Η κρίςθ ζφερε κατάκλιψθ, αρρϊςτιεσ και παιδικι

κνθςιμότθτα !

16/06/2016

Κατάκλιψθ, ραγδαία άνοδο των χρόνιων πακιςεων και

τθσ παιδικισ κνθςιμότθτασ ζφερε θ οικονομικι κρίςθ

ςτθν Ελλάδα, ςφμφωνα με τα ευριματα που τθσ

Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, τα οποία παρουςιάηει ςτθ νζα

ζκκεςι τθσ.

Τα υψθλά ποςοςτά ανεργίασ, θ εργαςιακι αναςφάλεια

και ςυρρίκνωςθ των ειςοδθμάτων, επιδείνωςε τθν

υγεία των Ελλινων πολιτϊν, όπωσ αναφζρει θ ΤτΕ, θ

οποία κάνει λόγο για υποβάκµιςθ του επιπζδου υγείασ

του πλθκυςµοφ.

Σφμφωνα με τθν ζκκεςθ, πρόςφατεσ µελζτεσ

υποςτθρίηουν ότι τα πρϊτα χρόνια τθσ οικονοµικισ

κρίςθσ µειϊκθκε το ποςοςτό του πλθκυςµοφ που

δθλϊνει «καλι» ι «πολφ καλι» αυτοαξιολογοφµενθ

υγεία από 71% το 2006 ςε 68,8% το 2011.18 Σφµφωνα

όµωσ µε νεότερα ςτοιχεία (ΕΛΣΤΑΤ 2015), το ποςοςτό

του πλθκυςµοφ που δθλϊνει «καλι» ι «πολφ καλι»

υγεία ζχει παραµείνει ςτακερό µεταξφ 2009 και

2014.19. Ωςτόςο, ςτθν ίδια ζρευνα τθσ ΕΛΣΤΑΤ

καταγράφεται ςθµαντικι αφξθςθ (κατά 24,2%) ςτον

πλθκυςµό θλικίασ 15 ετϊν και άνω που δθλϊνει ότι

πάςχει από κάποιο χρόνιο πρόβλθµα υγείασ ι χρόνια

πάκθςθ.

Τι αναφζρει θ Τράπεηα τθσ Ελλάδοσ

Τθν περίοδο τθσ οικονοµικισ κρίςθσ το ΑΕΠ εµφάνιςε

ςωρευτικι υποχϊρθςθ περίπου κατά 26%, ο αρικµόσ

των απαςχολουµζνων µειϊκθκε περίπου κατά 1

εκατοµµφριο άτοµα, ενϊ θ ανεργία από 7,8% το 2008

εκτοξεφκθκε ςε 27,5% το 2013, ενϊ ςτθ ςυνζχεια

υποχϊρθςε ςε 26.5% το 2014 και 24,9% το 2015.7 Οι

εξελίξεισ αυτζσ οδιγθςαν ςε αφξθςθ του ποςοςτοφ του

πλθκυςµοφ που αντιµετωπίηει κίνδυνο φτϊχειασ και

κοινωνικοφ αποκλειςµοφ.

Σφµφωνα µε τον ΟΟΣΑ (OECD 2016), ο δείκτθσ κινδφνου

ςχετικισ φτϊχειασ αυξικθκε από12,2% το 2009 ςε

16,6% το 2013, ενϊ για πρϊτθ φορά µειϊκθκε ςε 15,8%

το 2014.8 Ενδιαφζρον είναι το εφρθµα µελζτθσ του

ΟΟΣΑ, ςφµφωνα µε το οποίο τα τελευταία χρόνια ο

κίνδυνοσ φτϊχειασ ι κοινωνικοφ αποκλειςµοφ

ενιςχφκθκε κυρίωσ για τα παιδιά, ενϊ παρατθρικθκε

ελαφρά υποχϊρθςθ του αντίςτοιχου κινδφνου για τθν

τρίτθ θλικία. Το εφρθµα αυτό, ςε ςυνδυαςµό µε τθν

πολφ υψθλι ανεργία µεταξφ των νζων (περίπου 50%),

ενιςχφει το ενδεχόµενο θ φφεςθ να ζχει

µακροπρόκεςµεσ αρνθτικζσ επιπτϊςεισ τόςο ςτο

ανκρϊπινο κεφάλαιο όςο και ςτθν ευθµερία των νζων

γενεϊν.

Σφµφωνα µε τθ διεκνι βιβλιογραφία, θ οικονοµικι

κρίςθ, θ ςυςςϊρευςθ χρεϊν και θ υψθλι και

αυξανόµενθ ανεργία είναι δυνατόν να ζχουν

ςθµαντικζσ επιπτϊςεισ ςτθ ςωµατικι και ψυχικι υγεία

των πολιτϊν.

Η επίδραςθ ςτο γενικό επίπεδο υγείασ του πλθκυςµοφ

µπορεί να επζλκει είτε µζςω χαµθλότερου ατοµικοφ

ειςοδιµατοσ, είτε µζςω µικρότερων δθµόςιων

δαπανϊν ςτον τοµζα τθσ υγείασ. ∆θλαδι αφενόσ µεν θ

µείωςθ του ατοµικοφ ειςοδιµατοσ και θ ανεργία

οδθγοφν ςε µεγαλφτερθ νοςθρότθτα και µικρότερθ

χριςθ των ιδιωτικϊν υπθρεςιϊν υγείασ, αφετζρου δε ο

περιοριςµόσ των δθµόςιων δαπανϊν περιορίηει τθν

προςφερόµενθ ποςότθτα και υποβακµίηει τθν ποιότθτα

των δθµόςιων υπθρεςιϊν υγείασ.

Τελικϊσ, από κοινοφ ςυµβάλλουν ςτθν υποβάκµιςθ του

επιπζδου υγείασ του πλθκυςµοφ.

Όπωσ αναφζρουν πρόςφατεσ µελζτεσ, θ ανεργία και το

χαµθλό ειςόδθµα ςυνδζονται µε εµφάνιςθ ψυχικϊν

διαταραχϊν, προβλιµατα εκιςµοφ και χριςθσ ουςιϊν,

κατανάλωςθ φκθνϊν τροφϊν χωρίσ υψθλι διατροφικι

αξία, κάπνιςµα, υπερκατανάλωςθ οινοπνευµατωδϊν

ποτϊν ι αφξθςθ των χρόνιων νοςθµάτων και, όπωσ

προαναφζρκθκε, ςυνοδεφονται από ανεπαρκι

αντιµετϊπιςθ των ιατρικϊν περιςτατικϊν, λόγω

υποβάκµιςθσ των παρεχόµενων υπθρεςιϊν υγείασ.

Συνολικά, θ χαµθλότερθ κοινωνικοοικονοµικι

κατάςταςθ ενόσ ατόµου (socioeconomic status)

ςυνδζεται µε κακι κατάςταςθ υγείασ και αυξθµζνα

επίπεδα νοςθρότθτασ και κνθςιµότθτασ.

Πρόςφατθ µελζτθ των Maruthappu et al. (2016)

διαπιςτϊνει ςτατιςτικά ςθµαντικι ςχζςθ ανάµεςα ςτθν

ανεργία, τισ δθµοςιονοµικζσ περικοπζσ ςτον τοµζα τθσ

υγείασ και τθ κνθςιµότθτα από καρκίνο ςε δείγµα που

περιλαµβάνει πάνω από 70 χϊρεσ και πλζον των δφο

διςεκατοµµυρίων ατόµων τθν περίοδο 1990-2010.11

Σφµφωνα µε τθ µελζτθ, µία αφξθςθ τθσ ανεργίασ κατά

1% ςυνδζεται µε επιπλζον 0,37 κανάτουσ από καρκίνο

ανά 100.000 άτοµα.

Παράλλθλα, θ περικοπι τθσ δθµόςιασ υγειονοµικισ

δαπάνθσ κατά 1% του ΑΕΠ ςυνδζεται µε επιπλζον

0,0053 κανάτουσ από καρκίνο ανά 100.000 άτοµα. Οι

αναλυτζσ επιςθµαίνουν ότι θ οικονοµικι κρίςθ του

2008-2010 ςυνδζεται µε επιπλζον 260.000 κανάτουσ

από καρκίνο ςτισ χϊρεσ του ΟΟΣΑ.

Επίςθσ, ςυµπεραίνουν ότι θ γενικι υγειονοµικι κάλυψθ

(universal health coverage) δφναται να προςτατεφςει

τον πλθκυςµό (ειδικότερα τουσ άνεργουσ) ςε περιόδουσ

οικονοµικισ κρίςθσ εξαςκενίηοντασ τθ κετικι ςυςχζτιςθ

µεταξφ ανεργίασ και κανάτων από καρκίνο. Παράγοντεσ

ςυµπεριφοράσ που επθρεάηουν τθν υγεία

Όπωσ ζχει επιςθµανκεί από τθ διεκνι βιβλιογραφία, θ

οικονοµικι κρίςθ ςυνδζεται µε τθν υιοκζτθςθ λιγότερο

υγιεινοφ τρόπου ηωισ, τθν κατανάλωςθ φκθνϊν

τροφϊν χωρίσ υψθλι διατροφικι αξία, το κάπνιςµα,

τθν υπερκατανάλωςθ οινοπνευµατωδϊν ποτϊν και τθν

ζλλειψθ ςωµατικισ άςκθςθσ, παράγοντεσ που

επιβαρφνουν τθν υγεία και ςυµβάλλουν ςτθν εκδιλωςθ

χρόνιων πακιςεων.

Τα διακζςιµα ςτοιχεία για τθν Ελλάδα δεν

υποδθλϊνουν ωςτόςο µια δραµατικι µεταβολι ςτθ

ςυµπεριφορά και τισ διατροφικζσ ςυνικειεσ µζςα ςτθν

κρίςθ.

Ειδικότερα, θ Ελλάδα ζχει το υψθλότερο ποςοςτό

ενθλίκων καπνιςτϊν µεταξφ των κρατϊν µελϊν του

ΟΟΣΑ και παρουςιάηει αυξθτικι τάςθ µεταξφ 2000 και

2013 (το ποςοςτό αυτϊν που καπνίηουν κακθµερινά ι

ςυςτθµατικϊν καπνιςτϊν από 15 ετϊν και άνω ζχει

αυξθκεί από 35% ςε 39%, OECD 2015). Νεότερα

ςτοιχεία τθσ ΕΛΣΤΑΤ καταγράφουν µείωςθ κατά 14,4%

του ποςοςτοφ των ςυςτθµατικϊν καπνιςτϊν τθν

περίοδο 2009-2014 και αφξθςθ κατά 13,3% ςτο

ποςοςτό όςων καπνίηουν περιςταςιακά.

Υποχϊρθςθ καταγράφεται ςτθν κατανάλωςθ αλκοόλ,

από περίπου 8,5 λίτρα ανά άτοµο (15+) ετθςίωσ το 2000

ςε 7-7,5 λίτρα ανά άτοµο το 2013, όταν ο µζςοσ όροσ

ςτον ΟΟΣΑ ιταν 8,9 λίτρα ανά άτοµο. Όπωσ προκφπτει

από τθν πρόςφατθ ζρευνα τθσ ΕΛΣΤΑΤ, µείωςθ κατά

28,9% ςθµειϊνεται ςτο ποςοςτό του πλθκυςµοφ (15+)

που καταναλϊνει κακθµερινά ι ςχεδόν κακθµερινά

αλκοολοφχα ποτά.

Όςον αφορά τθν κατανάλωςθ φροφτων και λαχανικϊν,

που αποτελοφν τθ βάςθ τθσ υγιεινισ διατροφισ, θ

οποία µε τθ ςειρά τθσ ςυνιςτά βαςικό παράγοντα

πρόλθψθσ χρόνιων πακιςεων, το 2014 παρατθρείται

ελαφρά υποχϊρθςθ του ποςοςτοφ του πλθκυςµοφ

(15+) που δθλϊνει κακθµερινι κατανάλωςθ φροφτων

και λαχανικϊν ςε ςχζςθ µε το 2009. Συγκεκριµζνα

καταγράφεται µείωςθ 10,0% ςτον πλθκυςµό που

καταναλϊνει κακθµερινά φροφτα (2014: 54,6%, 2009:

60,7%) και µείωςθ κατά περίπου 2,8% ςτθν κακθµερινι

κατανάλωςθ λαχανικϊν (2014: 62,0%, 2009: 63,8%).

Στθν Ελλάδα το ποςοςτό παχυςαρκίασ ςτον πλθκυςµό

(15+) ιταν 19,6% το 2013, ζναντι 19,0% ςτον ΟΟΣΑ.15

Επίςθσ, θ Ελλάδα βρίςκεται ςτθν πρϊτθ κζςθ µεταξφ

των χωρϊν του ΟΟΣΑ όςον αφορά το ποςοςτό των

υπζρβαρων παιδιϊν (περιλαµβανοµζνων και των

παχφςαρκων), ενϊ αυξθτικι είναι θ τάςθ του ποςοςτοφ

των υπζρβαρων και παχφςαρκων εφιβων τθ δεκαετία

του 2000 (OECD 2015).

Τζλοσ, ςφµφωνα µε ζρευνα τθσ Ευρωπαϊκισ Επιτροπισ

(2014), το ποςοςτό του πλθκυςµοφ που ςυµµετζχει

τακτικά ι αρκετά τακτικά ςε φυςικι δραςτθριότθτα

ζχει αυξθκεί ςε 31% το 2013 από 18% το 2009, ωςτόςο

υπολείπεται ακόµθ του µζςου όρου ςτθν Ευρωπαϊκι

Ένωςθ (ΕΕ-28: 41%).

Επιπτϊςεισ ςτθν υγεία

Αν και απαιτοφνται αρκετά χρόνια ϊςτε να

αποκαλυφκοφν οι πλιρεισ επιπτϊςεισ τθσ οικονοµικισ

κρίςθσ ςτθν υγεία του πλθκυςµοφ, ςτθν Ελλάδα

αρκετοί δείκτεσ υγείασ ζχουν αρχίςει να

επιδεινϊνονται. Πρόςφατεσ µελζτεσ υποςτθρίηουν ότι

τα πρϊτα χρόνια τθσ οικονοµικισ κρίςθσ µειϊκθκε το

ποςοςτό του πλθκυςµοφ που δθλϊνει “καλι” ι “πολφ

καλι” αυτοαξιολογοφµενθ υγεία (self-rated health),

από 71% το 2006 ςε 68,8% το 2011.18 Σφµφωνα όµωσ

µε νεότερα ςτοιχεία (ΕΛΣΤΑΤ 2015), το ποςοςτό του

πλθκυςµοφ που δθλϊνει “καλι” ι “πολφ καλι” υγεία

ζχει παραµείνει ςτακερό µεταξφ 2009 και 2014.

Ωςτόςο, ςτθν ίδια ζρευνα τθσ ΕΛΣΤΑΤ καταγράφεται

ςθµαντικι αφξθςθ (κατά 24,2%) ςτον πλθκυςµό θλικίασ

15 ετϊν και άνω (15+) που δθλϊνει ότι πάςχει από

κάποιο χρόνιο πρόβλθµα υγείασ ι χρόνια πάκθςθ (τα

περιςτατικά χρόνιασ νοςθρότθτασ αυξικθκαν από

39,7% το 2009 ςε 49,3% το 2014). Επίςθσ, τθν περίοδο

τθσ κρίςθσ αυξικθκε το ποςοςτό του πλθκυςµοφ (15+)

που περιόριςε τισ δραςτθριότθτζσ του λόγω

προβλθµάτων υγείασ (δείκτθσ Global Activity Limitation

Indicator) από 22,8% το 2009 ςε 29,8% το 2014. Η

ανοδικι τάςθ ςτθ χρόνια νοςθρότθτα του πλθκυςµοφ

δφναται να επιδράςει αυξθτικά ςτισ µελλοντικζσ

δαπάνεσ υγείασ και να επιβαρφνει τα αςφαλιςτικά

ταµεία ενϊ ενδζχεται να οδθγιςει ςε υποχϊρθςθ τθσ

παραγωγικότθτασ τθσ εργαςίασ.

Αξιοςθµείωτο είναι το εφρθµα ότι θ ςωµατικι υγεία

των παιδιϊν ζχει επθρεαςτεί αρνθτικά από τθν

οικονοµικι κρίςθ. Όπωσ αναφζρεται ςτθ διεκνι

βιβλιογραφία (βλ. Economou et al. 2014), το ποςοςτό

των γεννιςεων παιδιϊν χαµθλοφ βάρουσ (κάτω από 2,5

κιλά) ςτθν Ελλάδα ζχει αυξθκεί κατά 19% τθν περίοδο

2008-2010, γεγονόσ που ςυνδζεται µε µακροχρόνιεσ

αρνθτικζσ επιπτϊςεισ ςτθν υγεία και τθν ανάπτυξθ των

παιδιϊν.

Επίςθσ, ςφµφωνα µε ςτοιχεία που δθµοςιεφει θ

ΕΛΣΤΑΤ, ζχει ανακοπεί θ µακροχρόνια τάςθ µείωςθσ

τθσ παιδικισ κνθςιµότθτασ (κάνατοι βρεφϊν ζωσ ενόσ

ζτουσ ανά 1.000 γεννιςεισ ηϊντων).

Συγκεκριµζνα, θ παιδικι κνθςιµότθτα αυξικθκε από

2,65 το 2008 ςε 3,75 το 2014. Η εξζλιξθ αυτι

αποδίδεται αφενόσ ςτθν αφξθςθ κατά περίπου 10% των

κανάτων βρεφϊν κάτω του ενόσ ζτουσ και αφετζρου

ςτθν υποχϊρθςθ των γεννιςεων κατά 22,1% τθν

προαναφερκείςα περίοδο. Συγκεκριµζνα,

καταγράφθκαν 92.149 γεννιςεισ το 2014, ζναντι

118.302 το 2008 (που ιταν θ υψθλότερθ τιµι τθσ

περιόδου 1985-2014). Παρά το γεγονόσ ότι τα ςτοιχεία

αυτά δεν µποροφν άµεςα να αποδοκοφν ςτθν

οικονοµικι κρίςθ, θ αναςτροφι των προθγοφµενων

τάςεων αποτελεί ιδιαίτερα ανθςυχθτικό φαινόµενο.

Τζλοσ, οι επιπτϊςεισ τθσ οικονοµικισ κρίςθσ ςτθν

ψυχικι υγεία του πλθκυςµοφ είναι ςθµαντικζσ και

εµφανείσ. Για παράδειγµα, δραµατικι αφξθςθ

παρουςιάηει το ποςοςτό του πλθκυςµοφ µε

ςυµπτϊµατα µείηονοσ κατάκλιψθσ κατά τθν περίοδο

τθσ κρίςθσ (βλ. Kentikelenis et al. 2014, Simou and

Koutsogeorgou 2014). Το εφρθµα επιβεβαιϊνεται από

επιδθµιολογικζσ ζρευνεσ, ςφµφωνα µε τισ οποίεσ

καταγράφεται ραγδαία αφξθςθ τθσ µείηονοσ

κατάκλιψθσ από 3,3% το 2008 ςε 6,8% το 2009, 8,2% το

2011 και 12,3% το 2013.23 Όπωσ αποτυπϊνεται ςτα

ςτοιχεία τθσ ζρευνασ υγείασ τθσ ΕΛΣΤΑΤ, το 2014 το

4,7% του πλθκυςµοφ θλικίασ 15 ετϊν και άνω διλωςε

ότι είχε κατάκλιψθ, ζναντι 2,6% το 2009.

Στθν ζκκεςθ ςθµειϊνεται ότι το µεγαλφτερο τµιµα τθσ

ςχετικισ βιβλιογραφίασ καταγράφει κετικι ςυςχζτιςθ

µεταξφ τθσ οικονοµικισ φφεςθσ και του ποςοςτοφ

αυτοκτονιϊν (διαΝΕΟςισ 2016). Ωςτόςο, υπάρχουν

µελζτεσ που υποςτθρίηουν ότι δεν υπάρχει

ςυςτθµατικι και αυτόνοµθ ςχζςθ µεταξφ ανεργίασ,

ρυκµοφ ανάπτυξθσ και ποςοςτοφ αυτοκτονιϊν. Όπωσ

επιςθµαίνεται, ο κίνδυνοσ αυτοκτονικισ ςυµπεριφοράσ

αυξάνεται όταν υφίςτανται οι λεγόµενοι πρωτογενείσ

παράγοντεσ κινδφνου (ψυχιατρικζσ-ιατρικζσ

καταςτάςεισ), ενϊ οι δευτερογενείσ (οικονοµικι

κατάςταςθ) και τριτογενείσ (θλικία, φφλο) παράγοντεσ

επθρεάηουν τον κίνδυνο αυτοκτονίασ, µόνο όµωσ

εφόςον προχπάρχουν πρωτογενείσ παράγοντεσ

κινδφνου.

Πρόςβαςθ ςτισ υπθρεςίεσ υγείασ

Σφµφωνα µε ςτοιχεία του ΟΟΣΑ (OECD 2015) για το

2013, µόνο το 79% του πλθκυςµοφ ςτθν Ελλάδα είχε

ιατροφαρµακευτικι κάλυψθ. Το ποςοςτό του

υγειονοµικά αναςφάλιςτου πλθκυςµοφ ιταν το

υψθλότερο ςτον ΟΟΣΑ και οφειλόταν ςτο υψθλό

ποςοςτό µακροχρόνιασ ανεργίασ και ςτθν οικονοµικι

αδυναµία αρκετϊν αυτοαπαςχολουµζνων να καλφψουν

τισ αςφαλιςτικζσ τουσ ειςφορζσ. Μάλιςτα, παρά τισ

προςπάκειεσ παροχισ ιατροφαρµακευτικισ

περίκαλψθσ ςτον αναςφάλιςτο πλθκυςµό, ζχει αυξθκεί

το ποςοςτό του πλθκυςµοφ (ειδικά των θλικιωµζνων)

που δθλϊνουν αδυναµία ικανοποίθςθσ των ιατρικϊν

και φαρµακευτικϊν αναγκϊν λόγω οικονοµικϊν

προβλθµάτων (Kentikelenis et al. 2014, διαΝΕΟςισ

2016). Για παράδειγµα, 1 ςτα 6 άτοµα χαµθλοφ

ειςοδιµατοσ το 2013 διλωναν αδυναµία ικανοποίθςθσ

των ιατρικϊν τουσ αναγκϊν λόγω οικονοµικϊν

προβλθµάτων (OECD 2015).

Από τθν ζρευνα υγείασ για το 2014 τθσ ΕΛΣΤΑΤ (2015)

προκφπτει ότι χρειάςτθκε και δεν είχε τθν οικονοµικι

δυνατότθτα να λάβει: α) ιατρικι φροντίδα ι κεραπεία

το 13,9% του πλθκυςµοφ θλικίασ 15+, β) οδοντιατρικι

φροντίδα ι κεραπεία το 15,4% του πλθκυςµοφ 15+, γ)

υπθρεςίεσ φροντίδασ ψυχικισ υγείασ το 4,3% του

πλθκυςµοφ 15+ και δ) τα φάρµακα που του είχε

ςυςτιςει ο γιατρόσ το 11,2% του πλθκυςµοφ 15+.