27(3), 199-212 Tap chf CAC KHOA HOC VE TRAI BAT 9-2005

A A /'\./ A ? . /

XAY Dl/NG H~ THONG THONG TIN QUAN L:Y TAl NGUYEN MOl TRVdNG

TRAN vAN Y, NGO DANG TRi , NGl.l'iEN ouc HIEN, NGl.l'iEN CONG HIEU, NGl.l'iEN THANH TUAN, NGUYEN HANH QUYEN

I. M 6 DAU

Hi~n nay v i ~c su dung, quan ly tai nguyen vii moi tnro11g phu thuoc hoan toan vao cac quan sat trl1C quan cua con ngu·ai. Cac tai li ~u , dfr li ~u , thong tin thu du·Q'c ngay cilng nhieu, ngl1a i quan Jy tai nguyen moi trl1ang ngay cang phai doi m~t voi v i~c ll1u tril , xu ly thong tin phuc vu cho v i ~c ra qu ye't d!nh. Kinh nghiem cua nhieu nl10C tren the' gioi cho thay chi c6 con dvang so h6a, lam vi~c voi dfr lieu SO, XU Jy tU' dong moi CO the' dap Lrn g dl1Qc nh u•ng thach th vc dang dftt ra. H ~ thong tin dia I)' (G IS) ra doi cho phep quan ly, xu ly cac dil li eu khong gian (dang dfr li ~u dl1ac tham chie'u trong khong gian chie'm khoang 75-80 % cac l o~ i

dCi' li ~u hi ~n c6) Ia mot ti e'n bQ khoa hoc ky thuat qu an tr<:)llg, g6p phan giai qu ye't van de quan 15'. tai nguyen moi twang c6 hi ~u qua. Nhieu nvoc da xay dvng cftc ca sa dil li eu (CSDL) quae gia, cung voi dtc cong cu xu ly dil I i ~ u , chi e't IQC thong tin tren co so li en ke't cac phan men CSDL truyen thong voi GIS phuc vu trvc ti e'p cac nha quan ly t<li nguyen mo i truang va cong dong ngl1a i su dung. C6 th~ n6i, v i ~c nghien cvu xay dvng he thong thong tin quan I)' tai nguyen moi tw ang (HTQTM) tren nen GIS linh hoat, g{m voi cac mo hinh danh gi[t vii dv bao, giup cac nhii hoach dinh chinh sach, dtc nh ii quan ly ti e'p can va xu ly cac thong tin c6 lien quan de'n viec ra quye't dinh trong llnh vl1c minh quan ly mot each de dang vil ki p tha i lil m(l t d6i hoi cap bach khong nhilng cua nvoc ta, mil con cua nhieu nl1oc dang phat tri~n tren the' gioi [5 , 8, 9].

Bai vie't nay trinh bay m<?t so nhan thCrc khoa hoc lien quan de'n h~ thong HTQTM nh l1 khai ni~m ve thong tin , ve ban chat vii qua trinh ra quye't d inh trong quan ly tii i nguyen vii m(l t so ke't qua cua HTQTM da dvqc xay dvng phuc vu cong tac quan ly tii i nguyen moi twang tinh Quang Tri .

II . H$ THONG THONG TIN QUAN L y TAr NGUYEN vA MOI TRUONG vA MOT so

KHAr NI$M c6 LIEN QUAN

HTQTM dli'Q'c dinh nghia nhl1 Ia m<? t he thong c6 chCrc nang thong tin , gom trang thie't bi , do i ngu chuyen gia va dfr lieu, dl10C t6 chCrc M phuc vu cho v i~c quan ly doi voi nguon tai nguyen va moi twang nh ftm cung cap nhilng thong tin th ich hQp cho cac nh ii hoach dinh chinh sach, dtc nha quan ly tie'p can de dang cac thong tin c6 lien quan de'n cac quye't dinh phai dva ra trong Jtnh VU'C quan Jy cua minh (1 , 6, 7, 9, 10 1. C6 3 hqp phan chinh d u thanh HTQTM [7, 9, !OJ. Tlnr nhdt Iii cac phvong ti ~n ky thuat, trong d6 bao gom cii nhfrng phl1ong ti ~n thu nhan vii phan tich thong tin nhu vi~c so hoa ban do, thu thap dfr l i ~u thuc te', cung voi v i ~c phan tich dfr li ~u vien tham. Thu ha/ Ia co sa dfr

' ]i ~u xay dvng tlr cac ngu6n dil li ~u khac nhau gom d nhilng so li ~u thong ke, ban ghi vii nhilng dang dfr li ~u quan trac Khac. Tfnr ba Ia ye'u to con nguoi, do i ngu chuyen gia phai giai quye't m(lt !oat cac van de nhu ngua i nilo ra quye't dinh , vil qu ye't d!nh duQc thie't lap nhu th e' nao, nhfrng dang thong tin nao Ia d n thi e't cho nha quan ly vii chung phai duQc tr inh bay 6 dang th frc nilo, dong thai lam th e' nilo de nhilng quye't dinh d6 dugc chuyen tai tot nhat Mn ngua i ti1U'c hi¢n.

De c6 the hieu r6 han ban chat cua HTQTM, can lam r6 mOt so khai ni¢m quan trong c6 li en qu an trong quy trinh nh~n thfrc tlr dfr li ~u de'n khau ra quye't dinh (hinh 1 ).

I. Diili¢u

Oil li ~u duoc dinh nghla Ia nh ilng quan trac, nhilng thong so, nhilng d{:lc diem, nhilng tinh chat ca ban ve doi ti.J'Q'Ilg va the h i?n duoi 4 dang : 1) cfil li~u dinh danh (nominal) lil loai dfr l i~ u kh6ng th~

199

ocr lieu (data)

Th. T . ong tm (information)

T .Th, n t uc (knowlerl rre) ~

I Ra quyet dinh

I ( rlecision ,,.

~ Sieu tri thCrc (wisrlom)

Hlnh 1. Quy trinh nhan thfrc tlr dfr li¢u Mn th6ng tin , tri thfrc va sieu tri thfrc nhu mN phan

cua qua trinh ra qu ye't dinh i9J

sap xe'p theo CaC quy )uat s6 hoc, thuong dUQ'C dt:mg de 1116 ta ten cua d6i tUQ'ng, vi du nhU ten cac l o~ i da't , ten cac l o~ i tham thuc vat .. . ; 2) dfr li¢u Mln ttr (ordinal ) Ia loai dfr lieu duqc xap xe'p theo mot trat tLr tuong doi. Cac loai dat duqc dat ma so (code) theo cac dftc trung cua chung Ia mot vi du ve loai dfr li eu nay. Tuy nhien, do mau sac cua dat c6 the phan bi¢t theo bang mau Mun sell , cho nen dat con c6 the phan cap theo h¢ th6ng phan loai Munsell ; 3) dfr li¢u phan khoang (interval) Ia cac doi tUQ'ng dUQ'C phan cap va dung d [c gia tri tUong d6i gan cho cac cap, chinh vi vay cac quy luat so hoc c6 the ap dung doi v6'i loai dfr li¢u nay. Tuy nhien, cac cap dUOC phan ra khong dUQ'C quy chie'u cho nen kh6ng xac dinh dU'Q'C vj tri xuat ph[tt CUa cac ca'p ; 4) ctcr li¢u ty so (ratio) Ia d tc dcr li¢u phan cap, phan theo ty 1¢, hoac hieu chlnh theo lllQt dai luQ'ng duoc lay lam co so.

Ocr li¢u trong m (H s6 trtrOng hQ'p CO the Slr dung true tiep nhu Ia th6ng tin , nhung th6ng thuong dcr li¢u can trai qu a qua trinh xi'r ly, phan tich de' tr6 thanh thong tin boi vi dl'r li¢u c6 the' chi Ia cite thong so vat ly chi ti e't cua moi tnrang, trong khi d6 cac nha quan ly tai nguyen lai doi hoi cac thllng tin t6ng hQ'p hon sau khi da Xlr ly cac th6ng s6 tren . Ocr li¢u doi khi c6 th e' Ia qua chi tie't va manh mun nen can dUQ'C Xlr Jy trtrOC khi Slr dung. Ocr Ji¢u anh s6 chang han , d6i voi nhieu lllt1C dich Slr dung, Ia qua chi tiet, vi the can don gian h6a b&ng qua trinh phan loai . Ocr lieu c6 the' Ia nhfrng quan sat, do dac thuc te' duqc tien hanh trong qua khfr, trong khi d6 nhil'ng quye't dinh l~i mang tinh dinh huang cho

200

tuong lai, cho nen can chuyen d6i dcr li¢u thanh dang thllng tin dinh huang cho cii hi¢n t<;ti va tuong lai. Dfr lieu c6 the' d6c lap, khL>ng phu thu6c va nhieu khi mau thu iin voi thllng tin . Nhfrng du· li¢u djnh luqng thu duoc tub() cam ve tinh Ia mot vi du ve loai dcr li¢u d9c lap nay . Nhcrng gia tri Clla dfr li¢u thu dli'Q'C phu thu6c VaO dieu kien v~t Jy tha i die'm quan trac cling nhu dac diem ky thuat cua b6 ciim v¢ tinh , cho nen chung d6c lap d6i voi vi¢c ra quye't dinh ve qu iln ly tai nguyen va m6i twang .

2. Th6ngtin

TMng tin duQ'c sii dung hang ngay de' danh g i ~t

ve su vi¢c va su vat, tuy vay vi¢c dinh nghla chinh xac chung, hay dien dat vi¢c siX dung chung trong qua trinh ra quyet djnh viin g~p nhieu kh6 khan. Trong khu6n kh6 bai bao nay, thllng tin c6 the duoc dinh nghla Ia mN phan cua mN quit trinh duoc bat dau tu· dfr li¢u, ti ep theo Ia xii 15' dfr li eu de thanh th6ng tin nham thu nhan dUQ'C cac tri thilc , hi e'u biet r6 hon ve nhfrng dieu kien xung quanh cac van de, SlJ ki¢n can ra lJU)'et dinh .

Theo dinh nghla tren , thong tin c6 the' ctu·qc hi e'u nhv Ia nhcrng su ki en, y kie'n, kie'n thfrc c1e' nang cao tri thfrc cua ngvai nhan, lam cho ho c6 kha nang thvc hi¢n d tc c6ng vi¢c cu the, hay ra duoc nhu·ng quye't dinh quan ly tili nguyen m6i truong trong m6t hoan d nh ,cu th e'. Die'm quan trong cua djnh nghla nay Ia SLJ' li en ket giil'a thu nhan st1 ki¢n, y kien va kien thfrc v6'i st1 hinh th <'mh tri thfrc - co so de' hinh thanh nhcrng quye't dinh quan ly moi tnrang. Dieu de th a'y qua ctjnh nghla nay Ia chat lu·ong dw quye't dinh bi chi phoi ngay 6 nhfrng kh au dau tien voi vi¢c thu thap su kien va nhfrng y kien. Do d6 nha quan ly tai nguyen se chi tra chi phi cho nhfrng he th6ng th6ng tin phu h<Jp v6'i nang luc cua ho trong viec ra quyet djnh.

TMng tin Ia nhcrng tai li¢u, nhuTtg ket qua duqc chat loc tlr dfr li¢u, lam nang cao tri thfrc, hi e'u bie't Clta chu the ve kh[tch the, roi tlr db giup cho chLl the' dua ra cac qu ye't ctinh , hay thuc hi ~n nhO·ng hanh d9ng tftc d9ng Mn khach th e'. Thllng tin la mN hQ'p phan quan trong eLla m9t he thong th6ng tin , Ia ket qua dUQ'C chie't xu at tlr dfr I i¢u (h inh 1 ).

Phan tich , Xlr lY dcr li eu va chiet xuat nhfrng th6ng tin quan ly duQ'c ti e'n hanh trong m6i tru·ang h¢ thllng tin dia ly (HTTDL) Ia m9t xu the hi¢n d<;ti . Th6ng tin quan ly phu thu6c ra't ion vao ngfr ciinh quan ly. Nhfrng dfr lieu nao can dLfQ'C Slr dung, nhCing thong tin nao can ctuoc ctuc rut tLr do·

li eu, vil vi¢c siX dung nhfrng thong tin tren nhtr the' nilo, CUng nhtr nhfrng van d~ nilo ciin U'U tien quan tam V<l trong hoan canh nao thi d tC van d~ 1110i se phat sinh , d~u do ngtroi quan ly quye't dinh. Nhtr vay, qua trinh hinh thilnh do· l i~u nhtr giai do an anh v~ tinh, thu thap so l i~u thtrc te', h:.ty tv cac ban do chuyen d~ dtrQc so h6a ... , c6 th~ do mot ca quan voi sV hQp tac cua ngtrOi Slr dung thong tin thtrc hien, tu y nhien qua trinh xi! ly dO' li¢u tho thilnh thong tin quan I)' thong thlfong do ca quan siX dung thong tin tlllfC hi en, VOi SU' tham gia trLI'C ti e'p CUa cac nha quan ly tai nguyen.

3. Tri tbti'C va sieu tri tMrc

Tri thfrc c6 the dtrac djnh ngh'ia nhtr Ia cac hieu bie't v~ nhu·ng nguyen ly, cac qua trinh do cac di~u kien 'chi ph6i , la SU' thay d6i cua d6i tuang .. . Tri th(rc v~ mot qua trinh hay m()t trang th[ti c6 ngh'ia Ia v6i nhu·ng hi e'u bie't cua minh, con nguoi c6 the tao ra nhO'ng mo l~inh cua chinh nh O'ng qu[t trinh ho~tc trang thai d6 ; c6 the Ia 'mo hihh khai ' ni ~n-i ,' mo hinh dinh nghi'a va c6 th ~ li djnh rinh li o~c dinh llfQng. Mo hinh t6ng quat Ia nhfrng: m6 hinh thOng du ng, c6 the dinh nghi'a va m6 ta dvac cac qua trinh hoac nhfrng di~u kien dtr6i dang t6ng quat, nhung khong the' dCmg cho c[tc tnrong hop cu the' ne'u thi e'u d tt tham sci dia phua ng cho nio hinh. Tuy nhien , khi cfin hinh th ::mh m() t quye't dinh cu the' cho mOt dia phuong nao d6, c6 th e' dtra vao !110 hinh gia trj cua cac tham sci phan anh di~u ki~n dia phtrang d6 , vi the' tri thfrc con dtrQc djnh nghi'a nhlf Ia str hieu bie't mot each tha'u d~1o cac qua trinh rieng biet de' xay dlfng hay dia plwang hoa nhC'rng mo hinh chung vao mot d i ~u ki¢n cu the'.

Sieu tri th(rc (tam dich tCr thuat ngO' tie'ng Anh wisdom) CO the hieu Ia SU' da nh gia , SU' thong thai v~ ciic luc va cac ye'u tci anh huang de'n hoiln d nh hay lam thay d6i nhu·ng dcii ttrong khac nhau ca'u th<'lnh t6ng th e' moi tnrong . Sieu tri th(rc la d'lnh cao eLla tri thuc mil nhieu ngLroi mong mu cin, nhung chi mOt sci it nguoi c6 th e' dat t6i . Sieu tri th(rc Ia ti ~n d~ de' c6 duqc nhu·ng ky nang hoan h ~io, hi e'u bie't sau s{tc 6 dau c6 th e' (rng dung duqc mo hinh , va ne'u lllO hinh dU'OC ap dung thi vi¢c Slr dung chung phai nhu th e' nilo . Chung ta chiu ap luc de' ra qu ye't dinh , vil hilnh dong du·a vilo nhO'ng hi e'u bie't dUQC coi lil d[iy di't cua minh , nhung nhi ~u khi nhu·ng t[IC d()ng Ill' qu ye't dinh a'y VU'QI ra ngoai tam khong che' bai sLr thi e'u hut v~ sieu tri thCrc ciia chinh chung ta.

III. QUAN LY TAl NGLJYEN MOl TRUONG

1. N(Ji dung quiin lj tai nguyen m6i truimg

Noi dung cua v i ~c quan ly tai nguyen moi tmong rat phong phu va da dang, tuy nhien c6 the g6p thilnh ba nh6m : I) hinh thanh ke' hoach chie'n JU'ac, 2) quan Jy giam sat, 3) quan Jy tac nghi ~p .

a) Hinh thanh ke ho?ch chien IU<;Jc (qui!m !y dai h<;m)

Hinh th ilnh ke' hoach ch ie'n luqc duqc dmh nghi'a la vi¢c lap ke' hoach theo nhO'ng dinh huang tuang lai, thcing nh a't hilnh d()ng thong qua vi¢c lien ke't cac muc ti eu dai h~n va buy dc)ng cac nguon lU'c de' dat dU'Q'C nhi:i'ng muc tieu nay. Ke' ho~1ch chie'n llfQc dLrac hoan thanh nho vi¢c xay dung mcii lien ke't gifra cac d6i tUQ'Il g vil muc tieu , thi e't lap mot co cau thich hop de dat du·oc nhfrng muc ti eu, cung v6i v i~c thi e't lap nhfrng muc tieu cho tung bo ph an trong toiln bQ kh6i I ien ke't. Dang hoat dong nay , trUOC he't li en quan de'n SU' chi dao Chung, qu i(n ly dai han Va VI mo Clla !11Qt dan vi.

Hinh thanh mc)t ban ke' hoach chie'n luQc ciin th ie't thu thap dfr li ~u li en quan de'n toan bo moi tru·ong (tu· nhien , kinh te', xa hoi va chinh tri ), lien ke't cac muc ti eu vil huy dQng ci'tc ngu6n luc-duqc thuc hien. 6 day, bao g6m cit vi¢c d[mh gia su· thay ct6 i c6 th e' xay ra trong tua ng lai, c[tc tac dong CLla nhu·ng thay d6i nay anh hu6·ng de'n m6i I ien ke't M thlfc hi¢n, di ~u chlnh cac muc tieu chie'n IU'Q'C thich frng v6i su xua't hi~n ciia die ye'u to va su kien m6i . Chinh vi vay, viec lap ke' hoach chie'n luQc can c6 lllQt luqng thong tin rna rong han nhfrng thong tin dung M tao ra su li en ke't thuc hi ~n cac muc ti eu ch ie'n I UQ'c.

Ke' hoach chie'n luac chiu ra't nhi~u t[tc dong tv moi trtrong ben ngoai v6i rat nhi~u ye'u t6 khong nam trong pham vi kh6ng che' cua kh cii lien ke't vil nhi~u ye'u t6 khong the dlf bao n6i. Lap ke' hoach chi e'n Ju·Qc doi hoi siX dung nhfrng m6 hinh c6 kha nang di ~u chinh nhfrng tac d6ng tlr nhfrng linh VU'c mang tinh dot bie'n, hoftc khong the' du b[to duoc, thong thuong d.n toi su tro giup cCta nhfrng mo hinh phi cau true.

Nhin chung, do thong tin dUQ'C dung trong quy hoach chie'n lu:oc c6 do ph£m giiii khong gian th£tp, dinh tinh vil muc dQ khai quat cao. Doi v6i qu y hoach chie'n IUQc, vi~c ma rong ciia th6ng tin Ia

~ di~m quan tr<;mg nh[tt d n duoc can nh~c va xem xet. Nhfrng d<;tng thong tin lieu bi e'u dUQC Slr dung

201

trong quy hoach chie'n lUC)'c bao g6111 : l ) th6ng tin xac xua't thong ke do T6ng cue va cac Chi cue thong ke thu thap v€ die l!nh vt1c ho<;tt d6ng khac nh au cua cong dong. Yien tha111 va GIS Ia nhfrng c6ng cu tang wong nang tu·c cho viec thu thap cling nhu nang cao do chinh xac cua thong tin ; 2) nh frng th6ng tin gial11 sat dien r¢ng chu ye'u duoc thu thap bitng v¢ tinh . Vien thi1111 cung voi cac nghien c(ru tren mlt dat Ia co sa cua phan ian nh frng chuang trinh gial11 sat tai nguyen m6i truong ; 3) th6ng tin ngh ien cfru duCJc thu thap tu nguon tai li eu va xua't ban phflm v€ th6ng tin kinh te', xa h6 i, chinh tri,... •

b) Qu!m /y giam sat (trung h<;~ n)

Quan i)l gi[tm Sat CO nhi¢111 VU bie'n nhfrng 111UC tieu chie'n luCJc, nhfrng ban ke' ho<;tch thilnh nhfrng chuang trinh hilnh d6ng cho cac b¢ phan cua m6t co quan (t6 chfrc), tuong frn g voi cac nhu cau hi~n tai va tuong iai cua t6 chfrc v€ dtc nguon tai nguyen. Vi the' n6 bao gom ke' ui vi¢c ti i co ca'u cac don vi de' thUC hi¢n cac JllUC tieu da de ra, sap xe'p cac nguon tai nguyen quan trQng nha111 dat dUC)'C CaC m1,1c tieu da de ra, dong tha i dam bao cac . b¢ ph~n hCJp ph an tie'p tUC duy tri hoat d6ng a JlllrC CO hieu qua cao nh a't. Day Iii cac hoat d6ng mang tinh chie'n iLrC)'C va chie'n thuat I ien quan de'n quan I)' trung han.

Quan ly giam sat c6 li en quan t6' i ca hai i!nh vue, vua Ia toi uu hoat dong cua toan b¢ khoi lien ke"t de' thuc hi¢n ke" hoach chie"n IU"C)'C, vua duy tri cac nguon luc de' dam bao kha nang ton tai cua khoi iien ke't va m6i truong tuong tac v6i n6 trong m6t thai gian dai. Ne"u cac hQp phan cua khoi li en ke"t bi roi loan se gay nen tac d6ng tai nguon iuc ella cii kh u vu·c , vi vay d n can doi gifra cac nguon tili nguyen m6i tnrong vii sue san xua't ngay tlr trong ban quy hoach chie"n iUQ'C. Quan ly giam sat it I ien quan Mn nhfrng lllUC tieu chung cua ke" hoach chi e"n Ju·Qc, nhung n6 t~p trung true tie"p giftm sitt khoi I ien ke"t nhu· mot t6ng the' va cac moi tuong tac cua n6 v6i m6i truong. Quan iy giam sat, do d6 I ien quan chu ye'u de'n cac th6ng ti'n cua n¢i b6 vii cac th6ng tin tt:r ben ngoil i ve m6i tnrong mil trong d6 khoi I ien ke't van hilnh ; I ien quan de'n cii vi¢c duy tri nguon tili nguyen va hoat d6ng san xua't hang hoa, c6 ngh!a Ia n6 can ke't hQp cac nhu cau cua khoi li en ke"t v6i nhfrng nh6m vil nhfrng kh6i li en ke"t khac trong m6t t6ng th e' va n6 con li en quan chat che voi qua trinh ra quye"t dinh .

Quan iy giam sat c6 lien quan de"n vi¢c du bao nh u·ng ~inh huang xay ra trong tuong iai do nh frng

202

hoat d¢ng cua khoi lien ke"t tao ra, nhu vay n6 danh gia nhfrng qu ye"t dinh da duCJc t6 chfrc d6 iua chc_m. Nhfrng dt1 bao anh huang can dugc xay dung tu nhfrng 1116 hinh dinh luc;rng ve cac lj U ~l trinh dang va se xay ra, n6 do i hoi phai c6 nhfrng th6ng tin dlnh luQng d n thie't cho m6 hinh . Quy m6 va chat Iuong cua th6ng tin phai c6 su tuong th ich v6i cong vi¢c danh gia cac t[tc dong cua cac quye"t dinh tlr nh frng don vi quan iy. Quan ly giam sat d6i hoi nh frng thOng tin dinh tinh va dinh IUQ'ng v6i d¢ phan giai th ich hop de' du dieu kien dua ra nhfrng th6ng tin bao quat, n6 i b¢ ta i tung don vi quan iy nho nha't cua ca khoi lien ke't.

Quan ly gia111 sat Iii quan iy a cap d6 cao ha n quan ly cac don vi san xua't. D6 Ia bac quan iy dau tien CO kha nang nghien ClrU van de suy thoai til i nguyen th6ng qua trinh duy¢t cua tung don vi san xua't, v6i nh frng hoat d6ng q la m6t don vi c6 anh huang t6i nh frng don vi khac, th6ng thu·ong Ia tai nhfrng tha i die'l11 khac nhau. Qlian ly giam sat, vi th e" do i hoi phai c6 co s6 dfr I i ~ u char che, vil nhfrng 1116 hinh du bao de' danh gia ti €111 nang tac d6ng vii duy¢t lai nh u·ng 111 uc tieu chi e'n thuat nham dieu chlnh quan iy giam sat doi vai cii khoi lien ke't. Do qua trinh nily bao go111 ca vi¢c giai quye't d tc 1110i xung d¢t gifra nh frng don vi san xua't cua cii khoi I ien ke't, cho nen thuong doi hoi su chinh xac, chi ti e"t va dinh IUQ'llg cua thong tin.

Dieu quan trQng Ia su tie'n b6 cua khoa hoc c6ng ngh¢ trong llnh vue vien tham vil GIS da mang lai nhfrng loi ich to ian cho quan iy dieu hanh. U n dau tien quan Jy giam sat CO dUQ'C nh frng c6ng CU can thie't de' danh gia ch ~t che t6i tung don vi san xua't, nho nhfrng th6ng tin nay hinh th ilnh nen cac ke' ho<;tch chie'n th uat th ich (rng tot hon de'n tung don vi san xuat,nhu vay se g6p phfin cai th i¢n t6ng the' va duy tri cac nguon luc cua t6 chfrc, cua ca khu vue.

c) Quan ly thljc hi{?n (tac nghi{?p)

Quan ly tac nghi¢p. li en quan tai nh frng quye't dinh hilng ngay, do i hoi phili quye't dinh niu1n h, thuong tai chiS nho si1 dung nhu·ng th6ng tin n6i b¢, ho~c nhdng su kien vua dy ra. Yi¢c nily c16 i hoi nhfrng m6 hi nh c6 kha nang siX dung ngay de' CO th e' giai qu ye't dU'Q'C nhli·ng SU ki ~n lllOi xuat hi¢n. Nhfrng thong tin duoc yeu d u cho quan 1)1

thuc hien (tac nghiep) c6 d6 phan giai cao, nhung d6 cling Ia nh frng th6ng tin don gian vi cac quye't cli nh a day lll(lng tinh tlrC thai VOi vi¢c Slr dung nhu·ng m6 hinh mang tinh kinh nghi¢m.

Moi quan h~ gifra cac loai hinh quan ly va nhfrng thong tin tu'ong (rng can thie't cho chung c1Lrqc trinh bay a bdng 1. Theo d6 , thong tin sil dung cl1o muc dich quan ly thay d6i tuong frng theo cap quan ly cao dan tlr ca'p co sa de'n toan b<;> t6 ch(rc. G!p quati ly cang cao thi thong tin cang mang tinh t6ng hqp va c6 dinh lw6ng han , nhung cling thie'u chi ti e't hon. Noi dung cua thOng tin

ci1ng thay d6i cung v6i Sl1 thay d6i cua cap qu an ly tlr tha'p len cao, cap qu an ly cang cao thi thong tin tra nen phu thu¢c han vao ngu6n thong tin tlr ben ngoai, 'mang tinh du bao hon, chu quan va dinh tinh hon, duoc don gian h6a ve s6 Iuong va mlrc do bi e'n dQng CUa CaC ye'u tO it di, CaC cau hoi ve SU'

thay d6i theo thai gian Clla cac t[tc nhan dUQ'C d[tt ra va tra nen rat kh6 khan cho v i ~c du bao.

Bdng 1. Moi li~n h~ giiia ho~t di?ng quan ly va cac thui?c tinh cua thong tin 191

Dac die'm Cac hoat dong quan ly ci'ta thong tin

Pham vi Do chinh xac Mfrc d9 chi tie't True thai gian Nguon Dang dfr li eu Mo hinh ra quye't dinh

Quy hoach chie'n luqc

· Quoc gia, toan d u Do chinh xac chung cao

Binh thuang Du bao

Chu ye'u tv ben ngoai Dinh tinh

Phi d u true

2. Qmi trin/7 ra quyei dinh trong quiin lj t;li ngL~yen m6i tnrimg

Yi~c ra quye't d!nh trong qu{l!l ly tili nguyen vii. moi tmang ra't da dang, tu y nhien c6 the' khai qu[tt thanh c[tc bu6c : I) lua chon mo hinh thich hop cho cac SU' kien , 2) thu th fl p nhli·ng thong tin can th iet phuc vu thong so hoa 111 0 hinh, 3) su· dung mo hinh da duoc thong so ho[t M l~ra chon qu ye't dinh vii. 4) ra quyet dinh

a) Ll!a ch9n m6 hinh thich hqp

Viec dfiu ti en doi v6i hoach dinh chinh sach Iii. nh il qu ~i n ly ph ~ii nh£m thu·c dUQ'c tam quan tn;mg ci'ta qu ye't dinh 111inh se dua ra tv d6 tie'n hilnh tim kie111 vii. phat hi ~n thong tin. Van de ph[tt hien thong tin nay si nh khi mot tap tin ve su ki ~n vii. chfrng Clr a trong mot SO ngil canh CO nhfrng Jech lac so v6 i nhu·ng gi se xay ra , vi du su ki~n vil chfrng' cfr bie'u hien su khac bi~t so v6i binh thuong. Drtc bi~t , v i ~c tim kie'm thong tin c12tt ra khi c6 nhi.eu phuong [m dar ra cho cac nh il hoach dinh ch inh sCtch lua chon.

So li eu vii. su kien c6 th e' duoc time hi ~n thong qua cac hop dong, nhung cling c6 the' thu th:lp tv nhieu nguon khac nhau. Tu d6 , nguoi quan ly tili nguyen se c6 cac co h9i de' lua ch<;>n mo hinh thich hqp. Nguoi quan ly tai nguyen c6 the' can nhieu thong tin de' kh[ti quat het moi khia canh cua su

Quan ly giam sa t Quan ly tile nghi ~p

Yt:mg Khu vue Do chinh xac khu vue cao Do chinh xac khu vue cao

5-IOOm O,Ol-2m Du bao

Noi bo, tv ben ngoai Djnh luQ'ng

Ca'u true

Hi~n thai Noibo

Dinh tinh & dj12_h Iuong Ca'u t~·uc & phi cau true

v i ~c tru6c khi lua chon mot mo hinh thich hop str dung M ra qu yet clinh. 6 giai doan nay mo hinh chua dtroc thong so h6a.

b) ThOng so h6a hoa mo hinh

Mo hinh t6ng quat tru·oc he't d n duQ'c thong s6 ho[t de' t:,to ra mo hinh mang tinh dja phu·ong, sau c16 can ti en hanh thi'r nghi~m v6i ciic tap dli' I ieu khac nhau de' d{ml bao d6 lilmo hinh thich hqp cho v i ~c ra 1119t quyet d!nh dung clan. Cfin c6 du dil lieu de' ti en hanh dia phuong h6a mo hinh , cho nen trong nhieu twang hqp d n thu th ap b6 sung thong tin , khac phuc su khong day du thong tin cho cac thOng so cua 1110 hinh da chon, hoac thay d6i 1110 hinh , hoac qu ye't dinh dung mot 1110 hinh kh k Qua trinh chon mo hinh va thong so h6a thU'c chat Ia mOt qua trinh lap duqc time hi en cho den khi ch<;>n duqc m¢t hay mot so 1110 hinh thich hqp cho vi~c ra quye't d!nh.

c) Xac ainh cac il!a chon ae ra quyet ainh

NhC'rn g mo hinh sl'r dung de' ho tro cho viec ra qu ye't dinh cling can duoc thong so hoa tru·ac khi su· dung chung cho mot dieu ki ~n cu the'. Tv d6, ngua i quan ly sl'r dung nhfrng hi e'u.bie't, ki e'n thfrc cua minh cung v6i ket qua danh gia cua cac mo hinh de', c6 the' dua ra cac quyet dinh chinh xac. Thuong ket qua thu duqc Ia mOt !oat phuong an ra quyet dinh cung phu hqp v6i dieu kien hien tai, va ·

203

can chon mot phuang an M ra quye't dinh . Viec lua chon tie'n hanh theo cac tieu chi sau : 1) sv lua chQI{ c6 giai quye't dw;c van de d~t ra khong ? 2) c6 kha thi ve m~tt ky thuat, kinh te', va trien khai khong ? 3) c6 tho a man voi dieu ki~n thuc te' chung va phil hap voi ca so phap ly khong ? 4) c6 dap frng yeu cau ve thai gian cua cong dong khong ? 5) nhfrng ai bi tac dong, va tac dong nhu th e' nao ? 6) cong dong se c6 ph an frng nhu the' nao tru6c qu ye't dinh nay ? 7) chi ph i, loi ich cua c6ng dong va moi truong cua quye't dj nh nay nhu the' nao ? Tren co s6 can nhac lQi ich va thi¢t hai cua moi giai phap, nguoi ra qu ye't dinh se chon mot trong so d6.

d) Llfa ch9n phUcJng an

Thuc hi ~n lua chon phuang an ra qu ye't d!nh Ia m(lt vi¢c lam ph(rc t~tp do : I) c6 nhie'u each quy chi{u , VI trong rat nhieu trll'Ong hop, ke't qua dlJ'Q'C do khong chi bang m(l t bie'n, ma Ia m(lt so bie'n. Thong thuong c6 nhfrng tham so khong the dinh luQng duQ'c, boi vay su lua chQn duoi m(l t g6c d(l nao day se mang tinh chu quan , khong de dang thuc hi¢n ; 2) c6 m(lt mfrc d6 kh6ng clu)c c/u)n

nhc[/ dinh ci{a CGC anh hudng do SU' lua ChQn CaC phuang an khac nhau tao ra. Mfrc khong chac chan nay cung d t kh6 dinh luQ'llg ; 3) xung dot do quan diem U'U ti en cua nguoi lua chon tao ra. Trong su lua chon thuong ham chfra nhfrng mau thuan do quan diem UU tien cua cac t6 chLrc, CaC nha quan ly, hay cac nhan vien t:;to ra. M(lt su lua chon c6 the c6 IQ' i cho mOt t6 chuc, nhung dong tha i cung dn can nhac !Qi ich cua nhu·ng bo ph an kh~tc M khttc phuc nhfrng xung dot dang nay ; 4) can kie17l soclf viec ra quye't dinh. Chua ra quye't dinh khi qu ye't dinh d6 chua hoi tu du ca sa. Do d6 truoc khi ra quye't d jnh can xem xet : c6 du thong tin dn thie't trong suot qu y trinh ra quye't djnh khong, c6 du nguon ta i chinh de' ra va thuc hien quye't dinh khong, c6 Iuong he't cac tinh huong bat ngo c6 the' dy ra khong, c6 khil nang thu hoi qu ye't dinh khOng, va gia ph{ti tra d€ thu hoi quye't d!i1h Ia bao nhieu.

a) Cac lo?i m6 hinh va quyet cJinh

Mo hinh va qu ye't d!nh c6 the dUQ'C xac dinh bai cac dac diem n1ang tinh cau true va phi cau true cua ch un g. Cac lllO hinh va quye't dinh phi Ciill

tnic bao gom vi¢c phan do~m true giac, ph [tn doan chung; Va SU tU kh~tlll pha ; dieu do luon di kem VOi nhfrng thu nghi¢m va nhfrng loi phat sinh . Thong tin dung M ra qu ye't djnh phi cau true thuong 6 dang dinh tinh han Ia d!nh lt.rqng va c6 the rat ma

204

ho. Nhfrng quye't dinh dang nay mang tinh don le va rat hie'm khi l~p lai nhiing m6 kieu cua nhiing quye't ct!nh trt.roc, do v~y rat kh6 khan M mo hinh h6a chung. Nhfrng thu(lc tinh ca ban cua chung c6 the li~t ke: 1) khong the dt.ra vao thanh doi tll'Q'ng de phitn tich khoa hQC ; 2) nhin chung d(l chinh xa.C va muc do tin cay thap, nhieu khi rat ma ho ; 3) khong the' dt.r b[to chinh xac duoi g6c do khoa hoc ; 4) dap frng v6i nhiing anh huang tlr ben ngoai, rat kh6 c6 the' du bao, d6 chinh Ia tinh mem deo cua loai m6 hinh va quye't dinh nay ; 5) c6 the lien ke't cac ye'u tO va Chung thUc SU kh6 khan cho vi¢c djnh [UQ'ng.

Mo hinh va nhfrng quye't dinh mang tinh du true duac xay dung tren nhfrng nguyen tac logic. Chung thuong dt.rqc d!nh lu·qng va Ia nhfrng llnh VU'C CO dau ra OUQ'C xac dinh r6 rang, mang tinh ph6 bie'n , l~p lai va cho phep mo hinh h6a. Nhfrng thu(lc tinh cua n6 Ia : I) c6 the tr6 thanh doi tuqng cho phan tich khoa hoc ; 2) doi hoi d(l phan giai, tinh chinh xac va d6 tin cay cao ; 3) c6 the xac djnh duqc ; 4) khong the thuc h i¢n ngoai khuon kh6 1110 hinh ; 5) khong the de dang doi ph6 voi nhil'ng tac dong ben ngoili.

Mo hinh ca'u true cung c6 the' Ia d!nh tinh ho2tc djnh lt.rqng. Mo hinh djnh tinh dt.rQ'c dien giai chat che, log ic cac doi tUQ'ng mo hinh dt.rac cau true hoa de' phan tich . Mo hinh dinh !UQ'ng, dUQ'C toan hoc hoa cac tham so bang nhil'ng dii li¢u djnh luang, Ia nhiing mo hinh duQcdu true hoa cao . D6 chat che cua dii li ~u cilng cao, duong nhu tinh ch ~t che va hQ'p ly cua ke't qua cang Ion.

IV. HTQTM TINH QUANG T~

HTQTM Quang Trj duqc xay dung tren ca s6 GIS go111 hai hQ'p phan, m(lt Ia co so dfr li ¢u (CSDL) luu gifr dii li¢u khong gian va hai Ia tap hOp cac c6ng Cll dung de quan ly, Xlr ly d tC dfr Ji¢u do chi e't xuat thong tin dung ChO 111UC dich qu i(n ly tai nguyen va 111oi twang. Hinh 2 trinh bay 1110 hinh khai nie111 chung ve GIS vil frng dung trong viec xay dung m(l t HTQTM .

Xay dung mot HTQTM trong moi twang GIS tie'n hilnh theo 2 bu6c chinh : 2) xay du·ng CSDL vil2) hinh thilnh c~tc 1110 hinh xu 15' dil' li¢u phuc vu cong tac quan ly tai nguyen moi truong [2].

1. Xay difng CSDL bao gom 2 v i~c : thie't ke' va hinh thilnh CSDL. Trong vi¢c thie't ke' CSDL can thie't tra loi duac cau hoi xay dung 'ca so dCi' li ~u

f '\

Dau vao Dau ra

Du lieu ti:r ban do H¢ thOng Thong tin Dja ly LJ (GIS)

Dfr lieu St'r ly dfr Ltru trlt, Tfnh toan Trlnh bay

dieu tra [ Ban dO J li~u dAu ... tlm kiem ... va phan va tao ra

~ tfch dfr li~u ... san pha:m vao va quan ly +

Dcr lieu khao sat tht1c dja

DCr li~u vien tham

DCrlieu ti:r ca sa kha.c

~t Nhung He '

thong Thong tin Dja ly

khac

dCr lieu

t SLr d~mg giao

dien (bien t~p, hoi ctap, tra Ioi, hc;>c .. . )

~~ L:J Cac phAn Bieu b~ng

mem thong ke va mo hlnh ben ngoai

Dau vao cho mo

hlnh

' r Hinh 2. Mo hinh chung ve GIS

cho muc dich gi, c6 dn ke't noi v6i cac h ~ chuyen gia va mo hinh danh gia du bao khong. Muc dich cua vi~c xay dung CSDL GIS Quang Tri Ll phuc vu quan !)' tai nguyen va moi tw ang, ttr d6 ty I ~ ban do l :50 000 chung cho toan tinh dm;tc ch<;m ; cac dfr li¢u thong ke ttr ca'p xa den ca'p huy~n dl!c;IC thu th ~tp .

Hinh thanh CSDL GIS gom c6 cac nQi dung sau : a) nhap dfr lieu , b) bien tap hinh thanh CSDL, c) xi'r I)' dfr l i~u va d) xuat ket qua. Sa do cong ngh~ cua v i ~c xay dung va su dung mQt CSDL GIS trinh bay 6 hil;h 3. Nh(lp dii lieu !a cong doan ton kem ve thai gian va nhan luc nhftt. Cac dfr li ~u phi khong gian c6 the' nhap trl!c tie'p b&ng ban phim. Dfr li~u khong gian, thong tJlU'ang dt1c;IC nhap theo hai each : Slr dung ban so h6a, quet va so h6a tren man hinh. Dfr l i ~u so nhu anh ve tinh duQc d9c trll'c tie'p tn~n phan mem GIS. Cac dfr li eu anh khac c6 the nhap bfmg thi e't bi quet. MQt each thu thap dfr l i ~u khac, rat ph6 bie'n 6 d tc nu6c da xay dung duc;~c cac CSDL chu yen dung, Ia v i ~c chuye'n, cac dfr l i ~ u so can thie't san c6 vao CSDL GIS du kie'n xay dung. De' ti e'n hanh nh ap dl'r l i ~ u can c6 die thie't bi (ph an cling) cung v6i cac bQ phan mem tua ng thich. T6 ch zi:c dCl' lieu gam hai v i ~c chinh bien tap noi dung

va bien tap tin h9c cac du·Ji~u da duac nhap vao. Bien tap noi dung c6 nhi~m vu xem xet lai toan bQ dfr I i~u du hay con thie'u, nhfrng noi dung nao cua CSDL can b6 sung. Bien tap tin h9C duc;~c tie'n hanh nh:im kie'm tra lai cac loi do s6 h6a. Kie'm tra mlic d¢> kh6p gifra cac 16p dfr l i~u , Jay ttr cac nguon khac nhau va thuc hi~n cac bi~n ph[tp khac phuc Ia nht:i'ng nQi dung chinh cua bien tap tin h9C. San pham cuoi cung cua vi~c xay dung CSDL Ia mQt CSDL GIS dtrQc ho~m

thanh dung nhu yeu du da thie't ke' va san sang cho giai doan xfr !)', chie't xuat thong tin quan ly.

2. Xu If dii lifu Ia bu6c quan tr9ng nha't cua vi~c xay dun.g mQt HTQTM. Xu l)' dfr l i~u ·duc;~c

cftc nha quan Iy tai nguyen moi tnrang dat ra. Cac nha chuyen mon, v6i kie'n thlic ve tai nguyen moi truang ling dung nhfrng chlic nang cua GIS san c6 hoac lap trinh them hoac lien ket voi cac phftn mem d<;>c l ~p v6' i GIS khac M giai quyet cac van de giup cac nha quan ly hoach djnh chinh sach va dua ra cac quyet dinh. Doi v6'i CSDL GIS Quang Tri , giai quye't cac van de d~t ra cua qu ~-ln ly thong qua cac he chuyen gia, va truy van ttr h~ thong tin Ia chinh , ngoai ra phan mem dLr bfto ngap Jut cling dvQc lien ke't v6i CSDL GIS. De' c6 kh~ti niem

205

chung ve ca.c chfrc nang cua mot GIS, duai day trinh bay t6m tilt mot so chfrc nang chinh.

a) Chuc nang chuyen a6i d[! li~u gom hai noi dung chinh. Thfr nhat, chuyen d6i luai chie'u cua ban do, trong 'h¢ thong dfr li eu Quang Tri cac dfr li¢u ban do c6 the chuye'n d6i qua li;ti trong cac h¢ t9a d¢ GAVS,

UTM va luai vuong. Thfr hai , dfr lieu· c6 the chuy,e'n d6i tv dinh dang vector sang djnh dan_g raster va ng­uqc li;ti. Chfrc nang tlm kie'm va hoi d!ip (truy vd/1 w sd' dii lieu) , c6 the' hoi dap tren cac dij li?u chuyen de cho m(lt doi tuqng va cling c6 thlhoi dap t(nh chat cua nhieu doi tuqng. C/u(c nang phdn rich kh6ng gian bao gom CaC phep bie'n dbi thUQC t(nh Va do dac, chong xe'p, Ian can, phan tic]l mang, phan tich da chi tieu .. . ·Bie'n d6i thu¢c tinh thong thu6'ng dung de xay dt,rng cac ban do ma cac i·anh glai khong thay d6i , chfrc nang nay dU'<;J'C Slr du1ig rong rai trong

vi?c Xlr Jy dfr Ji¢u kinh te'- xa hoi CO dinh bai cac ranh giai hanh chinh. Phep do dac dung de' tinh dien tich, d¢ dai , do cao, khoang each .. . cua cac doi tu­ong. Chong xe'p cac lap thong tin la cac lap thong tin dU<;>'c xe'p len nhau nh:im tao ra m6t 16'p th6ng tin chuyen de m6'i. De c6 nhfrng th6ng tin m6'i, cac thao tac toan h9c, hay cac thao tac logic dU'Q'C Slr dung. Phep Ian can Ia vi?c tap hqp d~c tinh hinh h9c va chuyen de trong ho~c gan mOt khu vue nao d6. Phan tich kh6ng gian rat da di;lng , doi hoi phai c6 each nhin khai quat doi vai ca he thong CSDL, cac chfrc nang (cac phep toan) ma GIS c6 the chO phep, han the' nfra can thie't phai hie'u bie't each d~t van de cua CaC nha quan Jy va hOi;lCh dinh chfnh sach, each xac djnh cac mo hinh thich ·hqp, tao ra nhfrng each xii ly so li?u thich hqp nhat cho vi¢c ra cac quye't dinh phuc VIJ quan ly tai nguyen moi truong [6, 7, 10] .

~ 1-hnh 3. Cac bu6'c xay dung ca sa dfr li¢u chi

206

D~ vi~c su· dung CSDL GIS Quang Tri , g6p phan quan ly t;li nguyen cua dja phuong, m<;>t so cong cu ho trQ' xu ly du· li~u phuc vu ra quye't djnh da duQ'c xay dung, cu the' Ia I) hinh thanh mot Webside v~ di~u ki¢n tu nhien va tai nguyen thien nhien, cung v6i tap ban do dien tv , 2) xay dung die hOp cong cu phuc vu hoi dap, truy van co so dfr lieu va 3) xay dung m(lt s6 mo hinh tinh toan va du bao m(lt so thong so va s11 thoai ho i"t moi tnrong.

b) Hinh thimh trang Webside va t?p ban 66 ai{m tt) ve aieu ki~n tlj nhien va tai nguyen thien nhien Quang Tri •.

D~ c6 the' hinh dung m(lt each toan di~n va day du v~ tu nhien vii. kinh te'-xa h<;> i Quang Tri, m¢t Webside da duoc thie't ke' va xay dung. Webside g6111 l trang chu cung voi 19 trang di kel11 (hinh 4) . Noi dung cua Webside ch ia thanh 3 phan chinh : dieu ki~n tu nhien, tai nguyen thien nhien va kinh te' xa h(li . Ngoai phan bai vie't mo ta ve cac dieu ki~n tu nhien, tai nguyen thien nhien va kinh te' ­Xa h6i , n6i dung CUa cite trang vie't con dUQ'C minh hoa b?mg cac ban d6 vii. hinh anh.

Trong Webside Qu ang Tri ngoai phan gi6i thieu v~ dieu ki~~l tu nhien va kinh te'- xa hoi, m6t rap ban d6 dien tu ty I ~ I :50 000 cling du9c bien tap va hoan thanh (hinh 5). Tap ban do dien tlr dUQ'C ca'u true thanh 4 nh6m : dieu ki~n tU nhien, tai nguyen thien nhien , kinh te' - xa hoi va moi tru6ng. Chi ti e't v~ trang webside va tap ban d6 ct i ~n tl'r Qu iing Tri xe111 chi ti e't trong [4].

c) Xay df./ng cac c6ng Cl! tim kil§'m va hOi cJap (truy v<'!i'n) thOng tin trong CSOL GIS

De' vi~c tim kie'm thong tin luu trong CSDL c6 hi ~u qua han, cac cong cu tim kie'm thong tin du9c tie'n hanh xay dung vi\ dtrQ'C giao di~n bfmg cac "hop cong cu" ; duQ'c xay dung cho hai ki~u hoi dap, truy va'n thong tin : l ) theo mot chuyen d~ va 2) ke't hQ'p nhi~u chuyen d~. Yoi su trQ' giup cua . cac h<;>p c6ng cu truy van 1110 c6 the' truy van de'n tfi't ca cac thong tin c6 trong CSDL. Y6i hop cong cu hoi dap thong tin tren, mot chuyen de c6 th~ tbu duoc cac thong tin bat ky (d i¢n tich , noi phan b6, trfr Iuong ... ) cua mot lop du· lieu chuyen de c6 trong CSDL GIS.

Hoi clitp theo cac chi dan trong h¢p c6ng cu, dfr lieu theo chuyen d~ dUQ'C thong ke theo yeu d u CUa nguoi siX dung duQ'c the' hi~n trong bang ke't qua thong ke va tren ban d6. H inh 6 the' hien ke't qua

tim kie'm va th6rtg ke bazalt lo h6ng, m(lt nguyen li ~u lam phu gia cho nganh san xuat xi mang.

Cac thong tin c6 trong co s6 dfr li ~u cung c6 the' truy van m(lt each t6ng hop nhieu chuyen cte cung m\)t luc. Vi du, c6 th~ d~t cau hoi tai huy¢n Huang Hoa c6 bao nhieu di~n tich da't do basalt dang dU9C khai thac trong ca phe. D~ trii loi cau hoi nay can lien ke't khong chi dfr li ~u cua chu yen de d:lt de' tim d.at do basalt, ma con phai li en ke't v6i dfr I i~u su dung Mt, hay tham thuc vat de' tim vi tri da dUQ'C tr6ng ca phe. Sau d6 ke't hQ'p hai ke't qua da tim kie'mdUQ'C vao dia ph an cua huyen Huang Hoa M bie't ctuoc vi tri va dien tich d:lt ct6 basalt da dUQ'C tr6ng ca .phe: Ke't qu~ tim kie'm the' hi~n 6 hinh 7. Theo nguyen tac tuong tu chung ta c6 the hoi dap m6t each t6ng hQ'p cho nh ieu chuyen cte.

d) Hinh thanh cac m6 hinh dl/ bao va h~

chuyen gia

Ne'u nhu truy van tim kie'm cac thong tin dn thie't da duQ'c luu trfr trong CSDL GIS cte phuc vu cho vi~c ra quye't dinh ve qu iin ly tai nguyen mang tinh chat tfrc tha i, cho giai cloan hien tai , thi cac 1110 hinh dU' bao va cac he chuyen gia cho phep tinh toan, ctanh g i ~t lllU'C do suy thoai CL!a tai nguyen moi truong trong nhfrng ke' hoach phat trie'n khitc nhau Jai phuc vu cho viec hoach dinh chinh sach sCr dung ti\ i nguyen trong m\)t tuong lai dai thong qua cac ke' hoach vi\ quy hoach phat tri~n . Chfmg han v6i phvong thu·c siX dung d:lt hien tai thi x6 i m6n ctat cUa tinh ,se xay ra nhu the' nao ? De han che' x6i ITIOI1

dat .. nen tie'n hi\nh cac bi~n phap ch6ng x6i mon gi, hay ne'u ap dt,lllg phuong ph~tp phan loai dau nguon cua Uy ban song Me Cong d6i v6i tinh Quang Tri se cho lllQt bfrc tranh ve llllrC do xung ye'u cua finh nhU' the' na.o? ... Yi¢c tra la i nhfrng cau .h6i ki~u nay .se cho phep nha quan ly hlnh dung dti(;tc nhfrng xu the' bie'n d6i tai nguyen moi truong, dinh huang dU'Q'C c6ng tac qu iin l)' cua minh trong tHong lai. CLing v6i CSDL, mot s6 1116 hinh vi\ h~ chuyen gia eta bu6c dau duoc thie't ke' vi't xay dut:g . De ti¢n cho vi~c siX dung, cac mo hlnh vi\ h~ chu yen gia nay cling duoc thie't ke' de' giao di~n v6i nguoi sCr dung thong qu a cac hop cong cu.

S6 Iu9ng cac mo hinh du bao va he chuyen gia can thie't cho cong tac quan ly tai nguyen va moi tru6n(T r:lt da dan(T phG thuoc:yeu d u cua n(T u'Cii sl'r

b . b ' . . b

dung, cac nha quan 1)1 , cite nha hoach djnh chinh sach. Trong khuon kh6 cua bai bao nay chung toi xin trinh bay hai trong so ca'c h~ chuyen gia va 111 0

207

hinh kMng gian. D6 l<l h~ chuyen gia tinh toan cac d<;ti lw:;mg trac lttQ'ng hinh thai va phan lo<;ti diiu

nguon theo phttong phap cua Uy ban song Me Cong. cac modul khac c6 the xem chi tie't trong [8].

Kinh t~ xii hl}i

Thach thti>c &.CO' hl}i

208

Tren lanh th6 Viet Nam, Quang Tri nf.m i:J do~n t h~t l~i tren chi&u dai B§c- Nam, chinh gi(ra khilc ruot rni @n Trung cJ§t mr6c. Hlnh th<i Quang Tri tll'a lll'ng vao day TrlJ' iJng Son hung vi, nhln ra bi§n Bang baa Ia. Nam 1558, l~g uy~n Hoang vao tr§n thu Thu~n H6a da chon Quang Tri larn thu phu. Trai qua nhi~u thay cJ6i v@ ten g0i cung nl1ll' clja gi6 i, nam 1831 (thi:Ji vua Minh lvlang), dia danh "tinfl Quang Tr(' da chfnh thilc dU'QC ghi vao danh rnvc de don vi hanh chfnh cua woe ta . Trang thai kl ch6ng .lvly, Quang Tri bi ch i a dt lam hai mi@n Tl.r nam 1976-1989, Quang Tri cling Quang Blnh, Thl.ra Thien Hu@ va khu VU'C Vinh Linh dU'QC sat hh~p thi!mh tlnh Blnh Tri Thien. Thang 7/1989 QuBc hoi nll'6c CHXHCNVN (ky hop thil V, khoa VI II) da quy@t dinh tai l ~p Quang Tri thanh don vi himh chfnh c§p tinh trll'c thu(ic Trung Lrong nhll' · ngay nay v6i diiin tfch tlJ' nh ien Ia 4746,4 km2, dan s6 co 596.619 ngll'iJ i (thc\ng ke nam 2001). sinh s6ng tai 7 huyen, 2 thj xa g6m 136 xa phll'ctng va thi tr§n Lanh th6 Quang Trj Ia aja ban w tru ella 3 dan t0c: ng ll'cli Vi§t (l<inh), ngll'ai Bru-Van Kii'iu va ngll'Oi Pa Ca- Ta Oi

Toa do dia ly C~c B~c tai than lvl;lCh NU'6c, xa Vinh Thai, huyiin Vinh Linh:

17°10'23" vi bk 1 06°59'29" kinh dong.

CU'c Nam tai xa A Bung, huy§n Eiakrong:

16°18'30 '\;i b~c; 107°02'52" kinh dong

c1rc Eiong tai thon Tham Khe , xa Hai KM, huyen Hai Lan g:

16°45'14" vi bk 107° 23'09" kinh dong

CU'c Tay taiban Cu Bai, xa Hll'6ng L~ p, huy§n Hll'ong H6a ,

1 _6°55'22" vi b~c; 106°31 '01" kinh Clang .

Phi a B~c giap tlnh Quang Blnh v6i chi§u dai 79 km.

Phfa Nam giap tinh Thl.ra Thien-Hu@ v6i chi@ u dai 107.5 km.

Phfa Bong giap bi§n Bong tren chi§u dai 75 krn.

Hinh 4. Trang chu Webside t<li nguyen moi truang Quang Tri

·,,

5 . Trang chu Tap ban do di~n ti.f ··

Off LI EU liANH CHiNH

~b IJfCN.'..MTO"~ r u fr.6QjSiHIOi< C'UI.qu.~ .V~ ' Dp,(y

k-Bi!P'-~~ " Cot io "l:.oyd~ C«;TN.ktNTN~h" "' pta • uilit,,~ ~"' t.oi t.lii.Q ;II. ~ rc!

( ilip v&i. buy¢11 DaK.>'()ng

Oiip vO'i huy~n DaK.>"Oug :Phi~ ··b·ii~ ... OiiP-~ci;:;y·e~·ok;·lj;ili· ·· ·

:nall s6 45S.S4 .. (~4- ; ' "d~ ·- ;;:~·;;g· - ~·j; ·· ··

:bln.h :J)'i~~--;i~'h' ' ''

(b;u)

:rue

346.89

rtltBrtrv:x·rttt:&fM'ij;£r?Jrzn:t~tttruru;~~~txillfR-t:mrf:lmtrr~:mwwr~~zssL~dhliJt:~~.L~.L~1 Eik: Edit Y"iew lh~rM Graphic; ~T ool t ~indow Help COng C:\1 h5 trq ph\cC vy ra quye;t d!nh ~n dp dOr\g ch.;y

~ ~ ~~ISJ ~~~f.§]~~ [g)~ ~~ ~CNJ ~~~~~@!] l!LJ ~ ~ 1m

Y.f Tint.tQ .shp 11nh l~

yj QAcl~ ;\/OJ6cl9

yj SOng mot mH

Vi Ed_dch~t . s.hp

. . -Vi ThOng lin v.! cac huy~n.

CJ

Hlnh 6. Ke't qua thong ke theo chuyen de basalt 16 h6ng

J

209

" " [Count]

[Sum_H ect~r ]

... (Code_ tv)

[Terul'\6mJ ., [Lo~i_th!m_]

" [O eo_cooj

[0~-m~]

" [O,O:n_ tich_ ]

Dn Kr ., 1\'fi ,;, bOj

l.u• ••.. •.u:v;: l

Hinh 7. Ke't qua tim kie'm cac vung cta't do basalt da duoc trong ca phe tai huy~n Huang Hoa

Trac !LJ'(;mg hinh thai dia hinh Ia d~c tmng rat quan trong doi v6i qu y hoach phat tri e'n lanh th6. DO doc , chia cat ngang, chia cat sau Ia nhfrng ye'u to anh hua ng trli'C ti e'p Mn qua trinh x6i mon cta't, mfrc db 6n d!nh suon doc .. . Trong HTQM Quang

,(. f:I;"_~IJ

210

c:=J0 -!0 0 10 - 20 [illf1i 20. 100 - 100 - 300 - 300. 1015:053 pt~o Dat<l

Tr! mbt h~ thong chuyen gia da duQ'c xay du·ng de' tinh toan cac dac tmng tdtc Iuong hinh thai dia hinh. Hinh 8 trinh bay ke't qua da d<;tt dUQ'C cua "he chuyen gia" tinh mat db chia cat sau lanh th6 Quang Tr! .

Scclie 1:

I-nnh 8. Ke't qua tinh toan db phan cat sau cua dia hinh tinh Quang Tri (m/km 2

)

Phan loai dau nguon (hay phan loai xung ye'u) Ia ban do chuyen de c6 tinh frn g dung cao, nham phan bi ~t ciic khu vue c6 tinh nhay cam v6i cac tai bie'n tu nhien nhu x6i mon, truqt Ia ctat, phong h9 .. . He chuyen gia phan loai dau ngu6n xay dung theo quy trinh cua Uy ban s6ng Me C6ng (da ap dt,mg cho Thai Lan va Lao) . H il;h 9 trinh bay ke't qua xay dung ban do phan loai dau nguon tinh Quang Tri.

Ke't qua sii dung phuang phap phan lo<;ti dau nguon cua Uy ban s6ng Me C6ng tinh Quang Tri duac chia thanh 4 kie'u. Dau nguon cap I Ia khu vue GO dia hinh rat d6c va cao, d9 ph an cat sau manh

manh nen kh a nang x6i mon d~c bi~t 16n. Nhfrng vung nay thuang a tren nui cao, thUQ'llg nguon. Do d6 can c6 nhfrng chinh sach bao v~ rung ngh iem ng~t a nhfrng khu vue nay . Ne'u rung a day kh6ng duqc bao v~ that d n than se Ia m6i nguy hi~m d6i v6i cac khu vue phia ha luu. Dau nguon cap 2 va 3 : day Ia hai cap c6 nguy co x6i mon cta't nho han so v6i ca'p 1. D6i v6i hai ca'p nay, ngoai viec bao v~ rung, chung ta c6 the' ke't hqp v6i v i ~c sLr dung chung vao v i ~c trong rung va cay c6ng nghiep. Dau nguon cap 4 : vung da't hoi d6c ho~c bimg phEmg, thich hop cho v i ~c siX dung vao muc dich n6ng n ghi ~p va xay dung die khu quan Cl1 l6n.

Hinh 9. Ban do phan loai dau nguon tinh Quang Trj

KET LU~N va KIEN NGHI

I. M9t HTQTM dong b9, day du lu6n gan lien v6i nhu cau cua ngua i Slr dung, cac nha quan ly, cac nha hoach d! nh chinh sach ve tai nguyen va m6i truong. HTQTM bao g6m cac phuong t i ~n ky thuat, du li ~u va d6 i ngu chuyen gia M thuc hi ~n va van hanh h ~ th6ng. M6t HTQTM hi ~n d<;t i can

dap frn g cac tieu chi : linh ho<;tt, de siX dung M tim kie'm va xii ly thong tin , c6 cac 1110 hinh dung de danh gia cac xu the' thay d6i, thoai hoa cua tai nguyen m6i truong cCing nhu cac tac d6ng do v i~c

siX dung tai nguyen moi truong cua con nguoi gay ra. HTQTM xay dung trong m6i truong GIS c6 th~

· dap frn g duqc nhfrng tieu chi tren.

211

2. HTQTM Quang Tri do Vi~n Dia ly va So KHCN&MT tlnh Quang Trj phcii hQ'JJ xay dung c6 the xem Ia mot trong nhfrng ke't qua d:iu tien 6 nuoc ta v€ huang sil dung GIS de xay dung va phat trie'n thimh m¢t HTQTM. H~ thcing g6m hai pMin , pMiii CSDL GIS g6m 30 lop dfr li ~u chuyen de va cac modul tim kie'm dfr li~u . Ph:in thie't ke' cac h~ chuyen gia va m6 hinh dlf bao tr()' giup cac nha quan ly tai nguyen moi truong c6 the tim kie'm va XLI" ly thong tin theo yeu c:iu. Ngoili ra, mot trang webside ve tU nhien Va kinh te' xa hoi cling da dU()'C thi e't ke' va thanh tap.

3. Do 6 nu6c ta chua c6 die quy dinh chinh th(rc ve cac quy trinh , cling ilhU n¢i dung cua cac bu6c trong m¢t quy trinh ra quye't dinh ve quan Jy tili nguyen va moi truang cho cac cap qu an ly, vi th e' cac cong cu duac phat tri e'n trong HTQTM Quang Tri chi mang tinh dja phuang, tham khao, gai ma Ia chinh va c:in hoiln thi~n trong tuang lai.

4. C6 hai each M c6 the hoan thi~n cac HTQTM. Thfr nhat, phat trien dtc HTQTM tu du6i len mang tinh tu phat do nhu c:iu cap bach ve quan ly tai nguyen moi truong cua dia phuang va thlr hai, Nhilnu6c chu dong d:iu tu nghien eCru de phat trie'n cac HTQTM phLI hqp. Viec d:iu tu nghien eCru xay dung cac HTQTM lilm<;>t trong nhfrng nhu c:iu khach quan va Ult yeu ph1,1c vu quan ly tai nguyen moi truong trong giai doan hi~n nay M hoa nhap v6i the' gi6i "sci hoa", kinh te' tri thfrc, qu iln ly "thong minh" , chinh phil dien til mil dat nu6c dang doi hoi.

Bai bao Ia ke't qua nghien cLru cua de tili Khoa hQc ca ban . Chung toi xin chan thanh cam an Sa KHCN&MT tinh Quang Tri va Chuang trinh Nghien eCru Co ban da giup do va tai tr()' cho de tai nay .

TAI uf,u THAM KHAo

Ill N.M. A VOURJS et at, 1995 : Environmental Informat ics : Methodology and App licat ions of Environmental Information Processing. KJuwer.

12] LA! vfNH CAM va nnk, 2003 : Xay dung ca s6 dfr li~u dieu ki~n tu nhien va tili nguyen thien nhien phuc vu phat trie'n kinh te' xa hoi t'inh Quang Tri. Bao cao Khoa hoc (luu t:;ti vi~n Dia ly) .

131 LA! VTNH CAM, MAC VAN CHIEN, TRAN VAN Y va nnk, 2003 :CD ve webs ide va tap ban d6

212

di~n til dieu ki~n tl! nhien va tai nguyen thien nhien phuc VI,! phat trie'n kinh te' xa h(li tlnh Quang Trj.

[4] N. CHRISMAM, 1997: Exploring Geographic Information Systems. John Wiley and Sons.

[5] M.M. FISCHER, P. NIJKAMP eta!, 1992 : Geographic Information Systems, Spatial Modelling and Policy Evaluation. Springer-Verlag.

[6] M.F. GOOOCHJLD et al, 1996 : GIS and Environmental Modelling: Process and Reseach Issues. GIS World Books.

[71 M.H. HASSf\1\1, C. HUTCHJNSON et al , 1992 : Natural Resource and Environmental Information for Decision Making. World Bank.

[8J NGLJYEN mk HI EN va nnk, 2003 : Huang dan su dung co s6 dfr li eu dieu ki~n tu nhien va tili nguyen th ien nhien phuc vu phat trien kinh te' xa h(li tinh Quang Tri . Bao c[to Khoa hoc (luu t<ti vi¢n Dja ly).

[9] K.R. McCLOY, 1995 : Resource Management Information Systems : Process and Practice. Taylor & Francis.

llOJ D.L. SCHMOLDT, H.M. RAUSCHER, 1995: Building Knowledge-Based Systems for · Natural Resource Management. Chapman & Hall.

1111 J. STAR, J.E. ESTES, 1990 : Geographic In­formation Systems : An Introduction. Prentice Hall.

SUMMARY

Development of a Resource and Environment Management Information System (REMIS)

REMIS is a system designed for making decision process in resource and environment management. At least the REMIS contains three component : technical facility, staff and information one. In this paper the authors presented information parts of a system : in information database , pred ictive models and the tools designed to support the resource and environment manager in making decision process for the Quang Tri province. The understandings of the data , information, knowledge, wisdom and the nature of resource and evironment managenent in context with the REMIS are also explained in detail.

N gav nhdn bai · 18-8-2004 Vien Dia f.\,•