3/25/2009

1

ДОРНОТЫН УРАНЫ ОРДЫНДОРНОТЫН УРАНЫ ОРДЫН ГАРАЛ ҮҮСЛИЙН АСУУДАЛД

Г.ЖамсрандоржГ.Жамсрандорж“Хан Ресорсиз ХХК”“Хан Ресорсиз ХХК”

Монгол орны зүүн хойд хязгаар дахь ХойдЧойбалсангийн хүдрийн дүүрэгт оршдог Дорнодынхүдрийн зангилаа нь Хойт Чойбалсангийн дүүрэг буюуДорнодын галт уулын структурын хойд захад байрлахЧойбалсан-Ононгийн галт уулын бүсийн төв хэсгээрбайрлана (Зураг1) Энэ дүүрэг дэх голлох геологийнбайрлана (Зураг1). Энэ дүүрэг дэх голлох геологийнформаци бол хожуу юрагийн дорнодын зузаалаг хэмээх1000-1500 метр зузаан вулкан-тунамал серийнчулуулагууд юм. Дорнодын талбайн хэмжээндтогтоогдсон зүүн хойд, баруун хойд болон хойшоочиглэлийн хагралын систем нь хүдэр хянагч ба хүдэрагуулагч структурууд болно. Хэдийгээр ураны хүдэржилтагуулагч структурууд болно. Хэдийгээр ураны хүдэржилтдорнодын зузаалагт түгээмэл тархсан байдаг ч ураныүйлдвэрлэлийн ач холбогдолтой хуримтлал угзузаалагийн доод хэсэгт давхрага зүйн нэгэн зурвасханхэсэгт тохиолддог.

ОУАЭХА-ын мэдээгээр

3/25/2009

2

Хүдэржилт нь органик болон сульфидийн эрдсээр баяжсаннүх сүвтэй тунамал болон вулкан чулуулагийн горизонтодхамгийн өргөн тархсан байна. Хүдэржилтийн зарим нь ньхойшоо болон зүүн хойшоо чиглэлтэй хагралуудынтомоохон бүсүүдээр болон тэдгээрийн баруун хойшоочиглэлтэй хагралуудтай давхцсан хэсгүүдийн эгц налуучиглэлтэй хагралуудтай давхцсан хэсгүүдийн эгц налуууналтай ан цавуудаар хянагддаг. Дорнотын ордынхэмжээнд хүдрийн 16 биетийг илрүүлэн дор дурьдсанбиетүүдэд хайгуулын ажлыг хийжээ.

Дорнодын ордын хүдэр нь вулкан-тектоникийнструктурт үүссэн фтор-молибден-ураны формацийнгидротерьмаль гаралтай гэж Стрельцовын хүдрийнгидротерьмаль гаралтай гэж Стрельцовын хүдрийнзангилаатай адилтган Оросын геологичид үзсэн байна.Гэвч уг ордын хүдрийн биет бүрийг тусад нь авч үзвэл янзбүрийн гарал үүсэлтэй байж болзошгүйг энэ удаахаруулахыг цөөн жишээн дээр харуулахыг хичээлээ.

3/25/2009

3

2В биет

Бөсөлийн доор нь хайргажин, элсэн чулуу, зануужингийн нимгэнүелэл агуулсан карбонатлаг хөрзөн чулууны үе байрладаг.Бөсөл доорх энэхүү тунамал чулуулгийн үе нь гол төлөв нэлээдбутарч, гажсан, брекчлэгдсэн байна. Хөрзөнгийн үе ньхэмжээгээр янз бүр, хүдрийн биетийн өмнөд хэсэгт 10 метрорчим, харин суналаа дагаад хойд хэсэгт нэмэгдэн 25 метрээсилүү зузаан байдаг. Палеохөндийн өргөний хэмжээнд түүнийөргөн мөн янз бүр байгаа нь ажиглагддаг. Хөрзөнгийн доорнарийн үелсэн аргиллит, элсжин байрладаг. 2В хүдрийн биетийнөмнөд хэсэгт энэ үелэл палеохөндийн өргөний хэмжээндтасалдсан байдалтайгаар 15 метр хүртэл зузаантайгаарр р үр у ртархана. Хойд хэсэгтээ энэ үе нь 30 метр хүртэл өргөнтэй болжпалео буюу эртний хөндийн өргөний хэмжээнд ихэнхдээтасралтгүй үргэлжилдэг. Аргиллит, элсэнчулууны доорерөнхийдөө цулархаг миндалинт хүрэм ба дунд ширхэгтэйандезит байна. Суурийн гнейс ба гранитоид нь энэ талбайндавхрага зүйн иж бүрдлийн хамгийн доод хэсэгт байрлана.

Зураг 2. Хүдрийн 2В биет. Хайгуулын 179+50 шугамын зүсэлт

2В хүдрийн биетийн давхрага зүйн энгийн зүсэлтэд 2-4 метрийн хөрсний үеэр хучигдсан 100 хүртэл метрийн зузаантай риолитын лаавууд , түүний дор 50 м хүртэл зузаантай фельзитлэг бөсөл, дор нь 10-25 м зузаан уран агуулсан хөрзөн, аргиллит зэрэг найрлагатай тунамал чулуулагийн үе ажиглагдана.

3/25/2009

4

2В хүдрийн биетийн эрдэсжилт нь ихэнхдээ зануужин, элсжин, хайрга, хөрзөн зэрэг тунамал чулуулагт 60-180 метрийн гүнд тархана. Эдгээрийн дээд хэсэгт орших галт уулын лаав болон пирокластуудад уран агуулсан эрдэсжилтийн нимгэн давхрагууд хааяа тогтоогддог. Ураны эрдэсжилт нь тунамал чулуулагийн хэмжээнд гол төлөв карбонатлаг материалтай тасралттай нимгэн давхаргуудтай холбоотой байдаг боловч ихээхэн ан цавшил, цууралттай хурдсуудад шигтгээ маягаар мөн тохиолддог. Тунамал чулуулагийн хэмхдэсүүдэд ураны агуулга байхгүй, харин цементлэгч чулуулаг органик материалын хамт ураныг ихээр агуулна (Зураг 3,4,5). 2В хүдрийн биетийн ураны эрдсүүд нь ерөнхийдөө настуран болон коффинит байна. Бага хэмжээний молибденит, марказит, пирит, сфалерит, галенит, арсенопиритүүд д , р , р , ф р , , р р үүдэрдэсжсэн горизонтуудад тэмдэглэгдсэн. Агуулагч болон хүдэрт хувирал ажиглагдаагүй, хүдэр зөвхөн тунамал чулуулагийн барьцалдуулагч дотор тархсан, ураны агуулга жигд зэргээс үзэхэд хүдрийн 2В биетийг тунамал гарал үүсэлтэй гэж үзэж болохоор байгаа юм.

Бид энэ хүдрийн биетээс сорьц авч Техникийн их сургуулийн Геологи, газрын тосны сургуулийн хий шингэний ором судлах лабораторид АНУ-д үйлдвэрлэсэн Fluid inclusion system багажны туслажтайгаар цахирын оромон дээр доктор С.Дандараар судалгаа хийлгэж үзэхэд гидротермаль гарал

й й бүүсэлийн талаар нотолгоо өгөөгүй бөгөөд, харин инфильтрацийн буюу шүүрэлийн замаар уран хуримтлагдсан байж болох магадлалыг илүүд авч үзсэн байна. Уран агуулсан хөрзөн чулуулагийг шаварлаг занар уллаж байгаа нь ус нэвчимж муутай учраас шүүрэлтийн процессыг хязгаарлаж байсантай холбон тайлбарлаж ч болно.эдийгээр 2В биетийг гидротермаль гэж үзэх нэг хэсэг судлаачид байхад бас тунамал гарал үүслийнх гэх судлаачид ч бас байна. Харин бид инфильтрацийн бую шүүрэлийн гарал үүслийг илүүд үзэж дорх үндэслэлүүдийг дэвшүүлж байгаа юм.

3/25/2009

5

• Хүдрийн 2В биетийг шүүрэлийн гарал үүсэлтэй гэж үзэжбайгаа үндэслэлүүд:

1.Хүдэрт органик хольцын агуулга 4,8 хувь хүртэл өндөр,2 Х й й2. Хүдэр зөвхөн тунамал чулуулагийн давхаргад хэмдэсүүдийнхоорондох зайд тунамал чулуулагийн цемент доторхуримтлагдсан төдийгүй вулкан чулуулагийн ан цаваар ч тархсан байдаг,3. Хүдэр агуулагч чулуулаг түгээмэл хувиралд өртөөгүй,4. Ураны эрдсүүдийн дотор гипоген гаралтай уранофан зэрэгэрдсүүд тохиолддог мөн төмрийн болон марганцын ислүүдтүгээмэл тархсан,5. Хүдрийн биетийг шингэн нэвчүүлэхдээ муу шаварлаг хурдасболох аргиллитын зузаан үе улладаг,6. Кварц дотор зөвхөн шингэн ором тогтоогдсон бөгөөд тэр ньураны эрдэстэй ургалт үүсгэсэн

Зураг 3. Хүдрийн 2В биет. Хөрзөн чулулаг дахь ураны эрдэсжилт

3/25/2009

6

Зураг 4. Уран бүхий хөрзөнгийн ерөнхий байдал

Зураг 5. Хүдрийн 2В биетийн агуулагч чулуулаг. А- хөрзөн Б.В-Хөрзөн кернд

Зураг 6. Уран агуулагч чулуулагийн улболох аргиллит

3/25/2009

7

7-р хүдрийн биет

Энэ биет нь 1500 метр хүртэл зузаан вулканоген-тунамал хурдасдотор байрладаг. Биетэд давхрага зүйн ердийн зүсэлт хийхэд 2-4метрийн сэвсгэр хурдасны хучаас, түүний доор дунд ба хүчиллэгвулканитуудын урсацууд, мөн 400 метр хүртэл зузаантай байж болохтунамал чулуулгууд ба пирокластууд байв. Эдгээрийн доор 80 хүртэл

й й й б й б йметрийн зузаантай андезит-хүрэмийн үе байх бөгөөд түүний доодхэсэг нь 7-р хүдрийн биетийн ураны эрдэсжилтийн дийлэнхийгагуулдаг. Уг түвшингийн доор зузаан нь үл мэдэгдэх аргиллит,элсэнчулуу-хөрзөнгийн хурдас байрладаг (Зураг 9). Ураны эрдэсжилтхөндийн өргөний хэмжээнд тогтоогдсон бөгөөд суналын дагуу 400 метрхүртэл үргэлжилнэ. Андезит-хүрэм дотроо сферитлог ба том хэмхдэстбрекчийн доод горизонт, хавтан цул андезит-хүрэмийн дээд горизонтгэж хоёр ялгагдана. Эдгээрийн аль аль нь дунджаар 40 метрийнгэж хоёр ялгагдана. Эдгээрийн аль аль нь дунджаар 40 метрийнзузаантай. Доод горизонт нь сферитлог хүрэм ба дунд мөхлөгтэйандезитийн жигд биш хэмхдэсүүд, түүнчлэн ховроор гранитоидынхэмхдэсүүд (хэмжээгээрээ 15 мм-ээс 30 см хүртэл) агуулдгаарааонцлогтой. Хэмхэдсүүдэд ямар нэг хувирал хөгжөөгүй, ураны агуулгатогтоогдоогүй байна. Барьцалдуулагч материал нь голдуу чулуужсаннүүрслэг материал агуулсан кварц-карбонат байна.

• Дээд горизонт нь галт уулын нимгэн чулуулгуудын урсацууд агуулдгаараа онцлог бөгөөд тэдгээр нь хоорондоо нарийхан, тасралттай брекчийн бүсүүдээр тусгаарлагддаг. 7-р хүдрийн биетийн эрдэсжилт нь андезит-хүрэмийн формац болох доод горизонтыг бүрдүүлдэг брекчилэгдсэн андезит ба хүрэм дотор байрлана. Брекчилэгдсэн андезитийн дотор ураны эрдэсжилт

б бгол төлөв кварц-карбонатын барьцалдуулагч дотор илрэх(Зураг 10,11) бөгөөд мөн ихээхэн ан цавшиж цуурсан вулканчулуулагийн хавтангуудад болон хэмхдэсүүдэд шигтгээ маягаар тохиолддог. Хүдрийн 7-р биет 440-460 метрийн гүний хооронд тохиолдох хэвтээ хавтгай хэлбэртэй, өндөр агуулгатай ураны эрдэсжилттэй юм. Ураны эрдсүүд нь настуран,браннерит, коффинитоос ерөнхийдөө бүрддэг. Бага хэмжээний молибденит, марказит, пирит, сфалерит, галенит, арсенопиритүүд эрдэсжсэн горизонтод байгаа нь тэмдэглэгдсэн боловч хүдрийн биет түүний агуулагч чулуулагийн хэмжээнд чулуулагийн маш сул хувирал ажиглагддаг.Тухайлбал бага хэмийн гэх аргиллитжилт болон хлоритжилт хөгжжээ.

3/25/2009

8

• Геологи газрын тосны сургуулийн хий шингэн оромын лабораторидхийсэн судлагаагаар 7-р биетийн хүдэр дэхь хайлуур жоншны оромдахь хийн температур нь 92-112 хэм байгаа ба энэ үндсэн дээрэпитермаль уусмал гэх үндэстэй байна. Хүдрийн уранинитынталстууд, флюорит нь гидротермаль гаралтай гэж үзэх үндэстэй тул 7-руу ф р р р р ү ү у рбиетийн хүдэр нь бага хэмийн гидротермаль процессын нөлөөгөөрүүсчээ гэж Оросуудын үзэж байгааг хүлээн зөвшөөрч болох талтайбайна. Тэгвэл яагаад массив тексуртэй адил түвшин нөхцөлд байгаасферитлог андезитын дотор ураны хүдэржилт илрээгүй вэ. Массивчулуулаг руу шүүрэлийн уусмал нэвчих боломж муу байсан байж болохюм. 100 орчим хэмийн инфильтрацийн үүсэлтэй уран агуулсан уусмалнэвчсэн байвал яах вэ. Мөн уран агуулагч брекчийн улыг мөн ус үлнэвчүүлэгч шавралаг ямар ч хувиралд өртөөгүй нилээд зузаан нягтаргиллит уллаж байгаа зэрэг нь сонирхол татаж байгааг анхаарвалшүүрэлийн гарал үүслийн боломжийг нэмэгдүүлж байна.

Иймд бид энэ биетийн уран хуримтлалын процессыг гидротермаль-инфильтрацийн холимог гарал үүсэлтэй гэж дүгнэх боломжтой гэж үзэв. 7-р биетийн хүдрийн гарал үүслийг гидротермаль-инфильтрацийн гэж үзсэн үндэслэлүүд:1. Хүдрийг агуулагч чулуулаг нилэнхүйдээ хлоритжилт, аргиллитжилт, карбонатжилтын хувиралт өртсөн дэр агуулагч р , р у р р д р уучулуулаг маш их ан цавшсан,2. Хүдрийг шингэн үл нэвчүүлэгч дотроо эрдэсжилт агуулаагүй шаварлаг буюу аргиллитын зузаан үе улладаг.3. Хүдрийн эрдсүүд зөвхөн андезитын брекчийн цемент, маш бага хэмжээгээр том хэмхдэст хуримтлагддаг атал сферитлог андезитын дотор хүдэргүй,4 Хүдрийн эрдсүүдийг настуран (45%) бранерит (20%) коффинит4. Хүдрийн эрдсүүдийг настуран (45%) бранерит (20%), коффинит (25%) зэрэг ислийн болон усан ислийн эрдсүүд бага хэмжээгээр уран агуулсан титаны эрдсүүд бүрдүүлдэг,5. Хүдэрт органик бодис тогтоогдсон,6. Хүдрийн тектуур нь шигтгээлэг, судлархаг, толбот-шигтгээт, цемент маягийн бүтэцтэй, бие биенээ түрж үүсэх процесс (Зураг7,8) байнга ажиглагддаг,

3/25/2009

9

Зураг 7. Ураны ислийн гадарга дээрх нингиоитын бүрхэвч маягийн тархац, Өсгөлт 13000Х.

Зураг 8. Агуулагч чулууны хэмхдэсний гадарга дээрх ураны ислийн колломорф бүрхэвч. Өсгөлт 10000х.

3/25/2009

10

Зураг 9. Хүдрийн 7-р биетийн 168+50 шугамын дагуух зүсэлт

Зураг 10. Брекчи маягийн текстуртэй хүдэр

3/25/2009

11

Зураг 11. Хүдрийн 7-р биет. Брекчийн хүдэр

5-р хүдрийн биет

Хайгуулын хийсэн цорын ганц штокверк маягийн төрлийнхүдэртэй биет(Зураг 13, 14). Дорнотын ордын төв хэсэгттөвийн хагралын дагуух ан цавын бүсүүдэд хөгжсөн олонжижиг босоо биетүүдээс бүрдсэн нилээд нийлмэл бүтэцтэйбиет юм Босоо хагралын дагуу үүссэн харьцангуй баянбиет юм. Босоо хагралын дагуу үүссэн харьцангуй баянзаримдаа бүр 20 хүртэл хувийн агуулгатай хоорондоотусгаарлагдсан уран агуулсан хялгасан судланцаруудынбөөгнөрөлүүдээс тогтоно. Агуулагч чулуулаг нь риолит,түүний туфф.

Гидротермаль-инфильтрацийн гарал үүсэлтэй гэж үзсэнүндэслэлүүд:

1. Хүдэржилт зөвхөн хагарлын бүсийн суларсан цавыг дагажхөгжсөн

2. Хүдрийн эрдсүүд нь настуран, коффинит болон гипоген(уранофан, уранотил) байгаа,

3. Хүдэртэй хамт төмөр марганцын усан исэл байнга дагалддаг,

3/25/2009

12

4. Хүдрийн текстур нь толборхог, барьцальдуулагч болонбрекчи маягийн,р ,

5. Хүдрийн эрдсүүд нь пиритын шигтгээ агуулдаг, ургасанмаягаар хүрээлж үелсэн байдлаар тохиолддог (Зураг 12),

6. Ураны хоёрдогч эрдсүүд хүдрийн 5-р биетийн хувьд 20орчим хувийг бүрдүүлдэг,

7. Хүдэрт гидротермаль гэх хувирал бараг хөгжөөгүй, харинбага хэмийн гематитжилт, хлоритжилт,, карбонатжилт,аргиллитжилт, сул хөгжсөн,

7. Хий шингэний оромын судалгааны үр дүн

Зураг 12. Цахирын талст дээрх настураны ургалт. Өсгөлт 250Х.

3/25/2009

13

Зураг 13. Хүдрийн 5-р биетийн план-схем

Зураг 14 . Хүдрийн 5-р биет. Хайгуулын 161+50 шугамын зүсэлт

3/25/2009

14

Зураг 15. Хүдрийн 5-р биет. Штокверк маячгийн хүдэр

Зураг 16. Уран бүхий хялгасан судал

3/25/2009

15

Дорнотын ураны ордын биетүүд нь өөр өөр нөхцөлд үүссэннилээд хэдэн төрлийн гарал үүслийнх байж болох талаарнилээд хэдэн төрлийн гарал үүслийнх байж болох талааранхны төсөөллөө ийнхүү товчоор харуулахыг оролдлоо. Эндмаш олон асуудал нээлттэй цаашид судалж тодруулахшаардлагатай нь тодорхой юм. Ялангуяа хүдрийн уусмалынэх үүсгэврийн асуудал нилээд сонирхол татаж байгаа юм.

А д бАнхаарал тавьсанд баярлалаа.