевски на тел. О47/522-910.



95 96



Црква Св. Никола, с. Лавци

Селото Лавци е лоцирано на само 2 км. јужно од Битола. Поради изградбата на нови деловни и станбени објекти крај патот кој поаѓа од Клиничка болница - Битола, а води кон селото, во најново време, повеќе речиси не постои некакво видливо растојание до селото и скоро неприметно се влегува во самата населба.

Црквата Св.Никола е лоцирана во средишниот дел на селото и непосредно до неа преку мостот, води тесен асфалтен пат. Според натписот над јужниот влез, денешната црква е

подигната во 1939 година а била осветена дури во 1961 година. Храмот има триконхална или трилисна форма, со купола поставена на осумстран тамбур и со влезови од јужната и западната страна. Внатрешноста на црквата со два реда на столбови, надолжно е поделена на три кораби. Во западниот дел е издвоен нартекс над кој се наоѓа горната галерија. Ѕидовите во внатрешноста не се насликани.

Олтарниот простор е издвоен од наосот со висок иконостас во резба, со три реда на икони, сите датирани во периодот после обновата на црквата.

Низ внатрешноста на храмот може да се забележат неколку постари икони, кои им припаѓале на постарата црква во селото Лавци, која била срушена со бомбардирањата во периодот на Првата светска војна. Тие според својот изглед и датирањето во 1855 година, повеќето им припаѓале на стариот амвон или певницата и на некогашниот иконостас.

Информации околу посетата на црквата во Лавци, можат да се добијат кај Мирче Колевски на тел. О47/522-910.



95 96


Селото Магарево се наоѓа на надморска височина од 1100 метри, во подножјето на планината Баба, на оддалеченост од околу 8 км. западно од градот Битола. Оваа населба имала многу богата културна историја, посебно во 19 век, кога во неа живееле повеќе од 4000 жители. Голем број на интелектуалци, учители, зографи, лекари, трговци и занаетчии по потекло од ова село, имаа водечка улога во надалеку познатата битолска чаршија. Нагорната линија на развој која ја имала оваа просперитетна населба, нагло се прекинала

во виорот на Првата светска војна, кога селото и населението преживеале вистинска катаклизма, проследена со разурнување и расселување.

Црквата посветена на св.Димитриј, според релјефните исклесани натписи на фасадите е изградена во 1835 година. Со нејзината содржина и карактеристиките што ги поседува се наметнува како извонредна архитектонска градба, единствена по многу нешта во поширокиот регион. Таа претставува комбинација на трикорабна градба и впишан крст со трансепт. На источната фасада е поставена централната полукружна апсида, со седум засведени плитки вертикални ниши. Северно и јужно од неа се помалите апсиди кои припаѓаат на страничните параклиси. На јужната и северната фасада, поставени се отворени тремови низ кои се влегува во храмот.

Интересна е аркадата на јужната страна која се потпира на пет монолитни масивни правоаголни столбови. Фасадните ѕидови од сите страни се прошарани со овални, крстовидни и правоаголни прозорци.

Внатрешноста на црквата делува импозантно благодарение на високите столбови, поставени во два реда. На витките столбови, формирани се интересни капители, врз кои стои

Црква Св. Димитриј, с. Магарево


Посетите на црквите во Магарево, најдобро е да се најават и координираат со Кире Ќелешовски на тел. 047/293-198.

разбрануваната таванска конструкција. Од нартексот на западниот дел од црквата, се пристапува кон горните галерии распоредени на јужната, западната и северната страна. Од овие галерии кон средиштето на наосот, има ниска ограда со повеќе равномерно распоредени носечки столбови.

Гледано од наосот полињата помеѓу столбовите на галеријата потсетуваат на старите театарски ложи.

За жал и оваа црква, како и целото село во периодот 1912 до 1918 година, била опожарена. Од ѕидното сликарство од 19 век, сочувани се фрагменти во северниот трем, кои датираат од 1844 год. Според историските податоци, најголемиот дел од инвентарот, иконите, деловите од иконостасот во резба и другите предмети биле спаковани и однесени од црквата.

Денес во внатрешноста не се сочувани никакви траги од ѕидно сликарство. Постоечкиот иконостас, со два реда на икони е обновен во најново време. Од старите икони од 19 век сочувани се само неколку оштетени примероци.

Сепак храмот и со она што останало од него, е сведоштво за високото ниво на култура, кое што го достигнало населението од оваа потпелистерска населба во текот на 19 век.

Внатрешноста со иконостасотИзглед на црквата од југоисток

97 98


Селото Магарево се наоѓа на надморска височина од 1100 метри, во подножјето на планината Баба, на оддалеченост од околу 8 км. западно од градот Битола. Оваа населба имала многу богата културна историја, посебно во 19 век, кога во неа живееле повеќе од 4000 жители. Голем број на интелектуалци, учители, зографи, лекари, трговци и занаетчии по потекло од ова село, имаа водечка улога во надалеку познатата битолска чаршија. Нагорната линија на развој која ја имала оваа просперитетна населба, нагло се прекинала

во виорот на Првата светска војна, кога селото и населението преживеале вистинска катаклизма, проследена со разурнување и расселување.

Црквата посветена на св.Димитриј, според релјефните исклесани натписи на фасадите е изградена во 1835 година. Со нејзината содржина и карактеристиките што ги поседува се наметнува како извонредна архитектонска градба, единствена по многу нешта во поширокиот регион. Таа претставува комбинација на трикорабна градба и впишан крст со трансепт. На источната фасада е поставена централната полукружна апсида, со седум засведени плитки вертикални ниши. Северно и јужно од неа се помалите апсиди кои припаѓаат на страничните параклиси. На јужната и северната фасада, поставени се отворени тремови низ кои се влегува во храмот.

Интересна е аркадата на јужната страна која се потпира на пет монолитни масивни правоаголни столбови. Фасадните ѕидови од сите страни се прошарани со овални, крстовидни и правоаголни прозорци.

Внатрешноста на црквата делува импозантно благодарение на високите столбови, поставени во два реда. На витките столбови, формирани се интересни капители, врз кои стои

Црква Св. Димитриј, с. Магарево


Посетите на црквите во Магарево, најдобро е да се најават и координираат со Кире Ќелешовски на тел. 047/293-198.

разбрануваната таванска конструкција. Од нартексот на западниот дел од црквата, се пристапува кон горните галерии распоредени на јужната, западната и северната страна. Од овие галерии кон средиштето на наосот, има ниска ограда со повеќе равномерно распоредени носечки столбови.

Гледано од наосот полињата помеѓу столбовите на галеријата потсетуваат на старите театарски ложи.

За жал и оваа црква, како и целото село во периодот 1912 до 1918 година, била опожарена. Од ѕидното сликарство од 19 век, сочувани се фрагменти во северниот трем, кои датираат од 1844 год. Според историските податоци, најголемиот дел од инвентарот, иконите, деловите од иконостасот во резба и другите предмети биле спаковани и однесени од црквата.

Денес во внатрешноста не се сочувани никакви траги од ѕидно сликарство. Постоечкиот иконостас, со два реда на икони е обновен во најново време. Од старите икони од 19 век сочувани се само неколку оштетени примероци.

Сепак храмот и со она што останало од него, е сведоштво за високото ниво на култура, кое што го достигнало населението од оваа потпелистерска населба во текот на 19 век.

Внатрешноста со иконостасотИзглед на црквата од југоисток

97 98




Во непосредна близина од црквата Св.Димитриј, на соседното возвишение, е црквата Св.Ѓорѓи, како остаток или дел, од некогашниот женски манастир кој постоел крај селото Магарево. Врз основа на исклесаниот натпис кој се наоѓа на југоисточниот агол од црквата, дознаваме дека е изградена во 1871 година. Еднокорабната градба има полукружна апсида на исток и камбанарија која ја надвишува градбата во западниот дел. Покрај јужната фасада во поново време, придодаден е отворен трем. Внатрешноста

се состои од наос и нартекс на запад кој е подигнат на три скалила.

На внатрешните ѕидови од олтарскиот простор, наосот и нартексот, не е сочувано ѕидно сликарство а на иконостасот се икони од поново време.

Во дворниот простор пред црквата, сочувана е осумаголната фонтана, од масивни камени блокови. За постоењето на некогашните конаци, сведочат само растурените камења југозападно од светилиштето.

Црква Св. Ѓорѓи, с. Магарево

Внатрешноста со иконостасот

99 100




Во непосредна близина од црквата Св.Димитриј, на соседното возвишение, е црквата Св.Ѓорѓи, како остаток или дел, од некогашниот женски манастир кој постоел крај селото Магарево. Врз основа на исклесаниот натпис кој се наоѓа на југоисточниот агол од црквата, дознаваме дека е изградена во 1871 година. Еднокорабната градба има полукружна апсида на исток и камбанарија која ја надвишува градбата во западниот дел. Покрај јужната фасада во поново време, придодаден е отворен трем. Внатрешноста

се состои од наос и нартекс на запад кој е подигнат на три скалила.

На внатрешните ѕидови од олтарскиот простор, наосот и нартексот, не е сочувано ѕидно сликарство а на иконостасот се икони од поново време.

Во дворниот простор пред црквата, сочувана е осумаголната фонтана, од масивни камени блокови. За постоењето на некогашните конаци, сведочат само растурените камења југозападно од светилиштето.

Црква Св. Ѓорѓи, с. Магарево

Внатрешноста со иконостасот

99 100


Црква Св. Ана, с. Маловишта


Околу Маловишта локалните жители успеале да изградат уште неколку светилишта. На приодот кон селото, покрај асфалтниот пат, пред околу стотина години е подигната црквичката Св.Ѓорѓи. Јужно од последните куќи од населбата, во ливадите над реката Шемница, на мала височинка се наоѓа параклисот посветен на Св.Атанасиј Велики, а високо во планината под врвот Пирамида, на околу 2000 метри надморска височина е црквичката на Христовото Вознесение или Св.Спас.

Светилиштето со црквата Св.Ана се наоѓа на околу 2,5 км. југозападно од селото, на висина од околу 1400 метри. Најбрзиот пристап до црквата од селото Маловишта е возможен со пешачење во времетраење од 40 минути до 1 час, по патеката опкружена со густа букова шума. Денешната црква претставува трикорабна градба со полукружна апсида на исток и влезови во наосот од северната и западната страна. Над западниот влез се издигнува масивната камбанарија изградена од камен, која во горниот дел се издигнува над двосливниот кров од црквата. Оваа градба е подигната во 1936 година, на местото од постарата црквичка, крај едно изворче со бистра планинска вода, која меѓу локалните жители е почитувана како исцели-телна. Интересно е што овој извор со света вода, во минатото извирал од коренот на едно големо буково стебло, чии остатоци сеуште се наоѓаат во просториите на стариот параклис прилепен на западниот ѕид од црквата.

Според усните преданија и искуствата на многумина, св. Ана на верниците со силна и искрена верба, често им помагала во лечењето од разни болести како и за добивање пород и семејна среќа. Најповеќе од тие причини, празнувањето на денот посветен на Успението на св. Ана, вечерта

Дел од конаците во манастирот

на 6 и во утринските часови на 7 Август, е толку масовно, што вистинска колона од луѓе се пробива вдолж целата патеката низ густата шума, за да се поклонат пред светилиштето, посветено на мајката на св. Богородица.

Внатрешноста на храмот е поделена во должина со два реда на столбови. Над средишниот кораб се извишува полукружниот свод а странично се поставени равните таваници. Живописот во полукружната ниша од апсидата и на полукружниот свод над јужниот кораб потекнува од најново време.

Иконостасот со два реда на икони, потекнува од времето на изградбата на црквата.

Благодарение на иницијативата на локалното население во последниве години е изграден новиот конак во чиј состав е сместена голема трпезарија и кујната. Вкупниот капацитет на конаците е во можност да прифати до 70 гости за ноќевање. Пред посетата на манастирот најдобро е присуството да го најавите кај претставниците на локалната црковна управа: Анастас Палигора 047/288-056 или кај Ташко Бего 047/288-545.

101 102


Црква Св. Ана, с. Маловишта


Околу Маловишта локалните жители успеале да изградат уште неколку светилишта. На приодот кон селото, покрај асфалтниот пат, пред околу стотина години е подигната црквичката Св.Ѓорѓи. Јужно од последните куќи од населбата, во ливадите над реката Шемница, на мала височинка се наоѓа параклисот посветен на Св.Атанасиј Велики, а високо во планината под врвот Пирамида, на околу 2000 метри надморска височина е црквичката на Христовото Вознесение или Св.Спас.

Светилиштето со црквата Св.Ана се наоѓа на околу 2,5 км. југозападно од селото, на висина од околу 1400 метри. Најбрзиот пристап до црквата од селото Маловишта е возможен со пешачење во времетраење од 40 минути до 1 час, по патеката опкружена со густа букова шума. Денешната црква претставува трикорабна градба со полукружна апсида на исток и влезови во наосот од северната и западната страна. Над западниот влез се издигнува масивната камбанарија изградена од камен, која во горниот дел се издигнува над двосливниот кров од црквата. Оваа градба е подигната во 1936 година, на местото од постарата црквичка, крај едно изворче со бистра планинска вода, која меѓу локалните жители е почитувана како исцели-телна. Интересно е што овој извор со света вода, во минатото извирал од коренот на едно големо буково стебло, чии остатоци сеуште се наоѓаат во просториите на стариот параклис прилепен на западниот ѕид од црквата.

Според усните преданија и искуствата на многумина, св. Ана на верниците со силна и искрена верба, често им помагала во лечењето од разни болести како и за добивање пород и семејна среќа. Најповеќе од тие причини, празнувањето на денот посветен на Успението на св. Ана, вечерта

Дел од конаците во манастирот

на 6 и во утринските часови на 7 Август, е толку масовно, што вистинска колона од луѓе се пробива вдолж целата патеката низ густата шума, за да се поклонат пред светилиштето, посветено на мајката на св. Богородица.

Внатрешноста на храмот е поделена во должина со два реда на столбови. Над средишниот кораб се извишува полукружниот свод а странично се поставени равните таваници. Живописот во полукружната ниша од апсидата и на полукружниот свод над јужниот кораб потекнува од најново време.

Иконостасот со два реда на икони, потекнува од времето на изградбата на црквата.

Благодарение на иницијативата на локалното население во последниве години е изграден новиот конак во чиј состав е сместена голема трпезарија и кујната. Вкупниот капацитет на конаците е во можност да прифати до 70 гости за ноќевање. Пред посетата на манастирот најдобро е присуството да го најавите кај претставниците на локалната црковна управа: Анастас Палигора 047/288-056 или кај Ташко Бего 047/288-545.

101 102


Црква Св. Петка, с. Маловишта

Изглед на црквата од југозапад Старата чешма пред влезот во црквата Галеријата на икони на горниот кат

Селото Маловишта е единствената населба во рамките на Националниот Парк „Пелистер“. До населбата со возило се пристигнува релативно лесно. Некаде на половината од магистралниот пат кој ги поврзува Битола и Ресен, се исклучуваме кај селото Кажани и оттаму по тесен асфалтен пат продолжуваме кон југ до селото Маловишта. Вкупното растојание од излезот на Битола до Маловишта, не изнесува повеќе од 18 км. Надморската висина на која е поставена населбата варира од 1080 м. на влезот во селото, до околу

103 104


Црква Св. Петка, с. Маловишта

Изглед на црквата од југозапад Старата чешма пред влезот во црквата Галеријата на икони на горниот кат

Селото Маловишта е единствената населба во рамките на Националниот Парк „Пелистер“. До населбата со возило се пристигнува релативно лесно. Некаде на половината од магистралниот пат кој ги поврзува Битола и Ресен, се исклучуваме кај селото Кажани и оттаму по тесен асфалтен пат продолжуваме кон југ до селото Маловишта. Вкупното растојание од излезот на Битола до Маловишта, не изнесува повеќе од 18 км. Надморската висина на која е поставена населбата варира од 1080 м. на влезот во селото, до околу

103 104


фото: Изглед на црквата од југозападЖивопис, сцени од страшниот суд Детаљ од иконостасот во резба, Крунисувањето на св. Богородица и пророците со своите атрибути

105 106


фото: Изглед на црквата од југозападЖивопис, сцени од страшниот суд Детаљ од иконостасот во резба, Крунисувањето на св. Богородица и пророците со своите атрибути

105 106


Иконостасот од црквата Јужниот трем од црквата Живопис на сводот од 1858 год., Христос Седржител и Евангелистите

1230 м. во најгорните делови. Од наведените показатели се потврдува дека Маловишта претставува највисоко населено место во целиот потпелистерски регион.

Потврда и белег на највисоките културни и духовни дострели на селото е монументалниот, централен храм посветен на христијанската маченичка св.Петка Римјанка. Изграден на стрмните падини во средишниот дел на Маловишта, врз вештачки оформено плато, отскокнува со својата величествена архитек-тонска изработка во однос на сите околни објекти. Според записите на повеќе места врз фасадата,

дознаваме дека храмот е завршен во 1856 година. Најбитна карактеристика на овој храм е таа што во него се соединуваат највисоките дострели на архитектурата, ѕидното сликарство, иконописот и црковната резба од времето на 19 век во поширокиот регион. Сликаните партии од ѕидното сликарство, кои се нанесени врз сводните површини, источниот и западниот ѕид, се насликани во повеќе наврати и тоа: 1858, 1878 и 1937 година. Според стилско-ликовната анализа, постарите две фази се насликани од браќата Константин и Димитар Анастасови од блиското село Магарево. Обновеното сликарство во конхата од апсидата во олтарскиот простор, според сочуваниот натпис го изработил Иван Мелников, зографот со руско потекло кој се населил во Битола.

Големиот иконостас изведен од ореово дрво во длабока и префинета резба, според сочуваниот натпис, бил изработен во 1892 година, од резбари чија активност се поврзува со епирските уметнички кругови. Според своите естетски достигнувања, иконостасот претставува творба со која на извонреден начин се заокружува врвната црковна резба во Македонија, почнувајќи од класичниот средновековен период до крајот на 19 век. Од истите мајстори кои го режеле

иконостасот, се направени и двете целивални како и амвонот подигнат на еден од северниот ред на столбови. Владичкиот трон, со своите особености се разликува од претходно споменатите резби. Според сите показатели тој потекнува од постар датум, можеби од средината на 19 век. Стилската обработка најмногу потсетува на творештвото на Димитар Станишев, еден од учениците на прочуениот резбар Петре Филиповски – Гарката.

Многу важна содржина на оваа црква, претставува збирката со голем број на икони кои се чуваат во нејзините простории. Најстарите примероци од оваа колекција се датирани кон

107 108


Иконостасот од црквата Јужниот трем од црквата Живопис на сводот од 1858 год., Христос Седржител и Евангелистите

1230 м. во најгорните делови. Од наведените показатели се потврдува дека Маловишта претставува највисоко населено место во целиот потпелистерски регион.

Потврда и белег на највисоките културни и духовни дострели на селото е монументалниот, централен храм посветен на христијанската маченичка св.Петка Римјанка. Изграден на стрмните падини во средишниот дел на Маловишта, врз вештачки оформено плато, отскокнува со својата величествена архитек-тонска изработка во однос на сите околни објекти. Според записите на повеќе места врз фасадата,

дознаваме дека храмот е завршен во 1856 година. Најбитна карактеристика на овој храм е таа што во него се соединуваат највисоките дострели на архитектурата, ѕидното сликарство, иконописот и црковната резба од времето на 19 век во поширокиот регион. Сликаните партии од ѕидното сликарство, кои се нанесени врз сводните површини, источниот и западниот ѕид, се насликани во повеќе наврати и тоа: 1858, 1878 и 1937 година. Според стилско-ликовната анализа, постарите две фази се насликани од браќата Константин и Димитар Анастасови од блиското село Магарево. Обновеното сликарство во конхата од апсидата во олтарскиот простор, според сочуваниот натпис го изработил Иван Мелников, зографот со руско потекло кој се населил во Битола.

Големиот иконостас изведен од ореово дрво во длабока и префинета резба, според сочуваниот натпис, бил изработен во 1892 година, од резбари чија активност се поврзува со епирските уметнички кругови. Според своите естетски достигнувања, иконостасот претставува творба со која на извонреден начин се заокружува врвната црковна резба во Македонија, почнувајќи од класичниот средновековен период до крајот на 19 век. Од истите мајстори кои го режеле

иконостасот, се направени и двете целивални како и амвонот подигнат на еден од северниот ред на столбови. Владичкиот трон, со своите особености се разликува од претходно споменатите резби. Според сите показатели тој потекнува од постар датум, можеби од средината на 19 век. Стилската обработка најмногу потсетува на творештвото на Димитар Станишев, еден од учениците на прочуениот резбар Петре Филиповски – Гарката.

Многу важна содржина на оваа црква, претставува збирката со голем број на икони кои се чуваат во нејзините простории. Најстарите примероци од оваа колекција се датирани кон

107 108




Поглед кон иконостасот од западната галерија Св. Тројца, живопис на сводот

крајот на 16 или почетокот на 17 век, за да заклучно со оние од почетокот на 20 век, испишуваат хронолошки рамки од приближно четири столетија. Поголемиот дел од иконите според својата старост потекнувале од постариот храм кој се наоѓал на истата локација. Денес оваа значајна збирка составена од преку 100 икони е изложена во горните простории на црквата и е достапна за посетителите. Сите информации околу посетата на црквите во Маловишта, можат да се добијат кај претставниците на локалната црковна управа: Анастас Палигора 047/288-056, или кај Ташко Бего 047/288-545.

109 110




Поглед кон иконостасот од западната галерија Св. Тројца, живопис на сводот

крајот на 16 или почетокот на 17 век, за да заклучно со оние од почетокот на 20 век, испишуваат хронолошки рамки од приближно четири столетија. Поголемиот дел од иконите според својата старост потекнувале од постариот храм кој се наоѓал на истата локација. Денес оваа значајна збирка составена од преку 100 икони е изложена во горните простории на црквата и е достапна за посетителите. Сите информации околу посетата на црквите во Маловишта, можат да се добијат кај претставниците на локалната црковна управа: Анастас Палигора 047/288-056, или кај Ташко Бего 047/288-545.

109 110


Високата стена врз која е сместена цркватаПоглед од југоисток кон црквата

Црква Св. Спас, с. Маловишта

ѕидови од обичен камен, само уште со два мали прозорци на јужната страна. Источно од црквата, во нејзината непосредна близина се наоѓа малиот параклис, кој всушност ја претставувал првичната форма на ова светилиште. Врз внатрешните ѕидни платна, нема сликана декорација. Тесниот олтарски простор е издвоен од наосот со мал дрвен иконостас.

На издадената карпа поставена е и камбанаријата, од каде се протега величествена глетка кон селото Маловишта, долината на Шемница, повисоките планински врвови, преспанската и пелагониската котлина.

Највисоко постоечко светилиште на територијата на Националниот Парк „Пелистер“ и едно од ретките во Р. Македонија, изградени на надморска висина поголема од 2000 метри, е црквата посветена на Вознесението Христово или Спасовден.

Објектот е поставен на малото зарамнето плато, на врвот од една карпа висока преку 200 метри. Тој е еднокорабна градба со полукружна апсида на исток, влез од јужната страна и покриен со кров на две води. Има едноставни фасадни

111 112


Високата стена врз која е сместена цркватаПоглед од југоисток кон црквата

Црква Св. Спас, с. Маловишта

ѕидови од обичен камен, само уште со два мали прозорци на јужната страна. Источно од црквата, во нејзината непосредна близина се наоѓа малиот параклис, кој всушност ја претставувал првичната форма на ова светилиште. Врз внатрешните ѕидни платна, нема сликана декорација. Тесниот олтарски простор е издвоен од наосот со мал дрвен иконостас.

На издадената карпа поставена е и камбанаријата, од каде се протега величествена глетка кон селото Маловишта, долината на Шемница, повисоките планински врвови, преспанската и пелагониската котлина.

Највисоко постоечко светилиште на територијата на Националниот Парк „Пелистер“ и едно од ретките во Р. Македонија, изградени на надморска висина поголема од 2000 метри, е црквата посветена на Вознесението Христово или Спасовден.

Објектот е поставен на малото зарамнето плато, на врвот од една карпа висока преку 200 метри. Тој е еднокорабна градба со полукружна апсида на исток, влез од јужната страна и покриен со кров на две води. Има едноставни фасадни

111 112


Според двата исклесани натписи на источната фасада, црквата е подигната во 1835 год. Од најстарата фаза на градбата сочуван е автентичниот опус на источниот ѕид со апсидалната конха изѕидан од клесан камен, наместа со хоризонтални појаси од тула. Сите останати фасадни ѕидови се малтерисани во подоцнежно време. Северно и јужно од главната апсида, на источната фасада, постои уште по една, помала апсида, која и припаѓа на страничните параклиси. Кон централниот дел на храмот, се

приоѓа низ широки тремови од јужната, западната и северната страна. Низ нив се доаѓа до трите врати кои водат кон внатрешноста. Наосот на црквата со два реда на столбови, е поделен по должина на три кораби. На западниот дел, со неколку скали е подигнат нартексот а над него е направена галеријата на катот.

Нема сомнение дека врз црквата Св.Петка, нешто после Првата светска војна се изведени опсежни реставраторски активности. Тоа кажува дека црквата за време на војната претрпела големи оштетувања, впрочем како и повеќето градби низ околните села. Од тие причини, сликарството во внатрешноста не кореспондира со времето на подигањето на храмот.

На високиот иконостас се поставени четири реда на икони кои според зачуваните натписи се насликани помеѓу 1926 и 1931 година. Од постариот инвентар, сочувани се неколку икони од првата половина и од средината на 19 век. Заслужува внимание и Дарохранилницата, насликана од непознат зограф во 1851 год.

Западно од црквата се издигнува високата камбанарија од втората половина на 19 век.

Во рамките на црковниот двор, на самиот почеток на 20 век, во времето на патријаршискиот Митрополит Амброзиј е подигната зградата на

Црква Св. Петка, с. Нижеполе


старото училиште. Според опширниот натпис, испишан на мермерната плоча поставена високо во триаголниот простор над главниот влез, школото е изградено со средства донирани од Константин Беби, кој потекнувал од оваа населба. Објектот е изграден во класицистички, односно еклектички стил, каков што во тоа време масовно се практикувал и бил популарен во Битола.

Во близина на црквата Св.Петка во правец кон реката, кај месноста викана Гргули, се наоѓа изворот со света исцелителна вода. Друга позната црква во близина на селото е објектот посветен на св. Атанас од првата половина на 20 век.

Сите информации околу црквите во селото Нижеполе, можат да се добијат кај Христо Чолаковски на тел. 071/986-473.

Иконостасот во цркватаИзглед на црквата од североисточната страна

113 114


Според двата исклесани натписи на источната фасада, црквата е подигната во 1835 год. Од најстарата фаза на градбата сочуван е автентичниот опус на источниот ѕид со апсидалната конха изѕидан од клесан камен, наместа со хоризонтални појаси од тула. Сите останати фасадни ѕидови се малтерисани во подоцнежно време. Северно и јужно од главната апсида, на источната фасада, постои уште по една, помала апсида, која и припаѓа на страничните параклиси. Кон централниот дел на храмот, се

приоѓа низ широки тремови од јужната, западната и северната страна. Низ нив се доаѓа до трите врати кои водат кон внатрешноста. Наосот на црквата со два реда на столбови, е поделен по должина на три кораби. На западниот дел, со неколку скали е подигнат нартексот а над него е направена галеријата на катот.

Нема сомнение дека врз црквата Св.Петка, нешто после Првата светска војна се изведени опсежни реставраторски активности. Тоа кажува дека црквата за време на војната претрпела големи оштетувања, впрочем како и повеќето градби низ околните села. Од тие причини, сликарството во внатрешноста не кореспондира со времето на подигањето на храмот.

На високиот иконостас се поставени четири реда на икони кои според зачуваните натписи се насликани помеѓу 1926 и 1931 година. Од постариот инвентар, сочувани се неколку икони од првата половина и од средината на 19 век. Заслужува внимание и Дарохранилницата, насликана од непознат зограф во 1851 год.

Западно од црквата се издигнува високата камбанарија од втората половина на 19 век.

Во рамките на црковниот двор, на самиот почеток на 20 век, во времето на патријаршискиот Митрополит Амброзиј е подигната зградата на

Црква Св. Петка, с. Нижеполе


старото училиште. Според опширниот натпис, испишан на мермерната плоча поставена високо во триаголниот простор над главниот влез, школото е изградено со средства донирани од Константин Беби, кој потекнувал од оваа населба. Објектот е изграден во класицистички, односно еклектички стил, каков што во тоа време масовно се практикувал и бил популарен во Битола.

Во близина на црквата Св.Петка во правец кон реката, кај месноста викана Гргули, се наоѓа изворот со света исцелителна вода. Друга позната црква во близина на селото е објектот посветен на св. Атанас од првата половина на 20 век.

Сите информации околу црквите во селото Нижеполе, можат да се добијат кај Христо Чолаковски на тел. 071/986-473.

Иконостасот во цркватаИзглед на црквата од североисточната страна

113 114


Во непосредна близина на селото, во поново време се обновени неколку мали параклиси кои се групирани во непосредна близина една од друга. Станува збор за црквите Св.Атанасиј, Св.Ана, Св.Петка и Св.Илија.

Во рамките на самата селска населба Олевени, изградена е најстарата и најзначајната градба за ова село, храмот Св.Ѓорѓи. Храмот е поставен на една височинка од каде доминира над поголемиот дел на селото Олевени. Објектот претставува еднокорабна црква со седумстрана

апсида на исток и затворени тремови прилепени крај јужната и западната фасада. На југоисточниот агол од храмот се извишува камбанаријата. Таа во долниот дел има четвртаста форма за да нагоре, преку осумстраниот тамбур заврши со купола. Главниот влез во црквата е поставен во средината на јужниот дел. Внатрешноста е поделена со прегради во наос, нартекс и олтарски простор. Нартексот на западниот дел е подигнат на повисоко ниво од наосот со неколку скали.

Ѕидовите од внатрешноста на црквата се насликани во целост. Зографот не оставил запис со кој би не информирал за неговото авторство, но според стилските особености може да се претпостави дека се работи за Јосиф Радев од Лазарополе, кој кон последните децении на 19 век бил доста активен на ова подрачје.

На иконостасот се поставени два реда на икони од различни временски периоди и автори. Постарите се датираат според записот во 1839 година. На овој период му припаѓаат повеќето од престолните икони. Царските двери и допојасните претстави на Апостолите во горниот ред на икони, според своите карактеристики припаѓаат на друга зографска работилница. Според годината испишана врз дверите, оваа групација е насликана во 1857 година.

Црква Св. Ѓорѓи с. Олевени



Живопис на северниот ѕид од наосот, св. Ѓорѓи Јанински и св. ХристофорПрестолна икона св. Ѓорѓи, 1839 год

115 116


Во непосредна близина на селото, во поново време се обновени неколку мали параклиси кои се групирани во непосредна близина една од друга. Станува збор за црквите Св.Атанасиј, Св.Ана, Св.Петка и Св.Илија.

Во рамките на самата селска населба Олевени, изградена е најстарата и најзначајната градба за ова село, храмот Св.Ѓорѓи. Храмот е поставен на една височинка од каде доминира над поголемиот дел на селото Олевени. Објектот претставува еднокорабна црква со седумстрана

апсида на исток и затворени тремови прилепени крај јужната и западната фасада. На југоисточниот агол од храмот се извишува камбанаријата. Таа во долниот дел има четвртаста форма за да нагоре, преку осумстраниот тамбур заврши со купола. Главниот влез во црквата е поставен во средината на јужниот дел. Внатрешноста е поделена со прегради во наос, нартекс и олтарски простор. Нартексот на западниот дел е подигнат на повисоко ниво од наосот со неколку скали.

Ѕидовите од внатрешноста на црквата се насликани во целост. Зографот не оставил запис со кој би не информирал за неговото авторство, но според стилските особености може да се претпостави дека се работи за Јосиф Радев од Лазарополе, кој кон последните децении на 19 век бил доста активен на ова подрачје.

На иконостасот се поставени два реда на икони од различни временски периоди и автори. Постарите се датираат според записот во 1839 година. На овој период му припаѓаат повеќето од престолните икони. Царските двери и допојасните претстави на Апостолите во горниот ред на икони, според своите карактеристики припаѓаат на друга зографска работилница. Според годината испишана врз дверите, оваа групација е насликана во 1857 година.

Црква Св. Ѓорѓи с. Олевени



Живопис на северниот ѕид од наосот, св. Ѓорѓи Јанински и св. ХристофорПрестолна икона св. Ѓорѓи, 1839 год

115 116


На приближно 2 км. од последните куќи од Буково, по тесниот асфалтен пат, во прекрасното опкружување од планината Пелистер, сместено е селото Ореово. Кога ќе пристигнеме во оваа населба, со недопрени природни убавини, изолирана со стрмните пошумени падини, речиси неверојатно ни изгледа фактот што таа од градот Битола е оддалечена само неполни 7 км. Доколку сме заинтересирани да ја посетиме селската црква Св. Петка, нашето доаѓање можеме да го најавиме кај Кире Амиџовски, на тел. 075/787-420 или кај

Бранко Јанкуловски, на тел. 075/279-886. Во најново време во дворот од црквата уредени се неколку соби, со што е овозможено и ноќевање во овој амбиент.

Црквата Св.Петка, изградена во сре-дината на селото претставува трикорабна градба со седумстрана апсида на исток и придодаден трем на север. Во внатрешноста на наосот од црквата исто така се влегува од северната страна. На јужната фасада постои уште еден помал влез, низ кој верниците од црквата оделе кон гробиштата. Внатрешноста надолжно е поделена на три дела, со два реда од по пет столбови. Наосот како среден дел, на исток е издвоен од олтарниот простор со иконостас а западно од него, подиздигнат со неколку скалички, е одвоен нартексот. Целата внатрешност на храмот е насликана со добар живопис. Над северниот влез, од внатрешната страна во правоаголно поле, испи-шан е опширен сликарски натпис кој ни ги дава основните податоци. Важно е што во содржината на натписот се спомнува зографот Константин од Селица и годината на завршувањето на живописувањето, 1861. Константин Зограф со ова негово дело, реализирал едно од најдобрите остварувања на монументалното сликарство, во битолско и пошироко од средината на 19 век. Во

Црква Св. Петка с. Ореово


Ѕидно сликарство од наосот на црквата, новомаченикот св. Никола од Мецово и св. ТрифунСеверната фасада од црквата

117 118


На приближно 2 км. од последните куќи од Буково, по тесниот асфалтен пат, во прекрасното опкружување од планината Пелистер, сместено е селото Ореово. Кога ќе пристигнеме во оваа населба, со недопрени природни убавини, изолирана со стрмните пошумени падини, речиси неверојатно ни изгледа фактот што таа од градот Битола е оддалечена само неполни 7 км. Доколку сме заинтересирани да ја посетиме селската црква Св. Петка, нашето доаѓање можеме да го најавиме кај Кире Амиџовски, на тел. 075/787-420 или кај

Бранко Јанкуловски, на тел. 075/279-886. Во најново време во дворот од црквата уредени се неколку соби, со што е овозможено и ноќевање во овој амбиент.

Црквата Св.Петка, изградена во сре-дината на селото претставува трикорабна градба со седумстрана апсида на исток и придодаден трем на север. Во внатрешноста на наосот од црквата исто така се влегува од северната страна. На јужната фасада постои уште еден помал влез, низ кој верниците од црквата оделе кон гробиштата. Внатрешноста надолжно е поделена на три дела, со два реда од по пет столбови. Наосот како среден дел, на исток е издвоен од олтарниот простор со иконостас а западно од него, подиздигнат со неколку скалички, е одвоен нартексот. Целата внатрешност на храмот е насликана со добар живопис. Над северниот влез, од внатрешната страна во правоаголно поле, испи-шан е опширен сликарски натпис кој ни ги дава основните податоци. Важно е што во содржината на натписот се спомнува зографот Константин од Селица и годината на завршувањето на живописувањето, 1861. Константин Зограф со ова негово дело, реализирал едно од најдобрите остварувања на монументалното сликарство, во битолско и пошироко од средината на 19 век. Во

Црква Св. Петка с. Ореово


Ѕидно сликарство од наосот на црквата, новомаченикот св. Никола од Мецово и св. ТрифунСеверната фасада од црквата

117 118


Изглед на дел од иконостасот со икони од 17 и 19 векЅидно сликарство од наосот на црквата, св. Наум Охридски и св. Модест, 19 век

таа смисла неговото појавување во Ореово, претставува вистинско освежување во уметноста од тој период и збогатување на сликарските достигнувања и варијанти, во кои водечката улога ја имале локалните зографски работилници од Трново и Магарево. Богатата сликана програма нанесена врз ѕидните платна е пренесена со големо внимание и богословска ученост. Во основниот, прв појас на претстави се претставени поединечни светители, насликани во цел раст или допојасно. Во погорните зони, се сцени од стариот и новиот завет, животот, чудата и страдањата Христови и претстави инспирирани од Акатистот на св. Богородица.

На олтарната преграда се поставени два реда на икони, кои потекнуваат од различни работилници и временски периоди. Помал дел од нив се веројатно од старата црква и можат да се датираат во почетокот на 17 век, а останатите се работени во првата и втората половина на 19 век. Од оваа црква потекнуваат уште неколку икони од поствизантискиот период, интересни хартиени икони или графики и други интересни предмети од сферата на црковната уметност. На тој начин црквата Св.Петка се наметнува како споменик кој заслужува внимание од верниците и љубителите на старата уметност.

Многу интересна локација во околината на Ореово, претставува локалитетот Дупен камен, оддалечен на околу 30 минути пешачење над селото.На оваа локација се одржува и еден интересен настан. Според кажувањето на мештаните, овде во одредено време доаѓаат жените нероткињи. Ноќта пред Ѓурѓовден, на 5 мај, тие најпрво три пати ја обиколуваат црквата Св. Петка и потоа со запалени факели, се упатуваат кон пештерата во месноста Дупен камен. Таму се обмотуваат околу половината и со помош на нивната придружба се спуштаат во дупката.

119 120


Изглед на дел од иконостасот со икони од 17 и 19 векЅидно сликарство од наосот на црквата, св. Наум Охридски и св. Модест, 19 век

таа смисла неговото појавување во Ореово, претставува вистинско освежување во уметноста од тој период и збогатување на сликарските достигнувања и варијанти, во кои водечката улога ја имале локалните зографски работилници од Трново и Магарево. Богатата сликана програма нанесена врз ѕидните платна е пренесена со големо внимание и богословска ученост. Во основниот, прв појас на претстави се претставени поединечни светители, насликани во цел раст или допојасно. Во погорните зони, се сцени од стариот и новиот завет, животот, чудата и страдањата Христови и претстави инспирирани од Акатистот на св. Богородица.

На олтарната преграда се поставени два реда на икони, кои потекнуваат од различни работилници и временски периоди. Помал дел од нив се веројатно од старата црква и можат да се датираат во почетокот на 17 век, а останатите се работени во првата и втората половина на 19 век. Од оваа црква потекнуваат уште неколку икони од поствизантискиот период, интересни хартиени икони или графики и други интересни предмети од сферата на црковната уметност. На тој начин црквата Св.Петка се наметнува како споменик кој заслужува внимание од верниците и љубителите на старата уметност.

Многу интересна локација во околината на Ореово, претставува локалитетот Дупен камен, оддалечен на околу 30 минути пешачење над селото.На оваа локација се одржува и еден интересен настан. Според кажувањето на мештаните, овде во одредено време доаѓаат жените нероткињи. Ноќта пред Ѓурѓовден, на 5 мај, тие најпрво три пати ја обиколуваат црквата Св. Петка и потоа со запалени факели, се упатуваат кон пештерата во месноста Дупен камен. Таму се обмотуваат околу половината и со помош на нивната придружба се спуштаат во дупката.

119 120


Новоизградената камбанарија источно од цркватаИкона, Три јерарси, 1852 год.

Црква Св. Никола, с. Ротино

На потегот помеѓу Магарево и Цапари, речиси на подеднакво растојание помеѓу нив, одејќи по подножјето од планината, сместено е селото Ротино. До селото се пристигнува кога од магистралниот пат Битола-Ресен, кај местото наречено „Превалец“, по 7 изминати километри ќе се исклучиме кон локалниот пат, кој преку надвозникот ќе не одведе до селото. За сите информации околу посетите на црквите во Ротино можеме да се обратиме кај Јордан Трајчевски на тел. 047/281-085.

Црквата Св.Никола е лоцирана во просторот кој го опфаќа самата населба. Пред влезот во дворот од црквата во поново време е изградена камбанаријата. Светилиштето претставува едноставна градба, со полукружна апсида на исток, врз која се изведени пет плитки засведени ниши. Кровот е обликуван на две води а покрај јужната фасада има отворен трем потпрен на неколку столбови. Објектот претставува мала трикорабна градба, со полукружно формиран централен свод и равни таваници над страничните кораби. На западниот дел е издвоен нартексот, кој е преграден со дрвена конструкција и подигнат на три скали. Над него е горната галерија, до која исто така водат дрвени скали.

Ѕидовите во внатрешноста на црквата не се насликани, освен што над средишниот дел од наосот, во малиот медаљон, како што е вообичаено е претставено допојасјето на Христос Седржител. Иконостасот е со три хоризонтални редови на икони, изработени во периодот1922-1928 год. Според сите содржани карактерис-тики на овој храм изгледа дека и тој бил изграден во средината на 19 век, но веќе кон почетокот на 20 век, бил жртва на воените немири од Првата светска војна. Од стариот инвентар во црквата сочувана e само една икона од 1852 година.

Јужната и западната фасада

121 122


Новоизградената камбанарија источно од цркватаИкона, Три јерарси, 1852 год.

Црква Св. Никола, с. Ротино

На потегот помеѓу Магарево и Цапари, речиси на подеднакво растојание помеѓу нив, одејќи по подножјето од планината, сместено е селото Ротино. До селото се пристигнува кога од магистралниот пат Битола-Ресен, кај местото наречено „Превалец“, по 7 изминати километри ќе се исклучиме кон локалниот пат, кој преку надвозникот ќе не одведе до селото. За сите информации околу посетите на црквите во Ротино можеме да се обратиме кај Јордан Трајчевски на тел. 047/281-085.

Црквата Св.Никола е лоцирана во просторот кој го опфаќа самата населба. Пред влезот во дворот од црквата во поново време е изградена камбанаријата. Светилиштето претставува едноставна градба, со полукружна апсида на исток, врз која се изведени пет плитки засведени ниши. Кровот е обликуван на две води а покрај јужната фасада има отворен трем потпрен на неколку столбови. Објектот претставува мала трикорабна градба, со полукружно формиран централен свод и равни таваници над страничните кораби. На западниот дел е издвоен нартексот, кој е преграден со дрвена конструкција и подигнат на три скали. Над него е горната галерија, до која исто така водат дрвени скали.

Ѕидовите во внатрешноста на црквата не се насликани, освен што над средишниот дел од наосот, во малиот медаљон, како што е вообичаено е претставено допојасјето на Христос Седржител. Иконостасот е со три хоризонтални редови на икони, изработени во периодот1922-1928 год. Според сите содржани карактерис-тики на овој храм изгледа дека и тој бил изграден во средината на 19 век, но веќе кон почетокот на 20 век, бил жртва на воените немири од Првата светска војна. Од стариот инвентар во црквата сочувана e само една икона од 1852 година.

Јужната и западната фасада

121 122


поделен на три кораби. На иконостасот во плитка резба, поставени се два реда на икони. Црквата е делумно живописана, со сликарство кое не остава силен впечаток. Дел од живописот во апсидата е потпишан од С. Николов, во 1938 год. а другиот е од поново време. Во црквата се сочувани неколку икони од 19 век, како и делови од стариот иконостас во резба.

Западно од светилиштето се подигнати конаци со помошни простории, во кои е овозможен претстој за верниците и посетителите.

Фрагмент од некогашниот иконостас во резба, 19 векИконостасот во црквата


Трново и Магарево се две меѓусебно поврзани села, издвоени само со течението на планинскиот поток. Селото Трново е оддалечено 6 км. од излезот од Битола, на висина од 940 м.

Црквата Успение на св.Богородица, лоцирана е крај локалниот асфалтен пат, на влезот во селото Трново. Поради исклучително добрата местоположба, која ја има овој храм и широкиот двор прекриен со огромните сенки на големите

платани, овде во текот на годината се одржуваат покрај собирот посветен на храмовата слава (Успението на св. Богородица, 28 август), уште неколку други масовни манифестации. Информации околу посетата на оваа црква , може да се обезбедат кај Ставре Мицевски на тел. 047/293-275.

Во историско-уменичката наука, е познато дека постарата црква во селото Трново била изградена на истото место и со приближно исти димензии со денешната, во 1854 год. Таа, како и многу други објекти, на просторот помеѓу Битола и планината Баба, била наполно разурната во воените дејствија на Првата светска војна.

Денешниот храм, претставува голема трикорабна градба со масивна полукружна апсида на исток и камбанарија со трем на западната страна. Масивните ѕидови се во комбинација на делкан и полуобработен камен, со делумна примена на тула, при обликувањето на прозорските отвори или како хоризонтална декорација. Изграден е на темелите на постарата црква во периодот од 1928-1934 год.

Во светилиштето се влегува низ масивните двокрилни врати, поставени на западниот, јужниот и северниот ѕид. Со два реда од по четири, необично масивни столбови, наосот во должина е

Црква Успение насв. Богородица, с. Трново


123 124


поделен на три кораби. На иконостасот во плитка резба, поставени се два реда на икони. Црквата е делумно живописана, со сликарство кое не остава силен впечаток. Дел од живописот во апсидата е потпишан од С. Николов, во 1938 год. а другиот е од поново време. Во црквата се сочувани неколку икони од 19 век, како и делови од стариот иконостас во резба.

Западно од светилиштето се подигнати конаци со помошни простории, во кои е овозможен претстој за верниците и посетителите.

Фрагмент од некогашниот иконостас во резба, 19 векИконостасот во црквата


Трново и Магарево се две меѓусебно поврзани села, издвоени само со течението на планинскиот поток. Селото Трново е оддалечено 6 км. од излезот од Битола, на висина од 940 м.

Црквата Успение на св.Богородица, лоцирана е крај локалниот асфалтен пат, на влезот во селото Трново. Поради исклучително добрата местоположба, која ја има овој храм и широкиот двор прекриен со огромните сенки на големите

платани, овде во текот на годината се одржуваат покрај собирот посветен на храмовата слава (Успението на св. Богородица, 28 август), уште неколку други масовни манифестации. Информации околу посетата на оваа црква , може да се обезбедат кај Ставре Мицевски на тел. 047/293-275.

Во историско-уменичката наука, е познато дека постарата црква во селото Трново била изградена на истото место и со приближно исти димензии со денешната, во 1854 год. Таа, како и многу други објекти, на просторот помеѓу Битола и планината Баба, била наполно разурната во воените дејствија на Првата светска војна.

Денешниот храм, претставува голема трикорабна градба со масивна полукружна апсида на исток и камбанарија со трем на западната страна. Масивните ѕидови се во комбинација на делкан и полуобработен камен, со делумна примена на тула, при обликувањето на прозорските отвори или како хоризонтална декорација. Изграден е на темелите на постарата црква во периодот од 1928-1934 год.

Во светилиштето се влегува низ масивните двокрилни врати, поставени на западниот, јужниот и северниот ѕид. Со два реда од по четири, необично масивни столбови, наосот во должина е

Црква Успение насв. Богородица, с. Трново


123 124


Изглед на црквата од североисток

Црква Св. Ѓорѓи с. Цапари


Од посебно значење за културната историја на Цапари е големата трикорабна црква Св.Ѓорѓи, лоцирана во самото село. Според неколкуте исклесани натписи врз фасадата на црквата дознаваме дека таа била изградена во 1888 година. Покрај јужната и западната фасада во поново време се придодадени затворените тремови и помошна просторија. Кон крајот на 19 век, во 1890 год. извршено е делумно осликување на црквата од страна на браќата Јосиф и Јаков Радеви од Лазарополе. Импресивни се насликаните претстави на архангелите Михаил и Гаврил околу јужниот влез во наосот на црквата. Внатрешноста од наосот со два реда на столбови издвоена е на три кораби.

Во духот на старото градителство, во првобитна форма сочуван е подот од камени плочи. Слепите калоти од централниот, извишен дел, се исполнети со сликана декорација од споменатите автори. Над страничните кораби, таваниците се од дрвени штици, врз кои е изведена декорација со геомет риски форми од профилирани тенки лајсни. На западниот дел од внатрешноста е издвоен нартексот со посебна преграда а преку дрвените скалила се доаѓа до горната галерија, која во минатото служела како простор за собирање на жените. Помеѓу

Селото Цапари се наоѓа на околу 12 км. западно од излезот на Битола. До населбата се доаѓа по магистралниот пат Битола-Ресен, кога по 7 изминати километри од излезот на Битола, на обележаната клучка кај селото Ротино ќе се исклучиме од магистралата и по тесниот асфалтен локален пат ќе пристигнеме во Цапари. Надморската височина на ова место е 1030 м. Со својата големина и бројот на населението, Цапари се вбројува во најголемите селски населби од подножјето на планината Баба.


125 126


Изглед на црквата од североисток

Црква Св. Ѓорѓи с. Цапари


Од посебно значење за културната историја на Цапари е големата трикорабна црква Св.Ѓорѓи, лоцирана во самото село. Според неколкуте исклесани натписи врз фасадата на црквата дознаваме дека таа била изградена во 1888 година. Покрај јужната и западната фасада во поново време се придодадени затворените тремови и помошна просторија. Кон крајот на 19 век, во 1890 год. извршено е делумно осликување на црквата од страна на браќата Јосиф и Јаков Радеви од Лазарополе. Импресивни се насликаните претстави на архангелите Михаил и Гаврил околу јужниот влез во наосот на црквата. Внатрешноста од наосот со два реда на столбови издвоена е на три кораби.

Во духот на старото градителство, во првобитна форма сочуван е подот од камени плочи. Слепите калоти од централниот, извишен дел, се исполнети со сликана декорација од споменатите автори. Над страничните кораби, таваниците се од дрвени штици, врз кои е изведена декорација со геомет риски форми од профилирани тенки лајсни. На западниот дел од внатрешноста е издвоен нартексот со посебна преграда а преку дрвените скалила се доаѓа до горната галерија, која во минатото служела како простор за собирање на жените. Помеѓу

Селото Цапари се наоѓа на околу 12 км. западно од излезот на Битола. До населбата се доаѓа по магистралниот пат Битола-Ресен, кога по 7 изминати километри од излезот на Битола, на обележаната клучка кај селото Ротино ќе се исклучиме од магистралата и по тесниот асфалтен локален пат ќе пристигнеме во Цапари. Надморската височина на ова место е 1030 м. Со својата големина и бројот на населението, Цапари се вбројува во најголемите селски населби од подножјето на планината Баба.


125 126


Царските двериВнатрешноста на црквата со иконостасот

олтарскиот простор и наосот поставен е високиот иконостас, врз кој се поставени три реда на икони. Иконите, датирани од последните години на19 век, се изработени од браќата Радеви – Мажовски во поголемиот дел, но еден дел, особено големите престолни икони, се потпишани од зографот Димитар Анастасов, од соседното село Магарево.

Во црквата постои богата збирка на постари икони, датирани во 18 век, како и од првата половина, односно средината на 19 век. Тие се сведоштво за постоењето на постарата црква, која најверојатно се наоѓала на истата локација каде подоцна е подигнат денешниот храм.

Западно од црквата Св.Ѓорѓи, во непосредната близина, односно на патот кој од селото Цапари не води кон манастирскиот комплекс Св.Петка, се наоѓа малата еднокорабна црква, Св.Атанасиј, изградена кон крајот на 19 или почетокот на 20 век.

Сите информации околу посетата на црквите во Цапари, можат да се добијат кај Ристе Лумаковски, член на црковната управа од селото, на тел: 076/407-662.

127 128


Царските двериВнатрешноста на црквата со иконостасот

олтарскиот простор и наосот поставен е високиот иконостас, врз кој се поставени три реда на икони. Иконите, датирани од последните години на19 век, се изработени од браќата Радеви – Мажовски во поголемиот дел, но еден дел, особено големите престолни икони, се потпишани од зографот Димитар Анастасов, од соседното село Магарево.

Во црквата постои богата збирка на постари икони, датирани во 18 век, како и од првата половина, односно средината на 19 век. Тие се сведоштво за постоењето на постарата црква, која најверојатно се наоѓала на истата локација каде подоцна е подигнат денешниот храм.

Западно од црквата Св.Ѓорѓи, во непосредната близина, односно на патот кој од селото Цапари не води кон манастирскиот комплекс Св.Петка, се наоѓа малата еднокорабна црква, Св.Атанасиј, изградена кон крајот на 19 или почетокот на 20 век.

Сите информации околу посетата на црквите во Цапари, можат да се добијат кај Ристе Лумаковски, член на црковната управа од селото, на тел: 076/407-662.

127 128


базилика со рамни таваници над страничните кораби и слепи калоти над централниот дел. Западниот дел е издвоен со преграда и подигнат на повисоко ниво од наосот со неколку скали. Кратко време по изградбата на светилиштето, внатрешните ѕидови се прекриени со сликана декорација од непознати мајстори.

Во духот на програмските концепции воспоставени во 19 век, во долниот појас од сликаната декорација, поставени се фигурите на најпочитуваните светци меѓу православните христијани. Низ горните зони насликани врз јужниот, западниот и северниот ѕид, во посебни издвоени полиња се претставени сцените од животот, страдањата и чудата на Исус Христос. Централно место од западниот ѕид од нартексот, зафаќаат крупните допојасни фигури на Исус, св.Богородица и св. Јован Крстител кои заедно ја сочинуваат композицијата Деисис, како редуцирана претстава на Страшниот суд.

Од поновата историја на оваа црква, заслужува внимание настанот кој се случил во деведесеттите години од 20 век. Во склоп на несреќни и нејасни околности, се случи голем пожар, при што, изгоре целиот инвентар, иконостасот, иконите, дрвените столбови и кровната конструкција. Многу значајни

До манастирскиот комплекс со црквата Св.Петка, се доаѓа по тесен асфалтен пат, кој поминува покрај црквата Св.Атанасиј и има должина од околу 1 км. Црквата е поставена во средината на оградениот простор, меѓу конаците кои на старите основи се обновени во најново време. За овој манастир постојат пишувани сведоштва уште од 16 век. Истиот е обновен во 1724 година а денешната црква според натписот над западниот влез е изградена во 1849.

Градбата има форма на мала трикорабна

Црква Св. Петка, с. Цапари

Изглед на црквата од северозападната страна Ѕидно сликарство на јужниот ѕид од наосот

129 130


базилика со рамни таваници над страничните кораби и слепи калоти над централниот дел. Западниот дел е издвоен со преграда и подигнат на повисоко ниво од наосот со неколку скали. Кратко време по изградбата на светилиштето, внатрешните ѕидови се прекриени со сликана декорација од непознати мајстори.

Во духот на програмските концепции воспоставени во 19 век, во долниот појас од сликаната декорација, поставени се фигурите на најпочитуваните светци меѓу православните христијани. Низ горните зони насликани врз јужниот, западниот и северниот ѕид, во посебни издвоени полиња се претставени сцените од животот, страдањата и чудата на Исус Христос. Централно место од западниот ѕид од нартексот, зафаќаат крупните допојасни фигури на Исус, св.Богородица и св. Јован Крстител кои заедно ја сочинуваат композицијата Деисис, како редуцирана претстава на Страшниот суд.

Од поновата историја на оваа црква, заслужува внимание настанот кој се случил во деведесеттите години од 20 век. Во склоп на несреќни и нејасни околности, се случи голем пожар, при што, изгоре целиот инвентар, иконостасот, иконите, дрвените столбови и кровната конструкција. Многу значајни

До манастирскиот комплекс со црквата Св.Петка, се доаѓа по тесен асфалтен пат, кој поминува покрај црквата Св.Атанасиј и има должина од околу 1 км. Црквата е поставена во средината на оградениот простор, меѓу конаците кои на старите основи се обновени во најново време. За овој манастир постојат пишувани сведоштва уште од 16 век. Истиот е обновен во 1724 година а денешната црква според натписот над западниот влез е изградена во 1849.

Градбата има форма на мала трикорабна

Црква Св. Петка, с. Цапари

Изглед на црквата од северозападната страна Ѕидно сликарство на јужниот ѕид од наосот

129 130


Внатрешноста од црквата со иконостасотКрстот со распетието од новиот иконостас во резба


артефакти од 17, 18 и 19 век, засекогаш исчезнаа пред пламените јазици. Единствено што потоа остана од овој храм беа околните ѕидови, со сликарството врз нив, тешко оштетено од високите температури и млазевите од вода кои се исфрлаа при гаснењето. Она што потоа следеше, големите напори што ги вложија локалните верници и специјализираните институции, за обнова на храмот, може да послужи како добар пример за конзервација и реставрација на архитектурата и ѕидното сликарство.

Живопис од горните партии од нартексот

131 132


Внатрешноста од црквата со иконостасотКрстот со распетието од новиот иконостас во резба


артефакти од 17, 18 и 19 век, засекогаш исчезнаа пред пламените јазици. Единствено што потоа остана од овој храм беа околните ѕидови, со сликарството врз нив, тешко оштетено од високите температури и млазевите од вода кои се исфрлаа при гаснењето. Она што потоа следеше, големите напори што ги вложија локалните верници и специјализираните институции, за обнова на храмот, може да послужи како добар пример за конзервација и реставрација на архитектурата и ѕидното сликарство.

Живопис од горните партии од нартексот

131 132


ЖИТИЈАна светителите кои се присутни со

свои храмови во регионот напланината Баба

Фрагмент од иконата Св.Богородица со Христос, 1809 год, работилница на зограф Михаил од Самарина, црква Св. Петка с. Маловишта

133 134


ЖИТИЈАна светителите кои се присутни со

свои храмови во регионот напланината Баба

Фрагмент од иконата Св.Богородица со Христос, 1809 год, работилница на зограф Михаил од Самарина, црква Св. Петка с. Маловишта

133 134


Св. Атанасиј ВеликиБил роден во Александрија во 296 година.

Се прославил на I Вселенски собор со својата ученост и посветеност кон православието. Придонесол за сузбивање на Ариевата ерес и за зацврстување на христијанството. Го напишал Симболот на верата, кој бил усвоен на соборот. Бил избран за архиепископ Александриски, должност што со прекини ја извршувал повеќе од 40 години. Поради тоа кај почитувачите е познат и како Атанасиј Александриски. Речиси скоро целиот свој живот бил прогонуван од еретиците. Малку се светители кои биле толку безобзирно и свирепо прогонувани како св. Атанасие. Се упокоил во 373 година. Се прославува на 18/31 јануари. Тој е еден од најпочитуваните светители и нему му се посветени многубројни храмови во потпелистерскиот регион. Неговото име го носат црквите во Брајчино, Грнчари, Д.Дупени, Љубојно, Наколец, Претор, Сливница, Штрбово, Маловишта, Цапари, Велушина, Нижеполе, Буково, Олевени.

Св. АнаАна била ќерка на свештеникот Матан, од

коленото Левиево. Се омажила во Назарет за Јоакима. Педесет години живееле во брак Јоаким и

Ана и биле неплодни. Најпосле нивните молитви кон Бога да им подари едно чедо во староста биле ислушани. На секого од нив посебно им се јавил Архангел Гаврил и им кажал дека ќе имаат ќерка.

Св. Ана зачнала и ја родила св. Дева Марија. Кратко потоа откако поживеала на земјата 79 години, св. Ана се упокоила.

Нејзиното успение се чествува на 25 јули според стариот стил или пак на 7 август по новиот календар. Познат е манастирот посветен на св.Ана во с. Маловишта, каде главната прослава се одвива на споменатиот датум. На 9 односно 22 декември во истиот манастир се одбележува денот кога св. Ана зачнала, за по девет месеци да ја роди ќерката Марија.

Забележлива е најстарата претстава на св. Ана, прикажана во цела фигура како Млекопита-телница, во фреско техника, од црквата „Св.Ѓорѓи“ во Курбиново од 1191 год. Во поново време на оваа светителка и се подигнати храмови во близина на Д. Дупени и Олевени.

Св. ДимитријОвој славен и чудотворен светител е роден

во градот Солун од благородни родители. Неговиот татко бил солунски војвода, па кога таткото умрел, царот го поставил Димитриј за

војвода на местото на таткото. Но набрзо потоа, Димитриј, спротивно на инструкциите на царот Максимијан, почнал да го исповеда и проповеда Господ Исус Христос. Кога за тоа слушнал царот, многу се разгневил и набрзо дошол во Солун за да ја испита работата. Штом го повикал војводата Димитриј и го испрашувал за верата, овој јавно признал дека е христијанин. Разлутениот цар го испратил Димитриј во затвор а по неколку дена ги испратил и неговите војници за да го убијат. Тие го нашле Божјиот светител на молитва и го избодиле со копја. Неговото тело тајно го зеле христијаните и чесно го погребале. Од телото на светителот потекло исцелително миро со кое многу болни се излекувале. Подоцна, во текот на Османлиската доминација на Балканот од верниците е доживуван како воин, кој се залагал за опстојување на православната вера.

За неговиот углед зборуваат и храмовите во регионот на Баба Планина како оние во Магарево, Буково, Дихово, Брусник, Бареша-ни, Љубојно, Д.Дупени, Сливница, Штрбово.

Св. НиколаОвој почитуван светител, славен и денес

низ целиот свет, уште од најраната возраст се посветил на духовен живот. Со чудна Божја

промисла бил избран за архиепископ во градот Мир во областа Ликија. Со неговата милозливост, мудрост и бестрашност долги години бил вистински добар пастир на своето стадо. Во времето на гонењето на христијаните под Диоклецијан и Максимијан бил повеќепати затворан. Присуствувал на I Вселенски собор во Никеја каде што силно се спротиставил на еретикот Ариј. Уште за време на неговиот живот го сметале за светител и го повикувале на помош во маките и проблемите а тој им помагал на сите подеднакво. Се упокоил на 6 декември 343 година.

Неговото влијание меѓу христијанските верници е осведочено и со големиот број на храмови кои му се посветени. Такви се црквите во Арвати, Брајчино, Крани, Љубојно, Наколец, Рајца, Сливница, Штрбово, Драгош, Буково, Лавци, Ротино.

Св. МеркуријБил член на војската на царот Декиј. Кога

еднаш се водела битка против варварите на војводата Меркуриј му се јавил ангел Божји, му дал меч во рацете и му рекол дека тој ќе го победи непријателот. По таа славна победа царот Декиј го назначил за прв војвода на својата војска. Но кога царот разбрал дека Меркуриј е христијанин, го

135 136


Св. Атанасиј ВеликиБил роден во Александрија во 296 година.

Се прославил на I Вселенски собор со својата ученост и посветеност кон православието. Придонесол за сузбивање на Ариевата ерес и за зацврстување на христијанството. Го напишал Симболот на верата, кој бил усвоен на соборот. Бил избран за архиепископ Александриски, должност што со прекини ја извршувал повеќе од 40 години. Поради тоа кај почитувачите е познат и како Атанасиј Александриски. Речиси скоро целиот свој живот бил прогонуван од еретиците. Малку се светители кои биле толку безобзирно и свирепо прогонувани како св. Атанасие. Се упокоил во 373 година. Се прославува на 18/31 јануари. Тој е еден од најпочитуваните светители и нему му се посветени многубројни храмови во потпелистерскиот регион. Неговото име го носат црквите во Брајчино, Грнчари, Д.Дупени, Љубојно, Наколец, Претор, Сливница, Штрбово, Маловишта, Цапари, Велушина, Нижеполе, Буково, Олевени.

Св. АнаАна била ќерка на свештеникот Матан, од

коленото Левиево. Се омажила во Назарет за Јоакима. Педесет години живееле во брак Јоаким и

Ана и биле неплодни. Најпосле нивните молитви кон Бога да им подари едно чедо во староста биле ислушани. На секого од нив посебно им се јавил Архангел Гаврил и им кажал дека ќе имаат ќерка.

Св. Ана зачнала и ја родила св. Дева Марија. Кратко потоа откако поживеала на земјата 79 години, св. Ана се упокоила.

Нејзиното успение се чествува на 25 јули според стариот стил или пак на 7 август по новиот календар. Познат е манастирот посветен на св.Ана во с. Маловишта, каде главната прослава се одвива на споменатиот датум. На 9 односно 22 декември во истиот манастир се одбележува денот кога св. Ана зачнала, за по девет месеци да ја роди ќерката Марија.

Забележлива е најстарата претстава на св. Ана, прикажана во цела фигура како Млекопита-телница, во фреско техника, од црквата „Св.Ѓорѓи“ во Курбиново од 1191 год. Во поново време на оваа светителка и се подигнати храмови во близина на Д. Дупени и Олевени.

Св. ДимитријОвој славен и чудотворен светител е роден

во градот Солун од благородни родители. Неговиот татко бил солунски војвода, па кога таткото умрел, царот го поставил Димитриј за

војвода на местото на таткото. Но набрзо потоа, Димитриј, спротивно на инструкциите на царот Максимијан, почнал да го исповеда и проповеда Господ Исус Христос. Кога за тоа слушнал царот, многу се разгневил и набрзо дошол во Солун за да ја испита работата. Штом го повикал војводата Димитриј и го испрашувал за верата, овој јавно признал дека е христијанин. Разлутениот цар го испратил Димитриј во затвор а по неколку дена ги испратил и неговите војници за да го убијат. Тие го нашле Божјиот светител на молитва и го избодиле со копја. Неговото тело тајно го зеле христијаните и чесно го погребале. Од телото на светителот потекло исцелително миро со кое многу болни се излекувале. Подоцна, во текот на Османлиската доминација на Балканот од верниците е доживуван како воин, кој се залагал за опстојување на православната вера.

За неговиот углед зборуваат и храмовите во регионот на Баба Планина како оние во Магарево, Буково, Дихово, Брусник, Бареша-ни, Љубојно, Д.Дупени, Сливница, Штрбово.

Св. НиколаОвој почитуван светител, славен и денес

низ целиот свет, уште од најраната возраст се посветил на духовен живот. Со чудна Божја

промисла бил избран за архиепископ во градот Мир во областа Ликија. Со неговата милозливост, мудрост и бестрашност долги години бил вистински добар пастир на своето стадо. Во времето на гонењето на христијаните под Диоклецијан и Максимијан бил повеќепати затворан. Присуствувал на I Вселенски собор во Никеја каде што силно се спротиставил на еретикот Ариј. Уште за време на неговиот живот го сметале за светител и го повикувале на помош во маките и проблемите а тој им помагал на сите подеднакво. Се упокоил на 6 декември 343 година.

Неговото влијание меѓу христијанските верници е осведочено и со големиот број на храмови кои му се посветени. Такви се црквите во Арвати, Брајчино, Крани, Љубојно, Наколец, Рајца, Сливница, Штрбово, Драгош, Буково, Лавци, Ротино.

Св. МеркуријБил член на војската на царот Декиј. Кога

еднаш се водела битка против варварите на војводата Меркуриј му се јавил ангел Божји, му дал меч во рацете и му рекол дека тој ќе го победи непријателот. По таа славна победа царот Декиј го назначил за прв војвода на својата војска. Но кога царот разбрал дека Меркуриј е христијанин, го

135 136


подложил на долги и тешки измачувања. Најпосле, била изречена пресудата Меркуриј да се исече со меч во областа Кападокија. Кога го исекле, неговото тело постанало бело како снег и од него излегол преубав мирис од темјан. Потоа многу болни се исцелиле од неговите чудотворни мошти.

Култот на св. Меркуриј не е многу распространет во нашиве краишта но во под-ножјето на планината Баба во селото Барешани е познат манастирот посветен на св. Меркуриј.

Успение на св. БогородицаНастанот се случил на 15 август според

стариот или на 28 август според официјалниот календар. св.Богородица по распнувањето на нејзиниот син Исус Христос, по негова воља, остатокот од животот на земјата го поминала на Сион во Ерусалим, во домот на апостол Јован. Сето време таа го поминува во молитви, во обиколка на Голгота, Витлеем и гората Елеонска. Од нејзините подолги патувања се споменува нејзината посета на Света Гора, која таа ја благословила и престојувањето во Ефес со св.Јован за време на големото гонење на христијаните во Ерусалим. Кога во една прилика Архангелот Гаврил и соопштил дека по три дена ќе биде упокоена, таа посака уште еднаш да ги види

сите Христови апостоли. Господ и ја исполнил оваа желба и сите Апостоли носени од ангели и облаци наеднаш се собрале во домот Јованов на Сион. Откако ги видела светите апостоли таа мирно го предала духот свој на Бога без никаква мака и болест телесна. Само Апостолот Тома се задоцнил и пристигнал дури третиот ден по настанот. Но кога тој посакал да го целива телото на Светата Пречиста во гробот, ја нашле само плаштеницата а телото не било во гробот.

На празникот Успение на св. Богородица во регионот, се посветени храмовите во с. Трново, Ѓавато, Љубојно, Долно Дупени, Арвати, Крани, Велушина.

Рождество на св. БогородицаПразникот се прославува на 08 септември

по стариот календар, односно на 21 септември според официјално важечкиот календар. св. Дева Марија се родила од своите родители Јоаким и Ана. Татко и бил од царски род од родот Давидов а по мајка од родот архијерејски, од родот Аронов. Нејзините родители биле веќе стари и долго немале деца. И затоа биле посрамени пред луѓето и скрушени пред Бога. Во таквата состојба, се молеле Господ да ја развесели нивната старост со дарување на едно чедо. И Бог семоќен и севидлив


ги израдувал со радост што далеку ги надминала сите нивни очекувања и сите најубави соништа. Света Марија била родена во Назарет, а потоа одведена во храмот Ерусалимски, од каде повторно се вратила во Назарет, за наскоро да ја чуе благовеста на св. Архангел Гаврил за раѓањето на Синот Божји, од нејзиното пречисто и девственичко тело.

На овој празник е посветена црквата над с.Сливница.

Воведение на Пресвета Богородица – Пречиста

Кога Пресвета Дева Марија навршила три години од раѓањето, нејзините свети родители Јоаким и Ана ја довеле од Назарет во Ерусалим за да ја предадат на Бога на служба според своето претходно ветување. Од Назарет до Ерусалим имало три дена пат. Напред оделе девиците со запалени свеќи во рацете, па потоа Пресвета Дева, водена од една страна од својот татко а од другата од мајката. Во храмот ја пречекал прво-свештеникот Захариј, таткото на св.Јован Претеча. Тогаш родителите принесле жртва на Бога, според законот, примиле благослов од свештеникот и се вратиле во својот дом, а Пресвета Дева останала при храмот. Додека и биле живи родителите,

честопати ја посетувале, а посебно блажената Ана. И Пресвета Марија престојувала во храмот полни 9 години.

На овој настан се посветени црквите во с.Граешница, Љубојно, Буково.

Св. Петка РимјанкаБила родена во Рим од христијански

родители и од детството воспитувана во верата Христова. Кога и умреле родителите, Параскева им го разделила целиот свој имот на бедните а таа се замонашила. Како монахиња со голем жар ја проповедала верата Христова не криејќи се од никого, иако во тоа време христијанството било крваво гонето од римските власти. Подоцна се упатила низ светот да го шири христијанското учење. Била прогонувана и измачувана од повеќемина тогашни владетели за да најпосле при крајот на својата мисија царот Тарасие наредил светителката да се обезглави. Така маченички го завршила својот плоден живот. Нејзините мошти подоцна биле пренесени во Цариград каде и биле посветени две градби. Се празнува на 26 јули по стариот календар односно на 08 август по актуелниот календар.

Често се мисли дека римската маченичка св.Петка го стекнала своето почитување меѓу

137 138


подложил на долги и тешки измачувања. Најпосле, била изречена пресудата Меркуриј да се исече со меч во областа Кападокија. Кога го исекле, неговото тело постанало бело како снег и од него излегол преубав мирис од темјан. Потоа многу болни се исцелиле од неговите чудотворни мошти.

Култот на св. Меркуриј не е многу распространет во нашиве краишта но во под-ножјето на планината Баба во селото Барешани е познат манастирот посветен на св. Меркуриј.

Успение на св. БогородицаНастанот се случил на 15 август според

стариот или на 28 август според официјалниот календар. св.Богородица по распнувањето на нејзиниот син Исус Христос, по негова воља, остатокот од животот на земјата го поминала на Сион во Ерусалим, во домот на апостол Јован. Сето време таа го поминува во молитви, во обиколка на Голгота, Витлеем и гората Елеонска. Од нејзините подолги патувања се споменува нејзината посета на Света Гора, која таа ја благословила и престојувањето во Ефес со св.Јован за време на големото гонење на христијаните во Ерусалим. Кога во една прилика Архангелот Гаврил и соопштил дека по три дена ќе биде упокоена, таа посака уште еднаш да ги види

сите Христови апостоли. Господ и ја исполнил оваа желба и сите Апостоли носени од ангели и облаци наеднаш се собрале во домот Јованов на Сион. Откако ги видела светите апостоли таа мирно го предала духот свој на Бога без никаква мака и болест телесна. Само Апостолот Тома се задоцнил и пристигнал дури третиот ден по настанот. Но кога тој посакал да го целива телото на Светата Пречиста во гробот, ја нашле само плаштеницата а телото не било во гробот.

На празникот Успение на св. Богородица во регионот, се посветени храмовите во с. Трново, Ѓавато, Љубојно, Долно Дупени, Арвати, Крани, Велушина.

Рождество на св. БогородицаПразникот се прославува на 08 септември

по стариот календар, односно на 21 септември според официјално важечкиот календар. св. Дева Марија се родила од своите родители Јоаким и Ана. Татко и бил од царски род од родот Давидов а по мајка од родот архијерејски, од родот Аронов. Нејзините родители биле веќе стари и долго немале деца. И затоа биле посрамени пред луѓето и скрушени пред Бога. Во таквата состојба, се молеле Господ да ја развесели нивната старост со дарување на едно чедо. И Бог семоќен и севидлив


ги израдувал со радост што далеку ги надминала сите нивни очекувања и сите најубави соништа. Света Марија била родена во Назарет, а потоа одведена во храмот Ерусалимски, од каде повторно се вратила во Назарет, за наскоро да ја чуе благовеста на св. Архангел Гаврил за раѓањето на Синот Божји, од нејзиното пречисто и девственичко тело.

На овој празник е посветена црквата над с.Сливница.

Воведение на Пресвета Богородица – Пречиста

Кога Пресвета Дева Марија навршила три години од раѓањето, нејзините свети родители Јоаким и Ана ја довеле од Назарет во Ерусалим за да ја предадат на Бога на служба според своето претходно ветување. Од Назарет до Ерусалим имало три дена пат. Напред оделе девиците со запалени свеќи во рацете, па потоа Пресвета Дева, водена од една страна од својот татко а од другата од мајката. Во храмот ја пречекал прво-свештеникот Захариј, таткото на св.Јован Претеча. Тогаш родителите принесле жртва на Бога, според законот, примиле благослов од свештеникот и се вратиле во својот дом, а Пресвета Дева останала при храмот. Додека и биле живи родителите,

честопати ја посетувале, а посебно блажената Ана. И Пресвета Марија престојувала во храмот полни 9 години.

На овој настан се посветени црквите во с.Граешница, Љубојно, Буково.

Св. Петка РимјанкаБила родена во Рим од христијански

родители и од детството воспитувана во верата Христова. Кога и умреле родителите, Параскева им го разделила целиот свој имот на бедните а таа се замонашила. Како монахиња со голем жар ја проповедала верата Христова не криејќи се од никого, иако во тоа време христијанството било крваво гонето од римските власти. Подоцна се упатила низ светот да го шири христијанското учење. Била прогонувана и измачувана од повеќемина тогашни владетели за да најпосле при крајот на својата мисија царот Тарасие наредил светителката да се обезглави. Така маченички го завршила својот плоден живот. Нејзините мошти подоцна биле пренесени во Цариград каде и биле посветени две градби. Се празнува на 26 јули по стариот календар односно на 08 август по актуелниот календар.

Често се мисли дека римската маченичка св.Петка го стекнала своето почитување меѓу

137 138


широките слоеви благодарение на верувањата дека им помага на луѓето при болести и секојдневните незгоди. Таа истовремено била и заштитничка на мртвите па често нејзе и биле посветувани гробјанските цркви. За нејзината популарност сведочат големиот број на храмови во потпелистерскиот регион. Од нив најпознати се оние во с. Брајчино, Долно Дупени, Подмочани, Претор, Сливница, Штрбово, Маловишта, Цапари, Нижеполе, Ореово, Драгош.

Св. ИлијаСв. Пророк Илија, боговидец и чудотворец,

бил родум од племето Ароново од градот Тесвит. Сета своја младост ја посветил во молитви кон Бога, повлекувајќи се често во пустински услови, каде во тишина размислувал и се молел. Во многу случаи св.Илија ја докажувал силата и власта Божја. Тој го затворил небото та немало дожд три и пол години, спуштил оган од небото а на планината Хорив разговарал со Бога и го чул гласот Божји. По многу настани, се вознесол на небото во огнена кочија со огнени коњи. На гората Тавор се јавил заедно со Мојсеј на нашиот Господ Исус Христос. Според Откровението, пред крајот на светот св. Илија повторно ќе се јави за да ја поништи силата на Антихристот. Се прославува на

20 јули по стариот, односно на 2 август според новиот календар.

Нему му се посветени храмови во с.Грнчари, Крани, Љубојно, Брајчино, Олевени, Велушина, Драгош.

Св. НеделаОд детството, св. Недела се посветила на

Бога, воздржувајќи се од се што повеќето деца го правеле. Кога пораснала како убава девојка по тело и по душа, дошле многумина да ја побараат за сопруга, но таа сите ги одбила, велејќи дека себе си се ветила на Христа Господа. Кога за ова разбрал царот Диоклецијан, ја испратил св.Недела на суд кај Максимијан кој наредил да се измачува за да ја скрши нејзината верба. Најпосле после многу измачувања наредени од повеќемина безбожници, и била отсечена главата. Тоа се случило во областа Никомидија во 289 година. Св.Недела се празнува на 7 јуни според стариот, односно на 20 јуни според новиот календар.

На оваа светителка посветени и се храмови во селата Арвати, Асамати, Претор, Велушина, Драгош.

Вознесение ХристовоОвој празник се празнува четириесеттиот


ден од Христовото Воскресение. Настанот се случил во Витанија, кога Исус ги одвел своите ученици до Елеонската Гора, ги кренал рацете, ги благословил и се вознесол на небото. Во народот овој ден се нарекува Спасовден затоа што во овој ден се довршило делото на спасение и искупување.

На овој настан се посветени црквите во с.Граешница, Маловишта, Брусник.

Преображение ХристовоВо третата година од Својата проповед на

земјата, Исус често им зборувал на своите ученици за страдањето што го очекува. Но истовремено пред да се случи страдањето, сакал делумно да им ја покаже и Својата божествена слава. При еден настан ги зеде Исус со себе апостолите Петар, Јаков и Јован и ги поведе на гората Таворска. Таму тој се преобрази пред нив, лицето му светна како сонце а алиштата му станаа бели како светлина. Притоа се јавија пророците Илија и Мојсеј кои разговараа со него. Кога учениците го виделе призорот, паднале ничкум и многу се исплашиле. Но Исус штом се приближи до нив им рекол да станат и да не се плашат.

Овој настан се празнува на 6 август според стариот, односно на 19 август според новиот

календар. Нему му се посветени храмовите во с.Гопеш и Буковскиот манастир.

Св. Петар и ПавлеСв. Петар бил рибар и се викал Симон, но

Господ сакал да го нарече Петар, што значи камен. Тој прв од учениците ја изразил верата во Исус. По слегувањето на Светиот Дух, Петар прераснал во безстрашен и силен проповедник на Евангелието. Вршел проповеди во Ерусалим, Палестина, Мала Азија, Илирија и Италија. По заповед на императорот Нерон, Петар бил осуден на смрт. Видувајќи го крстот пред себе пред егзекуцијата, ги замолил своите џелати да го распнат наопаку, бидејќи се сметал себеси за недостоен да умре на ист начин како и Господ.

Св. Павле се викал Савле и најпрво бил прогонител на христијанството. Бил преобратен кон верата од страна на самиот Господ, кога му се јавил на патот за Дамаск. Се смета за најголем мисионер меѓу Апостолите, кој бил обезглавен во Рим, во времето на царот Нерон кога и Апостол Петар.

Се празнуваат на 29 јуни според стариот, односно на 12 јули според новиот календар. Нивни храмови се подигнати во с. Љубојно, Подмочани, Сливница, Крстоар.

139 140


широките слоеви благодарение на верувањата дека им помага на луѓето при болести и секојдневните незгоди. Таа истовремено била и заштитничка на мртвите па често нејзе и биле посветувани гробјанските цркви. За нејзината популарност сведочат големиот број на храмови во потпелистерскиот регион. Од нив најпознати се оние во с. Брајчино, Долно Дупени, Подмочани, Претор, Сливница, Штрбово, Маловишта, Цапари, Нижеполе, Ореово, Драгош.

Св. ИлијаСв. Пророк Илија, боговидец и чудотворец,

бил родум од племето Ароново од градот Тесвит. Сета своја младост ја посветил во молитви кон Бога, повлекувајќи се често во пустински услови, каде во тишина размислувал и се молел. Во многу случаи св.Илија ја докажувал силата и власта Божја. Тој го затворил небото та немало дожд три и пол години, спуштил оган од небото а на планината Хорив разговарал со Бога и го чул гласот Божји. По многу настани, се вознесол на небото во огнена кочија со огнени коњи. На гората Тавор се јавил заедно со Мојсеј на нашиот Господ Исус Христос. Според Откровението, пред крајот на светот св. Илија повторно ќе се јави за да ја поништи силата на Антихристот. Се прославува на

20 јули по стариот, односно на 2 август според новиот календар.

Нему му се посветени храмови во с.Грнчари, Крани, Љубојно, Брајчино, Олевени, Велушина, Драгош.

Св. НеделаОд детството, св. Недела се посветила на

Бога, воздржувајќи се од се што повеќето деца го правеле. Кога пораснала како убава девојка по тело и по душа, дошле многумина да ја побараат за сопруга, но таа сите ги одбила, велејќи дека себе си се ветила на Христа Господа. Кога за ова разбрал царот Диоклецијан, ја испратил св.Недела на суд кај Максимијан кој наредил да се измачува за да ја скрши нејзината верба. Најпосле после многу измачувања наредени од повеќемина безбожници, и била отсечена главата. Тоа се случило во областа Никомидија во 289 година. Св.Недела се празнува на 7 јуни според стариот, односно на 20 јуни според новиот календар.

На оваа светителка посветени и се храмови во селата Арвати, Асамати, Претор, Велушина, Драгош.

Вознесение ХристовоОвој празник се празнува четириесеттиот


ден од Христовото Воскресение. Настанот се случил во Витанија, кога Исус ги одвел своите ученици до Елеонската Гора, ги кренал рацете, ги благословил и се вознесол на небото. Во народот овој ден се нарекува Спасовден затоа што во овој ден се довршило делото на спасение и искупување.

На овој настан се посветени црквите во с.Граешница, Маловишта, Брусник.

Преображение ХристовоВо третата година од Својата проповед на

земјата, Исус често им зборувал на своите ученици за страдањето што го очекува. Но истовремено пред да се случи страдањето, сакал делумно да им ја покаже и Својата божествена слава. При еден настан ги зеде Исус со себе апостолите Петар, Јаков и Јован и ги поведе на гората Таворска. Таму тој се преобрази пред нив, лицето му светна како сонце а алиштата му станаа бели како светлина. Притоа се јавија пророците Илија и Мојсеј кои разговараа со него. Кога учениците го виделе призорот, паднале ничкум и многу се исплашиле. Но Исус штом се приближи до нив им рекол да станат и да не се плашат.

Овој настан се празнува на 6 август според стариот, односно на 19 август според новиот

календар. Нему му се посветени храмовите во с.Гопеш и Буковскиот манастир.

Св. Петар и ПавлеСв. Петар бил рибар и се викал Симон, но

Господ сакал да го нарече Петар, што значи камен. Тој прв од учениците ја изразил верата во Исус. По слегувањето на Светиот Дух, Петар прераснал во безстрашен и силен проповедник на Евангелието. Вршел проповеди во Ерусалим, Палестина, Мала Азија, Илирија и Италија. По заповед на императорот Нерон, Петар бил осуден на смрт. Видувајќи го крстот пред себе пред егзекуцијата, ги замолил своите џелати да го распнат наопаку, бидејќи се сметал себеси за недостоен да умре на ист начин како и Господ.

Св. Павле се викал Савле и најпрво бил прогонител на христијанството. Бил преобратен кон верата од страна на самиот Господ, кога му се јавил на патот за Дамаск. Се смета за најголем мисионер меѓу Апостолите, кој бил обезглавен во Рим, во времето на царот Нерон кога и Апостол Петар.

Се празнуваат на 29 јуни според стариот, односно на 12 јули според новиот календар. Нивни храмови се подигнати во с. Љубојно, Подмочани, Сливница, Крстоар.

139 140


Св. МаринаРодена била во Антиохија Писидиска од

нехристијански родители. За Христос слушнала дури кога наполнила 12 години. Поради посветувањето кон христијанството, најпрво дошла во конфликт со нејзиниот татко. Потоа се нашла во затвор каде што морала да се справи со ѓаволот. Била обезглавена во времето на царот Диоклецијан. св. Марина или Огнена Марија се празнува на 17 јули според стариот, односно на30 јули според новиот календар.

Нејзиниот култ е почитуван во охридско-преспанскиот регион. Во селото Ланга на албанска територија, над Охридското езеро се наоѓа манастир посветен на оваа светителка, надалеку познат по чудата што се случувале во него. Нејзини параклиси постојат во преспанското крајбрежје и тоа во с. Љубојно и Асамати.

Св. СпиридонБил роден на островот Кипар. Во младоста

бил женет и имал деца но кога жена му умрела, тој се предал во служба на Бога. Подоцна бил избран за епископ но тој и тогаш не го променил неговиот едноставен начин на живот, трудејќи се сам околу својата стока и обработувајќи ја земјата. Учествувал на I Вселенски собор во Никеја. Се

упокоил во 348 година. Неговите чудотворни мошти се чуваат на островот Крф а се празнува на 12 декември според стариот, односно 25 декември според новиот календар.

Свој храм овој светител има во селото Сливница.

Св. Сава ОсветенБил роден во Кападокија. Во осмата година

се замонашил а по 10 години заминал во палестинските манастири каде што и најдолго се задржал. Подоцна отишол во пустина и во една пештера поминал во самотија 5 години. Основал седум манастири и се смета за едно од најголемите светила на православието на Исток. Се упокоил во 532 година во 94 година од животот.

Се празнува на 5 декември по стариот, односно на 18 декември според новиот календар, а како негово светилиште во нашиве краишта се смета храмот во непосредна близина на селото Претор, кај месноста Калуѓери, кој делувал како метох на Сливничкиот манастир.

Св. Теодор ТиронСв. Теодор стапил во војска во времињата

кога почнало гонењето на христијаните од царевите Максимијан и Максимин. Бидејќи


св.Теодор не сакал да крие дека и тој е христијанин, бил изведен на суд и фрлен во самица. Подоцна тој бил измачуван и осуден на смрт со фрлање во оган. Пострадал во 306 год. Се чествува на 17 февруари според стариот, односно на 2 март според новиот календар. Негов параклис постои во с.Претор.

Св. Јован КрстителСв. Јован се прославува неколку пати во

годината, но најмногу славеници има на 7 јануари по стариот, односно 20 јануари според новиот календар. Меѓу евангелските личности, св. Јован зазема посебно место, како според начинот на своето доаѓање, според начинот на животот во светот, според улогата на крштевање на луѓето за покајание и крштевањето на Месијата како и трагичното заминување од овој свет. Тој бил со таква морална чистота што можел да се нарече ангел, како што и го нарекува светото писмо. Од сите други пророци св. Јован се разликува по тоа што токму тој ја имал можноста со сопствената рака на светот да му го покаже Исус Христос, оној за кого пророкувал и бил негов претходник на земјата.

На овој светител посветени се црквите во с.Штрбово, Брајчино.

Крстовден –Воздвишение на Чесниот Крст

На овој празник се празнуваат две случувања поврзани со Чесниот Крст на кого бил распнат Христос. Првото било пронаоѓањето на Крстот од страна на св. царица Елена а другото, подоцнежно, било враќањето на Чесниот Крст од Персија во Ерусалим. Кога царицата Елена обиколувајќи ја Светата Земја намислила да го најде Чесниот Христов Крст, дознала дека истиот е закопан на местото Голгота под храмот на Венера. Царицата наредила да се разурне тој храм и копајќи во длабочина наишла на три крста. За да ја расчистат дилемата кој од тие три крста е вистинскиот Христов Крст, на предлог на патријархот Макариј, решиле да ја запрат поворката со еден мртовец која покрај тоа место поминувала во моментот. Кога ги ставиле првиот и вториот крст врз мртовецот тој останал да лежи непроменето. Но кога го ставиле и третиот крст, мртовецот оживеал. Потоа го ставиле и на една болна жена и таа оздравела. Кога се увериле дека е тоа чесниот и животворен Крст Христов, патријархот Макариј го воздигнал Крстот сиот народ да го види.

На овој настан кој се празнува на 14 септември по стариот, односно на 27 септември

141 142


Св. МаринаРодена била во Антиохија Писидиска од

нехристијански родители. За Христос слушнала дури кога наполнила 12 години. Поради посветувањето кон христијанството, најпрво дошла во конфликт со нејзиниот татко. Потоа се нашла во затвор каде што морала да се справи со ѓаволот. Била обезглавена во времето на царот Диоклецијан. св. Марина или Огнена Марија се празнува на 17 јули според стариот, односно на30 јули според новиот календар.

Нејзиниот култ е почитуван во охридско-преспанскиот регион. Во селото Ланга на албанска територија, над Охридското езеро се наоѓа манастир посветен на оваа светителка, надалеку познат по чудата што се случувале во него. Нејзини параклиси постојат во преспанското крајбрежје и тоа во с. Љубојно и Асамати.

Св. СпиридонБил роден на островот Кипар. Во младоста

бил женет и имал деца но кога жена му умрела, тој се предал во служба на Бога. Подоцна бил избран за епископ но тој и тогаш не го променил неговиот едноставен начин на живот, трудејќи се сам околу својата стока и обработувајќи ја земјата. Учествувал на I Вселенски собор во Никеја. Се

упокоил во 348 година. Неговите чудотворни мошти се чуваат на островот Крф а се празнува на 12 декември според стариот, односно 25 декември според новиот календар.

Свој храм овој светител има во селото Сливница.

Св. Сава ОсветенБил роден во Кападокија. Во осмата година

се замонашил а по 10 години заминал во палестинските манастири каде што и најдолго се задржал. Подоцна отишол во пустина и во една пештера поминал во самотија 5 години. Основал седум манастири и се смета за едно од најголемите светила на православието на Исток. Се упокоил во 532 година во 94 година од животот.

Се празнува на 5 декември по стариот, односно на 18 декември според новиот календар, а како негово светилиште во нашиве краишта се смета храмот во непосредна близина на селото Претор, кај месноста Калуѓери, кој делувал како метох на Сливничкиот манастир.

Св. Теодор ТиронСв. Теодор стапил во војска во времињата

кога почнало гонењето на христијаните од царевите Максимијан и Максимин. Бидејќи


св.Теодор не сакал да крие дека и тој е христијанин, бил изведен на суд и фрлен во самица. Подоцна тој бил измачуван и осуден на смрт со фрлање во оган. Пострадал во 306 год. Се чествува на 17 февруари според стариот, односно на 2 март според новиот календар. Негов параклис постои во с.Претор.

Св. Јован КрстителСв. Јован се прославува неколку пати во

годината, но најмногу славеници има на 7 јануари по стариот, односно 20 јануари според новиот календар. Меѓу евангелските личности, св. Јован зазема посебно место, како според начинот на своето доаѓање, според начинот на животот во светот, според улогата на крштевање на луѓето за покајание и крштевањето на Месијата како и трагичното заминување од овој свет. Тој бил со таква морална чистота што можел да се нарече ангел, како што и го нарекува светото писмо. Од сите други пророци св. Јован се разликува по тоа што токму тој ја имал можноста со сопствената рака на светот да му го покаже Исус Христос, оној за кого пророкувал и бил негов претходник на земјата.

На овој светител посветени се црквите во с.Штрбово, Брајчино.

Крстовден –Воздвишение на Чесниот Крст

На овој празник се празнуваат две случувања поврзани со Чесниот Крст на кого бил распнат Христос. Првото било пронаоѓањето на Крстот од страна на св. царица Елена а другото, подоцнежно, било враќањето на Чесниот Крст од Персија во Ерусалим. Кога царицата Елена обиколувајќи ја Светата Земја намислила да го најде Чесниот Христов Крст, дознала дека истиот е закопан на местото Голгота под храмот на Венера. Царицата наредила да се разурне тој храм и копајќи во длабочина наишла на три крста. За да ја расчистат дилемата кој од тие три крста е вистинскиот Христов Крст, на предлог на патријархот Макариј, решиле да ја запрат поворката со еден мртовец која покрај тоа место поминувала во моментот. Кога ги ставиле првиот и вториот крст врз мртовецот тој останал да лежи непроменето. Но кога го ставиле и третиот крст, мртовецот оживеал. Потоа го ставиле и на една болна жена и таа оздравела. Кога се увериле дека е тоа чесниот и животворен Крст Христов, патријархот Макариј го воздигнал Крстот сиот народ да го види.

На овој настан кој се празнува на 14 септември по стариот, односно на 27 септември

141 142


според новиот календар, посветена е селската црква во с.Курбиново.

Св. ХристофорТој е светител од Палестина кој живеел во

третиот век. Како човек бил со висок раст и физички многу силен. На своите патувања се сретна со еден пустински жител кој се обидел да го поучи за христијанството. Но Христофор не сакал да пости, плашејќи се дека ќе ја изгуби својата сила. Најпосле пустиножителот го испратил кај една река, каде Христофор ги префрлувал луѓето преку надојдената вода. Една ноќ додека спиел, го повика едно мало дете и го замоли да го пренесе преку реката. Христофор го ставил детето на рамо, го зел својот стап и тргнал низ реката. Но како тргнал напред, струјата станувала посилна а детето се потешко и потешко. Откако со најголем напор пристигнал на другиот брег и својот патник го спуштил на земја, Христофор го прашал детето, кој е тој всушност, кога има тежина како да го носел целиот свет на рамото. На тоа детето одговорило, дека тој всушност, не го носел само целиот свет на рамо, туку и самиот творец на тој свет, Исус Христос. Според тој настан, Христофор најчесто се прикажува како гази во водата, со малиот Исус на рамена. Се прославува

на 30 август според стариот, односно на12 септември според новиот календар. На овој светител му е посветена црквата во манастирот над селото Крстоар.

Св. Архистратиг МихаилНеговата функција во небе сната

хиерархија е како војсководец на небесната војска, архистратиг или војник заштитник. Михаил на еврејски јазик значи: “кој е како Бог“ или “кој е рамен на Бога“. Од најстарите времиња св.Архистратиг Михаил е претставуван како војвода, кој во десната рака држи копје со кое ја прободува сатаната а во левата палмова зелена гранка. Тој посебно се смета како чувар на православната вера и борец против верските ереси.

Се празнува на 8 ноември по стариот, односно на 21 ноември според новиот календар, а нему му се посветени храмови во с. Асамати, Арвати, Претор.

Овој голем Архистратиг Божји, се празнува и на 6 септемри по стариот, односно на 19 септември според новиот календар, на денот кој е посветен на споменот на чудата на св.Архангел Михаил. На овој датум се празнува и е посветена црквата во с. Д. Дупени.


Св. ВарвараУште од најраното детство оваа светителка

се посветила на Христовата вера, без оглед на тоа што татко и кој бил незнабожец, ја затварал во висока кула, опкружена со сите удобности и разни идоли за поклонување. Кога еднаш нејзиниот татко се оддалечил од градот, таа излегла од кулата и се сретнала со некои христијанки кои и ја разгориле љубовта кон Христос. Штом нејзиниот татко по име Диоскор дознал за верата на својата ќерка, ја фатил и ја одвел кај началникот на кого му ја предал на измачување. Најпосле после многу измачувања ја извеле на губилиште при што самиот татко лично си ја заклал ќерката. Света Варвара пострада во 306 година. Се празнува на 4 декември по стариот, односно на 17 декември според новиот календар. Нејзе и е посветена црква во с. Драгош.

Св. Јован БогословСв. Јован Богослов, Апостол и евангелист

бил еден од најголемите следбеници на Исус Христос. Кога сите други го оставиле Распнатиот Христос тој останал со св. Богородица под крстот. По тој настан тој грижливо и служел на св. Дева Марија се до нејзиното успение. Подоцна Јован, со својот ученик Прохор го проповедал

Евангелието низ Мала Азија. Најмногу престојувал во Ефес. Заради неговите вдахновени проповеди со кои многумина обратил во христијанството, бил испратен во прогонство на островот Патмос. Тука го напишал своето Евангелие и Откровението. По ослободувањето од прогонство се вратил во Ефес. Имал повеќе од 100 години кога се претставил пред Господа. Денот на неговото упокојување се одбележува на 26 септември според стариот календар, односно на 9 октомври според официјалниот нов календар.

На 8 мај според стариот, односно на 21 мај според новиот календар се празнува чудото пројавено на неговиот гроб, кој кога по некое време, неговите следбеници го откопале не го нашле телото во гробот.

На овој голем светител посветена му е селската црква во с. Љубојно.

Св. ЃорѓиОвој славен и победоносен светител бил

роден во Кападокија од богати и благочестиви родители. Штом пораснал на својата дваесетта година, Ѓорѓи отишол во војска, на служба при царот Диоклецијан. Кога царот почнал да ги гони христијаните, го подложил и Ѓорѓи на големи измачувања. Но при сите маки св.Ѓорѓи

143 144


според новиот календар, посветена е селската црква во с.Курбиново.

Св. ХристофорТој е светител од Палестина кој живеел во

третиот век. Како човек бил со висок раст и физички многу силен. На своите патувања се сретна со еден пустински жител кој се обидел да го поучи за христијанството. Но Христофор не сакал да пости, плашејќи се дека ќе ја изгуби својата сила. Најпосле пустиножителот го испратил кај една река, каде Христофор ги префрлувал луѓето преку надојдената вода. Една ноќ додека спиел, го повика едно мало дете и го замоли да го пренесе преку реката. Христофор го ставил детето на рамо, го зел својот стап и тргнал низ реката. Но како тргнал напред, струјата станувала посилна а детето се потешко и потешко. Откако со најголем напор пристигнал на другиот брег и својот патник го спуштил на земја, Христофор го прашал детето, кој е тој всушност, кога има тежина како да го носел целиот свет на рамото. На тоа детето одговорило, дека тој всушност, не го носел само целиот свет на рамо, туку и самиот творец на тој свет, Исус Христос. Според тој настан, Христофор најчесто се прикажува како гази во водата, со малиот Исус на рамена. Се прославува

на 30 август според стариот, односно на12 септември според новиот календар. На овој светител му е посветена црквата во манастирот над селото Крстоар.

Св. Архистратиг МихаилНеговата функција во небе сната

хиерархија е како војсководец на небесната војска, архистратиг или војник заштитник. Михаил на еврејски јазик значи: “кој е како Бог“ или “кој е рамен на Бога“. Од најстарите времиња св.Архистратиг Михаил е претставуван како војвода, кој во десната рака држи копје со кое ја прободува сатаната а во левата палмова зелена гранка. Тој посебно се смета како чувар на православната вера и борец против верските ереси.

Се празнува на 8 ноември по стариот, односно на 21 ноември според новиот календар, а нему му се посветени храмови во с. Асамати, Арвати, Претор.

Овој голем Архистратиг Божји, се празнува и на 6 септемри по стариот, односно на 19 септември според новиот календар, на денот кој е посветен на споменот на чудата на св.Архангел Михаил. На овој датум се празнува и е посветена црквата во с. Д. Дупени.


Св. ВарвараУште од најраното детство оваа светителка

се посветила на Христовата вера, без оглед на тоа што татко и кој бил незнабожец, ја затварал во висока кула, опкружена со сите удобности и разни идоли за поклонување. Кога еднаш нејзиниот татко се оддалечил од градот, таа излегла од кулата и се сретнала со некои христијанки кои и ја разгориле љубовта кон Христос. Штом нејзиниот татко по име Диоскор дознал за верата на својата ќерка, ја фатил и ја одвел кај началникот на кого му ја предал на измачување. Најпосле после многу измачувања ја извеле на губилиште при што самиот татко лично си ја заклал ќерката. Света Варвара пострада во 306 година. Се празнува на 4 декември по стариот, односно на 17 декември според новиот календар. Нејзе и е посветена црква во с. Драгош.

Св. Јован БогословСв. Јован Богослов, Апостол и евангелист

бил еден од најголемите следбеници на Исус Христос. Кога сите други го оставиле Распнатиот Христос тој останал со св. Богородица под крстот. По тој настан тој грижливо и служел на св. Дева Марија се до нејзиното успение. Подоцна Јован, со својот ученик Прохор го проповедал

Евангелието низ Мала Азија. Најмногу престојувал во Ефес. Заради неговите вдахновени проповеди со кои многумина обратил во христијанството, бил испратен во прогонство на островот Патмос. Тука го напишал своето Евангелие и Откровението. По ослободувањето од прогонство се вратил во Ефес. Имал повеќе од 100 години кога се претставил пред Господа. Денот на неговото упокојување се одбележува на 26 септември според стариот календар, односно на 9 октомври според официјалниот нов календар.

На 8 мај според стариот, односно на 21 мај според новиот календар се празнува чудото пројавено на неговиот гроб, кој кога по некое време, неговите следбеници го откопале не го нашле телото во гробот.

На овој голем светител посветена му е селската црква во с. Љубојно.

Св. ЃорѓиОвој славен и победоносен светител бил

роден во Кападокија од богати и благочестиви родители. Штом пораснал на својата дваесетта година, Ѓорѓи отишол во војска, на служба при царот Диоклецијан. Кога царот почнал да ги гони христијаните, го подложил и Ѓорѓи на големи измачувања. Но при сите маки св.Ѓорѓи

143 144


непрестано се молел на Бога и бил веднаш исцелуван. Народот кој ги следел настаните со восхит масовно ја примал верата Христова. Меѓу нив била и царската жена Александра. Најпосле царот Диоклецијан ги осудил Ѓорѓија и неговата жена на погубување со меч. Св.Ѓорѓи бил обезглавен во 303 година. Многубројни биле чудата што се случиле на неговиот гроб. Бројни биле и неговите јавувања на мнозина кои го споменале и ја побарале неговата помош, бидејќи Господ го дарувал со сила и власт да им помага на бедните и во неволјите на сите оние што го повикуваат и слават. Се празнува на 23 април по стариот, односно на 6 мај според новиот календар, на празникот кој меѓу верниците е познат како Ѓурѓовден. Во спомен на овој светител подигнати се во потпелистерјето, црквите во с. Курбиново, Подмочани, Велушина, Маловишта, Цапари, Магарево.


РЕЧНИК НА НЕПОЗНАТИ ИЛИПОМАЛКУ ПОЗНАТИ ИЗРАЗИ

(ТЕРМИНОЛОШКИ РЕЧНИК)

Икона св. Ѓорѓи, прва половина на 19 век, црква Св. Ѓорѓи с. Цапари

145 146


непрестано се молел на Бога и бил веднаш исцелуван. Народот кој ги следел настаните со восхит масовно ја примал верата Христова. Меѓу нив била и царската жена Александра. Најпосле царот Диоклецијан ги осудил Ѓорѓија и неговата жена на погубување со меч. Св.Ѓорѓи бил обезглавен во 303 година. Многубројни биле чудата што се случиле на неговиот гроб. Бројни биле и неговите јавувања на мнозина кои го споменале и ја побарале неговата помош, бидејќи Господ го дарувал со сила и власт да им помага на бедните и во неволјите на сите оние што го повикуваат и слават. Се празнува на 23 април по стариот, односно на 6 мај според новиот календар, на празникот кој меѓу верниците е познат како Ѓурѓовден. Во спомен на овој светител подигнати се во потпелистерјето, црквите во с. Курбиново, Подмочани, Велушина, Маловишта, Цапари, Магарево.


РЕЧНИК НА НЕПОЗНАТИ ИЛИПОМАЛКУ ПОЗНАТИ ИЗРАЗИ

(ТЕРМИНОЛОШКИ РЕЧНИК)

Икона св. Ѓорѓи, прва половина на 19 век, црква Св. Ѓорѓи с. Цапари

145 146


Акатист - Најсвечена црковна песна која се пее без седење. Најстариот и најпознат акатист е посветен на св. Богородица и содржи 24 строфи.

Амвон - Издигната камена или дрвена конструкција во храмот, која има функција на говорница/проповедница.

Апсида - Полукружно или полиаголно обликуван простор на источната страна на олтарниот простор, кој во горниот дел завршува со конха.

Архијереј - Највисок свештенички чин.

Архистратиг - Војсководец на небесната војска.

Базилика - Правоаголна градба составена од три или повеќе кораби, меѓусебно одделени со колонада, при што централниот кораб е поширок од страничните.

Бифора - дводелен прозорец во средината одвоен со столб.

Големи празници - Се состојат од дванаесет основни празници од кои девет се неподвижни:

Бл а го в е ш т е н и е то , Р а ѓ а њ е то Х р и с то в о , Сретението, Крштевањето, Преображението, Лазаревото воскресение, Влегувањето во Е р у с а л и м ( Ц в е т н и ц и ) , Р а с п е т и е т о , Воскресението (кое е застапено со две сцени Слегување во Адот и Мироносници на Гробот), Вознесението, Слегувањето на св. Дух и Успението на св. Богородица.

Дарохранилница - Дрвена кутија во вид на храм, во која се чуваат светите дарови.

Деисис (Моление) - Иконографско претставу-вање на посредувањето во кое првите застапници за спас на човечкиот род – св. Богородица и св.Јован Крстител се во став на моление кон централната фигура на Исус Христос.

Емануил - посебен иконографски тип на Христос – дете. Роденото и едно од пророчките имиња на Христос што значи “бог е со нас“.

Епистил - монолитна дрвена плоча поставена на горниот дел од иконостасот.

Житие - опис на животот на светител.


Зограф - сликар на фрески и икони.

Иконостас - дрвена конструкција со икони, која го одвојува олтарскиот простор од наосот.

Калота - слепа купола која не е видлива однадвор.

Конха - сферична завршница на апсидата или полукружно оформен простор во ѕидната маса на други делови од храмот.

Кораб - надолжен простор во внатреш-носта на градбата што ја двои на повеќе делови.

Купола - своден завршеток во форма на полутопка.

Лунета - полукружно поле втопено во ѕидната површина, над вратата или над прозорецот. Наос - централен дел од храмот наменет за верниците и место каде се читаат светите книги.

Нартекс - Припрата, доградба на западната

страна на наосот, во која се вршат бденија, крштевања, погреби, литии.

Ниша - полукружно оформена вдлабнати-на во ѕидот.

Олтар - најсветиот простор во храмот што се наоѓа во источниот дел. Одвоен е од наосот со олтарска преграда. Во него се одвива најсвечениот дел од литургијата – претварањето на лебот и виното во тело и крв Христова (евхаристија).

Олтарска преграда - камена/мермерна или најчесто дрвена преграда којашто го двои олтарскиот простор од наосот.

Пандантифи - конструктивни аголни елементи за формирање на купола кои имаат форма на сферни триаголници.

Пантократор- Седржител, фронтална претстава во фигура или допојасје на Исус Христос – творец на светот и господар на вселената. Еден од основните типови на претставување, на црковно-словенски јазик – Вседржител.

Протезис - Северниот дел на олтарскиот

147 148


Акатист - Најсвечена црковна песна која се пее без седење. Најстариот и најпознат акатист е посветен на св. Богородица и содржи 24 строфи.

Амвон - Издигната камена или дрвена конструкција во храмот, која има функција на говорница/проповедница.

Апсида - Полукружно или полиаголно обликуван простор на источната страна на олтарниот простор, кој во горниот дел завршува со конха.

Архијереј - Највисок свештенички чин.

Архистратиг - Војсководец на небесната војска.

Базилика - Правоаголна градба составена од три или повеќе кораби, меѓусебно одделени со колонада, при што централниот кораб е поширок од страничните.

Бифора - дводелен прозорец во средината одвоен со столб.

Големи празници - Се состојат од дванаесет основни празници од кои девет се неподвижни:

Бл а го в е ш т е н и е то , Р а ѓ а њ е то Х р и с то в о , Сретението, Крштевањето, Преображението, Лазаревото воскресение, Влегувањето во Е р у с а л и м ( Ц в е т н и ц и ) , Р а с п е т и е т о , Воскресението (кое е застапено со две сцени Слегување во Адот и Мироносници на Гробот), Вознесението, Слегувањето на св. Дух и Успението на св. Богородица.

Дарохранилница - Дрвена кутија во вид на храм, во која се чуваат светите дарови.

Деисис (Моление) - Иконографско претставу-вање на посредувањето во кое првите застапници за спас на човечкиот род – св. Богородица и св.Јован Крстител се во став на моление кон централната фигура на Исус Христос.

Емануил - посебен иконографски тип на Христос – дете. Роденото и едно од пророчките имиња на Христос што значи “бог е со нас“.

Епистил - монолитна дрвена плоча поставена на горниот дел од иконостасот.

Житие - опис на животот на светител.


Зограф - сликар на фрески и икони.

Иконостас - дрвена конструкција со икони, која го одвојува олтарскиот простор од наосот.

Калота - слепа купола која не е видлива однадвор.

Конха - сферична завршница на апсидата или полукружно оформен простор во ѕидната маса на други делови од храмот.

Кораб - надолжен простор во внатреш-носта на градбата што ја двои на повеќе делови.

Купола - своден завршеток во форма на полутопка.

Лунета - полукружно поле втопено во ѕидната површина, над вратата или над прозорецот. Наос - централен дел од храмот наменет за верниците и место каде се читаат светите книги.

Нартекс - Припрата, доградба на западната

страна на наосот, во која се вршат бденија, крштевања, погреби, литии.

Ниша - полукружно оформена вдлабнати-на во ѕидот.

Олтар - најсветиот простор во храмот што се наоѓа во источниот дел. Одвоен е од наосот со олтарска преграда. Во него се одвива најсвечениот дел од литургијата – претварањето на лебот и виното во тело и крв Христова (евхаристија).

Олтарска преграда - камена/мермерна или најчесто дрвена преграда којашто го двои олтарскиот простор од наосот.

Пандантифи - конструктивни аголни елементи за формирање на купола кои имаат форма на сферни триаголници.

Пантократор- Седржител, фронтална претстава во фигура или допојасје на Исус Христос – творец на светот и господар на вселената. Еден од основните типови на претставување, на црковно-словенски јазик – Вседржител.

Протезис - Северниот дел на олтарскиот

147 148


простор каде што се подготвуваат светите дарови и се извршува службата на проскомидијата.

Седмочисленици - Групна претстава на словенските учители св.Кирил и св.Методиј и нивните ученици светите Климент, Наум, Горазд, Сава и Ангелариј.

Страшен суд - Второто Христово доаѓање наговестено во Откровението на апостолот Јован.

Тамбур - Дел од куполата во форма на цилиндар.

Царски двери - Д в о к р и л н а в р а т а , централен премин низ олтарската преграда или иконостасот од наосот кон олтарот. Света врата низ која минува Царот и Господ.

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG149


простор каде што се подготвуваат светите дарови и се извршува службата на проскомидијата.

Седмочисленици - Групна претстава на словенските учители св.Кирил и св.Методиј и нивните ученици светите Климент, Наум, Горазд, Сава и Ангелариј.

Страшен суд - Второто Христово доаѓање наговестено во Откровението на апостолот Јован.

Тамбур - Дел од куполата во форма на цилиндар.

Царски двери - Д в о к р и л н а в р а т а , централен премин низ олтарската преграда или иконостасот од наосот кон олтарот. Света врата низ која минува Царот и Господ.

Manastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaManastirskiot turizam na Baba PlaninaKATALOGKATALOGKATALOG149

Documents

Каталог Цркви и Манастири на Баба Планина