ျပစသမား

Kimana Zulueta-Fülscher ႏင Sumit Bisarya

© မပငခြင ၂၀၁၉ ခႏစ ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔ (International IDEA)

International IDEA မ ထတေ၀ေသာ စာအပစာတမးမားသည ႏငငတစခခ၏ အကးစးပြား၊ ႏငငေရးအကးစးပြား မားမ သးျခားကငးလြတပါသည။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာ သေဘာထားအျမငသည International IDEA၊ International IDEA ဘတအဖြ႔ သ႔မဟတ International IDEA ေကာငစ၀ငမား၏ သေဘာထားအျမငက ထငဟပ ေစမညမဟတပါ။

ဤစာအပ အလကထေရာနစဖငက Creative Commons Attribute-NonCommercial-ShareAlike 3.0 (CC BY-NC-SA 3.0) လငစငျဖင ရယႏငပါသည။ လြတလပစြာကးယျဖန႔ချခငး၊ ေပးပ႔ျခငး၊ ျဖတညႇပေပါငးစပေဖာျပျခငး၊ ဆေလာ ေအာငျပျပငျခငးမား လပေဆာငႏငပါသည။ သတမတခကအေနျဖင အျမတအစြနးရရရန စးပြားျဖစလပေဆာငျခငး မဟတဘ မရငးစာအပကလညး သငတငေလာကပတစြာ ရညၫႊနးေဖာျပလက အလားတလငစငခြငျပခကျဖင ျပန လညျဖန႔ေဝရန ျဖစပါသည။

ဤလငစငႏင စပလဥး၍ ေနာကထပအခကအလကရယလပါက Creative Commons ဝကဘဆက<http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/> တြင ေလလာႏငပါသည။

International IDEAStrömsborgSE–103 34 StockholmSwedenTelephone: +46 8 698 37 00Email: info@idea.intWebsite: <http://www.idea.int>

Design and layout: International IDEADOI: <https://doi.org/10.31752/idea.2018.67>

ISBN: 978-91-7671-272-6 (print)ISBN: 978-91-7671-273-3 (PDF)

ယခစာတမးသည ကမာၻတစ၀နး တရားစရငေရးရာ သပၸ၏ ႏငငေရးေျဖရငးခကမား သေတသနအစအစဥ (www.politicalsettlements.org) ၏ အစတအပငးတစရပျဖစကာ ယေက ႏငငတကာ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးဌာန၊ UK Aid တ႔မ ရပေငြ ပပးေပးထားျခငးျဖစသည။ ဤစာတမးရ သေဘာထားအျမင သ႔မဟတ အခကအလကမားေၾကာင ျဖစေပၚ လာေသာ ကစၥအ၀၀အတြက ၎တ႔တြငတာ၀နရမညမဟတပါ။

International IDEA

ေကးဇးတငလႊာ ........................................................................................................... ၂

အဓက အၾကျပခကမား ................................................................................................ ၃

အကဥးခပ တငျပခက ................................................................................................. ၅

အခနး ၁။ နဒါနး ........................................................................................................... ၁၃

အခနး ၂။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငေရးဆြေရးအဖြ႔ ေရြးခယဖြ႔စညးျခငး - သေဘာတရား ........ ၁၆

ေရးရာ မေဘာင

အခနး ၃။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငေရးဆြေရးအဖြ႔မား ေရြးခယဖြ႔စညးျခငး - အခကအလက .. ၂၃

စစစေလလာမႈ

အခနး ၄။ အခကအလကမားက နားလညသေဘာေပါကျခငး ................................................. ၃၃

အခနး ၅။ နဂး ............................................................................................................. ၄၁

ရညၫႊနးကးကားခကမား .............................................................................................. ၄၅

ေနာကဆကတြ ............................................................................................................ ၅၀

စာေရးသမား အေၾကာငး ................................................................................................ ၅၄

အဖြ႔အစညးမား အေၾကာငး ............................................................................................ ၅၅

International IDEA

ယခ စာတမးက “တညၿငမေအးခမးမႈ က တရား၀ငျဖစေစျခငး - ထလြယရလြယ အေျခအေနမားႏင

ပဋပကၡ သကေရာကမႈရေသာ နယေျမေဒသမား၏ အသြငကးေျပာငးမႈမားအတြငး ေရြးေကာကပြႏင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒအၾကား အျပနအလနခတဆကမႈက နားလညသေဘာေပါကျခငး” ဟေသာ အမညျဖင

၂၀၁၇၊ ဒဇငဘာလတြင ျပလပခေသာ ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးဆငရာ စတတ

အႀကမေျမာက အဒနဘာဂညလာခ၏ ေနာကဆကတြအျဖစ ေရးသားချခငးျဖစသည။ ယငးညလာခက

International IDEA၊ Edinburgh Centre for Constitutional Law ႏင Global Justice Academy တ႔မ

အဒငဘာဂ တကသလ၏ Political Settlements Research Programme ျဖငပးေပါငးၿပး စစဥလပေဆာင

ချခငးျဖစသည။

ယခစာတမး မၾကမးအေပၚ တနဖးရေသာ သးသပခကမားေပးခၾကသည Sead Alihodzic၊ Christine

Bell၊ Tom Ginsburg၊ Jason Gluck ႏင Christina Murray တ႔က အထးပင ေကးဇးတငလပါသည။

Himani Bhakuni ကလညးသေတသနျပျခငးတြင ပပးကညချခငးအတြက ေကးဇးတငလပါသည။ ေနာကဆး

အေနျဖင စာတမးက ထေရာကစြာႏင ရငးလငးတကစြာ တညးျဖတမြမးမေပးခသည David Prater ႏင

IDEA ၏ ပႏပထတေဝမႈ အဖြ႔တ႔က ေကးဇးတငေၾကာငး ေျပာၾကားလပါသည။

International IDEA

၁။ ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးျဖစစဥ ဆသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

မေဘာငအသစ မခမတခငႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးအဖြ႕ မဖြ႔စညးမကတညးက

စတငေလရသညက ၿငမးခမးေရး အကးေတာေဆာငမားႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာ

အၾကေပးမားအေနျဖင သတမသငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးအဖြ႔ (Consitution

Making Bodies - CMB) ေရြးခယဖြ႔စညးျခငး၊ ၎၏လပထးလပနညးႏင စညးမဥးမားက

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးလပငနးစဥမစတငမ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြး ညႇႏႈငးမႈမားႏင/

သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ ႏငငေရး/ဥပေဒေရးရာ အစအမလပေဆာငျခငးမ တစဆင

ႀကတင ဆးျဖတသတမတထားေလရသည။ ထ႔ျပင ဆးျဖတခကမားသည လကရ အငစတကးရငး

မား၏ စြမးရညႏင တရား၀ငမႈ၊ ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးခန၌ ရေနသည ပဋပကၡေရခန၊ အဓက ဆကႏြယ

ပါ၀ငသမားအၾကားရ ဆကဆေရး၊ အားသာခကႏင သေဘာသဘာ၀၊ သမငးေၾကာငး သ႔မဟတ

အစဥအလာ စသည အဓကအေၾကာငးရငးမား ေပါငးဆျခငးရလဒလညး ျဖစေနႏငပါသည။

၂။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ မေဘာငအသစက မၾကမးေရးဆြျခငးႏင ျပဌာနးျခငးတ႔က တာဝန

ယေဆာငရြကရမည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒၾကမး ေရးဆြေရးအဖြ႔ (CMB) အမးအစားအား

စဥးစားရာတြင ဆကႏြယပါ၀ငသမားအေနျဖင CMB က ေရြးခယခန႔ထားသည နညးလမးမား၊

လပပငခြင၊ အခနကာလ သတမတခကႏင လပထးလပနညးမားသာမက အျခားေသာ အေရး

ပါသညကစၥရပမားကလညး ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ ယငးတ႔မာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ေရးဆြျခငး လပငနးစဥတရားဝငျဖစမႈႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာမေဘာငတ႔တြင CMB မ

ပပးကညႏငမည နညးလမးမားကပါ ထညသြငးစဥးစားရမည ျဖစသည။

၃။ ေရြးေကာကပြမားက အၿမတမးလအပမည သ႔မဟတ ျပလပကငးပရန ျဖစႏငမည မဟတေခ။

သ႔ေသာလညး CMB မားက ေရြးေကာကျခငး မျပလပႏငပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး

လပငနးစဥက လအမားလကခပငဆငသည ခစားခကမးရရေစႏငမည အျခားေသာ နညးလမး

မား ေပါငးစပအသးျပရန လအပမည။ ၎နညးလမးမားတြင လမႈေရး/ႏငငေရး အစအဖြ႔မား

ႏင အကးစးပြားတစခခတ႔က ထငဟပေစသည သးျခားေကာမရင ဖြ႔စညးေပးျခငး၊ အမားျပညသ

မား ကယကယျပန႔ျပန႔ပါဝငႏငမည လထစညးေ၀းပြ (သ႔မဟတ/ႏင) ျပညသဆႏၵခယပြ ျပလပ

ေပးျခငးစသညတ႔ပါ၀ငပါသည။

၄။ လႊတေတာျပငပေကာမရငမားက တညဆဥပေဒျပလႊတေတာမားႏင ေပါငးစညးအသးျပရာ၌

ေကာမရငမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ အေၾကာငးအရာႏင လပငနးစဥတ႔၏ တရား၀ငမႈက

ဆးျဖတရာတြင ပမအေရးပါပါသည။ ထ႔ေၾကာင အဓက အကးစးပြားအားလး၏ ပါ၀ငမႈက ထည

သြငးရာတြင ျပငပေကာမရငမား၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈက သတျပရန လအပမည ျဖစသည။

International IDEA

၅။ ပဋပကၡသကေရာကမႈ ရခသည႔ အေျခအေနမးတြင ေရြးေကာကပြကငးပျခငးသည တညၿငမမႈ

က ပကျပားေစတတေၾကာငး ဆးျဖတခကခမတသမားအေနျဖင သမတထားရန လအပမည။

အထးသျဖင ပဋပကၡအၿပးတြင တညဆအငးစတးကးရငးမား၏ ဆကလကရပတညႏငမႈရျပး

တညဆ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာငမ ၎၏ ျပ႒ာနးခကပါစညးမဥးမားႏင အည ျပျပင

ေျပာငးလရန လေလာကသည တရားဝငမႈေပးႏငသည အေျခအေနမးတြငျဖစသည။ ယငး

အေျခအေနမးတြင တညဆဥပေဒျပ လႊတေတာကသာ အေျခခဥပေဒေရးဆြျပငဆငျခငး တာ၀န

ေပးရန သငေလာမည ျဖစသည။ ထသ႔ ဆးျဖတခကမားက ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈ၏ အစတ

အပငးတစခအျဖစ ထညသြငးေလ ရပါသည။

၆။ မညသည CMB အမးအစားက ေရြးခယစဥးစားရာ၌ CMB မားသည ပမနေန႔စဥ ဥပေဒျပ

လပငနးမားက ေဆာငရြကရျခငး ရ၊ မရ အေပၚမတညၿပး ထြကေပၚလာေသာ ကစၥရပမားက

ဆးျဖတခက ခမတသမားအေနျဖင သမတထားရန လအပမည။ အကယ၍ CMB သည ပမန

ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ သးျခားအဖြ႔တစချဖစပါက ဥပမာအေနျဖင ေရြးေကာကပြစနစ ဒဇငးေရးဆြ

ျခငးႏင စပလဥးေသာ ဆးျဖတခကမားသည အစးရ တညၿငမမႈဆငရာ ျပနာမားအေပၚ

အာရစကမႈ ေလာကလာရမည ျဖစၿပး၊ အဖြ႔အတြငးတြင လမႈအဖြ႔အစညးအားလး ပါ၀ငမႈႏင

ကယစားျပမႈတ႔ ရေရးက ပမအာရစကလာမည ျဖစသည။ ထ႔ျပင ပမန ဥပေဒျပလႊတေတာႏင

CMB အၾကား ဆကဆေရးအား အဓပၸာယရငးလငးစြာ ဖြငဆထားမႈသည အဖြ႔အစညး ႏစခလး

ၾကား အာဏာအလြသးစား ျပလပျခငး ေရာငရားႏငရန အဓကကသည။

၇။ ထလြယရလြယႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈ ရေနသည အေျခအေနတြင အေျခခဥပေဒ ေရးဆြျပင

ဆငပါက ျဖစစဥ အစပငးတြင ေရြးေကာကပြမားျပလပရန ခကခႏငပါသည။ ၾကားျဖတ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒရျခငးျဖငသာ ေဒသတြငး ဆကႏြယပါ၀ငသမားက ေရြးေကာကပြ ျပလပရနႏင

အေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးႏင အတညျပျပ႒ာနးတ႔ ျပလပႏငရန အခနပမ ေပးအပႏငမည

ျဖစသည။

၈။ အေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ ထြကရလာေရးအတြက အေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးႏင

အတညျပျပဌာနးျခငး၊ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပျခငးတ႔အတြက သကသကသာ CMB က ေရြး

ခယျခငးသည ၾကေတာငၾကချဖစသလ အေျခခဥပေဒျပဌာနးၿပးေနာက အေထြေထြေရြးေကာကပြ

ျပလပရန အလငအျမန လအပမႈကလညး အားနညးေစႏငသည။

International IDEA

အၾကမးဖက ပဋပကၡမ ၿငမးခမးေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာက

ျခငးသည ရႈပေထြးေသာျဖစစဥတစချဖစၿပး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးၫႏႈငးမႈမား၏ အဓကကေသာ အစတ

အပငးတစခလညး ျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ပစဒဇငးထတျခငးသာမက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကျခငးျဖစစဥႏင စပလဥး၍ ဆးျဖတခကမားက ေဆြးေႏြးၫႏႈငးမႈ စားပြတြင ခမတရပါသည။

ဆကႏြယပါ၀ငသမားအတြက ေဆြးေႏြးရန အေရးႀကးသည အေၾကာငးအရာမားမာ CMB (Constitution-

making body) အမးအစား၊ ယငးက ေရြးခယသညနညးလမး၊ လပပငခြင၊ အခနကာလ သတမတခက

ႏင ဆးျဖတခက ခမတျခငးဆငရာ စညးမဥးမား စသညတ႔ ျဖစၾကပါသည။

ဤစာတမးသည ၁၉၉၁ မ ၂၀၁၈ ခႏစအထ ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လပငနးစဥ ၃၇ ခတြငေတြ႕ရသည CMB အမးအစားမားက ေလလာသးသပေဖာျပထားပါသည။ ေအာကပါ

စာရငး က Uppsala Conflict Data Program (UCDP) မ ရရျခငးလညး ျဖစသည။ ယငးလပငနးစဥမားတြင

အာဖရက၌ျဖစစဥ ၂၂ ခ (အနဂလာ ၂၀၁၀၊ ဘရြနဒ ၂၀၀၅၊ ဗဟအာဖရက သမၼတႏငင ၂၀၁၆၊ ခဒ ၁၉၉၆၊

ကမ႐ ၂၀၀၁၊ ကြနဂ ၂၀၀၅၊ အငဗရကစ ၂၀၀၀ ႏင ၂၀၁၆၊ ကြနဂဒမကရကတစ သမၼတႏငင ၂၀၀၆၊

ဂဘတ ၁၉၉၂၊ အသယးပးယား ၁၉၉၅၊ ဂန ၂၀၁၀၊ ကငညာ ၂၀၁၀၊ မဒါဂတစကား ၂၀၁၀၊ မဇမဘစ

၂၀၀၄၊ ႏငဂာ ၂၀၀၉ ႏင ၂၀၁၀၊ ရ၀မဒါ ၂၀၀၃၊ ဆနေဂါ ၂၀၀၁၊ ေတာငအာဖရက ၁၉၉၇၊ ယဂနးဒါး ၁၉၉၅၊

ဇငဘာေဘြ ၂၀၁၃)၊ အာရ ပစဖတေဒသ၌ ျဖစစဥ ၈ ခ (အာဖဂနနစၥတန ၂၀၀၄၊ ကမေဘာဒးယား ၁၉၉၃၊

ကာဂစၥတန ၂၀၁၀၊ ျမနမာ ၂၀၀၈၊ နေပါ ၂၀၁၅၊ ထငး ၂၀၀၇ ႏင ၂၀၁၇၊ အေရ႕တေမာ ၂၀၀၂)၊ အေနာက

အာရႏင ေျမာကပငး အာဖရကတြငျဖစစဥ ၄ခ (အဂစ ၂၀၁၂ ႏင ၂၀၁၄၊ အရတ ၂၀၀၅၊ ဆးရးယား

၂၀၁၂)၊ ဥေရာပတြင ျဖစစဥ ၂ခ (ေဘာစနးယား ႏင ဟာဇဂးဗးနား ၁၉၉၅ ႏင ကဆဗ ၂၀၀၈) ႏင လကတင

အေမရကတြင ၁ခ (ကလဘယာ ၁၉၉၁) တ႔ပါဝငသည။

CMB ဆသညမာ ျပညသလထ (အခပအျခာ အာဏာပငႏငငတစခ) ၏ ဥပေဒျပအာဏာက ကယစား

ရယၿပး ၎တ႔၏အမညျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာငတစခ မၾကမးေရးဆြျခငးႏင တစခါတစရ

ျပ႒ာနးျခငးပါ ျပရေသာ အစအဖြ႔တစချဖစသည။ CMB အေနျဖင ျပညသက အမနတကယ မညမအထ

ကယစားျပႏငသည က CBM အမးအစားႏင ဖြ႔စညးပက အဆးအျဖတေပးသြားမညျဖစၿပး၊ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ၏ တရား၀ငျဖစမႈႏင အေၾကာငးအရာကသာမက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လပငနးစဥတစခလးကပါ ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကးပါသည။

CMB မားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရနအတြက သးသန႔ေရြးေကာကထားျခငး၊ ထရညရြယခက

ျဖငပင တက႐ကမဟတေသာနညးလမးျဖင ေရြးေကာကျခငး၊ တစစတတစပငးေရြးေကာကျခငး သ႔မဟတ

ေရြးေကာကထားမႈမဟတျခငး ျဖစႏငပါသည။ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခရၿပးေနာက တညဆလႊတေတာမ

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမးေရးဆြရန တာ၀နအပႏခရျခငးလညး ျဖစႏငပါသည။ CMB မားကဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒၾကမးေရးဆြရနအတြက CMB တစခထက ပ၍ပါဝငကာ ေပါငးစညးၿပးလညး ဖြ႔စညးႏငသည။

ယခစာတမးတြင CMB အမးအစား ေျခာကမး ခြျခားေဖာျပထားပါသည။

၁။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြေရးလပငနးတာဝန တစခတညးအတြကသာ သးသန႔ ေရြး

ေကာကခရၿပး အခြငအာဏာေပးအပျခငးခရေသာ CMB (ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး

ဆငရာ ညလာခမား - constitutional conventions/assemblies)

၂။ ပမနဥပေဒျပျခငးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမးေရးဆြရန ႏစခလးအတြက ေရြးေကာကခရၿပး

အာဏာ ေပးအပျခငးခရေသာ CMB (အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာမား -

mandated constituent legislatures)

၃။ ပမနဥပေဒျပ လႊတေတာအျဖစ ေရြးေကာကခရသည၊ သ႔ေသာလညး ေနာကပငးတြင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြေရးတာ၀နကရယေသာ CMB (ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာမား - self-created constituent legislatures)

၄။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရနအတြက သးသန႔အခြငအာဏာရေသာ ေရြးေကာကခ CMB မား

ျဖစသည၊ သ႔ေသာလညး ေနာကပငးတြင ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ အခြငအာဏာရရေသာ

CMB (ကယတငဖြ႕စညးသည ဥပေဒျပညလာခမား - self-created legislating assemblies)

၅။ တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး ေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခမဟတေသာ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခမားျဖစျပး၊ (အားလးမဟတဘ) ကယစားလယအမားစက

ေရြးခယခန႔အပျခငးႏင ကယစားလယအားလး ေရြးေကာကျခငးခရေသာလညး ေရြးေကာကပြ

မားကလဥးေရ၏တစစတတစေဒသတြငသာျပလပသည အေျခအေနႏစမးလးပါဝငေသာ CMB

၆။ အာဏာရ သမၼတမ (သ႔မဟတ) အစးရအစအဖြ႕မားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ

တစခ မၾကမးေရးဆြရနႏင အတညျပျပ႒ာနးရန တာ၀နယလပေဆာငျခငး သ႔မဟတ ၎တ႔

သည ဥပေဒၾကမးေရးဆြျခငးအတြက ေကာမတတစခဖြ႔၍ ခန႔အပတာ၀နေပးကာ၊ ထြကေပၚလာ

သည မၾကမးက (ျပငဆငၿပး) အတညျပႏငေသာ CMB

သ႔ေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရနအတြကသာ သးသန႕အခြငအာဏာရျပး ေနာကပငး

တြင ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ အခြငအာဏာရရသည CMB အမးအစား အမတ (၄) အတြက ျဖစရပသည

(ကလဘယာႏငင) တစခသာ ရသည။ ၎အမးအစားက အျခား CMB (ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

ညလာခ/လႊတေတာ) အမးအစားတစခမ ဆငကျဖစေပၚလာေသာ CMB အမးအစား တစခအျဖစ သတ

မတထားသည။

ညလာခအမးအစားျဖစေသာ CMB မားက ကနဥးမၾကမးေရးဆြျခငးႏင အမားျပညသပါဝငေရး

လပငနးစဥမားက ေဆာငရြကေပးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အထးျပေကာမတမား (သ႔မဟတ) ေကာ

မရငမားကသ႔ေသာ အဖြ႕ငယမားမ ပပးကညေပးပါသည။ ထ အဖြ႔အစညးမားမာ ပမနအားျဖင ေရြးေကာက

ခမဟတပါ၊ အျခားေသာ လမႈေရးႏင ႏငငေရးအပစမားပါ၀င၍ ေသာလညးေကာငး မပါ၀ငပေသာလညး

ေကာငး ႏငငေရး အငစတကးရငးမားႏင/သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတမားမ ခန႔အပထားျခငး ျဖစသည။ ထ

အဖြ႔အစညးမားက ေရြးခယျခငးလပငနးစဥသည ဥပေဒျပလႊတေတာ အဖြ႔အစညးမားက ေရြးခယျခငး

လပငနးစဥကသ႔ပင လြနစြာအေရးႀကးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၎တ႔သည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ

ၾကမး ေရးဆြျခငးလပငနး၏ တာ၀နအမားစက ယရေသာေၾကာင ျဖစသည။ CMB အမးအစား တစခခက

ေရြးခယရာတြင စဥးစားရမည အေၾကာငးအရာမား အေသးစတက ဇယား (က) တြင ၾကညရႈႏငပါသည။

International IDEA

CMB ဖြ႔စညးရန ေရြးေကာကပြကငးပျခငးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစ ေရးဆြရန (တခါတရတြင

အတညျပရန) တာ၀နရသညသမား၏ တရား၀ငမႈရေစရနအတြက ရညရြယကာ အသးျပေလရသည

နညးလမးတစမးျဖစၿပး ထနညးအားျဖင ထြကရလာမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကလညး တရား၀ငမႈရေစ

ပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစ ေရးဆြျခငး (တခါတရတြင အတညျပျခငး) က ဥးေဆာငသည အဖြ႔

အစညးအေနျဖငေသာလညးေကာငး CMB ႏင ပမနဥပေဒျပျခငး တာ၀နႏစခလးကယရသည အဖြ႔အစညး

အေနျဖင ေသာလညးေကာငး CMB ၏ တာ၀နအတအကမာ ေရြးေကာကပြစနစ ဒဇငးထတရနႏင အစးရ

တညၿငမမႈ (ႏင တာ၀နခမႈ) ရေရးႏင အားလးပါ၀ငမႈျမငမားေရး ႏစခတ႔အၾကား မေျခကထတေဖာရန

ျဖစသည။ တစခါတစရတြင တညဆပမနဥပေဒျပ (လႊတေတာ) မားသည (ကယတငဖြ႕စညးေသာ) CMB

မားျဖစလာသည။ ဥပေဒျပအဖြ႔ (လႊတေတာ) သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငးတာ၀နက ယ

လကေသာလညး ပဋပကၡတြင ပါ၀ငဆကႏြယသအဖြ႔မားက သေဘာတခသည အာဏာေ၀မျခငးဆငရာ

အစအမက ထငဟပေစသည ဖြ႔စညးပဥပေဒမၾကမး ျပစႏငေရးအတြက အျခားထပတးအဖြ႔ငယမား၏ ပပး

မႈက ယရေလရသည။

ျပငပ အေၾကာငးရငးေၾကာငျဖစေစ ဆးျဖတခကအရျဖစေစ ေရြးေကာကပြမျပလပႏငပါက ေရြးေကာကခ

CMB ျဖစေစရန လပႏငမည အျခားေသာနညးလမးမား ရပါသည။ ၎တ႔မာ (တစစတတစပငးအားျဖင)

ခန႔အပျခငးခရေသာ (အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ) ဥပေဒျပလႊတေတာမား၊ အာဖဂနနစၥတနတြင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ အဖြ႔ Loya Jirga က ဖြ႔သကသ႔ (တခါတရတြင တက႐ကမဟတပ ေရြးေကာကသည)

အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ အဖြ႔အစညးမား၊ အမးသားအဆင ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား (သ႔မဟတ)

သေဘာထားအျမငႏင စတကးမား ပြငလငးစြာဖလယျခငးျဖင တစႏငငလးသေဘာတညမႈရရရန ႀကးပမး

သည အားလးပါဝငမႈရေရး လပငနးစဥမား ပါဝငသည။ အထကပါနညးလမးမားမာ (အျပညအ၀ သ႔မဟတ

တက႐က) ေရြးေကာကျခငး နညးလမးမား မဟတေသာလညး ေရြးေကာကပြမရျခငးေၾကာင တရား၀ငမႈ

အားနညးျခငးက တစစတတစပငးအားျဖင ေျဖရငးႏငပါသည၊ သ႔ျငားလည CMB အဖြ႔၀ငမားက ေရြးခယ

ေပးသမား၏ အမနတကယ ကယစားျပမႈ (ႏင တရား၀ငျဖစမႈ) မာ ေမးခြနးထတစရာ အျဖစ ကနရေနေသး

ပါသည။

CMB က ေရြးေကာကျခငးျပသညျဖစေစ မျပသညျဖစေစ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနးစဥတ႔၏ တရား၀ငျဖစမႈ တညေဆာကရန

အတြက အကအည ျဖစေစပါသည။ သ႔ေသာလညး ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည ျပညသမားပါ၀ငမႈက ပပး

ျခငးထက ထနးခပခရမႈရတကပါသည။ လထဆႏၵခယရန လပေဆာငျခငးသည အားလးမပါ၀ငႏငသည

အေျခအေနကဖးကြယထားရန ေဆာငရြကျခငးလညး ျဖစႏငပါသည။ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည ျပညသ

အမား ကယကယျပန႔ျပန႔ပါ၀ငမႈက ခြငျပႏငသညတငေအာင မေပးသမားသည မမတ႔နားလညမႈ အကန႔

အသတသာရေသာ ရႈပေထြးလသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ေထာကခပါသည (သ႔မဟတ) မေထာကခ

ပါဟ၍ တစခကသာ မေပးေရြးခယရေၾကာငးက ဆးျဖတခမတသမားအေနျဖင သမတထားရန လအပ

သည။ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည အထးသျဖင ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခအေနမးတြင ကြျပား

International IDEA

ျခငးက ျဖစေစႏငသည၊ ျပညသ႔ဆႏၵ ခယပြမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားက ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒမၾကမး ျပစျခငးကပင ကန႔သတခပခယသလျဖစတတၿပး ပါဝငသညအေၾကာငးအရာအေပၚ

တြင သကေရာကမႈရေစတတသည။

လပငနးစဥတြင ဒဇငးထတသမားအေနျဖင ၾကေတြ႕ရမည အျခားေမးခြနးတစခမာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒမေဘာငသစအရ ေရြးေကာကပြမကငးပခင CMB က အခနမညမထ ဆကလက၍ ဖြ႔စညးထားမည

နညးဆသည ေမးခြနးျဖစသည။ CMB သည ပမန ဥပေဒျပ (လႊတေတာ) အျဖစလညး တာ၀နထမးေဆာင

ေနသညဆပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ အတညျပၿပးေနာကပငး မညမၾကာသညအထ

CMB က ဖြ႔စညးထားမညနညးက ဆးျဖတရမညျဖစသည။ ထနညးအားျဖင အေျခခဥပေဒ အေကာငအထည

ေဖာျခငး လပငနးစဥ၌ CMB က ဆကလက၍ လပေဆာငခြင ျပႏငမညျဖစသည။ ထမမဟတ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒသစ အတညျပၿပး ခကျခငးဆသလ ေရြးေကာကပြမားကငးပျခငးကလညး မဆႏၵရငမားက

အစးရသစတစရပ ေရြးေကာကႏငေစမညျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငးျဖစစဥ ၃၇ ခအနက ၈ ခသာ CMB မားက အာဏာ အပႏငး

ရန ေရြးေကာကပြျပလပၿပး ယငး ၈ ခအနက ၇ ခမာ ဥပေဒျပျခငးအာဏာကပါ အပႏငးျခငးခရသည

လႊတေတာျဖစသည။ ကလဘယာတစႏငငတညးကသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရန တစခတညး

အတြက CMB က ေရြးေကာကချခငးျဖစသည။ ကနအျခားေသာ ျဖစစဥမားအနက ၆ ခသည ကယတင

ဖြ႕စညးသည ဥပေဒျပအဖြ႔ျဖစျပး ၁၀ ခမာ တကရကေရြးေကာကျခငး မဟတေသာ (သ႔) တစစတတစပငး

ေရြးေကာကေသာ (သ႔) လး၀ ေရြးေကာကျခငးမဟတေသာ CMB မား သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးျခငး

ဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာက အသးျပခသည။ အျခား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥ

၁၂ ခမာမ အပခပေရးက႑မ ဥးေဆာငချခငးျဖစသည။ ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗးနား၏ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥမာမ ျပညတြငးႏင ျပညပဆကႏြယပါ၀ငသမား၊ ပဋပကၡတြင ပါ၀င

သအဖြ႔မားက ညႏႈငး၍ ဥးေဆာငချခငးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ျဖစစဥ ၃၇ ခ အနကမ စစေပါငးျဖစစဥ ၂၃ ခ

တြင အပခပေရးက႑ သ႔မဟတ တစစတတစပငး၊ တကရကမဟတေသာ ေရြးေကာကခ (သ႔) လး၀

ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB မားက ဥးေဆာငျခငးျဖစၿပး အမားစမာ ဥပေဒမၾကမးျပစရန တာ၀နေပး

ျခငးခရသညေကာမတ သ႔မဟတ ေကာမရငမား၏ ပပးကညမႈရရခသည (အခနး ၃.၂ ႏင ဇယား ၃.၂ တြင

ၾကညပါ)။

ျဖစစဥ ၁၈ ခ၌ အျပးသတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနးစဥအား စတငမလပေဆာငမ

ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာင ရၾကသည။ ၎တ႔တြင ျဖစစဥ ၄ ခတြငသာ ေရြးေကာကခ (အေျခခ

ဥပေဒအတြကသာ သးသန႔အာဏာ ရရေသာ) CMB ရသည။ ျဖစစဥ ၇ ခတြင တကရကေရြးေကာကျခငး

မဟတေသာ (သ႔) တစစတတစပငး ေရြးေကာကေသာ (သ႔) လး၀ ေရြးေကာကျခငး မဟတေသာ ညလာခ

မား သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ ဥပေဒျပအဖြ႔မားရၿပး ၂ ခမာ ပမန ဥပေဒျပအဖြ႔ (လႊတေတာ)

ျဖစ၍ ၅ ခမာ အပခပေရးက႑ မ ဥးေဆာငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငးျဖစစဥမား ျဖစ

သည။ အပခပေရးက႑ (အစးရ) ဥးေဆာငေသာ ျဖစစဥ ၅ ခလးရ ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည

ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈရလဒမ ထြကေပၚလာျခငးမဟတပါ၊ အျခားျဖစစဥအားလးတြငမ ၾကားျဖတဖြ႔စညးပ အေျခခ

ဥပေဒ (ႏင CMB) သည အဓက ဆကႏြယပါ၀ငသမားအၾကား ေဆြးေႏြးညႏႈငး သေဘာတညထားမႈမ

ထြကေပၚလာျခငးျဖစသည (အခနး ၃.၃ က ၾကညပါ)။

International IDEA

ေရြးေကာကပြစနစ ဒဇငးထတရနစဥးစားပါက ပမနအားျဖင ႏငငတ၀မးကယျပန႔ေသာ မဆႏၵနယ

မားအတြက အခးကကယစားျပ (PR) စနစမားကအသးျပၾကပါသည။ ပဋပကၡသကေရာကမႈရေနၿပး

အငစတကးရငး အေျခခအားနညးျခငး သ႔မဟတ အဖြ႔တစခခမ လမႈအသငးအ၀နးက လႊမးမးထားျခငး

ရေနသည အေျခအေနမးတြင PR စနစျဖင စမရနပမလြယက ေစမညျဖစသည။ အမးသမးမား အပါအ၀င

လအနညး စႏင လအမားစ အပစမားမ ကယစားလယမားက ဥပေဒျပအဖြ႔မားတြင ပါဝငႏငေစရနအတြက

PR စနစက အေထာကအကျပႏငမည ျဖစသည။ စတ၀ငစားဖြယေကာငးသညမာ ေရြးေကာကခဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀းအားလးက PR စနစျဖင အျမတေစ ေရြးခယချခငးေတာ မရ

ၾကေခ၊ ေရြးေကာကခ CMB ၈ ခအနက ၄ ခသာ ၎စနစကအသးျပ၍ ေရြးခယခၾကသည။ ထ႔ျပင အမး

သမး သ႔မဟတ အျခားေသာ ဖယကဥခ သ႔မဟတ အနညးစ အပစမား၏ပါ၀ငမႈက တးျမငရနရညရြယကာ

ခြတမးစနစကလညး ျဖစစဥအားလး အသးျပျခငးမရခေၾကာငးက ေတြ႔ရသည (အခနး ၃.၄ ႏင ေနာက

ဆကတြက ၾကညပါ)။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငသစ အတညျပၿပးေနာက ေရြးေကာကပြမား ကငးပျပလပသငသည

အခနက စဥးစားရာ၌ အာဏာရ (ေရြးေကာကခ) ဥပေဒျပလႊတေတာမား ရေနသည ျဖစစဥမားတြင ေရြး

ေကာကပြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအတညျပၿပး ႏစအနညးငယၾကာမပင ျပလပၾကသည။ အပခပေရး

က႑ (အစးရ) သ႔မဟတ တကရကေရြးေကာကျခငး မဟတေသာ (သ႔) တစစတတစပငး ေရြးေကာကေသာ

(သ႔) လး၀ေရြးေကာကျခငး မဟတေသာ CMB မားက ဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားတြင ပထမဆး အေထြေထြ

ေရြးေကာကပြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငသစ အတညျပၿပး တစႏစမျပညခငမာပင စစဥကငးပေလ

ရသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး ျဖစစဥ ၃၇ ခအနက ၂၅ ခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

မေဘာငသစက အတညျပရနအတြက ျပညသ႔ဆႏၵခယျခငး ျပလပခသည။ အေျခခဥပေဒေရးဆြရန

အတြကသာ သးသန႔ေရြးေကာကခရသည အဖြ႔မား၏ ျဖစစဥသည ေရြးေကာကျခငး မဟတေသာ (သ႔)

အပခပေရးက႑ ဥးေဆာငေသာျဖစစဥမားထက ျပညသ႔ဆႏၵခယျခငးက လပေဆာငႏငေျခ နညးသည။

တညဆဥပေဒျပအဖြ႔ (လႊတေတာ) မားက ဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားမာမ အသးျပႏငေျခ အလယအလတ

တြင ရသည (အခနး ၃.၆ ႏင ဇယား ၃.၃ တြင ၾကညပါ)။ တနညးအားျဖင CMB မားက ေရြးခယသည

နညးလမးသည ဒမကေရစနညးလမးပကေလ ျပညသ႔ဆႏၵခယျခငး ျပလပႏငေျခနညးေလ ျဖစသည။

CMB မားက ေရြးခယျခငးႏင ပဋပကၡအဆငဆင ေျပာငးလမႈတ႔အၾကား ဆကသြယမႈက တငးတာရန

ခကခပါသည။ ျဖစရပ ၃၇ ခလး၏ ထက၀ကေကာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနး

စဥတေလာကႏင တခါတရတြင လပငနးစဥျပးေနာက အၾကမးဖကပဋပကၡမား ဆကလကျဖစေပၚ ေနခ

သည။ ကယပငဖနတး ဥပေဒျပအဖြ႔ (လႊတေတာ) က အသးျပသည ျဖစစဥမား၌သာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒသစက အတညျပၿပးသညေနာကပငး ပဋပကၡမားျပနလညစတငျခငး မရေတာပါ၊ ဤသ႔ ျဖစရျခငးမာ

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒၾကမးေရးဆြရန တရား၀ငမႈအလအေလာကရသည တညဆအငစတကးရငးမား

ရပါက ပဋပကၡမား ျပနလညစတငရန ခကခႏငပါသည။ အျခားေသာ CMB အမးအစားမား/ျဖစစဥမား

ကပါ သးသပၾကညပါက CMB အမးအစားတစခခက ေရြးခယမႈသည ပဋပကၡ ျပနလညစတငႏငေျခက

နညးပါးေစသညဆေသာ ဆကစပမႈေတြ႔ရရျခငး မရပါ။

International IDEA

CMB အမးအစား အေၾကာငးအရာ

ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒေရးဆြျခငးဆငရာ

ညလာခ

ေရြးေကာကခ CMB ျဖစၿပး ပမန ဥပေဒျပလႊတေတာႏင ၿပငတတညရသည။ သာမနေန႔စဥ ႏငငေရးလပငနးမား မေဆာငရြကပ သးျခားလြတလပစြာ ရပတည သည။

အဖြ႔အစညးႏစမးလး တညရေနျခငးအတြက အရငးအျမစ လအပမႈမားျပားႏငၿပး အသြငကးေျပာငးေနေသာ ႏငငမားအတြကမ ၀နထပ၀နပး ျဖစေစႏငသည။

အာဏာအလြသးျခငးမ ေရာငရားႏငရန CMB ႏင ဥပေဒျပလႊတေတာအၾကား ဆကဆေရးက အဓပၸာယဖြင သတမတေပးထားရန အေရးႀကးသည

CMB မားေရြးေကာကျခငး စနစတြင အစးရတညၿငမမႈက ထညသြငးတြကခကရန မလေသာလညး အခ႕ လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ကယစားျပမႈ ရရနအတြက အေလး ထားရမည ျဖစသည။ မဟတပါက အစတစတ အပငးပငး ကြျပားႏငသည အႏရာယ ရကာ အမားသေဘာတေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးျဖစလာရန ခကခ ေနမည။

ညလာခ အလပျဖစရနအတြက ေကာမတဖြ႔စညးပႏင လပထးလပနညး စညးကမး မားမာ အလြနအေရးႀကးသည။

ေရြးေကာကခ CMB သည လထအာဏာရ CMB တစခလညး ျဖစေသာေၾကာင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပရန လအပျခငးမရပါ။

အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပ လႊတေတာ

အစးရတညၿငမမႈ (ႏင မဆႏၵနယမားက တာ၀နခမႈ) ကေပးစြမးႏငၿပး လမႈ အဖြ႔ အစညးအခ႕၏ ကယစားျပမႈအတငးအတာ ညမေအာင ပေဖာထားသည ေရြးေကာကပြစနစ ျဖစရန လအပသည။

မညသည ေရြးေကာကပြစနစ ပစပငျဖစေစ အထးသျဖင ထလြယရလြယ အေျခ အေနႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈရေသာ အေျခအေနမးတြင ပါတမားအၾကား ယဥျပငမႈမား အကန႔အသတရႏငျပး ခြတမးစနစကငသးျခငးျဖင လမႈအဖြ႔အစညး တစခ႕၏ ကယစားျပမႈက တးႁမငေပးႏင ပါသည။

CMB မားက မေရြးေကာကခင ၾကားျဖတဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ေရြးေကာကခ မဟတေသာ အထကတနးလႊာ ေခါငးေဆာငမားျဖင ေရးဆြ၍ ေရးဆြမႈျဖစစဥ ႏစဆင ထားရႏငပါသည။ ထနညးအားျဖင ေဒသတြငး ဆကႏြယပါ၀ငသ မားသည ႐ပပငးဆငရာႏင အငစတကးရငးဆငရာ အေျခခမားတညေဆာကရန အခနရရ လာၿပး ထြကေပၚစ ႏငငေရးပါတမား သ႔မဟတ လပရားမႈမားအတြက တနးတညမသည အခငးအကငးတစခ ဖနတးေပးပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒအသစ အတညျပၿပးေနာက ေရြးေကာကခ CMB က ဥပေဒျပ ျခငးလပငနးမား ဆကလကတာ၀နေပးမည၊ မေပးမညဆးျဖတျခငးမာ လြနစြာ အေရးႀကး ပါသည။ မၾကမးေရးဆြသမား အေနျဖင မမတ႔ ကယကးအတြကသာ စဥးစားျခငးႏင မေသခာ မေရရာမႈမားက ျဖစေစႏငသည၊ သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြ အလငအျမန ကငးပရန CMB က ျဖတသမးျခငးျဖင ၎တ႔၏ လပငနးတာဝန မားက ရနတန႔ႏငျပး ကနဥးအေကာငအထညေဖာမႈက စတငႏငေပလမမည။

ေရြးေကာကခ CMB သည လထအာဏာရ CMB တစခလညး ျဖစေသာေၾကာင ျပညသ႔ဆႏၵ ခယပြျပလပရန လအပျခငး မရပါ။

International IDEA

ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

ေရြးေကာကခရျပးေနာက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးလပပငခြငအာဏာက ရရသည ပမနဥပေဒျပလႊတေတာျဖစၿပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မၾကမးေရးဆြရန အျခား ထပတး အဖြ႔အစညးမားက အသးျပသည။ ယငးထပတးအဖြ႕အစညးမားႏင ပးေပါငး၍ေသာလညးေကာငး၊ အျပနအလနစစစ၍ေသာလညးေကာငး ေဆာငရြက သည။ မားေသာအားျဖင ထပတးအဖြ႔အစညးမားမ ျပစေသာ ဥပေဒမၾကမးက ေရြးေကာကခ CMB ႀကးမ မျပျပငပ အတညျပေလ ရသည။

ထပတး အဖြ႔အစညးမား၏ ဖြ႔စညးပါ၀ငမႈသည ပဋပကၡတြငးရ အဖြ႔အသးသး၏ အငအားက ယခင ေရြးေကာကခ ဥပေဒျပ လႊတေတာမားထက ပမ၍ ကယစားျပပါဝငေစလင ပမေကာငးမြနပါသည။

ထပတး အဖြ႔အစညးမားသည လထျဖင တငပငေဆြးေႏြးျခငး၊ ပဋပကၡအတြငးရ သကဆငသ အဖြ႔အသးသးအၾကား ၫႏႈငးေပးရျခငး စသညတာ၀နမားက ယရပါ သည။

တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး

ေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခ မဟတေသာ

CMB၊ သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈ ဆငရာ

ဥပေဒျပလႊတေတာ

ဤCBM အမးအစား သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈ ဆငရာ ဥပေဒျပ လႊတေတာ အတြက ေဒသအေျခအေနႏင ကကညမည ေရြးခယခန႔အပမည နညးလမးက အသးျပရန အေရးႀကးပါသည။ မားေသာအားျဖင တက႐ကမဟတေသာ ေရြးေကာကမႈနညးလမးက အသးျပၿပး တခါတရတြင အခ႕ လမႈအသငးအဝနး အပစမားမ ေရြးခယခန႔အပသည နညးလမးကလညး ေပါငးစပအသးျပသည။

တစဆငတရား၀ငျဖစမႈက ေဆာငကဥးေပးသည ေရြးေကာကပြမားမရပါက ပဋပကၡမ ေပၚေပါကလာသည အဓကႏငငေရး အငအားစမားက ၫႏႈငးေပးရန လအပမညျဖစသည။ ဤလပငနးစဥမားမာ ရားပါးေသာလညး ပဋပကၡအတြငး ပတသတျခငး မရခသည အရပဘက အဖြ႔အစညးမားႏင တစသးပဂၢလမား၏ ပါ၀ငမႈက အားေပးေစသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒေရးဆြမညသမားက ေရြးခယရာတြင ျပညသမား၏ အခနး က႑နညးပါးျခငး သ႔မဟတ မရျခငး ျဖစေပၚသည အခါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ႏင ေရးဆြေရးလပငနးစဥမားက လအမား သေဘာတညမႈ ရရေစရန နညးလမးအျဖစ (လျခေရး အေျခအေနအရလညး ျဖစႏငပါက) ျပညသ႔မဆႏၵ ခယပြမားက အသးျပ ႏငပါသည။

အပခပသ အစးရမ ဥးေဆာငေသာ ျဖစစဥမား

အပခပသ အစးရ ကယတင သ႔မဟတ အပခပေရးပငးမ ခန႔အပထားေသာ ေကာငမရင က ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ကနဥးမၾကမးက ေရးဆြရန တာ၀နယေဆာငရြကျခငး ျဖစသည။ ၎လပငနးစဥမားမာ မားေသာအားျဖင တစဖကသကဆနၿပး အာဏာလက၀ယ ရသ အစအဖြ႔/တစဥးမ ထနးခပျခငးျဖစကာ အမားျပညသ ပါ၀ငမႈ မရသေလာကပင ျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥႏင ထြကေပၚလာသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ႏစခလး၏ တရား၀ငျဖစမႈက ႏငငသားမား၏ ပါဝငမႈ အတမအနကေပၚမတည၍ ဖြငဆသည။ တနညးအား

ျဖင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမား၊ ေရြးေကာကပြမားတြင မေပးႏငခြင (သ႔မဟတ) လထအား ကယကယျပန႔ျပန႔

တငပငေဆြးေႏြးျခငးျဖင တကရကျဖစေစ (သ႔မဟတ) လမႈအသကအဝနးမား သ႔မဟတ လမႈအစအဖြ႔

မား၏ ဥးေဆာငသမားမ (တရားဝငစြာျဖင) ကယစားျခငးကသ႔ သြယဝက၍ျဖစေစ လထပါဝငႏငမႈ အတငး

အတာေပၚ အေျခခ၍ သတမတသည။

International IDEA

တခနတညးမာပင CMB တစခခက ေရြးခယရမည အေျခခအေၾကာငးရငးမားစြာ မရသညက ေတြ႔ရ

သည။ သ႔ေသာလညး ေရြးခယမႈတစခ ျဖစေပၚေစရနအတြက ဖြ႔စညးမႈစနစဆငရာ အေၾကာငးရငးမားစြာ

ရေနပါသည။ ထအေၾကာငးရငး မားတြင

၁။ ႏငင၏ ႐ပပငးဆငရာ လျခမႈ ႏင အငစတကးရငး မား၏ စြမးရည

၂။ တညဆ အငစတကးရငးမား ႏင ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒမေဘာင ၏ တရား၀ငမႈရျခငး

၃။ ပဋပကၡတြငးရ အဖြ႔အစညးမား ႏင ပါ၀ငသ မားအၾကား အာဏာမေျခ ရမႈ

၄။ အတတအေမြ ဆကခရမႈ ႏင သမငးေၾကာငး အစဥအလာ

ယခ အေၾကာငးရငး ေလးခကသည CMB ေရြးခယမႈက ျဖစေပၚေစသလ ရလဒမား အေပၚတြငလညး

သကေရာကမႈရသည။ အထကပါ အေၾကာငးရငးမားသာ ရသညမဟတပါ သ႔ေသာလညး ၎တ႔သည

ယခစာတမး မ ဆနးစစေလလာခသည ျဖစရပမားတြင အဓကအေၾကာငးရငးမား ျဖစသည။

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥမားက ၿငမးခမးေရးႏင တငးျပည တညေဆာက

ျခငးလပငနးစဥမားအတြက အလြနအေရးႀကးေသာ အစတအပငးမားအျဖစ ပမ၍ရႈျမငလာၾကသည။ ပဋ

ပကၡ သကေရာကမႈရေနသည အေျခအေန (သ႔မဟတ) ပဋပကၡလြနအေျခအေန (အေျခအေနႏစမးလးက

ယခစာတမးတြင ဖလယ၍ အသးျပထားပါသည) မးတြင မားေသာအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကျခငးလပငနးစဥသည လထအာဏာႏင အရငးအျမစမားရရေရးအတြက ျပနလည၍ ၫႏႈငးေဆြး

ေႏြးရန လအပပါသည။ ထနညးအားျဖင ေပၚထြကလာမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည လတငးပါ၀ငခြင

ရေသာ၊ လမႈေရး၊ ႏငငေရးႏင စးပြားေရးအစအဖြ႔မားကပမ၍ တ႔ျပနျဖညဆညးေဆာငရြကႏငသည ႏငင

တစႏငင ျဖစလာေစမည ျဖစသည (Acemoglu and Robinson 2012; Call 2012; Murray 2017)။ ထမ

တဆငႏငငသည ၿငမးခမးေရး အဓြန႔ရညေစရန ထနးသမးႏငကာ ပဋပကၡာတဖနျဖစပြားျခငးကလညး ကာ

ကြယလာႏငမညျဖစသည။ မညသေတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြမညႏင ေရးဆြမည အဖြ႔အစညး

မားက မညကသ႔ ဖြ႔စညးမညဆသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥအတြက

လြနစြာအေရးႀကးေသာ အစတအပငးမားျဖစၿပး၊ လပငနးစဥ၏ တရား၀ငမႈရျခငးသာမက ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒပါ အေၾကာငးအရာႏင ေအာငျမငမႈ ရ၊ မရကပါ အဆးအျဖတေပးမည ျဖစသည။

ပဋပကၡအလြနအေျခအေနမးတြင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာကစၥရပမားမာ ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြး

ညႇႏႈငး စဥကတညးက ေဆြးေႏြးဆးျဖတၿပးသား ျဖစႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက စတင မေရးဆြ

ခငကတညးကပင ဆကႏြယပါ၀ငသ အသးသးတ႔သည တပျဖတသမးျခငးအတြက သ႔မဟတ ယခငက

တကပြျဖစခသမားအၾကား အာဏာခြေ၀မႈတ႔ႏင စပလဥး၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အာမခခက

ရရေရး သေဘာတညမႈမား ႀကတငခမတထားႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လပငနးစဥ ကယ၌ကပင ကနဥးေဆြးေႏြးၫႏႈငးမႈအတြက အေၾကာငးအရာတစခလညးျဖစၿပး ဆကႏြယ

ပါ၀ငသတ႔သည မညသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးအဖြ႔ (CMB) အမးအစားက ေရြးခယမည၊

CMB မားက မညကသ႔ ေရြးခယခန႔အပမည၊ ၎၏ အခြငအာဏာ၊ လမးျပေျမပ အတအက သ႔မဟတ

အခနကာလ သတမတခက၊ ဆးျဖတခက ခမတရနစညးကမးမား၊ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပမညလား

သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက သေဘာတညခကရရန မညသညနညးလမး သးမညနညး စသည

တ႔က ေဆြးေႏြးၫႏႈငး အေျဖရာရမည ျဖစသည။ ကနဥး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင CMB မားအတြက

ဥပေဒမေဘာင၊ ဆလသညမာ ၎တ႔က ယခငႏင တညဆအေျခခဥပေဒ မေဘာငအတငး လပေဆာငေစ

မညလား၊ သ႔မဟတ အသစေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သေဘာတညခက (သ႔) ႏငငေရး အသြင

ကးေျပာငးမႈဆငရာ သေဘာတညခကျဖင လပေဆာငေစမညလား ေဆြးေႏြးဆးျဖတ ရမညျဖစသည။

ပဋပကၡျဖစမႈအဆငႏင သမငးေၾကာငး အပါအ၀ငေနာကခဆကစပမႈ အေၾကာငးရငးမား၊ တညဆဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ၏ တရား၀ငျဖစမႈ၊ ယခင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး လပငနစဥမား၊ ဥပေဒထးတမး

အစဥအလာ၊ အငစတကးရငး၏ စြမးရည၊ ႏငငေရး အငအားစမားအၾကား ဆကဆေရးႏင အျခားေသာ

လမႈ-ႏငငေရးဆငရာ အေၾကာငးရငးမားအေပၚမတညၿပး ဆးျဖတခကမားေပၚထြကလာမည ျဖစသည။

International IDEA

CMB သည ေရြးေကာကခအဖြ႔အစညး ျဖစရမညဟ ယဆခကမား ရေနပါသည (Elster 2009)။

ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥတြင စနမနာအျဖစ သတမတသည

ေရ႕ေနာကအစအစဥရပါသည။ အပစအခက ရပစျခငးႏင ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခကရရၿပးေနာက

CMB ဖြ႕စညးသည ေရြးေကာကပြမားျပလပျခငး၊ ယငးေနာကျပညသ႔ဆႏၵပြမားျပလပကာ အတညျပျခငး၊

အေထြေထြေရြးေကာကပြမားျပလပကာ ႏငငေရးအငစတကးရငးအသစမား ဖြ႔စညးျခငး စသညတ႔ အစဥ

လကအဆငဆင ပါဝငပါသည။ သ႔ေသာလညး ေအာကပါျဖစရပမားက ေလလာၾကညေသာအခါ လပငနး

စဥမားသည ပ၍ရႈပေထြးလပါသည၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သေဘာတညခကရရရန ေဆြးေႏြးပြ

မားစြာႏင အဖြ႔အစညးေပါငး မားစြာအခနကာလၾကာျမငစြာ ၫႏႈငးေဆြးေႏြးရမႈမားလပေဆာငခရပါသည။

အၾကမးဖကပဋပကၡမား ဆကလကျဖစပြားေနျခငး၊ အလပမျဖစေသာ အငစတကးရငးမား သ႔မဟတ

အေျခခအေဆာကအဥးမား ပကစးေနျခငး စသည အေၾကာငးရငးမားေၾကာင ထလြယရလြယ အေျခအေန

မားႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခအေနတြင ေရြးေကာကပြကငးပရန မျဖစႏငေၾကာငး (သ႔မဟတ

ဆႏၵမရမႈ) ကလညး သမတထားသငပါသည။ ေရြးေကာကပြမားအစား အျခားေသာနညးလမးမားမာ လထ

က တက႐ကပါ၀ငေစျခငးျဖင လထကယစားျပမႈက ရယျခငး (ဥပမာ - ယမငအမးသားအဆင ေတြ႕ဆ

ေဆြးေႏြးပြ)၊ ႐းရာ အဖြ႔အစညးမား ပစက ျပနလည အသးျပျခငး (ဥပမာ- အာဖဂနနစၥတနရ Constitutional

Loya Jirga) ႏင အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ (တစခါတစရ တစစတတစပငး ေရြးေကာကခ) ဥပေဒျပ

လႊတေတာ ဖြ႔စညးျခငး (ဥပမာ - ဘရြနဒ အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာ အမးသားညလာခ) တ႔ျဖစသည။

ယခ မဝါဒေရးရာစာတမးသည ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခအေနမးတြင CMB မား ေရြးခယ

ဖြ႔စညးျခငးႏငသကဆငေသာ ပဋပကၡအလြန ေရြးေကာကပြကငးပျခငး အေၾကာငးအရာအျပင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒႏင ႏငငတညေဆာကျခငး နယပယအတြက မဝါဒေရးရာ စာေပလအပခကက ျဖညဆညး

ေပးရန ရညရြယပါသည။ ဤက႑တြငရေသာ အျခားေသာ မဝါဒေရးရာစာတမးမားကသ႔ပင အၾကျပခက

မားေပးျခငးႏင ယခအေၾကာငးအရာမားႏင ဆကစပ၍ ေဆြးေႏြးႏငမည အျခားအေၾကာငးအရာမား ထပမ

၍ ထြကေပၚလာေစရနအတြက ယခစာတမးမ ကနဥးေလလာမႈမား လပေဆာငႏငရနျဖစသည။ “တညၿငမ

ေအးခမးမႈက တရား၀ငျဖစေစျခငး - ထလြယရလြယ အေျခအေနမားႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈရေသာ

နယေျမေဒသမား၏ အသြငကးေျပာငးမႈမားအတြငး ေရြးေကာကပြႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအၾကား

အျပနအလန ခတဆကမႈက နားလညသေဘာေပါကျခငး” ဟေသာ အမညျဖင ျပလပခေသာ ၂၀၁၇

အဒငဘာရာ ေဆြးေႏြးပြ (Underwood et al. 2018) မလညး ေကာကႏတတငျပထားပါသည။

ယခစာတမးတြင ၁၉၉၁ မ ၂၀၁၈ အထ စစေအးေခတေနာကပငး အၾကမးဖကပဋပကၡ အလြန

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥမားက ဆနးစစေလလာ ထားပါသည။ ၎အခန

ကာလအတြငး ႏငငေပါငး ၃၃ ႏငငတ႔၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အသစေရးျခငး သ႔မဟတ ျပငဆငသည

ပဋပကၡလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥ ၃၇ ခ ရခပါသည။ ဆကလက လပ

ေဆာငေနဆျဖစစဥမားကလညး ယခစာတမးတြင ေဖာျပထားပါသည။ ၿပးေျမာကသြားသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥ ၃၇ ခ ၏ အခကအလကမားမာ အရညအေသြး စထားသည

သေတသနျပခကမားျဖစၿပး စာရြကစာတမးမားနင International Institute for Democracy and

Electoral Assistance (International IDEA) မ ထြကရမည ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခအေန

တြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး ျဖစစဥမား ေဒတာေဘစတ႔မ အေျခခ၍ သေတသနျပထား

ျခငး ျဖစပါသည။ ယခစာတမးသည “အစးရ အဖြ႔ႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႔မားအၾကား ပဋပကၡ ျဖစျခငး

International IDEA

တ႔ အပါအ၀င တစႏစလင ပဋပကၡေၾကာင လေသဆးရမႈ ၂၅ ဥး သ႔မဟတ ၂၅ ဥးႏင အထကရေသာ

အေျခအေနမး ရျခငး” က ပဋပကၡ သကေရာကမႈရသည ႏငငအျဖစ Uppsala Conflict Data Program

(UCDP) ၏ အဓပၸာယ ဖြငဆခကက အသးျပထားပါသည။

ယခစာတမးက ေအာကပါအတငး ဖြ႔စညးထားပါသည။ အခနး (၂) တြင ေရြးေကာကခႏင ေရြး

ေကာကခမဟတသည CMB အမးအစားမားက အဓပၸာယဖြငဆ သတမတသည သေဘာတရားေရးရာ

မေဘာငကေဖာျပထားၿပး လပငနးစဥဒဇငးေၾကာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးအတြက

အတားအဆးမားကလညး ရငးလငးေဖာျပထားပါသည။ အခနး (၃) တြင ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

အတညျပျခငး၊ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ စစဥျခငး၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အတညျပၿပးေနာက ေရြးေကာကပြ

ကငးပရန အခနကာလသတမတျခငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြစနစပစ ေရြးခယျခငး စသည CMB တစခခ

က ေရြးခယၿပးေနာက ၎ႏငသကဆငသည လပငနးစဥဆငရာ အခကအလကမားက ဆနးစစေလလာ

ထားသည။ အခနး (၄) တြင ယခစာတမး၏ ေတြ႕ရခက အေၾကာငးရငးမားက ရငးလငးေဖာျပ ထားသည။

အခနး (၅) တြင အကဥးခး တငျပခကတစခႏင CMB ေရြးခယမႈမားအေပၚ လႊမးမးသည အေၾကာငးရငး

မားက အဆးသတေဖာျပထားသည။ CMB သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြေရး တာ၀န

ရသည အဖြ႔အစညးမား၏ ေရြးေကာကပြစနစ ထတေဖာမႈအေၾကာငး အေသးစတကလညး ေနာကဆကတြ

အျဖစ ေဖာျပထားပါသည။

International IDEA

CMB ဆသညမာ လြတလပေသာအခပအျခာအာဏာပင ျပညသလထက ကယစားျပ၍ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက ကငသးရမည အဖြ႔အစညးတစခ ျဖစပါသည၊ သ႔ေသာလညး

အခပအျခာအာဏာပင ျပညသလထဆသညက အဓပၸာယဖြငရနခကခေကာငးခကခႏငပါသည (Loughlin

and Walker 2007: 2)။ CMB ၏ အဓကတာ၀နမာ ျပညသလထကယစား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

မေဘာငက မၾကမးေရးဆြရနႏင တခါတရတြင အတညျပရန ျဖစပါသည။ CMB မ ‘ျပညသလထ’ က

တရား၀င ကယစားျပႏငျခငးရမရသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မၾကမးေရးဆြျခငးလပငနးစဥႏင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒက အတညျပအသက၀ငေစျခငး ႏစခလးအေပၚ သကေရာကမႈ ရႏငပါသည။ ထ႔ေၾကာင

CMB က မညသ႔မညပ ဖြ႔စညးျခငးဆသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအေၾကာငးအရာႏင တရား၀ငမႈ ႏစခ

စလးအတြက လြနစြာအေရးႀကးသလ အသြငကးေျပာငးျခငး တစခလးက ေအာငျမငစြာ အဆးသတႏငရန

အတြကပါ အေရးႀကးပါသည။

ပဋပကၡအလြန အေျခအေနျဖစေသာေၾကာင CMB မားသည အငစတကးရငးဆငရာ မေဘာင

အတြငးသာ ၎၏လပငနးမားက အေကာငအထညေဖာသည၊ အေျခတညသည။ အခ႕အေျခအေနတြင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆကလက၍ အသက၀ငေစမႈက လကနာသည၊ ဆလသညမာ CMB ဖြ႔စညးျခငး

အပါအ၀င ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးမားက တညဆဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

မေဘာငအတြငးမ စညးမဥးစညးကမးမားအတငးမားျဖင အပခပသည (သ႔မဟတ) တညဆ မေဘာင၏

ျပငဆငေရးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားျဖင လကနာေဆာငရြကအပခပသည။ အခ႕ေသာ အေျခ

အေနမားတြငမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ခြထြကျခငး - ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတငး လကနာမႈမရေတာ

ျခငး (constitutional rupture) ဟေခၚသည အတတႏင လး၀ခြထြကမႈ ရႏငသည (Arato 2009; Tushnet

2013)။

CMB မားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရန သးသန႔ေရြးေကာကႏငသည သ႔မဟတ ထရ

ညရြယခကျဖငပင တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး ေရြးေကာကျခငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကမႈ

မဟတျခငး ျဖစႏငသည။ CMB မားက ႏစဖြ႔သးဖြ႔ ဖြ႔စညး အသးျပ ႏငပါသည၊ ဥပေဒမၾကမး ေရးဆြသည

အခါတြင CMB မားစြာ ပါ၀င၍ ေရးဆြႏငသည။

Jon Elster (2009) က ေရြးေကာကခ CMB မားက အမးအစား ေလးမး ခြျခားခပါသည။ ထသ႔

ခြျခားရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အသြငကးေျပာငးမႈ ကာလအတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြ

ရသည တာ၀နႏင ပမနဥပေဒျပလႊတေတာ၏ ဥပေဒျပျခငး လပငနးမားအျပင ေန႔စဥႏငငေရးဆငရာ

လပငနးမားက စမအပခပရငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြရသည တာ၀နဟ၍ အဓကတာ၀နယရမႈ

ႏစမးအေပၚတြင အေျခခထားျခငး ျဖစသည။ Elster ၏ အမးအစား ခြထားမႈမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။

International IDEA

၁။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးဆငရာ ညလာခမား။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရန

တစခတညးအတြကသာ သးသန႔ေရြးေကာက အာဏာေပးခရသည။ ယေန႔ေခတ အသးအႏႈနး

ႏငကကညေစရန ‘ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငး ညလာခ/အစညးအေ၀းႀကး’ ဟ ယခ

စာတမးတြင အသးျပထားသည။

၂။ အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပ လႊတေတာမား။ ပမန ဥပေဒျပျခငးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ေရးဆြရနအတြက ေရြးေကာကခရေသာ လႊတေတာမားျဖစသည။

၃။ ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒျပ လႊတေတာမား။ ပမနဥပေဒျပလႊတေတာ

အျဖစ ေရြးေကာကခရသည၊ သ႔ေသာလညး ေနာကပငးတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြ

ေရးတာ၀နက ရယသည။

၄။ ကယတငဖြ႕စညးသည ဥပေဒျပ ညလာခမား။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြေရး လပပင

ခြင အာဏာတစခတညးအတြက ေရြးေကာကခရသည၊ သ႔ေသာလညး ေနာကပငးတြင ဥပေဒျပ

လႊတေတာအျဖစ အခြငအာဏာ ရရသည။

Elster ၏ CMB ေနာကဆး အမးအစားမာ ရားပါးၿပး ေအာကပါျဖစရပမားထတြင တစခတညးသာ

ပါ၀ငပါသည။ ၎ျဖစရပမာ ၁၉၉၁ ကလဘယာတြငျဖစၿပး ဖြ႔စညးပဥပေဒျပ ညလာခႏင လႊတေတာအၾကား

ၿပငဆငမႈမ ေပၚထြကလာျခငးျဖစသည။ ေနာကဆးတြင လႊတေတာအားျဖတသမးျပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ျပညလာခမ ၎၏အဖြ႔၀ငမားက ေရြးေကာက၍ ဥပေဒျပ လႊတေတာတစရပ ဖြ႔စညးခသည၊ ထေၾကာင

ဖြ႔စညးပ ဥပေဒျပ ညလာခမ ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ ကယတငဖနတးသည ပစျဖစသည (Fox et al.

2010: 474)။ ထအမးအစားအတြက အထကပါျဖစရပ တစခသာရၿပး အမးအစား (၁) မ ဆငကထြက

ေပၚေပါကလာသည အမးအစား ျဖစေသာေၾကာင ယခစာတမးတြင ထပမ၍ မေဖာျပေတာပါ။

အထကပါ ေရြးေကာကခ အမးအစားအျပင ေရြးေကာကပြျပလပရန မျဖစႏငေသာ (သ႔မဟတ)

အကန႔အသတရေသာ ပဋပကၡလြနအေျခအေနမးအတြက ေနာကထပအမးအစား ႏစမးရပါသည။

၁။ တက႐ကမဟတ၊ တစစတတစပငး ေရြးေကာကေသာ (သ႔မဟတ) ေရြးေကာကခ မဟတေသာ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခမား/အစညးအေ၀းမား။ ဤအမးအစားတြင လႊတေတာ

ေနရာအားလးနးပါးက ေရြးခယခန႔အပျခငး (ဥပမာ - ဘရြနဒ ၂၀၀၅ ခႏစတြင အသြငကးေျပာငး

မႈဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာ တစစတတစပငးက ၁၉၉၃ ခႏစ ေရြးေကာကပြမ ေရြးေကာကခ

လႊတေတာအမတမားႏင ဖြ႔စညးခသည) အေျခအေနႏင ေနရာအားလးမာ ေရြးေကာကခ ျဖစ

ေသာလညး ေရြးေကာကပြက လဥးေရ၏ အပငးတစခတြငသာ ကငးပခသည အေျခအေန

(ဥပမာ - အာဖဂနနစၥတန ၂၀၀၄) ႏစမးလး ပါ၀ငပါသည။

၂။ အာဏာရသမၼတမား (သ႔မဟတ) အပခပသ ေခါငးေဆာငမား (သ႔မဟတ) အစးရအဖြ႔မားက

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစတစခက မၾကမးေရးဆြရနႏင အတညျပရန မမတ႔

သေဘာဆႏၵျဖင တာ၀နယေဆာငရြကျခငးျဖစသည၊ သ႔မဟတ ၎တ႔သည အမနတကယ

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြရနအတြက ေကာမတတစခအား ဖြ႔စညးခန႔အပတာ၀န

ေပးႏငကာ ထြကေပၚလာသညမၾကမးကမ (ျပငဆငၿပး) အတညျပေပးသည။

ညလာခ ပစ CMB မားက အရြယအစား ေသးငယေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အထးျပေကာမတ

(ညလာခအတြငးမ ေရြးခယၿပး၊ ညလာခအတြငးတြင ထငသည) သ႔မဟတ ေကာမရင (ညလာခ အတြငးမ

ေရြးခယသည၊ ညလာချပငပတြင ထငသည) မားက ကနဥး မၾကမးေရးဆြျခငး၊ လထပါ၀ငျခငးဆငရာ

International IDEA

လပငနးစဥမားက စမျခငး၊ ျပညသလထ၏ သေဘာထားအျမငက ရယျခငးႏင ဆနးစစေလလာျခငး

လပငနးမား လပေဆာငရာတြင ပပးကည ေပးရပါသည (Ghai 2005: 25)။ ထ အဖြ႔အစညးမားမာ ပမန

အားျဖင ေရြးေကာကခမဟတပါ၊ အျခား လမႈေရးႏင ႏငငေရးအပစမားပါ၀င၍ ေသာလညးေကာငး မပါ၀င

ပေသာလညးေကာငး ႏငငေရးအငစတကးရငးမား ႏင/သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတမားမ ခန႔အပထားျခငး

ျဖစသည။ ထအဖြ႔အစညးမားကေရြးခယျခငး လပငနးစဥသည ဥပေဒျပလႊတေတာ အဖြ႔အစညးမားက

ေရြးခယျခငးလပငနးစဥကသ႔ပင လြနစြာအေရးႀကးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၎တ႔သည ဖြ႔စညးပ

အေျခခ ဥပေဒၾကမးေရးဆြျခငးလပငနး၏ တာ၀နအမားစက ယရေသာေၾကာင ျဖစသည။

ေနာကဆးေယဘယအခကအေနျဖင CMB မားက ေရြးခယရာတြင ေသြဖယမႈမားလညး ရတကပါ

သည။ အေၾကာငးမာ တရား၀ငမႈႏင လကရအငစတကးရငးမား၏ စြမးရည၊ တညဆဥပေဒမေဘာင

(Mazo 2015)၊ ဆကႏြယပါ၀ငသ အသးသးအၾကားရ အျပနအလနထမးေကာငးမႈ၊ ပဋပကၡေရခနႏင

သမငးေၾကာငး အစဥအလာ စေသာအေၾကာငးရငးမား ပါဝငသည ေနာကခအေျခအေနမားက CMB အမး

အစားေရြးခယမႈက ေမာငးႏငေနေသာေၾကာငျဖစသည။ အထးသျဖင ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခ

အေနမားတြင ပဋပကၡႏင သကဆငသအငအားစမား ၫႏႈငး၍ ဆးျဖတျခငးျဖငသာ CMB အမးအစားက

ေရြးခယပါသည။

ျပညသလထ၏ အာဏာက မညကသ႔ကငသးရမညဟေသာ သေဘာတညခကက ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒကကယစားျပျခငး ျဖစပါသည။ ပဋပကၡလြန အေျခအေနမး၌ ကြျပားျခားနားေသာ လမႈအသငးအ၀နး

အသးသးက ႏငငေရးရပ၀နးတစခတညးအတြငးသ႔ ေပါငးစပေစပါသည။ ထကသ႔ မတညေသာ အခနး

က႑မားရျခငးေၾကာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ၎၏ ရညမနးခကမားက အေကာငအထည ေဖာရာ

တြင ထေရာကရမညျဖစၿပး ၎၏တရား၀ငမႈက အမားကအသအမတျပလကခရမည ျဖစသည။ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ၏ တရား၀ငျဖစမႈသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရာတြင ပါ၀ငၾကသ အငအားစမား၏

တရား၀ငျဖစမႈအေပၚ အတငးအတာတစခအထ မတညေနပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အသစတစခေရးဆြရန လပေဆာငသမား တရား၀ငမႈရေစရနအတြက ေရြး

ေကာကပြမားက နညးလမးတစခအျဖစ မၾကာခဏ အသးျပၾကပါသည (Sisk 2009: 196 တြင ၾကညပါ)။

ေယဘယအားျဖင “ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပညလာခ သ႔မဟတ လႊတေတာမားသည

အျခားေသာ ဖရမအမးအစားမားထက လထကယစားျပမႈ ပမရျပး အမားလကခေသာ စကားရပ/အသး

အႏႈနးမား ပမထတေဖာလာႏငသညအျပင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသညလညး လထ၏ေထာကခအားေပးမႈ

ပမရရႏငျပး တညျမသည” ဟေသာအခကက သေဘာတညလကခမႈ ပမမားျပားလာပါသည (Widner

2008: 1518; Ghai 2015တြငလညး ၾကညပါ)။ ေရြးေကာကခ CMB မား ျပညသ႔ကယစားျပျခငး ရ၊ မရ

မာမ ေရြးေကာကပြစနစ၊ ေရြးေကာကပြတြင လထပါ၀ငမႈႏင အားေပးေထာကခေသာ မေပးမႈမညမရျခငး

အတငးအတာတ႔အေပၚတြင မတညေနပါသည (Winder 2008: 1518)။

CMB မားအေနျဖင ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ လပေဆာငရန သငမသင စဥးစားၾကပါစ႔။ အဖြ႔အစညး

ႏစခလးက ေရြးေကာကပြစနစတစချဖင ေရြးေကာကပါက အဖြ႔အစညးတစခစသည ၎ႏင သကဆငရာ

အဓက တာ၀နကသာ ယရပါမည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ ညလာခသည ျဖစႏငသမအားလး ပါ၀ငမႈ

(ကယစားျပမႈ) ရရန လပေဆာငရမည၊ ပမန ဥပေဒျပလႊတေတာသည အစးရတညၿငမမႈႏင တာ၀နခမႈ

International IDEA

ရရန လပေဆာငရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး အဖြ႔အစညးႏစခလးက သကသကစ ေရြးေကာကျခငးသည

အရငးအျမစ လအပခကႀကးမားပါသည၊ အထးသျဖင ထလြယရလြယ အေျခအေနမားႏင ပဋပကၡ သက

ေရာကမႈရသည ေနရာမားတြင အငစတကးရငးမားသည (ရမည ဆလငေတာင) အားနညး ေနႏငပါ

သည။ အဖြ႔အစညး ႏစခလးက သကသကစေရြးေကာကျခငး ျပလပပါက အာဏာရရထားသမားအၾကား

ေရြးေကာကပြ စနစေရြးခယရာတြင သေဘာတညမႈ ႏစခါယရမည ျဖစသည။ ၎တ႔မ ခမတသည ဆးျဖတ

ခကမား အာဏာသကေရာကမႈရေစရန အဖြ႔အစညးႏစခလးတြင အာဏာရေသာ စြမးေဆာငသမား

လအပမညျဖစရာ အငစတကးရငးဆငရာ ပဋပကၡမား ထြကေပၚလာႏငပါသည။ သေသာလညး ဒမကေရစ

စနစတြင ယခကသ႔ စဥးစားခကမားက အနညးဆးအေနျဖင စဥးစားရမည ျဖစၿပး (Negretto, 2018)၊

ထလြယရလြယ အေျခအေနမားႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈ ရသည အေျခအေနမား၌ ႏစမးသး ဥပေဒျပ

လႊတေတာမား စနစႏင တစမးသး ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း စနစ အသးျပ

ျခငးတ႔က ႏႈငးယဥေလလာထားသည စာတမးမး ယခအခနထ မရေသးပါ။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးႏင ပမနဥပေဒျပလပငနးမား လပေဆာငရနအတြက အဖြ႔

အစညးတစခတညးက တာ၀နေပးသညအခါတြင ေရြးေကာကပြစနစအေနျဖင အစးရတညၿငမမႈရျခငး (ႏင

တာ၀နခမႈရျခငး) ႏငအတ ပါ၀ငမႈ (ျမငမားေသာ အဆငျဖင) ရျခငး ႏစခလးညမရန လပေဆာငရသည။

တစခနတညး မာပင အဖြ႔အစညး ႏစခမဟတပ တစခတညး ျဖစေသာေၾကာင အရငးအျမစ လအပခက

နညးပါး သြားေသာလညး ကယစားလယမားႏင ေထာကကျပ၀နထမးမားသည ဥပေဒျပတာ၀နႏင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ျပျခငး တာ၀နႏစမးလးက မတစြာထမးေဆာငရမည ျဖစသည။

စဥးစားရမည ေနာကထပ အေျခအေနတစခမာ ေရြးေကာကပြခကျခငး ျပလပႏငရန မျဖစႏငေသာ

လညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရနႏင အတညျပရနအတြက ေရြးေကာကခ CMB တစခ လအပ

ေနသည အေျခအေနပင ျဖစသည။ ၁၉၉၇ တြင ေတာငအာဖရက၊ ၂၀၀၅ တြင အရတႏင ၂၀၁၅ တြင နေပါ

တ႔၌ လပေဆာငခေသာ ျဖစစဥမားတြင ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတစခက ၫႏႈငးဆးျဖတရန

အတြက သးသန႔ေခါငးေဆာင တစခ႕သာ ေရြးေကာကခမဟတေသာ စကားဝငးေဆြးေႏြးျခငး သ႔မဟတ

အလြတသေဘာ ဖရမက ျပလပခၾကသည။ ထ႔ေနာက ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒလႊတေတာေရြးေကာကျခငး

အပါအ၀င အၿပးသတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးအတြက ခငမာေသာ လပငနးစဥဆငရာ စညးမဥး

မေဘာငမားက ခမတခ ၾကသည။

တခါတရတြင ပမနႏင လကရဥပေဒျပလႊတေတာမားသည CMB မားအျဖစ ကယတင ဖနတးၾကပါ

သည။ ကငညာႏငင ၂၀၁၀ ခႏစႏင ဇငဘာေဘြႏငင ၂၀၁၃ ခႏစျဖစရပမားကသ႔ ေရြးေကာကပြအလြန

အၾကမးဖကမႈ အေျခအေနမား၌ ထသ႔လပေဆာငခသညက ေတြ႔ရသည။ ယငးျဖစရပႏစခလးတြင လႊတ

ေတာက ေရြးေကာကထားၿပး ျဖစသည၊ ပဋပကၡတြငး ပါ၀ငသည အဖြ႔မားသညလညး ဖြ႔စညးပ အေျခခ

ဥပေဒ တညေဆာကေရးလပငနးမားကပါ ေဆာငရြကမည အသြငကးေျပာငးျခငး ကာလအတြငး အပခပ

ေရးဆငရာ အာဏာခြေ၀မႈ အစအမမားထားရရန သေဘာတညခၾကသည။ တညဆဥပေဒျပ လႊတေတာ

သည CMB တစခ၏တာ၀နက ဆကလကထမးေဆာငေသာလညး အာဏာခြေဝျခငး သေဘာတညခက

မားက အေကာငအထည ေဖာရနအတြက သးသန႔ဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔ငယမား၏ ပပးမႈကလညး ရယ

ရပါသည။

International IDEA

CMB အတြက ေရြးေကာကပြမားမကငးပႏငသည အေၾကာငးျပခကႏစခက ရႏငပါသည။ အခ႕

ေသာ ေနရာမား၌ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာင အသစတစရပ အတညမျပ ႏငေသးခင (တခါတရတြင

အတညျပၿပး ေနာကပငးပါ) အၾကမးဖကမႈျဖစျခငးေၾကာင (ႏင/သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြဆငရာ အေျခခ

အေဆာကအအ ရားပါးျခငးေၾကာင) ေရြးေကာကပြကငးပရန မျဖစႏငပါ။ ထကသ႔ အေျခအေနမးတြင

ဆကႏြယပါ၀ငသမားသည CMB မားက ေရြးေကာကရနအတြက တရား၀ငမႈရေစေသာ အျခားနညးလမးမား

က ရာေဖြရေတာသည။ ဒတယအခကမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဒဇငးဆြသမားက အမးသားညလာခ

သ႔မဟတ တစစတတစပငး သ႔မဟတ တကရကမဟတေသာ ေရြးေကာကခ အဖြ႔အစညးမားကသ႔ ေရြး

ေကာကခ မဟတသည အဖြ႔အစညးမားက ပမလလားျခငးေၾကာင ျဖစႏငသည။

လၿခေရးေၾကာင သ႔မဟတ ပတ၀နးကငဆငရာ အေၾကာငးရငးမားေၾကာင ေရြးေကာကပြျပလပႏင

ျခငးမရသည အေျခအေနတြင ဗဟအာဖရက သမၼတႏငင (Central African Republic) (၂၀၁၅) ကသ႔

တစစတတစပငး သ႔မဟတ အျပညအ၀ခန႔အပခ ဥပေဒျပလႊတေတာေရြးခယသည လပငနးစဥျဖင

အသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာအသစတစရပက ဖနတးႏငပါသည။ သ႔မဟတပါက အာဖဂန

နစၥတနရ “လထဆးျဖတခက အမတသရပ” (Their 2010: 558) အဖြ႔အစညးျဖစေသာ ဖြ႔စညးပ ဆငရာ

အဖြ႔ Constitutional Loya Jirga ကသ႔ သမငးအေမြအႏစ ပါ၀ငသည ရးရာအဖြ႔အစညးပစက အသးျပႏင

ပါသည။ ၎အဖြ႔အစညးအတြက မေပးပငခြငရသက အကန႔အသတျဖငသာ ခြငျပထားၿပး မေပးပငခြငရသ

ရပရြာကယစားလယ ၁၅၀၀၀ မ ခန႔မနးေျခ အပစလက ခ႐ငေပါငး ၂၆၀ အထ ရႏငသည (Their 2010:

546)။ ဆမာလယာႏငငတြငမ ၎၏ အမးသား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခအတြက ကယစား

လယ ေရြးေကာကရာတြင ယခထက ပမတငးကပေသာ နညးလမးကအသးျပၿပး ၎က ၄.၅ ပေသနညး

ဟ အမညေပးထားသည။ ၎နညးလမးသည အဓက ဆမာလ မးႏြယစေလးမး (Hawiye, Darod, Dir

ႏင Rahaweyn) အတြက တညေသာ ကယစားလယအေရအတြကက သတမတေပးထားေသာ ပေသ

အခးကကယစားလယ ေရြးေကာကျခငးစနစ (PR) ျဖစၿပး ကနရ ၀.၅ မာ ေသးငယေသာ လမးစမား

အတြက သတမတေပးထားေသာ အခးျဖစသည။ အားလးက မးႏြယစကယစားလယမားက အမညစာရငး

တငသြငးရျခငး ျဖစသည (Ainte 2014: 62)။ အထကပါစနစ ႏစမးလးမာ အေၾကာငးရငးမားစြာထမ

ျပငးထနေသာ အၾကမးဖကျခငးမားေၾကာင လြတလပေသာေရြးေကာကပြမား လပေဆာငရခကသည

ေနရာမးတြင တရား၀ငမႈကအကန႔အသတျဖင ရရႏငမညဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး နညး

လမးမား ျဖစသည။

တစဖကတြငလညး ဆကႏြယပါ၀ငသမားသည ႏငငေရး၊ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ သေဘာထား

အျမငမားက လြတလပစြာ ေဆြးေႏြးဖလယၿပး ႏငငလးဆငရာ သေဘာတညမႈ တညေဆာကရနႏင

အားလးပါ၀ငႏငမည ႏငငလးဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားက စစဥကငးပႏငပါသည (Murray 2017: 4)။

ႏငငလးဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက အၿပးသတ အတညျပႏငျခငး သ႔မဟတ

ေရးဆြႏငျခငး ရမည မဟတေသာလညး ၎တ႔သည အစးရ၏ အသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ အစအမမားက

ဆးျဖတရာတြငလညးေကာငး၊ ၾကားျဖတဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာငက ျပငဆငရာတြငလညးေကာငး

သ႔မဟတ အနာဂါတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး လပငနးစဥမားအတြက စညးမဥးမေဘာင

မား ခမတရာတြငလညးေကာငး တာ၀နယႏငသည (Murray 2017: 8)။ ခၽြငးခကအေနျဖင အငစတ

ကးရငးမား လြနစြာအားနညးၿပး စစတပကသ႔ အငအားႀကးမားသညအဖြ႔မားက လပငနးစဥက ပပးေသာ

International IDEA

အခါမးတြင ၁၉၉၀ ျပညႏစ ဘနငတြင ျဖစခသကသ႔ ႏငငလးဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားက ၎တ႔သည

အခပအခာအာဏာရသညဟ ေၾကညာကာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ပစဒဇငးကစၥရပမားႏင ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥ တစခလးႏငသကဆငေသာ လပပငခြငအာဏာမား ရယခ

ျခငးမး ျဖစေပၚႏငသည (Murray 2017: 14-15)။

ႏငငလးဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားႏင တက႐ကမဟတေသာ ေရြးေကာကခ (သ႔မဟတ) ေရြးေကာကခ

မဟတေသာ ညလာခမားႏစခလးသည ေရြးေကာကပြမျပလပႏင၍ တရား၀ငမႈအားနညးေနျခငးက တစ

စတတစပငးမသာ ေျဖရငးႏငမညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင CMB အဖြ႔၀ငမားအျဖင ေရြးခယခန႔အပျခငးခရသ

မား၏ အမနတကယ ကယစားျပမႈ (ႏင တရား၀ငမႈရျခငး) မာ ေမးခြနးထတစရာ ျဖစဆပင ျဖစသည။

CMB က ေရြးခယခသမားမာ မညသမားျဖစသညႏင ၎တ႔မညကသ႔ ေရြးခယခရသည စသည ေမးခြနး

မားမာ CMB ႏင ထြကေပၚလာမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတ႔၏ တရား၀ငမႈရျခငး သ႔မဟတ တရား၀ငမႈ

မရျခငးတ႔အတြက အေျခခကေသာ အဓကေမးခြနးမားပင ျဖစသည။

CMB မားက ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးရသညျဖစေစ မရသညျဖစေစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး

ေရးဆြျခငး လပငနးစဥႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတ႔အတြက တရား၀ငျဖစမႈ တညေဆာကရာတြင ျပညသ႔

ဆႏၵခယပြသည အေရးႀကးေသာ အစတအပငးတစချဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနး

စဥတြင မဆႏၵရငမား၏ ကယကယျပန႔ျပန႔ ပါ၀ငႏငမႈရေစရန ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပ၍ သေဘာတညမႈ

မား ရယႏငပါသည။ ဘရြနဒ (၂၀၀၅) ကသ႔ ေရြးေကာကခမဟတသည ေခါငးေဆာငမား မၾကမးေရးဆြသည

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဆမာလးယာရ အမားျပညသႏင ကယကယျပနျပန တငပငေဆြးေႏြးျခငးမရပ

ေရးဆြခေသာ အေျခခဥပေဒတ႔ တရား၀ငမႈရေစရနအတြက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပေဆာငခ ၾကသည။

သ႔ေသာလညး အမနတကယ လထပါ၀ငမႈရေသာ ျဖစစဥမျဖစခပ လထပါ၀ငမႈ ရဟနေဆာင၍ ဆႏၵခယပြ

က ထနးခပပေဖာချခငး မားစြာလညး ရခသည။

ထပမ၍ေထာကျပရမည အခကသးခက ရပါသည။ ပထမအခကအေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ

ဆငရာ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည ျပတတျပတေတာငး လပငနးစဥျဖစျပး မေပးသမားသည ၎တ႔ကယ

တင နားလညမႈအကန႔အသတရေသာ ရႈပေထြးသည အေၾကာငးအရာမားက သေဘာတသည (သ႔မဟတ)

သေဘာမတပါဟ၍ တစခကသာ မေပးေရြးခယရျခငးျဖစသည။ မေပးမႈမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

ျပျပငေျပာငးလမႈတစခလးထက ပါတသစၥာခမႈ (သ႔မဟတ) စတခစားမႈျမငမားေစသည ျပနာ တစရပရပ

အေပၚ အေျခခသည ညႊနၾကားခကမႈေၾကာင ရလာသည မေပးမႈမးျဖစတကပါသည။ ကငညာ ႏငငတြင

ယငးကသ႔ ျဖစပြားခၿပး ကယ၀နဖကချခငးႏင ဘာသာေရးဆငရာကစၥရပမား ႏငစပလဥး၍ အျငငးပြားမႈ

မားက လထ၏ခစားခကက လႊမးမးေနချခငး ျဖစသည (Murray 2013: 757)။ ဒတယအခကမာ ဆႏၵ

ခယပြမားက အရႈးသမားမားက ေပၚထြကလာေစၿပး ထလြယရလြယႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈ ရသည

ႏငငမားတြင ပမကြျပားမႈက ျဖစေပၚေစႏငသည။ တတအခကမာ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည ႏငငေရး

ေခါငးေဆာငမားအား လအမား သေဘာတႀကကႏစသကမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရန

တြနးအားေပးႏငကာ “အမားအႀကက ေရစနလကျခငး (downstream constraints)” အေျခအေနက

ျဖစေပၚေစႏငသည (Elster 1995: 374)။ ထအခကေၾကာငပင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမား ကငးပျခငးက

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အေၾကာငးအရာအေပၚ သကေရာကမႈ ရေစႏငသည။

International IDEA

ျပညသ႔ဆႏၵ ခယပြမားက အသးခရာတြင စတ၀ငစားစရာေကာငးသညတစနညးမာ အကပအတညး

ေျဖရငးရာတြင အသးျပျခငးျဖစသည။ CMB အတြငး အမားစေထာကခသည မၾကမးက ထကဝကေကာ

ထကပေသာ အမားစေထာကခမႈမရရ ႏငသညအခါတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက အသးချခငး ျဖစသည။

ထလြယရလြယ အေျခအေနႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈရေသာ ေဒသမားတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမား ကငးပ

ျခငး အေၾကာငးက ပမသလပါက Tierney (2018) တြင ေတြ႔ႏငပါသည။

ေရြးေကာကပြႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥတ႔ႏင စပလဥး၍ အဓက

ေမးခြနးတစခမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ထတျပနေၾကျငာျခငးျပၿပးေနာက ပထမဆး ေရြးေကာကပြ

ျပလပရမည ‘အခန’ အေၾကာငးပင ျဖစသည။ အထးသျဖင ပမနဥပေဒျပလႊတေတာက CMB အျဖစ

ေဆာငရြကသည ျဖစစဥမားတြင ဆးျဖတခကႏစရပက ခမတရမည ျဖစသည။ CMB အေနျဖင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒက ျပဌာနးၿပးေနာက ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ ဆကလကေဆာငရြကရမညလား။ အကယ၍

မေဆာငရြကရပါက ေနာကထပေရြးေကာကပြ မကငးပခင မညမၾကာခနထ ေဆာငရြကေနရမညနညး။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အေကာငအထညေဖာမႈ ပထမေျခလမးမားက CMB အား ဥးေဆာငခြငေပးျခငးႏင

CMB မားက ခကျခငးဖကသမးျခငး ႏစခလးတ႔အတြက အေၾကာငးျပခကမား ရေနပါသည။ ၎တ႔က

အခနး ၃.၅ တြင ေဆြးေႏြးထားပါသည။

CMB သည ပမန ဥပေဒျပလႊတေတာအျဖစ မလပေဆာငရသည ျဖစရပမားတြင သ႔မဟတ CMB

အျဖစ ၎ကသးသန႔ (သ႔မဟတ) တကရကေရြးေကာကထားျခငးမရေသာ ျဖစရပဆပါက ဆကႏြယပါ၀င

သမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အတညျပျခငး ၿပးေနာက ပထမဆး ေရြးေကာကပြကငးပမည အခနက

ဆးျဖတရာတြင အခကႏစခက စဥးစားရမည ျဖစသည။ ပထမအခကမာ ေရြးေကာကပြက ေနာကမကဘ

ေစာလငစြာ ကငးပျခငးသည လပငနးစဥႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ မေဘာင၏ တရား၀ငျဖစမႈက

အေထာကအကျပႏငပါက၊ ဒတယအခကမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစက အတညျပျခငးသည ႏငင၏

အေျခအေနမားက တညၿငမေစရနအေထာကအကျဖစပါက ေနာကဆကတြ ေရြးေကာကပြမားက ဆက

လက ကငးပႏငပါသည။

International IDEA

ယခအခနးတြင စာတမး၏ ေနာကခအဓက အခကအလကမားက ေဖာျပသြားမည ျဖစသည။

ထ႔ေနာက ထလြယရလြယ အေျခအေနႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည နယေျမေဒသမားရ ဖြ႔စညးပ

အေျခခတညေဆာကျခငး လပငနးစဥမား၏ အဓကသြငျပငလကၡဏာမားက ေလလာထားသလ CMB

အမးအစားႏင CMB ေရြးေကာကပြအပါအ၀င လပငနးစဥပေဖာျခငးဆငရာ ကစၥရပမားအၾကား အျပန

အလန ခတဆကမႈက ဆနးစစရန ႀကးပမး ထားပါသည။

၁၉၉၀ ျပညႏစ မ ၂၀၁၈ ခႏစအထ ပဋပကၡအလြန ႏငငေရးဆငရာ အေျဖရာျခငး ျဖစစဥ ၃၇ ခတြင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစမား အတညျပခပါသည။ ျဖစစဥမားမာ ဆာဟာရ အာဖရကေဒသတြင ၂၂ ခ၊

အာရပစဖတေဒသတြင ၈ ခ၊ အေနာကအာရႏင ေျမာကအာဖရကတြင ၄ ခ၊ ဥေရာပတြင ၂ ခ၊ လကတင

အေမရကႏင ကာေရဘယေဒသတြင ၁ ခ တ႔ျဖစၾကသည (ဇယား ၃.၁ ကၾကညပါ)။

ေဒသ ႏငင

ဆာဟာရ အာဖရကေဒသ

အငဂလာ ၂၀၁၀၊ ဘရြနဒ ၂၀၀၅၊ ဗဟအာဖရကသမၼတ ႏငင ၂၀၁၆၊ ခဒ ၁၉၉၆၊ ကမရ ၂၀၀၁၊ ကြနဂ ၂၀၀၅၊ အငဗရကစ ၂၀၀၀ ႏင ၂၀၁၆၊ ကြနဂဒမကရကတစ သမၼတႏငင ၂၀၀၆၊ ဂဘတ ၁၉၉၂၊ အသယးပးယား ၁၉၉၅၊ ဂန ၂၀၁၀၊ ကငညာ ၂၀၁၀၊ မဒါဂတစကား ၂၀၁၀၊ မဇမဘစ ၂၀၀၄၊ ႏငဂာ ၂၀၀၉ ႏင ၂၀၁၀၊ ရ၀မဒါ ၂၀၀၃၊ ဆနေဂါ ၂၀၀၁၊ ေတာငအာဖရက ၁၉၉၇၊ ယဂနဒါ ၁၉၉၅၊ ဇငဘာေဘြ ၂၀၁၃

အာရ ႏင ပစဖတအာဖဂနနစၥတန ၂၀၀၄၊ ကေမာၻဒးယား ၁၉၉၃၊ ကာဂစၥတန ၂၀၁၀၊ ျမနမာ ၂၀၀၈၊ နေပါ ၂၀၁၅၊ ထငး ၂၀၀၇ ႏင ၂၀၁၇၊ အေရ႕တေမာ ၂၀၀၂

အေနာက အာရႏင ေျမာက အာဖရက

အဂစ ၂၀၁၂ ႏင ၂၀၁၄၊ အရတ ၂၀၀၅၊ ဆးရးယား ၂၀၁၂

ဥေရာပ ေဘာစနးယား ႏင ဟာဇဂဗးနား ၁၉၉၅၊ ကဆဗ ၂၀၀၈

လကတင အေမရကႏင ကာေရဘယ

ကလဘယာ ၁၉၉၁

အထကပါျဖစရပ ၃၇ ခလးမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကမႈျဖစစဥ အေတာအတြငး (သ႔)

မတငခင ပဋပကၡ သကေရာကမႈရသည အေျခအေန သ႔မဟတ ပဋပကၡျဖစေနဆ အေျခအေနတြင ရေနခ

ျခငး ျဖစသည။ UCDP ၏ အဓပၸာယ ဖြငဆခကအရ “အစးရအဖြ႔ႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႔မား အၾကား

ပဋပကၡျဖစျခငးတ႔ အပါအ၀င တစႏစလင ပဋပကၡေၾကာင လေသဆးရမႈ ၂၅ ဥး သ႔မဟတ ၂၅ ဥး ထက

ရေသာ အေျခအေနမးရျခငး” သည ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည ႏငငျဖစပါသည။ အျခားေသာ ျဖစရပ

International IDEA

ေျခာကခ (အရထရးယား၊ လစဗား၊ ဆမာလယာ၊ ေတာငဆဒန၊ ဆဒန ႏင ယမင) တ႔၏ ႏငငေရးဆငရာ

အေျဖရာျခငး ျဖစစဥတ႔သည အထကပါကာလမား၌ ျဖစေပၚခေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစမာမ

အတညျပျခငး သ႔မဟတ အသက၀ငျခငးမရေသးပါ။

ပဋပကၡမားက အသြငေျပာငးရန သ႔မဟတ စမခန႔ခြရန ရညရြယခကတစခတညးျဖင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥက အေကာငအထညေဖာေနသည ႏငငမားအား ခြျခားရန

ခကခႏငေသာလညး ႏငငမားမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစက ေရးဆြအေကာငအထည ေဖာေစသည

အသြငကေျပာငးမႈ အမးအစားမားက ခြျခားရနမာ ျဖစႏငပါသည။ ႏငငအမားစမာ ျပညတြငး-ျပညပ ပဋ

ပကၡ၊ ေရြးေကာကပြအလြန အၾကမးဖကမႈ သ႔မဟတ အာဏာလႊေျပာငးျခငးအလြန ပဋပကၡစေသာ ပဋပကၡ

မားမ ၿငမးခမးေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးရန ႀကးစားေနၾကျခငးျဖစၿပး၊ အာဏာရငအစးရမ ဒမကေရစ ပစ

အစးရစနစသ႔ အသြငကးေျပာငးသည ႏငငမားလညး ရေနပါသည။ အာဏာသမးျခငး အလြန အသြငကး

ေျပာငးျခငးျဖစစဥ (ဥပမာ - မာဒတဂကစကာ၊ ႏငဂာ ၂၀၁၀)၊ ထငရားေသာ ေတာလနေရးၿပးေနာက အသြင

ကးေျပာငးျခငးျဖစစဥ (ဥပမာ - အဂစ ၂၀၁၂၊ ယမင) ႏင အစးရ ဥးေဆာငသည သ႔မဟတ ‘ထနးခပခ’

အသြငကးေျပာငးျခငးမ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးျခငး (ဥပမာ - ျမနမာ၊ အဂစ ၂၀၁၄၊ ဆးရးယား)

ျဖစစဥမားလညး ရေနပါသည။

CMB မားဆသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရနတာ၀နရသည အဖြ႔အစညးအျဖစ နား

လညထားၾကပါသည။ ယခစာတမးတြင ျဖစရပ ၃၇ ခက ဆနးစစေလလာၿပး CMB အမးအစား ၅ မးက

ထတေဖာတငျပထားပါသည (ဇယား ၃.၂ ကၾကညပါ)။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာမရငမား /ေကာ

မတမား၊ ညလာခမ ခန႔အပထားသည ေကာမတမား၊ ကၽြမးကငပညာရငအဖြ႔မား သ႔မဟတ ထကသ႔

အငစတကးရငးတ႔သည CMB မား၏ တကယတမး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငးႏင ၫႏႈငး

ေဆြးေႏြးျခငးျဖစစဥမားတြင မၾကာခဏဆသလ ပပးကညေပးရေလ ရပါသည (Brandt et al. 2011: 264-

65)။

ျဖစရပ ၃၇ ခအနက ျဖစရပ ၈ ခတြငသာ CMB မားက လပပငခြငအာဏာေပးရနအတြက ေရြး

ေကာကပြ ျပလပခပါသည။ ထထမ ျဖစရပ ၇ ခတြင အာဏာရ ဥပေဒျပလႊတေတာ ပါ၀ငေနၿပး (ဇယား

၃.၂၊ ဒတယအတနးတြငၾကညပါ) ကလဘယာ ႏငငကသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးတစခတညး

အတြက CMB က ေရြးေကာကချခငး ျဖစသည (မၾကာေသးခငက လစဗားႏငငသညလညး ထကသ႔ CMB

တစခက အတညျပရန ဆးျဖတခေသာလညး ေဆာကရြကဆလပငနးစဥအဆငသာ ျဖစသည)။ အသယး

ပးယားႏင အရတမလြ၍ မၾကမးေရးဆြျခငးက ေရြးေကာကခ CMB မားကသာ လပေဆာငချခငး ျဖစသည။

အသယးပးယား ႏငငျဖစစဥတြငမ ေရြးေကာကခမဟတေသာ အသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ လႊတေတာက

အၾကမးေရးဆြချပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမးကေဆြးေႏြးရနႏင အတညျပရနအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပညလာခက ေရြးေကာကချခငး ျဖစသည။ အရတႏငင ျဖစစဥတြငမ အေမရကနမ ဖြ႕စညးေပးခေသာ

ေခါငးေဆာငမႈေကာငစၿပးမသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာမတက ဖြ႔စညးချခငးျဖစသည (Morrow

2010: 574)။

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒေရးဆြေရးအဖြ႔ အမးအစား ႏငင

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း

ကလဘယာ*

အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပ လႊတေတာကေမာၻဒးယား၊ အသယးပးယား*၊ အရတ၊ နေပါ၊ ေတာငအာဖရက၊ အေရ႕တေမာ၊ ယဂနဒါ

ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒျပ လႊတေတာ

အနဂလာ၊ ကငညာ၊ ကဆဗ၊ မဇမဘစ၊ ဆနေဂါ၊ ဇငဘာေဘြ

တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး ေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခ

မဟတေသာ CMB၊ သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈ ဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာ

အာဖဂနနစၥတန၊ ဘရြနဒ၊ ဗဟအာဖရကသမၼတ ႏငင၊ ခဒ၊ ကမရ၊ ကြနဂ၊ ကြနဂဒမကရကတစ သမၼတႏငင၊ အဂစ (၂၀၁၂) *၊ ဂန၊ ရ၀မဒါ

အပခပသ အစးရမ ဥးေဆာငေသာ ျဖစစဥမား

ေဘာစနးယား ႏင ဟာဇဂဗးနား*၊ အငဗရကစ (၂၀၀၀ ႏင ၂၀၁၆) ၊ ဂဘတ၊ အဂစ (၂၀၁၄)၊ ကာဂစၥတန၊ မဒါဂတစကား၊ ျမနမာ၊ ႏငဂာ (၂၀၀၉ ႏင ၂၀၁၀)၊ ဆးရးယား၊ ထငး (၂၀၀၇ ႏင ၂၀၁၇)

မတခက - အမးအစား တစခခအျဖစ တတကက သတမတမရႏငသည ႏငငမားက * အမတအသားျဖင

ေဖာျပထားပါသည။

ႏငငေျခာကႏငငတြင ကယပငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာရၾကသည။ (ဇယား

၃.၂ အကြက ၃)။ ဤျဖစစဥမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနးစဥက ဥးေဆာငေသာ

(သ႔မဟတ) ပပးေသာ မတကြျပားသည အေထာကအကျပေကာမတမား၊ ေကာမရငမားပါ၀ငမႈက ေဖာျပ

ေနသည။

• ကငညာႏငငတြင ပညာရငမားျဖငဖြ႔စညးထားေသာ ေကာမတတစခရ၍ ယငးေကာမတသည

အဓက နငငေရးပါတေခါငးေဆာငမားပါဝငေသာ ေရြးခယေကာမတမတဆင လႊတေတာႏင

ပးေပါငးေဆာငရြကသည။

• မဇမဘစႏင ဇငဘာေဘြႏငငမားတြင ၿငမးခမးေရးသေဘာတညခကတြင ပါဝငေသာ လပငနး

စဥမားကေဆာငရြကရန ဖြ႔စညးထားေသာ ပါတစလႊတေတာေကာမတမားရသည။

• ဆနေဂါႏငငတြင အပခပေရး/အစးရမ ခန႔အပေသာ ပညာရငေကာမရင ရသည။

• အနဂလာႏငငတြင ဥပေဒျပလႊတေတာမ ခန႔အပေသာ ျပငပနညးပညာ အေထာကအကျပ

ေကာမတ ရသည။

• ကဆဗႏငငတြင ဥပေဒလႊတေတာမ ခန႔အပေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေကာမရင ရသည။

ျဖစရပမားစြာတြင ဥပေဒျပလႊတေတာသည ေကာမတ/ ေကာမရငငယမားမ ေရးဆြေသာမၾကမးက

အနညးငယတညးျဖတျခငး သ႔မဟတ လးဝတညးျဖတမႈ မျပလပျခငးမားရခသည။ မၾကမးျပငဆင ေရးဆြ

ရနမာ ေကာမတ/ ေကာမရငငယမား၏ တာ၀နျဖစသညတငေအာင မၾကမးတစခလးက တရား၀င တာ၀န

ယရသမာ ဥပေဒျပလႊတေတာသာ ျဖစပါသည။

International IDEA

စစေပါငး (၁၀) ႏငငတြင တကရကမဟတေသာ တစစတတစပငးေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ခန႔အပခ

CMB သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးျခငးဆငရာဥပေဒျပလႊတေတာ (ဇယား ၃.၂၊ အကြက ၄) က အသးျပ

သည။ အစးရမခန႔အပေသာ ဥပေဒၾကမးေရးဆြေရးေကာမရငမား (ဥပမာ-အာဖဂနနစၥတန၊ ဘရြနဒ၊ ဗဟ

အာဖရကသမၼတႏငငႏင ဂန)၊ ညလာခမ ခန႔အပေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေကာမရငမား (ဥပမာ-ကြနဂ

ဒမကရကတစသမၼတႏငငႏင အဂစ၂၀၁၂)၊ ႏငငအဆငေဆြးေႏြးပြမား (ဥပမာ-ကြနဂ) သ႔မဟတ ၿငမးခမး

ေရး ေကာမရငမားမ ခန႔အပေသာ ေကာမတမား (ဥပမာ- ကမရ)စသျဖင CMB အေထာကအကျပ အဖြ႔မား

သည ျဖစရပအလက ကြျပားသြားသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနးစဥတြင အစးရမ ဥးေဆာငသညျဖစရပမာ မားျပားၿပး

စစေပါငး ျဖစစဥ ၁၃ ခရသည (ဇယား ၃.၂၊ အကြက ၅)။ ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗးနားတ႔မာ ျခြငးခက

ျဖစသည။ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမာ ေဒတနျငမးခမးေရးသေဘာတညခက (Dayton Peace Agreement)

၏ ေနာကဆကတြျဖစေသာေၾကာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြရနအဖြ႔မရေပ။ ထ႔ေၾကာင ပဋပကၡ

ႏငပတသက၍ ႏငငတြငး၊ ႏငငတကာ ဆကႏြယပါဝငသမားႏင ႏငငေရးပါတမားအၾကားသာ ေဆြးေႏြး

ညႏႈငးမႈမား ျပလပခၾကသည (O’Brien2010)။ ကနျဖစစဥမားတြင အစးရမ ခန႔အပေသာ ေကာမတ/ေကာ

မရငမားမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးက ေဆာငရြကၾကသည- အငဗရကစ (၂၀၀၀၊၂၀၁၆)၊

ဂဘတ၊ အဂစ (၂၀၁၄)၊ မဒါဂတစတာ၊ ႏငဂာ(၂၀၀၉၊၂၀၁၀)၊ ဆးရးယား ႏင ထငး(၂၀၁၇)။ ထငး(၂၀၀၇)

တြင အစးရမ ယခငက အမးသားျပညသ႔ညလာခမ အမညစာရငးတငသြငးခခရေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒမၾကမး ေရးဆြေရး ညလာခႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြေရးေကာမတတ႔က ခန႔အပခ

သည။ (ထငးႏငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (ၾကားျဖတ)၂၀၀၆ အပဒ ၂၂၊ ၂၃၊ ၂၅)၊ ကာဂစၥတနတြင ၾကား

ျဖတအစးရမ အဖြ႔ဝင ၇၅ ဥးပါဝငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေကာငစက ခန႔အပခသည (Hierman

2018: 278)။ ျမနမာတြငလညး တစစတတစပငး ေရြးေကာကခ (အမားစမာ စစတပ ခန႔အပေသာသမား)

အမးသားညလာခ၏ ျပငဆငေရးဆြမႈက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြေရးေကာမရင

က အဖြ႔၀င ၅၄ ဥးျဖင စစအစးရမ ဖြ႔စညးခသည (HRW n.d: 7)။

အခပတြင ၁၉၉၁ ေနာကပငး ပဋပကၡဒဏသငခ လပငနးစဥအမားစ ( ျဖစရပ ၃၇ တြင ၂၃ခ) မာ

အစးရမဥးေဆာငေသာ သ႔မဟတ တစစတတစပငး သ႔မဟတ တကရကမဟတေသာ သ႔မဟတ ေရြး

ေကာကခမဟတေသာ CMB မား ျဖစၾကသည။ ေရြးေကာကခ CMB မားသည မားေသာအားျဖင ဌာနတြငး

ေကာမတမားကအသးျပ၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက မၾကမးေရးဆြခၾကသည။သ႔ေသာ လပငနးစဥအမားစ

တြင အစးရမဥးေဆာငေသာ သ႔မဟတ တစစတတစပငး သ႔မဟတ တကရကမဟတေသာ သ႔မဟတ

ေရြးေကာကခမ ဟတေသာ CMB မား အထးသျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြရနအတြက

ဖြ႔စညးထားေသာအခြငရ ေကာမတ/ေကာမရငမားမ ေဆာငရြကၾကသည။

ျဖစစဥ ၃၇ ခအနက ၁၈ ခသည ေနာကဆးဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနးစဥ မတငမ

တြင ၾကားျဖတ/ကနဥး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမေဘာင ရခသည။ဤသညတ႔မာ အာဖဂနနစၥတန၊ အငဂ

လာ၊ ဘရြနဒ၊ ဗဟအာဖရကသမၼတႏငင၊ ခဒ၊ ကြနဂဒမကရကတစသမၼတႏငင၊ အဂစ၂၀၁၂၊ အဂစ၂၀၁၄၊

အသယးပးယား၊ အရတ၊ ကဆဗ၊ မဒါဂတစတား၊ နေပါ၊ ႏငဂာ၂၀၁၀၊ ရဝမဒါ၊ ေတာငအာဖရက၊ ထငး၂၀၀၇

International IDEA

ႏင ထငး ၂၀၁၇ တ႔ျဖစသည။ ဤႏငငမားထမ ေလးခတြငသာ ေရြးေကာကခ (အထးသျဖင အခြငအာဏာ

အပႏငးခ) CMB ရသည- အရတ၊အသယးပးယား၊နေပါႏင ေတာငအာဖရကတ႔ျဖစသည။ အသယးပးယား

တြင ေရြးေကာကခ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒညလာခသည ေရြးေကာကခမဟတေသာ အကးအေျပာငးကာလ

ဥပေဒျပလႊတေတာ(Regassa 2010: 100) က ဖြ႔စညးခေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေကာမရငမ ေရးဆြ

ခေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေဆြးေႏြးျခငးႏင အတညျပျခငးတ႔ ေဆာငရြကခသည။ ထ႔အျပင အျခား

ျဖစရပခႏစခတြင တကရကမဟတေသာ တစစတတစပငးေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခမဟတ

ေသာ ညလာခမား သ႔မဟတ အကးအေျပာငးကာလ ဥပေဒျပလႊတေတာရျပး (အာဖဂနနစၥတန၊ ဘရြနဒ၊

ဗဟအာဖရကသမၼတႏငင၊ ခဒ၊ ကြနဂ ဒမကရကတစသမၼတႏငင၊ အဂစ၂၀၁၂ ႏငရဝမဒါ)၊ ႏစခတြင ပမန

ဥပေဒျပအဖြ႔လႊတေတာမား (အငဂလာႏင ကဆဗ) ႏင ငါးခတြင အစးရဥးေဆာငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒ ေရးဆြျခငးျဖစစဥရသည။ (အဂစ၂၀၁၄၊မဒါ ဂတဒတာ၊ ႏငဂာ၂၀၁၀၊ ထငး၂၀၀၇ ႏငထငး၂၀၁၇)

တ႔ျဖစသည။ အဂစ ၂၀၁၂ ျဖစစဥမာ ပမနမဟတဘ အနညးငယကြျပားသည။ ဥပေဒျပအဖြ႔(လႊတေတာ)

သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရနအတြက ေရြးေကာကခရၿပး ဥပေဒျပလႊတေတာအား ဖကသမး

မခရမတြင ဥပေဒျပလႊတေတာမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒညလာခက ေရြးေကာကတငေျမာကချခငး ျဖစ

သည။ (see Ahram Online 2012; Al Jazeera 2012)။ စတဝငစားစရာေကာငးစြာျဖငပ အဂစ ၂၀၁၂ခႏစ

လပငနးစဥအပါအဝင ျဖစစဥငါးခလးတြင အစးရဥးေဆာငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနး

စဥျဖစခသည။ ၾကားျဖတဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ေစစပညႏႈငးမႈ၏ ရလဒမဟတပါ။ အျခားျဖစစဥမား

တြင ၾကားျဖတဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (ႏင CMBက) အဓကပါဝငပတသကသမားအၾကား ေဆြးေႏြးညႏႈငးခ

ၾကသည။

ျဖစရပ ၃၇ ခအနက ၁၉ ခတြင ျဖစစဥတစခလး၌ ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မရခပါ။ ဤထ

တြင ျဖစစဥ ေလးခ (ကေမာၻဒးယား၊ ကလဘယာ၊ အေရ႕တေမာႏင ယဂနဒါ)တ႔တြင ေရြးေကာကခ (အထး

သျဖင အခြငအာဏာအပႏငးခ) CMB ျဖစၾက၍ အျခားေျခာကခ (အငဂလာ၊ ကငညာ၊ ကဆဗ၊ မဇမဘစ၊

ဆနေဂါႏင ဇငဘာေဘြ)တ႔တြင ကယတငဖြ႕စညးသည ဥပေဒျပညလာခမားရသည။

အခးကကယစားျပစနစ (PR) က ပါတမားၾကား မအေရအတြက မမတမႈမားအား ေလာခေပးရန

ႏင လႊတေတာတြငး ေနရာမေဝရနအတြက ကငသးသညစနစဟ နားလညၾကေလရသည (Reynolds et

al. 2005: 29)။အထးသျဖင အငစတကးရငးဆငရာ အေျခခအေဆာကအဥ အားနညးျခငး သ႔မဟတ

လမႈအဖြ႔အစညးတစခတညးကသာ အပခပလႊမးမးထားျခငးရသည ကြျပားၿပး ပဋပကၡဒဏသငခ လ႔အဖြ႔

အစညးမားတြင PR စနစက အထးသျဖင ႏငငအဝမးမဆႏၵနယအားလးတြင အသးျပပါက ဥပေဒျပ

လႊတေတာတြင လမားစသာမက လနညးစအပစမား ႏစစစလး ပါဝငလာႏငမညျဖစသည (Reynolds et

al. 2005: 60)။ စတ၀ငစားဖြယေကာငးသညမာ ေရြးေကာကခ ဥပျပညလာခမား အမားစတြင PR စနစက

အသးျပၾကျခငး မရေပ။ ေရြးေကာကခဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ စညးေဝးပြ/ညလာခမား သ႔မဟတ အခြင

အာဏာရ ဥပေဒျပလႊတေတာမားရေသာ ျဖစရပရစခတြင ေလးခသည PR စနစကကငသးသည (ကေမာၻ

ဒးယား၊ ကလဘယာ (လႊတေတာအမတေလးဥးမာ ခန႔အပချဖစသည)၊ အရတ ႏငေတာငအာဖရက)။

ႏစခသည အေရာေရြးေေကာကပြစနစက ကငသးသည (နေပါႏင အေရ႕တေမာ)။ ကနနစခမာ အမားစ

ေဖာေဆာငေရြးေကာကပြစနစျဖစသည အထးသျဖင မမားသအကနယစနစ (FPTP)က အသးျပခသည။

(အသယးပးယားႏင ယဂနဒါ - ေလးပတစပေသာ လႊတေတာအမတမားမာ ခန႔အပခ သ႔မဟတ တကရက

International IDEA

မဟတေသာ ေရြးေကာကခမားျဖစသည (Tripp 2010: 165)။ သတငးအခကအလကမား ပမသရ လပါက

ေနာကဆကတြတြင ၾကညရႉႏင ပါသည။

CMB မားတြင ကယျပန႔ေသာ လမႈ႔အဖြ႔အစညးမား ပါဝငေစရနအတြက ေနာကနညးလမးတစခမာ

ခြတမး (ကတာ) မားက အသးျပျခငးျဖစသည။ အထးသျဖင အမးသမးမား သ႔မဟတ အျခားေသာလနညးစ

သ႔မဟတ လနညးစအပယခ အပစမားအတြကျဖစသည။ သ႔ေသာ ေရြးေကာကခဥပေဒျပလႊတေတာမား

သည ကးခတြင သးခသာလင လႊတေတာတြငးေနရာမားအတြက ကား-မ ခြတမး(ကတာ)က အသးျပ

ခၾကသည- အရတ၊ နေပါႏင ယဂနဒါ ေတာငအာဖရကတြင ဥပေဒအရ ခြတမးသတမတထားျခငး မရေသာ

လညး အာဖရကအမးသားကြနဂရကတြင ပါတတြငး အမးသမးခြတမး (ကတာ) ၃၀ ရာႏႉနးရသည

(Tamaru and O’Reilly 2018: 64)။ ယငးျဖစရပကးခတြင ႏစခသာလင ဖယကဥျခငးခရသည အပစမား

အတြက ခြတမး (ကတာ) ထားရသည-အဂစ (အလပသမားမားႏင လယသမားမား) ႏင ယဂနဒါတ႔ျဖစ

သည။ ယဂနဒါရ ခြတမး (ကတာ) မားမာ ခန႔အပခ သ႔မဟတ တကရကမဟတေသာ ေရြးေကာကခ လႊတ

ေတာအမတမားအတြကျဖစသည။ အမးသမး ၃၉ ဥးသည ၿမ႕နယေကာငစေရြးေကာကခအဖြ႔ႏင ၿမ႕နယ

အဖြ႔ဝငမားမ ေရြးေကာကတငေျမာကထားျခငးျဖစသည။ လႊတေတာအမတ(၃)ဥးက အမးသား လငယ

ေကာငစမ ေရြးခယခန႔အပျခငးျဖစ၍ လႊတေတာအမတ ၁ ဥးသည ယဂနဒါ မသနစြမးသမား သမဂၢမ

ေရြးခယခန႔အပချခငး ျဖစသည (Tripp 2010: 165 တြငၾကညပါ)။ နေပါႏငင၏ ေရြးေကာကပြဆငရာ

ဥပေဒတြင ဖယကဥျခငးခရသည အပစမား ဥပေဒျပညလာခ၌ ကယစားျပျခငး ရေစရနအတြက ႏငငေရး

ပါတတ႔က ခြတမးအသးသး ေပးထားေသာ ရႈပေထြးသညစနစက အသးျပထားပါသည (Vollan 2011)။

ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရန တာ၀နအပႏငးခရသည တညဆဥပေဒျပလႊတေတာ

မားသည မားေသာအားျဖင ဥပေဒေၾကာငးအရ ခြတမး (ကတာ) ထားရျခငး မရၾကပါ။ ကဆဗတြငသာ

ဂနဒါ ခြတမး (ကတာ) ရၿပး ျဖစရပႏစခတြငသာ အျခားေသာခြတမး (ကတာ) ရသည။ ျပညပတြင ေနထင

သည (အလပလညး မရေသာ) သမားအတြက ေနရာ ၃ ေနရာထားရေသာ အနဂလာႏငငႏင လနညးစ

လမးမားအတြက ေနရာ ၂၀ ထားရေသာ ကဆဗ တ႔ျဖစၾကသည။ သ႔တငေအာင ၎ႏငငမားသည

ဥပေဒျပ လႊတေတာမားတြင တရား၀င ခြတမး (ကတာ) ထားရျခငး မရၾကေခ၊ တစခါတစရ ၎တ႔၏

အဓက ႏငငေရးပါတတစခ သ႔မဟတ အခ႕ကသာ ဆႏၵအေလာက ကား၊မျဖစတညမႈဆငရာ(ဂနတာ)

ခြတမး (ကတာ) က ထားရၾကသည။ အနဂလာတြင အာဏာရပါတျဖစေသာ People’s Movenment for

the Liberation of Angola က အမးသမးခြတမး (ကတာ) ၃၀% ထားရသည (EISA 2009)၊ မဇမဘစတြင

အာဏာရပါတ ျဖစေသာ Mozambique Liberation Front (FRELIMO) က အမးသမးခြတမး (ကတာ)

၃၅% ထားရသည၊ ဆနေဂါတြငမ ႏငငေရးပါတအခ႕တ႔သည ဆႏၵအေလာက အမးသမးခြတမး (ကတာ)

၂၅ မ ၄၀% အထ ထားရၾကသည (Ballingto 2004: 66)။ ကငညာႏငငတြငမ ခြတမး (ကတာ) ထားရျခငး

မရေသာလညး ကၽြမးကငပညာရင ေကာမတအတြငး ကား၊ မ (ဂနတာ) မတမႈရရနအတြက အယခ၀င

ေလာကထားျခငး ထားရခသည (Tamaru ႏင O’Reilly 2018: 57)။

မဆႏၵရငနယမား၏အျမငတြင တစစတတစပငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB မား၏

တရား၀ငမႈ အားေကာငးေစရန အတြက ခြတမး (ကတာ) စနစက အသးျပႏငမည ဟ ကၽြႏပတ႔ ထငျမငမ

ႏငပါသည။ သ႔ေသာလညး တစစတတစပငး (သ႔) ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB အားလးနးပါးတြင

အမးသမးခြတမး (ကတာ) ထားရျခငး မရပါ။ အာဖဂနနစၥတနတြငသာ အမးသမးမားက ေရြးခယသည

အမးသမးခြတမး (ကတာ) ၆၄ ဥး ရပါသည။ ထ႔ျပင ပါကစၥတနႏင အရမတြငရေသာ ဒကၡသညမား၊

International IDEA

ေနရပစြန႔ခြာရသမား၊ ေနာမတမား၊ ဟငဒႏင ဆစခမား စသညတ႔၏ ကယစားလယမားက ေရြးေကာက

တငေျမာကသည အဖြ႔၀င ၄၂ ဥးအနက အနညးဆး ၁၅% က အမးသမးခြတမးအျဖစ ထားရသညအျပင

ကယစားလယ ၂၅ ဥးက သမၼတက တက႐ကခန႔အပသည (Brunet ႏင Helal 2003: 16)။ အျခားေတြ႕ရေလ

ရသည ခြတမး (ကတာ) မားမာ - အာဖဂနနစၥတန၌ ေနာမကဒ လမးစမား၊ ေနရပစြန႔ခြာ ရသမား၊

ဒကၡသညမား၊ ဟငဒမားႏင ဆစခမား တ႔က Constitutional Loya Jirga တြင (Their 2010) ကယစားျပ

ေစသည၊ ဘရြနဒ၏ အထကလႊတေတာတြင တြာ(Twa) တငးရငးသားေနရာမား ႏင ျပညနယတစခစမ

တြာ(Twa) မဟတေသာ အျခားေသာ တငးရငးသားကယစားလယ ၂ ဥးစအတြက ေနရာသတမတေပးထား

သည၊ ကမ႐၌ ကၽြနးသးကၽြနးျဖစေသာ Grand Comore၊ Anjouan ႏင Mohe’li အသးသးတ႔မ ခန႔အပေသာ

တညေသာ ကယစားလယအေရအတြကျဖင Tripartite ေကာမရငက ဖြ႔စညးထားခပါသည (Global

Security n.d)။

ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာက မညသညအခနတြင ဖြ႔စညးခသည

ျဖစေစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အတညျပၿပး ႏစအတနငယၾကာၿပးေနာက ေရြးေကာကပြမားက ကငးပရပါ

သည။ ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပလႊတေတာက အသးျပသည ျဖစစဥ ၇ ခအနက

၆ ခ ျဖစေသာ ကေမၻာဒးယား၊ အသယးပးယား၊ အရတ၊ နေပါ၊ ေတာငအာဖရကႏင အေရ႕တေမာ တ႔၌

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစအတညျပၿပး ၂ ႏစမ ငါးႏစအၾကာတြင ေရြးေကာကပြမား ကငးပ

ခသည။ အသယးပးယား၌ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အသကမ၀ငေသးခငမာပင ေရြးေကာကပြမား ကငးပ

ခၿပး ေနာကတၾကမ ေရြးေကာကပြ ထပမကငးပရနအတြက ငါးႏစၾကာခသည။ ယဂနဒါ ႏငငတစခတညး၌

တစပါတစနစက (Tripp 2010: 161) ကငသးေသာေၾကာင ေရြးေကာကပြမားျပလပရန တစႏစပင မၾကာ

ျမငခေပ။

CMB က ပမန ဥပေဒျပလႊတေတာ ျဖစခသည ျဖစစဥမား၌ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ

အတညျပၿပးေနာက ပထမဆးေသာ ေရြးေကာကပြကစစဥရန ေရြးေကာကပြအခနကာလ စက၀နးမာ

ပေသမဟတပ ေျပာငးလႏငပါသည။ ၎ႏငငမားတြင အေထြေထြေရြးေကာကပြကငးပရန ၂ လ မ ၂ ႏစခြ

အၾကား ၾကာျမငခသည။ ဥပမာအေနျဖင ကလဘယာႏငငတြင ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ

ညလာခႏင ပမနဥပေဒျပ လႊတေတာ တ႔သည တစၿပငနကတညး တညရေနသည၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

က အတညျပၿပး ၅ လ ၾကာတြင ပမနဥပေဒျပ လႊတေတာအတြက ေရြးေကာကပြမား ကငးပႏငခသည

(Base de Datos Politicos de las Americas 1999)။

တစစတတစပငး (သ႔) ေရြးေကာကခ မဟတေသာ CMB သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈ ဆငရာ

ဥပေဒျပလႊတေတာ သ႔မဟတ အစးရ ဥးေဆာငသည လပငနးစဥက အသးျပေသာ ႏငငမားသည ပမန

အားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစက အတညျပၿပး တစႏစမျပညခငမာပင ပထမဆး အေထြ

ေထြေရြးေကာကပြမားက ကငးပခပါသည။ ထသ႔ လပေဆာငႏငျခငး အေၾကာငးရငးမာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက တရား၀ငမႈရရန အလငအျမန လပေဆာငရမည

ျဖစေသာေၾကာင ျဖစသည။ ထကသ႔ မျဖစသည ႁခြငးခကျဖစစဥ သးခရခသည - မာဒတဂတစကာ၊ ျမနမာ

ႏင ထငးႏငငတ႔တြင ျဖစသည။ ၎ႏငငမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ အတညျပၿပး

International IDEA

ေရြးေကာကပြမား ကငးပရန ၂ ႏစ မ ၃ ႏစ ၾကာခသည။ (၂၀၁၇) ထငးႏငငတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

အသစအတညျပၿပး ၂ ႏစအၾကာ ၂၀၁၉ ခႏစတြင ေရြးေကာကပြမားကငးပရန သတမတထားသည

(Hariraksapitak and Niyomyant 2018)။ အဂစ (၂၀၁၂) တြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ပယဖကၿပး

ေနာက ေရြးေကာကပြသစမား မကငးပခင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥအသစ

တစခက စတငလပေဆာငေနရသည။

နဂးခပရပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနးစဥက တရား၀ငမႈရေစေရးအတြက ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ မေဘာငအသစ အတညျပၿပးေနာက ေရြးေကာကပြမားကငးပရန လြနစြာအေရးႀကးပါသည၊

ထသ႔ မဟတပါက ကယကယျပန႔ျပန႕ ကယစားျပမႈ ႏင/သ႔မဟတ အမားပါ၀ငမႈမရေသာ ျဖစစဥတစခ

ျဖစသြားႏငပါသည။ ထ႔ေၾကာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစ အတညျပၿပးေနာက အာဏာရဥပေဒျပ

လႊတေတာမားအေနျဖင ဆကလကတညရရန တရား၀ငမႈ အလအေလာကရပါသည။ သ႔ေသာလညး

တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး (သ႔) ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB မား သ႔မဟတ အပခပသ

အစးရဥးေဆာငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး လပငနးစဥမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

မေဘာငအသစ အတညျပၿပး တစႏစမျပညခငမာပင ေရြးေကာကပြမားကငးပျခငး ျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥ ၃၇ ခ အနက ၂၅ ခတ႔သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

က သေဘာတအတညျပႏငရနအတြက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမား ျပလပခၾကသည (ဇယား ၃.၃ ကၾကညပါ)။

ေရြးေကာကခ မဟတေသာ (သ႔) အပခပသ အစးရဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားသည ဖြ႔စညးပေရးဆြရန

အတြကသာ ေရြးေကာကခရေသာ အဖြ႔မားဥးေဆာငေသာ ျဖစစဥမားထက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက ပမ

ျပလပႏငေျခ ရပါသည။ တညဆဥပေဒျပလႊတေတာမားက ဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားမာမ အထကပါ

ျဖစစဥႏစခ၏အၾကား အလယအလတတြင ရပါသည။

ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗးနားတ႔မလြ၍ အပခပသ အစးရဥးေဆာငသည ျဖစစဥအားလးတြင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစက သေဘာတအတညျပရန ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပေဆာငခၾကသည။ ေဘာ

စနးယာႏင ဟာဇဂဗးနား ျဖစစဥတြငမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ေဒတနၿငမးခမးေရး သေဘာတခက

(Dayton Peace Agreement) ၏ ေနာကဆကတြသာ ျဖစေသာေၾကာင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက ေလးေလး

နကနက ထညသြငးစဥးစားျခငး မရပါ။ ေဘာစနယာႏင ဟာဇဂဗးနားႏငငတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပ

ေဆာငရနခကခသည သမငးေၾကာငးရသညအျပင ႏငင၏ညၫႊတေရးအေပၚ သကေရာကမႈရႏငသည

ပငးျခားမႈမားရေနျပး ယငးပငးျခားမႈမားက ပမဆးဝါးေစျပး လကရသေဘာတခသည သေဘာတညခက

မားကပကျပားေစသည အႏာရယရသညအတြက ျပညသဆႏၵခယပြမလပျခငးလညးျဖစသည (European

Parliament 2005)။

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးအဖြ႔ အမးအစား

ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ကငးပသည ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ မကငးပပါ

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း

ကလဘယာ

အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပ လႊတေတာ

အရတကေမာၻဒးယား၊ အသယးပးယား၊ နေပါ၊ ေတာငအာဖရက၊ အေရ႕တေမာ၊ ယဂနဒါ

ကယတငဖြ႕စညးသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာ

ကငညာ၊ ဆနေဂါ၊ ဇငဘာေဘြ အနဂလာ၊ ကဆဗ၊ မဇမဘစ

တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတ တစပငး ေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ေရြးေကာကခ မဟတေသာ CMB၊ သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈ ဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာ

ဘရြနဒ၊ ဗဟအာဖရကသမၼတႏငင၊ ခဒ၊ ကမရ၊ ကြနဂ၊ ကြနဂဒမကရကတစ သမၼတႏငင၊ ဂန၊ ရ၀မဒါ၊ အဂစ (၂၀၁၂)*

အာဖဂနနစၥတန

အပခပသ အစးရမ ဥးေဆာငေသာ ျဖစစဥမား

အငဗရက႔စ (၂၀၀၀ ႏင ၂၀၁၆)၊ ဂဘတ၊ အဂစ (၂၀၁၄)၊ ကာဂစစၥတန၊ မဒါဂတစကား၊ ျမနမာ၊ ႏငဂာ (၂၀၀၉ ႏင ၂၀၁၀)၊ ဆးရးယား၊ ထငး (၂၀၀၇ ႏင ၂၀၁၇)

ေဘာစနးယား ႏင ဟာဇဂဗးနား

မတခက - *အဂစ (၂၀၁၂) - တကရကေရြးခယခ ဥပေဒျပလႊတေတာက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြ

ျခငးအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာက တကရကမဟတပ ေရြးေကာက၍တာ၀နခေပးသည။

အာဖဂနနစၥတနသညလညး ႁခြငးခကျဖစစဥတစခအျဖစ သတမတႏငၿပး ၎၏ CMB မာ ေရြး

ေကာကခမဟတေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက သေဘာတည အတညျပခကရယရနအတြက

ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက လပေဆာငချခငးမရပါ။ ႏငငအ၀မး ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပရန ပစၥညးေထာကပ႔မႈ

အခကအခေၾကာငတငသာမက Constitutional Loya Jirga က သမငးေၾကာငးအရ ဥပေဒျပ လႊတေတာ

အျဖစ အသးျပခမႈေၾကာင အာဖဂနနစၥတနတြင မညသညအခါမ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပေဆာငခဖးျခငး

မရပါ (Their 2010: 535, 558)။

ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အစညးအေ၀း/ညလာခ သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပလႊတေတာမားက အသးျပခသည ျဖစရပ ၈ ခအနက ၇ ခသည ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပချခငးမရပ

အရတတစခတညးသာ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပေဆာငခသည။ အရတသည ဥပေဒျပလႊတေတာက ျဖစစဥ

အစကတညးက ထညသြငးချခငးမရပါ။ သ႔ေသာ ဘာသာေရးေခါငးေဆာင အယာတလာ အလစတာန၏

တကတြနးမႈျဖင CMB ကေတာ ေရြးေကာကခသည။ ထ႔ေနာက ျပငပဖအားမားေၾကာင ကာဒတ႔အား

မၾကမးအေပၚ veto အာဏာေပးသညသေဘာျဖင ဆငကအမားစစနစျဖင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက ျပလပခ

သည (Morrow 2010: 571)။

International IDEA

ေတာငအာဖရက ျဖစရပတြငမ အကပအတညးေျဖရငးရန အေရးပါေသာနညးလမးတစခ ပါ၀ငခပါ

သည။ ၎အခကမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခတြငး၌ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ စာသားက

အဖြ႔၀င သးပႏစပ၏ သေဘာတညခက မရပ၊ ၎ရာခငႏႈနးေအာက အမားစသေဘာတညခကသာ

ရပါက တစႏငငလးရ ျပညသမား၏ ဆႏၵခယမႈျဖင သေဘာတအတညျပရမညဟ သတမတထားျခငး

ျဖစသည (၁၉၉၃ ေတာငအာဖရက ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အပဒ ၇၆(၃))။ သ႔ေသာလညး ထ

သတမတခကအတငး ေျဖရငးခရျခငးမရပ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမးက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

ညလာခ၏ အဖြ႔၀င သးပႏစပအထကက သေဘာတညခၾကသည (Ebrahim ႏင Miller 2010: 127)။

နေပါျဖစစဥတြငလညး ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အပဒ ၁၅၇ တြင “ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

ညလာခ၏ အဖြ႔၀င သးပႏစပအထကမ ႏငငကစၥရပ တစခခအေပၚ ျပညသ႔ဆႏၵခယမႈျဖင ဆးျဖတရမည

ဟ သေဘာတညပါက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပရမည” ဟ သတမတထားသည။ ထ႔ေနာက ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒဆငရာ ညလာခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြျဖင သေဘာတည အတညျပ

ရမညဟ ဆးျဖတခသည။

အႏစခပမညဆပါက CMB မားသည ေရြးေကာကခပစမ အပခပသအစးရ ဥးေဆာငသည ပစ

ျဖစလာပါက ျပညသ႔ဆႏၵခယပြျဖင သေဘာတအတညျပႏငေျခသညလညး ျမငတကလာမည ျဖစသည။

International IDEA

ယခအခနးတြင ေရြးေကာကပြမား ျဖစေပၚလာရသည အေၾကာငးရငးမားက ဆနးစစထားၿပး CMB

တစခခက ေရြးခယျခငးက ပဋပကၡအရနအေပၚ သကေရာကျခငး အပါအ၀င ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥတစခ၏ တရား၀ငမႈရျခငးတ႔က သးသပေလလာ ထားပါ

သည။

ဤစာတမးတြင တငျပထားသည CMB အမးအစားမားမာ (က) ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ

ဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း၊ (ခ) အာဏာေပးအပထားေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာ၊ (ဂ) ကယတငဖြ႕စညး

သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာ၊ (ဃ) တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး (သ႔မဟတ)

ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB (သ႔) အသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာ၊ ႏင (င) အပခပသ

အစးရ ဥးေဆာငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥ တ႔ျဖစၾကသည။

CMB အမးအစားတစခက ေရြးခယၿပးေနာက ေရြးေကာကပြမားႏင တရား၀ငမႈရေစသည ျဖစစဥ

မားႏငစပလဥး၍ မညသညအခကမားက ထညသြငးစဥးစားရမညနညး။

ဤ CMB အမးအစားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရမည လပပငခြငအာဏာက ေရြးေကာကပြ

မားမတဆင အငစတကးရငးတစခက ေပးအပသည။ ေနာကထပ အျခားေသာ ကယစားလယအဖြ႔အစညး

တစခမာ ပမနဥပေဒျပ လႊတေတာျဖစၿပး နစၥဓဝ ႏငငေရးတာ၀နမားက လပေဆာငပါသည။

ထကသ႔သးျခားအဖြ႔အစညး ႏစခထားရျခငး၏ အကးေကးဇးမားမာ ေရြးေကာကခ CMB တစခသည

၎၏လပငနးမားက သာမနဥပေဒျပလႊတေတာမ အမအခကငးစြာ လပေဆာငရသညအတြက ေန႔စဥ

ႏငငေရးကစၥရပမားႏင အမအခကငးသညဟ ရႈျမငၾကေလရေသာေၾကာင ထြကေပၚလာမည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒစာသားသည ကယျပန႔ေသာ လဥးေရက ပမကယစားျပႏငမညဟ ေမာလငႏငပါသည။

အထးသျဖင ႏငငေရးသမားႏင ပါတမား၏ တရား၀ငမႈအားနညးျပး CMB ၏ အဖြ႔၀ငမားက အမအခကငးစြာ

ေရြးေကာကထားရျခငးႏင CMB သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အတညျပၿပးေနာက ဥပေဒျပလႊတေတာ

အသစျဖစလာျခငး မရသည အေျခအေနမးတြင ျဖစေပၚႏငပါသည။ အျခားတစဖကတြငမ သးျခား အဖြ႔

အစညးႏစခက ထနးသမးထားရရနအတြက လ႔စြမးအားႏင ဘ႑ာေရးအရငးျမစ လအပခကသည ပဋ

ပကၡ အေျခအေနမ အသြငကးေျပာငးမႈ မၾကာျမငေသးသည ႏငငမားအတြကေတာ ၀နထတ၀နပး ျဖစေစ

ႏငပါသည (Brandt et al. 2011: 235-36)။

ဤအမးအစားမ တစခတညးေသာျဖစရပ၏ ေတြ႔ရခကအရ ဒတယအခကမာ CMB ႏင ဥပေဒျပ

လႊတေတာအၾကား အထးသျဖင လပပငခြငအာဏာအျငငးပြားမႈမားက ေရာငလြရန အဖြ႕အစညးႏစရပ

International IDEA

အၾကားဆကႏြယမႈက အဓပၸာယဖြငဆရန အလြနအေရးႀကးပါသည။ ကလဘယာတြင လႊတေတာမ ျငငး

ဆနကန႔ကြကေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငပနညးလမးမားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာ

ညလာခက ဖြ႔စညးခသည။ ယငးမာ အေထြေထြေရြးေကာကပြတြင မေပးသမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒဆငရာ ညလာခက ဖြ႔စညးေစလပါက ထပေဆာငး ‘X’ အမတအသားက အမတျခစေပးခရသည

(Fox et al. 2010: 470)။ တရား၀ငမႈရေရး ျငငးခမႈသည ရပတန႔ျခငး မရခေခ၊ ေနာကဆးတြင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ ဖြ႔စညးေရး အႏငရခေသာေၾကာင ယဥၿပငမႈလညး ရပတန႔ (အနညးဆးေတာ

ယာယအေနျဖင) ခရၿပး လႊတေတာကလညး ဖကသမးခရသည (Fox et al. 2010: 474)။ ‘တရား၀ငမႈ

နစဆငရေနျခငး - dual legitimacy ’ က စမခန႔ခြရျခငး သည ယခ CMB အမးအစား၏ စနေခၚမႈ တစခ

လညး ျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခကအသးျပသည လကရျဖစေပၚေနဆ လစဗား

ႏငင၏ လပငနးစဥတြငလညး CMB ႏင ဥပေဒျပလႊတေတာအၾကား ပြတတကမႈႏင အငစတကးရငး

ဆငရာတကခကမႈမား ၾကေတြ႕ေနရပါသည (Gluck 2015)။

အျခားေသာ အဓက စနေခၚမႈတစခမာ ၎ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာညလာခမားက ဖြ႔စညးထား

ရပ ျဖစသည။ လမႈအဖြ႔အစညး အသးသးတ႔၏ ကယစားျပမႈရရရနအတြက ေရြးေကာကပြစနစပစက

အဓက အေရးႀကးသည၊ သ႔ေသာ တခါတရတြင လမားစ-လနညးစ မမတမႈႏင လနညးစက ခြျခားမႈ

စသညအခကမားက ျပျပငရနအတြကလညး အေရးႀကးပါသည။ အျခားေသာ ေရြးေကာကခ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာအမးအစားႏငမတဘ ဤအမးအစားတြင ေရြးေကာကပြစနစပစဒဇငးသည

အစးရတညၿငမမႈက ေဖာေဆာငရန မလအပပါ။ ထအေျခအေနတြင ေရြးေကာကပြစနစအတြက အခးက

ပစကသာ အသးျပလာသည။ အခးကကယစားျပစနစ (PR) ၏ အားနညးခကတစခမာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒဆငရာ ညလာခ/လႊတေတာက အစတစတအမႊာမႊာ ခြျပားမႈျဖစေစႏငျပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ေရးဆြရန လအမားစ ေထာကခမႈရရေရးက အတားအဆး ျဖစေစႏငသည။

လကရ ေဆြးေႏြးခၿပးေသာ ညလာခအဖြ႔အစညးအားလး လပငနးမား စစဥလပေဆာငရနအတြက

အတြငးေကာမတဖြ႔စညးပသည အေရးႀကးပါသည။ CMB ၏ လပထးလပနညး စညးကမးမား အထးသျဖင

ဆးျဖတခကချခငးဆငရာ စညးကမးမားသည အဓကအေရးပါေပလမမည။ အဘယေၾကာငဆေသာ

CMB မားသည မညသက မၾကမးျပစရန အဓကတာ၀နရသည၊ မညသက ဗတအာဏာ ခမတႏငသည

(အကယ၍ ရခပါက)၊ ၫႏႈငးျခငးမားလပရန မညကသ႔ ဆြေဆာငမညနညး စသညတ႔က သတမတႏငေသာ

ေၾကာင အဓကအေရးႀကးဆး ျဖစသည။ ေနာကဆးအေနျဖင လထအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး

ေရးဆြေရးအာဏာ CMB အား အပႏငးထားသညဟ ယဆေသာေၾကာင ၎အဖြ႔အစညးမားသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒက ၫႏႈငးျပငဆငျခငး၊ အၾကမးေရးဆြျခငးႏင အတညျပႏငသည အာဏာရျပး ျပညသ႔ဆႏၵ

ခယပြမား ျပလပရနမလအပေပ။

ယခအမးအစား CMB သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရနႏင ေန႔စဥပမန ဥပေဒျပျခငး

အာဏာလညးရေသာ ေရြးေကာကခအငစတကးရငး တစချဖစသည။

တြဘကစာတမး (Ellis 2018) ၌ ပမ၍အေသးစတ ေဖာျပထားသလ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကျခငး လပငနးစဥတြင ေရြးေကာကပြစနစ ေရြးခယမႈသည လြနစြာအေရးႀကးၿပး မၾကာခဏဆသလ

International IDEA

အျငငးပြားေလရသည အေၾကာငးအရာလညး ျဖစေနတတ ပါသည။ အခ႕အၾကေပးမားက အေကာငးဆး

CMB ဒဇငးပစသည အခးကကယစားျပစနစ (PR) တြင အေျခခရမညဟ ယဆထားၾကပါသည (Elster

1995: 395) သ႔ေသာလညး ယခစာတမးတြင ေဖာျပထားေသာ အာဏာအပႏငးထားသည ဥပေဒျပ

လႊတေတာအမားစ (၇ခ အနက ၄ခ) က အမားစေဖာေဆာငစနစ သ႔မဟတ ေရာစပေရြးေကာကပြစနစက

အသးျပခၾကသည။

အထးသျဖင ပဋပကၡအလြန အေျခအေနမးတြင ျဖစေပၚတတေသာ ေရြးေကာကခ အာဏာေပးအပ

ထားေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာမားႏင စပလဥးသည စတဝငစားဖြယရာ အခကမားက နေပါႏင အေရ႕

တေမာတ႔တြင ေတြ႕ႏငပါသည။ ျဖစစဥႏစခလးတြင အေရာစနစက အသးျပခသည၊ သ႔ေသာလညး အေရ႕

တေမာႏင မတပ နေပါ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥတြင အားလးပါ၀ငျခငး ရေစရန

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ ညလာခအဖြ႔၀ငမား ေရြးခယရာ၌ ခြတမး (ကတာ) ထားေပးသည စနစက အသး

ျပခသည။ ခြတမး (ကတာ) ထားရျခငး အကးေကးဇးေၾကာင လနညးစတငးရငးသား ပါတမား၏ ေရြး

ေကာကပြဆငရာ စြမးေဆာငရညမား ေကာငးမြနလာကာ လနညးစႏင ဖယကဥျခငးခရသည အပစမားက

ကယစားျပမႈ ပမ ရရေစခသည။

အေရ႕တေမာတြင အေရာစနစကအသးျပၿပး ေနရာအမားစက PR စနစျဖင ေရြးေကာကကာ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးက အမားစျဖစသည အငအားႀကးပါတ (Fretilin) က ေပးအပခရသည။ ထ႔ေၾကာင

အျခားအပစမားႏင အေပးအယလပျခငး၊ ေဆြးေႏြးတငပငချခငး သ႔မဟတ ၫႏႈငးျခငးတ႔အတြက မကလး

ေပးရမႈ နညးသြားေစခသည (Aucoin ႏင Brandt 2010: 257)။ FPTP စနစသည အငအားႀကး ပါတအား

အမားစျဖစျခငးက ရရႏငၿပး၊ အျခား CMB အမးအစား ျဖစေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/

အစညးအေ၀း သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာမရငက ေရြးေကာကခအဖြ႔အစညး ႏငတြ၍

ဥပေဒမၾကမးက အတညျပေစျခငးသည ကယျပန႔ေသာ ကယစားျပမႈကရရရန အေထာကအကျဖစေစႏင

မည ျဖစသည။

ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရန အေကာငး

ဆး နညးလမးအျဖစ အေရ႕တေမာ အသြငကးေျပာငးမႈ အပခပေရးဆငရာ ကလသမဂၢ အဖြ႔ (UNTAET)

က ေထာကခထားပါသည (Aucoin ႏင Brandt 2010: 253)။ ထလြယရလြယ အေျခအေန ႏင ပဋပကၡ

သကေရာကမႈရသည ေဒသမားစြာတြင ႏငငေရးပါတမားအၾကား ၿပငဆငမႈက ကန႔သတႏငၿပး အငအား

ႀကး ပါတတစခမ လမႈအသငးအ၀နး၏ အကးစးပြားက ကယစားျပျခငးမရပ ေရြးေကာကပြမားက လႊမးမး

ႏငပါသည။ အေရ႕တေမာျဖစရပမ ထြကေပၚလာသညေမးခြနးတစခမာ အာဏာေပးအပထားသည ဥပေဒ

ျပလႊတေတာထက ခန႔အပခ CMB မား (သ႔မဟတ) ခန႔ပခႏင ေရြးေကာကခႏစမးေရာစပထားသည CMB

မားက အမားပါဝငမႈႏင တရားဝငျဖစမႈ ပေပးႏငသည (သ႔မဟတ) မေပးႏငသည ဟသည ေမးခြနးျဖစ

သည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာ ျဖစရပမားစြာကၾကညပါက ျဖစစဥအစပငးတြင

ေရြးေကာကပြမား လပေဆာငရနမလလားျခငး သ႔မဟတ မျဖစႏငျခငး ေတြ႕ရပါသည။ လျခေရး အားနညး

ျခငး၊ ေရြးေကာကပြဆငရာ အေျခခအေဆာကအဥး မရျခငးႏင ဘ႑ာေရးအရငးအျမစ နညးပါးျခငး

တ႔ေၾကာင ထလြယရလြယ အေျခအေနမားႏင ပဋပကၡ သကေရာကမႈရသည ေဒသမားတြင ေရြးေကာကပြ

မား ကငးပရနခကချခငး သ႔မဟတ ျဖစႏငေျခမရျခငး ျဖစသည။ ထ႔ျပင အျခားေသာ အေၾကာငးျပခက

International IDEA

မားေၾကာင ေရြးေကာကပြမားကငးပရန ျဖစႏငသညတငေအာင ကငးပရနဆႏၵမရျခငးလညး ျဖစႏငသည။

ေတာလနေရးအလြနကာလ သ႔မဟတ ခြထြကျခငးအလြနကာလ အေျခအေနမးတြင လမႈအသငးအ၀နး

တစခလးက ကယစားျပသည အားေကာငးေသာ၊ ယဥၿပငမႈရေသာ ႏငငေရးအခငးအကငး တစခရရန

ျဖစႏငေခ နညးပါသည။ ဖြ႔စညးမႈ အငအားေတာငတငးၿပး နာမညေကာၾကားသည အငအားႀကး ပါတတစခ

က ေရြးေကာကပြမားက လႊမးမးၿပး တစဖကသတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ ညလာခတစခက ဖနတးမႈ

လညး ျဖစေပၚႏငပါသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ အၿပငအဆင ျဖစျခငး ရလငေတာင ေရြးေကာကပြမားသည

ဆးရႈးနစနာသမား ထြကေပၚေစျပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေနသည အေတာအတြငး လမားစ

ျဖင ဆးျဖတခကချခငးထက သေဘာတညမႈ ရာေဖြျခငးႏင အေပးအယျပလပျခငးတ႔သည ပ၍ အေရးႀကး

ပါသည။

အထကပါျပသနာက ေျဖရငးရနအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥမား

တြင ေရြးေကာကခမဟတေသာ ႏငငေရးဥးေဆာငသမားအၾကား စကား၀ငးေဆြးေႏြးပြမား သ႔မဟတ

အျခားပစ အလြတသေဘာေဆြးေႏြးညႏႈငးပြမားက အသးျပႏငသည။ ‘ေနာကဆး’ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ထြကရလာရန ဥးေဆာငေရးဆြမည ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒညလာခအတြက သတမတခက

မားႏင လပငနးစဥအေသးစတက ေရးသားထားသည ၾကားျဖတဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတစခက အထကပါ

ေဆြးေႏြးပြမားမ ထတေဖာႏငပါသည (Arato 2009)။ ထကသ႔ အဆငႏစဆငရေသာ လပငနးစဥက

၁၉၉၆ ေတာငအာဖရက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး ျဖစစဥတြင ေတြ႔ႏငပါသည။

ယခစာတမးတြင သးသပထားသည ျဖစစဥမားထတြင ျပငပမ ၀ငေရာကပါ၀ငမႈႏင ဆြနနမားမသပတ

ေမာကမႈက ျငငးဆနခသည အရတျဖစစဥႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ ညလာခႏစခေရြးေကာကရမည

လအပခကက ျငငးဆနခသည နေပါျဖစစဥ ႏစခလးသည အထကပါ ၾကားျဖတဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ

ထားရျခငးပစႏင အကကညဆးပစျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ ညလာခသည ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒမတဆင ထြကေပၚလာျခငးျဖစသည။ ထအခါ ၾကားျဖတဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး

လပငနးစဥ၊ ၎ဥပေဒတြင အေသးစတပါဝငမႈ အေျခအေနႏင ‘ေနာကဆး’ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ

အေၾကာငးအရာႏင ေရးဆြျခငး လပငနးစဥတ႔အေပၚ ၾကားျဖတဥပေဒ၏ အျမငဆးအာဏာသကေရာကမႈ

စသညတ႔က စဥးစားသးသပ ေရးဆြရေတာမည ျဖစသည။ ၎ေမးခြနးမားက International IDEA ၏

ယခင မဝါဒအကဥးခပစာေစာငတြင ေဆြးေႏြးေဖာျပထားပါသည (Zulueta Fulscher 2015)။

ေနာကထပ ဆးျဖတခကခမတရမည ကစၥတစရပမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစေအာကမ ေရြးေကာကပြ

မား မကငးပရေသးခငအထ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လပငနးမားက အေျခခဥပေဒျပလႊတေတာအား

ဆကလကလပေဆာငေစမညေလာ၊ သ႔မဟတ ၎ကဖကသမးၿပး ေရြးေကာကပြမားက ခကျခငး ျပလပ

မညေလာ စသညအခကက ေရြးခယရျခငးျဖစသည။

အထကတြင သးသပခသည အခကအလကမားအရ ေယဘယအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ

လႊတေတာ မားသည ေရြးေကာကပြမား မတငခင ႏစအနညးငယ ၾကာေအာင ဆကလကရပတညခၾကသည။

နညးလမး ႏစမးစလးမ ေထာကခေဆြးေႏြးမႈ အသးသးရေနၿပး ေရြးခယမႈမားသည ယငးလႊတေတာ၏

တရား၀ငမႈေပၚ ရႈျမငပႏင ေရြးေကာကပြအသစမားကငးပရန လထ၏ေတာငးဆမႈ ျမငမားျခငးတ႔အေပၚ

မားစြာ မတညေနပါသည။ တစဖကတြငလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာက ဆကလကထား

ရျခငးက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင ကနဥးအဆင အေကာငအထညေဖာမႈအတြက

International IDEA

အကးရေစပါသည။ အဓကအားနညးခကမာ CMB သည ကယကးေရ႕ရႈျပး ဥပေဒျပ လႊတေတာတစရပ

အျဖစ ၎၏ အခနးက႑က အားေကာငးေစမည အခကမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငး

လပေဆာငလာႏငပါသည (Elster 2009: 189)။ ယခ ေဆြးေႏြးမႈမာ ထငျမငသးသပခက တစခသာျဖစၿပး

လကေတြ႕အေျချပ ေလလာမႈမားအရလညး ထျဖစရပမး လကေတြ႕တြင ျဖစေပၚေလမရပါ (Ginsburg et

al. 2009)

အထးသျဖင ပဋပကၡအလြန အေျခအေနမးတြင CMB သည ၎တ႔ လခငသည ပနးတငအတြက

တညသည ရညမနးခက၊ တညသည သေဘာထားရသည ျပးျပည႔စေသာ အဖြ႕အစညး တစခမဟတပါ။

သ႔မဟတ ကယပငရညမနးခက မားစြာရေသာ အဖြ႔အစညးအစ ျဖစေနသည။ ၎သည လထအာဏာႏင

အရငးအျမစမား သးစြခြငႏငစပလဥး၍ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ အကးစးပြားရႏငသမ ရရႏငရန

ႀကးစားေနေသာ ပါတ/တငးရငးသား အပစမား အသးသး ကြျပားစြာပါ၀ငေနေသာ အဖြ႔အစညး ျဖစသည။

ေရြးေကာကပြမားက ကာလၾကာျမငမ ကငးပရန လပေဆာငျခငးသည အဖြ႔အသးသးမ ေရြးေကာကပြတြင

ရႏငမည အခြငအလမးမား မေသခာမႈက တးျမငေစပါသည၊ ထ႔ေၾကာင ပးေပါငးရနႏင သေဘာတညမႈ

ရရရန အေပးအယလပျခငးမား တးျမငလာပါသည (Negretto 2013: 10-11)။ ကယစားလယမား အေန

ျဖင ၎တ႔၏ မဆႏၵရငမားျဖင ခပျမနျမနသာ ေတြ႕ဆရပါက လကေလာမႈမား သပမျပလပႏငပ လထ၏

ေထာကခမႈ ကဆငးႏငသည၊ သ႔မဟတ ညလာခတြင ၎တ႔၏ ေနရာမ မဖယရရန အတြက မၾကမးေရးဆြမႈ

ျဖစစဥက အခနဆြထားႏငေပသည။ ၎တ႔သည CMB အဖြ႔၀ငအျဖစ ေနရာက အခနၾကာၾကာ ရရေလေလ

အေပးအယ လပရနႏင ၫႏႈငးမႈ ျပလပရန အခနရေလေလ ျဖစသည။

ေနာကဆးအေနျဖင ဖြ႔စညးပဥပေဒျပလႊတေတာ ျဖစစဥမားတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက အသးျပသည

တစခတညးေသာျဖစရပမာ အရတ ျဖစသည။ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြျပလပရန မလအပသည အေၾကာငးရငးမာ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း ျဖစစဥ၏ အေၾကာငးရငးႏင အတတပငျဖစၿပး

ေရြးေကာကပြမားျပလပၿပး လထကယစား ဖြ႔စညးပဥပေဒျပျခငး အာဏာက CMB အား ေပးအပထားၿပး

ျဖစေသာေၾကာင လထထမ ထပမ၍ ေထာကချခငးက မလအပေတာပါ။ အျခားေသာ ေရြးေကာကခ CMB

မားႏင မတဘ တမထားျခားသည အရတျဖစစဥတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက လပငနးစဥ၏ အစမာကတညးက

ထညသြငးထားသည (Morrow 2010: 564-65) ။ ထ႔ျပင ကာဒစရ လမးစမားက ဗတအာဏာေပးအပရန

ရညရြယခကျဖင ထပဆငအမားစျဖစမႈ (double-majority) လအပခကက သတမတထားပါသည။

(Morrow 2010: 571)။

ဤ CMB မားမာ သာမနဥပေဒျပ လႊတေတာမားအျဖစ ေရြးေကာကခရၿပး ေနာကပငးတြငမ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ ေရးဆြရသည လပပငခြငအာဏာက ရယခသည။ ဤကသ႔ လပငနးစဥမားသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြျခငးႏင အတညျပျခငး လပငနးစဥမားတြင ကြျပားေသာ အဖြ႔အစညး အသးသး

က အသးျပေလ ရပါသည။ အထကေဖာျပပါ ျဖစစဥႏစခကသ႔ အာဏာေပးအပထားေသာ လႊတေတာ

ပစမးျဖင အဖြ႔အစညး တစခတညးက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပျခငး မဟတဘ မတညသည အဖြ႔အစညး

မားစြာ စဥဆကမျပတ (သ႔မဟတ) အတအကြ ေပါငးစညး၍ မၾကမးေရးဆြျခငးအားျဖင၊ လမႈအဖြ႔အစညး

အမးမးက ကယစားျပပါဝငသည ေဆြးေႏြးပြမားျပလပကာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပခြင အာဏာက

ထငဟပေစသည။

International IDEA

ထပတးခန႔အပေသာ အဖြ႔အစညးမားက ပဋပကၡတြငပါဝငသည ႏစဖကအဖြ႔မားအၾကား အာဏာ

ခြေ၀မႈ သေဘာတညခကအတငး ဖြ႔စညးေလရသည။ တညဆအာဏာရ ဥပေဒျပလႊတေတာသည ပဋပကၡ

အလြန အာဏာအခးမမႈက အမနတကယ ထငဟပေစသည ကယစားျပမႈမရေသာေၾကာင ထပေဆာငး

အဖြ႔အစညးငယမား ဖြ႕စညးထားမႈသည ပဋပကၡျပသနာမားက ေျဖရငးႏငၿပး ဆကႏြယပါ၀ငသ အားလး

လကခႏငမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြရနေဆာငရြကႏငမည။ ထ႔ျပင ၎ထပေဆာငး အဖြ႔

အစညးမားသည ျပညသလထႏင ေဆြးေႏြးတငပင၍ လထ၏ သေဘာထားအျမငေပၚ အေျခခကာ မၾကမး

ျပစသည တာ၀နကလညး ထမးေဆာငႏငပါသည။

တစခါတစရတြင ကငညာကသ႔ လပငနးႏစခက ပငးျခားထားႏငပါသည။ ကၽြမးကငပညာရင

ေကာမတက လထႏင တငပငေဆြးေႏြးရသည တာ၀နကယၿပး လႊတေတာအတြငး၌ ဖြ႔စညးထားသည

ပါတစ လႊတေတာေကာမတမ ႏငငေရးဆငရာ ညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားက တာ၀နယလပေဆာငသည

(Murray 2013: 755)။ ဇငဘာေဘြတြငမ လႊတေတာေကာမတသည လႊတေတာတြငး ေကာမတသာ

ျဖစေသာလညး ပါတစကယစားျပျခငးရကာ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈႏင လထအား တငပငေဆြးေႏြးမႈ တာ၀န

ႏစခလးက ဥးေဆာငသည။

အငဂလာ၊ ကငညာႏင ဇငဘာေဘြကသ႔ အခ႕ျဖစရပမားတြင ေကာမရင/ေကာမတငယမားမ

ေရးဆြျပစထားသည ဥပေဒၾကမးက ေရြးေကာကခ CMB မ ေျပာငးလျခငးမရပ အတညျပျခငးမား ရခပါ

သည။ ထျဖစရပမားက ၾကညျခငးျဖင ၎ အဖြ႔အစညး/ေကာမတမား၏ အေရးပါပက သရႏငပါသည။

၎တ႔သည ႏငငေရးအရႏင လထ၏ကယကယျပန႔ျပန႔ ေထာကခမႈျဖင ဖြ႔စညးပဥပေဒၾကမးက ေအာင

ျမငစြာ ေရးဆြႏငခသည ျဖစရပမားကၾကညပါက အေရးပါေသာ အစတအပငး ႏစခ ပါ၀ငသညကေတြ႔ရသည၊

၎တ႔မာ အဖြ႕ဝငမားသည ႏငငေရးအရ အားလးပါ၀ငႏငခြငရျခငးႏင ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမားႏင

အငစတကးရငးအလက ဆကႏြယမႈရျခငးတ႔ျဖစပါသည။ ကငညာတြင လႊတေတာဆငရာ အထးေကာမတ

က ယငးကသ႔ေဆာငရြကခၿပး၊ ဇငဘာေဘြႏင အနဂလာ တ႔တြင ေကာမတဝငမားက ဥပေဒျပ လႊတေတာမ

ကယစားလယမားႏင ဖြ႕စညးချပး၊ ကဆဗတြငမ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာမရငအဖြ႔၀ငမားသည

ကယတငလညး ႏငငေရးေခါငးေဆာင သ႔မဟတ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားႏင နးစပေသာသမား ျဖစၾက

သည။

ဤ CMB အမးအစားတြင တက႐ကေရြးေကာကပြမားျပလပရန မျဖစႏငသလ CMB တစခကသ႔

လပေဆာငမည တရား၀ငမႈ အလအေလာက ရရထားေသာ တညဆအငစတကးရငးမားလညး မရပါ။

CMB အဖြ႕ဝငမားအား ေရြးခယမညနညးလမးမားက ရာေဖြျခငးသည အေျခအေနအရ ရရႏငမႈအေပၚ

မားစြာ မတညေနပါသည။ ေတြ႕ရအမားဆးနညးလမးမာ ယငးေကာမတမ အဖြ႔ဝငမားက ပဋပကၡျဖစေပၚ

ႏငသည အစအဖြ႕မား၏ ေရြးေကာကခမဟတေသာ ဥးေဆာငအပစမား၏ အဖြ႔၀ငမားမ သြယဝက၍

ေရြးေကာကတငေျမာကျခငး သ႔မဟတ ခန႔အပျခငး ျဖငလညးေကာငး၊ တခါတရ ဖယကဥခရေသာ

သ႔မဟတ အမားအကးစးပြားေဆာငရြကေနသည အပစမား အပါအ၀င အေရးပါသည လမႈအဖြ႔အစညးမား

မ ခန႔အပျခငးႏင ေပါငးစပ၍ ေသာလညးေကာငး ေရြးခယၾကသည။

International IDEA

ဥပမာအေနျဖင ကမ႐တြင ကၽြနးစသးစရျပး ကၽြနးစတစစလင ႏငငေရးပါတ ၃ ခမ ကယစားလယ

၈ ဥးကစျဖင စစေပါငး ကယစားလယ ၂၄ ဥး က ေစလႊတပါသည။ ဗဟအာဖရက သမၼတႏငငတြင

ႏငငေရး ေခါငးေဆာငေဟာငးမား၊ အကးစးပြားအတြက လႈပရားသည အပစမားမ ကယစားလယမားႏင

ဖယကဥခရသည အပစမား၏ ကယစားလယမားနငအတ ေဆာငရြကရန အဖြ႕ဝငမားက ႏငငေရး ပါတ

မားႏင ေတာလနေရးအပစမားမ ေရြးခယခန႔အပေသာသမား အဖြ႔၀ငအျဖစ ပါ၀ငၾကသည။ အာဖဂန

နစၥတနတြင သမၼတမ ခန႔အပေသာ ကယစားလယ ၅၀ ႏငအတပါဝငရန ရပရြာအပစငယမားမ ေခါငး

ေဆာငမား၊ အမးသမးႏင ဒကၡသညအပစမားမ ေခါငးေဆာငမားက ကယစားလယမားက ေရြးေကာကတင

ေျမာကခသည။ ယငးကယစားလယ အမားစမာ ယခငလကနကကငေခါငးေဆာငမားျဖစျပး ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ အစအမတြင ၎တ႔၏ ပါဝငမႈမာ အေရးပါလသည(Their 2010: 546)။ ရ၀မဒါႏင

ဂနယာတ႔တြငမ ခန႔အပမႈက ၿပငဘကႏငငေရး အငအားစမားက ျပလပသည။

တရား၀ငမႈက ေဆာငကဥးေပးသည ေရြးေကာကပြမား မရပါက ေခါငးေဆာငမားသေဘာတထား

သည အခကမားအတငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရန CMB မားက ပဋပကၡမ ထြကေပၚလာေသာ

ႏငငေရး အငအားစမားမ ညၫႊတမတစြာ ပါ၀ငမႈရေရးက ထညသြငးစဥးစားရပါမည။ ေခါငးေဆာငပငး၏

တရား၀ငမႈရျခငးႏင အာဏာရျခငးက ထညတြကမညဆလင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ပါဝငေစမႈ

ႏင ၎တ႔၏ မဆႏၵနယမ ျပညသမား ပါ၀ငမႈမားက ထညတြကရမညျဖစသည။

ေမာမနးထားသညအတငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြမည ကယစားလယမား ေရြးခယရာတြင

လထ၏ပါ၀ငမႈက႑မ အနညးငယအားေလာႏင ပါသည၊ ထ႔ေၾကာင လအမားစ၏ သေဘာတညခက

ရရသည နညးလမးအျဖစ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားက အသးျပရန စဥးစားႏငသည။ အာဖဂနနစၥတနတြငမ

ျပညသ႔ဆႏၵခယသည နညးလမးကအသးျပျခငးမရခပါ။ အာဖဂနနစၥတန၏အခ႕ေဒသမားတြင လကေတြ႕

အရ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ လပေဆာငရန မျဖစႏငျခငးေၾကာင အာဖဂနနစၥတန၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ေရးဆြျခငး သမငးေၾကာငးအရ Loya Jirga သည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားက သေဘာတအတညျပ

ႏငသညအာဏာရေလသည (၁၉၂၃ ႏင ၁၉၆၄ တြင လပေဆာငခသညနညးတ) (Their 2010: 536-40)။

ယခေနာကဆး ျဖစစဥ အမးအစားတြင ေရြးေကာကပြမားက လကရအပခပသအစးရ အလက

ကန႔သတဟန႔တားျပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနးစဥက ဥးေဆာငၾကသည။ အစးရ

ဥးေဆာငသည ျဖစစဥတြင အစးရမခန႔အပသည ေကာမရငမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမးက ေရးဆြ

ကာ အစးရထသ႔ ျပနလညတငျပျခငး သ႔မဟတ မၾကမးက အစးရကယတငက ေရးဆြျခငးတ႔ ျဖစေပၚႏငပါ

သည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးလပငနးစဥတြင တစဖကသတဆနျပး မၾကမးျပစျခငးမာလညး

အာဏာလက၀ယရေသာ တစစတစေယာက သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးတစခက ထနးခပျခငး ျဖစသည။ ဤ

လပငနးစဥသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပျပငေျပာငးလေရးကေတာငးဆၾကသည အေျခအေနတြင

ျဖစေပၚေလရျပး အာဏာရသမားမ ျပျပငေျပာငးလမႈက ျပညသလထ၏ ေတာငးဆခကႏင လအပခကက

တန႔ျပနမႈမရဘ သ႔မဟတ ျပညသလထ ပါ၀ငမႈမရဘ သ႔မဟတ အနညးငယပါ၀ငေစျခငး လပေဆာငၾက

သည။ သ႔မဟတ အာဏာျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျပး အပခပသအစးရမ ၎၏အာဏာက

ခငျမေစရန ျပလပသညအေျခအေနမးတြင ေပၚထြကလာႏငသည။

ဥပေဒမၾကမး ျပစသည လပငနး ျဖစစဥတြင ေရြးေကာကျခငးဆငရာ တရား၀ငမႈ မရသညအတြက

လပငနးစဥအမားစသည အမားျပညသ၏ေထာကခအတညျပမႈရေၾကာငး ျပသရန ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက

International IDEA

ျပလပၾကသည။ သ႔ေသာလညး ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားမာ လြတလပ၍ တရားမတမႈ ရေသာ အေျခအေနတြင

မရၾကပ လထႏင ႏငငေရး လြတလပခြငက ဖႏပျခငးႏင အၾကမးဖကရန ၿခမးေျခာကမႈတ႔ျဖင ဥပေဒမၾကမး

က အတညျပေလရသည။

CMB မားက ေရြးခယျခငးႏင ပဋပကၡအဆငဆင ေျပာငးလမႈတ႔အၾကား ဆကသြယမႈက တငးတာရန

ခကခပါသည။ ျဖစရပ ၃၇ ခလး၏ ထက၀ကေကာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနး

စဥတေလာကႏင တခါတရတြင လပငနးစဥအၿပးထပါ အၾကမးဖကပဋပကၡမား ဆကလကျဖစေပၚ ေနခ

သည။ ပဋပကၡျဖစျခငးမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥႏင တက႐ကဆကစပမႈ

ရမရ အဓကစဥးစား ရမညျဖစသည။ အခပအားျဖင

• ကယတငဖြ႕စညးသည ဥပေဒျပလႊတေတာက အသးျပသညျဖစစဥမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒအသစ အတညျပၿပးေနာက ပဋပကၡမားျပနလညစတငျခငး မရသညက ေတြ႕ရသည။

• ေရြးေကာကခ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညလာခ/အစညးအေ၀း သ႔မဟတ ကယတငဖြ႕စညး

သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာက အသးျပသည ျဖစစဥမားတြငမ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒသစ အတညျပၿပးေနာက အၾကမးဖကပဋပကၡ ျပနလညျဖစပြားသည ျဖစစဥႏင မျဖစပြား

သည ျဖစစဥတ႔က ခြျခားရမညျဖစသည။ ျဖစစဥ ၈ ခအနက ၄ ခ၌ (အသယးပးယား၊ နေပါ၊

ေတာငအာဖရကႏင အေရ႕တေမာ) ပဋပကၡ ျပနလည ျဖစပြားျခငး မရခပ ၄ ခ၌မ (ကေမာၻဒးယား၊

ကလဘယာ၊ အရတႏင ယဂနဒါ) ပဋပကၡ ျပနလည ျဖစပြားခသည။

• တက႐ကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကခမဟတေသာ CMB မား

သ႔မဟတ အသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဥပေဒျပ လႊတေတာက အသးျပသည ျဖစစဥ ၈ ခအနက

၅ ခတ႔တြင ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ တညေဆာကျခငး လပငနးစဥတေလာကႏင ျဖစစဥအလြန

ထပါ အၾကမးဖကပဋပကၡ ျဖစေပၚမႈမား ရခသည။

• အပခပသအစးရမ ဥးေဆာငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥ ၁၂ ခအနက

၇ ခတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥ တေလာကႏင ျဖစစဥအလြန

ထပါ အၾကမးဖကပဋပကၡ ျဖစေပၚမႈမား ရခသည။

ကယတငဖြ႕စညးေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာ အသးျပေသာ ျဖစစဥမားတြင ပဋပကၡ ျပနလညျဖစေပၚမႈ

မရသညက ေတြ႕ရေသာလညး လပငနးစဥအမးအစားႏင ပဋပကၡျပနလညျဖစေပၚျခငးတ႔အၾကား ကး

ေၾကာငးက ဆကစပမႈမရသညက ေတြ႕ရသည။ ျဖစႏငသညမာ တညဆအငစတကးရငးမားသည ဖြ႔စညး

ပအေျခခဥပေဒေရးဆြရနအတြက တရား၀ငမႈအလအေလာကရေနျပး အျခားေသာ ျဖစစဥမားထက ပဋပကၡ

ျဖစမႈ နညးပါးေနျခငးေၾကာင ျဖစႏငသည။ အျခားေသာ လပငနးစဥအမးအစားတြငမ CMB အမးအစား

တစခခက ေရြးခယျခငးႏင ပဋပကၡ ျပနလညျဖစေပၚႏငမႈအၾကား သသသာသာ ဆကစပမႈမရသညက

ေတြ႕ရသည။

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥမားသည အစးရအငစတကးရငးမားႏင လပထး

လပနညးမားအတြက စာေစာငတစခက ထတလပျခငးဆသညထက အမားႀကးပပါသည။ လမႈ အဖြ႔

အစညး၏ စႏႈနးတနဖးမားက ကယစားျပၿပး လထအာဏာက ေအာငျမငစြာထနးသမးႏငမည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒတစခက ေရးဆြႏငရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥ ဒဇငးပစသည

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပညသလထ၏ အခပအျခာအာဏာပငမႈအေပၚတြင ျမစဖားခသည အခငးအကငး

မးျဖစေအာင တညေဆာကပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အာဏာအရငးအျမစက ျပညသလထတြင အေျခချခငးအားျဖင ျပညသ

လထသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက လေလာကေသာ တရား၀ငမႈရသညဟ ျမငၾကၿပး ႏငငႏင လမႈအဖြ႔

အစညးဆငရာ အေျခခဥပေဒႏငအည ႏငငသားတ႔၏တာ၀နက ထမးရြကၾကမည ျဖစသည။ ႏငငသားမား

(သ႔မဟတ) ျပညသလထသည ေရြးေကာကပြမားတြင အျပည႔အ၀ မေပးျခငး သ႔မဟတ ကယကယျပန႔ျပန႔

ေဆြးေႏြးတငပငျခငး၊ သ႔မဟတ လမႈအသငးအ၀နးႏင ရပရြာကယစားျပ၍ပါ၀ငျခငး စသည နညးလမးမား

ျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥတြင ခတဆကပါ၀င ၾကပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခ

ဥပေဒေရးဆြျခငးျဖစစဥႏင ထြကေပၚလာသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏစခလး၏ တရား၀ငမႈရျခငး၊ လထ

အာဏာက ကယစားျပျခငးတ႔က ျဖစစဥတငးတြင အေထြေထြ လဥးေရ၏ တက႐ကပါ၀ငမႈ၊ ေခါငးေဆာင

မား၏ ကယစားျပပါ၀ငျခငးတ႔ျဖင အဓပၸာယသတမတ ဆးျဖတႏငပါသည။

ဤစာတမးတြင ဆနးစစေလလာထားေသာျဖစစဥမား၏ ေဖာျပခကအရေရြးေကာကပြမား သ႔မဟတ

ျပညသ႔ဆႏၵခယပြက အသးျပ၍ လထအသပါဝငခြငျပကာ အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးျဖစစဥႏင ထြကေပၚ

လာမည ဥပေဒမေဘာငက တရား၀ငမႈရေစရန ေဆာငရြကသည နညးလမးတ႔က သျမငလာရပါသည။

သ႔ေသာလညး တရား၀ငမႈ တညေဆာကရာတြင စနေခၚမႈမား၊ မတညသည နညးလမးအမးမး အသးျပမႈ

မား၊ လမညာမႈမားႏင ကြျပားခကမားစြာကလညး ေတြ႕ရပါသည။ အေရးႀကးဆး ေတြ႕ရခကတစခမာ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးျဖစစဥမားတြင လထအာဏာက ကယစားျပျခငးရသညဟ

ထငျမငမႈ သ႔မဟတ အမနတကယ ျဖစေပၚမႈသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးစမကနး၊ CMB မား၏

ပစႏင လပထးလပနညးတ႔ ေအာငျမငျခငးအတြက လြနစြာအေရးပါေၾကာငး ျဖစသည။

စာတမးပါ နမနာျဖစရပမားသည CMB တစခခက ေရြးခယရာတြင အမးအစား၊ အဖြ႕မားစြာ မရ

ေၾကာငးကလညး နားလညေစပါသည။ ေရြးခယမႈျဖစေပၚေစသည ဖြ႔စညးမႈဆငရာ အေၾကာငးရငးမားကမ

ေအာကပါအတငး ေတြ႔ႏငမညျဖစသည။

အၾကမးဖက ပဋပကၡဆကလကျဖစေပၚေနသည ေနရာမားတြင ရပပငးဆငရာ အေဆာကအဥႏင

အငစတကးရငးမား၏ စြမးရညႏစခလး ၿပလေနႏငၿပး ေရြးေကာကပြမားကငးပရန အႏရာယမားျခငး

International IDEA

သ႔မဟတ ကငးပရနမျဖစႏငျခငးမား ရႏငပါသည။ ထအေျခအေနတြင ေရြးေကာကခ သ႔မဟတ ကယတင

ဖြ႕စညးေသာ CMB မားထက တကရကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကခမဟတေသာ

CBM မား သ႔မဟတ အပခပသအစးရမ ဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားက ပမ၍ေတြ႔ရႏငပါသည။ ယခစာတမး

တြင ေလလာထားသည ျဖစရပမား၏ အဓကအစတအပငး တစရပမာ ပဋပကၡျဖစၿပး အၾကမးဖကပဋပကၡ

ၾကာရညစြာ ျဖစပြားေနသညႏငငမားတြင တကရကမဟတေသာ၊ တစစတတစပငး သ႔မဟတ ေရြးေကာက

ခမဟတေသာ CBM မား သ႔မဟတ အပခပသအစးရမ ဥးေဆာငသည ျဖစစဥမားကေတြ႔ရမႈ မားျပား

ပါသည။

ျဖစရပအမားစတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေနသည ကာလအေတာအတြငး ပဋပကၡမား ဆက

လက ျဖစေပၚေနခၿပး CMB မားအတြက ေရြးေကာကပြ ကငးပႏငသည အေျခအေနမေရာကရခင ဖြ႔စညးပ

အေျခခ ဥပေဒေရးဆြျခငး လပေဆာငသငမသင ေမးခြနးမား ထြကေပၚလာပါသည။ ေမးခြနးအတြက

အေျဖမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးသည ၿငမးခမးေရးျဖစစဥ၏ မရမျဖစ အစတအပငး တစရပ

လညး ျဖစသည၊ ထ႔ျပင ပဋပကၡအဆးတြင ရရရန ရညမနးထားသည ႏငငေရး သေဘာတညခက မားတြင

ဖြ႔စညးပ အသစေရးဆြမည အစအစဥဆငရာ သေဘာတညမႈလညး ပါ၀ငေလ ရပါသည။

ထ႔ေၾကာငပင ေရြးေကာကခ CMB တစခမျဖစပ (ဥပမာ- ျဖစစဥအတြက အခနအနညးငယပေပးကာ

ၾကားျဖတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ မေဘာငက အသးျပျခငး)၊ သ႔မဟတ ကယကယျပန႔ျပန႔ ကယ

စားျပမႈရေသာလညး တကရကေရြးေကာကခ မဟတေသာ CMB ႏင အေျခအေနအရ ျဖစႏငပါက လထ

ျဖင အဓပၸာယျပည၀စြာ တငပငေဆြးေႏြးျခငးတ႔ျဖင တရား၀ငေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တစခရရေစရန

စဥးစားရပါသည။

တညဆအငစတကးရငးမား ခငမာေကာငးမြနေနၿပး (အထးသျဖင ဥပေဒျပလႊတေတာ)၊ လကရ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ မေဘာငသည ျပျပငေျပာငးလရမညဟ သေဘာတထားေသာလညး တရား

၀ငမႈ အလအေလာက ရေနဆျဖစကာ ၎၏ကယပငစညးမဥးမားအတငး ျပျပငေျပာငးလႏငေသာ အေျခ

အေနမးတြင ေရြးေကာကပြအသစမား ျပလပျခငးသည ျဖစစဥက မတညၿငမေစျခငး/ တရားမ၀ငျခငး

ျဖစေပၚေစ ႏငသည။ ထအေျခအေနတြင ကယပငဖနတး ဥပေဒျပ လႊတေတာမားက အသးျပလာပါသည။

ယခင ေရြးေကာကပြမားက ႏငငေရးအခငးအကငးက မတညၿငမေစျခငး/ ပဋပကၡျဖစေပၚေစျခငး တ႔

ေပၚေပါကလာပါကလညး အထကပါပစက အသးျပရမည ျဖစသည။ ယခ အေျခအေနမားအားလးတြင

အေကာငးဆးေရြးခယမႈမာ တညဆဥပေဒျပလႊတေတာက CMB တစခအျဖစ အသးျပျခငးပင ျဖစသည။

နညးပညာအရ အထကပါ CMB မားသည Elster ၏ အဓပၸာယဖြငဆခကျဖစေသာ ကယတငဖြ႕စညး

သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပ လႊတေတာအမးအစား ျဖစေသာလညး ၎တ႔က ေရြးေကာကစဥ အခါက

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒၾကမး ေရးဆြခြငအာဏာက အပႏငးထားျခငးမရသညက မတသားရန အေရးႀကးပါ

သည။ ပဋပကၡသကေရာကမႈရသည အေျခအေနမးတြင ထအခြငအာဏာက ၿငမးခမးေရးစာခပ သ႔မဟတ

ႏငငေရး သေဘာတညခက တစခခကေပးျခငး ျဖစႏငသည၊ ဥပမာ - ဇငဘာေဘြ၏ ၿငမးခမးေရး သေဘာ

တညခကစာခပတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး ျဖစစဥအတြက အေသးစတေဖာျပခကက ထည

သြငးထားသည။

International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈတြင ပါ၀ငလပေဆာငေနသည ပဋပကၡ အဖြ႔အစညး

မားအၾကား အာဏာမေျခက နားလညျခငးျဖင CMB တစခခကေရြးခယရျခငး အေၾကာငးရငးက နားလည

မည ျဖစသည။ ယခစာတမးတြင အခငးအကငး သးမးက သးသပေလလာထားပါသည။ ပထမ အခငး

အကငးမာ တညဆအပခပသအစးရမ ၫႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားတြင အေပၚစးက အသာယထားသည၊

ထ႔ေၾကာင အငစတကးရငးမားႏငအတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငက ျပနလညသးသပျခငးတြင

ဥးေဆာငလစတ အျပညရေနပါသည။ ဒတယ အခငးအကငးတြငမ လကရႏငငေရး ဖြ႔စညးမႈျပငပမ

အငအားစမားက အေရးပါေသာ အေျခအေနကရရကာ CMB အသစတစခဖြ႔စညးရန သေဘာတညမႈ ရယ

ႏငသည။ တတယ အခငးအကငးတြင လကနကကငအပစမားက လကေလာခကတစခအျဖစ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ေျပာငးလျခငးက လပေဆာငရန လကရႏငငေရး ေခါငးေဆာငတစဥးမ လကချခငး

ျဖစသည၊ သ႔ေသာလညး ျဖစစဥက ထနးခပမႈမားစြာျဖငလပေဆာငၿပး တခါတရတြင အပခပသအစးရ

ဥးေဆာငသည ျဖစစဥျဖင လပေဆာငသည။ အထကပါ ျဖစရပမားမာ မားေသာအားျဖင ျပျပငေျပာငးလမႈ

အတြက ေတာငးဆခကမားက ကြယေပာကေစလ၍ လပေဆာငျခငးျဖစၿပး ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒသစ

သည ယခင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒထက ဒမကေရစနညးလမးကျခငး မရေခ။

အတတအေမြဆကခရမႈႏင သမငးေၾကာငးအစဥအလာက ေလလာျခငးျဖင ႏငငမား၏ ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာျဖစစဥ ဒဇငးတစခခက ေရြးခယရျခငး အေၾကာငးရငးက နားလညႏငၿပး ထသ႔

ေရြးခယမႈသည အျခားေသာ ေရြးခယစရာနညးလမးမားထက တရား၀ငမႈရျခငးက ပမ၍ အားေကာငးေစ

ပါသည။ အရငးဆး ဥပမာတစခမာ အာဖဂနနစၥတနရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အဖြ႔အစညး Loya

Jirga ျဖစၿပး ၁၉၆၄ ခႏစမစတငကာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးျဖစစဥအဆကဆက ပါ၀ငခသည

(Their 2010: 536-40)။

အထကပါ အခက ၄ ခကလးသည CMB ေရြးခယမႈအတြက အေၾကာငးရငးမား ျဖစသလ ထြကေပၚ

လာသည အကးရလဒမား အေပၚတြငလညး သကေရာကမႈ အနညးႏငအမားဆသလ ရေနပါသည။ CMB

ေရြးခယမႈ အေပၚတြင သာမက ျဖစစဥအေပၚတြငလညး သကေရာကမႈ ရေနပါသည။ ဥပမာအေနျဖင

သမငးေၾကာငး အစဥအလာအရ ရငးႏးကၽြမး၀ငမႈရေသာ အေလအကငမားက ေရြးေကာကပြဆငရာ

စညးမဥးမားတြင ထညသြငးထားျခငးျဖစသည (အသယးပးယား ရ FPTP)၊ သ႔မဟတ ျပညသ႔ဆႏၵ ခယပြ

မားက အသးျပျခငး (ဥပမာ- ၁၉၇၁ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ သေဘာတအတညျပၿပးေနာကပငး အဂစ

ျဖစရပ)။ အဓက အငအားစမားအၾကား အာဏာမေျခသညလညး ေရြးေကာကပြစနစႏင ေရြးေကာကပြ

ကငးပခန ေရြးခယမႈတ႔အေပၚ သကေရာကမႈ ရပါသည။

အထကပါ အခကမားကသာ CMB အမးအစား ေရြးခယမႈက ဆးျဖတေပးသညအရာမား မဟတ

ၾကပ ဆးျဖတခကမားက ေနာကကြယမ ေမာငးႏငေနသည အခကမားရေၾကာငးက မတသားထား သငပါ

သည။ CMB အမးအစားတစခခက ေရြးခယလကသညႏင ယခစာတမး အခနး (၄) ရ ထညသြငးစဥးစားခက

မားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးျဖစစဥႏင ထြကေပၚလာမည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအတြက

လြနစြာအေရးႀကးေသာ အခကမား ျဖစပါသည။

International IDEA

အခပအားျဖင ျဖစရပမားအားလးတ႔သည ထလြယရလြယ အေျခအေနႏင ပဋပကၡသကေရာကမႈ

ရေနသည ေဒသမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး ျဖစစဥမား၏ သးျခားလကၡဏာ ရေနမႈတ႔က

ေဖာျပလက ရပါသည။ ၎တ႔သည ပမနေရြးေကာကပြဆငရာ အခငးအကငးမရသည အေျခအေနတြင

တရား၀ငမႈရေအာင လပေဆာငရာ၌ ေတြ႕ၾကရသည အခကအခမားက ေဖာျပေနပါသည။ ထ႔ျပင ေရြး

ေကာကပြမား မျဖစႏငသည အေျခအေနမးတြင လအမား၏ သေဘာတေထာကခမႈ ရရေစႏငမည

နညးလမးႏင လပထးလပနညးမားစြာကလညး အသားေပးတငျပေပးထားပါသည။

International IDEA

Acemoglu, D. and Robinson, J. A., Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty (New York: Crown Publishing Group, 2012)

Ahram Online, ‘Egypt’s parliament choosing constituent assembly amid disagreements and protests’, 24 March 2012, <http://english.ahram.org.eg/ NewsContent/1/0/37562/Egypt/0/Egypts-parliament-choosing-constituentassembly-am.aspx>, accessed 9 Febru-ary 2018

Ainte, A., ‘Somalia: legitimacy of the provisional constitution´, Accord, 25 (2014), pp. 60–64, <https://www.c-r.org/downloads/Accord25_Somalia.pdf>, accessed 20 October 2018

Al Jazeera, ‘Egypt court orders dissolving of parliament’, 14 June 2012, <https:// www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/06/2012614124538532758.html>, accessed 12 May 2018

Arato, A., ‘Redeeming the still redeemable: post sovereign constitution making’, International Journal of Politics, Culture and Society, 22/4 (2009), pp. 427–43, <https://doi.org/10.1007/s10767-009-9070-z>

Aucoin, L. and Brandt, M., ‘East Timor’s constitutional passage to independence’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 245–74

J. Ballington (ed.), The Implementation of Quotas: African Experiences (Stockholm: Interna-tional IDEA, 2004), <https://www.idea.int/publications/catalogue/ implementation-quo-tas-african-experiences>, accessed 11 May 2018

Base de Datos Políticos de las Américas, ‘Colombia: Elecciones Legislativas de 1990 (Camara de Diputados)’ [Colombia: 1990 legislative elections (Chamber of Deputies)], Georgetown University and Organización de Estados Americanos, 1999, <http://pdba.georgetown.edu/Elecdata/Col/Elecamara90.html>, accessed 13 May 2018

Brandt, M., Cottrell, J., Ghai, Y. and Regan, A., Constitution-Making and Reform: Options for the Process (Geneva: Interpeace, 2011)

Brown, N., ‘Egypt officially declares what is and isn’t important’, New Republic, 9 July 2013, <https://newrepublic.com/article/113792/egypt-president-adlimansour-makes-constitutional-declaration>, accessed 12 May 2018

International IDEA

Brunet, A., and Helal, S.S., Seizing an Opportunity: Afghan Women and the Constitution Making Process, Rights and Democracy Mission Report (Montréal: International Centre for Human Rights and Democratic Development, 2003), <http://publications.gc.ca/collections/Collection/E84-15-2003E.pdf>, accessed 19 October 2018

Call, C. T., Why Peace Fails: The Causes and Prevention of Civil War Recurrence (Washington, DC: Georgetown University Press, 2012)

Ebrahim, H. and Miller, L. E., ‘Creating the birth certificate of a new South Africa’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 111–57

Electoral Institute for Sustainable Democracy in Africa (EISA), ‘Mozambique: women’s representation quotas’, African Democracy Encyclopaedia Project, March 2008, <https://www.eisa.org.za/wep/mozquotas.htm>, accessed 11 May 2018

—, ‘Angola: women’s representation quotas’, African Democracy Encyclopaedia Project, March 2009, <https://www.eisa.org.za/wep/angquotas.htm>, accessed 11 May 2018

Elkins, Z., Ginsburg, T. and Melton, J., The Endurance of National Constitutions (New York: Cambridge University Press, 2009)

Ellis, A., Electoral system design in the context of constitution-building, International IDEA Discussion Paper 4/2018, <https://www.idea.int/publications/catalogue/ electoral-system-design-context-constitution-building?lang=en>, accessed 26 October 2018

Elster, J., ‘Forces and mechanisms in the constitution-making process’, Duke Law Journal, 45 (1995), pp. 364–96, <https://doi.org/10.2307/1372906>

—, ‘Legislatures as constituent assemblies’, in R. W. Bauman and T. Kahana (eds), The Least Examined Branch: The Role of Legislatures in the Constitutional State (Cambridge: Cambridge University Press, 2009), pp. 181–97

European Parliament, Directorate-General for External Policies, ‘Note on the Main Elements of the Dayton Agreement for Bosnia and Herzegovina’, PolDep/KM, 28 September 2005, <http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/ documents/dv/afet_111005_0/afet_111005_004.pdf>, accessed 3 May 2018

Fox, D. T., Gallón-Giraldo, G. and Stetson, A., ‘Lessons of the Colombian constitutional reform of 1991: toward the securing of peace and reconciliation?’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 467–82

Ghai, Y., ‘The role of constituent assemblies in constitution making’, Unpublished paper commissioned by International IDEA, 2005, <http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/the_role_of_constituent_assemblies_-_final_yg_-_200606.pdf>, accessed 24 April 2018

International IDEA

Ginsburg, T., Elkins, Z. and Blount, J., ‘Does the process of constitution-making matter?’, Annual Review of Law and Social Science, 5 (2009), pp. 201–23, <https://doi.org/10.1146/annurev.lawsocsci.4.110707.172247>

Global Security, ‘Comoros—Politics’, [n.d.], <https://www.globalsecurity.org/ military/world/indian-ocean/cr-politics.htm>, accessed 13 May 2018

Gluck, J., ‘Constitution building in a policy vacuum: Libya and Yemen in 2014’ in International IDEA, Annual Review of Constitution-Building Processes: 2014 (Stockholm: International IDEA, 2015), <https://www.idea.int/publications/ catalogue/annual-review-constitution-building-processes-2014>, accessed 25 October 2018

Hariraksapitak, P. and Niyomyat, A., ‘Thai vote faces delay after lawmakers amend election law’, Reuters, 25 January 2018, <https://www.reuters.com/article/usthailand-politics/thai-vote-faces-delay-after-lawmakers-amend-election-lawidUSKBN1FE25Y>, accessed 13 May 2018

Hierman, B., Russia and Eurasia 2017–2018 (Lanham, MD: Rowman and Littlefield, 2018)

Human Rights Watch (HRW), ‘Chronology of Burma’s Constitutional Process’, [n.d.], <https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/ burma0508chronology.pdf>, accessed 31 January 2018

Loughlin, M. and Walker, N., The Paradox of Constitutionalism: Constituent Power and Constitutional Form (Oxford: Oxford University Press, 2007)

Mazo, E., ‘The upstream problem in constitutionalism’, Wake Forest Law Review, 50/4 (2015), pp. 795–842

Morrow, J., ‘Deconstituting Mesopotamia: cutting a deal on the regionalization of Iraq’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 563–98

Murray, C., ‘Kenya’s 2010 Constitution’, Neue Folger Band Jahrbuch des öffentlichen Rechts, 61 (2013), pp. 747–88

—,National Dialogues and Constitution Making (Berlin: Berghof Foundation, 2017), <https://www.berghof-foundation.org/fileadmin/redaktion/Publications/Other_Resources/NationalDialogue/NDH__Murray_ND___Constitutionmaking.pdf>, accessed 1 April 2018

Negretto, G. L., Making Constitutions: Presidents, Parties, and Institutional Choice in Latin America (New York: Cambridge University Press, 2013), <https://doi.org/10.1017/CBO9781139207836>

Negretto, G. L., ‘Democratic constitution-making bodies: the perils of a partisan convention’, International Journal of Comparative Law, 16/1 (2018), pp. 254–79, <https://doi.org/10.1093/icon/moy003>

International IDEA

O’Brien, J. C., ‘The Dayton Constitution of Bosnia and Herzegovina’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010, pp. 332–49)

Regassa, T., ‘The making and legitimacy of the Ethiopian constitution: towards bridging the gap between constitutional design and constitutional practice’, Afrika Focus, 23/1 (2010), pp. 85–118, <https://doi.org/10.21825/ af.v23i1.5038>

Reynolds, A., Reilly, B. and Ellis, A., Electoral System Design: The New International IDEA Handbook (Stockholm: International IDEA, 2005), <https:// www.idea.int/publications/catalogue/electoral-system-design-new-internationalidea-handbook>, accessed 25 October 2018

Sisk, T. D., International Mediation in Civil Wars: Bargaining with Bullets (London: Routledge, 2009)

Thailand, Kingdom of, Constitution of the Kingdom of Thailand (Interim Edition) B.E. 2549 (2006), <http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/ thailand_constitution_of_the_kingdom_of_thailand_2006-2007.pdf>, accessed 20 October 2018

Tamaru, N., and O’Reilly, M., How Women Influence Constitution Making after Conflict and Unrest, Inclusive Security Research Report, January 2018, <https://www.inclusivesecurity.org/wp-content/uploads/2018/02/How-WomenInfluence-Constitution-Making.pdf>, accessed 11 May 2018

Thier, J. A., ‘Big tent, small tent: the making of a constitution in Afghanistan’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 535–62

Tierney, S., Reflections on Referendums, International IDEA Discussion Paper 5/2018 (Stockholm: International IDEA, 2018), <https://www.idea.int/publications/ catalogue/reflections-referendums>, accessed 20 October 2018

Tripp, A. M., ‘The politics of constitution making in Uganda’, in L. E. Miller (ed.), Framing the State in Times of Transition (Washington, DC: United States Institute for Peace, 2010), pp. 158–75

Tushnet, M., ‘Constitution making: an introduction’, Texas Law Review, 91/7 (2013), pp. 1983–2013

Underwood, W., Bisarya, S. and Zulueta-Fülscher, K., Interactions between Elections and Constitution-Building Processes in Fragile and Conflict-affected States: Fourth Edinburgh Dialogue on Post-Conflict Constitution-Building, 2017 (Stockholm: International IDEA, 2018), <https://www.idea.int/publications/catalogue/ elections-constitution-building-processes-fragile-conflict-affected-states>, accessed 25 October 2018

Uppsala Conflict Data Program (UCDP), UCDP Conflict Encyclopedia, <http:// www.ucdp.uu.se>, accessed 9 August 2018

International IDEA

Vollan, K., ‘Group representation and the system of representation in the Constituent Assembly and future parliaments of Nepal’, International Journal on Minority and Group Rights, 18/3 (2011), pp. 343–68, <https://doi.org/10.1163/157181111X583323>

Widner, J. A., ‘Constitution drafting in post-conflict states symposium’, William and Mary Law Review, 49:4 (2008), pp. 1513–41

Zulueta-Fülscher, K., Interim Constitutions: Peacekeeping and Democracy-Building Tools, International IDEA Policy Paper No. 11 (Stockholm: International IDEA, 2015), <https://www.idea.int/publications/catalogue/interimconstitutions-peacekeeping-and-democracy-building-tools>, accessed 25 October 2018

International IDEA

ႏငငCMB

အမးအစား

CMB အရြယ အစား

ေရြးေကာကသညပစကား၊မ

(ဂနတာ) ခြတမးအျခားခြတမး

ကေမာၻဒယား

၁၉၉၃

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၁၂၀ PR စနစ မရ မရ

ကလဘယာ

၁၉၉၁

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၇၄ PR စနစ (ကယစားလယ

၇၀ ဥး) ႏင အစးရ

ခန႔အပခ (ကယစားလယ

၄ ဥး)

မရ မရ

အဂစ

၂၀၁၂*

ေရြးေကာကခ

လႊတေတာ

(တကရက

ေရြးေကာကခ

မဟတေသာ

ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒျပ

လႊတေတာ)

၄၉၈/၁၈၀ အေရာ/အၿပင စနစ -

(၁) ေအာကလႊတေတာ

- အမားစကယစားျပသ

၁၆၆ ဥး ႏင အခးက

ကယစားျပသ ၃၃၂ ဥး

(၂) အထကလႊတေတာ

- အမားစကယစားျပသ

၆၀ ဥး ႏင အခးက

ကယစားျပသ ၁၂၀ ဥး

မရ (သ႔ေသာလညး

ပါတတငးသည

စာရငးတငးတြင

အမးသမး တစဥး

ထညသြငးရသည)

အထကလႊတေတာ

ႏင ေအာက

လႊတေတာ၅၀%မာ

လယသမားႏင

အလပသမားမား

အတြကျဖစသည

အသယး

ပးယား*

၁၉၉၅

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၅၄၇ အမားစကယစားျပစနစ

FPTP

မရ မရ

အရတ

၂၀၀၅

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ/အသြင

ကးေျပာငးမႈဆငရာ

အမးသားညလာခ

၂၇၅ PR စနစ အမးသမး ၂၅%

ခြတမး

မရ

International IDEA

နေပါ

၂၀၁၅

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၆၀၁ အေရာ/အၿပငစနစ -

PRစနစမ ၃၃၅ ဥး ႏင

FPTP မ ၂၄၀ ဥး

ကယစားလယ

ဥးေရ စစေပါငး၏

အနညးဆး သးပ

တစပသည

အမးသမး

(ၾကားျဖတဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ

အခနး ၆၃(၅))

မရ

ေတာငအာဖရက

၁၉၉၇

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၄၀၀/၉၀ PR စနစ - (၁)

အမးသားညလာခမ

ကယစားလယ ၄၀၀ ဥး၊

(၂) အထကလႊတေတာမ

ကယစားလယ ၉၀ ဥး

မရ မရ

အေရ႕တေမာ

၂၀၀၂

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၈၈ အေရာစနစ - PRစနစမ

၇၅ ဥး ႏင FPTP မ ၁၃ ဥး

မရ မရ

ယဂနဒါ

၁၉၉၅

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၈၆ အမားစကယစားျပစနစ

(ကယစားလယ ၂၁၄ ဥး)

ႏင ခန႔အပခ ကယစား

လယ (၇၂ ဥး - ၎တြင

သမၼတမ ခန႔အပေသာ

၁၀ ဥး၊ အမးသား

ေတာလနေရးတပမ ၁၀၊

ကနသြယေရး အစညး

အရးမ ၂ ဥး၊ နငငေရး

ပါတေလးခမ ၂ ဥး၊

အျခား လမႈအပစ

အတြငးမ တကရကေရြး

ခယခ မဟတ/ခန႔အပခ

၄၂ ဥး ပါဝင)

အမးသမး

ကယစားလယ ၃၉

ဥး

ျပညနယရ

ေရြးေကာကပြ

အစညးအရးမ

ေရြးခယ

အမးသား

လငယေကာငစမ

ကယစားလယ ၂ ဥး၊

ယဂနဒါ မသနစြမး

အစညးအရးမ

ကယစားလယ ၁ ဥး

အနဂလာ

၂၀၁၀*

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၂၀+၃ PR စနစ မရ ျပညပသေရာက

ေနသမားအတြက

၃ ေနရာရ (လကရ

ခနထ မေရြးခယရ

ေသး)

အငဗရကစ

၂၀၁၆*

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၅၅ အမားစကယစားျပစနစ:

FPTP

မရ မရ

ကငညာ

၂၀၁၀*

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၀၈ အမားစကယစားျပစနစ:

FPTP

မရ မရ

International IDEA

ကဆဗ

၂၀၀၈*

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၁၀၀+၂၀ PR စနစ ခြတမး ၃၀% ရ လနညးစ လမးမား

အတြက ၂၀ ေနရာ

ရ

မဇမဘစ

၂၀၀၄

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၅၀ PR စနစ မရ မရ

ဆနေဂါ

၂၀၀၁*

ေရြးေကာကခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၁၄၀ အေရာ/အၿပင စနစ မရ မရ

ဇငဘာေဘြ

၂၀၁၃

ေရြးေကာကခ

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ

လႊတေတာ

၂၁၀ အမားစေဖာငေဆာင

စနစ: FPTP

မရ မရ

အာဖဂနနစၥတန

၂၀၀၄*

ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒဆငရာအဖြ႔

အစညး

Loya Jirga

(အမားစမာ မတ

ကြျပားေသာ

အပစမား အတြငးမ

ျဖစသည)

၅၀၁ သမၼတမ ခန႔အပသ ၅၀

ဥး (၂၅ဥး သည

အမးသမး) ႏင

တကရကမဟတေသာ

ေရြးေကာကခ ၄၅၁ ဥး

သမၼတမအမးသမး

၂၅ ဥးက ခန႔အပ၊

အမးသမးမားမ

အမးသမး ၆၄ ဥး

ေရြးေကာက၊

ပါကစၥတနႏင

အရန ဒကၡသည

ကယစားလယ

မားမ အဖြ႔၀င ၄၂

ဥး၏ ၁၅%က

ေရြးေကာက

ေရြးေကာကခ

ကယစားလယ

၂၄ဥးမာ ပါကစၥတန

ႏင အရနဒကၡသည

မားမ ျဖစသည။

ႏမကဒစ တငးရငး

သားမားမ ၉ ဥး၊

ခရငသးခမ

ေရႊ႕ေျပာငး အေျခခ

သမားက ၆ ဥး၊

ဟငဒႏင ဆစခ

တ႔မ ၃ ဥး

ဘရြနဒ

၂၀၀၅*

အသြငကးေျပာငးမႈ

ဆငရာ အမးသား

ညလာခ

၁၈၅ တစစတတစပငး

ေရြးေကာကခႏင

တစစတတစပငး

ခန႔အပခ: အမးသား

ညလာခမ အဖြ႕ဝင ၁၈၅

ဥး (ေရြးေကာကခ ၈၅ ဥး၊

Arusha ၿငမးခမးေရး

စာခပ လကမတေရးထး

ထားသည အဖြ႔မားမ

ခန႔အပသ ၁၀၀ ဥး၊) ႏင

အထကလႊတေတာမ

ခန႔အပသည အဖြ႔၀င ၅၄

ဥး

မရ သမၼတေဟာငးမား

အတြက အထက

လႊတေတာ တြင ၂

ေနရာ၊ သမၼတ

Buyoya အနားယ

ပါက သ႔အတြက ၁

ေနရာ၊ Twa

တငးရငးသား

အတြက ၃ ေနရာ၊

ခရင ၁၅ခ အတြက

ကနေနရာမား

ဗဟအာဖရက

သမၼတႏငင

၂၀၁၆*

အမးသား

အသြငကးေျပာငးမႈ

ေကာငစ

၁၃၅ ႏငငေရးပါတမား၏ ခန႔

အပသ/အဖြ႔၀င၊ ပနကန

သအဖြ႔၊ ၀နႀကးေဟာငး

ႏင လႊတေတာကယစား

လယေဟာငး၊ အရပဘက

အဖြ႔အစညးမား

မရ မရ

International IDEA

- ဆလသညမာ သမဂၢ

အဖြ႕မား၊လငယႏင

အမးသမး အဖြ႔မား၊

ဘာသာေရးအပစမား

ခဒ

၁၉၉၆

အသြငကး

ေျပာငးျခငးဆငရာ

ေကာငစခပ

၅၇ အမးသားညလာခ

ကယစားလယမားထမ

ေရြးေကာက

မရ မရ

ကမရ

၂၀၀၁

Tripartite

ေကာမရင

၇၂ ကၽြနးစသးစမ ကယစား

လယ ၂၄ ေနရာစ၊

(Grand comore,

Anjouan ႏင Moheli

ကၽြနးစမား)၊ ကၽြနးစတစစ

မ ႏငငေရး ပါတသးခမ

ကယစားလယ ၈ ေနရာ

မရ ကၽြနးစသးချဖစ

ေသာ Grand

Comore၊ Anjouan

ႏင Moheli တ႔မ

ကယစားလယ ၂၄

ေနရာ

ကြနဂ

၂၀၀၅*

အမးသား

အသြငကးေျပာငးမႈ

ေကာငစ

၇၅ အမးသား ျပနလည

သငျမတေရးႏင

ညညႊတေရး ဖရမမ

အဖြ႔ဝငမားက တကရက

မဟတဘ ေရြးေကာက

ေသာ (ကယစားလယ

၁၄၂၀ ဥး)

မရ မရ

ကြနဂ

ဒမကရကတစ

သမၼတ ႏငင

၂၀၀၆*

အထကလႊတေတာ

ႏင အမးသား

ညလာခ

(ေရြးေကာကခ

မဟတ)

၅၀၀+ ၁၂၀ အမးသားညလာခတြင

ကြနဂေဆြးေႏြးပြမားတြင

ပါဝငသည အဖြ႕မား၏

အဖြ႔၀င ၅၀၀ ပါ၀င။

အထကလႊတေတာတြငမ

အမးသား အာဏာခြေ၀မႈ

သေဘာတညခကတြင

ပါ၀ငသညအဖြ႔မား၏

အဖြ႔၀င ၁၂၀ ဥး

ပါ၀ငေသာ

မရ မရ

ဂန

၂၀၁၀*

အမးသား

အသြငကးေျပာငးမႈ

ေကာငစ

၁၅၅ အတကအခ ေခါငးေဆာင

ႏင (ခန႔အပခ)

၀နႀကးခပမ ခန႔အပ

မရ မရ

ရ၀မဒါ

၂၀၀၃*

အမးသား

အသြငကးေျပာငးမႈ

ေကာငစ

၇၄ ကယပငႏငငေရး

အငအားစ မားမ ခန႔အပ

(၁၉၉၃ Arusha

သေဘာတညခက အပဒ

၆၀ အရ)

မရ မရ

မတခက - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ျပငဆငရန ျပငပခန႔အပခ ေကာမရငမား၏ ပပးမႈရယေသာ CMB

မားက * ျဖငေဖာျပထားသည။

International IDEA

Kimana Zulueta-Fülscher သည ေအာကတဘာလ ၂၀၁၈ ခနစမစ၍ International IDEA ၏

အစအစဥမနေနဂာ ျဖစပါသည။ ယခငက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ လပငနးအစ

အစဥမား၏ အႀကးတနးအစအစဥအရာရ တစဥးလညးျဖစျပး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကျခငးႏင ႏငင

တညေဆာကျခငးအတြက နညးလမးကရယာတစရပအျဖစ ပဋပကၡလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကျခငးႏင ဒမကေရစက ပပးမႈေပးျခငးတ႔က လပေဆာငပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစ မ ၂၀၁၄ ခနစတြင

ဂာမနဖြ႔ၿဖးေရး အငစတးက German Development Institute (Deutsches Institut für

Entwicklungspolitik) တြင အႀကးတနးသေတသအျဖစ ေဆာငရြကခပါသည။ ထလြယရလြယ အေျခ

အေနမားတြင ႏငငေရးအသြငေျပာငးလျခငး နယပယ၌ ေလလာသေတသနျပၿပး စာအပစာတမးမား

ေရးသားခပါသည။ European Partnership for Democracy၊ Exclusive Analysis Ltd., ႏင Fundación

para las Relaciones Internacionales y el Diálogo Exterior တ႔တြငလညး တာ၀နထမးေဆာင

ခဖးပါသည။ ပါရဂဘြ႔လြန ပညာရငအျဖစ European Institute for Security Studies (၂၀၁၁ခႏစ)၊

Johns Hopkins University (၂၀၁၀ ျပညႏစ) ႏင Harvard University (၂၀၀၉ ခႏစ) တ႔တြင ေဆာင

ရြကခပါသည။ Universidad Autónoma de Madrid မ ၂၀၀၇ ခႏစတြင ႏငငေရးသပၸႏင ႏငငတကာ

ဆကဆေရး ဘာသာရပတ႔ျဖင ပါရဂဘြ႔ ရရခပါသည။

Sumit Bisarya သည International IDEA ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး ျဖစစဥ

ဆငရာ အစအစဥ ဥးေဆာငသျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး ျဖစစဥမားႏင ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ ဒဇငးပေဖာျခငးလပငနးနယပယမား၌ ပညာရပဆငရာ စာအပစာတမး ထတေဝျခငးက

ႀကးၾကပေနၿပး ကမာၻအႏ႔ရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး ျဖစစဥမားအတြက နညးပညာ

ေထာကကေပးျခငးကလညး လပေဆာငေနပါသည။ ယခငက International Development Law

Organization အတြက ကြငးဆငးလပငနးမားက စမခန႔ခြခသည။ Brown University မ အာရေၾကာ

ဆငရာသပၸ (neuroscience) ဘာသာရပျဖင BSc ဘြ႔ရရထားၿပး Columbia Law School တြင ဥပေဒဆငရာ

ပါရဂဘြ႕ ရရခပါသည။

International IDEA

ယခစာတမးက Edinburgh Dialogues on Post-Conflict Constitution Building (ပဋပကၡလြန ဖြ႔စ

ညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးဆငရာ အဒငဘာေဆြးေႏြးပြ၊ International IDEA၊ အဒငဘာရာ

တကသလ ႏငငေရးေျဖရငးခကမား သေတသနအစအစဥ (Political Settlements Research Programme

of the Global Justice Academy) ႏ႔င ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ေရးရာ အအငဘာရာ ဗဟဌာန (Edinburgh

Centre for Constitutional Law at the University of Edinburgh) တ႔မ ပးေပါငးစစဥျခငး ျဖစသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International

IDEA)သည ကမာၻတစလႊားတြင ေရရညတညတေသာ ဒမကေရစစနစ ေပၚထြနးေရးက အေထာကအပ

ေပးရန ရညမနးေဆာငရြကေနသည အစးရမားအၾကား ခတဆကေဆာငရြကေနေသာ အဖြ႔အစညးတစခ

ျဖစပါသည။ အလႊာအသးသးရ ဒမကရကတစ ႏငငေရး အငစတကးရငးမားႏင ျဖစစဥမား တညေဆာက

ရန အကာအကြယရရရနႏင အားေကာငးေစရန ေထာကပေပးလက ရပါသည။ International IDEA ၏

ေမာမနးခကမာ ဒမကေရစ ျဖစစဥမား၊ အငအားစမားႏင အငစတကးရငးမားသည အားလးပါ၀ငႏငၿပး

တာ၀နခယမႈလညးရကာ ေရရညတညတေသာဖြ႔ၿဖးမႈ ေဆာငကဥးေပးႏငသည ကမာၻတစခတညေဆာက

ရန ျဖစပါသည။

International IDEA သည ေရြးေကာကပြဆငရာ၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ၊

ႏင ႏငငေရးပါ၀ငခြငႏင ကယစားျပခြငလပငနးမားက အဓက သးပငးခြျခားလက ေဆာငရြကပါသည။

ကား-မ အခနးက႑ႏင လတငးအကး၀င ပါ၀ငခြငရျခငး၊ ပဋပကၡက အေလးထား ဂရျပျခငးႏင ေရရည

တညတေသာ ဖြ႔ၿဖးျခငးအေၾကာငးအရာမားက လပငနးနယပယအားလးတြင ထညသြငးလပေဆာငလက

ရပါသည။ International IDEA သည ႏငငတကာ ဒမကရကတစ အေလအကငေကာငးမားက ႏႈငးယဥ

ေလလာ၍ အသပညာေပးျခငး၊ ဒမကရတတစ အငအားစမားက ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလမႈစြမးရညႏင

နညးပညာဆငရာ ေထာကပေပးျခငး၊ ဒမကေရစႏင ဒမကေရစ တညေဆာကျခငးဆငရာ အေၾကာငးအရာ

မားတြင လအမားသရနားလည ေဆြးေႏြးႏငမည အခငးအကငး ျပငဆငေပးျခငး စသညတ႔က ျဖညဆညး

ေပးလက ရပါသည။

International IDEA သည စေတာဟမးၿမ႕တြင ရးစကၿပး အာဖရက၊ အာရ-ပစဖတ၊ လကတင

အေမရကႏင ကာေရဘယေဒသမားတြင ရးမားဖြငလစထားရပါသည။ International IDEA သည ကလ

သမဂၢတြင အၿမတမး ေလလာသႏင Eurepean Union ၏ အသအမတျပ အဖြ႔အစညးလညး ျဖစပါသည။

၀ကဘဆဒ - http://www.idea.int

International IDEA

The Global Justice Academy သည ပညာရပစ ကြနရကတစချဖစၿပး ကမာၻတရားစရငမႈ မားအား

သေတသနျပျခငး၊ သငၾကားျခငးႏင အသပညာေ၀မျခငးတ႔က ပပးေပးလကရပါသည။ အဒငဘာရာ

တကသလရ ပးေပါငးလပငနးမားႏင စငတာလပငနးမားတြင အေျခခ၍ ကယျပန႔ေစရနလပေဆာငလက

ရပါသည။ The Global Justice Academy သည အဓကအားျဖင ေအာကပါလပငနးမားက လပေဆာင

ေနပါသည။

• ကမာၻလးဆငရာ တရားမတမႈႏင စပလဥး၍ ပညာရပစ ဌာနတစခ ျဖစရန

• တရားမတေသာ ကမာၻႀကးျဖစေရးအတြက စတကးအေတြးအျမငမား ေဆြးေႏြးဖလယရာ ေနရာ

တစချဖစရန

• ေဒသတြငးႏင ကမာၻအႏ႔ တရားမတေရး လပငနးလပေဆာငေနသမားအၾကား ေဆြးေႏြးႏငမည

ဖရမ အဖြ႔အစညးတစချဖစရန

The Global Justice Academy သည တစသးပဂၢလ ပညာရင၊ ပညာေရးဌာနမားႏင ကြနရကမား

၎တ႔၏ ေလလာမႈကယျပန႔ေစရန ေဆြးေႏြးႏးေႏာမႈမားက ျဖညဆညးေပးလက ရပါသည။

အဓက ရညရြယခကမာ Global Justice Academy ၏ အဖြ႔၀ငမား သေတသနဆငရာ၊ သငၾကားျခငး

ႏင အသပညာေ၀မျခငးဆငရာ နယပယတ႔တြင ပမ၍သကၽြမးနားလညေစရန ျဖစသည။ ယခ လပေဆာငမႈ

ျဖင ကာလမၾကာမအတြငး ပးေပါငးသေတသနျပသည စမကနးမား၊ သငၾကားေရးဆငရာ အစအစဥသစ

မားႏင လထျဖငထေတြ႔ခတဆကျခငး ပစသစမား ေပၚထြကလာေစရန ေမာလငလက ရပါသည။

၀ကဘဆဒ - http://www.globaljusticeacademy.ed.ac.uk

အဒငဘာရာ တကသလရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အဒငဘာရာဌာနသည ျပညသ႔ ဥပေဒႏင

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ သအရဆငရာ သေတသနျပျခငးမားအတြက ဆခကတစခလညးျဖစကာ ၿဗတန

ႏင အျခားေသာေဒသမားရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈမားက ေလလာသးသပေနပါသည။

ဌာနတြင ျပညသ႔ဥပေဒ၊ EU ဥပေဒ၊ ႏငငတကာ ဥပေဒႏင ဥပေဒေရးရာသအရ စသညတ႔တြင

လပေဆာငေနသမားက အဖြ႔၀ငမားအျဖစ ပါ၀ငမႈရၾကသည။ အဓကထားျပလပေသာ သေတသနနယပယ

ေလးခမာ - ေရြးေကာကပြဆငရာ ဥပေဒႏင ျပညသ႔ဆႏၵခယျခငးဆငရာဥပေဒ၊ ဖကဒရယႏင ျပညနယစ

တငးျပညဆငရာ၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သအရႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက လကနာေသာ ၀ါဒ

စသညတ႔ ျဖစသည။

အဖြ႔၀ငမားသည ဖြ႔စညးပဆငရာဥပေဒ၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး၊ ၿငမးခမးေရး တည

ေဆာကျခငး၊ လ႔အခြငအေရးႏင သဘာ၀ပတ၀နးကင ဥပေဒ စသညနယပယတ႔၏ ေနာကဆး ျဖစေပၚတး

တကမႈမားအၾကား လပေဆာငလက ရသည။

၀ကဘဆဒ - http://www.centreforconstitutionallaw.ed.ac.uk/

ISBN: 978-91-7671-272-6 (print)

ISBN: 978-91-7671-273-3 (PDF)

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥမားသည ျငမးခမးေရးတညေဆာကျခငး ျဖစစဥ

နင နငငတညေဆာကေရး ျဖစစဥနစခစလးတြင အေရးပါအရာကေသာ အစတအပငးအျဖစ ပ၍ရျမငျခငး

ခလာရသည။ ပဋပကၡအလြန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥသည ျပညသ႕အာဏာ

နင အရငးအျမစမားက လကလမးမရရနငေရးအတြက ေဆြးေႏြးရာတြင လအပပါသည။ ရလဒအေနျဖင

ျဖစေပၚလာမည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ပ၍အမားပါဝငေသာ နငငျဖစေအာင လညပတေစနငမည

ျဖစပါသည။ လမႈေရး၊ နငငေရးနင စးပြားေရးဆငရာ အပစမားကလညး ပမတ႔ျပနေျဖရငးနငမညျဖစျပး

ျငမးခမးေရး ေရရညတညတမႈနင ပဋပကၡျဖစပြားမႈမ ကာကြယမႈတ႕က လပေဆာငနငမညျဖစသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက မညသက ေရးဆြသနညး။ ၎တ႔က မညသ႔ခန႔အပသနညး။ ျဖစစဥ

တစခလး တရားဝငမႈနင နငငေရးမေဘာငအသစ၏ အေႀကာငးအရာႏင ေအာငျမငမႈက တငးတာဆးျဖတ

သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးလပငနးစဥတြင အဆပါေမးခြနးမားသည စဥးစားရမည

အေရးပါေသာ ေမးခြနးမားျဖစသည။

ယခမဝါဒစာတမးသည ၁၉၉၁ ခႏစမ ၂၀၁၈ ခႏစအထ ပဋပကၡအလြန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကျခငး လပငနးစဥ ၃၇ ခတြင ေတြ႕ရသည CMB အမးအစားမားနင ၎အမးအစားမား

ေရြးခယပက ေလလာသးသပ ေဖာျပထားပါသည။ ထ႔အျပင ပဋပကၡအလြနအခငးအကငးမး၌ CMB အမး

အစားမား ေရြးခယမႈအႀကမအေရအတြကနင ပမကယျပန႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ လပငနးစဥနင

ဒဇငးပစမားသည ေရြးခယလကေသာ CMB အမးအစားအေပၚသကေရာကမႈ ရမရဆသည အခကက

လညး အဓကထား သးသပေလလာထားပါသည။

International IDEAစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - info@idea.int ဝဘဆဒ - ww.idea.int

International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာႏငင။ဖနးနပါတ - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄အးေမးလ - info-myanmar@idea.int my.constitution@idea.intဝဘဆဒ - ww.idea.int

ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးနငင၏ နငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊

ဖငလနနငင၊ ဆြဒငႏငငႏင လဇငဘာခနငင အစးရတ႔မ ေထာကပကညသည။