Πτυχιακή Εργασία ΜΗΤΣΙΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑdigilib.teiemt.gr/jspui/bitstream/123456789/3568/1/02X00... · 2015. 6. 13. · Διαχειρίζονται τα ρευστά

ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ

Πτυχιακή Εργασία

Όνομα φοιτητή ΜΗΤΣΙΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΔΟΥ ΔΟΜΝΙΚΗ

ΚΑΒΑΛΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 6

1.1 ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 6

1.2 ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 6

1.3 ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ 7

1.3.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ 8

1.4 ΠΙΣΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ, ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΕΙΣ 9

1.5 ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ 10

1.6 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ 10

1.7 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ 11

1.7.1 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟ ΔΑΝΕΙΟ 12

1.7.2 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΔΑΝΕΙΟ 14

1.7.3 ΑΝΟΙΚΤΟ ΔΑΝΕΙΟ 14

1.7.4 ΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΚΑΡΤΕΣ 14

1.8 ΕΠΙΤΟΚΙΑ 16

1.8.1 ΟΡΙΣΜΟΣ 16

1.8.2 ΕΙΔΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ 17

1.8.3 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΝΕΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ 17

1.8.4 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΣΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΔΑΝΕΙΩΝ 18


2.1 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 20

2.2 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ 29

2.2.1 ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ 29

2

2.2.2 ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ 31

2.3 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 32


3.1 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ – ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ 37

3.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

ΔΑΝΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΧΩΡΙΑ ΝΧΙ 43

3.3 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΑΕΠ 53

3.4 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΚΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 55

3.5 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ:ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΜΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 62

3.5.1 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 62

3.5.2 ΒΑΘΜΟΣ ΧΡΕΩΣΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΑΝΕΙΩΝ 63

3.5.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ 69

3.5.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 73

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 74

4.1 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΟΥ ΑΕΠ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ 75

4.2 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ 80

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 90

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 94

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τομέας της λιανικής τραπεζικής έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είναι ιδιαίτερα αποδοτικός και εξελίσσεται συνεχώς. Πριν από 20 χρόνια περίπου, το χρηματοδοτικό σύστημα της Ελλάδας χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη εκτεταμένων ελέγχων. Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν για την απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και κυρίως η πλήρης απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης το 2003, είχε ως αποτέλεσμα η καταναλωτική πίστη τα τελευταία χρόνια να αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Η χρηματοδότηση των νοικοκυριών θεωρείται από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ως ένας ιδιαίτερα κερδοφόρος τομέας. Έτσι στην Ελλάδα η παροχή πίστης και ιδιαίτερα το τμήμα που αφορά την καταναλωτική πίστη, έχει γίνει μόνιμο και αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας και της καθημερινής ζωής. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να εξετάσει τις εξελίξεις στην καταναλωτική πίστη που επέφερε η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και ειδικότερα η πλήρης απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης. Το βασικότερο σημείο της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει κατά πόσον ισχύει η άποψη που θεωρεί ότι η ανεξέλεγκτη αύξηση ρευστότητας στους καταναλωτές μεγαλώνει την πιθανότητα πληθωριστικών τάσεων στην οικονομία και αυξάνει τον κίνδυνο της υπερχρέωσης των νοικοκυριών. Μεθοδολογια : για την συγγραφή της εργασίας αυτής, τα στοιχεία αντλήθηκαν κυρίως από το διαδίκτυο και από τα διάφορα περιοδικά που εκδίδει η Τράπεζα της Ελλάδος, όπως είναι το Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο, το Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, η Νομισματική Πολιτική, κ.τ.λ. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την ελληνική βιβλιογραφία, αλλά και από περιοδικά και εφημερίδες, όπως ο Οικονομικός Ταχυδρόμος, η Καθημερινή, το Βήμα, κ.τ.λ. Η παρούσα εργασία είναι δομημένη σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία αναφορά σε έννοιες και λέξεις απαραίτητες για την κατανόηση της εργασίας. Στην επόμενη ενότητα δίνονται μέτρα που οδήγησαν στην απελευθέρωση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και τα μέτρα για την πλήρη απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα. Επίσης εξετάζονται οι επιπτώσεις που επέφεραν οι αλλαγές αυτές τόσο στην οικονομία της χώρας, όσο και στον τραπεζικό τομέα και στα ίδια τα νοικοκυριά.

4

Στο τρίτο κεφάλαιο παραθέτονται πλέον με στατιστικά στοιχεία το χρέος των ελληνικών νοικοκυριών στην καταναλωτική πίστη στο πέρασμα των χρόνων. Επίσης δίνεται η καταναλωτική πίστη μεταφρασμένη ως ποσοστό % του ΑΕΠ, καθώς και η εξέλιξη των επιτοκίων των διαφόρων προϊόντων καταναλωτικής πίστης. Το κεφάλαιο αυτό τελειώνει με την παρουσίαση μιας δειγματοληπτικής έρευνας που είχε διεξάγει η Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία εξετάζει το χρέος των ελληνικών νοικοκυριών. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται μια συσχέτιση των μεγεθών της καταναλωτική πίστης και των επιτοκίων των διαφόρων προϊόντων , (Ελλάδας με τις χώρες της ζώνης του ευρώ, αλλά και με άλλες χώρες). Τέλος στην πέμπτη ενότητα συνοψίζονται τα συμπεράσματα.

5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

1.1 Χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις

Χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις είναι οι τράπεζες, οι ειδικοί πιστωτικοί οργανισμοί (ή χρηματοδοτικά ιδρύματα), οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί , το ταχυδρομικό ταμιευτήριο, οι εταιρίες ασφάλισης ζωής, οι εταιρίες χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) και αναλήψεις απαιτήσεων τρίτων (factoring), οι εταιρίες επενδύσεων και αμοιβαίων κεφαλαίων, οι χρηματιστηριακές εταιρίες κ.τ.λ. Όσο αναπτύσσεται η οικονομία, τόσο εμφανίζονται διάφορες μορφές χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων που προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες και καλύπτουν συγκεκριμένες ανάγκες. Μια από τις κύριες δραστηριότητες ορισμένων χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων είναι η χρηματοδοτική ή πιστοδοτική.

1.2 Οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες

Υπάρχουν επιχειρήσεις διαφόρων ειδών που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Κατά συνέπεια οι τράπεζες δεν αποτελούν παρά ένα μόνο συστατικό στοιχείο του τομέα παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών της οικονομίας. Οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες καταγράφονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα, ο οποίος περιλαμβάνεται στο Παράρτημα της Β’ Τραπεζικής Οδηγίας της ΕΟΚ ( 89/646/ΕΟΚ), που έχει ενσωματωθεί στο εσωτερικό δίκαιο της Ελλάδας με τον νόμο 2076/1992 και ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1993.

Πίνακας 1 Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες

1. Αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων. 2. Χορήγηση πιστώσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων: η

καταναλωτική πίστη, η ενυπόθηκη πίστη, οι πράξεις αναδοχής είσπραξης απαιτήσεων ( factoring, με ή χωρίς το δικαίωμα αναγωγής) και η χρηματοδότηση εμπορικών συναλλαγών ( συμπεριλαμβανομέ- νου και του forfeiting).

6

3. Χρηματοδοτική μίσθωση. 4. Πράξεις πληρωμής. 5. Έκδοση και διαχείριση μέσων πληρωμής (πιστωτικών καρτών,

ταξιδιωτικών επιταγών και πιστωτικών επιστολών). 6. Εγγυήσεις και αναλήψεις υποχρεώσεων. 7. Συναλλαγές για λογαριασμό του ίδιου του ιδρύματος ή της πελατείας

του σε: μέσα της χρηματαγοράς ( επιταγές, γραμμάτια, ομόλογα καταθέσεων κ.τ.λ.)

αγορές συναλλάγματος χρηματοδοτικούς τίτλους επί προθεσμίας ή με δικαίωμα επιλογής (Option)

μέσα σχετικά με συνάλλαγμα και επιτόκια κινητές αξίες

8. Συμμετοχές σε εκδόσεις τίτλων και παροχή συναφών υπηρεσιών. 9. Παροχή συμβούλων σε επιχειρήσεις όσον αφορά την διάρθρωση του

κεφαλαίου, την βιομηχανική στρατηγική και συναφή θέματα, καθώς και συμβουλών και υπηρεσιών στον τομέα της συγχώνευσης και της εξαγοράς επιχειρήσεων.

10. Μεσολάβηση στις διατραπεζικές αγορές. 11. Διαχείριση χαρτοφυλακίου ή παροχή συμβουλών για την διαχείριση

χαρτοφυλακίου. 12. Φύλαξη και διαχείριση κινητών αξιών. 13. Εμπορικές πληροφορίες. 14. Εκμίσθωση θυρίδων.

Πηγή: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Στρατηγική Τραπεζών, Τόμος Γ, Ειδικές Μορφές Πίστης

1.3 Τράπεζες και χρηματοδοτικά ιδρύματα1

Τράπεζα είναι η οικονομική επιχείρηση που θεωρείται ως ο μεσάζοντας

μεταξύ κεφαλαιούχων, που ζητούν να επενδύσουν κεφάλαια και εκείνων οι οποίοι έχουν ανάγκη δανεισμού για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων τους. Η κυριότερη λειτουργία της τράπεζας είναι ο έντοκος δανεισμός. Δανείζει κεφάλαια τα οποία της ανήκουν ή κεφάλαια προερχόμενα από καταθέσεις πελατών. Οι τράπεζες παρουσιάστηκαν αρχικά στην δύση ως αργυροαμοιβεία που αντάλλαζαν διάφορα νομίσματα με κέρδος. Αργότερα άρχισαν να συγκεντρώνουν κεφάλαια, που με αυτά χρηματοδοτούσαν τα κράτη και μάλιστα σε περίπτωση πολέμου. Με την επέκταση του δανεισμού κεφαλαίων και σε ιδιώτες, δημιουργήθηκε ο σημερινός τύπος τραπεζών. Γενικά, τα σημερινά τραπεζικά συστήματα

1 Δρ.Π.Α. Κιόχος – Δρ.Γ.Δ. Παπανικολάου, Χρήμα-Πίστη-Τράπεζες, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

7

χωρίζονται σε τράπεζες καταθέσεων που δανείζονται κεφάλαια από ιδιώτες και τα δανείζουν σε τρίτους και σε εκδοτικές, που έχουν το προνόμιο να δίνουν τραπεζογραμμάτια αντί για μεταλλικό νόμισμα. Οι τράπεζες αποτελούν σπουδαίο παράγοντα στην εμπορική και οικονομική ζωή ενός τόπου. Δέχονται καταθέσεις με τόκο, προεξοφλούν τις συναλλαγματικές, δανείζουν με ενέχυρο τίτλους και εμπορεύματα ή με υποθήκη, χρηματοδοτούν μεγάλες επιχειρήσεις, χορηγούν κρατικά δάνεια, κτλ. Στην σημερινή εποχή οι τράπεζες αποτελούν και είναι οι πιο προσοδοφόρες επιχειρήσεις στην κοινωνία. Σύμφωνα με την Α’ Τραπεζική Οδηγία της ΕΟΚ (77/80/ΕΟΚ), που μαζί με την Β’, διαμορφώνουν το θεσμικό πλαίσιο της ενιαίας τραπεζικής αγοράς στην Ευρωπαϊκή Ένωση:2

«Τράπεζα (πιστωτικό ίδρυμα) είναι η επιχείρηση της οποίας η δραστηριότητα συνίσταται στο να δέχεται καταθέσεις από το κοινό ή άλλα επιστρεπτέα κεφάλαια και να χορηγεί πιστώσεις για λογαριασμό της». Κατ’ αντιδιαστολή με τον παραπάνω ορισμό: «Χρηματοδοτικά ιδρύματα είναι όλες οι άλλες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως τράπεζες σύμφωνα με τα κριτήρια που καθιέρωσε η ΕΟΚ, των οποίων η κύρια δραστηριότητα συνίσταται στην απόκτηση συμμετοχών ή στην άσκηση μιας ή περισσότερων από τις δραστηριότητες του καταλόγου της Β’ Οδηγίας, πλην της αποδοχής καταθέσεων, της εκμίσθωσης θυρίδων και της παροχής εμπορικών πληροφοριών».

1.3.1 Ο ρόλος των τραπεζών Ο ρόλος των τραπεζών στην σύγχρονη οικονομία μπορεί να περιγραφεί γενικά ως εξής: Εφοδιάζουν την οικονομία με μέσα πληρωμών οργανώνοντας και θέτοντας σε λειτουργία τα αντίστοιχα συστήματα.

2 Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Στρατηγική Τραπεζών, Τόμος Γ, Ειδικές Μορφές Πίστης

8

Διαχειρίζονται τα ρευστά διαθέσιμά της αποδεχόμενες καταθέσεις –απορροφώντας δηλαδή χρηματικά πλεονάσματα- και παρέχοντας χρηματοδοτήσεις, επαναφέροντας με τον τρόπο αυτό στην οικονομία αγοραστική δύναμη.

1.4 Πιστοδοτήσεις, χρηματοδοτήσεις και δανειοδοτήσεις Συχνά, μιλώντας για την χρηματοδοτική λειτουργία των τραπεζών, γίνεται χρήση των όρων χρηματοδότηση, δανειοδότηση ή πιστοδότηση και αντίστοιχα, χρηματοδοτική, δανειοδοτική ή πιστοδοτική λειτουργία. Οι εννοιολογικές διαφορές μεταξύ των όρων αυτών – που προέρχονται κυρίως από την καθημερινή τραπεζική τεχνική – δεν είναι ιδιαίτερα σαφείς ή, καλύτερα, οι όροι αυτοί δεν χρησιμοποιούνται συνήθως με την αναγκαία κυριολεξία. Ως πιστοδότηση χαρακτηρίζονται γενικά οι ενεργητικές λειτουργίες των τραπεζών, που υλοποιούνται με την εκδήλωση εμπιστοσύνης προς την πελατεία τους, την παροχή πίστης, ανεξάρτητα από την μορφή που αυτή εκδηλώνεται. Περιλαμβάνει δηλαδή χρηματοδοτήσεις, δανειοδοτήσεις και παροχή εγγυήσεων. Ως δανειοδότηση στην καθημερινή πρακτική χαρακτηρίζεται η παροχή πιστοδοτήσεων (ή χρηματοδοτήσεων) μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας, που εξοφλούνται με σταθερές δόσεις σε προκαθορισμένες χρονικές στιγμές ( καταναλωτικά, ενυπόθηκα, ομολογιακά δάνεια, κ.λπ.). Ο όρος χρηματοδότηση χρησιμοποιείται κυρίως για να χαρακτηρίσει τις πιστωτικές λειτουργίες που συνεπάγονται εκταμίευση μετρητού ή μεταφορά λογιστικού χρήματος από τις τράπεζες προς άλλες οικονομικές μονάδες. Πολλές φορές χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει βραχυπρόθεσμες μορφές χρηματοδοτήσεων, αν και συχνά εμφανίζεται ισότιμή ή συγχέεται με τον όρο δανειοδότηση. Ανάλογα με το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται η τραπεζική χρηματοδότηση, διακρίνουμε τις παρακάτω κατηγορίες χρηματοδοτήσεων: • Χρηματοδότηση των επιχειρήσεων • Χρηματοδότηση των ιδιωτών • Ιδιότυπες χρηματοδοτήσεις

9

1.5 Τραπεζικά δάνεια3

Δάνειο είναι η σύμβαση που έχει ως αντικείμενο την μετάβαση της κυριότητος από τον ένα συμβαλλόμενο (δανειστή) στον άλλο (οφειλέτη). Το τραπεζικό δάνειο είναι πάντα χρηματικό και έντοκο, χορηγείται δηλαδή με αντάλλαγμα τους τόκους. Το δάνειο είναι έντοκο, εφόσον υπάρχει ειδική συμφωνία για την οφειλή τόκων. Η συμφωνία αυτή σε όλα τα τραπεζικά δάνεια θεωρείται δεδομένη, εξαιτίας της κερδοσκοπικής τραπεζικής δραστηριότητος. Χρειάζεται όμως προσδιορισμός του ποσού των τόκων ή του επιτοκίου, διαφορετικά η σύμβαση μπορεί να πάσχει ακυρότητα. Οι τόκοι καταβάλλονται κατά των χρόνο που καθορίστηκε στη σύμβαση, αλλιώς ετησίως. Μετά την λήξη του δανείου ο οφειλέτης υποχρεούται να επιστρέψει το δανεισμό και να καταβάλει τους οφειλόμενους τόκους.

1.6 Χρηματοδότηση των ιδιωτών Η τάση του ιδιώτη να καταφεύγει στον τραπεζικό δανεισμό, όχι μόνο για την αντιμετώπιση οικονομικών προβλημάτων, αλλά κυρίως για την προκαταβολική ικανοποίηση των αναγκών του, είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί έτσι μια νέα και πολύ ενδιαφέρουσα αγορά για τις τράπεζες. Τα δάνεια της μορφής αυτής θεωρούνται περισσότερο ασφαλείς από τα επιχειρηματικά, έχουν υψηλότερα επιτόκια, ενώ δίνουν την ευκαιρία προώθησης και άλλων προϊόντων των τραπεζικών ομίλων, όπως ασφαλιστικά προγράμματα, επενδυτικά προϊόντα κ.τ.λ.

3 Η σύμβαση του δανείου, www.cso.auth.gr

10

Δάνεια προς ιδιώτες

Καταναλωτική πίστη Στεγαστική πίστη

Καταναλωτικά δάνεια Προσωπικά δάνεια Πιστωτικές κάρτες Σχήμα 1 Πηγή: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Στρατηγική Τραπεζών, Τόμος Γ, Ειδικές Μορφές Πίστης

1.7 Καταναλωτική πίστη4

Η καταναλωτική πίστη εντάσσεται στην οικογένεια των χρηματοπιστωτικών ή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και περιλαμβάνει όλες τις συμβάσεις δανείων που συνάπτονται μεταξύ τραπεζών και καταναλωτών, δηλαδή προσώπων που επιδιώκουν σκοπούς εκτός των ορίων της επαγγελματικής δραστηριότητος τους. Σ’αυτές τις δανειακές συμβάσεις προβάλλει επιτακτική η ανάγκη προστασίας του αντισυμβαλλόμενου του καταναλωτή, ο οποίος εξαιτίας της συχνά οικονομικής αδυναμίας και απειρίας μπορεί να καταστεί ευχερώς αντικείμενο εκμετάλλευσης. Για την προστασία του καταναλωτικού κοινού εκδόθηκε η κοινή Υπουργική απόφαση Φ1-983/7/21-3-91 περί καταναλωτικής πίστης και εναρμόνισης προς τις κοινοτικές οδηγίες, με την οποία θεσπίστηκαν αυστηρές διατάξεις σχετικά με το τύπο και το περιεχόμενο των συμβάσεων αυτών. Οι κυριότερες από τις διατάξεις της παραπάνω αποφάσεως είναι: • Οι δανειακές συμβάσεις πρέπει να καταρτίζονται εγγράφως, αντίτυπο τους

δε να παραδίδεται στο καταναλωτή. • Στην έγγραφη σύμβαση να αναφέρονται αφενός με το ετήσιο πραγματικό

επιτόκιο, αφετέρου δε το ποσό, ο αριθμός, η συχνότητα ή οι ημερομηνίες των δόσεων επιστροφής του δανείου.

4 Η σύμβαση δανείου, www.cso.auth.gr Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες- Καταναλωτική Πίστη- Τι ισχύει στην Ελλάδα, www.efpolis.gr

11

• Σε περίπτωση που ο καταναλωτής τις συμβατικές του υποχρεώσεις προτού καταστούν ληξιπρόθεσμες, δικαιούται μείωση επί του συνολικού κόστους της πίστωσης.

Στην κατηγορία της καταναλωτικής πίστεως ανήκουν οι παρακάτω περιπτώσεις δανείων: • Τα καταναλωτικά δάνεια • Τα προσωπικά δάνεια • Τα δάνεια ανοιχτού τύπου • Οι συμφωνίες για απόκτηση πιστωτικής κάρτας

1.7.1 Καταναλωτικό δάνειο5

Τα καταναλωτικά δάνεια χορηγούνται για την αγορά προϊόντων ή υπηρεσιών που σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να σχετίζονται με τις ενδεχόμενες επαγγελματικές ανάγκες του δανειζόμενου. Το ποσό της χορήγησης δεν μπορεί να υπερβεί το 65% της αξίας του αγοραζόμενου προϊόντος, η διαφορά (τουλάχιστον) καταβάλλεται από τον δανειολήπτη. Σημειώνεται ότι το ποσό του καταναλωτικού δανείου δεν χορηγείται στο δανειολήπτη αλλά αποδίδεται στον έμπορο(με πίστωση του λογαριασμού, έκδοση επιταγής,κ.α.) Τα νέα καταναλωτικά δάνεια δεν θυμίζουν σχεδόν σε τίποτε τα παλαιότερα, αντίστοιχα προϊόντα. Πρόκειται για τα «νέας γενιάς» καταναλωτικά δάνεια, που προσαρμόζονται και λειτουργούν ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε πελάτη. Τα βασικά χαρακτηριστικά της νέας γενιάς καταναλωτικών δανείων είναι τα εξής: • Το επιτόκιο, η δόση, το ποσό του δανείου και ο τρόπος αποπληρωμής

εξαρτιόνται από την αξιοπιστία του πελάτη. • Η φερεγγυότητα του πελάτη εξαρτάται από ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια

που θέτουν οι τράπεζες, αλλά και από τυχόν ενέχυρα που μπορεί να καταθέσει ο δανειολήπτης ως εξασφάλιση στην τράπεζα.

Με βάση αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά οι τράπεζες προσφέρουν νέα προϊόντα με:

5 Λεωνίδας Στεργίου, Τα Νέα, Καταναλωτική πίστη- Όλα διαπραγματεύσιμα στα νέα δάνεια που ετοιμάζουν οι τράπεζες

Η σύμβαση δανείου, www.cso.auth.gr

12

• Εξατομικευμένο επιτόκιο: Υπάρχει ένα βασικό επιτόκιο, το οποίο προσαυξάνεται με ένα περιθώριο.Όσο πιο φερέγγυος είναι ο πελάτης τόσο πιο μικρό θα είναι το περιθώριο αυτό και, επομένως, και το επιτόκιο που θα πληρώσει.

• Επιτόκιο με κλίμακες: Πρόκειται για «ανοικτές πιστώσεις», από τις οποίες όσο μεγαλύτερη ανάληψη κάνει ο πελάτης τόσο θα πέφτει το επιτόκιο δανεισμού.

• Δόσεις κατά περίπτωση: Το ύψος και ο αριθμός των δόσεων σε ένα έτος καθορίζεται ανάλογα με το προφίλ του πελάτη. Το ύψος του δανείου εξαρτάται από την φερεγγυότητα του πελάτη ενώ ο τρόπος αποπληρωμής(δόσεις) από τις εισοδηματικές του δυνατότητες. Για παράδειγμα ο καταναλωτής μπορεί να πληρώσει κάθε τρεις ή έξι μήνες ή να δίνει έντεκα δόσεις το χρόνο, παραλείποντας τον μήνα κατά τον οποίο έχει μεγάλες οικογενειακές υποχρεώσεις(π.χ. δίδακτρα).

• Διάρκεια δανείου, ύστερα από διαπραγμάτευση. Η διάρκεια του δανείου επηρεάζει το επιτόκιο και το ποσό του δανείου. Επίσης, ανάλογα με τον αριθμό των δόσεων που επιλέγει ο πελάτης, αλλάζει και η συνολική διάρκεια του δανείου.

• Όροι αποπληρωμής ανά περιοχή:Οι όροι των καταναλωτικών δανείων (δόσεις, διάρκεια, επιτόκια, κ.λπ)δεν εξαρτώνται μόνο από τον πελάτη, αλλά και από την περιοχή.Οι τράπεζες εξετάζουν τα χαρακτηριστικά ορισμένων περιοχών (π.χ. ανταγωνισμός, εισόδημα κ.τλ), με στόχο να προσφέρουν ευελιξία στους διευθυντές των υποκαταστημάτων τους, ώστε να προσαρμόζονται ανάλογα με τις συνθήκες και τον πελάτη που έχουν απέναντι τους. Ωστόσο, οι κινήσεις τους περιορίζονται σε συγκεκριμένα πλαίσια, τα οποία δίνονται από τις κεντρικές διευθύνσεις, ώστε να αποφευχθούν «φιλικές εξυπηρετήσεις» σε διάφορες περιοχές με ευνοϊκούς όρους. Μια δικλίδα ασφαλείας είναι οι στόχοι για έσοδα που θέτουν οι τράπεζες στα υποκαταστήματά τους.

• Δάνεια με ενέχυρα: Οι όροι πληρωμής ( δόσεις, επιτόκιο, κ.τλ) επηρεάζονται από την δυνατότητα του πελάτη να «δώσει» ως ενέχυρο διάφορα περιουσιακά στοιχεία.

13

1.7.2 Προσωπικό δάνειο Το προσωπικό δάνειο χορηγείται για κάλυψη προσωπικών-εκτάκτων αναγκών και για την χορήγηση του δεν απαιτείται η προσκόμιση δικαιολογητικών αγοράς. Το ποσό χορήγησης είναι μικρότερο από αυτό του καταναλωτικού και ο πελάτης θα πρέπει απαραίτητα να υπογράψει υπεύθυνη δήλωση, στην οποία θα αναφέρει το ενδεχόμενο ανεξόφλητου υπολοίπου του από άλλα προσωπικά δάνεια.Το επιτόκιο των προσωπικών δανείων είναι συνήθως μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των καταναλωτικών δανείων.

1.7.3 Ανοικτό δάνειο Το ανοικτό δάνειο είναι μια κατηγορία δανείου ανακυκλούμενης πίστωσης. Στο ανοικτό δάνειο η τράπεζα εγκρίνει ένα ανώτατο ποσό χορήγησης και ο πελάτης έχει τη δυνατότητα τμηματικών αναλήψεων. Οι πληρωμές του πελάτη μετά από την αφαίρεση των εξόδων και των τόκων του δανείου, προσθέτονται στο παλαιό υπόλοιπο της εγκεκριμένης πίστωσης. Γενικά τα ανοικτά δάνεια εντοκίζονται με επιτόκιο μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα προσωπικά γιατί έχουν μεγαλύτερο ρίσκο (λόγω της μεγάλης διάρκειας απόσβεσης και της ανακύκλωσης του υπολοίπου).Το πλεονέκτημα που έχουν τα ανοικτά δάνεια είναι ότι ο δανειολήπτης δανείζεται μόνο το ποσό που έχει ανάγκη.

1.7.4 Πιστωτικές κάρτες Η πιστωτική κάρτα είναι ένα είδος πιστωτικού τίτλου που δίνει το δικαίωμα στον κάτοχο του να πραγματοποιεί αγορές αγαθών ή να δέχεται υπηρεσίες από ορισμένες επιχειρήσεις που έχουν συμβληθεί με την τράπεζα. Έχει μορφή πλαστικής κάρτας και οι διαστάσεις της είναι σύμφωνα με τα διεθνώς καθιερωμένα. Οι κάρτες ως μέσο πληρωμής πρωτοεμφανίστηκαν στις Η.Π.Α. στις αρχές του 20ου αιώνα, υποκαθιστώντας τους μέχρι τότε γνωστούς τρόπους πληρωμών

14

Αρχικά, οι εκδότες ήταν μεγάλα καταστήματα, ξενοδοχειακές εταιρίες, σιδηροδρομικές εταιρίες και εταιρίες πετρελαιοειδών. Η πρώτη κάρτα αυτού του τύπου εκδόθηκε το 1924 από τη Mobil. Μετά το πόλεμο άρχισαν να εκδίδουν κάρτες οι μεγάλες αεροπορικές εταιρίες ενοικίασης αυτοκινήτων. Η πιστωτική κάρτα (Credit Card), που τείνει σήμερα να επικρατεί διεθνώς, πρωτοεμφανίστηκε το 1950 στις Η.Π.Α., εμπνευστής της ήταν ο Αμερικανός επιχειρηματίας Frank McNamara, ο οποίος μαζί με τον φίλο του Ralph Schneider εξέδωσαν την DINER’S CLUB (Λέσχη των Δειπνούντων, εικόνα 4), οποία προοριζόταν για τη χρησιμοποίησή της μόνο στα εστιατόρια. Η εταιρεία ξεκίνησε με 200 μέλη και συμβεβλημένους 27 εστιατόρια και 2 ξενοδοχεία. Σήμερα τα μέλη του Diner’s Club είναι περίπου 6 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο και η κάρτα του γίνεται αποδεκτή από 1,2 εκατομμύρια ξενοδοχεία και εστιατόρια σε διεθνή κλίμακα. Το 1958 εκδίδονται δυο ακόμα κάρτες αυτού του τύπου, η AMERICAN EXPRESS, και η CARTE BLANCHE στην Ευρώπη. Η πρώτη κάρτα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη, ήταν του Diner’s Club, το 1953 και ακολούθησε το 1958 η κάρτα της American Express. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 εμφανίστηκε η EUROCARD, η οποία εξαπλώθηκε στις χώρες της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης. Η πρώτη τραπεζική κάρτα πιστωτικού χαρακτήρα, η BARCLAY CARD, εκδόθηκε το 1966 στην Αγγλία, από την Barclay’s Bank. Το 1972 ακολουθεί η μεγάλη αντίπαλος η ACCESS. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 ξεκίνησε η ίδια για την δημιουργία μιας κάρτας που θα έδινε τη δυνατότητα στον πελάτη να πραγματοποιεί ορισμένες συναλλαγές, πέρα από το ωράριο των τραπεζών. ΈΤσι γεννήθηκε η CASHCARD, η κάρτα ανάληψης μετρητών, η κάρτα τραπεζικών συναλλαγών, που αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 και εξαπλώθηκε την τελευταία δεκαετία. Στην Ελλάδα η πρώτη πιστωτική κάρτα που κυκλοφόρησε το 1959 ήταν της Diner’s Club. Ακολούθησε το 1963 η πιστωτική κάρτα της Amexco και το 1971 η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας (ΕΤΕ) εκδίδει την πρώτη ελληνική πιστωτική κάρτα με την ονομασία ΕΘΝΟΚΑΡΤΑ. Την ενέργεια της ΕΤΕ μιμούνται και άλλες τράπεζες όπως, η Εμπορική Τράπεζα με την ΕΜΠΟΡΟΚΑΡΤΑ, η Ιονική Τράπεζα με την ΙΟΝΟΚΑΡΤΑ, η Τράπεζα Πειραιώς με την CASH CARD. Στην συνέχεια οι Ελληνικές τράπεζες προχωρούν σε συμβάσεις με Διεθνείς Πιστωτικού Οργανισμούς Καρτών (MASTERCARD, JCB, EUROCARD, VISA) γεγονός που δίνει τεράστια ώθηση στο θεσμό της Πιστωτικής Κάρτας στη χώρα μας, αφού καλύπτει και

15

τις ανάγκες επιχειρηματιών και καταναλωτών που ταξιδεύουν από και προς το εξωτερικό. Το πλαστικό χρήμα και γενικότερα η χρήση πιστωτικών καρτών κάθε είδους γνωρίζει μεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Τα είδη των καρτών που υπάρχουν στην ελληνική αγορά είναι τα παρακάτω: • Η πιστωτική VISA • H Mastercard • Οι κάρτες των τραπεζών όπως η Εμποροκάρτα • Η Diner’s η οποία εκδίδεται από την Citibank. • H American Express Τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια από τις ελληνικές τράπεζες για την ενσωμάτωση της νέας ηλεκτρονικής τεχνολογίας έξυπνων καρτών (smart card) στην Ελλάδα. H εφαρμογή του θεσμού αυτού έχει ως σκοπό την μείωση του κόστους των παράνομων συναλλαγών για τις τράπεζες. Ανασταλτικός παράγοντας στην άμεση εφαρμογή του θεσμού αυτού αποτελεί το υψηλό κόστος που προκύπτει για τις τράπεζες. Ο λόγος για τον οποίο υψηλό κόστος επιβαρύνει τις έξυπνες κάρτες είναι η αδυναμία παραχάραξής τους (κόστος που είναι πενταπλάσιος από εκείνο της μαγνητικής), αλλά εκτός από τις κάρτες προϋποθέτει και αλλαγή υποδομής. Εξαιτίας του μεγάλου κόστους όλες οι τράπεζες σχεδίασαν τη σταδιακή αναβάθμιση του περιβάλλοντος διεκπεραίωσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών (ΑΤΜ, POS) και ήδη από τις αρχές του 2005 ένα σημαντικό μέρος της υποδομής είναι έτοιμο6.

1.8 Επιτόκια

1.8.1 Ορισμός7

Για να μετρήσουμε την παραγωγική ικανότητα του κεφαλαίου, θεωρούμε τον τόκο που παράγει το κεφάλαιο μιας νομισματικής μονάδας σε μία χρονική περίοδο (π.χ. σε ένα έτος). Ο συντελεστής αυτός, ο οποίος μετράει την παραγωγική ικανότητα του κεφαλαίου ονομάζεται επιτόκιο. Επιτόκιο είναι ο τόκος κεφαλαίου μιας νομισματικής μονάδας για μία χρονική περίοδο.

6 Άννα Ραφιά, Οικονομικός Ταχυδρόμος, Οι έξυπνες κάρτες αντίδοτο στην ηλεκτρονική απάτη, 23 Μαρτίου 2004 7 Θεοδώρου Η. Αποστόλου, Οικονομικά Μαθηματικά και Στοιχεία Τραπεζικών Εργασιών

16

1.8.2 Είδη επιτοκίων8

Τα τραπεζικά επιτόκια διακρίνονται σε τρία βασικά είδη:

• Το νόμιμο επιτόκιο: Το επιτόκιο του οποίου το ύψος κάθε φορά καθορίζεται με νόμο και δεν μπορεί να υπερβαίνει στις συναλλαγές το υπό νόμου καθορισμένο επιτόκιο.

• Το συμβατικό επιτόκιο: Το επιτόκιο εκείνου του οποίου το ύψος καθορίζεται μεταξύ οφειλέτη και δανειστή και δεν μπορεί να υπερβεί το καθορισμένο ανώτατο όριο του νόμιμου επιτοκίου.

• Προεξοφλητικό επιτόκιο: Είναι το επιτόκιο που έχει καθοριστεί από το συμβούλιο της Τράπεζας της Ελλάδος για τις προεξοφλήσεις.

1.8.3 Επιτόκια νέων δανείων9

Τα επιτόκια των νέων δανείων διακρίνονται ανάλογα με την κατηγορία του δανειοδοτούμενου, σε επιτόκια νέων δανείων προς νοικοκυριά και προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Τα επιτόκια των δανείων προς τα νοικοκυριά διακρίνονται περαιτέρω σε τέσσερις βασικές κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία αφορά το επιτόκιο των δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια και περιλαμβάνει τρεις επιμέρους κατηγορίες: α) το επιτόκιο των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών, β) το επιτόκιο των ανοικτών δανείων, όπου ο πελάτης έχει ένα ανώτατο πιστωτικό όριο και ανάλογα με τις ανάγκες του μπορεί να πραγματοποιεί αναλήψεις μέχρι το όριο αυτό, και γ) το επιτόκιο υπεραναλήψεων από τρεχούμενους λογαριασμούς. Ο σταθμικός μέσος όρος των επιτοκίων αυτών των τριών επιμέρους κατηγοριών δανείων αποτελεί το επιτόκιο των δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια. Στην κατηγορία αυτή, ως “νέα δάνεια” θεωρείται το συνολικό υπόλοιπο των ανωτέρων υποκατηγοριών, όπως διαμορφώνεται στο τέλος του μηνός αναφοράς. Το επιτόκιο υπολογίζεται ως ο σταθμικός μέσος όρος των επιτοκίων των επιμέρους ΠΙ, με συντελεστές στάθμισης τα μερίδιά τους στα υπόλοιπα των αντίστοιχων δανείων στο τέλος του μηνός αναφοράς. Οι άλλες τρεις κατηγορίες επιτοκίων αφορούν δάνεια με καθορισμένη διάρκεια, που καλύπτουν τις καταναλωτικές, στεγαστικές και λοιπές ανάγκες των νοικοκυριών. Και για τις τρεις αυτές κατηγορίες δανείων τα ΠΙ αναφέρουν τα επιμέρους επιτόκια όχι με βάση τη διάρκεια του δανείου (αν δηλαδή αυτό είναι βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο), αλλά με βάση την αρχική περίοδο

8 Δημήτριος Ν. Καραποστόλης, Οικονομικά Μαθηματικά 9 ΤτΕ, Νομισματική Πολιτική 2003-2004, Μάρτιος 2004

17

για την οποία το επιτόκιο παραμένει σταθερό, δεδομένου ότι το στοιχείο αυτό έχει πρωταρχική σημασία για τον τρόπο μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής. Ως νέα δάνεια θεωρούνται οι νέες συμβάσεις δανείων που συνομολογήθηκαν στη διάρκεια του μηνός αναφοράς, ανεξάρτητα από την πορεία της εκταμίευσης των δανείων. Στα λοιπά δάνεια προς τα νοικοκυριά περιλαμβάνονται τα σπουδαστικά δάνεια, τα δάνεια μεταφοράς υπολοίπου πιστωτικών καρτών για το χρονικό διάστημα που αυτά εκτοκίζονται με επιτόκια μικρότερο από αυτό των πιστωτικών καρτών, τα δάνεια για την εξόφληση φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, τα δάνεια προς φυσικά πρόσωπα για αγορά μετοχών, καθώς και τα δάνεια προς τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα. Το επιτόκιο υπολογίζεται ως ο σταθμικός μέσος όρος των επιτοκίων των επιμέρους ΠΙ στο συνολικό ποσό των νέων δανείων στο μήνα αναφοράς. Όσον αφορά τα επιτόκια των νέων δανείων προς τα νοικοκυριά, τα ΠΙ αναφέρουν τέσσερα επιπλέον επιτόκια. Το πρώτο αφορά το μέσο επιτόκιο για το σύνολο των καταναλωτικών δανείων συγκεκριμένου ποσού και διάρκειας, το οποίο είναι ο σταθμικός μέσος όρος των τριών επιμέρους επιτοκίων που αναφέρθηκαν παραπάνω, με συντελεστές στάθμισης τα σχετικά ποσά των νέων δανείων. Με τον ίδιο τρόπο υπολογίζεται και το μέσο επιτόκιο του συνόλου των νέων στεγαστικών δανείων.

1.8.4 Επιτόκια στα υφιστάμενα υπόλοιπα δανείων10

Τα επιτόκια που αφορούν τα υπόλοιπα των δανείων παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για τη διαμόρφωση των πιστωτικών τόκών των ΠΙ αλλά και των χρηματοοικονομικών εξόδων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Όσον αφορά τα δάνεια προς τα νοικοκυριά, αναφέρονται τα επιτόκια δύο κατηγοριών δανείων: α) των στεγαστικών και β) των καταναλωτικών και λοιπών δανείων. Η δεύτερη κατηγορία των δανείων προς τα νοικοκυριά περιλαμβάνει ομαδοποιημένα τα επιτόκια των καταναλωτικών και των λοιπών δανείων προς τα νοικοκυριά. Τα επιτόκια των καταναλωτικών και των λοιπών δανείων διακρίνονται, ανάλογα με την αρχική διάρκεια των δανείων, σε τρεις υποκατηγορίες: επιτόκια δανείων με διάρκεια έως και 1 έτος, επιτόκια δανείων με διάρκεια από 1 έως 5 έτη και επιτόκια δανείων με διάρκεια άνω των 5 ετών.

10 ΤτΕ, Νομισματική Πολιτική 2003-2004, Μάρτιος 2004

18

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα δάνεια προς τα νοικοκυριά χωρίς καθορισμένη διάρκεια (πιστωτικές κάρτες, ανοικτά δάνεια, υπεραναλήψεις από τρεχούμενους λογαριασμούς) περιλαμβάνονται στα υπόλοιπα των καταναλωτικών και λοιπών δανείων και κατατάσσονται κυρίως στην κατηγορία “με διάρκεια έως 1 έτος” και σε μικρότερο βαθμό στην κατηγορία “με διάρκεια άνω του ενός και έως 5 έτη”. Επομένως, τα επιτόκια αυτών των κατηγοριών δανείων ενσωματώνουν και πληροφορίες για την εξέλιξη των επιτοκίων των δανείων προς τα νοικοκυριά χωρίς καθορισμένη διάρκεια.

19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

2.1 Μέτρα για την απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα

Τα τέλη της δεκαετίας του 1980 στην Ελλάδα χαρακτηρίστηκαν από την ένταξη εφαρμογής ενός κυβερνητικού προγράμματος για την συστηματική απελευθέρωση του πιστωτικού συστήματος. Η πολιτική αυτή περιέλαβε και μέτρα για την απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης, η οποία από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 αυξάνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό (βλέπε διάγραμμα 1) που εντάθηκε την δεκαετία του 1990. Πριν από το 1987, το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελλάδος χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη εκτεταμένων ελέγχων, που ήταν απαραίτητη, μεταξύ άλλων, για την χρηματοδότηση του υπερβολικά μεγάλου δημόσιου τομέα. Οι έλεγχοι αφορούσαν τις τιμές (π.χ. διοικητικοί έλεγχοι των περισσότερων επιτοκίων) ή τις ποσότητες (π.χ. περιορισμοί στην διάθεση πιστώσεων εκ μέρους των εμπορικών τραπεζών ή των υπόλοιπων πιστωτικών ιδρυμάτων, η οποία επηρεαζόταν από τα υποχρεωτικά ποσοστά επένδυσης ή το υποχρεωτικά ποσοστά ρευστών διαθεσίμων). Άλλοι άμεσοι έλεγχοι που είχαν υιοθετηθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος ήταν: περιορισμοί στην πολιτική χαρτοφυλακίου των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και έλεγχοι στην διεθνή ροή κεφαλαίων. Οι περιορισμοί στη παροχή πίστης ήταν απαραίτητοι για να εμποδίσουν την αύξηση της ρευστότητας που προέκυπτε από τα θεσμοθετημένα χαμηλά επιτόκια. Επιπλέον, η αγορά κεφαλαίων ήταν ρηχή, καθιστώντας τον τραπεζικό τομέα πηγή χρηματοδότησης, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία και οι ασφαλιστικές εταιρίες ελέγχονταν από το κράτος χωρίς να έχουν αισθητή παρουσία στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο ανταγωνισμός ήταν χαμηλός έως ανύπαρκτος, ο δε χρηματοπιστωτικός τομέας παρουσίαζε υψηλή συγκέντρωση και περιορισμένο αριθμό προϊόντων. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή ένα εντατικό πρόγραμμα απελευθέρωσης, που ολοκληρώθηκε το 1997-98 και οδήγησε σε πλήρη αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα11.

Ένα από τα πρώτα μέτρα που εφαρμόστηκαν ήταν η απελευθέρωση των επιτοκίων, η οποία ξεκίνησε το 1984, συνεχίστηκε το 1986-87 με το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και σχεδόν ολοκληρώθηκε το 1993.

11 ΤτΕ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 16

20

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών, τα επιτόκια αρχικά αυξήθηκαν μετά την έναρξη της απελευθέρωσης και στη συνέχεια μειώθηκαν μετά την ολοκλήρωσή της, διευκολύνοντας την πιστωτική επέκταση και ασκώντας έτσι ευνοϊκή επίδραση στην κατανάλωση. Με την κατάργηση του ελάχιστου επιτοκίου καταθέσεων στις αρχές του 1993 ολοκληρώθηκε η σειρά μέτρων που ελήφθησαν με σκοπό να επηρεαστεί το επίπεδο και η διάρθρωση των επιτοκίων. Το 1984 άρχισε μια προσπάθεια από την Τράπεζα της Ελλάδος για την ελάττωση των πιστωτικών ελέγχων επί των εμπορικών τραπεζών, η οποία συνεχίστηκε με τη μείωση του ποσοστού των ελάχιστων αποθεματικών στο 9% το 1990, την κατάργηση του υποχρεωτικού ποσοστού επένδυσης των εμπορικών τραπεζών το 1993 και την κατάργηση των υποχρεωτικών τραπεζικών χορηγήσεων προς τις επιχειρήσεις τον Ιούλιο του 1993. Η τράπεζα εισήγαγε την πολιτική της ανοικτής αγοράς τον Αύγουστο του 1985. Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει λάβει διάφορα μέτρα για την απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης. Η εισαγωγή των πιστωτικών καρτών έγινε το 198512. Το 1987 καταργήθηκε το ανώτατο όριο των τραπεζικών πιστώσεων μέσω πιστωτικών καρτών και διπλασιάστηκε το ανώτατο όριο στις πιστώσεις ανά πελάτη. Τέλος, το 1994 η Τράπεζα της Ελλάδος αύξησε το ανώτατο όριο, κατά δάνειο, των προσωπικών δανείων, επιτρέποντας στους καταναλωτές να βασίζουν τις αποφάσεις τους στο “μόνιμο” εισόδημα (που αποτελεί το προσδοκώμενο μελλοντικό τους εισόδημα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους), παρά το τρέχον εισόδημά τους13. Η επίδραση που άσκησε η άρση των θεσμοθετημένων περιορισμών στην διαθεσιμότητα της καταναλωτικής πίστης φαίνεται από την έκρηξη που παρατηρήθηκε στην πραγματική καταναλωτική πίστη -χαρακτηριστικοί είναι οι υψηλοί ρυθμοί μεταβολής της τελευταίας π.χ. το 1988 (76%)και το 1995 (68%)- που υπολογίζεται ως ο λόγος του υπολοίπου της ονομαστικής καταναλωτικής πίστης προς τον αποπληθωριστή της ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης. Η πραγματική καταναλωτική πίστη, από 49,89 εκ. € το 1986, έφθασε γύρω στα 733 εκ. € το 1997 (σε τιμές 1988).

12 Η καταναλωτική πίστη υπήρχε πριν από το 1987. Δάνεια με την μορφή γραμματίων χορηγούνται από το 1970, αλλά αποτελούσαν μικρό ποσοστό της οικονομικής δραστηριότητας (λιγότερο από το 1% του διαθέσιμου εισοδήματος). Το 1997 η πραγματική καταναλωτική πίστη ήταν γύρω στο 3% του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος. 13 Επίσης το 1997 ελήφθησαν αρκετά μέτρα για να περιοριστεί η καταναλωτική πίστη και η προκύπτουσα υπερβάλλουσα ρευστότητα. Σημειώνεται ότι το 1989 είχαν αυξηθεί τα επιτόκια των πιστωτικών καρτών, έως το 1996 η Τράπεζα της Ελλάδας έθεσε περιορισμού στο ύψος και τον τρόπο χορήγησης των καταναλωτικών δανείων.

21

Πίνακας 2 Μέτρα απελευθέρωσης του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος

1982 1984 1985 1987 1989 1990 1991 1991-92

Καταργείται η Νομισματική Επιτροπή. Η Τράπεζα της Ελλάδος αρχίζει να ελαττώνει τους πιστωτικούς και θέτει ανώτατο όριο στην πιστωτική επέκταση. Καθιερώνονται οι πιστωτικές κάρτες. Το ελάχιστο επιτόκιο των βραχυπρόθεσμων προς την γεωργία και την βιομηχανία αυξάνεται. Έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου πωλούνται στο κοινό για πρώτη φορά τον Αύγουστο και τα επιτόκιά τους αυξάνονται τον Οκτώβριο. Καταργείται το ανώτατο όριο της πιστωτικής επέκτασης των τραπεζών μέσω πιστωτικών καρτών και διπλασιάζεται το ανώτατο όριο των εν λόγω πιστώσεων ανά πελάτη. Αρχίζουν να πωλούνται στο κοινό ομόλογα του Δημοσίου δύο ή τριών ετών με σταθερό επιτόκιο. Εγκρίνεται η έκδοση πιστοποιητικών καταθέσεων και ομολόγων με επιτόκια που υφίστανται διαπραγμάτευση ελεύθερα. Τα 4/5 των δανείων των εμπορικών τραπεζών προς των ιδιωτικό τομέα μπορούν να χορηγούνται χωρίς ειδικούς περιορισμού. Απε- λευθερώνονται τα επιτόκια των καταθέσεων προθεσμίας, ταμιευτηρίου και ομολόγων. Καταργείται το ανώτατο όριο του επιτοκίου των βραχυπρόθεσμων τραπεζικών δανείων. Απελευθερώνονται τα επιτόκια των τρεχούμενων λογαριασμών και των λογαριασμό καταθέσεων όψεως. Διενεργείται από την Τράπεζα της Ελλάδος η πρώτη δημοπρασία έντοκων γραμματίων. Το ποσοστό των υποχρεωτικών αποθεματικών ορίζεται στο 9%. Καθιερώνονται τα repos. Επιβάλλεται φόρος στο εισόδημα από τόκους τραπεζικών καταθέσεων. Εγκρίνεται η έκδοση πιστωτικών καρτών εκ μέρους των εμπορικών καρτών, της Κτηματικής και της Αγροτικής Τράπεζας, καθώς και η πώληση των καρτών αυτών μέσω άλλων τραπεζών χωρίς την έγκριση της Τράπεζας της Ελλάδος.Απελευθερώνονται οι πληρωμές μέσω πιστωτικών καρτών εκ μέρους Ελλήνων που ταξιδεύουν στις χώρες της ΕΕ (Μάιος). Επιτρέπεται στις κτηματικές τράπεζες να ανοίγουν τρεχούμενους λογαριασμούς καταθέσεων, στις τράπεζες επενδύσεων να δέχονται καταθέσεις σε δραχμές και να χορηγούν δάνεια για κεφάλαιο κίνησης, καθώς και στην Αγροτική Τράπεζα να χορηγεί τους ίδιους τύπους δανείων με τις εμπορικές τράπεζες. Καταργείται η υποχρέωση των τραπεζών να διαθέτουν 9% των καταθέσεών τους για τη χρηματοδότηση δημόσιων επιχειρήσεων. Οι τράπεζες πλέον καθορίζουν ελεύθερα το επιτόκιο σχεδόν του 90% του συνόλου των πιστώσεων. Καταργούνται οι έλεγχοι συναλλάγματος.

22

1992 Απελευθερώνεται το επιτόκιο των καταθέσεων που είναι

μετατρέψιμες σε δραχμές. 1993 Καταργείται το ελάχιστο όριο καταθέσεων (Μάρτιος).

Καταργείται το υποχρεωτικό ποσοστό επενδύσεων των εμπορικών τραπεζών σε έντοκα γραμμάτια. Απελευθερώνεται η κίνηση κεφαλαίων με τις χώρες της ΕΕ (Μάρτιος). Καταργείται ο φόρος 3% επί των τραπεζικών δανείων (Ιούνιος). Καταργείται η δέσμευση του ποσοστού των καταθέσεων που προοριζόταν για δάνεια προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (Ιούλιος).

1994 Το ανώτατο όριο των προσωπικών δανείων ορίζεται στα

23477,622 ευρώ (8 εκατ. Δραχμές). Απαγορεύεται πλέον η νομισματική χρηματοδότηση του δημοσιονομικού ελλείμματος (Ιανουάριος). Καταργείται ο φόρος 8% επί του κύκλου εργασιών των τραπεζών (Ιανουάριος).

1995 Καθιερώνεται Σύστημα Εγγύησης Τραπεζικών Καταθέσεων.

Αποϋλοποιούνται οι τίτλοι του Δημοσίου. Πηγή:ΤτΕ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 16

Τα παραπάνω μέτρα χρηματοπιστωτικής απελευθέρωσης οδήγησαν (μέσω της αύξησης του μεριδίου των ιδιωτικών τραπεζών στην αγορά) στην αύξηση των ανταγωνιστικών πιέσεων επί του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και την βελτίωση της αποτελεσματικότητάς του. Εξαιτίας του εντεινόμενου ανταγωνισμού και της απελευθέρωσης του τραπεζικού συστήματος, τα τραπεζικά δάνεια, ιδίως ορισμένες κατηγορίες τους όπως τα καταναλωτικά, αυξάνονταν κατά ο 1998 και της αρχές του 1999 με ταχείς ρυθμούς, που η Τράπεζα εκτιμούσε ότι θα συνεχιστούν ή θα επιταχυνθούν περαιτέρω, λόγω και της αναμενόμενης μείωσης των επιτοκίων. Για τον λόγο αυτό, τον Απρίλη του 1999 η Τράπεζα έλαβε ειδικά μέτρα, τα οποία ενίσχυσε τον Ιούλιο. Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με την πολιτική επιτοκίων, αποσκοπούσαν στην συγκράτηση της πιστωτικής επέκτασης. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 1999, με την Πράξη 13/16.4.99 του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής, η Τράπεζα της Ελλάδος έλαβε μέτρα περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης, τα οποία είχαν συμπληρωματικό χαρακτήρα σε σχέση με την ασκούμενη νομισματική πολιτική. Σκοπός των μέτρων ήταν να συγκρατηθεί ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα και της ΔΕΚΟ στο 12% στο τέλος του 1999, επίπεδο συνεπές με την συγκράτηση της συνολικής πιστωτικής επέκτασης στα όρια του 7-9% που είχαν τεθεί για το 1999. Τα μέτρα αυτά αναφέρονται χωριστά σε δύο κατηγορίες δανείων: αφενός στο άθροισμα των δανείων προς το

23

εσωτερικό/εισαγωγικό εμπόριο και προς τους καταναλωτές και αφετέρου στο σύνολο των λοιπών κατηγοριών δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα και των δανείων προς τις ΔΕΚΟ. Αυτό έγινε προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων, δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτό δεν αφήνονται περιθώρια για μεγάλη αύξηση των καταναλωτικών δανείων με αντίστοιχο περιορισμό των δανείων προς άλλους τομείς. Και στις δύο κατηγορίες, αν η αύξηση των δανείων υπερέβαινε το 12% ετησίως, θα επιβαλλόταν δεσμεύσεις, με την μορφή άτοκης κατάθεσης στην Τράπεζα της Ελλάδoς, ίσης με το ποσό της υπέρβασης. Ειδικότερα επειδή οι τραπεζικές πιστώσεις χαρακτηρίζονται από εποχικότητα, οι δεσμεύσεις με την μορφή άτοκης κατάθεσης διάρκειας έξι μηνών θα επιβάλλονταν εφόσον η πιστωτική επέκταση θα ήταν υψηλότερη από 3,5% στο τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου 1999, 5,5% στο εξάμηνο Απριλίου-Σεπτεμβρίου 1999 και 9,5% στο εννιάμηνο Απριλίου-Δεκεμβρίου 1999. Από τις εξέλιξης του πρώτου εξαμήνου του 1999 διαπιστώθηκε ότι ο δωδεκάμηνος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τους καταναλωτές, παρά την μικρή επιβράδυνση που παρουσίαζε, παρέμενε σε πολύ υψηλά επίπεδα. Για τον λόγο αυτό τον Ιούλιο του 1999, με την Πράξη 16/28.7.99 του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής, η Τράπεζα της Ελλάδoς έλαβε συμπληρωματικά μέτρα ελέγχου των καταναλωτικών δανείων. Στην περίπτωση που ο ρυθμός αύξησής τους θα υπερέβαινε το 2% στο τρίμηνο Ιουλίου- Σεπτεμβρίου 1999 και το 6% στο εξάμηνο Ιουλίου-Δεκεμβρίου 1999, θα επιβαλλόταν δέσμευση διπλάσια της υπέρβασης, με την μορφή εξάμηνης άτοκης κατάθεσης στην Τράπεζα της Ελλάδος14. Επίσης τον Ιανουάριο του 1999 η Τράπεζα της Ελλάδος, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της ως εποπτική αρχή, ανακοίνωσε απόφασής που θέτει σε νέα βάση το σχηματισμό προβλέψεων από τις τράπεζες έναντι των επισφαλών απαιτήσεων. Οι παραπάνω ρυθμίσεις αποσκοπούσαν στην βελτίωση της ποιότητας και ταχύτερη εξυγίανση του χαρτοφυλακίου των χρηματοδοτήσεων των τραπεζών. Παρά τις όποιες προσπάθειες της Τράπεζας της Ελλάδος για ένα απελευθερωμένο τραπεζικό σύστημα, η ύπαρξη αυστηρού θεσμικού πλαισίου και συγκεκριμένων ρυθμιστικών κανόνων έθεσε περιορισμούς τους οποίους κατάργησε η πλήρη απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης τον Ιούνιο του 2003. Η αποκατάσταση συνθηκών ισορροπίας στα δημόσια οικονομικά και η τιθάσευση του πληθωρισμού, ομού με την ένταξη στην ΟΝΕ, από την μια, και 14 ΤτΕ, Νομισματική Πολιτική 1999-2000, Φεβρουάριος 2000

24

η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος από την άλλη, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης και την ταχεία αποκλιμάκωση του κόστους των μορφών αυτών δανεισμού. Η Τράπεζα της Ελλάδoς, με μια κίνηση εναρμόνισης του ελληνικού τραπεζικού με τον αντίστοιχο της ευρωζώνης, ανέφερε στην ανακοίνωση της, με τη ΠΔ/ΤΕ 2523/12.6.2003, οι διατάξεις της οποίας άρχισαν να ισχύουν από 20 Ιουνίου 2003, ότι «καταργούνται οι περιορισμοί που ίσχυαν στην καταναλωτική πίστη και τα δάνεια που χορηγούνταν προς φυσικά πρόσωπα15». Ειδικότερα με τις διατάξεις της Πράξης αυτής καταργήθηκε το συνολικό κατ’ άτομο και κατά τράπεζα όριο των 25000 ευρώ, καθώς και τα επιμέρους όρια για τις πιστοδοτήσεις προς φυσικά πρόσωπα: • Για αγορά αγαθών και υπηρεσιών, έναντι δικαιολογητικών, μέχρι το 65%

της χρηματοδοτούμενης δαπάνης • Μέσω χρήσης πιστωτικών δελτίων • Μέσω υπεραναλήψεως από τρεχούμενο λογαριασμό καταθέσεων ( μέχρι

1500 ευρώ) • Για την κάλυψη προσωπικών αναγκών χωρίς παραστατικά (μέχρι 3000

ευρώ, από το σύνολο των τραπεζών) • Για τις μέσω καρτών αναλήψεις μετρητών μέχρι 1000 ευρώ μηνιαίως Η κατάργηση αυτή των ως άνω περιορισμών, εντάχθηκε στο πλαίσιο της εναρμόνισης της άσκησης της νομισματικής πολιτικής από το Ευρωσύστημα, σύμφωνα με την αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό. Η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης κατάργησε ουσιαστικά και την τελευταία παράμετρο ενός «αυστηρού» κανονιστικού πλαισίου εντός του οποίου λειτουργούσαν τα πιστωτικά ιδρύματα. Η μεγάλη αλλαγή που συντελέστηκε είναι ότι η εξυπηρέτηση των αναγκών των πελατών γίνεται με γνώμονα το προφίλ τους, την οικονομική τους κατάσταση, καθώς και τις επαγγελματικές τους προοπτικές. Τρία είναι τα χαρακτηριστικά που διαμόρφωσαν την αγορά μετά την απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης: Πρώτον, δόθηκε η δυνατότητα σε όσους είχαν πολλά δάνεια να τα συγκεντρώσουν σε μια τράπεζα και να επιτύχουν ευνοϊκότερους όρους αποπληρωμής, αναχρηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό τις οφειλές τους. Δεύτερον, υπήρξε μια στροφή των καταναλωτών από τα προγράμματα δόσεων των εμπόρων στις τράπεζες οι οποίοι προσέφεραν δανειακά

25

προϊόντα με χαμηλό επιτόκιο και διαφανείς όρους. Τρίτον, εισήχθησαν στην αγορά τα λεγόμενα home equity loans, η δυνατότητα δηλαδή δανεισμού μεγάλων ποσών με ευνοϊκούς όρους και με εξασφάλιση κάποιο περιουσιακό στοιχείο του πελάτη. Άλλαξαν όλα στην καταναλωτική πίστη, με αφορμή την απελευθέρωσή της, με την σύσταση εξειδικευμένων εταιριών χορήγησης καταναλωτικών δανείων. Στην αγορά κάνουν την εμφάνιση οι πρώτες εταιρίες αυτές,οι οποίες είναι θυγατρικές ελληνικών και ξένων τραπεζών.Οι εταιρίες αυτές συνάπτουν συμφωνίες συνεργασίας με μεγάλα καταστήματα και αλυσίδες του λιανεμπορίου που πωλούν καταναλωτικά είδη, ώστε να εκδίδουν πιστωτικές κάρτες και να χορηγούν καταναλωτικά δάνεια στους πελάτες τους, προκειμένου οι τελευταίοι να αγοράσουν τα είδη αυτά16. Οι πρώτες εξειδικευμένες εταιρίες χορήγησης καταναλωτικών δανείων στην Ελλάδα είναι: • CrediCom Emporiki • Cofidis • Cetelem • Unit, Opel, Fiat

Εταιρίες αυτοκινήτων εκδηλώνουν το ενδιαφέρον να ιδρύσουν τράπεζες στην Ελλάδα, κατά τα πρότυπα της Opel bank, της Fiat bank και της Unit bank, οι οποίες ήδη δραστηριοποιούνται στη χρηματοδότηση της αγοράς αυτοκινήτου. Οι τράπεζες αυτές μπορούν να επεκταθούν και στη χορήγηση καταναλωτικών δανείων γενικότερα.

Ο τομέας της λιανικής τραπεζικής έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είναι ιδιαίτερα αποδοτικός και εξελίσσεται συνεχώς. Οι τράπεζες παρακολουθούν τις εξελίξεις αυτές και προσαρμόζουν τα προϊόντα τους στις εκάστοτε ανάγκες της πελατείας, με κύριο στόχο την ποιοτική εξυπηρέτησή της και την πώληση προϊόντων και υπηρεσιών που ικανοποιούν τις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις της. Τη δημιουργία ενιαίας αγοράς καταναλωτικών δανείων με διαφάνεια στις συμβάσεις και χωρίς κρυφές χρεώσεις, όπου ο διασυνοριακός ανταγωνισμός θα εξασφαλίζει χαμηλά επιτόκια για όλους τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθεί η Κομισιόν, με την πρόταση οδηγίας για τη χορήγηση καταναλωτικών πιστώσεων που ανακοίνωσε στις 10/10/2005.

15 Ημερησία, ΤτΕ:Κατάργηση ορίων στην καταναλωτική πίστη, 12/06/2003 16 Λεωνίδας Στεργίου, Τα Νέα, Καταναλωτική πίστη-Εταιρείες δανείων απλώνουν δίχτυα στα καταστήματα,

28/06/2003

26

Η νέα πρόταση της Κομισιόν για την καταναλωτική πίστη θέτει σοβαρή υποψηφιότητα για να εγκριθεί από το Συμβούλιο των Υπουργών και να φέρει σημαντικές αλλαγές στα τιμολόγια των δανείων, ιδιαίτερα σε αγορές όπως η ελληνική, όπου τα επιτόκια είναι σημαντικά υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Με την εν λόγω οδηγία αυξάνονται και εναρμονίζονται τα δικαιώματα των πολιτών που λαμβάνουν καταναλωτικά δάνεια. Βασικά καταναλωτικά δικαιώματα που προβλέπονται στην πρόταση της Κομισιόν είναι το δικαίωμα υπαναχώρηση εντός 14 ημερών, το δικαίωμα πρόωρης αποπληρωμής του δανείου και το δικαίωμα καταγγελίας μιας συμφωνίας πίστωσης σε περίπτωση ακύρωσης της αγοράς για την οποία χορηγείται το δάνειο. Παράλληλα, όμως, εναρμονίζονται και οι υποχρεώσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων προς τους καταναλωτές. Οι τράπεζες θα υποχρεωθούν να προωθούν τα προϊόντα καταναλωτικής πίστης παρέχοντας ένα καθορισμένο πλαίσιο πληροφοριών, όπως, για παράδειγμα, το ετήσιο επιτόκιο, το κόστος της μηνιαίας δόσης και τη λεγόμενες «κρυφές» χρεώσεις. Ως συνέπεια οι καταναλωτές θα μπορούν ευκολότερα να συγκρίνουν το πιστωτικό κόστος μεταξύ των τραπεζών17. Οι όποιες ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν για την απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος, αλλά και η πλήρης απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης τον Ιούνιο του 2003 είχαν ως αποτέλεσμα όλο και περισσότερα νοικοκυριά να προχωρούν στην σύναψη κάποιου δανείου ή στην απόκτηση μιας ή και περισσότερων πιστωτικών καρτών. Η έκρηξη της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, και με ιδιαίτερη αναφορά από το 1998 και μετά, θα μπορούσε να αποδοθεί στους παρακάτω παράγοντες κατά κύριο λόγο18: • Στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των καταναλωτών, γεγονός μεν που

ψυχολογικά τους επιτρέπει να αισθάνονται πιο άνετα ως προς τον δανεισμό τους, πρακτικά δεν τους αφήνει τα οικονομικά περιθώρια να το κάνουν.

• Στην απελευθέρωση και ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος, γενικά, και στη συνεπακόλουθη εισαγωγή ενός ευρύτατου φάσματος δανειακών προϊόντων και υπηρεσιών, από τις περισσότερες τράπεζες.

• Στην αμεσότητα και στην ταχύτητα της πληροφόρησης, γεγονός που καθιστά τα ελληνικά νοικοκυριά ενήμερα των εξελίξεων και των ευκαιριών

17 Αγγελιοφόρος, Νέοι όροι για τα δάνεια Σχέδιο πρότασης της Κομισιόν θα συζητηθεί στο Συμβούλιο Υπουργών ενώ αναμένεται να διαμορφωθεί κοινή θέση το 2006, 11/10/2005, www.agelioforos.gr 18 Γ. Αλβέρτης, Οικονομικός ταχυδρόμος, Τεύχος 8, 23 Φεβρουαρίου 2002

27

που υπάρχουν, κυρίως στις χώρες της ΕΕ, και τους δημιουργούν την τάση να τους αντιγράψουν.

• Στον έντονο ανταγωνισμό που επικρατεί στον κλάδο της καταναλωτικής πίστης, με αποτέλεσμα να προσφέρονται ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, με υψηλή ποιότητα και πολλές φορές ειδικά σχεδιασμένα για συγκεκριμένες και εξειδικευμένες ανάγκες και απαιτήσεις της αγοράς.

• Στον σύγχρονο τρόπο ζωής και στις αυξημένες, σε σχέση με το παρελθόν, πραγματικές ανάγκες των καταναλωτών.

Επίσης η αύξηση της ζήτησης για καταναλωτικά δάνεια έχει επηρεαστεί από τους ακόλουθους μακροοικονομικούς παράγοντες: • Τη μείωση των επιτοκίων - καθώς στην Ελλάδα αυτά ήταν επί χρόνια

διψήφια και υψηλά. • Την αναλογικά με την παγκόσμια οικονομία μικρή συγκράτηση του ρυθμού

ανάπτυξης της Ελλάδας - γεγονός που επιτρέπει στα νοικοκυριά να μην χάσουν σημαντικό μέρος από την αγοραστική δύναμή τους. Ή ότι ο Έλληνας καταναλωτής έχει εθιστεί σε υψηλούς ρυθμούς κατανάλωσης και επιχειρεί να διατηρήσει τα καταναλωτικά πρότυπα που έχει δημιουργήσει ακόμα και σε περίοδο όπου η ανάπτυξη είναι μικρότερη από την αναμενόμενη.

Τόσο οι εξελίξεις που επακολούθησαν της απελευθέρωσης της καταναλωτικής πίστης και της στεγαστικής πίστης όσο και η έκταση του φαινομένου σε πολλές άλλες χώρες, στις οποίες οι μορφές αυτές δανεισμού είχαν απελευθερωθεί από καιρό, δείχνουν ότι, ως και τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η έκταση της ανικανοποίητης ζήτησης για καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια πρέπει να ήταν πολύ μεγάλη. Η ύπαρξη εκτεταμένης ανικανοποίητης ζήτησης υπήρξε αποτέλεσμα των νομισματοπιστωτικών ελέγχων, περιορισμών και απαγορεύσεων σε ότι αφορούσε των δανεισμό προς τα νοικοκυριά,οι οποίοι ίσχυαν επί μακρόν, προκειμένου οι διαθέσιμοι πόροι να διοχετεύονται προς τη χρηματοδότηση άλλων μορφών δαπάνης,οι οποίες θεωρούνταν σημαντικές για την στήριξη της ανάπτυξης ή την προώθηση της κοινωνικής ευημερίας. Η διαμόρφωση μιας ανταγωνιστικής αγοράς, χωρίς τεχνητά στεγανά και διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών πιστώσεων και η συνακόλουθη μείωση του κόστους του σχετικού δανεισμού συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων,σύμφωνα με τις προτιμήσεις των δανειζόμενων και το πραγματικό κόστος κάθε κατηγορίας δανεισμού. Το νέο καθεστώς, ταυτόχρονα, επιτρέπει την πληρέστερη ικανοποίηση των αναγκών των νοικοκυριών και την αύξηση της παραγωγής. Έτσι, προωθείται η ανάπτυξη και η άνοδος του επιπέδου οικονομικής ευημερίας.

28

2.2 Συνέπειες της απελευθέρωσης Όπως στις περισσότερες περιπτώσεις που επέρχεται μια αλλαγή, τα αποτελέσματα αυτής της γρήγορης αύξησης της πιστωτικής επέκτασης είναι και θετικά και αρνητικά, με ζητούμενο πάντα την χρυσή ισορροπία μεταξύ των δύο.

2.2.1 Θετικές συνέπειες της απελευθέρωσης19

Μια αλλαγή αυτής της μορφής έχει πολλαπλά οφέλη, οφέλη όχι μόνο προς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αλλά και προς τους καταναλωτές - δανειολήπτες και γενικότερα στον ίδιο το κράτος. Η απελευθέρωση των πιστώσεων έχει καταστήσει εφικτή την ενεργοποίηση των δυνατοτήτων των νοικοκυριών για ανάληψη οικονομικών πρωτοβουλιών σε επενδύσεις και την χρονική κατανομή των καταναλωτικών δαπανών τους ανάλογα με τις ανάγκες τους. Με τον τρόπο αυτό - εκτός από το μεγάλο πλεόνασμα καταναλωτή που φαίνεται να προκύπτει - έχει εμπλουτισθεί αποφασιστικά το φάσμα των οικονομικών πρωτοβουλιών που λαμβάνονται στην οικονομία, αυξάνοντας έτσι την ευελιξία και τον δυναμισμό της. Με το προηγούμενο σύστημα, αυτού του είδους οι πρωτοβουλίες δεν ήταν δυνατόν να εκδηλωθούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η οικονομική ενεργοποίηση των νοικοκυριών με βάση την ελευθερία δανεισμού τα τελευταία χρόνια ήρθε να αναπληρώσει το έλλειμμα πρωτοβουλιών από την πλευρά του κράτους και των επιχειρήσεων. Σε περίοδο όπου το υψηλό δημόσιο χρέος περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες του κράτους για ανάληψη οικονομικών πρωτοβουλιών και η επιχειρηματική πρωτοβουλία δεν διαθέτει τον δυναμισμό που χρειάζεται για να λειτουργήσει ως ατμομηχανή της ανάπτυξης, η απελευθέρωση του δανεισμού προς τα νοικοκυριά ήρθε να αναπληρώσει το κενό και να επιτρέψει έτσι στην οικονομία να αναπτυχθεί με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Η ενεργοποίηση ενός παράγοντα οικονομικών πρωτοβουλιών, που σε μεγάλο βαθμό είχε αδρανοποιηθεί στο παρελθόν, λειτουργεί ως ατμομηχανή της οικονομικής ανόδου. Παρέχεται, έτσι, πολύτιμο χρονικό περιθώριο ώσπου να ενισχυθεί η επιχειρηματική πρωτοβουλία - αλλά και για κίνητρα την ενίσχυσή της - για να διαδεχθεί σε κάποιο στάδιο τα νοικοκυριά ως ατμομηχανή της ανόδου. Με τον τρόπο αυτό αποσοβείται ο κίνδυνος αποδυνάμωσης της ανόδου και της οικονομικής στασιμότητας.

19 Οικονομικός Ταχυδρόμος, Καθημερινή, Τα Νέα , Το Βήμα

29

Σήμερα η καταναλωτική πίστη - και συνεπώς ο τραπεζικός τομέας - καλείται να παίξει σημαντικό και πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομία της χώρας. Στην Ελλάδα η χορήγηση καταναλωτικής πίστης θα συνεχίσει να μεγαλώνει, αλλά όχι με τους μέχρι σήμερα υπερ-ταχείς ρυθμούς. Η ενοποίηση των αγορών, η ανάπτυξη διασυνοριακής πώλησης / προώθησης προϊόντων καταναλωτικής πίστης και η είσοδος στην αγορά μη χρηματοπιστωτικών εταιριών, προδιαγράφουν ότι στο άμεσο μέλλον ο ανταγωνισμός μεταξύ των τραπεζών θα γίνει ακόμη σκληρότερος, με ωφελημένο τον προσεκτικό και φρόνιμο καταναλωτή. Προκειμένου οι ελληνικές τράπεζες να επιβιώσουν στην καταναλωτική πίστη σε ένα περιβάλλον έντονου ανταγωνισμού και αυξημένων απαιτήσεων θα πρέπει να αξιολογούν και να διαμορφώνουν συνεχώς διαδικασίες και προϊόντα, να εξετάζουν συχνά την οργανωτική και λειτουργική τους διάρθρωση με βασικό σκοπό την μείωση του λειτουργικού κόστους, το οποίο είναι σήμερα αρκετά υψηλό έναντι άλλων ευρωπαϊκών χωρών, πάντοτε με γνώμονα την ποιοτική απάντηση στις ανάγκες του πελάτη. Για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των όλο και πιο απαιτητικών καταναλωτών, οι τράπεζες θα πρέπει να επικεντρωθούν στην δημιουργία διαφοροποιημένων προϊόντων μέσα από μία ποικιλία εναλλακτικών καναλιών προώθησης / παράδοσης έτσι ώστε να προσφέρουν εξατομικευμένη εξυπηρέτηση των πελατών τους. Η παρουσία πολλών πιστωτικών και περισσότερων εξειδικευμένων προϊόντων, διακινούμενων μέσω ποικίλων καναλιών (χρηματοπιστωτικών ή μη εταιριών, τραπεζικών καταστημάτων, τηλεφώνου, internet, αντιπροσώπων, εμπορικών καταστημάτων) θα είναι αυτό που θα χαρακτηρίζει την αγορά της καταναλωτικής πίστης του αύριο προς όφελος του καταναλωτή. Οι πιστωτικοί οργανισμοί θα μπορούν να ελέγχουν τη συνολική πιστωτική συμπεριφορά του πελάτη και να τιμολογούν το προσφερόμενο προϊόν ανάλογα και αυτό προς όφελος του φερέγγυου καταναλωτή. Αλλά και οι πελάτες θα είναι καλύτεροι γνώστες των προϊόντων σε σχέση με τις ανάγκες τους και πιο απαιτητικοί , όχι μόνο στο να συνδυάσουν το σωστό προϊόν με τη δική τους ανάγκη, αλλά απαιτώντας ορθότητα, διαφάνεια, ειλικρίνεια, ενημέρωση και ποιότητα. Επίσης, η απελευθέρωση της καταναλωτική πίστης έχει ως αποτέλεσμα η απόκτηση καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών να είναι πιο εύκολη, η αγοραστική δύναμη (ρευστότητα) των καταναλωτών έχει αυξηθεί, η ζήτηση έχει μεγαλώσει καλυτερεύοντας έτσι την ποιότητα ζωής και τελικά συνείσφερε στην τόνωση της οικονομίας και στην διατήρηση μιας υγιούς ανάπτυξης.

30

2.2.2 Αρνητικές συνέπειες της απελευθέρωσης20

Υπάρχει ωστόσο και η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, μια πλευρά με δυσμενείς συνέπειες για την οικονομία της χώρας, την κερδοφορία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αλλά και για τους ίδιους τους καταναλωτές. Τα δάνεια αυτά ενισχύουν άμεσα την κατανάλωση, ιδιαίτερα για προϊόντα των οποίων η ζήτηση είναι ελαστική ως προς τις τιμές, και άρα μπορούν να δυσχεράνουν την αποδυνάμωση των πληθωριστικών πιέσεων και η εξυπηρέτηση των δανείων αυτών επηρεάζεται από τις κυκλικές διακυμάνσεις και κατά συνέπεια, η ταχεία αύξησή τους είναι δυνατόν να οδηγήσει στην υψηλών κινδύνων για το τραπεζικό σύστημα. Η συγκέντρωση υψηλών κινδύνων στις τράπεζες, μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για την λειτουργία όχι μόνο των ίδιων των τραπεζών αλλά και ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος. Έμμεσα όμως μπορεί να επηρεαστεί και η πιστωτική επέκταση των τραπεζών, δεδομένου ότι η χορήγηση δανείων με σχετικά υψηλούς κινδύνους έχει επιπτώσεις στην κερδοφορία τους. Η καταναλωτική πίστη έχει σαν βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα της αύξηση της κατανάλωσης, αλλά μακροπρόθεσμα αυτό οδηγεί στην γενική μείωση της κατανάλωσης. Αυτό γίνεται γιατί ένα ποσοστό των εισοδημάτων που ξοδεύονται μέσω της καταναλωτικής πίστης, δεν καταναλώνεται στην αγορά, αλλά το καρπώνονται τα τραπεζικά ιδρύματα. Έτσι, έχουν μεγάλο κέρδος οι τράπεζες από αυτήν τη διαδικασία και άμεσοι χαμένοι είναι οι δανειολήπτες που μειώνουν την καταναλωτική τους δυνατότητα. Οι μεγάλοι οικονομικοί κύκλοι (πολυκαταστήματα, μεγάλες οικοδομικές εταιρίες, κλπ.), προωθούν τη μεγάλη χρέωση των νοικοκυριών, ώστε να τα κρατούν ουσιαστικά όμηρους μιας κατάστασης οικονομικής εξάρτησης προς αυτούς. Η καταναλωτική πίστη δεσμεύει τα μελλοντικά εισοδήματα των δανειοληπτών και τους καθιστά πολλές φορές ανήμπορους να κάνουν αγορές άμεσης ανάγκης που θα προκύψουν στο μέλλον. Η ανεξέλεγκτη αύξηση της ρευστότητας στους καταναλωτές, που οφείλεται κυρίως στην επέκταση της καταναλωτικής πίστης, μεγαλώνει την πιθανότητα πληθωριστικών τάσεων στην οικονομία, που μπορεί να φέρει η αύξηση του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα, ενώ το σύνολο της καταναλωτικής πίστης είναι χαμηλό σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ως μια πολύ μεγαλύτερη τάση αύξησης. Αν αυτό συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, κάτι που διαφαίνεται από την συνολική τραπεζική πολιτική που ακολουθείται, σε

20 Οικονομικός Ταχυδρόμος, Καθημερινή, Τα Νέα, www.rwf.gr (Συνέντευξη Μελίνας Μουζουράκη)

31

λίγα χρόνια η χώρα μας θα παρουσιάζει το φαινόμενο όλος ο εν ενεργεία εργατικός πληθυσμός να βρίσκεται κάτω από το φάσμα της υπερχρέωσης. Οι επιπτώσεις από των υπερδανεισμό , που έχουν καταγραφεί με έρευνες στα Ευρωπαϊκά κράτη κυρίως στα Σκανδιναβικά, στην Ολλανδία, στη Γερμανία και στη Γαλλία, είναι επιπτώσεις στην ψυχική και πνευματική υγεία του υπερχρεωμένου καταναλωτή αλλά και στην σωματική του υγεία. Υπάρχει αύξηση στο κόστος υγείας για την αντιμετώπιση του στρες. Οι περισσότεροι από αυτούς παρακολουθούνται από ψυχολόγο και παίρνουν φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του στρες, που προκαλεί ο υπερδανεισμός. Υπάρχουν όμως και επιπτώσεις και στις κοινωνικές τους σχέσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν διαλυθεί οικογένειες. Υπάρχει ένα αίσθημα αποτυχίας και ντροπής στον υπερχρεωμένο και φυσικά ο υπερχρεωμένος καλείται να καλύψει το υψηλό κόστος της δικαστικής δαπάνης για την αντιμετώπιση των χρεών του. Η συνέχιση και η αύξηση των φαινομένων υπέρογκου δανεισμού, στο μέλλον θα φέρει τον κακό υπολογισμό εκ μέρους των δανειοληπτών των πραγματικών οικονομικών τους δυνατοτήτων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, όχι μόνο την κατάσχεση των προϊόντων που έχουν αγοράσει μέσω δανεισμού, αλλά και περιουσιακών στοιχείων του δανειολήπτη, όπως σπίτι, αυτοκίνητο και άλλα περιουσιακά στοιχεία.

2.3 Αντιμετώπιση των ενδεχόμενων κινδύνων21

Το γεγονός ότι ένα φαινόμενο ή μία νέα εξέλιξη, στις οικονομικές συνθήκες είναι κατά βάση επιθυμητό και υγιές, δεν εγγυάται πάντοτε αγαθά αποτελέσματα. Ο κίνδυνος της υπερβολής, της νόθευσης των κανόνων που πρέπει να διέπουν την λειτουργία των αγορών και της εκκόλαψης εκρηκτικών εξελίξεων που δεν είναι βιώσιμες και οδηγούν αργά ή γρήγορα σε αδιέξοδο, ελλοχεύει. Κανένας οικονομικός θεσμός και καμία αγορά δεν εγγυώνται αυτόματη ικανοποιητική λειτουργία. Για να αποδώσουν καρπούς, που βάση της θεωρίας θα ήταν αναμενόμενοι, είναι ανάγκη να τηρούνται κανόνες λειτουργίας. Όταν εκδηλώνεται σοβαρή παρεκτροπή από τους κανόνες αυτούς, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι αντίθετα προς τα αναμενόμενα.

21 Οικονομικός Ταχυδρόμος, www.rwf.gr (Συνέντευξη Μελίνας Μουζουράκη), Νομισματική Πολιτική 2001-2002, Μάρτιος 2002

32

Στοιχειώδη κανόνας για κάθε πράξη δανεισμού σε μια ελεύθερη τραπεζική αγορά είναι τόσο ο δανειοδότης όσο και ο δανειολήπτης να κάνουν τεχνικά άρτιους και οικονομικά θεμελιωμένους υπολογισμούς των δυνατοτήτων εξυπηρέτησης των δανείων. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, λειτουργούν ικανοποιητικά οι νόμοι των πιθανοτήτων και ο δανεισμός δεν δημιουργεί συστηματικά προβλήματα. Είναι, όμως πολλά, στην τραπεζική ιστορία, τα παραδείγματα πιστώσεων όπου οι δανειοδότες, υπό την πίεση του ανταγωνισμού και της προσπάθειας να διευρύνουν τις αγορές και να αυξήσουν τα σχετικά μερίδια και τα βραχυχρόνια κέρδη τους, παρέβλεψαν τους κανόνες, παραχωρώντας σε μεγάλη έκταση επισφαλή δάνεια, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν σοβαρά προβλήματα. Οι τράπεζες θα πρέπει να καθιερώσουν αυστηρά συστήματα αξιολόγησης των πελατών, ώστε να εξετάζουν από πριν την δυνατότητα του καταναλωτή να πληρώσει την οφειλή του. Η εκτίμηση αυτή των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, της ικανότητας του καταναλωτή να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις του, είναι η γνωστή αρχή του “υπεύθυνου δανεισμού”, η οποία ακόμα στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται. Ο υπεύθυνος δανεισμός έχει προβλεφθεί νομοθετικά στην Ελβετία και στην περίπτωση που δεν τηρείται εκεί από τις τράπεζες προβλέπεται η απαλλαγή του καταναλωτή, ο οποίος εξ΄ αρχής δεν έχει την δυνατότητα να πληρώσει, από τους τόκους και υποχρέωσή του είναι να επιστρέψει μόνο το κεφάλαιο στην τράπεζα. Η δημιουργία του Τειρεσία Α.Ε.22 ήρθε να προσφέρει την πληροφόρηση εκείνη που χρειάζονται οι τράπεζες για την εκτίμηση της δυνατότητας αυτής του καταναλωτή.

Η εταιρία με την επωνυμία “Τραπεζικά Συστήματα Πληροφοριών Α.Ε.” και διακριτικό τίτλο “Τειρεσίας Α.Ε.” ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1997 με πρωτοβουλία της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών και έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Σκοπός της είναι να συμβάλλει στην προστασία του θεσμού της πίστης και ειδικότερα μέσω της πληρέστερης αξιολόγησης της φερεγγυότητας των πελατών των πιστωτικών ιδρυμάτων, στον περιορισμό των κινδύνων που αυτά αναλαμβάνουν. Σήμερα η Τειρεσία Α.Ε. ειδικεύεται στην συγκέντρωση και διάθεση, προς πιστωτικά ιδρύματα, χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και οργανισμούς του Δημοσίου πληροφοριών σχετικών με την οικονομική συμπεριφορά των επιχειρήσεων και ιδιωτών (όπως π.χ. ακάλυπτες επιταγές, απλήρωτες συναλλαγματικές, πτωχεύσεις). Επίσης το σύστημα συγκεντρώνει πληροφορίες που αφορούν τις υποχρεώσεις των ιδιωτών προς το σύνολο του

22 ΤτΕ Νομισματική Πολιτική 2001-2002, Μάρτιος 2002 Άννα Ραφιά, Οικονομικός Ταχυδρόμος, Τεύχος 28, 10/06/2003

33

τραπεζικού συστήματος από προσωπικά και καταναλωτικά δάνεια και από πιστωτικές κάρτες. Δημιουργήθηκε επομένως και στην Ελλάδα “Γραφείο Πίστης”, η λειτουργία του οποίου στο εξωτερικό έχει αποδώσει πολύ θετικά αποτελέσματα. Με την σύσταση αυτού του αρχείου πληροφοριών εκσυγχρονίστηκε ο θεσμός της πίστης και οι τράπεζες μπορούν να αξιολογούν ακριβέστερα τη φερεγγυότητα των πελατών τους, των οποίων την πραγματική πιστοληπτική θέση και την ικανότητα αποπληρωμής πρόσθετων δανείων έχουν πλέον την δυνατότητα να εκτιμούν καλύτερα. Παρέχεται επομένως στις τράπεζες μια ευρύτερη βάση δεδομένων, που επιτρέπει την αποτελεσματικότερη διαχείριση των πιστωτικών κινδύνων που αναλαμβάνουν. Παράλληλα, περιορίζεται το κόστος πληροφόρησης των τραπεζών και διευκολύνεται η ταχύτερη εξέταση των αιτημάτων της πελατείας τους, ώστε τελικά να μπορούν να χορηγούν δάνεια με χαμηλότερα επιτόκια. Η εταιρία έχει γνωστοποιήσει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα τον Κανονισμό Επεξεργασίας Δεδομένων που τηρεί και έχει λάβει τη σχετική έγκριση. Σύμφωνα με απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (αριθ. 86/2002), προκειμένου να είναι νόμιμη η επεξεργασία των δεδομένων του αρχείου, είναι απαραίτητη η προηγούμενη συναίνεση του πελάτη / καταναλωτή, ο οποίος πρέπει να έχει ενημερωθεί προηγουμένως για τον σκοπό της επεξεργασίας, τους αποδέκτες των δεδομένων και τον υπεύθυνο της επεξεργασίας. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται πως για κάθε νέο δάνειο ή κάρτα, που θα αποστέλνεται στον Τειρεσία, θα έχει προηγουμένως εξασφαλιστεί η συγκατάθεση επεξεργασίας και μετάδοσης των δεδομένων του. Για το περιεχόμενο και την λειτουργία του αρχείου της, η εταιρία ενημερώνει σχετικά τους ενδιαφερόμενους με ανακοινώσεις στον τύπο. Κάθε φυσικό αλλά και νομικό πρόσωπο έχει δικαίωμα πρόσβασης στο Αρχείο Δεδομένων της Τειρεσίας Α.Ε., προκειμένου να γνωρίζει αν υπάρχουν σε αυτό δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Σε περίπτωση που κάποιος ενδιαφερόμενος διαπιστώσει την ύπαρξη λάθους στα δεδομένα αυτά, μπορεί να υποβάλλει σχετική αίτηση και να ζητήσει τη διόρθωσή τους. Από της αρχές του Μαΐου του 2003 άρχισε η ροή της πρωτογενούς πληροφόρησης από τις τράπεζες προς τον Τειρεσία. Για την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος, το σύνολο σχεδόν των τραπεζών απέστειλε στον Τειρεσία σε πρώτη φάση το 10% του αρχείου των προσωπικών δανείων τους και στην συνέχεια το 20% των αρχείων των προσωπικών, ανοικτών, καταναλωτικών δανείων και καρτών. Μέλη του Τειρεσία σήμερα είναι 40 τράπεζες και τρεις εταιρίες καρτών.

34

Η ποιότητα του δανεισμού σήμερα είναι πλέον καλύτερα εξασφαλισμένη σε σύγκριση με το παρελθόν, καθώς λειτουργεί αποτελεσματικά το σύστημα “Τειρεσίας”. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνεται καλύτερη διαχείριση του ρίσκου. Η ίδρυση του ελληνικού Credit Bureau θα παρέχει στις τράπεζες την απαιτούμενη πληροφόρηση για την πιστωτική συμπεριφορά των πελατών, σημερινών και πιθανών. Το Credit Bureau23 θα έχει την λεγόμενη Λευκή Λίστα, η οποία θα παρέχει πληροφορίες για τις συνολικές υποχρεώσεις του πελάτη /ατόμου /νοικοκυριού απέναντι σε όλα τα πιστωτικά ιδρύματα, για την χρήση των συγκεκριμένων πιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και για την συνολική συμπεριφορά του.

Τα πλεονεκτήματα της δημιουργίας της Λευκής Λίστας είναι τα εξής:

Με νέα σύγχρονα συστήματα και μοντέλα ελέγχου της πιστοληπτικής ικανότητας του πελάτη, όπως το Credit Bureau, οι τράπεζες θα μπορούν να αξιολογούν με μεγαλύτερη ταχύτητα και ακρίβεια την πιστοληπτική ικανότητα ενός πελάτη. Έτσι το λειτουργικό κόστος διαχείρισης της καταναλωτικής πίστης αυτόματα θα μειωθεί. Ένα μέρος από το όφελος θα “περάσει” στον πελάτη με την μορφή χαμηλότερων χρεώσεων.

Στην ίδια λογική μείωσης του κόστους θα λειτουργήσει και το γεγονός ότι με την Λευκή Λίστα οι τράπεζες θα έχουν μικρότερες επισφάλειες. Οι συνεπείς πελάτες θα είναι διπλά ωφελημένοι.

Γνωρίζοντας την συνολική συμπεριφορά των πελατών, οι τράπεζες θα είναι σε θέση να σχεδιάζουν και να προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες ειδικά προσαρμοσμένες στις ανάγκες της αγοράς, πιο ευέλικτα και εύχρηστα για το καταναλωτικό κοινό.

Ενώ ο θεσμός του Credit Bureau χρησιμοποιείται ευρέως ήδη στο εξωτερικό, η υλοποίηση του προγράμματος που προβλέπει την λειτουργία του και στην Ελλάδα προχωρεί με αργούς ρυθμούς. Ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένες τράπεζες εμφανίζουν απροθυμία ως προς την εφαρμογή του - επειδή το πελατολόγιο των τραπεζών αποτελεί κατά κάποιον τρόπο περιουσιακό στοιχείο τους το οποίο δεν θέλουν να το μοιρασθούν με τον ανταγωνισμό.

23 Γ. Αλβέρτης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, Τεύχος 8, 23/02/2002

35

Η ύπαρξη ενός απλού και κατανοητού συστήματος υπολογισμού των επιβαρύνσεων (ετήσιου συνολικού ποσοστού επιβάρυνσης), χωρίς κρυφές χρεώσεις, θα έπρεπε να εφαρμόζεται από τις τράπεζες, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει το αληθινό κόστος της πίστωσης, συμπεριλαμβανομένου και όλων των χρεώσεων. Έτσι θα μπορούσε ευκολότερα να προβλέψει εάν θα είναι σε θέση μελλοντικά να αποπληρώσει το χρέος του, χωρίς να βρεθεί σε δυσάρεστη θέση. Τρόποι για τον περιορισμό του φαινομένου της υπερχρέωσης υπάρχουν προληπτικοί και για εκ των υστέρων αντιμετώπιση. Προληπτικοί είναι η διάδοση συμβουλευτικών μηχανισμών που είναι ευρύτερα γνωστοί με τον όρο money advice24, όπου προσφέρονται δωρεάν συμβουλές στον καταναλωτή που προσέρχεται εκεί, είτε σε αυτόν που ενδιαφέρεται να δανειστεί, είτε σε αυτόν που έχει ήδη δανειστεί, είτε στον υπερχρεωμένο σε διάφορα επίπεδα της σχέσης του με τις τράπεζες. Σε πρώτο επίπεδο, για αυτόν που ενδιαφέρεται να δανειστεί, πως να καταρτίσει έναν οικογενειακό προϋπολογισμό που θα του επιτρέψει να πληρώσει με τάξη την οφειλή του. Σε επίπεδο, κατά την διάρκεια του δανεισμού, ενημέρωση ως προς τις υποχρεώσεις του. Για τους υπερχρεωμένους αυτά κέντρα δωρεάν μεσολαβούν στην σχέση του καταναλωτή με τις τράπεζες και προσπαθούν να διευθετήσουν το εύρος του χρέους, π.χ. να παγώσουν τους τόκους, να μειώσουν το κεφάλαιο, να καταρτίζουν προγράμματα αποπληρωμής, έτσι ώστε να μην οδηγηθεί σε πτώχευση ο καταναλωτής. Το κατασταλτικό εκ των υστέρων είναι όταν βοηθούν, ως συνήγοροι δωρεάν πάντα, τον καταναλωτή στην δικαιοσύνη. Ένας τρόπος αποτελεσματικός να περιοριστούν τα φαινόμενα από την υπερχρέωση των καταναλωτών είναι να υπάρξουν ειδικές υποδομές και στην Ελλάδα, όπως υπάρχουν και σε άλλες χώρες του εξωτερικού, για τη εκπαίδευση των καταναλωτών όσον αφορά τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Ανησυχίες του είδους, τα ελληνικά νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα, χαρακτηρίζονται υπερβολικές με το αιτιολογικό ότι το απόθεμα των ανεξόφλητων καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων στην Ελλάδα είναι αρκετά χαμηλότερα απ΄ ότι άλλων χωρών. Από ένα σημείο και μετά η στρεβλή λειτουργία ενός θεσμού της ελεύθερης αγοράς σχετίζεται με την συμπεριφορά των οικονομικών μονάδων και δεν είναι δυνατόν να προληφθεί.

24 www.rwf.gr (Συνέντευξη Μελίνας Μουζουράκη)

36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

3.1 Χρηματοδότηση ιδιωτικού τομέα από τις εμπορικές τράπεζες – Καταναλωτική πίστη

Όπως προαναφέρθηκε πριν από το 1987, το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελλάδας χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη εκτεταμένων ελέγχων. Για τον λόγο αυτό το σύνολο του υπολοίπου χορηγήσεων καταναλωτικής πίστης διαμορφώθηκε στο τέλος του 1989 σε 168,2 εκατ. ευρώ. Το 1990 παρατηρούμε μια μικρή αύξηση του υπολοίπου κατά 12,72% ή κατά 21,4 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Όσο συνεχίζονται οι προσπάθειες της Τράπεζας της Ελλάδος για την ελάττωση των πιστωτικών ελέγχων επί των εμπορικών τραπεζών, παρατηρούμε ότι το υπόλοιπο χορηγήσεως της καταναλωτικής πίστης όλο κι ένα αυξάνεται. Στις 215,9 εκατ. ευρώ έφθασε το υπόλοιπο το 1991 ενώ το 1992 στα 285,3 εκατ. ευρώ, αύξηση της τάξεως του 69,4 εκατ. ευρώ ή 32,14%. Συγκεκριμένα το υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης έφθασε στα 238,0 εκατ. ευρώ το Μάρτιο του 1992 και μέχρι τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους το υπόλοιπο αυξήθηκε κατά 17,39%, δηλαδή έφθασε στα 279,4 εκατ. ευρώ. Τον Ιανουάριο του 1993 το υπόλοιπο διαμορφώθηκε στα 284,1 εκατ. ευρώ και όπως φαίνεται και από το Πίνακα 1.1 το υπόλοιπο αυξάνεται κάθε μήνα όλο και περισσότερο. Στο τέλος του 1994 το υπόλοιπο διαμορφώθηκε σε 677,1 εκατ. ευρώ, αξία αυξημένη κατά 79,79% ή κατά 300,5 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με το 1993 όπου το υπόλοιπο είχε διαμορφωθεί στα 376,6 εκατ. ευρώ. Η μεγάλη αυτή αύξηση του υπολοίπου οφείλεται στη απελευθέρωση των επιτοκίων, η οποία ξεκίνησε το 1984 και ολοκληρώθηκε το 1993. Συγκεκριμένα ενώ τον Ιανουάριο του 1994 το συνολικό υπόλοιπο διαμορφώθηκε στα 379,4 εκατ. ευρώ, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους το υπόλοιπο έφθασε στα 657,1 εκατ. ευρώ, αύξηση σχεδόν 100%. Βλέπουμε ότι μέσα σε μια πενταετία το συνολικό υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης αυξήθηκε κατά 508,9 εκατ. ευρώ ή κατά 30255%, από το 1989 έως το τέλος του 1994. Η ανοδική πορεία της καταναλωτικής πίστης συνεχίστηκε και το 1995 όπου στο τέλος της χρονιάς το υπόλοιπο έφθασε στα 1241,7 εκατ. ευρώ, αύξηση της τάξεως του 83,38% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Στις 1685,85 εκατ. ευρώ διαμορφώθηκε στο τέλος του 1996, αύξηση κατά 35,77% σε σύγκριση με το 1995. Παρατηρούμε εδώ ότι ενώ η αύξηση το

37

1995 σε σχέση με το 1994 ήταν της τάξεως του 83,38%, το 1996 το υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης αυξήθηκε μόνο κατά 35,77% σε σχέση με το 1995. Παρατηρούμε εδώ ότι ο ρυθμός αύξησης της καταναλωτικής πίστης σημείωσε μια επιβράδυνση κατά 47,61%. Το 1997 η αύξηση του υπολοίπου ήταν της τάξεως του 27,35% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ειδικότερα το υπόλοιπο το 1997 έφθασε στα 2146,9 εκατ. ευρώ, αύξηση δηλαδή κατά 461,1 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 1996 (βλ. Πίνακα 1.2). Από το 1994 μέχρι το τέλος του 1997 το συνολικό υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης έχει αυξηθεί κατά 1469,8 εκατ. ευρώ ή κατά 217,07%.

Η μερική απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα το

1994, σε συνδυασμό με την πτωτική πορεία των επιτοκίων, την επιθυμία του Έλληνα καταναλωτή για βελτίωση της ποιότητας ζωής του και τον οξύ ανταγωνισμό, οδήγησαν σε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης της καταναλωτικής πίστης, ειδικά την περίοδο 1997 -2001. Η καταναλωτική πίστη αυξήθηκε κατά 36,77% το 1998, έναντι 27,35% το 1997. Ειδικότερα, όπως φαίνεται και στον πίνακα 1.3, το συνολικό υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης το 1998 αυξήθηκε κατά 789,5 εκατ. ευρώ από 2146,9 εκατ. ευρώ που ήταν το 1997 σε 2936,4 εκατ. ευρώ. Και το 1999 η καταναλωτική πίστη συνεχίζει την ανοδική της πορεία. Μια μικρή πτώση κατά 63,6 εκατ. ευρώ παρατηρούμε τον Σεπτέμβριο, η οποία πτώση, όπως προαναφέρθηκε, οφείλεται στα μέτρα συγκράτησης της πιστωτικής επέκτασης που εφάρμοσε η Τράπεζα της Ελλάδος τον Απρίλιο του 1999 τα οποία ενίσχυσε περαιτέρω τον Ιούλιο του 1999. Από τον Οκτώβριο όμως και μετά η καταναλωτική πίστη αυξάνεται με ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς. Θα πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι και το 1999, σε σύγκριση με το 1998, χαρακτηρίστηκε από υψηλούς ρυθμούς επέκτασης της καταναλωτικής πίστης, με άνοδο της τάξεως του 31,5%.

38

Δάνεια προς τα εγχώρια νοικοκυριά – Καταναλωτική πίστη

Πίνακας 1.1

Πηγή: ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 5,

Μάρτιος 1995 ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 10, Δεκέμβριος 1997 ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 12, Δεκέμβριος 1998

Πίνακας 1.2

Τέλος περιόδου Υπόλοιπο

καταναλωτικής πίστης (σε εκ.ευρώ)

1989 168,2 1990 189,6 1991 215,9 1992 285,3 1993 376,6 1992 Μάρτ. 238,0 Ιουλ. 250,9 Σεπτ. 253,8 Δεκ. 279,4 1993 Ιαν. 284,1 Φεβ. 286,1 Μάρτ. 288,7 Απρ. 294,3 Μάιος 299,0 Ιουν. 308,7 Ιουλ. 318,4 Αυγ. 326,3 Σεπτ. 339,5 Οκτ. 345,4 Νοέμ. 354,8 Δεκ. 371,2 1994 Ιαν. 379,4 Φεβ. 387,4 Μάρτ. 397,6 Απρ. 415,2 Μάιος 429,9 Ιουν. 450,5 Ιουλ. 474,5 Αυγ. 493,3 Σεπτ. 512,1 Οκτ. 532,3 Νοέμ. 569,0 Δεκ. 657,1



1994 677,1 1995 1241,7 1996 1685,8 1995 Ιαν. 674,1 Φεβ. 701,4 Μάρτ. 736,9 Απρ. 768,9 Μάιος 802,9 Ιουν. 849,9 Ιουλ. 898,9 Αυγ. 942,0 Σεπτ. 994,8 Οκτ. 1040,6 Νοέμ. 1109,9 Δεκ. 1174,7 1996 Ιαν. 1239,3 Φεβ. 1261,0 Μάρτ. 1320,3 Απρ. 1349,4 Μάιος 1393,4 Ιουν. 1420,9 Ιουλ. 1445,9 Αυγ. 1462,.6 Σεπτ. 1486,7 Οκτ. 1504,3 Νοέμ. 1543,1 Δεκ. 1579,1 1997 Ιαν. 1607,3 Φεβ. 1634,0 Μάρτ. 1652,8 Απρ. 1669,2 Μάιος 1724,4 Ιουν. 1746,7 Ιουλ. 1787,2 Αυγ. 1814,2 Σεπτ. 1875,8 Οκτ. 1921,3 Νοέμ. 1961,5 Δεκ. 2019,3

39

Πίνακας 1.3 Δάνεια προς τα εγχώρια νοικοκυριά – Καταναλωτική πίστη



1997 2146,9 1998 2936,4 1999 3861,8 1998 Ιαν. 2181,5 Φεβ. 2223,9 Μάρτ. 2262,3 Απρ. 2281,5 Μάιος 2349,8 Ιουν. 2408,2 Ιουλ. 2478,6 Αυγ. 2544,1 Σεπτ. 2613,3 Οκτ. 2679,18 Νοέμ. 2742,0 Δεκ. 2936,4 1999 Ιαν. 2991,5 Φεβ. 3037,3 Μάρτ. 3253,4 Απρ. 3383,8 Μάιος 3476,6 Ιουν. 3527,2 Ιουλ. 3612,2 Αυγ. 3709,1 Σεπτ. 3645,5 Οκτ. 3750,8 Νοέμ. 3843,4 Δεκ. 3861,8 2000 Ιαν. 3927,2 Φεβ. 4014,5 Μάρτ. 3949,7 Απρ. 4027,6 Μάιος 4163,7 Ιουν. 4319,2 Ιουλ. 4472,3 Αυγ. 4737,6 Σεπτ. 4833,8 Οκτ. 5086,1 Νοέμ. 5278,1 Δεκ. 5511,3

Η καταναλωτική πίστη αυξήθηκε κατά 42,71% το 2000 από 31,51% το 1999. Μια πτώση της τάξεως του 1,61% παρατηρούμε τον Μάρτιο του 2000, όμως από τον Απρίλιο και μετά η καταναλωτική πίστη συνεχίζει να αυξάνεται όλο και περισσότερο όπου στο τέλος Δεκεμβρίου το σύνολο του υπολοίπου χορηγήσεων έφτασε στα 5511,4 εκατ. ευρώ. Στο τέλος του 2001 διαμορφώθηκε σε 7852,0 εκατ. ευρώ, αξία αυξημένη κατά 42,47% ή κατά 2340,6 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η συνολική δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών στην καταναλωτική πίστη, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, από τον Ιανουάριο του 2001 μέχρι τον Απρίλη του 2002 αυξήθηκε κατά 48,2%, ενώ από τις αρχές του χρόνου μέχρι τον Απρίλη η αύξηση έφτασε στο 6,6% και το δε συνολικό υπόλοιπο ανερχόταν σε 8301,2 εκατ. ευρώ (βλ. Πίνακα 1.4). Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2003 η καταναλωτική πίστη αυξήθηκε κατά 27,21% ή κατά 2654,2 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2002, όπου το 2002 η αύξηση ήτανε 24,24% σε με το 2001.

Πηγή:ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 14, Δεκέμβριος 1999 ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 16, Δεκέμβριος 2000 ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 18, Δεκέμβριος 2001

40


Καταναλωτική Πίστη Μεταβολή (%) Τέλος περιόδου Υπόλοιπο

(εκ.ευρώ) Δεκεμβρίου Πρ.Έτους 2000 5511,4 42,7 42,7 2001 7852,0 42,5 42,5 2002 9755,4 24,2 24,2 2002 Ι 8129,8 3,5 36,1 II 8678,1 10,5 31,9 III 9228,1 17,5 29,7 IV 9755,4 24,2 24,2 2001 Iαν. 5601,0 1,6 42,6 Φεβ. 5715,7 3,7 42,4 Μάρτ. 5973,5 8,4 51,2 Απρ. 6109,2 10,8 51,7 Μάιος 6322,2 14,7 51,8 Ιουν. 6577,4 19,3 52,3 Ιουλ. 6727,6 22,1 50,4 Αυγ. 6887,2 25,0 45,4 Σεπτ. 7117,4 29,1 47,2 Οκτ. 7379,6 33,9 45,1 Νοέμ. 7535,3 36,7 42,8 Δεκ. 7852,0 42,5 42,5 2002 Ιαν. 7783,7 -0,9 39,0 Φεβ. 7944,7 1,2 39,0 Μάρτ. 8129,8 3,5 36,1 Απρ. 8301,2 5,7 35,9 Μάιος 8508,3 8,4 34,6 Ιουν. 8678,1 10,5 31,9 Ιουλ. 8868,0 12,9 31,8 Αυγ. 8997,7 14,6 30,6 Σεπτ. 9228,1 17,5 29,7 Οκτ. 9420,9 20,0 27,7 Νοέμ. 9612,9 22,4 27,6 Δεκ. 9755,4 24,2 24,2

Πηγή:ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονοικής Συγκυρίας, Τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002

ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονοικής Συγκυρίας, Τεύχος 70, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2003 Με την πλήρη απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης τον Ιούνιο του

2003, η οποία κατάργησε τα ανώτατα πιστωτικά όρια, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του συνόλου του υπολοίπου χορηγήσεων καταναλωτικής πίστης κατά 37,42% ή 4644,2 εκατ. ευρώ το 2004. Το σύνολο του υπολοίπου όπως φαίνεται και στο πίνακα 1.5 έφθασε τα 17053,8 εκατ. ευρώ. Στο τέλος Απριλίου του 2005 το υπόλοιπο διαμορφώθηκε σε 1855,0 εκατ. ευρώ, αξία αυξημένη κατά 34.43% ή κατά 4751,4 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με τον αντίστοιχο περσινό μήνα. Μια μικρή επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της

41

καταναλωτικής πίστης κατά 2,99%, παρ’ όλα αυτά το υπόλοιπο παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα.


Καταναλωτική Πίστη Μεταβολή (%) Τέλος περιόδου

Υπόλοιπο (εκ.ευρώ) Δεκεμβρίου Πρ.Έτους

2003 12409,6 27,2 27,2 2004 17053,8 37,4 37,4 2003 Ι 10247,3 5,0 26,0 II 10600,9 8,7 22,2 III 11301,1 15,8 22,5 IV 12409,6 27,2 27,2 2004 Ι 13442,3 8,3 31,2 II 14585,6 17,5 37,6 III 15722,9 26,7 39,1 IV 17053,8 37,4 37,4 2005 Ι 17995,6 5,5 33,9 II 19386,6 13,7 32,9 III 19628,5 15,1 24,8 2003 Ιαν. 9884,9 1,3 27,0 Φεβ. 10023,3 2,7 26,2 Μάρτ. 10247,3 5,0 26,0 Απρ. 10344,7 6,0 24,6 Μάιος 10432,6 6,9 22,6 Ιουν. 10600,9 8,7 22,2 Ιουλ. 10871,8 11,4 22,6 Αυγ. 11075,2 13,5 23,1 Σεπτ. 11301,1 15,8 22,5 Οκτ. 11670,4 19,6 23,9 Νοέμ. 12063,2 23,7 25,5 Δεκ. 12409,6 27,2 27,2 2004 Ιαν. 12690,8 2,3 28,4 Φεβ. 13041,9 5,1 30,1 Μάρτ. 13442,3 8,3 31,2 Απρ. 13798,6 11,2 33,4 Μάιος 14169,3 14,2 35,8 Ιουν. 14585,6 17,5 37,6 Ιουλ. 14985,2 20,8 37,8 Αυγ. 15327,8 23,5 38,4 Σεπτ. 15722,9 26,7 39,1 Οκτ. 16114,1 29,9 38,1 Νοέμ. 16580,3 33,6 37,4 Δεκ. 17053,8 37,4 37,4 2005 Ιαν. 17275,8 1,3 36,1 Φεβ. 17610,7 3,3 35 Μάρτ. 17995,6 5,5 33,9 Απρ. 18550,0 8,8 34,4 Μάιος 18896,4 10,8 33,4 Ιουν. 19386,6 13,7 32,9 Ιουλ. 18897,0 10,8 26,1 Αυγ. 19245,1 12,8 25,6 Σεπτ. 19628,5 15,1 24,8 Οκτ. 20080,7 17,7 24,6 Νοέμ. 20511,7 20,3 23,7

Πηγή:ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005 ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

42

Διάγραμμα 1.1

Υπόλοιπο καταναλωτικής πίστης τα τελευταία 16 χρόνια

0,0

3,0

6,0

9,0

12,0

15,0

18,0

21,019

89

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Νοεμ.

200

5

(σε δισ. ευρώ)

Πηγή: ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 5, Μάρτιος 1995 ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005

ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 12, Δεκέμβριος 1998

ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

3.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΑΝΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΧΩΡΙΑ ΝΧΙ

Η διατήρηση της πιστωτικής επέκτασης σε σχετικώς υψηλά επίπεδα συνδέεται με την σημαντική αύξηση της δραστηριότητας σε πολλούς τομείς της οικονομίας, αλλά έχει επίσης επηρεαστεί από την σχετικά πρόσφατη απελευθέρωση της χρηματοδότησης της κατανάλωσης και την αύξηση του ανταγωνισμού στον τραπεζικό τομέα, ιδιαίτερα στους τομείς της στεγαστικής και καταναλωτικής πίστης. Από την ανάλυση των δανείων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητος προκύπτει ότι η πιστωτική επέκταση προς την βιομηχανία, την βιοτεχνία και την γεωργία κυμάνθηκε γενικά σε χαμηλά επίπεδα όπως και το 1997. Αντίθετα, με υψηλούς αλλά επιβραδυνόμενους ρυθμούς αυξήθηκαν οι πιστώσεις προς το εμπόριο και τον οικισμό, ενώ σημαντική επιτάχυνση παρατηρήθηκε στη χρηματοδότηση των καταναλωτών.

43

Ειδικότερα τα καταναλωτικά δάνεια αυξήθηκαν κατά 38% το 1998, έναντι 27,5% το 1997. Με ιδιαίτερα υψηλό και επιταχυνόμενο ρυθμό αυξήθηκαν τα δάνεια έναντι δικαιολογητικών (1998: 52,8%, 1997: 13,1%), το προϊόν των οποίων χρησιμοποιείται για την αγορά διαρκών καταναλωτικών αγαθών, όπως αυτοκινήτων και οικιακών συσκευών. Επιτάχυνση παρατηρήθηκε και στη κατηγορία των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (1998: 33,5%. 1997: 24,2%), ενώ ο ρυθμός αύξησης των προσωπικών δανείων επιβραδύνθηκε σημαντικά ( 1998: 29,9%, 1997: 48,8%). Η επιτάχυνση που παρατηρήθηκε στο ρυθμό αύξησης των δανείων έναντι δικαιολογητικών συνδέεται με την μεγάλη αύξηση στις πωλήσεις διαρκών καταναλωτικών αγαθών, ιδίως αυτοκινήτων, μετά την υποτίμηση της δραχμή το Μάρτιο του 1998 και την προσπάθεια των καταναλωτών να προλάβουν την αύξηση των τιμών των αγαθών αυτών, που κατά κύριο λόγο είναι εισαγόμενα. Επιβράδυνση παρουσίασε και ο ρυθμός αύξησης των καταναλωτικών δανείων το 1999, τα οποία πάντως συνεχίζουν να αποτελούν την ταχύτερα αναπτυσσόμενη κατηγορία δανείων των εμπορικών τραπεζών. Συγκεκριμένα, η αύξηση των δανείων προς τους καταναλωτές ανήλθε σε 868,6 εκατ. ευρώ ή 31% το 1999, έναντι 751,3 εκατ. ευρώ το 1998. Ο 12μηνος ρυθμός αύξησης των δανείων της κατηγορίας αυτής παρουσίασε σημαντική επιτάχυνση στο πρώτο τετράμηνο του 1999, αλλά από το Μάιο άρχισε να επιβραδύνεται. Μεγάλη επιβράδυνση παρατηρήθηκε κατά το τελευταίο τετράμηνο του 1999, η οποία συνδέεται με τα μέτρα που είχε λάβει η Τράπεζα της Ελλάδος για τον περιορισμό των πιστώσεων, ιδίως της καταναλωτικής πίστης. Και στην περίπτωση των καταναλωτικών δανείων, οι υψηλοί ρυθμοί αύξησης δεν οφείλονταν σε συναλλαγματικές διαφορές, δεδομένου ότι τα δάνεια σε συνάλλαγμα αντιπροσώπευαν μόλις το 2% του συνόλου των δανείων της κατηγορίας αυτής. Το 1999 παρατηρήθηκε σημαντική αλλαγή και στη σύνθεση των δανείων προς τους καταναλωτές. Πιο συγκεκριμένα, το 1999 μεγάλη επιτάχυνση παρουσίασε ο ρυθμός αύξησης των προσωπικών δανείων(1999: 49,1%, 1998: 25,8%) και των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (1999: 43,4%, 1998: 35,4%), ενώ σχεδόν μηδενίστηκε ο ρυθμός αύξησης των δανείων με δικαιολογητικά (1999: 2,1%, 1998: 56,7%). Τόσο τα προσωπικά δάνεια όσο και τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών παρέχονται από τις τράπεζες χωρίς κάποια συγκεκριμένη ασφάλεια και είναι συνήθως μικρού ύψους, ενώ τα επιτόκιά τους είναι σημαντικά υψηλότερα από αυτά των δανείων με δικαιολογητικά.

44

Πίνακας 2.1 Ανάλυση της Καταναλωτικής πίστης κατά κατηγορία δανείων

Μέσω πιστωτικών καρτών Με δικαιολογητικά Προσωπικά δάνεια

Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Τέλος περιόδου Υπόλοιπο

(εκ.ευρώ) Δεκεμβρίου Προηγ.Έτους

Υπόλοιπο (εκ.ευρώ) Δεκεμβρίο

υ Προηγ.Έτους



1999 1528,6 44,1 44,1 989,2 2,3 2,3 1343,8 47,9 47,9

2000 2290,2 49,8 49,8 1448,3 46,4 46,4 1772,9 31,9 31,9

2000 I 1640,7 7,3 38,6 984,5 -0,5 -6,8 1324,4 -1,4 30,8

II 1789,5 17,1 43,0 1059,7 7,1 -3,7 1469,9 9,4 25,1

IΙΙ 1967,7 28,7 44,5 1212,6 22,6 14,6 1653,4 23,0 34,9

IV 2290,2 49,8 49,8 1448,2 46,4 46,4 1772,8 31,9 31,9

2001 I 2547,8 11,2 55,3 1496,3 3,3 52,0 1929,4 8,8 45,7

II 2890,6 26,2 61,5 1662,1 14,8 56,8 2024,7 14,2 37,7

III 3196,9 39,6 62,5 1812,2 25,1 49,4 2108,3 18,9 27,5

IV 3725,7 62,7 62,7 1956,5 35,1 35,1 2169,8 22,4 22,4

2000 Ιαν. 1562,7 2,2 42,9 1011,2 2,2 8,1 1353,1 0,7 40,7

Φεβ. 1607,9 5,2 41,6 1026,8 3,8 8,8 1379,6 2,7 44,0

Μάρτ. 1640,7 7,3 38,6 984,5 -0,5 -6,8 1324,4 -1,4 30,8

Απρ. 1670,7 9,3 39,8 1008,6 2,0 -6,1 1348,2 0,3 21,0

Μάιος 1727,9 13,0 40,7 1020,1 3,1 -7,6 1415,7 5,4 23,7

Ιουν. 1789,5 17,1 43,0 1059,7 7,1 -3,7 1469,9 9,4 25,1

Ιουλ. 1854,4 21,3 44,1 1100,5 11,2 -2,6 1517,2 12,9 26,8

Αυγ. 1926,6 26,0 45,1 1175,0 18,8 2,7 1636,0 21,8 32,2

Σεπτ. 1967,7 28,7 44,5 1212,6 22,6 14,6 1653,4 23,0 34,9

Οκτ. 2085,3 36,4 48,3 1339,9 35,4 26,9 1660,7 23,6 28,9

Νοέμ. 2178,7 42,5 49,7 1366,1 38,1 27,7 1733,2 29,0 31,5

Δεκ. 2290,2 49,8 49,8 1448,2 46,4 46,4 1772,8 31,9 31,9

2001 Ιαν. 2329,1 1,7 49,0 1464,1 1,1 44,8 1808,2 2,0 33,6

Φεβ. 2396,1 4,6 49,0 1454,1 0,4 41,6 1865,5 5,2 35,2

Μάρτ. 2547,8 11,2 55,3 1496,3 3,3 52,0 1929,4 8,8 45,7

Απρ. 2654,9 15,9 58,9 1529,3 5,6 51,6 1925,0 8,6 42,8

Μάιος 2765,1 20,7 60,0 1597,5 10,3 56,6 1959,6 10,5 38,4

Ιουν. 2890,6 26,2 61,5 1662,1 14,8 56,8 2024,7 14,2 37,7

Ιουλ. 2973,8 29,8 60,4 1716,7 18,5 56,0 2037,1 14,9 34,3

Αυγ. 3097,0 35,2 60,7 1728,8 19,4 47,1 2061,3 16,3 26,0

Σεπτ. 3196,9 39,6 62,5 1812,2 25,1 49,4 2108,3 18,9 27,5

Οκτ. 3389,3 48,0 62,5 1855,0 28,1 38,4 2135,3 20,4 28,6

Νοέμ. 3510,2 53,3 61,1 1874,6 29,4 37,2 2150,6 21,3 24,1

Δεκ. 3725,7 62,7 62,7 1956,5 35,1 35,1 2169,8 22,4 22,4

Πηγή: ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονιμικής Συγκυρίας, Τεύχος 53, Δεκέμβριος 2001

ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002

45

Διάγραμμα 2.1 (%) Μεταβολή έναντι προηγούμενου έτους

-10,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

Μέσω πιστωτικών καρτώνΜε δικαιολογητικάΠροσωπικά δάνεια

Πηγή: ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονιμικής Συγκυρίας, Τεύχος 53, Δεκέμβριος 2001 ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002

Τα καταναλωτικά δάνεια αυξήθηκαν κατά 42,7% το 2000 από 31,5% το

1999. Στην διάρκεια του πρώτου τετραμήνου του 2000, ο δωδεκάμηνος ρυθμός ανόδου των δανείων αυτών παρουσίασε σημαντική επιβράδυνση και διαμορφώθηκε στο 19% τον Απρίλιο. Συνεχίστηκε δηλαδή στην περίοδο αυτή, αλλά με ταχύτερο ρυθμό, η τάση υποχώρησης του ρυθμού αύξησης των καταναλωτικών δανείων που είχε παρατηρηθεί από το Μάιο του 1999. Από τον Απρίλιο του 2000 όμως, δηλαδή μετά την κατάργηση των μέτρων περιορισμού των τραπεζικών πιστώσεων, ιδίως προς τους καταναλωτές, ο ρυθμός αυτός παρουσίασε ανοδική τάση, που έγινε βαθμιαία εντονότερη εξαιτίας της μεγάλης πτώσης των επιτοκίων των καταναλωτικών δανείων, αλλά και του αυξημένου ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζών. Από τις επιμέρους κατηγορίες καταναλωτικών δανείων, με υψηλό ρυθμό συνέχισαν να αυξάνονται τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών, παρ’ ότι τα επιτόκιά τους μειώθηκαν λιγότερο σε σχέση με τα τραπεζικά επιτόκια που ισχύουν για άλλες κατηγορίες καταναλωτικών δανείων. Αντίθετα τα προσωπικά δάνεια, τα οποία είχαν σημειώσει πολύ υψηλό ρυθμό ανόδου κυρίως στο δεύτερο εξάμηνο του 1999, λόγω και των εξελίξεων στο

46

Χρηματιστήριο, αυξήθηκαν το 2000 με χαμηλότερο ρυθμό. Τέλος ο ρυθμός ανόδου των δανείων έναντι δικαιολογητικών παρουσίασε σημαντική επιτάχυνση τους τρεις τελευταίους μήνες του 2000, ιδίως το Δεκέμβριο, ενώ μέχρι τον Αύγουστο ήταν αρνητικός ή είχε διαμορφωθεί δε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα(βλ. Διάγραμμα 2.1). Η εν λόγω εξέλιξη υποδηλώνει υποκατάσταση των δανείων αυτής της κατηγορίας με πιστώσεις που οι ίδιες οι εμπορικές επιχειρήσεις χορηγούσαν στην πελατεία τους και επομένως συνδέεται, από την πλευρά αυτή, με επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου των δανείων προς το εμπόριο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πωλήσεις καταναλωτικών ειδών διαρκείας διαμορφώθηκε σε υψηλά επίπεδα το 200025, ενώ υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων όσο αφορά τους όρους πωλήσεων των προϊόντων τους, ιδίως στην περίπτωση των πωλήσεων με δόσεις.

Ο ρυθμός ανόδου των καταναλωτικών δανείων διαμορφώθηκε σε πολύ υψηλό επίπεδο και το 2001(2001: αύξηση κατά 2342 εκατ. ευρώ, δηλαδή κατά 42,5%, 2000: αύξηση κατά 42,7%). Την μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασε ο δανεισμός μέσω πιστωτικών καρτών,όπως φαίνεται κι από τον Πίνακα 2.1, που χορηγούνται κυρίως για την αγορά καταναλωτικών αγαθών (2001: 62,7%, 2000: 49,8%), ενώ με χαμηλότερους και επιβραδυμόνενους ρυθμούς αυξήθηκαν τόσο τα δάνεια που χορηγούνται έναντι δικαιολογητικών (2001: 35,1%, 2000: 46,6%), όσο και τα προσωπικά δάνεια ( 2001:22,4%, 2000: 31,9%). Για τους λόγους αυτούς μεταβλήθηκε σημαντικά η διάρθρωση των καταναλωτικών δανείων , καθώς ενισχύθηκε το ποσοστό συμμετοχής των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (2001: 47,4%, 2000: 41,5%), έναντι των δανείων με δικαιολογητικά (2001: 24,9%, 2000:26,3%) και των προσωπικών δανείων(2001: 27,6%, 2000: 32,2%). Το σύνολο των δανείων προς τα νοικοκυριά αυξήθηκε κατά 32,2% το 2002 έναντι 40,4% το 2001. Η επιβράδυνση αυτή οφείλεται κυρίως στην σημαντική υποχώρηση του ρυθμού ανόδου των καταναλωτικών δανείων (2002: 24,2%, 2001: 42,5%). Η αύξηση των καταναλωτικών και λοιπών, πλην των στεγαστικών, δανείων προς τα νοικοκυριά κατά το 2002 αντιστοιχεί στο 16,8% της συνολικής πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, όσο περίπου και το 2001. Όσο αφορά τα υπόλοιπα των δανείων αυτών, το 2002 αναλογούσαν στο 11,9% του συνόλου των τραπεζικών δανείων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, έναντι 11% το 2001. Όσον αφορά τις επιμέρους κατηγορίες δανείων προς τους καταναλωτές, σημειώνεται ότι με υψηλό αν και σημαντικά βραδύτερο ρυθμό

25 Σημειώνεται σχετικά ότι ο δείκτης όγκου λιανικών πωλήσεων επίπλων και οικιακού εξοπλισμού στο 11μηνο Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2000 ήταν αυξημένος κατά 6,5% έναντι της αντίστοιχης περιόδου του 1999, ενώ ο αριθμός των επιβατικών ΙΧ αυτοκινήτων που τέθηκαν σε κυκλοφορία για πρώτη φορά ήταν αυξημένος κατά 12,7% το 2002 έναντι του 1999.

47

αυξήθηκαν και κατά το 2002 τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών (2002: 33,1%, 2001: 62,7%), λόγω του έντονου ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζικών αλλά και των προτιμήσεων που δείχνουν οι καταναλωτές στον τρόπο αυτό της τραπεζικής χρηματοδότησης (βλ. Διάγραμμα 2.2). Με χαμηλότερο ρυθμό αυξήθηκε το σύνολο των δανείων έναντι δικαιολογητικών και των προσωπικών δανείων (2002: 16,3%, 2001: 28,1%). Αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών ήταν να μεταβληθεί η διάρθρωση των καταναλωτικών δανείων, με ενίσχυση του ποσοστού συμμετοχής των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (2002: 50,8%, 2001: 47,4%), τα οποία αν και έχουν σχετικώς υψηλά επιτόκια, εξασφαλίζουν ευχερέστερη πρόσβαση των ιδιωτών στο τραπεζικό δανεισμό. Τα καταναλωτικά δάνεια αυξήθηκαν με ετήσιο ρυθμό 27,4% το τέταρτο τρίμηνο του 2002. Πάντως από τον Σεπτέμβριο του 2003 άρχισε να διαφαίνεται τάση μικρής επιτάχυνσης του ρυθμού ανόδου των δανείων αυτών και αντιστρέφεται έτσι η πτωτική του πορεία που είχε παρατηρηθεί από τα μέσα του 2001 (Τον Ιούνιο του 2003 καταργήθηκαν οι όποιοι περιορισμοί που ίσχυαν στην καταναλωτική πίστη, ΠΔ/ΤΕ 2523/12.6.2003). Όσο αφορά τις επιμέρους κατηγορίες δανείων προς τους καταναλωτές, ο ρυθμός ανόδου των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών επιβραδύνθηκε αισθητά σε 27,8% το τέταρτο τρίμηνο του 2003 από 37,1% το τέταρτο τρίμηνο του 2002. Με επιταχυνόμενο αλλά χαμηλότερο ρυθμό σε σχέση με τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών αυξήθηκε το σύνολο των λοιπών καταναλωτικών δανείων (δάνεια έναντι δικαιολογητικών και προσωπικά δάνεια, τέταρτο τρίμηνο 2003: 21,8%, τέταρτο τρίμηνο 2002: 19,2%).

48

Πίνακας 2.2 Ανάλυση της Καταναλωτικής πίστης κατά κατηγορία δανείων


Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Τέλος

περιόδου Υπόλοιπο (εκ.ευρώ) Δεκεμβρίο






2001 3725,7 62,7 62,7 1956,5 35,1 35,1 2169,8 22,4 22,4

2002 4957,2 33,1 33,1 1768,4 -9,6 -9,6 3029,8 39,6 39,6

2002 I 3917,3 5,1 53,8 2048,5 4,7 36,9 2164,0 -0,3 12,2

II 4201,5 12,8 45,4 2136,5 9,2 28,5 2340,1 7,8 15,6

IΙΙ 4547,7 22,1 42,3 1873,8 -4,2 3,4 2806,6 29,3 33,1

IV 4957,2 33,1 33,1 1768,4 -9,6 -9,6 3029,8 39,6 39,6

2003 I 5272,9 6,4 34,6 1860,3 5,2 -9,2 3114,1 2,8 43,9

II 5597,2 12,9 33,2 1834,0 3,7 -14,2 3169,7 4,6 35,5

III 5868,4 18,4 29,0 1886,5 6,7 0,7 3546,2 17,0 26,4

IV 6222,4 25,5 25,5 2089,7 18,2 18,2 4097,5 35,2 35,2

2002 Ιαν. 3664,0 -1,7 57,3 1969,5 0,7 34,5 2150,2 -0,9 19,0

Φεβ. 3789,2 1,7 58,1 2008,3 2,6 38,1 2147,2 -1,0 15,1

Μάρτ. 3917,3 5,1 53,8 2048,5 4,7 36,9 2164,0 -0,3 12,2

Απρ. 4028,9 8,1 51,8 2060,1 5,3 34,7 2212,2 2,0 14,9

Μάιος 4168,7 11,9 50,8 2111,7 7,9 32,2 2227,9 2,7 13,7

Ιουν. 4201,5 12,8 45,4 2136,5 9,2 28,5 2340,1 7,8 15,6

Ιουλ. 4300,0 15,4 44,6 2184,6 11,7 27,3 2383,4 9,8 17,0

Αυγ. 4394,1 17,9 41,9 2206,7 12,8 27,6 2396,9 10,5 16,3

Σεπτ. 4547,7 22,1 42,3 1873,8 -4,2 3,4 2806,6 29,3 33,1

Οκτ. 4672,3 25,4 37,9 1862,4 -4,8 0,4 2886,2 33,0 35,2

Νοέμ. 4760,4 27,8 35,6 1848,5 -5,5 -1,4 3004,0 38,4 39,7

Δεκ. 4957,2 33,1 33,1 1768,4 -9,6 -9,6 3029,8 39,6 39,6

2003 Ιαν. 5055,0 2,0 38,0 1768,1 0,0 -10,2 3061,8 1,1 42,4

Φεβ. 5165,4 4,2 36,3 1778,3 0,6 -11,5 3079,6 1,6 43,4

Μάρτ. 5272,9 6,4 34,6 1860,3 5,2 -9,2 3114,1 2,8 43,9

Απρ. 5379,5 8,5 33,5 1800,3 1,8 -12,6 3164,9 4,5 43,1

Μάιος 5488,4 10,7 31,7 1808,6 2,3 -14,4 3135,6 3,5 40,7

Ιουν. 5597,2 12,9 33,2 1834,0 3,7 -14,2 3169,7 4,6 35,5

Ιουλ. 5717,6 15,3 33,0 1857,4 5,0 -15,0 3296,8 8,8 38,3

Αυγ. 5801,2 17,0 32,0 1871,3 5,8 -15,2 3402,7 12,3 42,0

Σεπτ. 5868,4 18,4 29,0 1886,5 6,7 0,7 3546,2 17,0 26,4

Οκτ. 5973,3 20,5 27,8 1968,8 11,3 5,7 3728,3 23,1 29,2

Νοέμ. 6101,2 23,1 28,2 2037,4 15,2 10,2 3924,6 29,5 30,6

Δεκ. 6222,4 25,5 25,5 2089,7 18,2 18,2 4097,5 35,2 35,2

Πηγή: ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονιμικής Συγκυρίας, Τεύχος 53, Δεκέμβριος 2001 ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002

49

Διάγραμμα 2.2 (%) Μεταβολή έναντι προηγούμενου έτους

-20,0

-10,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

2002

Ιαν.

Φεβ

.

Μάρτ.

Απρ.

Μάιος

Ιουν.

Ιουλ.

Αυγ

.

Σεπτ.

Οκτ

.

Νοέμ.

Δεκ

.

2003

Ιαν.

Φεβ

.

Μάρτ.

Απρ.

Μάιος

Ιουν.

Ιουλ.

Αυγ

.

Σεπτ.

Οκτ

.

Νοέμ.

Δεκ

.


Πηγή: ΤτΕ,Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 53, Δεκέμβριος 2001 ΤτΕ, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002

Στις κατηγορίες των καταναλωτικών και των λοιπών, πλην των στεγαστικών, δανείων προς τα νοικοκυριά, τα δάνεια χωρίς καθορισμένη διάρκεια αποτελούν το κύριο τρόπο δανεισμού των νοικοκυριών. Δάνεια χωρίς καθορισμένη διάρκεια είναι τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών, τα ανοικτά δάνεια, τα οποία παρέχουν στο δανειολήπτη τη δυνατότητα να πραγματοποιεί, ανάλογα με τις ανάγκες του, αναλήψεις μέχρι ένα ανώτατο όριο, και οι υπεραναλήψεις από τρεχούμενους λογαριασμούς. Τα δάνεια συγκεκριμένου ποσού και διάρκειας καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα της αγοράς (46% σύμφωνα με τα στοιχεία Δεκεμβρίου του 2003) και έχουν σημαντικά χαμηλό επιτόκιο. Το 2003 το ποσό των νέων δανείων της κατηγορίας αυτής ανερχόταν, κατά μέσο όρο, σε 280 εκατ. ευρώ το μήνα, ήταν δηλαδή ελαφρά υψηλότερο από το μέσο όρο στο τετράμηνο Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου 2002 (266 εκατ. ευρώ) Σε υψηλά επίπεδα διατηρήθηκε η πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά κατά τη διάρκεια του 2004 (δ΄ τρίμηνο 2004: 28,0%, δ΄ τρίμηνο 2003: 28,2%). Η εξέλιξη αυτή αντανακλά αφενός μεν την επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης των στεγαστικών δανείων αφετέρου δε την αξιόλογη επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου των καταναλωτικών δανείων μετά την κατάργηση των ανώτατων ορίων δανεισμού τον Ιούνιο του 2003. Υψηλό και

50

επιταχυνόμενο ρυθμό παρουσίασε το υπόλοιπο των καταναλωτικών δανείων προς τα νοικοκυριά (δ΄ τρίμηνο 2004: 37,9%, δ΄ τρίμηνο 2003: 24,8%). Εξάλλου το 2004 συνεχίστηκε η αναδιάρθρωση του δανεισμού των νοικοκυριών, η οποία είχε αρχίσει μετά την κατάργηση των περιορισμών στην καταναλωτική πίστη τον Ιούνιο του 2003. Έτσι παρά τον υψηλό ετήσιο ρυθμό αύξησης των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (δ΄ τρίμηνο 2004: 23,4%), το μερίδιό τους στο σύνολο των καταναλωτικών δανείων μειώθηκε σε 45% το Δεκέμβριο του 2004 από 50% το Δεκέμβριο του 2003. Διάγραμμα 2.3 (%) Μεταβολή έναντι προηγούμενου έτους

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

2004

Ιαν.

Φεβ

.

Μάρτ.

Απρ.

Μάιος

Ιουν.

Ιουλ.

Αυγ

.

Σεπτ.

Οκτ

.

Νοέμ.

Δεκ

.

2005

Ιαν.

Φεβ

.

Μάρτ.

Απρ.

Μάιος

Ιουν.

Ιουλ.

Αυγ

.

Σεπτ.

Οκτ

.

Νοέμ.


Πηγή:Ττ

Ε Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005 ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

51

Πίνακας 2.3 Ανάλυση της καταναλωτικής πίστης κατά κατηγορία δανείων


Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Μεταβολές (%) Τέλος

περιόδου Υπόλοιπο (εκ.ευρώ)

Προηγ.Έτους




υ Δεκεμβρίου Προηγ.Έτους

2000 2290,2 49,8 49,8 1448,3 46,4 46,4 1772,9 31,9 31,9

2001 3725,7 62,7 62,7 1956,5 35,1 35,1 2169,8 22,4 22,4

2002 4957,2 33,1 33,1 1768,4 -9,6 -9,6 3029,8 39,6 39,6

2003 6222,4 25,5 25,5 2089,7 18,2 18,2 4097,5 35,2 35,2

2004 7665,4 23,2 23,2 2810,5 34,5 34,5 6577,9 60,5 60,5

2003 ΙV 6222,4 25,5 25,5 2089,7 18,2 18,2 4097,5 35,2 35,2

2004 I 6531,7 5,0 23,9 2257,5 8,0 21,4 4653,1 13,6 49,4 II 6879,9 10,6 22,9 2378,1 13,8 29,7 5327,6 30,0 68,1 III 7258,9 16,7 23,7 2555,4 22,3 35,5 5908,6 44,2 66,6 IV 7665,4 23,2 23,2 2810,5 34,5 34,5 6577,9 60,5 60,5

2005 Ι 7927,5 3,4 21,4 2997,6 6,7 32,8 7070,5 7,5 52,0 II 8177,5 6,7 18,9 3459,8 23,1 45,5 7749,3 17,8 45,5 III 7327 -4,4 0,9 3765,4 34,0 47,4 8536,1 29,8 44,5

2003 Οκτ. 5973,3 20,5 27,8 1968,8 11,3 5,7 3728,3 23,1 29,2 Νοέμ. 6101,2 23,1 28,2 2037,4 15,2 10,2 3924,6 29,5 30,6 Δεκ. 6222,4 25,5 25,5 2089,7 18,2 18,2 4097,5 35,2 35,2

2004 Ιαν. 6308,6 1,4 24,8 2146,1 2,7 21,4 4236,1 3,4 38,4 Φεβ. 6444,9 3,6 24,8 2187,4 4,7 23,0 4409,6 7,6 43,2 Μάρτ. 6531,7 5,0 23,9 2257,5 8,0 21,4 4653,1 13,6 49,4 Απρ. 6643,1 6,8 23,5 2289,9 9,6 27,2 4865,6 18,7 53,7 Μάιος 6745,2 8,4 22,9 2346,1 12,3 29,7 5078 23,9 61,9 Ιουν. 6879,9 10,6 22,9 2378,1 13,8 29,7 5327,6 30,0 68,1 Ιουλ. 7023,2 12,9 22,8 2429,5 16,3 30,8 5532,5 35,0 67,8 Αυγ. 7132,2 14,6 22,9 2497,4 19,5 33,5 5698,2 39,1 67,5 Σεπτ. 7258,9 16,7 23,7 2555,4 22,3 35,5 5908,6 44,2 66,6 Οκτ. 7374,7 18,5 23,5 2617,8 25,3 33,0 6121,6 49,4 64,2 Νοέμ. 7512,9 20,7 23,1 2714,2 29,9 33,2 6353,2 55,1 61,9 Δεκ. 7665,4 23,2 23,2 2810,5 34,5 34,5 6577,9 60,5 60,5

2005 Ιαν. 7722,5 0,7 22,4 2844,2 1,2 32,5 6709,1 2,0 58,4 Φεβ. 7821 2,0 21,4 2917,3 3,8 33,4 6872,4 4,5 55,9 Μάρτ. 7927,5 3,4 21,4 2997,6 6,7 32,8 7070,5 7,5 52,0 Απρ. 7981,5 4,1 20,1 3276,2 16,6 43,1 7292,3 10,9 49,9 Μάιος 8053,9 5,1 19,4 3376,2 20,1 43,9 7466,3 13,5 47,0 Ιουν. 8177,5 6,7 18,9 3459,8 23,1 45,5 7749,3 17,8 45,5

Ιουλ. 7297,3 -4,8 3,9 3591,9 27,8 47,8 8007,8 21,7 44,7 Αυγ. 7261,8 -5,3 1,8 3695,2 31,5 48,0 8288,1 26,0 45,5 Σεπτ. 7327 -4,4 0,9 3765,4 34,0 47,4 8536,1 29,8 44,5 Οκτ. 7363,1 -3,9 -0,2 3826,8 36,2 46,2 8890,8 35,2 45,2 Νοέμ. 7438,4 -3,0 -1,0 3902,4 38,9 43,8 9170,9 39,4 44,4

Πηγή:ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005

ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

52

Αξιόλογη επιβράδυνση εμφάνισε ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των καταναλωτικών δανείων στους πρώτους οκτώ μήνες του 2005 (Αύγουστος 2005: 25,6%, δ΄ τρίμηνο 2004: 34,9%). Ωστόσο, η σημαντική υποχώρηση που παρατηρείται από τον Ιούλιο οφείλεται, ως ένα βαθμό, στην τιτλοποίηση απαιτήσεων από καταναλωτικά δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών ύψους 952 εκατ. ευρώ. Αν ληφθούν υπόψη και τα υπόλοιπα των εν λόγω απαιτήσεων, ο ρυθμός αύξησης των καταναλωτικών δανείων διαμορφώνεται σε 31,8% τον Αύγουστο του 2005, παρουσιάζοντας σημαντικά μικρότερη επιβράδυνση. Σε κάθε περίπτωση, στην πτωτική τάση του ρυθμού αύξησης των καταναλωτικών δανείων συνέβαλαν τόσο τα δάνεια μέσω πιστωτικών καρτών όσο και τα λοιπά καταναλωτικά δάνεια, τα οποία όμως εμφανίζουν υψηλότερο ρυθμό αύξησης(βλ. Διάγραμμα 2.3). Έτσι, μειώθηκε περαιτέρω η συμμετοχή των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών στο σύνολο των καταναλωτικών δανείων που βρίσκονται στα χαρτοφυλάκια των ΝΧΙ (Αύγουστος 2005: 38%, Δεκέμβριος 2004: 45%, Δεκέμβριος 2003: 50%), γεγονός το οποίο συνδέεται με το σχετικά υψηλότερο επιτόκιο της συγκεκριμένης κατηγορίας δανείων. Ο ρυθμός αύξησης των χορηγήσεως πιστωτικών καρτών επιβραδύνθηκε οριακά στο 19,4% από 20,1% τον Ιούνιο του 2005 και ο αντίστοιχος ρυθμός στα προσωπικά δάνεια υποχώρησε στο 47%από 49,9% που ήταν τον Απρίλη του 2005. Αντίθετα, ο ρυθμός αύξησης των δανείων με δικαιολογητικά επιταχύνθηκε στο 43,9% από 43.1% τον Ιούνιο του 2005. Η επιτάχυνση των δανείων με δικαιολογητικά και η επιβράδυνση των πιστωτικών καρτών και των προσωπικών δανείων οφείλονται και στο ότι οι τράπεζες, λόγω των σοβαρών προβλημάτων αποπληρωμής που έχουν προκαλέσει οι αλόγιστες χορηγήσεις, κλείνουν στις στρόφιγγες, ενισχύοντας τις χορηγήσεις με χρήση δικαιολογητικών.

3.3 Η Καταναλωτική πίστη ως ποσοστό % του ΑΕΠ Το συνολικό υπόλοιπο των καταναλωτικών και στεγαστικών τραπεζικών δανείων ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε στην Ελλάδα με ταχύτατο ρυθμό την περίοδο 1996-2001(βλ. Διάγραμμα 3.1). Αναλυτικότερα, ενώ μέχρι και το 1995 οι δανειακές υποχρεώσεις των νοικοκυριών κυμαίνονταν μεταξύ του 5% και 6% του ΑΕΠ, από το 1996 και μετά ο λόγος αυτός αρχίζει να αυξάνεται με ταχύτατο ρυθμό με αποτέλεσμα στο τέλος του 2001 να διαμορφωθεί στο 18%. Η αύξηση αυτή συνδέεται με την απελευθέρωση της καταναλωτικής και στεγαστικής πίστης, και τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζών, ιδίως στον τομέα της καταναλωτικής

53

πίστης και την δραστική πτώση των επιτοκίων των τραπεζικών χορηγήσεων τόσο σε ονομαστικούς όσο και σε πραγματικούς όρους. Εκτιμάται ότι την περίοδο 1996-2001 τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων μειώθηκαν κατά 13 εκατοστιαίες μονάδες. Την περίοδο αυτή, ο πληθωρισμός υποχώρησε από 7,9% το Δεκέμβριο του 1996 σε 3% το Δεκέμβριο του 2001 και έτσι η πτώση των πραγματικών επιτοκίων πλησίασε τις 8 εκατοστιαίες μονάδες. Διάγραμμα 3.1

Σύνολο τραπεζικού χρέους των νοικοκυριών στην Ελλάδα ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ (1990-2001)

0

5

10

15

20

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2001-2002 Τον Σεπτέμβριο του 2001 και σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2000 το σύνολο των στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων αυξήθηκε από 12,4% σε 16,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Συγκεκριμένα το υπόλοιπο των καταναλωτικών δανείων ως ποσοστό του (ονομαστού) ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 4,6%στο τέλος του 2000, από 3,4% στο τέλος του 1999 και 2,8% στο τέλος του 1998. Ενώ το 2001, η καταναλωτική πίστη διαμορφώθηκε περίπου στο 6,2% του ΑΕΠ, αύξηση περίπου1,5 ποσοστιαίας μονάδας έναντι του 2000. Το συνολικό υπόλοιπο των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά στην Ελλάδα στο τέλος του 2002 αντιστοιχούσε στο 22,6% του ΑΕΠ και το 2003 διαμορφώθηκε σε 26,2%, αύξηση κατά 3,6%. Στο τέλος του 2003, το υπόλοιπο των καταναλωτικών δανείων διαμορφώθηκε σε 8,1% του ΑΕΠ από 6,9% στο τέλος του 2002 και 6,0% στο τέλος του 2001, ενώ το 2004 έφτασε στο 9,6% του ΑΕΠ . Η συνολική δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτιμάται ότι ανήλθε σε 31,4% το Δεκέμβριο του 2004. Και το 2005 η καταναλωτική πίστη ως % του ΑΕΠ συνέχισε την ανοδική της πορεία

54

φθάνοντας τον Αύγουστο σε 32,5%. Ενώ τα συνολικά χρέη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων προς τις τράπεζες διαμορφώθηκε στο τέλος Μαΐου του 2005 στα 124,2 δισ. ευρώ, προσεγγίζοντας το 70% του ΑΕΠ.

Πίνακας 3.1 Καταναλωτικά δάνεια ως ποσοστό ΑΕΠ

Περίοδος Καταναλωτικά δάνεια

1998 2,80% 1999 3,40% 2000 4,60% 2001 6,00% 2002 6,90% 2003 8,10% 2004 9,60%

Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2001-2002

3.4 Επιτόκια καταναλωτικών δανείων και πιστωτικών καρτών στην Ελλάδα

Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα επιτόκια χορηγήσεων και τα χαμηλότερα επιτόκια καταθέσεων στην Ε.Ε. Έτσι η τραπεζική διαχείριση στην Ελλάδα αφήνει ένα καθαρό όφελος μεταξύ επιτοκίων καταθέσεων-χορηγήσεων 6 -11 μονάδων για λογαριασμό των τραπεζών. Το 1999 το επιτόκιο των καταναλωτικών χορηγήσεων κυμαίνονταν στο 20,41%. Στο τέλος του 1999 το επιτόκιο των πιστωτικών καρτών ήταν 21,9% (μισή εκατοστιαία μονάδα χαμηλότερα από ό,τι στην αρχή του έτους) και το επιτόκιο των προσωπικών δανείων 20,7% (0,3 της εκατοστιαίας μονάδας υψηλότερα από ό,τι στην αρχή του έτους), ενώ το επιτόκιο των δανείων με δικαιολογητικά ήταν 18,2% (όσο και στην αρχή του έτους). Το 2000 είχαμε μια μικρή πτώση των επιτοκίων καταναλωτικών χορηγήσεων περίπου 3% και από 20,41% που κυμαίνονταν το 1999, σε 17,00% το 2000. Μείωση παρουσίασαν και το 2001 τα επιτόκια των καταναλωτικών χορηγήσεων κατά 3,65 εκατοστιαίες μονάδες. Την μεγαλύτερη πτώση παρατηρούμε τον Νοέμβριου του 2001, όπου η διαφορά σε σχέση με το 2000 φτάνει της 4,32 εκατοστιαίες μονάδες.

55

Μέσο επιτόκιο όλων των κατηγοριών καταναλωτικών δανείων

Πίνακας 4.1.α Πίνακας 4.1.β

Πηγή:ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 53, Δεκέμβριος 2001 ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 62, Δεκέμβριος 2002 ΤτΕ Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 70, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2003 Κατά το 2002 τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων παρουσίασαν ανάμικτες τάσεις. Συγκεκριμένα, το επιτόκιο των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών, ενώ παρουσίασε αύξηση κατά 0,3 της εκατοστιαίας μονάδας στην διάρκεια του ενδεκαμήνου Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2002, το Δεκέμβριο μειώθηκε κατά 0,3 της εκατοστιαίας μονάδας και διαμορφώθηκε τελικά στο επίπεδο του Δεκεμβρίου του 2001 (15,4%). Σημειώνεται σχετικά ότι τα επιτόκια των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών είναι διεθνώς αρκετά υψηλότερα από τα επιτόκια που εφαρμόζονται στις άλλες κατηγορίες καταναλωτικών δανείων, λόγω των αυξημένων πιστωτικών κινδύνων που σ ΄αυτά ενσωματώνονται. Τα επιτόκια των δανείων έναντι δικαιολογητικών

Περίοδος Καταναλωτικά επιτόκια 1999 20,41 2000 17,00 2001 13,35 2002 12,64 2000 Ιαν. 19,86 Φεβρ. 19,66 Μάρτ. 19,22 Απρ. 18,54 Μάιος 17,90 Ιούν. 17,84 Ιούλ. 15,87 Αύγ. 15,48 Σεπτ. 15,15 Οκτ. 14,96 Νοέμ. 14,85 Δεκ. 14,71 2001 Ιαν. 14,37 Φεβρ. 14,26 Μάρτ. 13,93 Απρ. 13,80 Μάιος 13,53 Ιούν. 13,25 Ιούλ. 12,97 Αύγ. 12,94 Σεπτ. 13,07 Οκτ. 12,76 Νοέμ. 12,68 Δεκ. 12,65

Περίοδος Καταναλωτικά επιτόκια 2003 Ι 12,53 ΙΙ 12,48 ΙΙΙ 12,21 2002 Ιαν. 12,70 Φεβρ. 12,89 Μάρτ. 12,83 Απρ. 12,66 Μάιος 12,69 Ιούν. 12,67 Ιούλ. 12,61 Αύγ. 12,54 Σεπτ. 12,57 Οκτ. 12,49 Νοέμ. 12,53 Δεκ. 12,53 2003 Ιαν. 12,48 Φεβρ. 12,58 Μάρτ. 12,53 Απρ. 12,61 Μάιος 12,52 Ιούν. 12,30 Ιούλ. 12,20 Αύγ. 12,17 Σεπτ. 12,25 Οκτ. 12,28

56

μειώθηκαν το 2002 κατά 0,5 της εκατοστιαίας μονάδας και περιορίστηκαν το Δεκέμβριο σε 10,5%. Αντίθετα, το επιτόκια των προσωπικών δανείων παρέμεινε αμετάβλητο κατά το προηγούμενο έτος στο επίπεδο του 11,6%.

Πίνακας 4.2 Επιτόκια στα υφιστάμενα των καταναλωτικών και λοιπών δανείων σε ευρώ

Καταναλωτικά και Λοιπά δάνεια με αρχική διάρκεια

26

Περίοδος Έως 1 έτος Άνω του ενός

και έως 5 έτη Άνω των 5 ετών

2003 13,59 11,10 8,26 2004 13,23 10,22 8,44 2004 I 13,32 10,51 8,42 II 13,28 10,37 8,53 III 13,17 10,17 8,37 IV 13,14 9,83 8,44 2005 I 12,99 9,89 8,65 2003 Δεκ. 13,32 10,50 8,43 2004 Ιαν. 13,28 10,51 8,44 Φεβρ. 13,36 10,50 8,47 Μάρτ. 13,32 10,53 8,35 Απρ. 13,38 10,49 8,48 Μάιος 13,21 10,30 8,63 Ιούν. 13,26 10,33 8,49 Ιούλ. 13,22 10,23 8,41 Αύγ. 13,19 10,17 8,37 Σεπτ. 13,09 10,12 8,34 Οκτ. 13,22 10,04 8,38 Νοέμ. 13,29 9,70 8,48 Δεκ. 12,92 9,74 8,46 2005 Ιαν. 12,93 9,66 8,50 Φεβρ. 13,25 9,65 8,62 Μάρτ. 12,78 10,37 8,84 Απρ. 12,89 10,46 9,14 Μάιος 12,89 10,33 9,12 Ιούν. 12,79 10,24 8,82 Ιούλ. 12,45 10,20 8,81 Αύγ. 12,52 10,19 8,78 Σεπτ. 12,49 10,02 8,62 Οκτ. 12,34 9,98 8,46 Νοέμ. 12,35 9,99 8,38

Πηγή:Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005

Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

26 Περιλαμβάνονται και τα δάνεια χωρίς καθορισμένη διάρκεια(μέσω πιστωτικών καρτών, ανοικτά δάνεια, υπεραναλήψεις από τρεχούμενους λογαριασμούς), που κατατάσσονται κυρίως στην κατηγορία με αρχική διάρκεια έως 1 έτος και σε μικρότερο βαθμό στην κατηγορία με αρχική διάρκεια άνω του ενός και έως 5 έτη.

57

Συμπληρωματικές πληροφορίες για την διαμόρφωση των τραπεζικών επιτοκίων παρέχονται από τα μέσα επιτόκια που ισχύουν στα υπόλοιπα των δανείων. Τα επιτόκια αυτά είναι ενδεικτικά για την διαμόρφωση των πιστωτικών τόκων των ΝΧΙ καθώς και των χρηματοοικονομικών εξόδων των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Όσον αφορά τα νοικοκυριά, τα μέσα επιτόκια των υπολοίπων τόσο των στεγαστικών όσο και των καταναλωτικών δανείων παρουσίασαν σημαντική πτώση το 2003. Μείωση κατά 40 μονάδες βάσης παρουσίασε το επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων με αρχική διάρκεια έως 5 έτη, που αποτελούν σχεδόν το σύνολο των δανείων αυτής της κατηγορίας. Η ανωτέρω υποχώρηση αντανακλά κυρίως την μείωση των επιτοκίων των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών, λαμβανομένου υπόψη ότι το 70% των δανείων μέσω καρτών κατατάσσεται από τις τράπεζες στην κατηγορία ¨με διάρκεια έως ενός έτος¨ και το υπόλοιπο στην κατηγορία ¨με διάρκεια άνω του ενός και έως 5 έτη¨. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 4.2, τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων έως ενός έτους, άνω του ενός και έως 5 έτη και άνω 5 ετών κυμάνθηκαν το 2003 περίπου στις 13,6%, 11,1% και 8,3% αντίστοιχα. Ενώ το 2004 τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων έως ενός έτους και άνω του ενός και έως 5 έτη παρουσίασαν μια μικρή πτώση σε σχέση με το 2003, αντίθετα τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων άνω 5 ετών παρουσίασαν αύξηση της τάξεως του 0,18%. Το επιτόκιο των πιστωτικών καρτών διαμορφώθηκε το Δεκέμβριο του 2003 σε 14,80%, δηλαδή 4,9 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από το μέσο επιτόκιο (9,86%) των νέων καταναλωτικών δανείων συγκεκριμένου ποσού και διάρκειας, ενώ στην μέση περίπου μεταξύ των δύο αυτών επιτοκίων βρίσκεται το επιτόκιο των ανοικτών δανείων (12,16%). Το επιτόκιο των πιστωτικών καρτών μειώθηκε στην διάρκεια του 2003 κατά 64 μονάδες βάσης, ενώ την ίδια περίοδο το μέσο επιτόκιο του συνόλου καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διάρκεια μειώθηκε κατά 59 μονάδες βάσης. Το 2004 τόσο τα επιτόκια των πιστωτικών καρτών όσο και τα επιτόκια των ανοιχτών δανείων παρουσίασαν μια μικρή πτώση της τάξεως του 0,36% και 0,8% αντίστοιχα (βλ. Πίνακα 4.3).

58

Πίνακας 4.3 Επιτόκια δανείων προς τα νοικοκυριά σε ευρώ χωρίς καθορισμένη διάρκεια27

Δάνεια προς νοικοκυριά28

Υπερκαλύψεις από

τρεχούμενους λογαριασμούς

Περίοδος Σύνολο Πιστωτικές κάρτες Ανοικτά δάνεια

2003 14,41 15,09 12,53 11,73 2004 13,81 14,73 11,73 11,41 2004 I 13,96 14,75 11,95 11,65 ΙΙ 13,91 14,81 11,85 11,66 ΙΙΙ 13,74 14,77 11,46 11,44 IV 13,63 14,59 11,68 10,91 2005 I 13,55 14,34 12,02 10,80 2003 Δεκ. 14,08 14,80 12,16 11,68 2004 Ιαν. 13,92 14,65 11,99 11,64 Φεβρ. 13,97 14,77 11,94 11,64 Μάρτ. 14,00 14,84 11,93 11,66 Απρ. 14,06 14,99 11,83 11,67 Μάιος 13,79 14,58 12,07 11,65 Ιούν. 13,89 14,86 11,64 11,67 Ιούλ. 13,84 14,83 11,57 11,68 Αύγ. 13,77 14,77 11,52 11,66 Σεπ. 13,62 14,72 11,29 10,97 Οκτ. 13,72 14,71 11,70 10,95 Νοέμ. 13,75 14,77 11,68 10,92 Δεκ. 13,41 14,29 11,65 10,85 2005 Ιαν. 13,42 14,28 11,69 10,85 Φεβρ. 13,72 14,52 12,18 10,77 Μάρτ. 13,51 14,23 12,18 10,78 Απρ. 13,74 14,43 12,48 10,64 Μάιος 13,63 14,33 12,32 10,74 Ιούν. 13,48 14,23 12,10 10,76 Ιούλ. 13,14 13,75 12,20 10,80 Αύγ. 13,16 13,82 12,22 10,82 Σεπ. 13,23 13,93 12,16 10,79 Οκτ. 13,07 13,76 12,05 10,80 Νοέμ. 13,09 13,80 12,03 10,81

Πηγή:Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005 Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

27 Τα μηνιαία επιτόκια αφορούν το τέλος της περιόδου, ενώ τα τριμηνιαία και ετήσια υπολογίζονται ως μέσοι όροι περιόδου. 28 Δεν περιλαμβάνονται οι επιβαρύνσεις

59

Τα επιτόκια των τραπεζικών δανείων στην Ελλάδα διαμορφώνονται ανάλογα με τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις, τον πιστωτικό κίνδυνο και την διάρκεια του δανείου. Γενικά τα επιτόκια είναι υψηλά για τα δάνεια χωρίς καθορισμένη διάρκεια και χαμηλότερα για τα στεγαστικά. Το 2004 μεγαλύτερη μείωση παρουσιάζουν τα επιτόκια των νέων καταναλωτικών δανείων (ανεξάρτητα από την διάρκειά τους), μικρότερη τα επιτόκια νέων στεγαστικών δανείων. Ειδικότερα, το μέσο επιτόκιο του συνόλου των νέων καταναλωτικών δανείων (με καθορισμένη διάρκεια) μειώθηκαν κατά 50 μονάδες βάσης εντός του 2004 (Δεκέμβριος 2004: 9,36%). Το επιτόκιο των νέων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό για περίοδο άνω του ενός και έως 5 έτη, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 43% των καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διαρκεί, παρουσίασε διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους και το Δεκέμβριο διαμορφώθηκε σε 9,45%(πρέπει να σημειωθεί ότι και το επιτόκιο της άλλης, εξίσου σημαντικής, κατηγορίας καταναλωτικών δανείων, δηλαδή δανείων με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως ένα έτος, τα οποία αποτελούν το 42% των καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διάρκεια, παρουσίασε τη μεγαλύτερη μείωση κατά 1,02 εκατοστιαία μονάδα το 2004), δηλαδή ήταν χαμηλότερο κατά 58 μονάδες βάσης από το Δεκέμβριο του 2003. Τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια, τα οποία αποτελούν την σημαντικότερη κατηγορία καταναλωτικών δανείων, σημείωσε σχετικά μεγάλη μείωση το 2004 (κατά 67 μονάδες βάσης, σε 13,4% το Δεκέμβριο). Μείωση παρουσίασε, κατά 25 μονάδες βάσης, και το οκτάμηνο Ιανουάριος-Αύγουστος του 2005 και διαμορφώθηκε σε 13,16% τον Αύγουστο. Το επιτόκιο των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών διαμορφώθηκε τον Αύγουστο του 2005 στης 13,82%, μείωση έναντι του Δεκεμβρίου του 2004 όπου το επιτόκιο ήταν 14,29%, με διαφορά 0,47%. Το επιτόκιο των ανοιχτών δανείων (τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 33% του υπολοίπου των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια) σημείωσε την μεγαλύτερη αύξηση (57 μονάδες βάσης) στην κατηγορία των καταναλωτικών δανείων στο οκτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2005 (Αύγουστος 2005: 12,22%).

60

Το επιτόκιο των νέων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό για περίοδο άνω του ενός και έως πέντε έτη, (βλ. Πίνακα 4.4), παρουσίασε διακυμάνσεις στο οκτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2005 και διαμορφώθηκε τον Αύγουστο σε 9,60%, υψηλότερο κατά 15 μονάδες βάσης από ό,τι το Δεκέμβριο του 200429.

Πίνακας 4.4 Επιτόκια νέων καταναλωτικών δανείων σε ευρώ

Καταναλωτικά δάνεια

Σύνολο δανείων Περίοδος Επιτόκιο

κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτος

Επιτόκιο σταθερό άνω του ενός και έως 5 έτη

Επιτόκιο σταθερό άνω των 5

ετών Χωρίς επιβαρύνσεις Με επιβαρύνσεις

2003 10,57 10,53 9,28 10,47 11,57 2004 9,55 9,90 10,62 9,86 11,11 2004 I 9,73 9,90 10,63 9,93 11,15 ΙΙ 9,70 10,13 10,46 9,99 11,32 ΙΙΙ 9,56 9,99 10,48 9,88 11,03 IV 9,22 9,58 10,91 9,65 10,92 2005 I 8,79 9,47 11,19 9,48 11,09 2003 Δεκ. 9,60 10,03 10,53 9,86 11,09 2004 Ιαν. 9,82 9,89 10,55 9,94 11,14 Φεβρ. 9,94 9,81 10,68 9,99 11,17 Μάρτ. 9,44 10,00 10,67 9,87 11,14 Απρ. 9,56 9,94 10,47 9,85 11,20 Μάιος 9,82 10,19 10,44 10,07 11,45 Ιούν. 9,71 10,25 10,46 10,05 11,30 Ιούλ. 9,60 9,44 10,54 9,67 10,95 Αύγ. 9,70 10,27 10,39 10,05 11,09 Σεπ. 9,37 10,27 10,50 9,91 11,05 Οκτ. 9,68 9,82 10,38 9,87 11,11 Νοέμ. 9,40 9,48 10,94 9,72 10,96 Δεκ. 8,58 9,45 11,42 9,36 10,70 2005 Ιαν. 8,85 9,29 11,20 9,39 10,82 Φεβρ. 8,99 9,53 11,53 9,62 11,25 Μάρτ. 8,53 9,60 10,84 9,43 11,21 Απρ. 8,58 9,33 10,44 9,37 11,06 Μάιος 8,88 9,13 9,33 9,13 11,21 Ιούν. 8,16 9,65 9,30 8,78 10,72 Ιούλ. 8,45 9,54 10,71 9,35 10,88 Αύγ. 8,48 9,60 10,71 9,39 10,88 Σεπ. 8,36 9,72 8,27 8,79 10,70 Οκτ. 8,32 9,51 8,33 8,68 10,36 Νοέμ. 8,28 8,97 8,41 8,56 10,30

Πηγή:Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 85, Μάιος 2005 Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 91, Ιανουάριος 2006

29 Κατά δέκα μονάδες βάσεις μειώθηκε στο ίδιο χρονικό διάστημα το επιτόκιο της άλλης εξίσου σημαντικής κατηγορίας καταναλωτικών δανείων, αυτή με κυμαινόμενο επιτόκιο ή επιτόκιο σταθερό έως 1 έτος, τα οποία αποτελούν το 33% των καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διάρκεια.

61

3.5 Το χρέος των ελληνικών νοικοκυριών:Ενδείξεις από μια δειγματοληπτική έρευνα30

Η χρηματοοικονομική κατάσταση ενός συγκεκριμένου νοικοκυριού δεν

μπορεί να αξιολογηθεί με την χρήση συνολικών στατιστικών μεγεθών. Μόνο στοιχεία σε επίπεδο νοικοκυριού μπορούν να αποκαλύψουν πως κατανέμεται η χρηματοοικονομική πίεση μεταξύ των νοικοκυριών και ποιες κατηγορίες νοικοκυριών αντιμετωπίζουν πιθανά προβλήματα υπερχρέωσης. Ειδικότερα, είναι σημαντικό να εντοπιστούν τυχόν νοικοκυριά των οποίων το χρέος έχει φθάσει σε επίπεδα που ενδέχεται να δημιουργήσουν δυσκολίες στην εξυπηρέτησή τους. Γι’ αυτό η Τράπεζα της Ελλάδος ανέθεσε το 2002 σε εξειδικευμένη εταιρία την διεξαγωγή δειγματοληπτικής έρευνας με αντικείμενο το βαθμό χρέωσης των νοικοκυριών σε σχέση με το εισόδημα και τον πλούτο τους.

3.5.1 Στατιστικά στοιχεία

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο διάστημα από τα τέλη Σεπτεμβρίου 2002 έως τα τέλη Ιανουαρίου 2003 σε ένα δείγμα 6007 νοικοκυριών (συγκεκριμένα στα μέλη των νοικοκυριών αυτών ηλικίας 25 ετών και άνω) σε όλες τις αστικές και ημιαστικές περιοχές της Ελλάδος, οι οποίες καλύπτουν περίπου το 80% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η δειγματοληψία ήταν τυχαία και στρωματοποιημένη ανά γεωγραφικό διαμέρισμα και βαθμό αστικότητας, ώστε να διασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος, ενώ μέσω του σχετικού ερωτηματολογίου έγινε προσπάθεια να καλυφθούν οι κυριότερες οικονομικές και κοινωνικές παράμετροι του δανεισμού των νοικοκυριών.

Κατά την έρευνα ελήφθησαν “ολοκληρωμένες” απαντήσεις από 2303 νοικοκυριά που συνολικά είχαν 6750 μέλη. Η απάντηση ενός συγκεκριμένου νοικοκυριού κρινόταν “ολοκληρωμένη” μόνο όταν λαμβάνονταν συμπληρωμένα ερωτηματολόγια από όλα τα μέλη του.

30 ΤτΕ Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 25, Αύγουστος 2005

62

3.5.2 Βαθμός χρέωσης των νοικοκυριών και κατανομή δανείων

Ο Πίνακας 5.1 παρουσιάζει τον αριθμό των νοικοκυριών που έχουν οφειλή από δάνειο και το μέσο χρέος τους ανά κατηγορία δανείου. Από τα 2303 νοικοκυριά που έδωσαν ολοκληρωμένες απαντήσεις στην έρευνα, το 51,6% δήλωσε ότι δεν έχει οφειλές από κανενός είδους δάνειο, τραπεζικό ή μη. Επομένως, η προσφυγή των ελληνικών νοικοκυριών σε δανεισμό για τη χρηματοδότηση των αναγκών τους δεν φαίνεται να είναι τελικά τόσο διαδεδομένη όσο ενδεχομένως υποδηλώνουν η ταχεία αύξηση των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά και η έντονη διαφήμιση από τα καταστήματα λιανικού εμπορίου για ευκολίες πληρωμές (πωλήσεις με δόσεις) κατά τα τελευταία έτη. Το υπόλοιπο 48,4% των νοικοκυριών έχει κάποια οφειλή από δάνεια, που ανέρχεται κατά μέσο όρο στα 14850 εύρο. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε μέσο υπόλοιπο περίπου 7200 εύρο ανά νοικοκυριό για το σύνολο του δείγματος. Το αποτέλεσμα αυτό δεν διαφέρει ουσιαστικά από την εκτίμηση των 7700 ευρώ που προκύπτει από τα μακροοικονομικά στοιχεία, δηλ. εάν το υπόλοιπο των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά διαιρεθεί με το συνολικό αριθμό των νοικοκυριών. Η κατανομή όμως του υπολοίπου των δανείων χαρακτηρίζεται από μεγάλη (θετική) ασυμμετρία, καθώς στο 74,2% των νοικοκυριών αυτών το συνολικό υπόλοιπο των δανείων δεν υπερβαίνει το μέσο όρο για το σύνολο των νοικοκυριών.

Πίνακας 5.1

Νοικοκυριά με μέσο χρέος ανά κατηγορία δανείου

Κατηγορία Δανείου Ποσοστά

νοκοκυριών στο δείγμα31

Ποσοστά νοκοκυριών με

χρέος31

Μέσο χρέος (σε ευρώ)

Δάνεια σχετικά με την κατοικία 18,0 37,2 29557 Για αγορά κατοικίας 13,3 27,5 33187 Για επισκευή κατοικίας 5,2 10,7 16877 Για αγορά οικοπέδου 0,5 1,2 7430 Άλλα δάνεια 41,3 85,3 4246 Για αγορά αυτοκινήτου 10,1 20,9 5815 Μη ενυπόθηκα τραπεζικά 14,2 29,4 2979 Μέσω πιστωτικών καρτών 25,7 51,1 1701 Από καταστήματα λιανικής 7,9 16,3 1294 Από άλλα νοικοκυριά 1,3 2,8 12447 Σύνολο νοικοκυριών με υπόλοιπο χρέους 48,4 100,0 14850 Αριθμός νοικοκυριών 2303,0

Πηγή:Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 25, Αύγουστος 2005

31 Τα ποσοστά δεν δίνουν άθροισμα 100%, επειδή ορισμένα νοικοκυριά έχουν λάβει περισσότερα από ένα είδη δανείων.

63

Η πλέον διαδεδομένη μορφή δανεισμού των νοικοκυριών είναι μέσω πιστωτικών καρτών, καθώς τα μισά περίπου (53,1%) από τα νοικοκυριά που έχουν δανειστεί με τη χρήση πιστωτικής κάρτας (βλ. Πίνακα 5.1, τρίτη στήλη). Κατά μέσο όρο, το ποσό που οφείλει κάθε νοικοκυριό από πιστωτικές κάρτες είναι 1701 εύρο. Η δεύτερη πλέον διαδεδομένη μορφή δανεισμού είναι τα στεγαστικά δάνεια, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα δάνεια για αγορά και επισκευή κατοικίας και αγορά οικοπέδου. Συγκεκριμένα, το 37,2% των νοικοκυριών που έχουν οφειλή από δάνειο έχουν συνάψει στεγαστικό δάνειο και κατά μέσο όρο καθένα από τα νοικοκυριά αυτά οφείλει 29557 εύρο. Ακολουθούν τα “άλλα” τραπεζικά δάνεια που συνήθως δεν καλύπτονται από εγγυήσεις (29,4%) και τα δάνεια για αγορά αυτοκινήτου (20,9%), με μέσο υπόλοιπο ανά νοικοκυριό 2979 και 5815 εύρο αντίστοιχα. Τέλος, το 16,3% των νοικοκυριών που έχουν οφειλή από δάνεια δηλώνει ότι έχει κάνει χρήση πιστωτικών διευκολύνσεων από εμπορικές επιχειρήσεις.

Πίνακας 5.2 Γεωγραφική κατανομή νοικοκυριών με χρέος

(ποσοστά %)∗

Κατηγορία Δανείου Αθήνα Θεσσαλονίκη Άλλες αστικές περιοχές

Ημι αστικές περιοχές

Δάνεια σχετικά με την κατοικία 19,2 17,5 19,6 12,7 Για αγορά κατοικίας 14,2 14,1 15,0 7,8 Για επισκευή κατοικίας 5,8 4,1 4,6 5,0 Για αγορά οικοπέδου 0,6 0,0 0,8 0,2 Άλλα δάνεια 47,9 41,5 38,6 28,3 Για αγορά αυτοκινήτου 11,1 13,2 9,3 6,7 Μη ενυπόθηκα τραπεζικά 15,5 15,0 15,1 9,0 Μέσω πιστωτικών καρτών 34,1 22,2 21,3 13,2 Από καταστήματα λιανικής 8,9 7,2 7,0 7,3 Από άλλα νοικοκυριά 1,5 2,0 1,0 1,2 Σύνολο νοικοκυριών με υπόλοιπο χρέους 54,5 50,2 46,7 34,1



64

Ο βαθμός χρέωσης των νοικοκυριών σε σχέση με τα γεωγραφικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά τους. Ο βαθμός χρέωσης διαφέρει σημαντικά μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.2. Το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν κάποιου είδους χρέος είναι υψηλότερο στην Αθήνα (54,5%), ενώ το ποσοστό αυτό μειώνεται σε 50,2% για τη Θεσσαλονίκη, σε 46,7% για άλλες αστικές περιοχές και σε 46,7% για τις ημιαστικές περιοχές. Η κατανομή των δανείων εντός της ίδιας γεωγραφικής περιοχής, δηλ. το πόσο “δημοφιλής” είναι κάθε κατηγορία δανείου, δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών. Όμως, στις ημιαστικές περιοχές, το ποσοστό των νοικοκυριών που προσφεύγουν στις επιμέρους μορφές δανεισμού, με εξαίρεση τα δάνεια για επισκευή κατοικίας, κυμαίνεται περίπου στο ήμισυ του αντίστοιχου ποσοστού άλλων περιοχών, ιδίως των νοικοκυριών της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Αυτό ίσως υποδηλώνει το σχετικά μικρό βαθμό διείσδυσης του τραπεζικού συστήματος, ειδικότερα της χρήσης πιστωτικών καρτών, στις ημιαστικές περιοχές. Αφετέρου, το συγκριτικά μικρό ποσοστό των νοικοκυριών των ημιαστικών περιοχών που έχει λάβει στεγαστικό δάνειο συνάδει με τα ευρήματα άλλων ερευνών, που δείχνουν ότι το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στις περιοχές αυτές είναι σημαντικά υψηλότερο από ό,τι στις αστικές περιοχές και ειδικότερα στην Αθήνα. Επομένως, είναι δυνατόν να οφείλεται περισσότερο στη σχετικά μικρή ζήτηση νέων κατοικιών στις ημιαστικές περιοχές και λιγότερο στο μικρό βαθμό διείσδυσης του τραπεζικού συστήματος στις περιοχές αυτές. Διάγραμμα 4.1

0

10

20

30

40

50

60

Ποσ

οστά

νοικοκυριών

Έως 35ετών

36-45 46-55 56-65 66-75 76 και άνω

Ομάδα ηλικίας

Νοικοκυριά με χρέος ανα ομάδα ηλικίας

Στεγαστικά δάνειαΆλλα δάνεια


65

Η κατανομή των νοικοκυριών που έχουν οφειλές από δάνειο καθώς και το ύψος του χρέους τους φαίνεται ότι επηρεάζονται από δημογραφικούς παράγοντες. Όσον αφορά την ηλικία του αρχηγού του νοικοκυριού, το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν δανειστεί αυξάνεται αρχικά με την ηλικία του αρχηγού τους, αλλά στη συνέχεια μειώνεται για νοικοκυριά με αρχηγό άνω των 45 ετών ( βλ. Διάγραμμα 4.1). Στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων, το ποσοστό κορυφώνεται στο 25,3% για τη μέση ηλικιακή ομάδα (46-55 ετών), ενώ η αμέσως νεότερη ηλικιακή ομάδα (36-45 ετών) έχει συχνότερα μη στεγαστικά δάνεια που συνήθως δεν καλύπτονται με υποθήκη. Επίσης, για τη χαμηλότερη ηλικιακή ομάδα, η διαφορά μεταξύ των στεγαστικών και των μη στεγαστικών δανείων είναι εντονότερη και μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία. Η αύξηση της ηλικίας συνοδεύεται συνήθως από μείωση της ζήτησης δανείων, επειδή ενδεχομένως το εισόδημα επαρκεί για την κάλυψη των δαπανών του νοικοκυριού ή και επειδή τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο επιφυλακτικά ως προς την ανάληψη δανειακών υποχρεώσεων.

Η αύξηση των στεγαστικών δανείων σε νοικοκυριά με παιδιά είναι εμφανής στο Διάγραμμα 4.2. Σύμφωνα με αυτό, περίπου 33% των ζευγαριών με δύο ή τρία και πλέον παιδιά έχουν λάβει στεγαστικό δάνειο, ενώ μόνο το 10,2% των μονομελών νοικοκυριών ή το 12,3% των ζευγαριών χωρίς παιδιά έχουν λάβει τέτοιο δάνειο. Αντίθετα, τα μη στεγαστικά δάνεια είναι δημοφιλή στα νοικοκυριά με περισσότερα από δύο μέλη γενικά, είτε αυτά αποτελούνται από ζευγάρι και παιδιά είτε από ζευγάρι και άλλα μέλη.

66


0

10

20

30

40

50

60

Ποσ

οστό


Μονομελές Ζευγάρι Ζευγάρι με έναπαιδί

Ζευγάρι με δύοπαιδιά

Ζευγάρι με 3+παιδιά

Ζευγάρι και άλλαμέλη εκτόςπαιδιών

Άλλο νοικοκυριό

Τύπος νοικοκυριού

Νοικοκυριά με χρέος ανά τύπο νοικοκυριού




0

10

20

30

40

50

60

Ποσ

οστό

νοικο

κυριών

Δεν τελείωσεδημοτικό

Απολυτήριοδημοτικού

Απολυτήριογυμνασίου

Απολυτήριολυκείου

Πτυχιούχοςτριτοβάθμιαςεκπαίδευσης

Επίπεδο εκπαίδευσης

Νοικοκυριά με χρέος ανά επίπεδο εκπαίδευσης

Στεγαστικά δάνεια

Άλλα δάνεια


67

Το εκπαιδευτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο βαθμό χρέωσης των νοικοκυριών. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4.3, υπάρχει θετική σχέση μεταξύ του ποσοστού των νοικοκυριών που έχουν οφειλή από δάνειο και του εκπαιδευτικού επιπέδου, ιδίως για τα μη στεγαστικά δάνεια. Τα ποσοστά των στεγαστικών δανείων κυμαίνονται από 9,5%, όταν ο αρχηγός δεν έχει ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, έως 25,5% όταν ο αρχηγός είναι πτυχιούχος πανεπιστημίου και άνω. Για τα μη στεγαστικά δάνεια, τα ποσοστά κυμαίνονται από 20,7% για τη χαμηλότερη εκπαιδευτική κατηγορία έως 50% περίπου για τους αποφοίτους λυκείου και πανεπιστημίου. Παρόμοια θετική σχέση υπάρχει μεταξύ του μορφωτικού επιπέδου και του μέσου υπολοίπου ανά νοικοκυριό, κυρίως για τα στεγαστικά δάνεια, καθώς το εν λόγω υπόλοιπο ανέρχεται σε 8165 ευρώ για τη χαμηλότερη από πλευράς εκπαίδευσης ομάδα και αυξάνεται συνεχώς έως τα 18587 ευρώ για τη υψηλότερη. Τα προηγούμενα ευρήματα ενδέχεται να αντανακλούν απλών τη διαπιστωμένη θετική συσχέτιση μεταξύ του μορφωτικού επιπέδου και του εισοδηματικού κλιμακίου των νοικοκυριών, αλλά ενδέχεται επίσης οι περισσότερο μορφωμένοι αρχηγοί νοικοκυριών να είναι καλύτερα ενημερωμένοι και ίσως πιο επιδεκτικοί στο να συνάψουν δάνειο. Τέλος, η κατάσταση απασχόλησης του αρχηγού του νοικοκυριού φαίνεται να επηρεάζει το βαθμό χρέωσης των νοικοκυριών. Όπως δείχνει το Διάγραμμα 4.4, τα νοικοκυριά με αρχηγό οικονομικώς ανενεργό (π.χ. συνταξιούχο) ή άνεργο καταφεύγουν σπανιότερα στο δανεισμό και το μέσο υπόλοιπο του δανείου τους είναι σχετικά μικρό. Αυτό οφείλεται πιθανώς στις ορθολογικές αποφάσεις τους, ίσως όμως και στις σχετικά περιορισμένες δυνατότητες των νοικοκυριών αυτών να λάβουν τραπεζικό δάνειο με δεδομένα τα κριτήρια εγκρίσεων που εφαρμόζουν οι τράπεζες. Έτσι, μόνο το 10,1% ή το 6,4% των νοικοκυριών με αρχηγό άνεργο ή οικονομικώς ανενεργό έχουν συνάψει στεγαστικό δάνειο οποιασδήποτε μορφής, ενώ για τα νοικοκυριά με αρχηγό εργαζόμενο το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 21%. Ομοίως, μόνο το 23,9% των συνταξιούχων καταφεύγει σε κάποιο άλλο είδος δανείου (εκτός στεγαστικού), έναντι διπλάσιου ποσοστού για τα νοικοκυριά με αρχηγό εργαζόμενο. Οι συνταξιούχοι ενδέχεται να αποφεύγουν περισσότερο τους κινδύνους από ό,τι οι εν ενεργεία. Μεταξύ των νοικοκυριών με αρχηγό εργαζόμενο που έχουν οφειλές από δάνεια, υψηλότερο ποσοστό αποτελούν τα νοικοκυριά με αρχηγό απασχολούμενο στον τομέα των υπηρεσιών σε σύγκριση με άλλους τομείς, ιδίως τον πρωτογενή τομέα. Αυτό ενδέχεται να αντανακλά το μικρότερο βαθμό διείσδυσης του τραπεζικού συστήματος στις

68

ημιαστικές περιοχές, καθώς και τις σχετικά αβέβαιες εισοδηματικές προοπτικές όσων απασχολούνται στον πρωτογενή τομέα, δεδομένου ότι το ύψος του εισοδήματος αποτελεί, σε κάθε περίπτωση, σημαντικό παράγοντα που καθορίζει τη πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό. Διάγραμμα 4.4

0

10

20

30

40

50

60

Ποσ

οστό


Εργάζ

. στον πρω

τ. τομέα

Μισθω

τός στον

δευτ.

τομέα

Αυτοαπασ

χολούμενος

στον

δευτ.

τομέα

Μισθω

τός στις

υπηρεσίες

Αυτοαπασ

χολούμενος

στις

υπηρεσίες

Άνεργος

Συνταξιούχος

Άλλος

οικονομικά

ανενεργός

Κατάσταση απασχόλησης

Νοικοκυριά με χρέος ανά κατάσταση



3.5.3 Κατανομή της χρηματοοικονομικής πίεσης

Για να αξιολογηθεί η χρηματοοικονομική πίεση των νοικοκυριών, πρέπει να γίνει σύγκριση των υποχρεώσεών τους με το εισόδημα, την περιουσία και άλλα χαρακτηριστικά τους. Στην παρούσα ενότητα εξετάζεται πρώτα η κατανομή του χρέους σε σχέση με το εισόδημα και τον πλούτο στο δείγμα των νοικοκυριών.

69

Κατανομή του χρέους μεταξύ ομάδων με διαφορετικά επίπεδα εισοδήματος και πλούτου Το ποσοστό των νοικοκυριών με οφειλές από δάνειο διαφέρει σημαντικά, ανάλογα με το (καθαρό) εισόδημα και τον πλούτο τους. Ο Πίνακας 5.3 δείχνει ότι το 23,6% των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα (δηλ. για τα νοικοκυριά με ετήσιο εισόδημα έως 7500 ευρώ) έχει συνάψει κάποιου είδους δάνειο. Το αντίστοιχο ποσοστό για το δεύτερο εισοδηματικό κλιμάκιο (νοικοκυριά με ετήσιο εισόδημα μεταξύ 7501 και 15000 ευρώ) φθάνει το 39,5% και αυξάνεται περαιτέρω στο 61,1% για τα νοικοκυριά με υψηλό εισόδημα (15001 έως 30000 ευρώ) και στο 76,5% για νοικοκυριά με πολύ υψηλό εισόδημα (άνω των 30000 ευρώ). Καταγράφεται επίσης θετική σχέση μεταξύ των εισοδηματικών κλιμακίων και του μέσου υπολοίπου του χρέους ανά νοικοκυριό.

Πίνακας 5.3 Νοικοκυριά με χρέος ανά κλιμάκιο εισοδήματος

(ποσοστά %)32

Ετήσιο εισόδημα νοικοκυριού (σε ευρώ)

Κατηγορία Δανείου Έως 7500 7501-15000 15001-30000 30001 και άνω

Δάνεια σχετικά με την κατοικία 5,8 12,2 22,5 39,6 Για αγορά κατοικίας 3,6 8,4 17,8 29,2 Για επισκευή κατοικίας 2,2 3,6 6,0 11,7 Για αγορά οικοπέδου 0,1 0,4 0,5 1,6 Άλλα δάνεια 19,4 34,1 52,6 64,0 Για αγορά αυτοκινήτου 3,0 8,3 13,2 17,3 Μη ενυπόθηκα τραπεζικά 6,2 13,2 17,2 21,3 Μέσω πιστωτικών καρτών 6,5 18,6 35,1 48,4 Από καταστήματα λιανικής 5,3 6,9 9,4 10,4 Από άλλα νοικοκυριά 2,2 1,1 1,3 0,9 Σύνολο νοικοκυριών με υπόλοιπο χρέους 23,6 39,5 61,1 76,5


Παρόμοια εικόνα προκύπτει και με βάση την καθαρή περιουσία των νοικοκυριών (βλ. Πίνακα 5.4). Στο χαμηλότερο κλιμάκιο πλούτου, μόνο το 36% των νοικοκυριών έχει συνάψει κάποιο δάνειο. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται όσο προχωρούμε προς τα υψηλότερα κλιμάκια πλούτου και φθάνει γύρω στο 64% για τα νοικοκυριά που διαθέτουν καθαρή περιουσία πάνω από 200000 ευρώ. Από τα στοιχεία αυτά συνάγεται ότι η προσφυγή στο δανεισμό


70

γίνεται μεγαλύτερη όσο αυξάνονται τα εισοδήματα και ο πλούτος των νοικοκυριών. Επιπλέον, δεδομένου ότι μόνο το 1,3% των νοικοκυριών του δείγματος δήλωσε ότι έχει δανειστεί από άλλα άτομα (συνήθως συγγενείς ή φίλους), συνάγεται ότι η προσφυγή στον τραπεζικό δανεισμό αυξάνεται μαζί με το εισόδημα και τον πλούτο. Τα αναλυτικά στοιχεία δείχνουν ότι τα νοικοκυριά στα χαμηλότερα κλιμάκια εισοδήματος (έως 5000 ευρώ ετησίως) ή και πλούτου (έως 10000 ευρώ) έχουν περιορισμένη ή μηδενική προσφυγή στον τραπεζικό δανεισμό, όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο. Ο λόγος του χρέους προς το εισόδημα Ο λόγος του ανεξόφλητου χρέους προς το εισόδημα είναι ένας συνήθης δείκτης που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του βαθμού χρέωσης των νοικοκυριών. Συχνά υπολογίζεται με βάση συνολικά μεγέθη σε επίπεδο χώρας για να γίνονται συγκρίσεις μεταξύ των χωρών όσον αφορά το βαθμό χρέωσης των νοικοκυριών. Αν υπολογιστεί με βάση στοιχεία σε επίπεδο νοικοκυριού, ο λόγος αυτός μπορεί να καταγράψει δάνεια τα οποία πιθανώς βρίσκονται σε κίνδυνο να μην είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν ομαλά το χρέος τους και συνεπώς να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Εάν για ορισμένα νοικοκυριά ο λόγος του χρέους τους προς το εισόδημα είναι υψηλός, αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι τα συγκεκριμένα νοικοκυριά θα δυσκολευθούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους, διότι ενδέχεται η διάρκεια των δανείων αυτών να είναι μεγάλη.

Πίνακας 5.4 Νοικοκυριά με χρέος ανά κλιμάκιο καθαρής περιουσίας

(ποσοστά %)33

Καθαρή αξία της περιουσίας του νοικοκυριού (σε ευρώ) Κατηγορία Δανείου

Έως 10000 10001-100000 100001-200000 200001 και άνω

Δάνεια σχετικά με την κατοικία 8,2 20,1 20,9 27,3 Για αγορά κατοικίας 6,3 15,6 14,8 18,8 Για επισκευή κατοικίας 1,9 5,2 6,7 9,5 Για αγορά οικοπέδου 0,3 0,3 0,4 1,0 Άλλα δάνεια 33,0 40,8 46,6 52,8 Για αγορά αυτοκινήτου 7,0 11,6 11,1 11,4 Μη ενυπόθηκα τραπεζικά 12,4 14,6 15,7 15,7 Μέσω πιστωτικών καρτών 18,3 23,6 29,3 40,9 Από καταστήματα λιανικής 8,2 7,8 8,1 7,7 Από άλλα νοικοκυριά 1,5 1,6 1,2 0,8 Ποσοστό νοικοκυριών με υπόλοιπο 36,0 48,9 54,5 64,3



71

Ωστόσο, μπορεί να σημαίνει ότι τα νοικοκυριά αυτά είναι πιο ευπαθή σε περίπτωση δυσμενών οικονομικών ή και χρηματοπιστωτικών εξελίξεων, π.χ. σε περίπτωση που ένα μέλος του νοικοκυριού μείνει άνεργο ή αυξηθεί το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους τους λόγω ανόδου των επιτοκίων. Ο Πίνακας 5.5 παρουσιάζει την κατανομή του χρέους ως ποσοστού του εισοδήματος των νοικοκυριών. Ο συνολικός λόγος χρέους/εισοδήματος για το νοικοκυριό που βρίσκεται στη διάμεσο της κατανομής του εισοδήματος των νοικοκυριών με κάποιου είδους χρέος είναι 22,8. Ο λόγος αυτός είναι φυσικά υψηλότερος για τα νοικοκυριά με στεγαστικά δάνεια και ανέρχεται σε 79,6. Για τα νοικοκυριά που έχουν οφειλές από άλλα δάνεια πλην των στεγαστικών δανείων, η διάμεσος τιμή του λόγου χρέους-εισοδήματος είναι μόλις 11,2. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα ποσοστά του Πίνακα 5.5, υπάρχουν αξιόλογες αποκλίσεις στους προηγούμενους λόγους χρέους- εισοδήματος. Ο συνολικός λόγος για το σύνολο των δανειοληπτών μπορεί να υπερβαίνει το 224,0 για τα νοικοκυριά που ανήκουν στο πιο χρεωμένο δεκατημόριο του δείγματος.

Πίνακας 5.5 Κατανομή του λόγου χρέους/εισοδήματος ανά δεκατημόριο των νοικοκυριών

με χρέος

Δεκατημόριο Συνολικό χρέος/εισόδημα

Χρέος για στεγαστικά δάνεια/εισόδημα

Χρέος για άλλα δάνεια/εισόδημα

1ο 1,3 1,1 0,9 2ο 3,5 8,1 2,4 3ο 7,3 18,6 4,7 4ο 12,4 42,9 7,6 5ο 22,8 79,6 11,2 6ο 36,1 116,7 18,0 7ο 57,5 171,0 25,5 9ο 224,0 374,9 61,4

Όλα τα νοικοκυριά με χρέος λόγω δανείων εκτός στεγαστικών

Δείγμα νοικοκυριών

Όλα τα νοικοκυριά με οποιοδήποτε χρέος

Όλα τα νοικοκυριά με χρέος λόγω στεγαστικών

δανείων

Πηγή:Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 25, Αύγουστος 2005 Σε σύγκριση με το Ηνωμένο Βασίλειο, τα ελληνικά νοικοκυριά φαίνεται ότι έχουν λιγότερες υποχρεώσεις από στεγαστικά δάνεια Οι Cox Whitely and Briegley (2002) εκτιμούν το λόγο του χρέους από στεγαστικά δάνεια προς το εισόδημα και τον αντίστοιχο λόγο του χρέους από δάνεια χωρίς παροχή ασφάλειας προς το εισόδημα. Για στεγαστικά δάνεια, ο διάμεσος λόγος του χρέους προς το εισόδημα ήταν 142,4 για το Ηνωμένο Βασίλειο το 2002 και μόλις 93,9 για την Ελλάδα. Ωστόσο, η διάμεση τιμή του χρέους που δεν αφορά στεγαστικά δάνεια είναι, ως ποσοστό του εισοδήματος, ελαφρώς υψηλότερη για τα ελληνικά νοικοκυριά από ό,τι στο Ηνωμένο Βασίλειο

72

(Ελλάδα: 11,2%, Ηνωμένο Βασίλειο: 9,8%), παρόλο που και στις δύο περιπτώσεις αυτές οι διάμεσες τιμές αντιστοιχούν σε σχετικά μικρό ποσοστό του εισοδήματος.

3.5.3 Συμπεράσματα της δειγματοληπτικής έρευνας

Η καταναλωτική πίστη και τα στεγαστικά δάνεια αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια στης Ελλάδα, προκαλώντας ανησυχία σχετικά με το επίπεδο του χρέους των νοικοκυριών και την ικανότητά τους να εξυπηρετήσουν κανονικά τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Την ίδια περίοδο, ο σχετικά υψηλός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ αποδίδεται κυρίως στη σημαντική επιτάχυνση της εγχώριας ζήτησης και την επέκταση της καταναλωτικής πίστης. Ως εκ τούτου, το ζήτημα της πιθανής υπερχρέωσης των νοικοκυριών είναι σημαντικό, καθώς μπορεί να επηρεάσει την αξιοπιστία του τραπεζικού συστήματος, αλλά και την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας νοικοκυριών που διεξήγαγε η Τράπεζα της Ελλάδος από τα τέλη του 2002 έως τις αρχές του 2003, η παρούσα μελέτη αξιολογεί το βαθμό χρέωσης των νοικοκυριών και την έκταση της χρηματοοικονομικής τους πίεσης, καθώς και τους προσδιοριστικούς παράγοντες του δανεισμού.

Όσον αφορά το συνολικό βαθμό χρέωσης των ελληνικών νοικοκυριών, από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι ο δανεισμός συγκεντρώνεται στα νοικοκυριά που ανήκουν στα υψηλότερα κλιμάκια εισοδήματος και πλούτου. Για το μέσο νοικοκυριό το υπόλοιπο του χρέους τους δεν υπερβαίνει το ετήσιο εισόδημά του, ακόμα και για τα νοικοκυριά που βρίσκονται στα κατώτερα εισοδηματικά κλιμάκια. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των νοικοκυριών, οι υποχρεώσεις για την εξυπηρέτηση του χρέους τους βρίσκονται μέσα στα όρια των εισοδηματικών τους δυνατοτήτων. Ωστόσο, για το 22,6% και το 10% περίπου των νοικοκυριών που έχουν συνάψει δάνειο οποιασδήποτε μορφής, η μηνιαία πληρωμή για την εξυπηρέτηση των χρεών τους είναι υψηλότερη από το 1/3 ή από το 1/2 αντίστοιχα του μηνιαίου εισοδήματός τους. Πάντως, το χρέος των ελληνικών νοικοκυριών στο τέλος του 2002 ήταν μάλλον περιορισμένο σε σχέση με το ετήσιο εισόδημα και τον πλούτο τους. Το συμπέρασμα αυτό συμβαδίζει και με το γεγονός ότι ο λόγος του συνολικού τραπεζικού δανεισμού των ελληνικών νοικοκυριών προς το ΑΕΠ, όπως υπολογίζεται βάσει στοιχείων που υποβάλλουν οι τράπεζες προς την Τράπεζα της Ελλάδος, ήταν και παραμένει σημαντικά χαμηλότερος από τον αντίστοιχο λόγο στη ζώνη του ευρώ.

73

Τέλος, στη μελέτη εξετάστηκε πώς τα δημογραφικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των νοικοκυριών επηρεάζουν την πιθανότητα των νοικοκυριών να έχουν συνάψει κάποιο δάνειο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο βαθμός αστικότητας, η σύνθεση του νοικοκυριού, το επίπεδο εκπαίδευσης και η ομάδα ηλικίας του αρχηγού του, ο αριθμός των εργαζόμενων μελών, το εισόδημα και ο πλούτος του νοικοκυριού παίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της πιθανότητας να προσφύγει ένα νοικοκυριό στο δανεισμό. Συγκεκριμένα, η πιθανότητα λήψης δανείου είναι υψηλότερη για τα νοικοκυριά που διαμένουν στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας, για ζευγάρια με δύο ή περισσότερα παιδιά, για νοικοκυριά με αρχηγό στην ηλικιακή ομάδα 36-45 ετών, μορφωμένο και εργαζόμενο στο δημόσιο τομέα. Αυξάνεται επίσης με την άνοδο του εισοδήματος, της περιουσίας και του αριθμού των εργαζόμενων μελών του νοικοκυριού. Στο διάστημα αφότου διεξήχθη η έρευνα μέχρι σήμερα, το υπόλοιπο των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά έχει αυξηθεί σημαντικά. Τα γενικά συμπεράσματα για τη δανειοληπτική συμπεριφορά των νοικοκυριών εξακολουθούν να ισχύουν. Η χρηματοοικονομική πίεση είναι πιθανό να αυξήθηκε, όχι όμως αναγκαστικά με τους ίδιους ρυθμούς με τους οποίους αυξήθηκαν τα υπόλοιπα των τραπεζικών δανείων, καθώς η πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά μπορεί να οφείλεται εν μέρει στη διεύρυνση της βάσης των δανειοληπτών, δηλ. στο ότι περισσότερα νοικοκυριά έχουν πλέον δάνειο, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραιτήτως ότι αυξήθηκε το ανεξόφλητο χρέος των νοικοκυριών που είχαν ήδη λάβει κάποιο δάνειο. Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνεται ότι οι λόγοι των μη εξυπηρετούμενων καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων (δηλ. των δανείων που εμφανίζουν καθυστέρηση στην εξυπηρέτησή τους πάνω από τρεις μήνες) προς το συνολικό υπόλοιπο των καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων μειώθηκαν σημαντικά την περίοδο 2002-2004. Ωστόσο, η ταχεία πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο χρηματοπιστωτικό κίνδυνο στο μέλλον, ιδίως σε περίπτωση επιβράδυνσης του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης που θα επηρέαζε το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, ή ανόδου των επιτοκίων τα οποία βρίσκονται σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

74

4.1 Καταναλωτική πίστη ως ποσοστό % του ΑΕΠ συγκριτικά με τις άλλες χώρες

Η διαμόρφωση του ελληνικού τραπεζικού δανεισμού θα πρέπει να αξιολογηθεί και σε σχέση με τις αντίστοιχες εξελίξεις που παρατηρούνται σε άλλες οικονομίες. Όπως επισημάνεται σχετικά και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), τα στατιστικά στοιχεία για την καταναλωτική και τη στεγαστική πίστη δεν είναι πάντοτε συγκρίσιμα μεταξύ χωρών. Το φαινόμενο δεν έχει εξελιχθεί ομοιόμορφα και οι ιδιαιτερότητες είναι πολλές. Όπου, όμως, οι διαφορές στα στατιστικά μεγέθη είναι μεγάλες, το πιθανότερο είναι ότι ανακλούν εκτεταμένες διαφορές και στη πραγματικότητα. Από τον πίνακα 6.1, στον οποίο δίνονται συγκριτικά στοιχεία για την ευρωζώνη και την Ελλάδα φαίνεται ότι, στην περίπτωση των καταναλωτικών δανείων, το σχετικό απόθεμα στην Ελλάδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, λίγο μόνο υπολείπεται του μέσου όρου για την ζώνη του ευρώ (7,3% στην ευρωζώνη το 2001 έναντι 6% στην Ελλάδα). Λαμβάνοντας υπόψη ότι, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες τις ευρωζώνης, το φαινόμενο στην Ελλάδα ήταν καινοφανές, από την άποψη αυτή η σύγκλιση υπήρξε ταχύτατη. Πίνακας 6.1

Καταναλωτική και στεγαστική πίστη στη ζώνη του ευρώ και στην Ελλάδα

Ζώνη ευρώ Ελλάδα

Είδος δανείου Γ' τρίμηνο

2000

Γ' τρίμηνο

2001 2001 200234

Καταναλωτικά δάνεια 7,3 7,3 6,0 6,5 Στεγαστικά δάνεια 28,3 28,7 12,0 13,8

Μερίδιο ανεξόφλητου υπολοίπου ως % ΑΕΠ

Σύνολο 35,6 36,0 18,0 20,3 Καταναλωτικά δάνεια 5,2 42,5 30,6 Μεταβολή ανεξόφλητου

υπολοίπου (%) 2000-2001 Στεγαστικά δάνεια 6,6 38,9 39,3 Πηγή:Οικονομικός Ταχυδρόμος, Φύλλο 1, 4 Ιανουαρίου 2003,

Άρθρο «Στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, σελ. 53 Στους πίνακες 6.2 και 6.3 δίνονται στοιχεία για τις εξελίξεις της καταναλωτικής και της στεγαστικής πίστης σε χώρες τις ευρωζώνης. Όπως φαίνεται, η έκταση χρέωσης των νοικοκυριών από τις δύο αυτές απόψεις, σε σύγκριση με το ΑΕΠ, διαφέρει κατά πολύ μεταξύ χωρών, ως αποτέλεσμα

34 Ιανουάριος-Αύγουστος

75

κατά πάσα πιθανότητα, διαφορών στους θεσμούς, στην πολιτική και στις προτιμήσεις. Από αυτό συνεπάγεται ότι το φαινόμενο μπορεί να ποικίλει σε μεγάλο βαθμό, χωρίς εξ’ αυτού να δημιουργούνται προβλήματα. Δεν φαίνεται να υπάρχουν, ως γενικός κανόνας, κάποια σαφή όρια, η υπέρβαση των οποίων να αποδεικνύεται προβληματική. Έτσι, όσο αφορά την καταναλωτική πίστη, τα ανεξόφλητα υπόλοιπα ως ποσοστό του ΑΕΠ κυμαίνονται μεταξύ 1% ή και λιγότερο (Ιρλανδία) ως και περισσότερο από 10% (Γερμανία). Το ίδιο συμβαίνει και με την στεγαστική πίστη. Χαρακτηριστικά παρουσιάζεται ο βαθμός χρέωσης των νοικοκυριών για την στεγαστική πίστη στην Ιταλία, όπου το ανεξόφλητο υπόλοιπο στεγαστικών δανείων ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2001 ήταν της τάξεως του 7%, με το αντίστοιχο μέγεθος στη Γερμανία να ανέρχεται σε 50%. Ακόμη ευρύτερο είναι το φάσμα των μεγεθών, αν εξετάσει κανείς το σύνολο των αναπτυγμένων χωρών.

Πίνακας 6.2 Καταναλωτική πίστη σε χώρες της ευρωζώνης

Ανεξόφλητα υπόλοιπα ως % ΑΕΠ Μεταβολή (%) ανεξόφλητων υπολοίπων σε σχέση με

προηγούμενο έτος Χώρα

1998 1999 2000 2001 1999 2000 2001 Γαλλία 7,2 7,7 8,1 8,1 10,1 8,8 4,2 Γερμανία 11,2 10,9 10,9 10,6 7,0 2,3 0,9 Ισπανία 3,9 4,1 4,4 5,3 13,1 15,5 27,1 Ολλανδία 3,5 3,4 3,5 4,1 9,4 Βέλγιο 5,0 5,1 5,1 6,3 6,7 Ιρλανδία 0,68 0,68 0,85 16,7 42,9 Ελλάδα 2,7 3,3 4,6 6,1 31,0 50,1 42,5

Πηγή:Οικονομικός Ταχυδρόμος, Φύλλο 1, 4 Ιανουαρίου 2003,

Άρθρο «Στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, σελ. 53

Πίνακας 6.3 Στεγαστική πίστη σε χώρες της ευρωζώνης

Χώρα Ανεξόφλητα υπόλοιπα ως % ΑΕΠ Μεταβολή (%) ανεξόφλητων

υπολοίπων σε σχέση με

76

προηγούμενο έτος

1998 1999 2000 2001 1999 2000 2001 Γαλλία 20,1 20,8 21,6 22,0 7,6 7,8 6,3 Γερμανία 43,7 50,0 50,9 50,2 25,8 4,0 2,1 Ισπανία 23,5 25,8 29,1 32,6 17,8 21,7 19,5 Ολλανδία 46,1 50,9 57,8 17,4 22,0 Βέλγιο 27,3 28,5 28,7 9,2 6,6 Ιρλανδία 23,6 24,7 26,1 23,2 20,0 Ελλάδα 4,3 5,2 9,4 12,1 26,9 94,9 38,9 Ιταλία 6,6 6,9 9,7

Πηγή:Οικονομικός Ταχυδρόμος, Φύλλο 1, 4 Ιανουαρίου 2003,

Άρθρο «Στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια, σελ. 53 Την περίοδο 1996 - 2001, αύξηση του χρέους των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ παρατηρήθηκε τόσο στις χώρες της ζώνης του ευρώ όσο και στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και το Ην. Βασίλειο, καθώς οι οικονομίες αυτές αναπτύσσονται με σχετικά υψηλούς ρυθμούς την περίοδο αυτή και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών ήταν γενικά μεγάλη. Σε όλες αυτές τις χώρες όμως, ο λόγος του χρέους των νοικοκυριών προς το ΑΕΠ είναι μεγαλύτερος από ό,τι στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το δεύτερο τρίμηνο του 2001, ο λόγος αυτός στην ζώνη του ευρώ ήταν 50%, στις ΗΠΑ 90,9%, στην Ιαπωνία 70,4% και στο Ην. Βασίλειο 74,3% (βλ. Πίνακα 6.4). ειδικότερα για την ζώνη του ευρώ, παρατηρείται αύξηση του χρέους των νοικοκυριών ως ποσοστού του ΑΕΠ μέχρι και το 1999, όταν τα επιτόκια των στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων υποχώρησαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Η αύξηση αυτή ανακόπηκε την περίοδο 2000 - 2001, οπότε το χρέος των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ παρουσίασε τάση μικρής υποχώρησης.

Πίνακας 6.4 Δανειακή εξάρτηση35

35 2ο Τρίμηνο του 2001

77

Χώρες Ως προς το ΑΕΠ Ως προς το διαθέσιμο

εισόδημα Ελλάδα 17,8% 19% Ην.Βασίλειο 74,3% 120% Ιαπωνία 70,4% ΗΠΑ 90,9% 100% Ευρωζώνη 50% Γερμανία 110% Γαλλία 70% Ιταλία 35%

Πηγή:Η καταναλωτική πίστη συνεχίζει την ανιούσα-Διεθνείς συγκρίσεις,www.acsmi.gr

Στον τομέα που τα μεγέθη στην Ελλάδα λαμβάνουν ακραίες τιμές, σε σύγκριση με τις εξελίξεις σε άλλες χώρες, είναι οι ρυθμοί αύξησης της χρέωσης σε σχέση με τους ρυθμούς αύξησης της συνολικής ονομαστικής ζήτησης. Αυτό προκύπτει τόσο από τον πίνακα 6.1 όσο και από τους πίνακες 6.2 και 6.3. οι ρυθμοί αύξησης του αποθέματος του καταναλωτικού και στεγαστικού χρέους σε άλλες χώρες είτε είναι παραπλήσια των ρυθμών αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ, γεγονός που οδηγεί σε βραδεία μεταβολή του αποθέματος αυτού ως ποσοστό του ΑΕΠ (Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία), είτε είναι μεν αρκετά υψηλότεροι, αλλά πάντως πολύ χαμηλότεροι από του ελληνικούς ρυθμούς (Ισπανία, Ολλανδία). Το συνολικό υπόλοιπο των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά στην Ελλάδα στο τέλος του 2002 αντιστοιχούσε σε 22,6% του ΑΕΠ, έναντι 46,9% στην ζώνη του ευρώ κατά μέσο όρο. Επομένως με βάση αυτή την σύγκριση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι τα νοικοκυριά στην Ελλάδα έχουν γενικά υψηλό βαθμό χρέωσης, αν και δεν αποκλείεται ορισμένα από αυτά να έχουν δανειστεί ποσά πέρα των δυνατοτήτων τους, όπως αυτές προσδιορίζονται με βάση τα εισοδήματά τους και την αξία των περιουσιακών τους στοιχείων. Ως προς την δαπάνη για τα στεγαστικά δάνεια, αυτή στην Ελλάδα ανήλθε σε 10,9% του ΑΕΠ το 2002, σε σύγκριση με 31% για την Πορτογαλία, 30% για την Ιρλανδία και 29% για την Ισπανία το 2002. Ως προς την δαπάνη για την καταναλωτική πίστη γενικά, αυτή ανήλθε σε 5.5% του ΑΕΠ στην Ελλάδα το 2002, σε σύγκριση με 11,1% για την Ισπανία, 8,9% για την Ιρλανδία και 7,3% για την Πορτογαλία το 2002. Ως προς τις πιστωτικές κάρτες ειδικά, ο μέσος όρος οφειλής στην Ελλάδα το 2002 ήταν της τάξεως των 1000 ευρώ, ενώ στην Ευρώπη γενικά (και με σημαντικές όμως διαφορές από χώρα σε χώρα) το 2002 ήταν της τάξεως των 1500 ευρώ. Η αναλογία στην Ελλάδα ήταν τέσσερις πιστωτικές κάρτες ανά δέκα κατοίκους, ενώ σε μια ευρωπαϊκή χώρα όπως η Γαλλία - η οποία και έχει τον χαμηλότερο δείκτη χρήσης σε όλη την Ευρώπη - είναι ένα προς ένα.

78

Παρά την αύξηση των στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων στην Ελλάδα το 2003, χαμηλό παρέμεινε, ως ποσοστό του ΑΕΠ, το υπόλοιπο του συνόλου των δανείων προς τα νοικοκυριά στην Ελλάδα, το οποίο το 2003 διαμορφώθηκε σε 26,3%, ενώ στην ζώνη του ευρώ ήταν 48,9%. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στο 2003, τα υπόλοιπα καταναλωτικών δανείων στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 12409,6 εκατ. ευρώ ή 8.2% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος στην ευρωζώνη ήταν 6,7% του ΑΕΠ. Μόνο στην Ιταλία ήταν μόλις 2,5% του ΑΕΠ, στο Βέλγιο 3,2%, στην Ολλανδία 4,4%, στο Λουξεμβούργο 5,0%, στην Φιλανδία 5,1%, στην Ισπανία 7,5%, στην Πορτογαλία 6,6% και στην Δανία 7,1%. Αντίθετα τα υπόλοιπα των στεγαστικών δανείων, παρά την μεγάλη αύξηση των τελευταίων ετών, παρέμεναν κάτω από το μέσο όρο της Ε.Ε. και αντιστοιχούσαν στο τέλος του 2003 στο 17,28% του ΑΕΠ στην Ελλάδα έναντι 69,2% του ΑΕΠ στην Μεγάλη Βρετανία, 65,7% στην Ολλανδία, 50,8% στην Πορτογαλία και 41,7% στην Ιρλανδία. Το γεγονός αυτό αποδίδεται από παράγοντες της τραπεζικής αγοράς, στο μεγάλο ποσοστό ιδιοκατοίκησης που υπήρχε ήδη στην Ελλάδα, πριν από την προσαρμογή των ελληνικών με τα ευρωπαϊκά επιτόκια. Στην εξαετία 1998 - 2003 στην Ελλάδα τα χρέη από την καταναλωτική πίστη αυξήθηκαν από 3,3% του ΑΕΠ σε 8,2% του ΑΕΠ. Το Δεκέμβριο του 2004, η συνολική δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ ανήλθε σε 31,4%, όπου το αντίστοιχο μέσο όρο της ζώνης του ευρώ ήταν 50,3% (βλ. Πίνακα 6.5).

Πίνακας 6.5 Συνολική δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών ως ποσοστό ΑΕΠ

Χρονιά Ελλάδα Ευρώπη 2002 22,6 46,9 2003 26,3 48,9 2004 31,4 50,3

Αυγ. 2005 32,5 51,4 Πηγή:ΤτΕ Νομισματική Πολιτική 2004-2005, Φεβρουάριος 2005 ΤτΕ Νομισματική Πολιτική Ενδιάμεση Έκθεση 2005 ΤτΕ Νομισματική Πολιτική 2002-2003, Μάρτιος 2003 Η διατήρηση υψηλού ρυθμού πιστωτικής επέκτασης προς τα νοικοκυριά το 2005, αύξησε την συνολική δανειακή επιβάρυνση ως ποσοστό του ΑΕΠ, η οποία διαμορφώθηκε τον Αύγουστο του 2005 σε 32,5% (βλ.

79

Διάγραμμα 5.1) περιορίζοντας σταδιακά την διαφορά από το αντίστοιχο μέγεθος στην ζώνη του ευρώ (Αύγουστος 2005: 51,4%). Διάγραμμα 5.1

Τραπεζικά δάνεια προς τα νοικοκυριά

0

10

20

30

40

50

60

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Αυγ

.

ως ποσοστό % του ΑΕΠ

Σύνολο δανείων προς τα νοικοκυρία-Ελλάδα

Στεγαστικά δάνεια-Ελλάδα

Σύμολο δανείων προς τα νοικοκυριά-Ευρωζώνη

Στεγαστικά δάνεια-Ευρωζώνη

Πηγή:Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση 2005, σελ. 76

4.2 Σύγκριση επιτοκίων καταναλωτικών δανείων μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ

Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα επιτόκια χορηγήσεων και τα χαμηλότερα επιτόκια καταθέσεων στην Ε.Ε.. Ωστόσο σήμερα οι διαφορές είναι σχετικά μικρές σε σχέση με το παρελθόν, όταν ο πληθωρισμός ήταν διψήφιος και οι διαφορές επιτοκίων καταθέσεων - χορηγήσεων κι αυτές διψήφιες. Το μέσο επιτοκίων όλων των καταναλωτικών δανείων το 1999 στην Ελλάδα ήταν 20,3%, ενώ το 2000 το αντίστοιχο μέγεθος μειώθηκε κατά 3,3% και διαμορφώθηκε στο 17%. Διάγραμμα 6.1

80

Επιτόκια καταναλωτικών δανείων (Δεκέμβριος 1999-Δεκέμβριος 2000)

10

12

14

16

18

20

22

Δ Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ1999 2000

(Ποσοστά % ετησίως)



Διαφορά επιτοκίων καταναλωτικών δανείων μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ (Δεκέμβριος 1999-Δεκέμβριος 2000)

2

4

6

8

10

12

Δ Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ 1999 2000

(εκατοστιαίες μονάδες)

Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2000-2001 Οι διαφορές των ελληνικών επιτοκίων καταθέσεων και χορηγήσεων από τα αντίστοιχα επιτόκια της ζώνης του ευρώ περιορίστηκαν σημαντικά το 2000, δεδομένου ότι, παράλληλα με την μείωση των ελληνικών, αυξήθηκαν και τα ευρωπαϊκά επιτόκια (βλ. Διάγραμμα 6.2). Η μεγαλύτερη διαφορά επιτοκίων στο τέλος του 2000 (3,7 ποσοστιαίες μονάδες) αφορούσε τα καταναλωτικά δάνεια. Διαπιστώνεται γενικά ότι η σύγκλιση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων είναι μεγαλύτερη, αλλά ότι και στα βραχυπρόθεσμα επιτόκια η σύγκλιση επιταχύνθηκε το τελευταίο διάστημα.

81

Κατά το 2001 τα τραπεζικά επιτόκια στην Ελλάδα συνέχισαν να συγκλίνουν προς τα επιτόκια της ζώνης του ευρώ.

Πίνακας 7.1 Εξέλιξη επιτοκίων δανείων στην ζώνη του ευρώ και στην Ελλάδα

Ποσοστά % ετησίως Δεκέμβριος 2000 Δεκέμβριος 2001 Μείωση μεταξύ

Δεκ.2000 και Δεκ.2001 Καταναλωτικά δάνεια Μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 10,19 9,81 0,38 Μέγιστο επιτόκιο ζώνης ευρώ 12,26 11,62 0,64 Ελάχιστο επιτόκιο ζώνης ευρώ 7,13 5,45 1,68 Επιτόκιο στην Ελλάδα 13,83 11,62 2,21

Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2001-2002 Διάγραμμα 6.3

Διαφορά επιτοκίων προσωπικών δανείων μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ (Ιανουάριος 2000-Δεκέμβριος 2001)

0

2

4

6

8

10

12

Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ2000 2001



Πτωτική τάση ακολούθησαν, τα επιτόκια καταναλωτικών δανείων

συγκλίνοντας περαιτέρω προς τα αντίστοιχα επιτόκια της ζώνης του ευρώ. Ειδικότερα, το μέσο επιτόκιο όλων των κατηγοριών καταναλωτικών δανείων μειώθηκε σε 12,7% το Δεκέμβριο του 2001, από 14,7% το Δεκέμβριο του 2000 και το επιτόκιο των προσωπικών δανείων μειώθηκε σε 11,6% το Δεκέμβριο του 2001 από 13,8% το Δεκέμβριο του 2000. Περιορίστηκε έτσι περαιτέρω η διαφορά επιτοκίου από το αντίστοιχο μέσο επιτόκιο στην ζώνη

82

του ευρώ σε 1,8 της εκατοστιαίας μονάδας για τα προσωπικά δάνεια (βλ. Διάγραμμα 6.3). Σύμφωνα με τα στοιχεία των τραπεζικών επιτοκίων, τον Απρίλη του 2002 η Ελλάδα κατείχε το δεύτερο υψηλότερο επιτόκιο στην Ε.Ε. για την καταναλωτική πίστη, το υψηλότερο επιτόκιο κατείχε η Βρετανία ενώ η Φιλανδία το χαμηλότερο (βλ. Πίνακα 7.2).

Πίνακας 7.2 Τραπεζικά επιτόκια(Απρίλιος2002)

Χώρα Επιτόκιο Καταναλωτικής πίστης Βέλγιο 7,14% Γαλλία 8,19%

Γερμανία 10,68% Ελλάδα 12,73% Αυστρία 6,73% Βρετανία 15,91% Πορτογαλία 9,99% Ισπανία 8,08% Φιλανδία 5,85%

Πηγή:Η καταναλωτική πίστη συνεχίζει την ανιούσα-Διεθνείς συγκρίσεις,www.acsmi.gr

Το ύψος των τραπεζικών επιτοκίων καταθέσεως και χορηγήσεως στις χώρες της ζώνης του ευρώ διαμορφώνεται με βάση τα επίσημα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αλλά και τις συνθήκες ανταγωνισμού μεταξύ των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η μείωση των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ κατά 0,50 της εκατοστιαίας μονάδας η οποία αποφασίστηκε στις 5 Δεκεμβρίου μεταδόθηκε στα τραπεζικά επιτόκια στην Ελλάδα αλλά και στις υπόλοιπες χώρες της ζώνης του ευρώ. Το μεγαλύτερο μέσο επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων στην Ε.Ε. τον Δεκέμβριο του 2001 αλλά και το Δεκέμβριο του 2002 κατείχε η Ελλάδα και η διαφορά από το ελάχιστο επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων της ζώνης του ευρώ ήταν της τάξεως του 6,08% και 6,55% το 2001 και το 2002 αντίστοιχα (βλ. πίνακα 7.3).

Πίνακας 7.3 Εξέλιξη επιτοκίων δανείων στην ζώνη του ευρώ και στην Ελλάδα

Ποσοστά % ετησίως Δεκέμβριος 2001

Δεκέμβριος 2002

Μείωση μεταξύ Δεκ.2001 και Δεκ.2002

Καταναλωτικά δάνεια Μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 9,81 9,59 -0,22 Μέγιστο επιτόκιο ζώνης ευρώ 11,62 11,64 0,02 Ελάχιστο επιτόκιο ζώνης ευρώ 5,45 5,09 -0,36 Επιτόκιο στην Ελλάδα 11,62 11,64 0,02


83


Διαφορά επιτοκίων προσωπικών δανείων μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ (Ιανουάριος 2001-Δεκέμβριος 2002)

0

1

2

3

4





Διαφορά επιτοκίων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτος (Ιανουάριος -Δεκέμβριος 2003)

1

2

3

4

Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ



Τα επιτόκια των τραπεζικών δανείων στην Ελλάδα διαμορφώνονται

ανάλογα με τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις, τον πιστωτικών κίνδυνο και την διάρκεια του δανείου. Γενικά, τα επιτόκια είναι υψηλότερα για τα δάνεια χωρίς καθορισμένη διάρκεια. Ειδικότερα, το μέσο επιτόκιο του συνόλου των νέων καταναλωτικών δανείων (με καθορισμένη διάρκεια) μειώθηκε κατά 50 μονάδες βάσης έναντι του 2004 (Δεκέμβριος 2004: 9,36%). Το επιτόκιο των

84

νέων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό για περίοδο άνω του ενός και έως πέντε έτη, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 43% των καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διάρκεια, παρουσίασε διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Το Δεκέμβριο διαμορφώθηκε σε 9,45%, δηλαδή ήταν χαμηλότερο κατά 58 μονάδες βάσης από ό,τι το Δεκέμβριο του 2003. Επειδή το αντίστοιχο επιτόκιο στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε οριακά κατά το προηγούμενο έτος, η διαφορά μεταξύ των δύο επιτοκίων περιορίστηκε (σε 2,85 εκατοστιαίας μονάδας το Δεκέμβριο του 2004 από 3,49 εκατοστιαίες μονάδες το Δεκέμβριο του 2003, (βλ. διάγραμμα 6.6). Η διαφορά αυτή συνεχίζει να είναι υψηλή, αντανακλώντας ως ένα βαθμό τη σχετική αυξημένη αβεβαιότητα που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες στην Ελλάδα όσο αφορά τις επισφάλειες και το ποσοστό ανάκτησής τους. Συγκεκριμένα, λόγω της απελευθέρωσης της καταναλωτικής πίστης το 2003, τα διαθέσιμα στοιχεία δεν αφορούν χρονικά διαστήματα αρκετά μεγάλο ώστε να μπορεί να αξιολογηθεί επαρκώς το μέγεθος των πιστωτικών κινδύνων.

Το επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια, τα οποία αποτελούν την σημαντικότερη κατηγορία καταναλωτικών δανείων, σημείωσε σχετικά μεγάλη μείωση το 2004 ( κατά 67 μονάδες βάσης). Η διαφορά των επιτοκίων αυτών περιορίστηκε περαιτέρω σε 3,90% εκατοστιαίας μονάδες το Δεκέμβριο του 2004 από 4,39 εκατοστιαίες μονάδες το Δεκέμβριο του 2003. Η σχετικά μεγάλη διαφορά μεταξύ ελληνικών και ευρωπαϊκών επιτοκίων στην κατηγορία των δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι είναι μεγάλο το ποσοστό συμμετοχής των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών στο σύνολο των δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια στην Ελλάδα, καθώς και στο ότι είναι υψηλό το επιτόκιο των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (Δεκέμβριος 2004: 14,29%), το οποίο κυρίως αντανακλά το υψηλό ασφάλιστρο κινδύνου που εμπεριέχεται και το διαχειριστικό κόστος των τραπεζιών γι’ αυτή την κατηγορία δανείων.

85

Πίνακας 7.4

Δάνεια με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτος36

Καταναλωτικά δάνεια Δεκ.2003 Δεκ.2004

Μεταβολή μεταξύ Δεκ.2003 και Δεκ.2004

Σταθμικό μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 7,64 7,24 -0,40

Μέγιστο επιτόκιο 10,87 10,96 0,09 Ελάχιστο επιτόκιο 5,02 4,73 -0,29 Επιτόκιο στην Ελλάδα 9,60 8,58 -1,02 Δάνεια με επιτόκιο σταθερό άνω του ενός έως 5 έτη36



Σταθμικό μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 6,54 6,60 0,06

Μέγιστο επιτόκιο 10,03 10,59 0,56 Ελάχιστο επιτόκιο 4,34 4,25 -0,06 Επιτόκιο στην Ελλάδα 10,03 9,45 -0,58

Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2004-2005 Διάγραμμα 6.6

Διαφορά επιτοκίων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό άνω του ενός και έως 5 έτη μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ (Ιανουάριος 2003-Δεκέμβριος 2004)

2

3

4

5



Πηγή:Νομισματική Πολιτική 2004-2005 36 Μέσο επιτόκιο μηνός

86

Στα καταναλωτικά δάνεια με επιτόκιο κυμαινόμενο, στην ζώνη του ευρώ, το μέγιστο επιτόκιο τον Δεκέμβριο του 2003 ήταν 10,87% και το Δεκέμβριο του 2004 αυξήθηκε στα 10,96%. Το μέσο επιτόκιο του μηνός Δεκεμβρίου του 2003 στην Ελλάδα ήταν 9,60%, ενώ το 2004 του ίδιου μήνα μειώθηκε κατά 1,02% (παρά την μείωση αυτή τα επιτόκια είναι πολύ υψηλότερα σε σχέση με τα ελάχιστα επιτόκια στην ζώνη του ευρώ, όπου Δεκέμβριος 2003: 5,02%, Δεκέμβριος 2004: 4,73%). Στα δάνεια με επιτόκιο σταθερό άνω του ενός και έως 5 έτη, η Ελλάδα είχε το υψηλότερο επιτόκιο τον Δεκέμβριο του 2003 στην ζώνη του ευρώ, ενώ τον Δεκέμβριο του 2004 το επιτόκιο μειώθηκε κατά 0,58% και διαμορφώθηκε στα 9,45% (βλ. Πίνακα 7.4). Και σε αυτήν την κατηγορία τα επιτόκια στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερα από τα ελάχιστα επιτόκια στην ζώνη του ευρώ (Δεκέμβριος 2003: 4,34% και Δεκέμβριος 2004: 4,25%). Το επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια (που αντιπροσωπεύουν περίπου το 54% του υπολοίπου των καταναλωτικών δανείων) παρουσίασε πτώση, κατά 25 μονάδες βάσης, το οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου 2005 και διαμορφώθηκε σε 13,16% τον Αύγουστο. Επειδή το αντίστοιχο επιτόκιο στην ζώνη του ευρώ αυξήθηκε ελαφρά το επτάμηνο Ιανουαρίου - Ιουλίου του 2005, η διαφορά του από το αντίστοιχο ελληνικό μειώθηκε σε 3.62 εκατοστιαίες μονάδες τον Ιούλιο του 2005 από 3,88 εκατοστιαίες μονάδες τον Δεκέμβριο του 2004. Αυτή η σχετικά μεγάλη διαφορά αντανακλά το υψηλό επιτόκιο των δανείων μέσω πιστωτικών καρτών (Αύγουστος 2005: 13,82%, Δεκέμβριος 2004: 14,29%) στην Ελλάδα, τα οποία αποτελούν τη σημαντικότερη κατηγορία των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια. Το επιτόκιο των ανοικτών δανείων ( τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 33% του υπολοίπου των καταναλωτικών δανείων χωρίς καθορισμένη διάρκεια) σημείωσε την μεγαλύτερη αύξηση (57 μονάδες βάσης) στην κατηγορία καταναλωτικών δανείων στο οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου 2005 (Αύγουστος 2005: 12,22%). Το επιτόκιο των νέων καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό για περίοδο άνω του ενός και έως πέντε έτη ( τα οποία αποτελούν το 48% των καταναλωτικών δανείων με καθορισμένη διάρκεια) παρουσίασε διακυμάνσεις στο οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου 2005 και διαμορφώθηκε τον Αύγουστο σε 9,60%, υψηλότερο κατά 15 μονάδες βάσης από ό,τι τον Δεκέμβριο του 2004. Η διαφορά του παραπάνω επιτοκίου και του αντίστοιχου επιτοκίου στη ζώνη του ευρώ διευρύνθηκε ελαφρά του πρώτου επτά μήνες του 2005 σε 2,93 εκατοστιαίες μονάδες από 2,85 εκατοστιαίες μονάδες το Δεκέμβριο του 2004 (βλ. Διάγραμμα 6.7). η υψηλή αυτή διαφορά αντανακλά ως ένα βαθμό

87

την σχετικά αυξημένη αβεβαιότητα που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες στην Ελλάδα όσον αφορά τις επισφαλείς απαιτήσεις και το ποσό ανάκτησής τους. Το μέγεθος των πιστωτικών κινδύνων δεν μπορεί να αξιολογηθεί επαρκώς, καθώς η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης είναι πρόσφατη και τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν μικρό χρονικό διάστημα.

Πίνακας 7.5

Δάνεια με επιτόκιο κυμαινόμενο ή σταθερό έως 1 έτος37



Σταθμικό μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 6,73 6,67 -0,06

Μέγιστο επιτόκιο 11,00 10,48 -0,52 Ελάχιστο επιτόκιο 4,73 3,83 -0,90 Επιτόκιο στην Ελλάδα 8,58 8,45 -1,13 Δάνεια με επιτόκιο σταθερό άνω του ενός έως 5 έτη37



Σταθμικό μέσο επιτόκιο ζώνης ευρώ 6,60 6,61 0,01

Μέγιστο επιτόκιο 10,59 9,54 -1,05 Ελάχιστο επιτόκιο 4,25 4,24 -0,01 Επιτόκιο στην Ελλάδα 9,45 9,54 0,09

Πηγή:Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση 2005 Διάγραμμα 6.7

Διαφορά επιτοκιών καταναλωτικών δανείων με επιτόκιο σταθερό άνω του ενός και έως 5 έτη μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ (Ιανουάριος 2004-Ιούλιος 2005)

1

2

3

4

Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι2004 2005


Πηγή:Νομισματική Πολιτική, Ενδιάμεση Έκθεση 2005

37 Μέσο επιτόκιο μηνός

88

Στα καταναλωτικά δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο ή επιτόκιο σταθερό έως ένα έτος στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 2004 κυμαίνονταν στα 8,58%, ενώ μέχρι τον Ιούλιο του 2005 σημείωσε πτώση κατά 1,13 ποσοστιαίες μονάδες (Ιούλιος 2005: 8,45%). Φυσικά το επιτόκιο αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με το αντίστοιχο ελάχιστο επιτόκιο στην ζώνη του ευρώ ( Δεκέμβριος 2004: 11,00%, Ιούλιος 2005: 10,48%). Παρόμοια εικόνα παρουσιάζουν και τα καταναλωτικά δάνεια με σταθερό επιτόκιο από ένα έως 5 έτη (βλ. Πίνακα 7.5).

89

5.Συμπεράσματα

Η καταναλωτική πίστη αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, συγκεκριμένα την πενταετία 2000 – 2004 το υπόλοιπο των δανείων καταναλωτικής πίστης αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό άνω του 30% ( 2001: 42,46%, 2002: 24,24%, 2003: 27,21%, 2004: 37,42%, Απρίλιος 2005: 34,43%). Αυτή η εξέλιξη συνδέεται άμεσα με την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ το 2001 και την προσαρμογή των βασικών επιτοκίων της Τράπεζας της Ελλάδος και των συντελεστών των υποχρεωτικών καταθέσεων των πιστωτικών ιδρυμάτων σ’ αυτήν προς τα ισχύοντα στο ευρωσύστημα. Οι παραπάνω προσαρμογές οδήγησαν σε μείωση των επιτοκίων χορηγήσεων και σε αποδέσμευση από την Τράπεζα της Ελλάδος σημαντικού ύψους κεφαλαίων που ενίσχυσαν την ρευστότητα των τραπεζών. Η υψηλή αυτή πιστωτική επέκταση αντανακλά επίσης τον ιδιαίτερο αυξημένο ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζών στους τομείς της καταναλωτικής και στεγαστικής πίστης. Η ταχεία αύξηση των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά συνέβαλε στους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης που σημειώθηκαν την ίδια περίοδο, καθώς ενίσχυσε την κατανάλωση και τις επενδύσεις σε κατοικίες. Επίσης ο σχετικά υψηλός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ μπορεί να αποδοθεί στη σημαντική επιτάχυνση της εγχώριας ζήτησης και στην επέκταση της καταναλωτικής πίστης. Από την άλλη πλευρά όμως, έχει δημιουργήσει ανησυχίες για τυχόν φαινόμενα υπερχρέωσης. Φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρότατες οικονομικές συνέπειες όχι μόνο για τα συγκεκριμένα νοικοκυριά, αλλά και για την αξιοπιστία και την σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος γενικότερα. Η ταχεία πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά μπορεί να οδηγήσει σε αυξανόμενο χρηματοπιστωτικό κίνδυνο στο μέλλον, ιδίως σε περίπτωση επιβράδυνσης του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης, που θα επηρέαζε το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ή ανόδου των επιτοκίων τα οποία βρίσκονται σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Πολλοί είναι εκείνοι που εκφράζουν την ανησυχία τους για την ταχεία επέκταση της καταναλωτικής πίστης και την υπερχρέωση των νοικοκυριών, αλλά και για τις όποιες επιπτώσείς τους στον πληθωρισμό. Από την μεριά της η Τράπεζα της Ελλάδος κρίνει ότι τα ελληνικά νοικοκυριά δεν είναι υπερδανεισμένα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στην διάθεσή της, μόνο το ένα στα δέκα νοικοκυριά που έχουν πάρει δάνειο έχει ξεπεράσει το όριο του υπερδανεισμού. Τα ίδια νοικοκυριά (τα υπερδανεισμένα ) είναι αυτά που έχουν πάρει πάνω από ένα δάνειο. Τα ποσοστά αυτά υπερδανεισμού είναι σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και όπως

90

αναφέρει η Τράπεζα της Ελλάδος δεν υπάρχει κίνδυνος για ανεξέλεγκτη διόγκωση του δανεισμού. Εκτιμά επίσης ότι δεν θα υπάρξουν σοβαρές πιέσεις στον πληθωρισμό και ότι η πορεία του μέχρι τώρα, καθώς και οι προβλέψεις σχετικά με τους επόμενους μήνες, δεν προκαλούν κάποια ανησυχία. Τίθενται έτσι δύο ερωτήματα: Πρώτον, για ποιο λόγο τα νοικοκυριά εξακολουθούν να δανείζονται παρά το γεγονός ότι τα επιτόκια καταναλωτικών δανείων διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα σε σχέση με την υπόλοιπη ζώνη του ευρώ και δεύτερον, κατά πόσον οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις της καταναλωτικής πίστης στον πληθωρισμό είναι υπερβολικές. Σε ότι αφορά την ερμηνεία του φαινομένου της υπερχρέωσης των καταναλωτών με υψηλά επιτόκια, αναφέρονται ως πιθανές αιτίες, η έλλειψη κατάλληλης πληροφόρησης των νοικοκυριών σχετικά με την πραγματική ονομαστική επιβάρυνση που συνεπάγεται ο συγκεκριμένος δανεισμός, η αλόγιστη χρήση των πιστωτικών καρτών, η ευκολία με την οποία οι τράπεζες χορηγούν τα δάνεια και τέλος, ορισμένα απροσδόκητα γεγονότα (όπως η ανεργία) που οδηγούν σε αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων των νοικοκυριών. Ωστόσο όσο λογικές και αν φαίνονται οι παραπάνω πιθανές αιτίες του φαινομένου, δημιουργούνται πολλά ερωτήματα ως προς την ερμηνευτική τους επάρκεια. Καταρχήν με επιτόκιο της τάξεως του 15% δεν χρειάζεται ιδιαίτερη πληροφόρηση για να αντιληφθεί ο καταναλωτής ότι η επιβράδυνση που συνεπάγεται ο δανεισμός είναι επαχθής. Εξάλλου, οι ενδεχόμενες αυταπάτες που έχει σχετικά με το ζήτημα θα πρέπει πολύ γρήγορα να διαλυθούν από την στιγμή που αρχίζει την αποπληρωμή του δανείου. Πιο κοντά στη πραγματικότητα φαίνεται να πλησιάζει ο ισχυρισμός ότι ορισμένα απροσδόκητα γεγονότα, όπως η ανεργία, οδηγούν σε αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων των νοικοκυριών. Εντούτοις, δεν πρόκειται για απροσδόκητα γεγονότα, αλλά για μονιμότερες δυσκολίες. Ως αιτία που εξηγούν το γεγονός ότι τα νοικοκυριά δανείζονται με τις πιστωτικές κάρτες παρά την διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα, θεωρούνται τα εξής: Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, του οποίου η κύρια πηγή εισοδήματος είναι η μισθωτή εργασία, δεν είναι σε θέση να ικανοποιεί τις ανάγκες του, οι οποίες μάλιστα είναι διευρυνόμενες σε μια κοινωνία που συνεχώς αναβαθμίζει τα καταναλωτικά της πρότυπα. Υπάρχει, λοιπόν, αναντιστοιχία του μέσου μισθού με το καλάθι αγαθών που στην εποχή μας θεωρούνται ως αναγκαία για μια κανονική και αξιοπρεπή διαβίωση. Η αναντιστοιχία αυτή ωθεί τα νοικοκυριά στον δανεισμό.

Στην διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών, έχει διευρυνθεί η απόσταση του κατώτερου μισθού από τον μέσο μισθό, με αποτέλεσμα μια

91

αυξανόμενη μερίδα χαμηλόμισθων να αντιμετωπίζει προβλήματα ικανοποίησης βασικών αναγκών. Πρόκειται για μια μερίδα πληθυσμού, η οποία, παρά το γεγονός ότι διατηρεί τα καταναλωτικά της πρότυπα αμετάβλητα, καταφεύγει στον ακριβό δανεισμό για την ικανοποίηση βασικών αναγκών.

Είναι αρκετά πιθανόν να έχει διευρυνθεί η απόσταση μεταξύ του σημερινού εισοδήματος των νοικοκυριών και του προσδοκώμενου για τα επόμενα έτη εισοδήματός του. Σε αυτό συμβάλλει μεν η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών, καθώς και η εκτίμηση περαιτέρω μείωση του πληθωρισμού και των επιτοκίων. Όταν οι καταναλωτές προσδοκούν ότι τα μελλοντικά τους εισοδήματα θα αυξηθούν, λαμβάνουν ευκολότερα την απόφαση να δανειστούν.

Ένα δεύτερο ερώτημα αφορά την ανησυχία της Τράπεζας της

Ελλάδος, εάν η πιστωτική επέκταση που πραγματοποιείται μέσω του δανεισμού των νοικοκυριών έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πτωτική πορεία του πληθωρισμού. Η άποψη αυτή συνεχίζει την παράδοση που εδραιώθηκε την τελευταία δεκαπενταετία και σύμφωνα με την οποία κάθε αύξηση της ζήτησης, οδηγεί σε αναζωπύρωση του πληθωρισμού.

Εάν, έτσι ήταν τα πράγματα, θα ήμασταν σε θέση να εξηγήσουμε την διαμόρφωση των τιμών μόνο με όσα συμβαίνουν στην νομισματική σφαίρα της οικονομίας. Αυτό εξάλλου αποτελεί και ένα από τα βασικά θεωρήματα του κύριου ρεύματος των οικονομικών. Ωστόσο, αν θεωρήσουμε την ακραία περίπτωση κατά την οποία η προσφορά αγαθών είναι πλήρως ανελαστική, τότε ολόκληρη η αύξηση της ζήτησης, πράγματι, μετατρέπεται σε αύξηση των τιμών. Εάν θεωρήσουμε, όμως την ακριβώς αντίθετη, εξίσου ακραία περίπτωση της πλήρους ελαστικότητας της προσφοράς, η αύξηση της ζήτησης μετατρέπεται εξ’ ολοκλήρου σε αύξηση του όγκου της παραγωγής και της απασχόλησης. Η πραγματικότητα τοποθετείται συνήθως κάπου ανάμεσα σε αυτές τις δύο ακραίες περιπτώσεις, εάν η προσφορά είναι λιγότερο ή περισσότερο ελαστική εξαρτάται από τον βαθμό χρησιμοποίησης του εγκατεστημένου δυναμισμού και από το βαθμό απασχόλησης του εργατικού δυναμικού. Όταν απέχουμε κατά πολύ από την πλήρη απασχόληση (του εργατικού δυναμικού ή του παραγωγικού δυναμικού), τότε η προσφορά είναι εξαιρετικά ελαστική και η αύξηση της ζήτησης μετατρέπεται σε αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης. Αντιθέτως, όσο περισσότερο πλησιάζουμε στην πλήρη απασχόληση, τόσο περισσότερο η ζήτηση μετατρέπεται σε αύξηση των τιμών.

92

Καθώς, λοιπόν, η ελληνική οικονομία διαθέτει ακόμα σημαντικές ποσότητες αχρησιμοποίητων παραγωγής, ίσως η αύξηση της ζήτησης που προέρχεται από την επέκταση της καταναλωτικής πίστης δεν θα έπρεπε να θεωρούνται τόσο πολύ ύποπτες για την συμβολή του σε μία ενδεχόμενη αναζωπύρωση του πληθωρισμού. Με αυτό τον ισχυρισμό στην παρούσα φάση του κύκλου η επιπλέον αύξηση της ζήτησης μετατρέπεται σε αύξηση της παραγωγής και όχι των τιμών.

Έτσι, σχετικά με το αν η ελληνική αγορά αντέχει σε περαιτέρω πιστωτική επέκταση και ποιου μεγέθους θα μπορούσε να είναι αυτή, ώστε να καταστεί ασφαλής για την ελληνική οικονομία και το τραπεζικό σύστημα, δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Επίσης είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί το αποδεκτό ύψος δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών σε μια χώρα ούτε μπορούν να γίνονται εύκολες συγκρίσεις με το ύψος δανεισμού άλλων χωρών . Στην διαμόρφωσή του παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες που συνδέονται με την δομή των αγορών, τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτές ή και ειδικούς παράγοντες όπως αιφνίδια και σημαντική αύξηση των επιτοκίων.

Το γεγονός ότι τα περιθώρια ανάπτυξης της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα παραμένουν υψηλά και σε αυτό, όπως ήδη αναφέρθηκε, οδηγός είναι και πάλι η υπόλοιπη Ευρώπη που δείχνει ότι τα ελληνικά νοικοκυριά απέχουν αρκετά από το να χαρακτηριστούν υπερχρεωμένα, δεν σημαίνει πως πρέπει να γίνεται αλόγιστη χορήγηση δανείων.

Η κεντρική τράπεζα, ως θεματοφύλακας της φερεγγυότητας του τραπεζικού συστήματος, οφείλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στα μεγέθη και να παρέμβει μόλις κρίνει ότι η ισορροπία μεταξύ των κινδύνων που αναλαμβάνονται και των προβλέψεων που γίνονται για την αντιμετώπισή τους εξασφαλίζεται.

Οι τράπεζες, κάνοντας χρήση ελευθεριών τις οποίες απέκτησαν σχετικά πρόσφατα, πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό βραχυχρόνιων τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα στο μέλλον. Μεγάλης έκτασης φαινόμενα του είδους ευτυχώς δεν εμφανίστηκαν στην Ελλάδα και ίσως αυτό δημιουργεί εφησυχασμό. Η απουσία, όμως, τέτοιων προβλημάτων ή η περιορισμένη έκτασή τους οφείλεται στο γεγονός ότι ως πρόσφατα το τραπεζικό σύστημα ήταν αυστηρά ελεγχόμενο. Η πείρα άλλων χωρών, όπου το τραπεζικό σύστημα ήταν ελεύθερο επί μακρόν, και τα σοβαρά προβλήματα που παρουσιάστηκαν, δείχνουν ότι οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί.

Οι δανειζόμενοι έχουν ευθύνη να σταθμίζουν με προσοχή τις οικονομικές δυνατότητές τους, να διατηρούν τα αναγκαία περιθώρια

93

ασφάλειας και να μην αναλαμβάνουν χρέη τα οποία είναι ενδεχόμενο να μην είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν.

Η πιστοληπτική ικανότητα, για τον καταναλωτή είναι ένα πολύτιμο

αγαθό στη σύγχρονη οικονομία, γιατί του παρέχει τη δυνατότητα να αποκτήσει αγαθά που χρειάζεται αποφεύγοντας την χρόνια αποταμίευση. Η καταναλωτική πίστη είναι ένα καλό οικονομικό εργαλείο, που όμως θα πρέπει κανείς να προσέχει πως το χρησιμοποιεί. Όπως όμως κάθε εργαλείο, έτσι κι αυτό είναι επικίνδυνο αν χρησιμοποιηθεί λάθος. Η κακή χρήση μπορεί να μετατρέψει την πίστωση σε ένα επικίνδυνο πειρασμό, οδηγώντας στον πιστούχο σε δανεισμό πέραν των δυνατοτήτων του να αποπληρώσει. Γι’ αυτόν τον λόγο, η σωστή χρήση της καταναλωτικής πίστης είναι μια από τις χρησιμότερες ικανότητες που πρέπει να αποκτήσει ο σύγχρονος άνθρωπος.

Βιβλιογραφία

94

1.Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Στρατηγική Τραπεζών, τόμος Γ Ειδικές Μορφές Πίστης 2,Δρ. Π.Α. Κιόχος – Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου Χρήμα – Πίστη –Τράπεζες Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα 3.Θεοδώρου Η. Αποστόλου Οικονομικά Μαθηματικά και στοιχεία Τραπεζικών Εργασιών Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2003 4.Δημήτριος Ν. Καραπιστόλη Οικονομικά Μαθηματικά Εκδόσεος Ανικούλα Θες/νίκη Περιοδικά - Έντυπα Τράπεζα της Ελλάδος

Νομισματική Πολιτική 1998-1999, Μάρτιος 1999 Σελ. 25-28, 29-30

Τράπεζα της Ελλάδος

Νομισματική Πολιτική 1999-2000, Φεβρουάριος 2000 Σελ. 35-36, 37-41


Νομισματική Πολιτική 2000-2001, Μάρτιος 2001 Σελ. 29-39 Τράπεζα της Ελλάδος

Νομισματική Πολιτική 2001-2002, Μάρτιος 2002 Σελ. 83-90 Τράπεζα της Ελλάδος

Νομισματική Πολιτική 2002-2003, Μάρτιος 2003 Σελ. 88-94


Νομισματική Πολιτική 2003-2004, Μάρτιος 1999 Σελ. 88-93, 96-98, 99-102

95


Νομισματική Πολιτική 2004-2005, Φεβρουάριος 2005 Σελ. 110-116

Τράπεζα της Ελλάδος Νομισματική Πολιτική Ενδιάμεση Έκθεση 2005, Οκτώβριος 2005 Σελ. 71-81


Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 45 Δεκέμβριος 2000, σελ. 65


Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 53 Δεκέμβριος 2001, σελ. 78


Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 62 Δεκέμβριος 2002, σελ. 85, 87, 91


Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 70 Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2003, σελ. 90, 94

Τράπεζα της Ελλάδος Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 85 Μάιος 2005, σελ. 84, 86, 92, 94, 95


Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 91 Ιανουάριος 2006, σελ. 84, 86, 94, 96, 97


Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 5 Αύγουστος 1995


Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 10 Δεκέμβριος 1997



Τράπεζα της Ελλάδος Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 14

96

Δεκέμβριος 1999

Τράπεζα της Ελλάδος Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 16 Δεκέμβριος 2000, σελ. 72-76




Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 22 Ιανουάριος 2004


Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 25 Αύγουστος 2005, σελ. 15-26

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Μηνιαίο Δελτίο Μάιος 2005 Σελ. 15, 22

Γ. Αλβέρτης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 8

Αρ. “Κι όμως ο Έλληνας δεν είναι υπερχρεωμένος”, 23/02/2002, σελ. 28

Δ. Σπυράκου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 14 Αρ. “Πιστωτικές κάρτες και υπερχρέωση των καταναλωτών με παράνομα επιτόκια”, 06/04/2002, σελ. 50

Δ. Παπαγιαννίδης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 24

Αρ. “Η καυτή πατάτα του υπερδανεισμού”, 15/06/2002, σελ. 20

Ντοκουμέντα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 1 Αρ. “Στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια”, 04/01/2003, σελ. 53

Γ. Παπαϊωάννου, Οικονομικός Ταχυδρόμος,τεύχος 28

Αρ. “Η καταναλωτική πίστη μετά την απελευθέρωση των δανείων”, 10/07/2003, σελ. 18

Άννα Ραφιά, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 28

Αρ. “Τράπεζα της Ελλάδος-Αναγκαίο βήμα προσαρμογής στα ευρωπαϊκά δεδομένα”, 10/07/2003, σελ. 18

Άννα Ραφιά, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 28

Αρ. “Ο Τειρεσίας θα ελέγχει τους δανειολήπτες”, 10/07/2003, σελ. 19

Άννα Ραφιά, Οικονομικός Ταχυδρόμος, Αρ. “Οι έξυπνες κάρτες αντίδοτο στην ηλεκτρονική απάτη”, 23/03/2004

97

Τζούλη Ν. Καλημέρη, Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 43

Αρ. “Οι παγίδες των καρτών και των δανείων”, 23/10/2003, σελ. 13 Γιάννης Σιώτος, Τα Νέα, Φύλλο 16769

Αρ. “Λιγότεροι φραγμοί στα καταναλωτικά δάνεια”, 17/06/2000 σελ. Ι07 http://ta-nea.dolnet.gr

Τα Νέα, Φύλλο 17370

Αρ. “Στο κόκκινο 10% των οφειλετών-Ο Τειρεσίας θα απελευθερώσει τα δάνεια”, 25/06/2002 σελ. Ν53 http://ta-nea.dolnet.gr

Λεωνίδας Στεργίου, Τα Νέα, Φύλλο 17674

Αρ. “Καταναλωτική Πίστη-Εταιρίες δανείων απλώνουν δίχτυα στα καταστήματα”, 28/06/2003 σελ Ι04 http://ta-nea.dolnet.gr

Χρήστος Καρασταμάτης, Τα Νέα, Φύλλο 17160

Αρ.”Οο κίνδυνοι της καταναλωτικής πίστης”, 06/10/2001 σελ.Ι07 http://ta-nea.dolnet.gr

Γιώργος Αλβέρτης, Τα Νέα, Φύλλο 17101

Αρ. “Προς όφελος του καταναλωτή ο ανταγωνισμός στα δάνεια”, 28/07/2001 σελ. Ι07 http://ta-nea.dolnet.gr

Σεραφείμ Πολίτης, Τα Νέα, Φύλλο 17183

Αρ. “Όρια στα καταναλωτικά δάνεια και το 2002”, 03/11/2001 σελ. Ι02 http://ta-nea.dolnet.gr

Δήμητρα Σκούφα, Τα Νέα, Φύλλο 17234

Αρ. “Καταναλωτικά δάνεια στα μέτρα του πολίτη”, 05/01/2002 σελ. Ι06 http://ta-nea.dolnet.gr

Γιώργος Μαντέλας, Τα Νέα, Φύλλο 16967

Αρ. “Κοινός κατάλογος δανειοληπτών για όλες τις τράπεζες”,12/02/2001 http://ta-nea.dolnet.gr

Δημήτρης Παυλάκης, Καθημερινή

Αρ. “Μεγάλα τα περιθώρια ανάπτυξης της καταναλωτικής πίστης” www.economist.kathimerini.gr

Ανέστης Φιλόπουλος, Καθημερινή

Αρ. “Προς αύξηση των μεγεθών της καταναλωτικής πίστης” www.economist.kathimerini.gr

Γιώργιος Βλαχάκης, Καθημερινή

Αρ. “Ο εξορθολογισμός της καταναλωτικής πίστης”

98

www.economist.kathimerini.gr Γιάννης Πολυχρονόπολου, Καθημερινή

Αρ. “Προς εξέλιξη των προϊόντων της καταναλωτικής πίστης” www.economist.kathimerini.gr

Ημερησία, 12/06/2003

Αρ. “ΤτΕ: κατάργηση ορίων στην καταναλωτική πίστη” www.imerisia.gr


Αρ. “Μέτρα για την καλύτερη εποπτεία της καταναλωτικής πίστης” www.imerisia.gr


Αρ. “Στην ΤτΕ περνούν αρμοδιότητες για την καταναλωτική πίστη” www.imerisia.gr

Βασίλης Ζήρας και Ελ. Αρλαπάνου, Ημερησία, 28/12/2004

Αρ. “Πρωταθλητές στη Ευρώπη στα καταναλωτικά δάνεια” www.imerisia.gr

Ελευθερία Αρλαπάνου, Ημερησία, 19/07/2005

Αρ. “Στο 70% του ΑΕΠ οι οφειλές στις τράπεζες” www.imerisia.gr

Βασίλης Ζήρας, Ημερησία, 23/09/2005

Αρ. “Σε ύψη ρεκόρ ο δανεισμός” www.imerisia.gr

Γιώργος Ι. Μαύρος, Ημερισία,11/10/2005

Αρ. “Καταναλωτικά δάνεια χωρίς σύνορα και κρυφές χρεώσεις” www.imerisia.gr

Σημερινή, 09/12/2001

Αρ. “Ψήφισμα για την προστασία του καταναλωτή-ΗΕ.Ε. ανησυχεί για την υπερχρέωση των νοικοκυριών”, www.simerini.com

Βιοτεχνικά Θέματα, Ιουλ. – Αυγ. 2003

Αρ. “Χρηματοδότηση-Ελεύθερα τα καταναλωτικά δάνεια” www.acsmi.gr

Αγγελιοφόρος, 11/10/2005 , σελ. 12

99

Αρ. “Νέοι όροι για τα δάνεια Σχέδιο πρότασης της Κομισιόν θα συζητηθεί στο Συμβούλιο Υπουργών, ενώ αναμένεται να διαμορφωθεί κοινή θέση το 2006” www.ageliogoros.gr

Δ. Παυλάκης, Το Βημα, Φύλλο 12507

Αρ. “Προσωπικά και καταναλωτικά δάνεια”, σελ Ι14 http://tovima.gr

Ινστιτούτο Ερευνών της ΓΣΣΕ, Ετήσια Έκθεση 1999

5.1.5 Ο πληθωρισμό και η καταναλωτική πίστη www.inegsse.gr

Διαδίκτυο www.bankofgreece.grwww.nbg.gr www.emporiki.gr www.economist.kathimerini.gr www.imerisia.gr http://ta-nea.dolnet.gr http://tovima.gr www.simerini.com www.agelioforos.gr www.mpa.gr www.ert3.gr/news www.enew.gr www.nba.gr Καταναλωτική Πίστη www.motomania.gr/credits Καταναλωτική Πίστη www.hri.org Η Καταναλωτική Πίστη www.rwf.gr Συνέντεξη της Μελίνας Μουζουράκη www.stockwatch.com Στο 70% του ΑΕΠ οι οφειλές στις τράπεζες www.kepka.gr Προβλήματα καταναλωτικής πίστης-Ομιλία του κ. Τσεμπελίδη Νικόλαου www.efpolis.gr Χρηματοπιστωτικές Υπηρεσίες-Καταναλωτική Πίστη-Τι ισχύει στην Ελλάδα www.yretho.gr/economy Συνολική πιστωτική επέκταση www.acsmi.gr Η καταναλωτική πίστη συνεχίζει την ανιούσα

100

http://www.bankofgreece.gr/

www.inegsse.gr Ο πληθωρισμός και η καταναλωτική πίστη www.cso.auth.grΗ σύμβαση του δανείου www.kantor.gr Επισκόπηση Τραπεζικού Τομέα 2004

101

http://www.cso.auth.gr/

Documents

Πτυχιακή Εργασία ΜΗΤΣΙΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑdigilib.teiemt.gr/jspui/bitstream/123456789/3568/1/02X00... · 2015. 6. 13. · Διαχειρίζονται τα ρευστά