Το άρθρο «Οι Τρεις Αντιλήψεις της Ρωσικής Επανάστασης» γράφτηκε από τον Λέων Τρότσκι τον Αύγουστο του 1939. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Τέταρτης Διεθνούς «Τέταρτη Διεθνής» τον Νοέμβριο του 1942. Σε άλλη μετάφραση δημοσιεύτηκε ως παράρτημα στη τρίτομη βιογραφία του Στάλιν από τον Τρότσκι. Η αρχική πρόθεση του συγγραφέα του άρθρου ήταν να το συμπεριλάβει ως ένα υποκεφάλαιο, στη βιογραφία του Λένιν που είχε αρχίσει να γράφει όταν ήταν εξόριστος στη Γαλλία, χωρίς όμως ποτέ να την ολοκληρώσει.Η τωρινή μετάφραση έγινε από τα αγγλικά, από τα Γραπτά 1939-1949 («Writings»). Το πολύ σημαντικό αυτό κείμενο γράφτηκε κάτω από τη σκιά του επερχόμενου το Σεπτέμβρη του 1939 δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και αποτελεί μια διαλεκτική προσέγγιση της σύγκρουσης των διαφορετικών ιστορικο-φιλοσοφικών θεωριών μέσα στο επαναστατικό κίνημα στην προεπαναστατική Ρωσία, ως έκφραση της σύγκρουσης των κινητήριων δυνάμεων της εποχής. Αναδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Νέα Προοπτική, Τεύχη 106-107-108, 1994.

ΤΡΕΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η Επανάσταση του 1905 έγινε όχι μόνο η «γενική δοκιμή για το 1917» αλλά επίσης και το εργαστήριο από το οποίο αναδύθηκαν όλες οι βασικές ομάδες της ρωσικής πολιτικής σκέψης και μορφοποιήθηκαν όλες οι τάσεις του Ρωσικού Μαρξισμού.Στο επίκεντρο των διαφωνιών και διαμαχών φυσικά βρισκόταν το ζήτημα του ιστορικού χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης και οι μελλοντικοί δρόμοι ανάπτυξης της.Αυτός καθαυτός ο πόλεμος των αντιλήψεων και των προγνώσεων δεν έχει άμεση σχέση με τη βιογραφία του Στάλιν, ο οποίος δεν πήρε μέρος σε αυτόν. Τα ελάχιστα προπαγανδιστικά άρθρα που έγραψε για το θέμα δεν έχουν ούτε το ελάχιστο θεωρητικό ενδιαφέρον. Αναρίθμητοι μπολσεβίκοι, με την πένα στο χέρι, εκλαΐκευσαν τις ίδιες ιδέες και το έκαναν με πολύ πιο μεγάλη ικανότητα. Μια κριτική έκθεση της επαναστατικής αντίληψης του Μπολσεβικισμού θα έπρεπε, από την ίδια τη φύση των πραγμάτων, να έχει μπει σε μια βιογραφία του Λένιν.Όμως οι θεωρίες έχουν τη δική τους μοίρα. Αν κατά την περίοδο της πρώτης επανάστασης και μετά, μέχρι το 1923, όταν οι επαναστατικές αρχές βρίσκονταν υπό επεξεργασία και πραγματώνονταν, ο Στάλιν δεν πήρε τότε καμία ανεξάρτητη θέση, μετά το 1924 η κατάσταση άλλαξε απότομα. Τότε άρχισε η εποχή της γραφειοκρατικής αντίδρασης και των ριζικών αναθεωρήσεων του παρελθόντος. Το φιλμ της Επανάστασης άρχισε να ξετυλίγεται από την ανάποδη. Οι παλιές αρχές υποτάχθηκαν σε

1

νέες εκτιμήσεις ή νέες ερμηνείες. Τελείως απροσδόκητα, εκ πρώτης όψεως, το κέντρο της προσοχής κατέλαβε η αντίληψη της «Διαρκούς Επανάστασης» ως η πηγή όλων των ολισθημάτων του «τροτσκισμού.»Επί αρκετά χρόνια μετά, η κριτική αυτής της αντίληψης συνιστά το κύριο περιεχόμενο του θεωρητικού - τρόπος του λέγειν (sit venio verbo) - έργου του Στάλιν και των συνεργατών του. Μπορεί να λεχθεί ότι ολόκληρος ο Σταλινισμός, αν εξεταστεί από θεωρητική άποψη, βγήκε μέσα από την κριτική της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης όπως αυτή διατυπώθηκε το 1905. Για αυτό η έκθεση αυτής της θεωρίας, σε διάκριση από τις θεωρίες των Μενσεβίκων και των Μπολσεβίκων, δεν μπορεί να μην αποτελέσει μέρος αυτού του βιβλίου, έστω και με τη μορφή μιας προσθήκης (appendix).Η εξέλιξη της Ρωσίας χαρακτηρίστηκε πρώτα από όλα από την καθυστέρηση. Η ιστορική καθυστέρηση όμως δεν σημαίνει μια απλή αναπαραγωγή της εξέλιξης των ανεπτυγμένων χωρών απλά και μόνο με καθυστέρηση ενός ή δύο αιώνων. Γεννά ένα εντελώς νέο «συνδυασμένο» σχηματισμό, όπου οι τελευταίες κατακτήσεις της καπιταλιστικής τεχνικής και δομής ριζώνουν μέσα σε σχέσεις φεουδαρχικής και προ-φεουδαρχικής βαρβαρότητας, μεταμορφώνονται και υποτάσσοντας τις και δημιουργώντας μια ιδιαίτερη αλληλοσύνδεση τάξεων. Το ίδιο ισχύει και για τη σφαίρα των ιδεών. Ακριβώς λόγω της ιστορικής της καθυστέρησης, η Ρωσία μετατράπηκε στη μόνη Ευρωπαϊκή χώρα όπου ο Μαρξισμός ως θεωρία και η κοινωνική δημοκρατία ως κόμμα, αναπτύχθηκαν τρομερά ακόμα και πριν από την αστική επανάσταση. Είναι λοιπόν πολύ φυσικό ότι το πρόβλημα της συσχέτισης μεταξύ της πάλης για τη δημοκρατία και της πάλης για σοσιαλισμό στη Ρωσία υποβλήθηκε στην πιο βαθειά θεωρητική ανάλυση.Οι ιδεαλιστές - δημοκράτες κυρίως οι Ναροντνικοί [1], αρνούνταν γεμάτοι προκατάληψη να αναγνωρίσουν την επερχόμενη επανάσταση ως αστική. Της έβαζαν την ταμπέλα «δημοκρατική» προσπαθώντας, διαμέσου μιας ουδέτερης πολιτικής διατύπωσης, να κρύψουν το κοινωνικό της περιεχόμενο - όχι μόνο από τους άλλους αλλά κι από τον ίδιο τον εαυτό τους.Στην πάλη ενάντια στον Ναροντνικισμό, ο Πλεχάνοφ, ο ιδρυτής του Ρωσικού Μαρξισμού, εγκαθίδρυσε στις αρχές ακόμα της δεκαετίας του ΄80 του προηγούμενου αιώνα, το ότι η Ρωσία δεν είχε κανένα απολύτως λόγο να περιμένει ένα προνομιούχο δρόμο ανάπτυξης, ότι όπως όλα τα άλλα «ιερά» έθνη έπρεπε να περάσει διαμέσου του καθαρτηρίου του καπιταλισμού και ότι μέσα από αυτόν ακριβώς το δρόμο θα μπορούσε να αποκτήσει την αναγκαία πολιτική ελευθερία για την παραπέρα πάλη του προλεταριάτου για το σοσιαλισμό. Ο Πλεχάνοφ όχι μόνο ξεχώριζε την αστική επανάσταση ως καθήκον από την σοσιαλιστική επανάσταση - την οποία ανέβαλε για το απροσδιόριστο μέλλον - αλλά και απεικόνιζε για

2

την κάθε μια εντελώς διαφορετικούς συνδυασμούς δυνάμεων. Η πολιτική ελευθερία μπορούσε να κατακτηθεί από το προλεταριάτο σε συμμαχία με τη φιλελεύθερη μπουρζουαζία. Μετά δε από πολλές δεκαετίες και σε ένα ανώτερο επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, το προλεταριάτο θα έκανε τη σοσιαλιστική επανάσταση σε άμεση πάλη εναντίον της μπουρζουαζίας. Ο Λένιν, από τη μεριά του έγραφε στο τέλος του 1904: «Για τον Ρώσο διανοούμενο φαίνεται ότι το να αναγνωρίζει την επανάσταση μας ως αστική σημαίνει να την αποχρωματίζει, να την υποβαθμίζει, να την εξευτελίζει… Για το προλεταριάτο η πάλη για πολιτική ελευθερία και δημοκρατία μέσα στη αστική κοινωνία είναι απλά ένα αναγκαίο στάδιο στην πάλη για τη σοσιαλιστική επανάσταση…». Το 1905 έγραφε: «Οι Μαρξιστές είναι εντελώς πεπεισμένοι για τον αστικό χαρακτήρα της Ρωσικής Επανάστασης. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι αυτές οι δημοκρατικές αλλαγές που έχουν γίνει αναγκαίες για τη Ρωσία, δεν μπορούν από μόνες τους να σημαίνουν την υπονόμευση του καπιταλισμού, την υπονόμευση της αστικής εξουσίας, αλλά αντίθετα ξεκαθαρίζουν τα έδαφος για πρώτη φορά και αληθινά για μια πλατεία και γρήγορη με Ευρωπαϊκά και όχι Ασιατικά μέτρα, ανάπτυξη του καπιταλισμού. Θα κάνουν δυνατή για πρώτη φορά την εξουσία της μπουρζουαζίας ως τάξης…». «Δεν μπορούμε να πηδήσουμε πάνω από το αστικό πλαίσιο της Ρωσικής Επανάστασης» - επέμεινε - «όμως πρέπει να το διευρύνουμε σε κολοσσιαίο βαθμό». Μπορούμε δηλαδή να δημιουργήσουμε μέσα στην αστική κοινωνία πολύ πιο ευνοϊκές συνθήκες για τη μελλοντική πάλη του προλεταριάτου.Μέσα σε αυτά τα όρια ο Λένιν ακολουθούσε τον Πλεχάνοφ. Ο αστικός χαρακτήρας της Επανάστασης εξυπηρετούσε και τις δυο φράξιες της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας χρησιμεύοντας ως αφετηρία τους. Είναι πολύ φυσικό, σε αυτές τις συνθήκες, ο Κόμπα (Στάλιν) να μην προχωρήσει την προπαγάνδα του πέρα από αυτές τις λαϊκές φόρμουλες που αποτελούσαν κοινό κτήμα τόσο των Μπολσεβίκων όσο και των Μενσεβίκων. «Η Συντακτική Συνέλευση» - έγραφε το Γενάρη του 1905 – «εκλέχτηκε στη βάση της καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας- για αυτό πρέπει να αγωνιστούμε τώρα! Μόνο αυτή η Συνέλευση θα μας δώσει τη δημοκρατία, που τόσο επειγόντως χρειαζόμαστε στην πάλη μας για το σοσιαλισμό». Η αστική δημοκρατία σαν μια αρένα για μια παρατεταμένη ταξική πάλη με σοσιαλιστικό στόχο- να ποια ήταν η προοπτική. Το 1907, δηλαδή μετά από αναρίθμητες συζητήσεις στον Τύπο τόσο στην Πετρούπολη όσο και στο εξωτερικό και μετά από μια σοβαρή δοκιμασία των θεωρητικών

3

προγνώσεων μέσα στη εμπειρία της πρώτης επανάστασης, ο Στάλιν έγραφε: «Το ότι η επανάσταση μας είναι αστική, το ότι πρέπει να καταλήξει καταστρέφοντας την φεουδαρχική και όχι την καπιταλιστική αρχή, το ότι μπορεί να έχει σαν επιστέγασμα μόνο τη δημοκρατία- πάνω σε αυτό, φαίνεται ότι όλοι συμφωνούν μέσα στο κόμμα μας». Ο Στάλιν δεν μιλούσε για αυτό από το οποίο αρχίζει η επανάσταση αλλά για αυτό με το οποίο τελειώνει και την περιόριζε εκ των προτέρων και εντελώς κατηγορηματικά «μόνο στη δημοκρατία». Μάταια θα αναζητήσουμε στα γραπτά του ακόμα και μια οποιαδήποτε νύξη για μια προοπτική σοσιαλιστικής επανάστασης σε σύνδεση με μια δημοκρατική ανατροπή. Αυτή παρέμεινε η θέση του ακόμα και στη αρχή της Φεβρουριανής Επανάστασης, το 1917, μέχρι την άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη.Για τον Πλεχάνοφ, τον Άξελροντ και τους ηγέτες του Μενσεβικισμού γενικά, ο κοινωνιολογικός χαρακτηρισμός της Επανάστασης σαν αστικής ήταν πολύτιμος πολιτικά επειδή πάνω από όλα απαγόρευε εκ των προτέρων το προβοκάρισμα της μπουρζουαζίας από το « φάσμα του σοσιαλισμού» και την απώθηση στο στρατόπεδο της αντίδρασης. «Οι κοινωνικές σχέσεις της Ρωσίας έχουν ωριμάσει μόνο για την αστική επανάσταση» - έλεγε ο αρχιτακτικιστής του Μενσεβικισμού Αξελροντ στο Συνέδριο της Ενότητας (Απρίλης 1906). «Εν όψει της καθολικής κατάργησης των πολιτικών δικαιωμάτων στη χώρα μας δεν μπορεί να γίνει λόγος για μια άμεση πάλη μεταξύ προλεταριάτου και των άλλων τάξεων για την πολιτική εξουσία… Το προλεταριάτο δίνει μάχη για να υπάρξουν οι όροι μιας αστικής ανάπτυξης. Οι αντικειμενικοί ιστορικοί όροι κάνουν μοίρα του προλεταριάτου μας το να συνεργαστεί αναπόφευκτα με την μπουρζουαζία στην πάλη ενάντια στον κοινό εχθρό.». Έτσι το περιεχόμενο της Ρωσικής Επανάστασης περιορίζονταν εκ των προτέρων σε εκείνες τις αλλαγές που ήταν συμβατές με τα συμφέροντα και τις απόψεις της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας.Σε αυτό ακριβώς το σημείο αρχίζει η βασική διαφωνία μεταξύ των δύο φραξιών.Ο Μπολσεβικισμός αρνούνταν με απόλυτο τρόπο να αναγνωρίσει ότι η Ρωσική μπουρζουαζία ήταν ικανή να ηγηθεί της επανάστασης μέχρι τέλους. Με άπειρα μεγαλύτερη δύναμη και συνέπεια από τον Πλεχάνοφ, ο Λένιν προώθησε το αγροτικό ζήτημα σαν το κεντρικό πρόβλημα της δημοκρατικής ανατροπής στη Ρωσία. «Το ουσιαστικό ζήτημα της Ρωσικής Επανάστασης – επαναλάμβανε - είναι το αγροτικό ζήτημα (το ζήτημα της γης). Τα συμπεράσματα που αφορούν την ήττα ή τη νίκη της επανάστασης πρέπει να βασίζονται… στον υπολογισμό της κατάστασης των μαζών στην πάλη για τη γη».

4

Ο Λένιν, μαζί με τον Πλεχάνοφ, θεωρούσε την αγροτιά ως μικροαστικά τάξη. Το πρόγραμμα για την αγροτική γη ως ένα πρόγραμμα αστικής προόδου. «Η εθνικοποίηση είναι ένα αστικό μέτρο» - επέμενε στο Συνέδριο της Ενότητας. «Θα δώσει μια ώθηση στην ανάπτυξη του καπιταλισμού. Θα οξύνει την ταξική πάλη. Θα δυναμώσει την κινητοποίηση για τη γη. Θα προκαλέσει μια εισροή κεφαλαίου στη γεωργία. Θα κατεβάσει την τιμή του σταριού.» Όμως παρά τον αδιαμφισβήτητο αστικό χαρακτήρα της αγροτικής επανάστασης, η Ρωσική μπουρζουαζία παραμένει εχθρική απέναντι στην απαλλοτρίωση της κτηματικής περιουσίας της και για αυτό ακριβώς αγωνίζεται για μια συνθηκολόγηση με τη μοναρχία στη βάση ενός συντάγματος Πρωσικού τύπου.Στην ιδέα του Πλεχάνοφ για μια συμμαχία μεταξύ του προλεταριάτου και της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας, ο Λένιν αντιπαράθεσε την ιδέα της συμμαχίας μεταξύ του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Το καθήκον της επαναστατικής συνεργασίας εκείνων των τάξεων που θα εγκαθίδρυαν, κατά τη γνώμη του, «μια δημοκρατική δικτατορία» σαν το μόνο μέσο για να ξεκαθαρίσει ριζικά η Ρωσία από τα φεουδαρχικά σκουπίδια, για να δημιουργηθεί ένα σύστημα ελεύθερων καλλιεργητών και για να ανοίξει ο δρόμος για την ανάπτυξη του καπιταλισμού προς Αμερικανικές και όχι Πρωσικές κατευθύνσεις.«Η νίκη της επανάστασης- έγραφε- μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια δικτατορία, επειδή η πραγματοποίηση των μετασχηματισμών που άμεσα και επειγόντως απαιτούνται από το προλεταριάτο και την αγροτιά θα προκαλέσουν την απελπισμένη αντίδραση των γαιοκτημόνων, της μεγάλης μπουρζουαζίας και του Τσαρισμού. Χωρίς τη δικτατορία θα είναι αδύνατο να σπάσει αυτή η αντίσταση και να απωθηθούν οι αντεπαναστατικές απόπειρες. Όμως αυτή βέβαια, δεν θα είναι μια σοσιαλιστική αλλά μια δημοκρατική δικτατορία. Δεν θα είναι ικανή να αγγίξει (χωρίς μια ολόκληρη σειρά μεταβατικών σταδίων επαναστατικής ανάπτυξης) τα θεμέλια του καπιταλισμού. Θα είναι ικανή, στην καλύτερη περίπτωση, να πραγματοποιήσει μια επαναδιανομή της αγροτικής ιδιοκτησίας υπέρ της αγροτιάς, να εισαγάγει ένα συνεπή και πλήρη εκδημοκρατισμό μέχρι την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, να ξεριζώσει όλα τα Ασιατικά και φεουδαρχικά χαρακτηριστικά όχι μόνο από την καθημερινή ζωή του χωριού αλλά επίσης και από το εργοστάσιο, να κάνει την αρχή για μια σοβαρή βελτίωση και να ανυψώσει τους όρους ζωής των εργατών και τελευταίο αλλά όχι έσχατο, να ανάψει την επαναστατική πυρκαγιά προς την Ευρώπη».Η αντίληψη του Λένιν αντιπροσώπευε ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός, στο βαθμό που δεν ξεκινούσε από συνταγματικές μεταρρυθμίσεις αλλά από την αγροτική ανατροπή σαν κεντρικό καθήκον

5

της Επανάστασης και σφυρηλατούσε τον πιο ρεαλιστικό συνδυασμό κοινωνικών δυνάμεων για την εκπλήρωση της. Το αδύνατο σημείο της αντίληψης του Λένιν, όμως , ήταν η εσωτερικά αντιφατική ιδέα της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς». Ο ίδιος ο Λένιν υπογράμμιζε το θεμελιακό περιορισμό αυτής της «δικτατορίας» όταν ανοικτά την αποκαλούσε αστική. Με αυτό εννοούσε ότι το προλεταριάτο, για χάρη της διατήρησης της συμμαχίας του με την αγροτιά, θα έπρεπε στη ν επερχόμενη επανάσταση να παραιτηθεί από το να θέσει σοσιαλιστικά καθήκοντα.Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα ο Λένιν έλεγε αυτό ακριβώς. Για παράδειγμα, στο Συνέδριο της Στοκχόλμης (Απρίλης 1906) ανασκευάζοντας τον Πλεχάνοφ, που ορθώθηκε ενάντια στην «ουτοπία» της κατάληψης της εξουσίας, ο Λένιν έλεγε: «Για ποιο πράγμα συζητάμε; Το αγροτικό. Ποιος υποτίθεται ότι θα πάρει την εξουσία με αυτό το πρόγραμμα; Η επαναστατική αγροτιά. Μήπως ο Λένιν αναμειγνύει την εξουσία του προλεταριάτου με αυτήν της αγροτιάς;» όχι! , λέει αναφερόμενος στον εαυτό του: «Ο Λένιν διαφοροποιεί την σοσιαλιστική εξουσία του προλεταριάτου από την αστική δημοκρατική εξουσία της αγροτιάς». «πώς όμως » - αναφωνεί και πάλι - «είναι δυνατή μια νικηφόρα αγροτική επανάσταση χωρίς την κατάληψη της εξουσίας από την επαναστατική αγροτιά;». Σε αυτήν την πολεμική διατύπωση ο Λένιν αποκαλύπτει με ιδιαίτερη σαφήνεια το πόσο τρωτή ήταν η θέση του.Η αγροτιά είναι διασκορπισμένη στην επιφάνεια μιας τεράστιας χώρας στην οποία οι κύριοι συνδετικοί κρίκοι είναι οι πόλεις. Η ίδια η αγροτιά είναι ανίκανη ακόμα και να διατυπώσει τα δικά της συμφέροντα, πολύ περισσότερο που αυτά εμφανίζονται να είναι διαφορετικά σε κάθε περιοχή. Ο οικονομικός δεσμός μεταξύ των επαρχιών δημιουργείται από την αγορά και τους σιδηροδρόμους, αλλά τόσο η αγορά όσο και οι σιδηρόδρομοι βρίσκονται στα χέρια των πόλεων. Αναζητώντας το να αποσπαστεί από τους περιορισμούς του χωριού και να γενικεύσει τα συμφέροντα της, η αγροτιά αναπόφευκτα πέφτει στην πολιτική εξάρτηση από την πόλη. Τελικά η αγροτιά είναι ετερογενής και στις κοινωνικές σχέσεις της: το στρώμα των κουλάκων (των πλουσίων χωρικών) φυσικά ταλαντεύεται προς μια συμμαχία με τη μπουρζουαζία των πόλεων, ενώ τα κατώτερα στρώματα του χωριού έλκονται προς το μέρος των εργατών της πόλης. Σε αυτές τις συνθήκες, η αγροτιά σαν τέτοια είναι εντελώς ανίκανη να κατακτήσει την εξουσία.Είναι αλήθεια ότι στην αρχαία Κίνα οι επαναστάσεις έφεραν την αγροτιά στην εξουσία, ή μάλλον για την ακρίβεια, έφεραν την στρατιωτική ηγεσία των αγροτικών εξεγέρσεων στην εξουσία. Αυτό οδηγούσε κάθε φορά στην επαναδιανομή της γης και την εγκαθίδρυση μιας νέας «αγροτικής» δυναστείας, ούτως ώστε η ιστορία να αρχίζει και πάλι από την αρχή. Με μια νέα συγκέντρωση της γης, μια νέα αριστοκρατία, ένα

6

νέο σύστημα τοκογλυφίας και μια νέα εξέγερση. Όσο η επανάσταση διατηρεί τον καθαρό αγροτικό χαρακτήρα της τόσο η κοινωνία είναι ανίκανη να βγει από αυτούς του γεμάτους απελπισία φαύλους κύκλους. Αυτή ήταν η βάση της αρχαίας Ασιατικής ιστορίας. Στην Ευρώπη, αρχίζοντας από το τέλος του Μεσαίωνα, κάθε νικηφόρα αγροτική εξέγερση έφερνε στην εξουσία όχι μια αγροτική κυβέρνηση αλλά ένα αριστερό κόμμα της πόλης. Και για να το θέσω ακριβέστερα , μια αγροτική εξέγερση γινόταν νικηφόρα στο βαθμό ακριβώς που πετύχαινε να ενισχύσει τη θέση του επαναστατικού τμήματος του πληθυσμού της πόλης. Στην αστική Ρωσία του εικοστού αιώνα, λοιπόν, δεν μπορούσε ούτε λόγος να γίνει για κατάληψη της εξουσίας από την επαναστατική αγροτιά.Η στάση απέναντι στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία ήταν, όπως είπα, ο ακρογωνιαίος λίθος της διαφοροποίησης μεταξύ επαναστατών και οπορτουνιστών μέσα στις γραμμές των Σοσιαλδημοκρατών. Πόσο μακριά μπορούσε να πάει η Ρωσική Επανάσταση; Ποιος θα ήταν ο χαρακτήρας της μελλοντικής επαναστατικής προσωρινής κυβέρνησης; Ποια καθήκοντα θα έπρεπε να αναλάβει; Και με ποια σειρά; Αυτά τα ερωτήματα, με όλη τη σημασία που μπορούσαν να έχουν μόνο στη βάση του θεμελιακού χαρακτήρα της πολιτικής του προλεταριάτου και ο χαρακτήρας αυτής της πολιτικής, καθορίστηκαν με τη σειρά τους πρώτα από όλα από τη στάση απέναντι στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία.Ο Πλεχάνοφ φανερά και πεισματικά έκλεινε τα μάτια του στο θεμελιώδες συμπέρασμα της πολιτικής ιστορίας του 19ου αιώνα: οπότε το προλεταριάτο βγαίνει μπροστά ως ανεξάρτητη δύναμη η μπουρζουαζία περνάει στο στρατόπεδο της αντεπανάστασης. Όσο σκληρότερη είναι η ταξική πάλη τόσο ταχύτερος είναι ο αντιδραστικός εκφυλισμός του φιλελευθερισμού. Κανένας δεν έχει ακόμα επινοήσει κάποιο τρόπο για να παραλύει τα αποτελέσματα του νόμου της ταξικής πάλης.«Πρέπει να επιδιώξουμε την υποστήριξη των μη - προλεταριακών κομμάτων» επαναλάμβανε ο Πλεχάνοφ κατά τη διάρκεια των χρόνων της πρώτης επανάστασης. «Και όχι να τα σπρώξουμε μακριά μας μέσα από πράξεις που μαρτυρούν την απουσία τακτικής.». Μέσα από μονότονες προσευχές αυτού του είδους, ο φιλόσοφος του Μαρξισμού έδειχνε ότι η ζωντανή δυναμική της κοινωνίας ήταν ανέφικτη για αυτόν. «Η απουσία τακτικής» μπορεί να απωθήσει έναν ατομικό ευαίσθητο διανοούμενο. Οι τάξεις και τα κόμματα έλκονται ή απωθούνται από κοινωνικά συμφέροντα.« Μπορεί να τονιστεί με βεβαιότητα, απαντούσε ο Λένιν στον Πλεχάνοφ, ότι οι φιλελεύθεροι και οι γαιοκτήμονες θα συγχωρήσουν εκατομμύρια πράξεων χωρίς τακτική, αλλά δεν θα σου συγχωρήσουν μια δικαστική κλήση για να τους αποσπάσεις τη γη».

7

Και όχι μόνο οι γαιοκτήμονες. Οι ηγέτες της μπουρζουαζίας είναι δεμένοι με τους γαιοκτήμονες μέσα από την ενότητα των ιδιοκτησιακών συμφερόντων και πιο στενά μέσα από το σύστημα των τραπεζών. Οι ηγέτες της μικροαστικής τάξης και της διανόησης εξαρτώνται υλικά και ηθικά από τους μεγάλους και τους μεσαίους ιδιοκτήτες - όλοι φοβούνται το ανεξάρτητο μαζικό κίνημα. Εν τω μεταξύ, για να ανατραπεί ο Τσαρισμός, ήταν αναγκαίο να ξεσηκωθούν δεκάδες δεκάδων εκατομμυρίων καταπιεσμένων μέσα από μια ηρωική, γεμάτη αυταπάρνηση, ασυγκράτητη επαναστατική επίθεση που να μην σταματά πουθενά.Οι μάζες μπορεί να ξεσηκωθούν μόνο κάτω από τη σημαία των δικών τους συμφερόντων και κατά συνέπεια στο πνεύμα της ασυμβίβαστης εχθρότητας απέναντι στις εκμεταλλεύτριες τάξεις αρχίζοντας από τους γαιοκτήμονες. Η «απώθηση» της αντιπολιτευόμενης μπουρζουαζίας από τους επαναστάτες εργάτες και χωρικούς ήταν συνεπώς ο έμφυτος νόμος της ίδιας της επανάστασης και δεν μπορούσε να αποφευχθεί μέσα από διπλωματία ή «τακτ».Κάθε μήνας που περνούσε, επιβεβαίωνε τη λενινιστική εκτίμηση για τον φιλελευθερισμό. Αντίθετα με τις καλύτερες ελπίδες των Μενσεβίκων, οι Καντέτοι όχι μόνο δεν προετοιμάζονταν για να πάρουν τη θέση τους επικεφαλής της «αστικής» επανάστασης αλλά βρήκαν την ιστορική αποστολή τους όλο και περισσότερο στην πάλη ενάντια της. Μετά τη συντριβή της εξέγερσης του Δεκέμβρη, οι φιλελεύθεροι που συγκεντρώθηκαν πάνω τους τα φώτα της πολιτικής σκηνής χάρη στην εφήμερη Δούμα, προσπαθούσαν με όλες τις δυνάμεις τους να δικαιολογηθούν απέναντι στη μοναρχία και να εξηγήσουν την ανεπαρκώς ενεργό αντεπαναστατική συμπεριφορά τους το φθινόπωρο του 1905 όταν ο κίνδυνος απειλούσε τα ιερά προπύργια της «κουλτούρας».Ο ηγέτης των Φιλελευθέρων Μιλιούκοφ, που διεξήγαγε τις παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις με τα Χειμερινά Ανάκτορα, έδειξε πολύ σωστά στον Τύπο ότι στο τέλος του 1905 οι Καντέτοι δεν μπορούσαν ούτε να παρουσιαστούν στις μάζες. «Όλοι εκείνοι που τώρα μαλώνουν το κόμμα (των Καντέτων) έγραφε, γιατί δεν διαμαρτυρήθηκε έγκαιρα κανονίζοντας συναντήσεις ενάντια στις επαναστατικές αυταπάτες του Τροτσκισμού… απλά δεν κατανοούν ή δεν θυμούνται τις διαθέσεις που κυριαρχούσαν εκείνο τον καιρό στις δημόσιες δημοκρατικές συναντήσεις.». Λέγοντας αυταπάτες του Τροτσκισμού» ο φιλελεύθερος ηγέτης εννοούσε την ανεξάρτητη πολιτική του προλεταριάτου που τράβηξε προς το μέρος των σοβιέτ, τις συμπάθειες των φαντάρων, των αγροτών και όλων των καταπιεσμένων και που χάρη σε αυτό απώθησε την «μορφωμένη κοινωνία».

8

Η εξέλιξη των Μενσεβίκων ακολούθησε παράλληλες γραμμές. Έπρεπε να απολογούνται όλο και πιο συχνά στους φιλελευθέρους, γιατί είχαν στραφεί προς μια συμμαχία με τον Τρότσκι τον Οκτώβρη του 1905. Οι εξηγήσεις του Μάρτοφ, του ταλαντούχου δημοσιολόγου των Μενσεβίκων, κατέληξαν στο ότι ήταν αναγκαίο να γίνουν παραχωρήσεις στις «επαναστατικές αυταπάτες» των μαζών.Στην Τιφλίδα οι πολιτικές ομάδες διαμορφώθηκαν πάνω στην ίδια βάση αρχών όπως και στην Πετρούπολη. «Το να συντρίψουμε την αντίδραση,» έγραφε ο ηγέτης των Μενσεβίκων του Καυκάσου, ο Ζορντάνια, «το να κατακτήσουμε και να πραγματώσουμε το σύνταγμα, αυτό θα εξαρτηθεί από τη συνειδητή ενοποίηση και την πάλη για ένα μοναδικό στόχο εκ μέρους των δυνάμεων του προλεταριάτου και της μπουρζουαζίας… Είναι αλήθεια ότι η αγροτιά θα συρθεί μέσα στο κίνημα, επενδύοντας το με ένα στοιχειακό χαρακτήρα, αλλά αναμφίβολα τον αποφασιστικό ρόλο θα τον παίξουν αυτές οι δύο τάξεις ενώ το αγροτικό κίνημα θα παίξει το παιχνίδι τους».Ο Λένιν γελούσε με τους φόβους του Ζορντάνια ότι μια ασυμβίβαστη πολιτική απέναντι στη μπουρζουαζία θα καταδίκαζε τους εργάτες να μείνουν ανίσχυροι. Ο Ζορντάνια «συζητά το ζήτημα της πιθανής αποτυχίας του προλεταριάτου σε μια δημοκρατική ανατροπή» και ξεχνά… την αγροτιά! Από όλους τους πιθανούς συμμάχους του προλεταριάτου γνωρίζει και ερωτεύεται τους φιλελεύθερους γαιοκτήμονες και δεν γνωρίζει τους αγρότες. Και βρίσκεται στον Καύκασο. Οι ανασκευές του Λένιν ενώ είναι σωστές στην ουσία απλουστεύουν το πρόβλημα σε ένα σημείο. Ο Ζορντάνια δεν «ξέχασε» την αγροτιά και όπως συνάγεται από την επισήμανση του ίδιου του Λένιν, πιθανώς δεν μπορούσε να την ξεχάσει στον Καύκασο, όπου η αγροτιά εκείνη την εποχή ξεσηκωνόταν θυελλωδώς κάτω από τη σημαία των Μενσεβίκων. Ο Ζορντάνια όμως είδε στην αγροτιά όχι τόσο ένα πολιτικό σύμμαχο όσο έναν ιστορικό πολιορκητικό κριό που θα μπορούσε και θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί από την μπουρζουαζία σε συμμαχία με το προλεταριάτο. Δεν πίστευε ότι η αγροτιά ήταν ικανή να γίνει μια ηγετική ή ακόμα μια ανεξάρτητη δύναμη στην επανάσταση και σε αυτό δεν έκανε λάθος. Αλλά επίσης δεν πίστευε ότι το προλεταριάτο ήταν ικανό να ηγηθεί της εξέγερσης του προλεταριάτου μέχρι τη νίκη- και αυτό ήταν το μοιραίο λάθος του.Η ιδέα των Μενσεβίκων για τη συμμαχία του προλεταριάτου με τη μπουρζουαζία στην πραγματικότητα σήμαινε υποταγή τόσο των εργατών όσο και των αγροτών στους φιλελεύθερους. Ο αντιδραστικός ουτοπισμός αυτού του προγράμματος προσδιορίστηκε από το γεγονός ότι ο πολύ προχωρημένος διαμελισμός των τάξεων παρέλυσε εκ των προτέρων τη μπουρζουαζία ως επαναστατικό παράγοντα. Σε αυτό το θεμελιακό ζήτημα το δίκιο βρισκόταν εξ ολοκλήρου με το μέρος του

9

Μπολσεβικισμού: το κυνηγητό μιας συμμαχίας με την φιλελεύθερη μπουρζουαζία αναπόφευκτα θα αντιπαρέθετε τη σοσιαλδημοκρατία στο επαναστατικό κίνημα των εργατών και των αγροτών. Το 1905, οι Μενσεβίκοι δεν είχαν ακόμα το κουράγιο να βγάλουν όλα τα αναγκαία συμπεράσματα από τη θεωρία τους για την «αστική» επανάσταση. Το 1917 έσπρωξαν τις ιδέες τους μέχρι τη λογική τους κατάληξη και έσπασαν το κεφάλι τους.Στο ζήτημα της στάσης απέναντι στους φιλελευθέρους ο Στάλιν την εποχή της πρώτης επανάστασης πήρε το μέρος του Λένιν. Πρέπει να τονιστεί ότι εκείνη την περίοδο ακόμα και η πλειοψηφία της βάσης των Μενσεβίκων ήταν πιο κοντά στον Λένιν από ότι στον Πλεχάνοφ πάνω στα ζητήματα που αφορούσαν την αντιπολιτευόμενη μπουρζουαζία. Η περιφρονητική στάση απέναντι στους φιλελευθέρους ήταν η φιλολογική παράδοση του ριζοσπαστισμού των διανοούμενων. Όμως μάταια θα έψαχνε κανείς να βρει μια ανεξάρτητη συνεισφορά του Κόμπα (Στάλιν) πάνω στο ζήτημα, μια ανάλυση των Καυκασιανών κοινωνικών σχέσεων, νέα επιχειρήματα ή ακόμα μια νέα διατύπωση των παλιών επιχειρημάτων. Ο ηγέτης των Καυκασιανών Μενσεβίκων Ζορντάνια ήταν πολύ πιο ανεξάρτητος σε σχέση με τον Πλεχάνοφ από όσο ήταν ο Στάλιν σε σχέση με τον Λένιν. «Μάταια οι κυρίαρχοι φιλελεύθεροι προσπαθούν να σώσουν τον κλυδωνιζόμενο θρόνο του Τσάρου. Μάταια απλώνουν χέρι βοήθειας στον Τσάρο… Οι αφυπνισμένες λαϊκές μάζες προετοιμάζονται για την επανάσταση και όχι για την συμφιλίωση με τον Τσάρο… Ναι, κύριοι, οι προσπάθειες σας είναι μάταιες. Η Ρωσική Επανάσταση είναι αναπόφευκτη και μάλιστα τόσο αναπόφευκτη όσο και η ανατολή του ηλίου! Μπορείτε να σταματήσετε τον ανατέλλοντα ήλιο; Αυτό είναι το ζήτημα» και ούτω καθεξής. Ο Κόμπα δεν προχώρησε πέρα από αυτό το σημείο. Δυόμιση χρόνια αργότερα επαναλαμβάνοντας τον Λένιν σχεδόν κατά λέξη, έγραφε: «Η Ρωσική φιλελεύθερη μπουρζουαζία είναι αντεπαναστατική. Δεν μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη ούτε πολύ λιγότερο, ηγέτης της επανάστασης. Είναι ο ορκισμένος εχθρός της επανάστασης και πρέπει να διεξαχθεί ενάντια της μια πεισματική πάλη». Όμως πάνω σε αυτό ακριβώς το ζήτημα ο Στάλιν επρόκειτο να υποστεί μια ολοκληρωτική μεταμόρφωση τα επόμενα δέκα χρόνια και επρόκειτο να συναντήσει την Φεβρουαριανή Επανάσταση του 1917 ως υπέρμαχος ήδη ενός μπλοκ με την φιλελεύθερη μπουρζουαζία και αντίστοιχα, ως πρωταθλητής της ενοποίησης με τους Μενσεβίκους σε ένα κόμμα. Μόνο ο Λένιν μετά τον ερχομό του από το εξωτερικό έθεσε ένα απότομο τέλος στην ανεξάρτητη πολιτική του Στάλιν, την οποία αποκαλούσε κοροϊδία του Μαρξισμού.Οι Ναροντνικοί έβλεπαν τους εργάτες και τους αγρότες απλά ως «εργαζόμενους» και «εκμεταλλευόμενους» που ενδιαφέρονται όλοι

10

εξίσου για το σοσιαλισμό. Οι Μαρξιστές θεωρούσαν τον αγρότη ως ένα μικροαστό που είναι ικανός να γίνει σοσιαλιστής μόνο στο βαθμό που παύει υλικά και πνευματικά να είναι αγρότης. Με τον ιδιάζοντα σε αυτούς συναισθηματισμό, οι Ναροντνικοί αντιλαμβάνονταν αυτόν τον κοινωνιολογικό χαρακτηρισμό σαν μομφή εναντίον της αγροτιάς. Πάνω σε αυτήν την γραμμή διεξάγονταν επί δύο γενεές η κύρια πάλη ανάμεσα στις επαναστατικές τάσεις της Ρωσίας. Για να κατανοήσουμε τις διαμάχες που επρόκειτο να επακολουθήσουν ανάμεσα στο Σταλινισμό και τον Τροτσκισμό είναι απαραίτητο να τονίσουμε μια για πάντα ότι, σύμφωνα με ολόκληρη την παράδοση του Μαρξισμού, ο Λένιν ούτε για μια στιγμή δεν θεώρησε την αγροτιά ως σοσιαλιστή σύμμαχο του προλεταριάτου. Αντίθετα, το αδύνατο της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία συνάγονταν ακριβώς από την κολοσσιαία υπεροχή της αγροτιάς. Αυτή η ιδέα διατρέχει όλα τα άρθρα που αφορούν άμεσα ή έμμεσα το αγροτικό ζήτημα.«Υποστηρίζουμε το αγροτικό κίνημα, έγραφε ο Λένιν το Σεπτέμβρη του 1905, στο βαθμό που είναι ένα επαναστατικό δημοκρατικό κίνημα. Προετοιμαζόμαστε ( τώρα αμέσως) για μια πάλη ενάντια του, στο βαθμό που αυτό θα βγει μπροστά σαν ένα αντιδραστικό αντιπρολεταριακό κίνημα. Ολόκληρη η ουσία του Μαρξισμού βρίσκεται σε αυτό το διπλό καθήκον». Ο Λένιν έβλεπε ως σοσιαλιστή σύμμαχο το Δυτικό προλεταριάτο και εν μέρει τα ημι-προλεταριακά στοιχεία του Ρωσικού χωριού, αλλά ποτέ την αγροτιά σαν τέτοια. «Από την αρχή υποστηρίζουμε μέχρι τέλους όλα τα μέτρα, μέχρι και την κατάσχεση, επαναλάμβανε με την επιμονή που προσιδίαζε σε αυτόν, τον αγρότη γενικά ενάντια στον γαιοκτήμονα και αργότερα (και ούτε αργότερα αλλά την ίδια στιγμή) υποστηρίζουμε το προλεταριάτο ενάντια στον αγρότη γενικά».«Η αγροτιά θα νικήσει στην αστικοδημοκρατική επανάσταση » έγραφε το Μάρτη του 1906, « και με αυτό θα εξαντλήσει το επαναστατικό της πνεύμα σαν αγροτιά. Το προλεταριάτο θα νικήσει στην αστικοδημοκρατική επανάσταση και μόνο με αυτή τη νίκη θα αποκαλύψει αληθινά το γνήσιο, σοσιαλιστικό επαναστατικό πνεύμα του». «Το κίνημα της αγροτιάς» επαναλάμβανε το Μάη του ίδιου χρόνου, «είναι το κίνημα μιας διαφορετικής τάξης. Αυτή είναι μια πάλη όχι ενάντια στα θεμέλια του καπιταλισμού αλλά για το ξεκαθάρισμα όλων των υπολειμμάτων της φεουδαρχίας». Αυτή την άποψη υποστήριζε ο Λένιν από το ένα άρθρο στο άλλο, χρόνο με το χρόνο, τόμο με τον τόμο. Η γλώσσα και τα παραδείγματα διαφέρουν, η βασική σκέψη παραμένει ίδια. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αν το Λένιν θεωρούσε την αγροτιά ως σοσιαλιστή σύμμαχο, τότε δεν θα είχε καμιά βάση η επιμονή του για τον αστικό χαρακτήρα της επανάστασης και τον περιορισμό «της δικτατορίας του προλεταριάτου

11

και της αγροτιάς» σε καθαρά δημοκρατικά καθήκοντα. Σε αυτές τις περιπτώσεις όπου ο Λένιν κατηγορούσε τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου ότι «υποτιμούσε» την αγροτιά είχε στο μυαλό του όχι την μη αναγνώριση από εμένα των σοσιαλιστικών τάσεων της αγροτιάς αλλά αντίθετα την ανεπαρκή, κατά τον Λένιν, αναγνώριση της αστικοδημοκρατικής ανεξαρτησίας της αγροτιάς, της ικανότητας της να δημιουργήσει τη δικιά της εξουσία και επομένως να εμποδίσει την εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής δικτατορίας του προλεταριάτου.Η επανεκτίμηση των αξιών σε αυτό το ζήτημα έγινε μόνο στα χρόνια της Θερμιδωριανής αντίδρασης, που η έναρξη τους συνέπεσε, κατά προσέγγιση, με την αρρώστια και το θάνατο του Λένιν. Έκτοτε η συμμαχία των Ρώσων εργατών και αγροτών ανακηρύχθηκε, καθαυτή, ως επαρκής εγγύηση ενάντια στους κινδύνους της παλινόρθωσης και ως εχέγγυοι της πραγμάτωσης του σοσιαλισμού μέσα στα όρια της Σοβιετικής Ένωσης. Αντικαθιστώντας τη θεωρία της παγκόσμιας επανάστασης με τη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα, ο Στάλιν άρχισε να προσδιορίζει ως «Τροτσκισμό» την μαρξιστική θέση για την αγροτιά και επιπλέον, αυτό όχι μόνο σε σχέση με το παρόν αλλά και σε σχέση με ολόκληρο το παρελθόν. Είναι φυσικό, επομένως, να τεθεί το ερώτημα που αφορά το αν η κλασική Μαρξιστική άποψη για τη αγροτιά έχει αποδειχθεί ότι είναι εσφαλμένη. Αυτό θα μπορούσε να μας κάνει να ξεφύγουμε από τα όρια του παρόντος άρθρου. Αρκεί μόνο να τονίσουμε εδώ ότι ο Μαρξισμός δεν θεώρησε ποτέ ότι η εκτίμηση ότι η αγροτιά αποτελεί μια μη σοσιαλιστική τάξη έχει ένα απόλυτο και στατικό χαρακτήρα. Ο ίδιος ο Μαρξ έλεγε ότι ο αγρότης δεν έχει μόνο προλήψεις αλλά κατέχει και την ικανότητα να σκέφτεται. Καθώς αλλάζουν οι συνθήκες αλλάζει και η φύση του ίδιου του αγρότη. Το καθεστώς της δικτατορίας του προλεταριάτου δημιούργησε τεράστιες δυνατότητες επιρροής και επανεκπαίδευσης της αγροτιάς. Η ίδια η ιστορία δεν έχει ακόμα εξαντλήσει τα όρια αυτών των δυνατοτήτων. Εντούτοις, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο το αν ο αυξανόμενος ρόλος της κρατικής διαφθοράς στην Ε.Σ.Σ.Δ. δεν έχει καταρρίψει αλλά αντίθετα έχει επιβεβαιώσει στα θεμέλια της την στάση απέναντι στην αγροτιά που ξεχώριζε τους Ρώσους Μαρξιστές από τους Ναροντνικούς. Όμως όποια και αν είναι σήμερα η κατάσταση σε αυτόν τον τομέα μετά από 20 έτη ζωής του νέου καθεστώτος παραμένει αναμφίβολο ότι μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση ή μάλλον πιο σωστά μέχρι το 1924, κανένας μέσα στο μαρξιστικό στρατόπεδο - και λιγότερο από όλους ο Λένιν – δεν θεωρούσε την αγροτιά ως σοσιαλιστικό παράγοντα ανάπτυξης. Χωρίς τη βοήθεια της προλεταριακής επανάστασης στη Δύση, όπως ο Λένιν επαναλάμβανε, θα ήταν αναπόφευκτη η παλινόρθωση. Δεν έκανε λάθος η

12

σταλινική γραφειοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο από την πρώτη φάση της αστικής παλινόρθωσης.Αναλύσαμε παραπάνω τα αφετηριακά σημεία των δύο βασικών φραξιών της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας. Αλλά παράλληλα με αυτά, στη αυγή ήδη της πρώτης επανάστασης διατυπώθηκε η Τρίτη θέση που δεν έτυχε σχεδόν καμίας αναγνώρισης όλα αυτά τα χρόνια αλλά που είμαστε υποχρεωμένοι να την παρουσιάσουμε εδώ με τη απαραίτητη πληρότητα όχι μόνο γιατί επιβεβαιώθηκε μέσα στα γεγονότα του 1917 αλλά ιδιαίτερα γιατί αυτή η αντίληψη, εφτά χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, αφού ήρθε το μέσα έξω, άρχισε να παίζει ένα τελείως απρόβλεπτο ρόλο στην πολιτική εξέλιξη του Στάλιν και ολόκληρης της Σοβιετικής γραφειοκρατίας.Στις αρχές του 1905 τυπώθηκε στη Γενεύη μια μπροσούρα του Τρότσκι. Αυτή η μπροσούρα ανέλυε την πολιτική κατάσταση όπως παρουσιάζονταν το χειμώνα του 1904. Ο συγγραφέας έφτανε στο συμπέρασμα ότι η ανεξάρτητη καμπάνια των φιλελευθέρων για ψηφίσματα και συμπόσια, είχε εξαντλήσει πια όλες τις δυνατότητες της. Ότι η ριζοσπαστική διανόηση, η οποία είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στους φιλελευθέρους, είχε πια φτάσει μαζί με αυτούς σε αδιέξοδο. Ότι το αγροτικό κίνημα δημιουργούσε ευνοϊκούς όρους για τη νίκη αλλά ήταν ανίκανο να εξασφαλίσει τον εαυτό του. Ότι θα μπορούσε να ληφθεί κάποια απόφαση μόνο μέσα από μια ένοπλη εξέγερση του προλεταριάτου. Ότι η επόμενη φάση αυτού του δρόμου θα ήταν η γενική απεργία. Η μπροσούρα είχε τον τίτλο «Πριν από τις 9 του Γενάρη», γιατί γράφτηκε ακριβώς πριν από τη Ματωμένη Κυριακή της Πετρούπολης. Το δυνατό απεργιακό κύμα που δημιουργήθηκε μετά από αυτή τη μέρα, μαζί με τις αρχικές ένοπλες συγκρούσεις που συμπλήρωναν αυτό το απεργιακό κύμα, ήταν μια σαφής επιβεβαίωση της στρατηγικής πρόγνωσης αυτής της μπροσούρας.Η εισαγωγή στο έργο μου γράφτηκε από τον Πάρβους, έναν Ρώσο εμιγκρέ που είχε καταφέρει τότε να γίνει ένας επισφαλής Γερμανός συγγραφέας. Ο Πάρβους ήταν μια εξαιρετικά δημιουργική προσωπικότητα, ικανή στο να επηρεαστεί από τις ιδέες των άλλων καθώς και στο να εμπλουτίσει τους άλλους με τις δικές του ιδέες. Του έλειπε η εσωτερική ισορροπία και η αναγκαία αγάπη για δουλειά για να μπορέσει να κάνει στο εργατικό κίνημα συνεισφορά αντάξια των ταλέντων του ως στοχαστού και συγγραφέα. Στη δική μου προσωπική ανάπτυξη άσκησε αναμφίβολη υπεροχή, ειδικά στο ζήτημα της σοσιαλιστικής επαναστατικής κατανόησης της εποχής μας. Λίγα χρόνια πριν από τη πρώτη μας συνάντηση, ο Πάρβους υπερασπιζόταν με πάθος την ιδέα μιας γενικής απεργίας στην Γερμανία όμως τότε γινόταν το αντίθετο, μέσα από μια παρατεταμένη βιομηχανική άνθηση η Σοσιαλδημοκρατία προσαρμοζόταν στο καθεστώς των Χοεντζόλλερν, ενώ η επαναστατική

13

προπαγάνδα ενός ξένου δεν συναντούσε τίποτε άλλο παρά ειρωνική αδιαφορία. Μόλις ήρθε σε επαφή με τη μπροσούρα μου, που ήταν ακόμα σε χειρόγραφο, τη δεύτερη μέρα μετά τα αιματηρά γεγονότα της Πετρούπολης, ο Πάρβους συνέλαβε την ιδέα του εξαιρετικού ρόλου που επρόκειτο να παίξει το προλεταριάτο της καθυστερημένης Ρωσίας.Εκείνες οι λίγες μέρες που περάσαμε μαζί στο Μόναχο ήταν γεμάτες συζητήσεις που και στους δυο μας ξεκαθάριζαν πολλά και που προσωπικά μας έφεραν πολύ κοντά. Η εισαγωγή που έγραψε τότε ο Πάρβους για τη μπροσούρα μου έχει μπει σταθερά στην ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης. Μέσα σε λίγες σελίδες σκιαγραφούσε εκείνες τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της καθυστερημένης Ρωσίας που είναι αλήθεια ήταν και προηγούμενα γνωστές αλλά από τις οποίες δεν είχαν βγει από κανένα όλα τα αναγκαία συμπεράσματα Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός της Δυτικής Ευρώπης, έγραφε ο Πάρβους, είχε ως γνωστό, πρωταρχικά σαν βάση του την μικροαστική τάξη. Υπήρχαν οι εργάτες της χειροτεχνίας και γενικά εκείνη η μερίδα της αστικής τάξης που αρπάζονταν από την βιομηχανική ανάπτυξη αλλά που ταυτόχρονα παραμερίζονταν από την καπιταλιστική τάξη… Στη Ρωσία, κατά τη διάρκεια της προκαπιταλιστικής περιόδου, οι πόλεις αναπτύσσονταν ακολουθώντας την Κινεζική μάλλον παρά την ευρωπαϊκή γραμμή. Υπήρχαν διοικητικά κέντρα, καθαρά λειτουργικού χαρακτήρα, χωρίς να αξίζουν καθόλου πολιτικά, ενώ με όρους οικονομικών σχέσεων χρησίμευαν ως εμπορικά κέντρα, παζάρια, για το γύρω περιβάλλον των γαιοκτημόνων και των χωρικών. Η ανάπτυξη τους ήταν ακόμα πολύ ασήμαντη, όταν ανακόπηκε από το καπιταλιστικό προτσές που άρχισε να δημιουργεί μεγάλες πόλεις σύμφωνα με τα δικά της πρότυπα- δηλαδή εργοστασιακές πόλεις και κέντρα παγκόσμιου εμπορίου…Αυτό που εμπόδιζε την ανάπτυξη της μικροαστικής δημοκρατίας ευνοούσε την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης του προλεταριάτου στη Ρωσία, δηλαδή την αδύναμη ανάπτυξη της χειροτεχνικής μορφής της παραγωγής. Το προλεταριάτο συγκεντρωνόταν στα εργοστάσια.…Οι αγρότες θα συρθούν μέσα στο κίνημα ακόμα πιο μαζικά. Αλλά για το μόνο που είναι ικανοί είναι να αυξήσουν την πολιτική αναρχία στη χώρα και με αυτό τον τρόπο, να εξασθενήσουν την κυβέρνηση. Δεν μπορούν να συγκροτήσουν ένα σφιχτοδεμένο επαναστατικό στρατό. Επομένως, με την ανάπτυξη της επανάστασης, ένας ακόμα πιο μεγάλος όγκος δουλειάς θα πέσει στους ώμους του προλεταριάτου. Μαζί με αυτό, η πολιτική του αυτό-συνείδηση θα διευρυνθεί, η πολιτική του ενέργεια θα αυξηθεί... Η Σοσιαλδημοκρατία θα βρεθεί αντιμέτωπη με το δίλημμα; Είτε να αναλάβει την ευθύνη της προσωρινής κυβέρνησης είτε να σταθεί παράμερα από το εργατικό κίνημα. Οι εργάτες θα θεωρήσουν αυτή την

14

κυβέρνηση δική τους, ανεξάρτητα από το πώς συμπεριφέρεται η Σοσιαλδημοκρατία… Η επαναστατική ανατροπή στη Ρωσία μπορεί να επιτελεστεί μόνο από τους εργάτες. Η επαναστατική προσωρινή κυβέρνηση στη Ρωσία θα είναι η κυβέρνηση μιας Εργατικής Δημοκρατίας. Αν η Σοσιαλδημοκρατία μπει επικεφαλής του επαναστατικού κινήματος του Ρωσικού προλεταριάτου, τότε αυτή η κυβέρνηση θα είναι σοσιαλδημοκρατική.Η σοσιαλδημοκρατική προσωρινή κυβέρνηση δεν θα είναι ικανή να επιτελέσει μια σοσιαλιστική ανατροπή[ή στη Ρωσία, αλλά το ίδιο προτσές της κατάργησης του αυταρχικού καθεστώτος και της εγκαθίδρυσης της δημοκρατίας. Αλλά θα δημιουργήσει ένα πλούσιο έδαφος για πολιτική δουλειά».Στον αναβρασμό των επαναστατικών γεγονότων, το φθινόπωρο του 1905, συνάντησα μια φορά τον Πάρβους στην Πετρούπολη.Ενώ διατηρούσαμε μια οργανωτική ανεξαρτησία και από τις δύο φράξιες, μαζί εκδίδαμε μια μαζική εργατική εφημερίδα, την «Ρούσκογιε Σλόβο» (Ρωσικός Λόγος) και σε συμμαχία με τους Μενσεβίκους, μια μεγάλη πολιτική εφημερίδα την «Νατσάλο» (Αρχή).Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης είναι συνήθως συνδεδεμένη με τα ονόματα των «Πάρβους και Τρότσκι». Αυτό ήταν μόνο εν μέρει σωστό.Η περίοδος του επαναστατικού απόγειου του Πάρβους ανήκει στο τέλος του περασμένου αιώνα όταν έμπαινε επικεφαλής της πάλης ενάντια στον αποκαλούμενο «ρεβιζιονισμό» δηλαδή την οπορτουνιστική παραμόρφωση της Μαρξιστικής θεωρίας. Η αποτυχία των προσπαθειών να σπρωχτεί η Σοσιαλδημοκρατία να ακολουθήσει τον δρόμο μιας πιο αποφασιστικής πολιτικής υπονόμευσε την αισιοδοξία του. Ο Πάρβους άρχισε να αντιδρά απέναντι στην προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Δύση με όλο και μεγαλύτερες επιφυλάξεις. Θεωρούσε εκείνο τον καιρό ότι η «σοσιαλιστική προσωρινή κυβέρνηση δεν θα είναι ικανή να επιτελέσει μια σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία». Επομένως η πρόγνωση του υπεδείκνυε όχι τη μετατροπή της δημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική επανάσταση αλλά μόνο την εγκαθίδρυση στη Ρωσία ενός καθεστώτος εργατικής δημοκρατίας Αυστραλιανού τύπου, όπου στη βάση ενός συστήματος φάρμερς δημιουργούνταν για πρώτη φορά μια εργατική κυβέρνηση που δεν έβγαινε από τα πλαίσια ενός αστικού καθεστώτος.Δεν συμμεριζόμουν αυτή την άποψη. Η Αυστραλιανή δημοκρατία έβγαινε οργανικά από το παρθένο έδαφος μιας νέας ηπείρου και έπαιρνε αμέσως συντηρητικό χαρακτήρα υποτάσσοντας το νέο αλλά εντελώς προνομιούχο προλεταριάτο. Η Ρωσική δημοκρατία αντίθετα, μπορούσε να γεννηθεί μόνο σαν αποτέλεσμα μιας μεγαλειώδους επαναστατικής ανατροπής, της οποίας η δυναμική δεν θα επέτρεπε, σε καμιά περίπτωση,

15

στην εργατική κυβέρνηση να παραμείνει μέσα στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας.Οι διαφορές μας, που άρχισαν αμέσως μετά την Επανάσταση του 1905, κατέληξαν σε πλήρη ρήξη ανάμεσα μας, στην αρχή του πολέμου, όταν ο Πάρβους, στον οποίο ο σκεπτικιστής είχε σκοτώσει τον επαναστάτη, πέρασε με τη μεριά του γερμανικού ιμπεριαλισμού, για να γίνει αργότερα σύμβουλος και εμπνευστής του Έμπερτ, του πρώτου προέδρου της Γερμανικής Δημοκρατίας.Αρχίζοντας με την μπροσούρα «Πριν από τις 9 του Γενάρη», ξαναγύρισα πολλές φορές στην ανάπτυξη και την δικαίωση της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης. Εν όψει της σημασίας που απέκτησε αργότερα αυτή η θεωρία για την ιδεολογική εξέλιξη του ήρωα αυτή της βιογραφίας του Στάλιν, είναι απαραίτητο να την παρουσιάσουμε εδώ με τη μορφή ακριβών αποσπασμάτων από τα έργα μου του 1905-1906.«Ο πυρήνας του πληθυσμού μιας σύγχρονης πόλης, τουλάχιστον στις πόλεις με οικονομική - πολιτική σημασία, συντίθεται από την απότομα διαφοροποιούμενη τάξη της μισθωτής εργασίας. Και είναι αυτή ακριβώς η τάξη, ουσιαστικά άγνωστη κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, που προορίζεται να παίξει τον αποφασιστικό ρόλο στην επανάσταση μας… Σε μια χώρα οικονομικά πιο καθυστερημένη, το προλεταριάτο μπορεί να πάρει την εξουσία πιο γρήγορα από ότι σε μια προηγμένη καπιταλιστική χώρα. Η υπόθεση κάποιου είδους αυτόματης εξάρτησης του προλεταριάτου από τις τεχνικές δυνάμεις και τους πόρους μιας χώρας είναι μια προκατάληψη που πηγάζει από έναν ακραίο υπεραπασχολούμενο «οικονομικό» υλισμό. Μια τέτοια άποψη δεν έχει τίποτα κοινό με τον Μαρξισμό… Παρόλο ότι οι παραγωγικές δυνάμεις της βιομηχανίας στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι δέκα φορές πιο ισχυρές από τις δικές μας, ο πολιτικός ρόλος του Ρωσικού προλεταριάτου, η επιρροή του στην πολιτική της χώρας και η δυνατότητα του να επηρεάσει την παγκόσμια πολιτική είναι ασύγκριτα πιο μεγάλη από το ρόλο και τη σημασία του Αμερικανικού προλεταριάτου.…Η Ρωσική Επανάσταση, κατά την άποψη μας, θα δημιουργήσει τους όρους μέσα στους οποίους η εξουσία μπορεί (και με τη νίκη της επανάστασης ΠΡΕΠΕΙ) να περάσει στα χέρια του προλεταριάτου, προτού οι πολιτικοί του αστικού φιλελευθερισμού έχουν την τύχη να αναπτύξουν στο έπακρο την πολιτική τους ιδιοφυία…. Η Ρωσική μπουρζουαζία παραδίδει όλες τις επαναστατικές θέσεις στα χέρια του προλεταριάτου. Με τον ίδιο τρόπο πρέπει να παραδώσει και την επαναστατική ηγεσία της αγροτιάς. Το προλεταριάτο στην εξουσία θα εμφανιστεί σαν μια απελευθερώτρια τάξη… Το προλεταριάτο που στηρίζεται στην αγροτιά θα χρησιμοποιήσει όλες τις δυνάμεις του για να ανυψώσει την πολιτική συνείδηση της αγροτιάς… Μήπως όμως η ίδια η αγροτιά υπερκεράσει το προλεταριάτο και πάρει τη θέση του; Αυτό είναι αδύνατο. Όλη η

16

εμπειρία της ιστορίας διαμαρτύρεται ενάντια σε αυτή την υπόθεση. Αυτό δείχνει ότι η αγροτιά είναι εντελώς ανίκανη να παίξει έναν ανεξάρτητο πολιτικό ρόλο… Από όσα έχουν λεχθεί, είναι ξεκάθαρο το πώς βλέπουμε την ιδέα «της δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς». Η ουσία του πράγματος δεν βρίσκεται στο αν την θεωρούμε αποδεκτή καταρχήν, αν βρίσκουμε αυτή την μορφή πολιτικής συνεργασίας « επιθυμητή» ή «ανεπιθύμητη» την θεωρούμε ανέφικτη- τουλάχιστον με την άμεση έννοια..»Τα παραπάνω δείχνουν ήδη πόσο λάθος είναι ο ισχυρισμός, που αργότερα επαναλαμβάνονταν αδιάκοπα ότι η αντίληψη που παρουσιάσαμε εδώ «πήδαγε πάνω από την αστική επανάσταση». «Η πάλη για την δημοκρατική ανακαίνιση της Ρωσίας, έγραφα εκείνη την εποχή, πηγάζει εξολοκλήρου από δυνάμεις που αποκαλύπτονται στη βάση του καπιταλισμού και κατευθύνονται ΚΑΤΕΥΘΕΙΑΝ ΚΑΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΟΛΑ, ενάντια στα εμπόδια που βάζει στο δρόμο της ανάπτυξης της καπιταλιστικής κοινωνίας η φεουδαρχική σκλαβιά». Όμως το ζήτημα ήταν; Ποιες ακριβώς δυνάμεις και μέθοδοι είναι ικανές να μετακινήσουν αυτά τα εμπόδια; Μπορούμε να θέσουμε ένα όριο σε όλα τα ζητήματα της επανάστασης υποστηρίζοντας ότι η επανάσταση μας είναι αστική ως προς τους αντικειμενικούς της στόχους και άρα και ως προς τα αναπόφευκτα αποτελέσματα της και έτσι μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στο γεγονός ότι ο κύριος παράγοντας αυτής της αστικής επανάστασης είναι το προλεταριάτο και το προλεταριάτο θα ωθείται προς την εξουσία από ολό0κληρη την πορεία της επανάστασης…Μπορεί να εφησυχάζετε με την σκέψη ότι οι κοινωνικοί όροι της Ρωσίας δεν είναι ακόμα ώριμοι για μια σοσιαλιστική οικονομία- και μετά από αυτό μπορεί να αμελείτε να σκεφτείτε το γεγονός ότι το προλεταριάτο, μόλις πάρει την εξουσία, θα αναγκαστεί αναπόφευκτα μέσα από ολόκληρη τη λογική της κατάστασης του να εισαγάγει μια οικονομία που την λειτουργεί το κράτος. Μπαίνοντας στην κυβέρνηση, όχι σαν ανίσχυρος όμηρος αλλά σαν μια κυρίαρχη εξουσία, οι αντιπρόσωποι του προλεταριάτου με αυτή την πράξη θα καταστρέψουν το όριο μεταξύ μίνιμουμ και μάξιμουμ προγράμματος, δηλαδή να θέσουν τον κολεκτιβισμό στην ημερήσια διάταξη. Σε ποιο σημείο θα ανακοπεί η πορεία του προλεταριάτου προς αυτή την κατεύθυνση, αυτό θα εξαρτηθεί από το συσχετισμό των δυνάμεων, αλλά καθόλου από τις αρχικές προθέσεις του κόμματος του προλεταριάτου..«Όμως δεν είναι πολύ νωρίς τώρα για να θέσουμε το ερώτημα: Πρέπει αυτή η δικτατορία του προλεταριάτου να τσακιστεί αναπόφευκτα στο πλαίσιο της αστικής επανάστασης; Ή μήπως μπορεί, στηριγμένη στα παγκόσμια, ιστορικά θεμέλια, να ανοίξει μπροστά της την προοπτική της νίκης συντρίβοντας αυτό το περιορισμένο πλαίσιο; Ένα πράγμα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα; Χωρίς την άμεση κρατική

17

υποστήριξη από το Ευρωπαϊκό Προλεταριάτο η εργατική τάξη της Ρωσίας δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία και δεν μπορεί να μετατρέψει την προσωρινή της εξουσία σε μια παρατεταμένη σοσιαλιστική δικτατορία». Όμως από αυτό δεν συνάγεται με κανένα τρόπο μιας απαισιόδοξη πρόβλεψη: «Η πολιτική χειραφέτηση της εργατικής τάξης της Ρωσίας ανυψώνει αυτόν τον ηγέτη σε ιστορικά ύψη, που δεν έχουν προηγούμενο, μεταφέρει στα δικά της χέρια, κολοσσιαίες δυνάμεις και πόρους και την κάνει φορέα της παγκόσμιας διάλυσης του καπιταλισμού, για την οποία η Ιστορία έχει δημιουργήσει όλες τις αναγκαίες αντικειμενικές προϋποθέσεις»…Σχετικά με το βαθμό στον οποίο η διεθνής Σοσιαλδημοκρατία θα αποδειχτεί ικανή να εκπληρώσει το επαναστατικό της καθήκον, έγραφα το 1906:«Τα Ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κόμματα- πάνω από όλα, το ισχυρότερο ανάμεσα τους, το Γερμανικό κόμμα- έχει το καθένα επεξεργαστεί το δικό του συντηρητισμό. Όσο πιο μεγάλες μάζες πυκνώνουν τις γραμμές του σοσιαλισμού και μεγαλώνει η οργάνωση και η πειθαρχία αυτών των μαζών, τόσο περισσότερο μεγαλώνει αυτός ο συντηρητισμός. Εξαιτίας αυτού η Σοσιαλδημοκρατία, σαν μια οργάνωση που ενσωματώνει την πολιτική εμπειρία του προλεταριάτου, μπορεί να γίνει σε μια ορισμένη στιγμή ένα άμεσο εμπόδιο στο δρόμο της ανοιχτής σύγκρουσης μεταξύ των εργατών και της αστικής αντίδρασης»… όμως ολόκληρη η ανάλυση μου, εκφράζει την βεβαιότητα ότι η «Επανάσταση στην Ανατολή θα εμποτίσει το Δυτικό προλεταριάτο με επαναστατικό ιδεαλισμό και θα του γεννήσει την επιθυμία να μιλήσει στον εχθρό του «στα ρωσικά».

Ας συνοψίσουμε

Ο Ναροντνικισμός, ακολουθώντας το ρεύμα των Σλαβόφιλων, ξεκινούσε από αυταπάτες που αφορούσαν τους απόλυτα πρωτότυπους δρόμους της ανάπτυξης της Ρωσίας και παραμέριζε και τον καπιταλισμό και την αστική δημοκρατία.Ο Μαρξισμός του Πλεχάνοφ συγκεντρωνόταν στο να υποδείξει την ταυτότητα πάνω σε αρχές των ιστορικών δρόμων της Ρωσίας και της Δύσης. Το πρόγραμμα που συναγόταν από αυτό αγνοούσε τις εντελώς πραγματικές και καθόλου μυστικιστικές ιδιαιτερότητες της κοινωνικής δομής της Ρωσίας και της επαναστατικής της ανάπτυξης. Η Μενσεβικική στάση προς την επανάσταση, αν αφαιρέσουμε τις επεισοδιακές εγκυστώσεις και τις ατομικές παρεκκλίσεις, ανάγεται στο εξής; Η νίκη της Ρωσικής αστικής επανάστασης νοείται μόνο κάτω από την ηγεσία της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας και πρέπει να παραδώσει την εξουσία σε αυτήν. Το δημοκρατικό καθεστώς θα επιτρέψει τότε στο Ρωσικό

18

προλεταριάτο να συσπειρωθεί με τους μεγαλύτερους δυτικούς αδελφούς του, στο δρόμο της πάλης για το σοσιαλισμό με ασύγκριτα μεγαλύτερη επιτυχία από ότι μέχρι τώρα.Η προοπτική του Λένιν μπορεί να διατυπωθεί εν συντομία ως εξής; Η καθυστερημένη Ρωσική μπουρζουαζία είναι ανίκανη να οδηγήσει την επανάσταση της μέχρι τη νίκη. Η ολοκληρωτική νίκη της επανάστασης μέσα από το σχήμα της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς» θα καθαρίσει τη χώρα από τη μεσαιωνική καθυστέρηση, θα δώσει στην ανάπτυξη του Ρωσικού καπιταλισμού Αμερικανικούς ρυθμούς, θα δυναμώσει το προλεταριάτο της πόλης και της χώρας και θα δημιουργήσει τεράστιες δυνατότητες στην πάλη για το σοσιαλισμό. Από την άλλη μεριά, η νίκη της Ρωσικής Επανάστασης θα δώσει μια ισχυρή ώθηση στην σοσιαλιστική επανάσταση στη Δύση, και η τελευταία όχι μόνο θα θωρακίσει το Ρωσικό προλεταριάτο από τους κινδύνους της παλινόρθωσης αλλά και θα επιτρέψει στο Ρωσικό προλεταριάτο να κατακτήσει την εξουσία σε μια ασύγκριτα συντομότερη ιστορική περίοδο.Η προοπτική της Διαρκούς Επανάστασης μπορεί να συνοψιστεί σε αυτές τις λέξεις; Η ολοκληρωμένη νίκη της δημοκρατικής επανάστασης στη Ρωσία δεν νοείται παρά μόνο με τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου που στηρίζεται στην αγροτιά Η δικτατορία του προλεταριάτου που θα θέσει αναπόφευκτα, σε ημερήσια διάταξη όχι μόνο δημοκρατικά αλλά και σοσιαλιστικά καθήκοντα, θα δώσει ταυτόχρονα μια ισχυρή ώθηση στην διεθνή σοσιαλιστική επανάσταση., Μόνο η νίκη του προλεταριάτου στη Δύση θα θωρακίσει τη Ρωσία από την αστική παλινόρθωση και θα της εξασφαλίσει τη δυνατότητα να ολοκληρώσει τη σοσιαλιστική της οικοδόμηση.Αυτές οι ξεκάθαρες διατυπώσεις αποκαλύπτουν με εξίσου μεγάλη σαφήνεια τόσο την ομοιογένεια των δύο τελευταίων αντιλήψεων στην ασυμβίβαστη αντίθεση τους με την φιλελεύθερη – μενσεβικική προοπτική καθώς και την ακραία ουσιαστικά διαφορά μεταξύ τους πάνω στο ζήτημα του σοσιαλιστικού χαρακτήρα και των καθηκόντων «της δικτατορίας.» που επρόκειτο να γεννηθεί από την Επανάσταση. Η συχνά επαναλαμβανόμενη αντίρρηση των σύγχρονων θεωρητικών της Μόσχας σχετικά με το ότι το πρόγραμμα της δικτατορίας του προλεταριάτου ήταν «πρόωρο» το 1905 δεν είχε κανένα απολύτως περιεχόμενο. Με την εμπειρική έννοια το πρόγραμμα της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς αποδεικνυόταν ότι ήταν εξίσου «πρόωρο». Ο δυσμενής συσχετισμός των δυνάμεων τον καιρό της πρώτης επανάστασης καθιστούσε αδύνατη όχι την δικτατορία του προλεταριάτου καθαυτή αλλά γενικά τη νίκη της ίδιας της επανάστασης.Στο μεταξύ, όλες οι επαναστατικές τάσεις ξεκινούσαν από τις ελπίδες για μια ολοκληρωμένη νίκη: χωρίς μια τέτοια ελπίδα θα ήταν αδύνατη μια

19

αδέσμευτη επαναστατική πάλη. Οι διαφορές εμπεριείχαν τις γενικές προοπτικές της επανάστασης και τη στρατηγική που απέρρεε από αυτές. Η προοπτική του Μενσεβικισμού ήταν λαθεμένη μέχρι το μεδούλι; υπεδείκνυε ορθά την γενική κατεύθυνση της πάλης αλλά χαρακτήριζε με λάθος τρόπο τα στάδια της. Η ανεπάρκεια της προοπτικής του Μπολσεβικισμού δεν αποκαλύφθηκε το 1905 μόνο και μόνο επειδή η ίδια η επανάσταση δεν αναπτύχθηκε παραπέρα. Αλλά στις αρχές του 1917 ο Λένιν υποχρεώθηκε, σε μια κατά μέτωπο πάλη ενάντια στα παλιότερα στελέχη του κόμματος, να αλλάξει την προοπτική.Μια πολιτική πρόγνωση δεν μπορεί να έχει την ίδια ακρίβεια με μια αστρονομική πρόγνωση. Αρκείται στο να δίνει μια ορθή ένδειξη της γενικής γραμμής ανάπτυξης και βοηθά στο να προσανατολίζεται σύμφωνα με την πορεία των γεγονότων, όπου η βασική γραμμή μετακινείται αναπόφευκτα άλλοτε προς τα δεξιά και άλλοτε προς τα αριστερά. Με αυτή την έννοια, είναι αδύνατο να μην αναγνωρίσουμε ότι η αντίληψη της Διαρκούς Επανάστασης έχει πια περάσει με επιτυχία το τεστ της ιστορίας. Στα πρώτα χρόνια του Σοβιετικού καθεστώτος, αυτό δεν το αρνιόταν κανείς αντίθετα, αυτό το γεγονός αναγνωριζόταν ανοιχτά σε πολλές επίσημες δημοσιεύσεις. ‘Όταν όμως στις εφησυχασμένες και απολιθωμένες κορυφές της Σοβιετικής κοινωνίας εγκαταστάθηκε η γραφειοκρατική αντίδραση ενάντια στον Οκτώβρη, κατευθύνθηκε από την αρχή ενάντια σε αυτή τη θεωρία, η οποία πιο ολοκληρωμένα από οποιαδήποτε άλλη αντανακλούσε την πρώτη προλεταριακή επανάσταση στην Ιστορία και ταυτόχρονα αποκάλυπτε ξεκάθαρα τον ατελή, περιορισμένο και επιμέρους χαρακτήρα της. Έτσι, διαμέσου της απόκρουσης γεννήθηκε η θεωρία «του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα», το βασικό δόγμα του Σταλινισμού.

Αύγουστος 1939

20