Бороогийн алтны ордын нөөцийн тооцоо 2007 он

БОРОО ГОУЛД КОМПАНИ

СЕНТЕРРА ГОУЛД ИНК

БОРООГИЙН АЛТНЫ ҮНДСЭН

ОРДЫН ШИНЭЧЛЭН ТОГТООСОН

НӨӨЦ, БАЯЛАГИЙН

ТАЙЛАН

(Алтны нөөц 2007 оны 1-р сарын 1-ний байдлаар)

Зохиогчид:

2007 он

Улаанбаатар хот

ББООРРОООО ГГООУУЛЛДД ХХХХКК,, ССЕЕННТТЕЕРРРРАА ГГООУУЛЛДД ИИННКК..

ББооррооооггииййнн ААллттнныы ҮҮннддссээнн ООррддыынн ШШииннээччллээнн ТТооггттооооссоонн

ННөөөөцц ббаа ББааяяллааггииййнн ТТааййллаанн 1

АГУУЛГА

АГУУЛГА ................................................................................................................................. 1

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ ............................................................................................................ 3

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ .................................................................................................... 4

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ ............................................................................................... 5

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ ........................................................................................ 6

ХАВСРАЛТУУДЫН ЖАГСААЛТ ............................................................................................ 7

ХАВСРАЛТ ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ........................................................................................ 7

1. ОРШИЛ .......................................................................................................................... 9

2. ОРДЫН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ ..................................................................... 9

2.1 Газар зүйн байрлал................................................................................................... 9

2.2 Газрын эрх зүйн үндэслэл ...................................................................................... 10

2.3 Ордын судалгааны түүх ......................................................................................... 11

3. ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ ................................................................................................ 17

3.1 Дүүргийн геологийн тогтоц ................................................................................... 17

3.1.1 Тектоник ба Металлоген......................................................................................17

3.1.2 Давхарга зүй ........................................................................................................18

3.1.3 Маагмын чулуулаг...............................................................................................19

3.1.4 Гидротермаль Хувирал ........................................................................................21

3.1.5 Ашигт Малтмалын Орд, Илрэлүүд ......................................................................21

3.1.6 Геофизикийн гажилууд ба хүдрийн биетийн хамаарал........................................22

3.2 Ордын геологийн тогтоц ба структур ................................................................... 23

3.2.1 Геологийн тогтоц ................................................................................................23

3.2.2 Бороогийн ордын тектоникийн хөгжил ...............................................................24

3.2.3 Хувирал ба Эрдэсжилт ........................................................................................27

4. XАЙГУУЛЫН АЖЛЫН АРГАЧЛАЛ БА ГҮЙЦЭТГЭСЭН АЖЛЫН ХЭМЖЭЭ ........ 38

4.1 Өрөмдлөгийн ажил ................................................................................................. 38

4.1.1 Төлөвлөлт ............................................................................................................38

4.1.2 Алмазан өрөмдлөг ...............................................................................................39

4.1.3 Хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөг (RC) ..............................................................40

4.1.4 Өрөмдлөгийн ажлын үр дүн боловсруулалт ........................................................41

4.2 Топо-геодезийн ажил .............................................................................................. 42

4.3 Дээжлэлтийн Аргачлал .......................................................................................... 42

4.4 Сорьцын шинжилгээ .............................................................................................. 44

4.4.1 Сорьц боловсруулалт, лабораторийн шинжилгээ ................................................44




4.4.2 Бороогийн чанарын хяналт, баталгаажуулалт......................................................45

4.4.3 Лабораторийн чанарын хяналт, баталгаажуулалт ................................................46

4.5 Мэдээлэлийн Баримтжуулалт................................................................................ 46

5. ОРДЫН ХҮДЭРИЙН НАЙРЛАГА, ТЕХНОЛОГЫН ШИНЖ ЧАНАР ....................... 48

5.1 Хүдрийн биетийн мэдээлэл .................................................................................... 48

5.2 Эрдэслэг бүрэлдэхүүн, найрлага ............................................................................ 49

5.3 Хүдрийн структур текстур ..................................................................................... 52

5.4 Агуулга түүний өөрчлөлтийн шалтгаан ............................................................... 53

5.5 Исэлдэлийн бүсийн ангилал .................................................................................. 54

5.6 Хүдрийн технологийн шинж чанар ....................................................................... 56

6. ОРДЫН ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ.................................................................... 56

7. ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО .................................................................................... 60

7.1 НӨӨЦИЙН ТООЦООГ ҮНЭЛСЭН АРГА, АРГАЧЛАЛ .................................... 60

7.1.1 Полигоны Аргачлал.............................................................................................60

7.1.2 Эзэлхүүний Аргаар Тооцоолох Аргачлал ............................................................62

7.1.3 Агуулгыг Интерполяц Хийх Аргачлал ................................................................65

7.2 БОРООГИЙН ОРД ДЭЭРХ НӨӨЦИЙН ТООЦООНЫ ХӨГЖИЛ .................... 82

7.2.1 Монгол-Германы Хамтарсан Экспедицийн нөөцийн тооцоо ...............................82

7.2.2 Бороо Гоулд Компаны нөөцийн тооцоо ...............................................................82

7.2.2.1 Ерөнхий Зүйл ................................................................................................................................... 82

7.2.2.2 Нөөц ба Баялгийн Блок Моделаар тооцсон үнэлгээ .............................................................. 84

7.2.2.3 Нөөцийн Үнэлгээ ............................................................................................................................ 91

7.2.3 Нөөцийн тооцоонуудын харьцуулалт ..................................................................97

8. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН УУЛ ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ .............................. 98

Геологийн Хэсэг............................................................................................................... 100

9. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН АШИГЛАЛТАД БЭЛТГЭГДСЭН БАЙДАЛ........ 104

10. БАЙГАЛ ОРЧНЫ ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ...................................................... 105

Нуруулдан Уусгах Төсөлийн байгаль орчныг хамгаалахад ......................................... 106

арга хэмжээнүүд............................................................................................................... 106

Уусгалтын процессийн бүх тоног төхөөрөмжийг цементэн талбайд суурилуулна.11.

ДҮГНЭЛТ БА

ЗӨВЛӨМЖ 107

11. ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖ........................................................................................... 108




ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 2.1-1 Ордын байршлын зураг ................................................................................10

Зураг 2.2-1 Ашиглалтын лицензүүд ба Уурхайн байршлын зураг ..................................11

Зураг 2.3-1 Монгол-Германы хамтарсан геологийн экспедицийн өрмийн цооногууд ба нөөцийн блокууд ..........................................................................................12

Зураг 2.3-2 1982-2003 онуудын хооронд өрөмдсөн цооногууд болон AGR-ын төлөвлөсөн Уурхайн загварын зураг ............................................................15

Зураг 2.3-3 Бороогийн Ордын хэмжээнд хийгдсэн нийт өрөмдлөг (2007 оны 11 сарын 1-ний байдлаар) ...............................................................................................16

Зураг 3.1-1 Хойд Хэнтийн Алтны Бүс (К.Клуер ба бусад., 2002) ....................................17

Зураг 3.1-2 Бороогийн Районы Геологийн Зураг (А.Кампе ба бусад., 1967) ...................19

Зураг 3.2-1 Хүдэржилтийн өмнөх атираат-тохоост деформацийн тойм загвар (а), түүний илэрсэн байдал, Уурхай 5 (б)........................................................................25

Зураг 3.2-2 Деформац 2-ын тойм загвар (а) ба хүдрийн зузаан, агуулгын харьцааны зураг (б)........................................................................................................26

Зураг 3.2-3 Деформац 3-ын тойм загвар (a) ба түүний дүүргийн хэмжээнд харуулсан зураг (б)........................................................................................................27

Зураг 3.2-4 Ордын хувиралын тойм зураг.......................................................................34

Зураг 3.2-5 Ордын эрдэсжилтийн төрлийг харуулсан зураг............................................36

Зураг 7.1-1 Полигоны дүрслэл ........................................................................................60

Зураг 7.1-2 Симпсоны дүрэм ..........................................................................................63

Зураг 7.1-3 3D биет болон GEMS шивээс .......................................................................64

Зураг 7.1-4 Туршилтат Вариограм ..................................................................................67

Зураг 7.1-5 Бороо, 2-р бүсийн Туршилтат болон Моделчилсан Корелограм ..................69

Зураг 7.1-6 Урвуу зайн аргачлалаар Блокын утгыг тооцох .............................................70

Зураг 7.1-7 Заагч Кригингийн Хуримлагдсан Муруй (Sinclair ба Blackwell-ын, 2002)....78

Зураг 7.1-8 Хамгийн сайн хийгдсэн харьцуулалт (Sinclair ба Blackwell-ын, 2002)..........82

Зураг 7.2-10 Ил Уурхайн зураг төслийг оновчтой болгох дүн шинжилгээ .......................93




ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 2.2.-1 БГК-ны Бороогийн ордыг ашиглахад эзэмшиж байгаа ашиглалтын лицензуудын жагсаалт .................................................................................10

Хүснэгт 2.3-1 Бороогийн орд дээр 1997-2003 онуудад БГК, AGR, CGM компаниудын гүйцэтгэсэн өрөмдлөгийн ажлын хэмжээ .....................................................14

Хүснэгт 3.2.-1 Ar-Ar насаар тодорхойлсон хувирлын эрдэсжилтын нас ..............................33

Хүснэгт 5.4.-1 Алтны агуулгын ангилал ..............................................................................53

Хүснэгт 5.4.-2 Алтны болон сульфидын агуулгын өөрчлөлт ...............................................53

Хүснэгт 7.1-1 Зайн урвуу арагчлалаар бодогдсон агуулга, зай болон жигнэсэн тооцоо......70

Хүснэгт 7.2.-10 Бороогийн үндсэн ордын 2007 оны нөөц болон баялгийн хэмжээ ................83

Хүснэгт 7.2.-11 Бороогийн уурхайн 2006 ба 2007 онуудын нөөцийн харьцаа .......................84

Хүснэгт 7.2.-12 Нягтыг тодорхойлсон дээжүүдийг исэлдийн байдал ....................................87

Хүснэгт 7.2.-13 Вариографын үзүүлэлтүүд ...........................................................................88

Хүснэгт 7.2-13 Бороо Блок Модель, Ил уурхайн загварыг оновчтой загварчлахад...............94

хэрэглэсэн эдийн засгийн үзүүлэлтүүд .....................................................................................94

Хүснэгт 7.2-14 Бороогийн ордын нөөц (нөөцийн ангиллаар болон боловсруулалтын аргаар) .....................................................................................................................95




ГЭРЭЛ ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Гэрэл Зураг 3.2-1 Ил Уурхай-5, баруун хана. Хараа группын хурдас, түүний үелэл ................23

Гэрэл Зураг 3.2-1 Бага эрчимжилттэй хлорит-эпидот-серицит (пропилит )-д хувирсан биотиттэй гранит. 2-р ил уурхайн 1050м түвшин. ........................................28

Гэрэл зураг 3.2-2 Серицит-кварцын хувиралд автсан алевролит, Ил уурхай-5-н 1180 м-н мөрөгцөг ......................................................................................................30

Гэрэл Зураг 3.2-3 Бага-дунд зэргийн эрчимжилттэй альбит-серицит-карбонат-сульфидын хувиралд орсон биотиттэй боржин ...............................................................30

Гэрэл зураг 3.2-4 Пиллик хувиралд орсон гранит, Ил уурхай-3, 1065 түвшингийн мөрөгцөг. .31

Гэрэл зураг 3.2-5 Калийн хээрийн жоншжих хувиралд орсон гранит......................................32

Гэрэл Зураг 4.1-1 Алмазан өрөмдлөг ........................................................................................39

Гэрэл Зураг 4.1-2 Хийн цохилтот эргэлтэт өрөмдлөг, UDR650 ................................................41

Гэрэл Зураг 4.3-1 Алмазан өрөмдлөгын чөмөг (a) ба түүнээс авсан сорьц (б) ..........................43

Гэрэл Зураг 4.3-2 Эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгын дээж (a) ба түүнээс авсан сорьц (б) ............43

Гэрэл Зураг 5.2-1 Арсенопиритын судланцар бүхий хувирсан боржин, Уурхай 3 ...................50

Гэрэл Зураг 5.2-2 Кварцын судланцараар зүсэгдсэн, сульфиджсан элсэн чулуу .......................51

Гэрэл Зураг 5.2-3 Чөлөөт алттай кварцын судал.......................................................................52

Гэрэл Зураг 5.5-1 Бүрэн исэлдэж, хүчтэй хувирсан элсэнчулуу (ил уурхай-3. Цооног BRD060 9.90-10.0) ......................................................................................................55

Гэрэл Зураг 5.5-2 Хэсэгчлэн исэлдсэн хүдэр ( цооног BRD63 ил уурхай-3) ............................55




ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ




ХАВСРАЛТУУДЫН ЖАГСААЛТ

Хавсралт Дэвтэр 2 Анхдагч баримт материалын жагсаалт



Хавсралт Дэвтэр 5 Бороогийн ордын петрографийн судалгааны тайлан

Хавсралт Дэвтэр 6 Бороогийн алтны уурхайн хүдрийн гравитацийн баяжмалын

минералогийн судалгаа

Хавсралт Дэвтэр 7 Бороогийн ордын хүдрийг баяжуулах металлургийн туршилтын

тайлан

ХАВСРАЛТ ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Хавсралт Зураг 1 Ордын геологийн зураг. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 2 Ордын гидрогеологийн зураг. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 3 Ордын геохимийн хоёрдогч сарнилын сорьцлолтын үр дүнгийн зураг.

Алт. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 4 Ордын геохимийн хоёрдогч сарнилын сорьцлолтын үр дүнгийн зураг.

Хүнцэл. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 5 Ордын баримт материалын зураг. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 6 Ордын соронзон хайгуулын гажлын зураг.

Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 7 Ордын албадмал туйлшралын цахилгаан дамжуулах чадварын

гажлын зураг. Масштаб 1:10 000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 8 Ордын албадмал туйлшралын цахилгаан эсэргүүцлийн гажлын зураг.

Mасштаб 1:10000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 9 Ордын нөөцийн тооцооны дэвсгэр зураг.

Масштаб 1:2000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 10 Хамтарсан экспедицийн тайлангийн нөөцийн блокын дэвсгэр зураг.

Mасштаб 1:2000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 11 Хүдрийн Агуулга/ зузааны харьцаагаар хийгдсэн зураг Масштаб 1:1000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 12 Ордын дагуу зүсэлт Масштаб 1:1000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 13 Зүсэлт 400540-402300. (нөөцийн блок модель ба ордын исэлдэлийн

бүс ). Масштаб 1:1000 93 ширхэг

Хавсралт Зураг 14 Зүсэлт 400540-402300. (Литологи ба хувирал).





Хавсралт Зураг 15 Зүсэлт 400540-402300 (Хүдрийн баяжигдах чанар ба алтны агуулга

г/т). Масштаб 1:1000 6 ширхэг

Хавсралт Зураг 16 Зүсэлт 1-26 харьцуулсан (Литологи ба алтны агуулга г/т).


Хавсралт Зураг 17 Хүнцэлийн агуулагаар хийгдсэн ордын дагуу зүсэлт

Масштаб 1: 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 18 Ил уурхай-3 ын 1080 түвшингийн геологи исэлдэлийн зураг

Масштаб 1: 1000 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 19 Ил уурхай-3 ын 1080 түвшингийн хувиралын зураг


Хавсралт Зураг 20 Ил уурхай-5 ын 1160 түвшингийн геологи исэлдэлийн зураг


Хавсралт Зураг 21 Ил уурхай-5 ын 1160 түвшингийн хувирал ба структурын зураг


Хавсралт Зураг 22 Ордын баяжигдах чанарын зураг Масштаб 1: 1 ширхэг

Хавсралт Зураг 24









1. ОРШИЛ

Бороогийн алтны үндсэн ордын ашиглалт нь 2003 оны 12 сараас эхлээд одоогоор

4 дэх жилдээ явагдаж байна. 2006 оны сүүл 2007 оны эхээр ордын ядуу агуулагатай

хүдрийг ашиглах төсөл яригдаж эхэлсэн юм. Дэлхийн зах зээл дээр алтны үнэ

тогтвортой байгаа, уурхайн ашиглалт эхлээд нэлээд хугацаа болж боловсон хүчин,

эдийн засгийн хувьд тогтворжсон зэрэг нь энэ ядуу агуулагатай хүдрийг

боловсруулахад таатай нөхцөл болсон. Бага агуулагатай хүдрийг нуруулдан

баяжуулах энэ төсөл нь 0.2-0.8 г/т ны хоорондох агуулагаар тооцсон хүдэрийн нөөц

дээр тулгаарлаж байгаа билээ. Хэдийгээр 2003 оноос хойш Бороогийн орд дээр хэд

хэдэн удаа ашиглатын хайгуулын үр дүнгээр нөөц бодолт хийгдэж явсан боловч улсын

ЭБ Зөвлөлд байгаа албан бүртгэл нь 1992 оны Монгол-Германы хамтарсан

экспедицийн 0.8 г/т ны захын агуулагаар бодсон балансын нөөц байдаг юм.

Тийм учраас бага агуулагатай хүдрийн нөөцийн тооцоог нэмж оруулж балансын

нөөц болгон бүртгүүлэх, ашиглалт эхэлсэн нөөц баялаг болон бусад нөөцийг

тайлагнаж Бороогийн алтны ордын нэгдсэн нөөц баялагын тооцоог албан байдлаар

бүртгүүлэх зорилгоор энэ тайлан бичигдлээ. Мөн 1992 оны нөөцийн тооцоотой хийсэн

харьцуулалт , 1997-2003 онуудад хийгдсэн геологи хайгуулын судалгааны тайланг

маш товч байдлаар, 2003-2006 оны ашиглалтын хайгуулын аргачлал нөөц бодолтын

материалыг тайланд дэлгэрэнгүй байдлаар оруулав.

Тайланд тусад нь Gemcom програмын тухай, нөөц бодолтын аргачлал,

дээжлэлтийн шинжилгээний хяналтын тайлан бусад мэдээлэлийг хавсралт бичвэр

байдлаар оруулж өгөв.

2. ОРДЫН ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

2.1 Газар зүйн байрлал

Бороогийн алтны орд нь Улаанбаатар хотоос баруун хойш 135 километрт

Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сумын нутагт оршдог ба Улаанбаатар-Иркутскийн авто

замаас 8км зайд дэд бүтэц нэлээд сайн хөгжсөн районд байрладаг (Зураг 2.1-1).




Зураг 2.1-1 Ордын байршлын зураг

Уурхайн эзэмшил газар нь төвийн эрчим хүчний системийн 110 кВт шугамд

холбогдсон ба ундны болон үйлдвэрлэлийн цэвэр усны хэрэглээг Бороо голын

хөндийн дагуу орших гүний худгуудаас авч хангадаг. Уурхайн ажилчдын байрлах

орон байр, агуулах, засварын цех, албан газар, эмнэлэг гэх мэт уурхайн үйл ажиллагаа

явуулахад хэрэгцээтэй бүх зүйлээр хангагдсан.

2.2 Газрын эрх зүйн үндэслэл

Бороо Гоулд компаны (БГК) эзэмшиж буй ашиглалтын лицензүүдийн товч

мэдээллийг доорх хүснэгтэд үзүүллээ.

Хүснэгт 2.2.-1 БГК-ны Бороогийн ордыг ашиглахад эзэмшиж байгаа ашиглалтын

лицензуудын жагсаалт

д/д Ашиглалтын

лицензийн нэр

Засаг

захиргааны

хамаарал

Лицензийн

дугаар Хэмжээ (га)

1 Их Даширын жалга Баянгол 147А 58.8 2 Бороо Баянгол, Мандал 198А 1407

3 Их Дашир Баянгол 238А 140 4 Ар хөндий Баянгол, Мандал 724А 90

5 Бороо Баянгол 1960А 571 6 Нэргүй хөндий-1 Баянгол 1961А 1.3

7 Бороо Баянгол, Мандал 1970А 562 8 Баянгол Баянгол 6963А 25

9 Чандагат уул Мандал 7170А 13.6 10 Бороо гол Мандал 6964А 345

11 Их дашир Мандал 11761А 79




12 Нэргүй хөндий-2 Баянгол 10770А 20 13 Нарийн хөндий Баянгол, Мандал 7461А 2308

14 Нэргүй хөндий-1 Баянгол 10771А 3

Зураг 2.2-1 Ашиглалтын лицензүүд ба Уурхайн байршлын зураг

2.3 Ордын судалгааны түүх

Бороогийн алтны ордыг 1910-аад оны үед Монголор нийгэмлэг олж илрүүлэн

1920-иод он хүртэл ашиглаж байсан бөгөөд, 1943-1955 онуудад Дотоод яамны цагдан

хорих газар ашиглалт явуулж байжээ. 1965-1969 онуудад явуулсан эрэл-зураглалын

ажлын үр дүнд орд нь нөөц болон талбайн хувьд үлэмж нэмэгдэж хэтийн төлөвтэй

болох нь тодорхой болсон байна. Тиймээс 1982 оноос эхлэн Монгол Германы

хамтарсан геологийн экспедиц (МГХГЭ) хайгуулын ажлыг явуулж түүний үр дүнд

алтны хүдрийн биет алтны эрдэсжилт хувиралын бүсэд орших хэвтэш хэлбэрийн

томоохон биет үүсгэж байгааг тогтоожээ.




Зураг 2.3-1 Монгол-Германы хамтарсан геологийн экспедицийн өрмийн цооногууд ба нөөцийн блокууд




МГХГЭ-ийн хайгуулын ажлын хүрээнд 38,917.7 т.м баганат өрөмдлөг, 5,415,3

т.м цохилт өрөмдлөг, 1,550 т.м шурф нэвтрэлт, 7 333 т.м суваг нэвтрэлт, 418.8 т.м

босоо уулын малталт, 433.2 т.м хэвтээ уулын малталт хийгджээ. Мөн хайгуулын

ажлын явцад үндсэн ордын орчимд алтны шороон ордыг нээж илрүүлсэн байна.

Хайгуулын уулын малталтуудаас технологийн дээжлэлтийг хийж металлургын

туршилтыг ЗХУ ын Эрхүү хотын ИРГИРЕДМЕТ институтын оролцоотойгоор Чита

мужийн “Балейзолото” үйлдвэрт явуулсан байна (Г.Дорж ба бусад, 1989 [1]). Эдгээр

ажлуудаар ордын нөөцийн тооцоог Зураг 2.3-1-д үзүүлсэн нөөцийн блокуудаар

гүйцэтгэж 1992 онд улсын нөөцөд бүртгүүлж, ордыг ашиглах техник-эдийн засгийн

үндэслэл (ТЭЗҮ)-ийг боловсруулан бэлдсэн байна.

1992 онд Моррисон-Кнудсон Эксплорэйшн компани Бороогийн ордын алтны

хүдэржилтийг баталгаажуулах зорилгоор хорь гаран цооног өрөмдөн тус ордын

нөөцийн талаар судалгаа хийсэн байна.

1996 оны 7-р сард Алтай Трэйдинг компани Бороогийн ордын ашиглалтын

лицензийг эзэмшиж уг лицензийг 1997 оны 6-р сард БГК-д шилжүүлэсэн. БГК нь

Алтай Трэйдинг болон Асиа Майнинг Инвестмэнт Корпораци хэмээх Английн

компанийн хооронд Бороогийн алтны ордыг хамтран эзэмшихээр байгуулагдсан

байна. Ингэснээр 1997 онд Бороо Гоулд компани байгуулагдаж Рэсолют Лимитэдийн

салбар болох Эй-Жи-Р Лимитэд компанитай хамтран бага хэмжээний өрөмдлөгийн

ажлыг эхлүүлэн хйисэн.

1997-1999 оны хооронд Эй-Жи-Р (AGR) компани нь 13,532.8 тм бүхий 199

цооног өрөмдөж энэ ажлын хүрээнд ордын нөөцийн тооцоог хийж, зургаан тусдаа ил

уурхайгаар олборлох техник эдийн засгийн урьдчилсан тооцоо, үнэлгээ хийгджээ

(Зураг 2.3-2).

2002 оноос Бороо Гоулд компани нь Камеко Гоулд (одоогийн Cентерра Гоулд)

компаны мэдэлд шилжсэн бөгөөд түүний монгол дахь салбар Сентерра Гоулд

Монголиа Компани (CGM) AGR-ын төлөвлөсөн 205 цооног бүхий 13,567.0 тм

өрөмдлөгийн ажил гүйцэтгэсэн.

2002-2003 онуудад СGM компани нь хүдрийн биетийн үргэлжлэлийг төлөвлөсөн

ил уурхайгаас гадна нарийвчлан судлах, мөн геофизикийн аномалуудыг шалгах

зорилгоор нэмэлт цооногуудыг өрөмдсөн. Үүний зэрэгцээ нийт талбайн хэмжээнд

нарийвчилсан зураглал, геохими, геофизикийн ажлууд, суваг малталтыг гүйцэтгэсэн.




Эдгээр мэдээллүүдийг үндэслэн БГК нь ордын хэмжээнд нөөцийн үнэлгээг хийж,

ТЭЗҮ-г боловсруулан Бороогийн уурхайн ашиглалтыг эхлүүлсэн байна.

2003-2007 онуудад БГК нь тогтоогдсон нөөцийг баталгаажуулах, орд орчмын

талбайн хүдэргүйжилтийг тогтоох, нөөц өсгөх зорилгоор ашиглалтын хайгуулыг

гүйцэтгэсэн (Зураг 2.3-3).

Хүснэгт 2.3-1 Бороогийн орд дээр 1997-2003 онуудад БГК, AGR, CGM компаниудын гүйцэтгэсэн өрөмдлөгийн ажлын хэмжээ

Он Компани Өрөмдсөн

т/м Цооногын

тоо Өрөмдсөн цооногын дугаар

1992-1994

Моррисон-Кнудсон Гоулд. (Говь дриллинг)

Мэдээлэл байхгүй

19 Нөөц бодолтонд

хэрэглэгдээгүй

1997 БГК 735.4 9 Нөөц бодолтонд

хэрэглэгдээгүй

1999 AGR 1,852.4 28 MDD 01-11, MDD 15-13

1999 AGR (Говь дриллинг, Кан-Азиa)

10,945.0 162 MRC 01-022, MRC 024-159

2002 CGM, AGR (Mейжер дриллинг)

10,097.0 177 MRC 196-372

2002 CGM (Mейжер дриллинг) 1,953.0 16 BX-13-28

2003 CGM, (Кан-Азиa) 1,517 12 BX-46-56, 60

2003-2007

БГК (Mейжер дриллинг, Фалкон дриллинг)

83848,5 862 BRC-01-1065, BDD-70-84

BRD16-69

Нийт 110948,8 1266




Зураг 2.3-2 1982-2003 онуудын хооронд өрөмдсөн цооногууд болон AGR-ын

төлөвлөсөн Уурхайн загварын зураг




Зураг 2.3-3 Бороогийн Ордын хэмжээнд хийгдсэн нийт өрөмдлөг (2007 оны 11 сарын 1-ний байдлаар)




3. ГЕОЛОГИЙН ТОГТОЦ

3.1 Дүүргийн геологийн тогтоц

3.1.1 Тектоник ба Металлоген

Бороогийн ордын талбай нь террейний ангиллаар (Г.Бадарч ба бусад, 2002) арын

нумын бассейн болох Хараа террейнд (Хараа голын бүс) хамаарагдах ба Хараа

террейн нь металлогений дүүрэгчлэлээр Хойт Хэнтийн алтны металлогений бүсийн

Бороо- Зуун модны хүдрийн дүүрэгт оршино. Хойд Хэнтийн бүс нь өмнөд, зүүн өмнөд

талаараа Ерөө голын хагарлын бүс (Сүжигтэйн), баруун хойд, баруун талаар Баян

голын гүний хагарлаар тус тус тусгаарлагдана.

Зураг 3.1-1 Хойд Хэнтийн Алтны Бүс (К.Клуер ба бусад., 2002)




Бороо-Зуун модны хүдрийн дүүрэгт Цагаан чулуутын, Нарийн хөндийн, Бороо

голын гэх томоохон хагаралууд тэмдэглэгдсэн байдаг. Эдгээр хагаралтай

перпендукиляр голдуу ЗХ чиглэлтэй хагарал бутрал, гидротермаль хувиралын бүс,

кварцын судалууд үүссэн байдаг.Үүнтэй холбоотойгоор хүдрийн дүүргийн хэмжээнд

дэх алтны орд илрэлүүдийн гарал үүслийг холбож тайлбарладаг.

3.1.2 Давхарга зүй

Дүүргийн давхарга зүйг Хараагийн группын хувирмал тунамал чулуулаг,

палеоген, неоген ба дөрөвдөгчийн аллюв пролюв, делювийн сэвсгэр хурдсууд

бүрдүүлнэ.

Хараа группын доод зузаалаг болох Ширгүү формац (Є2-О1šr)-ийн хурдас нь

Цагаан чулуутын хөндийгөөс Ил уурхай 5 ба 6 ын хэмжээнд бүхэлд нь, Ил уурхай 3

ын баруун захаар Чанадагатай уул хүртэл хойш сунаж тогтсон. Чулуулаг нь голчлон

зүүн хойш чиглэлтэйгээр сунаж тогтох ба унал нь баруун хойш болон зүүн урагшаа

босоодуу 60-80 хэмийн уналтай байх бөгөөд дотроо элсжин ба алевролитын үеүд нь

бичил атираанд орсон байна.

Кайнозойн сэвсгэр хурдасыг Бороогийн Орд буюу Нарийн, Цагаан чулуут, Их

Даширын хөндийн хэмжээнд буй сэвсгэр хурдсыг литологийн хөгжил, байрлах

нөхцөл, алт агуулсан байдал, насаар нь палеоген? неогены улаан өнгийн хурдас ба

дөрөвдэгчийн хурдас гэж өмнөх судлаачид ялгасан байдаг.

Аллохтоны улаан өнгийн хурдас нь Их Даширийн шороон ордыг агуулагч гол

хурдас бөгөөд зөвхөн эртний хөндийг дүүргэж ул чулуулаг дээр байрлах ба улаан,

хүрэн улаан, шар саарал өнгийн шавранцараар дүүргэгдсэн янз бүрийн орц хэмжээтэй

хэмхдэс материалаас тогтоно.

Дөрөвдөгчийн хурдас нь ордын талбайд өргөн тархсан бөгөөд зузаан нь 2-15м-

ын хооронд хэлбэлзэнэ. Эдгээр хурдас нь янз бүрийн гаралтай элс, элсэнцэр,

шавранцар ховроор шавранцараар дүүргэгдсэн муу, дунд мөлгөржсөн хайрга

хайрганцараас тогтоно. Үүнээс зөвхөн хэмхдэслэг хурдас нь алтны хуримтлалыг

агуулсан байдаг.




Зураг 3.1-2 Бороогийн Районы Геологийн Зураг (А.Кампе ба бусад., 1967)

3.1.3 Маагмын чулуулаг

Дүүргийн хэмжээнд дунд-хожуу ордовикийн настай Бороо голын бүрдэл,

мезозойн настай судал дайкын бүрдэл тархсан байна.




Дунд-хожуу ордовикийн Бороо гол бүрдлийн (О2-3b) гүний чулуулаг нь Сайрын

амнаас Бороо 4 хүртэл, Их Даширийн хөндийгөөс Бороо голын хөндий хүртэл тархах

ба уг бүрдэл нь шохойлог шүлтлэг найрлагатай бөгөөд 2 фазтай. Нэгдүгээр фаз нь

габбро, габбродиорит ба диоритоос тогтоно; харин хоёрдугаар фазыг порфир маягийн

бүтэцтэй боржиндиорит, боржингийн биетүүд бүрдүүлнэ. Үүнээс сүүлчийн фаз болох

шүлтлэгдүү найрлагатай боржин, лейкоборжинг салгаж Их Даширын бүрдэл гэж

ялгасан байдаг.

Нэгдүгээр фазыг (δ1О2-3b) жижиг-дунд ширхэгтэй, пироксен-эвэр хуурмагт

диорит, цахирт диорит, бүрдүүлнэ. Эдгээр чулуулаг нь зөвхөн ил уурхай 6 дээр Хараа

группын алевролит-элсжинт хурдас дотор хойноос урагш уртрагын дагуу чиглэлтэй

сил маягийн биет үүсгэж тогтсон байдаг . Энэ диоритын биет нь соронзон хайгуулын

зураглалаар бага утгаар маш тод илэрдэг.

Хоёрдугаар фазыг (γ2 О2-3b) цайвар ягаан өнгийн меланократ төлөв бүхий том

ба дунд ширхэгт, биотитот, шигтгээлэг болон лейкократ жижиг, дунд ширхэгт

боржингууд бүрдүүлдэг. Хоёрдугаар фазын боржинлогууд нь нэгдүгээр фазын

чулуулгийг бодвол Хараа группын тунамал чулуулгийг хувиргаж, гадаад заагтаа

эвэржиж цахиуржсан байхаас гадна Хараа группын тунамал чулуулгийн янз бүрийн

хэмжээтэй үлдэцүүдийг агуулж геологийн тогтоцыг нийлмэл болгоно. Судлын сери

нь аплит, гранит-порфир, риолит-порфир, пегматит ба кварцын судлуудаас тогтоно.

Боржин нь дунд, дунд-том мөхлөгтэй, гипидоморф, боржинлог заримдаа

лепидобластик, катакластик структуртай, цул болон гнейслэг текстуртай. Бороо голын

бүрдэлийн боржингийн биотитод K-Ar –ны аргаар тодорхойлсон радиологийн нас нь

450–520 сая жил (Кампе нар, 1968 он) гэж тодорхойлсон байна.

Мезозойн интрузив. Бороо-Зуунмодны хүдрийн зангилааны хэмжээнд тархсан

түрүү мезозойн интрүзивүүд нь жижгээс дунд зэрэг хэмжээтэй боржиндиорит,

боржингийн штокууд байдаг ба суурилагаас дунд найрлагатай дэл судлуудаас

бүрдэнэ. Энэ интрүзивийн тархалт нь ЗХ болон БХ чиглэлтэй томоохон хагарлуудаар

хянагддаг. Суурилагаас дундлаг найрлагатай дэл судлууд нь зөвхөн алтны хүдрийн

талбайнуудын хэмжээнд болон түрүү палеозойн боржин, мөн Хараа группын терриген

хурдас дотор тархсан байдаг. Тэд нь габбро?, лампрофир, болон микродиоритоос

тогтдог. Эдгээр дэл судлууд түрүү мезозойн настай болохыг K-Ar-ны аргаар биотитод

радиологийн насыг тодорхойлж 230 -210 сая жил (Кампе нар, 1968 он) гэж тогтоожээ.




3.1.4 Гидротермаль Хувирал

Талбайн хэмжээнд цахиуржих, сулавтар хлоритжих, серицитжих, хагарлын бүс

дагаж брекчилэгдэх, цахиуржих, лимонитжих, ховроор боржиндоо грейзенжих г.м.

гидротермаль хувирлууд зонхилж ажиглагдана. Хараагийн хурдас нь боржинтэй

хиллэх хэсгээрээ янз бүрийн хэмжээтэй ксенолит үлдэцүүд үүсгэх бөгөөд хил заагийн

хувиралд бага зэрэг орж роговикжсон (биотиткордиериттот роговик) байдаг. Хараа

группын чулуулгууд нь хил заагийн хувирлуудыг эс тооцвол метаморфизмийн ногоон

занарын фацийн эхний үе шатны хувирал болох филлитийн фазад автсан байна.

3.1.5 Ашигт Малтмалын Орд, Илрэлүүд

Ордын талбайн хэмжээнд Бороогийн ордоос гадна алтны үндсэн орд нэг, алтны

үндсэн илрэл хоёр, алтны эрдэсжсэн цэг хоёр, алтны шороон орд хоёр, шороон илрэл

нэг тогтоогдсон байна (Зураг 3.1-2).

Цагаан чулуутын алтны үндсэн орд нь Цагаан чулуутын хөндийд байрлах ба

Ширгүү формацийн ногоовтор саарал өнгийн, занаржсан, карбонатлаг элсэн чулуун

дотор зүүн хойш сунасан бараг босоодуу байрлалтай 0.5-2.5 м хүртэл зузаантай

кварцын судалд агуулагдана. Нөөц нь 1,300 кг?, агуулага нь 200 г/т хүртэл хүрэх ба

1960-иад оны үед ашиглаж байсан бөгөөд 2002 оноос дахин ашиглалт эхэлж одоогоор

ашиглалт нь дуусах шатандаа орж байна.

Бороо-8 илрэл нь Их Даширийн хөндийд Бороогийн ордоос зүүн тийш 1.5 км

зайд Бороо бүрдэлийн боржин дотор БХ унасан 0.2-0.4 м зузаантай кварцын судал,

судланцар бүхий 2.0 м хүртэл зузаантай цахиуржиж, серицитжиж, исэлдсэн хувирлын

бүстэй холбоотой үүсжээ.

Бороо-4 Уг илрэл нь Хөхөөтийн хагарлын бүсийн үргэлжлэл дээр Бороогийн

ордоос (Ил уурхай 2-оос) хойш 1.5 км зайд Бороо бүрдэлийн боржин дотор БХ

сунасан 0.2-0.4 м зузаантай кварцын судал, судланцар бүхий 10-15 м хүртэл зузаантай

пропилитжиж, серицитжиж, исэлдсэн хувирлын бүсэд агуулагдана. Энэ илрэл нь

агуулга ба зузаан нь бага учир хэтийн төлөвтэй болж чаддаггүй байна.

Бороо-1 нь Сайрын аманд орших бөгөөд Бороо бүрдэлийн боржин, Хараа

группын хурдасанд орших БХ сунасан, ЗХ 45-50 градусаар унасан, 3-5 метрийн

зузаантай, дотроо 0.5-0.8 метрийн зузаантай кварцын судалтай, серицитжиж,




цахиуржсан хувирлын бүсэд агуулагдана. Биетийн уналын дагуу мөрдөж өрөмдсөн

хайгуулын цооногоос харахад хувиралын бүс нь салаалж сарниж эхэлдэг.

Их Даширын шороон орд нь алттай 5 давхаргаас тогтоно. Алт агуулсан доод

гурван давхрагууд нь эртний хөндийг дүүргэж тогтсон палеоген-неогены үеийн улаан

өнгийн хурдасны “ул суурь”-ийн давхрагад хуримтлагдсан, харин дээд хоёр давхрага

нь плейстоцены эхэн үеийн лёсс маягийн хурдасны “дунд давхарга”-д хуримтлагджээ.

1994-2002 оны хоорондох ашиглалтаар 768 кг алт олборлосон бөгөөд түүнээс хойш

2005-2006 онд хийгдсэн нэмэлт хайгуулаар В+С зэргээр 2,132.9 кг, Р1 зэргээр алтны

нөөцийг 946.5кг гэж шинэчлэн тогтоосон.

Нэргүйн хөндийн шороон орд нь Их Дашир, Цагаан чулуутын хөндийн хооронд

үүссэн өлгүү хөндийд орших бөгөөд МГХГЭ-ийн хайгуулаар С+Р1 зэргээр алтны

нөөцийг 700 кг гэж тооцсон байна.

3.1.6 Геофизикийн гажилууд ба хүдрийн биетийн хамаарал

Бороогийн алтны ордын хэмжээнд албадмал туйлшралын аргаар цахилгаан

хайгуулын судалгаа болон соронзон хайгуул ажлууд хийгдсэн.

Дээр дурдсан геофизикийн хайгуулын ажлын үр дүнгийн зургуудаас ажиглахад

хүдэр агуулагч хувиралын бүс нь геофизикийн өндөр ба нам гажилаар тод илэрдэг.

Энэ нь ялангуяа цахилгаан хайгуулын албадмал туйлшралын аргаар хийгдсэн

материал дээр албадмал туйшралын өндөр утга нь (6-8 mv/v) Бороогийн хүдрийн биет

буюу ил уурхайнуудтай давхцаж харагддаг (Хавсралт зураг 7).

Харин соронзон хайгуулын зургаас харахад геофизикийн жигд үргэлжлэх гажил

тод ялгарахгүй мэт ажиглагдах боловч, соронзонгийн бага утга нь (58975-58990

gamma) ордын хүдрийн биет буюу хувиралын бүстэй давхцаж илэрдэг. Энэ нь

гидротермаль хувиралд автаж чулуулагт агуулагдаж байсан төмөрлөг эрдэс хувиран

устсанаас соронзон чанараа алдсантай холбоотой гэж тайлбарладаг (Хавсралт зураг 6).

Бороогийн орд орчмын геофизикийн судалгааны материалаас харахад дээр

дурьдсан аргачлалууд нь Бороо–Зуун Модны хүдрийн дүүрэгт Бороогийн төрлийн орд

эрж хайх геофизикийн шалгуур болох нь харагдаж байна.




3.2 Ордын геологийн тогтоц ба структур

3.2.1 Геологийн тогтоц

Ил уурхай 2 ба 3 дээр алтны хүдэржилт нь голлож Бороо бүрдэлийн боржин,

монцоборжин, боржиндиорит мөн боржин дотор орших хараа группын элсэнчулууны

ксенолит үлдэцүүдэд агуулагдана. Боржин чулуулгийн Хараа группын метатунамал

чулуулгийг зүсэж гарахдаа үүсгэсэн гадаад, дотоод хил заагийн хувирал нь харилцан

адилгүй бөгөөд гадаад хувирлын зурвас, бүсийн өргөн нь хэдэн метрээс хэдэн арван

метрийн хооронд хэлбэлздэг. Цахиржсан эсвэл эвэржсэн байдалтай юмуу заримдаа

боржингийн судлуудаар хэрчигдэж занарлаг гнейслэгдүү болтлоо хувирсан бүсүүд ч

бий. Боржин нь дотоод заагтаа өнгөт эрдсээр баяжиж, ширхэг нь жижгэрсэн байдаг.

Эдгээр чулуулгийг зүссэн хэвтээ ба босоо байрлалтай Мезозойн интрузив бүрдэл

гэж ялгагддаг босоо, хэвтээ байрлалтай диорит, микродиоритын дайкууд нь ордын

хэмжээнд элбэг тархалттай боловч хувирал эрдэсжилтэнд маш бага орсон байдаг.

Ил уурхай 5, 6 нь бүхэлдээ Хараа группын метатунамал чулуулагт агуулагдана.

Хувирмал тунамал хурдас нь баруун хойш 310-320 градусаар унасан, зүүн хойш 40-50

градусаар сунасан босоодуу, дотроо жижиг бичил атираанд орсон 10-20 м занарлаг

элсэн чулуунуудын үелэлтэй.

Гэрэл Зураг 3.2-1 Ил Уурхай-5, баруун хана. Хараа группын хурдас, түүний үелэл

Ихэвчлэн жигд, жигд бус мөхлөгт элсжин, олон хольцот элсжин, биотитот,

биотит-эвэр хуурмагт шохойлог элсжин, алевролит, филлит, төрөл бүрийн

занаруудаас бүрдэнэ. Занараас шаварлаг занар давамгайлна. Чулуулаг нь ногоовтор

саарал, саарал, хар саарал өнгөтэй голчлон хойд ба баруун-хойд чигт нэгэн жигд




уналын байрлалтай, атираажилтад нэлээд орж нэлээд цахиуржиж хувирсан байдаг.

Метатунамал хурдас нь өрмийн дээж, карьерын ханад гарсан байдлаас харахад

флишойд маягийн тогтоц ажиглагдах бөгөөд зүсэлтийн доод хэсэгтээ алевролит,

шаварлаг занарын үеүүдтэй элсжинт багц давамгайлж байхад зүсэлтийн дээд хэсэгт

алевролит, шаварлаг занарын үеийн зузаан нэмэгдэж зарим хэсэгтээ элсжингээс ч

давамгайлах хандлагатай болдог байна.

Харин Ил уурхай 6 дээр Бороо бүрдэлийн диоритын силл маягийн биет урдаас

хойш чиглэлтэй тогтсон байдаг.

3.2.2 Бороогийн ордын тектоникийн хөгжил

Хүдэржилт үүсгэгч структурууд нь дүүргийнхээ хэмжээнд явагдаж байгаа

деформацийн үе шатуудыг дагалдан явагддаг. Бороогийн ордын тектоник хөгжил

структурын талаар сүүлийн үеийн судалгаагаар (Тони Старлинг, Telluris Consulting

2007) 3 төрлийн деформацийн үйлчлэл явагдсан гэж үзсэн:

Деформац 1

- Хараа группын хурдсын атираажил (каледоны үеийн доод палеозойн аккрецийн

идэвхжил)

- ЗХ суналтай атираажил нь БХ суналтай нэвт хагаралууд болон тэдгээрээс

салбарласан структуруудтай хамт явагдсан.

- Энэ үеийн сүүлийн шатанд палеозойн диорит-боржингийн серийн интрузивийн

түрэлт явагдсан.

Дүүргийн хэмжээнд деформацийн 1-р үе нь Хараа группын тунамал хурдсыг ЗХ

болон ЗЗХ чиглэлийн атираажилд оруулсан. Хоёрдугаар зэргийн атираанууд ЗУ

чиглэлд хөнтөрсөн байдаг, гэхдээ Ил уурхай 5 дотор нилээд том хэмжээний

антиклиналь атираанд БХ суналтай үелэл илэрсэн. Ил уурхай 5-д илэрсэн дээрхи

байдал нь деформац 1-ын үеэлэлтэй ойролцоо чиглэлтэй ба мэдэхүйц хэмжээний

эвдрэх цуурах (shear) үзэгдэл дагалдсаныг, мөн ЗХ чиглэлтэй тохролууд ч нилээд

идэвхтэй хөгжсөн гэдгийг харуулдаг. БХ-ЗУ чиглэлийн контракцийн (агших)

деформацитай хамт ХБХ ба ХЗХ чиглэлтэй хагарлуудын салбар бүхий эгц уналтай,

БХ чиглэлтэй нэвт хагарлын структурийн бүлгүүд үүсгэсэн ба мөн энэ бүсэд уурхайн

зураглалд тэмдэглэгдсэн БХ болон ХБХ чиглэлтэй хагаралын гол бүсүүд бас үүссэн .




Зураг 3.2-1 Хүдэржилтийн өмнөх атираат-тохоост деформацийн тойм загвар (а),

түүний илэрсэн байдал, Уурхай 5 (б)

Деформац 2

- Өргөрөгийн дагуугаас ББХ чиглэлд үйлчилсэн шахалт

- Уртрагийн дагуугаас ХЗХ чиглэсэн тохрол нь ЗХ, өргөрөгийн дагуу болон БХ

чиглэлийн гулсалтаар хязгаарлагдсан

- Мэшил бүхий алтаар баян хүдэржилтийн гол үе нь даралт багатай бүсүүдээр

болон структурууд давхарласан хэсгүүдэд байршсан

Бороод илэрсэн деформац 2 нь өргөрөгийн дагуу чиглэлтэй шахалтын хүчинд

үүссэн бөгөөд уртрагийн дагуу чиглэлтэй, налуу уналтай тохрол хагарлуудын

(Бороогийн хагарал) бүлгийг үүсгэсэн. Уг тохролоор алтны гол хүдэржилт буюу

Бороогийн орд үүссэн. Уртрагийн дагуу чиглэлтэй үүссэн хүдрийн мэшил, үүрүүд нь

брекчижилтыг агуулсан байдаг ба бараг зэрэгцээ ба БХ чигт унасан кварцын

судлуудын дублекс болсон бүсүүдэд байршуулах нөхцөлийг бүрэлдүүлсэн бараг

зэрэгцээ байрлалтай ба бие бие дээрээ шатлан байрласан тохролуудаар хянагддаг.

Брекжилтийг агуулсан уртрагын дагуу чиглэлтэй үүссэн эдгээр хүдрийн мэшил

үүрүүд нь зэрэгцээ буюу БХ чигт уналтай кварцын судлуудын дублекс бүсүүдийг

агуулсан бараг зэрэгцээ байрлалтай бие бие дээрээ шатлан байрласан тохролуудаар

хянагдана.




Зураг 3.2-2 Деформац 2-ын тойм загвар (а) ба хүдрийн зузаан, агуулгын харьцааны

зураг (б)

Деформац 3

- Уртрагийн дагуугаас ХЗХ-УБУ чиглэлд үйлчилсэн шахалт

- Ерөнхийдөө хойш чиглэлд шургаж байгаа ба өргөрөгийн дагуугаас ББХ

чиглэлд сунасан тохорол хагарлуудын бүлгийг үүсгэсэн

- 1-р үеийн хүдэржилт хагаралд автаж 2-р фазын диоритын дэлүүд түрсэн

- Тохролууд дагаж алтны агуулага ядуутай хүдэржилт үүссэн

- Босоо уналтай сброс хагарлуудын (уртрагийн дагуу ба БХ сунасан баруун

гарын шилжилттэй, мөн ЗХ сунасан зүүн гарын шилжилттэй) хөгжлийн

сүүлийн үе шат.

Уртрагийн дагуугаас УБУ чиглэсэн шахалтаар өргөрөгийн дагуу чиглэлтэй

тохролууд үүсч уртрагийн дагуу, ЗХ болон БХ чиглэлтэй босоо сброс шилжээс

хагарлуудыг дагуулсан.




Зураг 3.2-3 Деформац 3-ын тойм загвар (a) ба түүний дүүргийн хэмжээнд харуулсан зураг (б)

Бороогийн хагарал

Бороогийн хагарал нь ордын хэмжээнд структурын гол элемент бөгөөд алтны

өндөр агуулгатай хүдрийн бүсүүд нь энэ хагарлыг даган байрладаг.

Бороогийн хагарал нь Ерөө ба Баянголын голын гүний хагарлын дагуу чиглэлтэй

үүссэн бөгөөд зүүн хойшоо, ерөнхийдөө 45˚ суналтай байдаг ч Уурхай 3-ын зүүн хойд

ба Уурхай 2-ын баруун урд хэсэгт илүү ЗХ зүг рүү хазайж сунал нь 45-50˚ болж

өөрчлөгддөг. Бороогийн хагарлыг огтолсон өрмийн цооногийн үзүүлэлт, уурхайн хана

мөрөгцөгөөс харахад Б-БХ 5-10˚ унасан, зарим хэсэгтээ гулсалтын тольтой милонит

текстуртай, шавраар баялаг ба төвийн хэсэг нь барьцалдал сайтай өндөр даралтын

катаклаз бутралын бүс юм. Хагарлын шаварлаг материалын өргөн нь 0.2-0.6 м хүрнэ.

Шаварлаг материалд агуулагдах чулуулгийн хэмхдэсүүд нь кварц болон хүчтэй

цахиуржиж хувирсан чулуулаг байдаг.

Бороогийн хагарал нь Тони Старлингийн судалгаагаар деформац 2-ын

үйлчлэлээр үүсч, деформац 3-ын хагарал эвдрэлүүдээр огтлогдсон гэж

тодорхойлогдсон.

3.2.3 Хувирал ба Эрдэсжилт

Бороогийн ордын орчимд гидротермал хувирал нь бүслүүрлэг тогтоцтойгоор

илэрдэг юм. Үүнд пропиллитжилт буюу хлорит-эпидот-карбонатжилт ба

серицитжилт-карбонатжилтын хувирал; калийн хээрийн жоншжилт-сулфиджилт ба

альбитжилт-сульфиджилт; пиллик (березитжилт) буюу кварцжилт-серицитжилт-

сульфиджилт-ын хувирлууд багтана.

Пропиллитжилт

Хүдрийн талбайд хүдэржилтийн өмнөх үед эпидот-хлорит, серицит-карбонатын,

альбит-хлорит, метасоматитууд 2 шатаар үүссэн байдаг. Эдгээрийг нэгтгэж

пропилитын хувиралын төрөлд ялгасан.

Хүдэржилтийн өмнөх үеийн эхний шатанд бидний үзэж байгаагаар хагарлын

бүсүүд дагаж бүслүүрлэг бүтэцтэй э п и д о т - х л о р и т ы н м е т а с о м а т и т

үүссэн. Энэ бол эхний үеийн метасоматозын бүтээгдэхүүн бөгөөд боржинлог дотор




хүчтэй, харин роговик дотор арай эрчим султай хөгжсөн. Бүсийн төв хэсэгт эпидот

нь агуулагч чулуулгийн плагиоклаз болон биотитыг түрдэг бөгөөд энэ тохиолдолд

шинээр калийн хээрийн жонш, кварц, эпидотоос тогтсон метасоматит чулуулаг

үүссэн байна.

Гэрэл Зураг 3.2-1 Бага эрчимжилттэй хлорит-эпидот-серицит (пропилит )-д

хувирсан биотиттэй гранит. 2-р ил уурхайн 1050м түвшин.

Энд биотит нь хлоритоор түрэгдсэн

байна. Гематитын толбо нь калийн хээрийн

жоншны мөхлөгүүдийг, тухайлбал эпидотын

судлын (доод тал) орчимд улам тод болгосон.

Анхдагч плагиоклаз нь альбитжсаны дараа уг

альбит нь цагаан шаргал өнгөтэй серицитээр

түрэгдсэн. Эпидот-кварц, хлорит ба

карбонатуудын судланцаруудтай. Энэ төрлийн

хувирал нь Ил уурхайн-2–н хүдэржсэн стрүктүрийн уланд зарим хэсэгт илэрдэг ба

хүдэржилтийн үе шатны нэг хэсэг гэхээсээ илүү хожуу үеийн хагаралтай холбоотой

бололтой.

Уг метасоматит бүсийн өргөн нь хүчтэй эвдэрч бутарсан бүсийн өргөнөөөс

хамаарах ба хэдэн см – с 1 метр хүрдэг. Дараагийн бүсэд эпидот голчлон

судланцар маягтай хөгжсөн ба хлорит шинээр биотитыг түрэн үүсч, мөн плагиоклаз

нь сосюрицитжиж эхэлсэн байдаг. Гуравдугаар буюу хамгийн гадна бүсэд зөвхөн

биотитоор хлорит хөгжсөн. Гуравдугаар бүс нь маш өргөн талбай буюу эзлэхүүн

хамарч тархсан ба зузаан нь хэдэн арваас зуун метр үргэлжилнэ. Биотит

хлоритжихэд лейкоксен ялгарсан. Эпидот-хлоритын метасоматит дотор шинээр

үүссэн пирит болон кварц-карбонатын судланцарууд тохиолддог.

Эпидот-хлоритын метасоматитын бүслүүрлэг тогтоцоос харахад сулавтар

шүлтлэг уусмал метасоматитын төвийн бүсэд эпидот үүсгэсэн ба дараа нь

гидротермаль баганы босоо болон хэвтээ чиглэлд хөдлөх явцад уусмал арай

шүлтлэгдүү болсноос биотитыг хлоритжуулсан. Эпидот-хлоритын метасоматит нь

хүдрийн талбайн бүх төрлийн чулуулгаар хөгжсөн ба түүний дотор түрүү мезозойн

диабазын дэл судлууд ч хувирсан байдаг.




Агуулагч чулуулгийн биотит, хлорит, эпидот ба плагиоклаз бараг бүрэн

серицитжиж, анкеритжсан байна. Энэ бүсэд анкерит хамгийн их хэмжээгээр буюу

10% хүртэл агуулагддаг бөгөөд микроскопоор ялгагдах шигтгээ, судланцаруудаас

гадна, энгийн нүдээр ч ялгагдах судланцар, үүрүүд үүсгэсэн. Пирит их биш

хэмжээгээр тохиолддог.

Уг метасоматитаар ирээдүйн алтны хүдрийн талбайд алт болон бусад дагалдагч

элементүүдийн хүдрийн талбайн хэмжээний фоны буюу дэвсгэр агуулга бий болсон

гэж үздэг.

Хүдэржилтийн өмнөх үеийн дараагийн шатанд с е р и ц и т – а л ь б и т - к а р б

о н а т ы н м е т а с о м а т и т үүссэн. Эдгээр метасоматитууд эпидотжиж,

хлоритжсон ба сул хувирсан агуулагч боржинлогтой эрс хил заагтай. Өнөөдрийн

байдлаар энэ эвшил нь Бороогийн хүдрийн талбайн төв хэсэгт, тухайлбал

Бороогийн ордын хэмжээнд тогтоогдсон. Эдгээр метасоматитууд өргөрөгийн

чиглэлтэй ба ХБХ чиглэлд налуу унасан ба гүний эх үүсвэртэй бутрал,

занаршилтын бүсэд байршсан. Альбит-хлоритын метасоматит нь мөн л бүслүүрлэг

тогтоцтой бөгөөд төвийн бүс нь альбит, альбит-антипертит (80-85%) болон

хлоритоос (15-20%) тогтсон. Энд кварцын агуулга 15% - с хэтэрдэггүй. Уг

метасоматитыг альбитит гэж нэрлэх ба түүний 2 талаас болон уналын дагуу дээд

талаас нь кварц-серицитын метасоматит хүрээлсэн.

Серицит-альбит-карбонатын метасоматитад кварц болон серицит нь агуулагч

чулуулгийн плагиоклазаар, мусковит нь биотитоор хөгжсөн.




Гэрэл зураг 3.2-2 Серицит-кварцын хувиралд автсан алевролит, Ил уурхай-5-н 1180 м-н мөрөгцөг

Уг зурагт серицит-кварцкарбонатын

хувиралд автсан шохойлог алевролитыг

харуулсан байна. Кварц ба карбонатын

судланцаруудтай бөгөөд сулавтар эрдэсжсэн.

Ер бусын спиндл (бөмбөлөгөн) текстүр нь

феноталстууд уу, порфирбласт уу гэдгийг

петрологийн судалгаагүйгээр ялгаж тогтооход

хүндрэлтэй байна. Энэ дээжинд байгаа

талстуудын хэлбэр нь диоритын дэлийн D3

дээжин дэх феноталстуудтай ижилхэн байгаа ч

уг чулуулгийг Хараа группын алевролит гэж

зураглачихсан байгаа болохоор уг бөмбөлөгөн

толбууд нь роговик доторхи порфирбластууд

байж болох юм.

Гэрэл Зураг 3.2-3 Бага-дунд зэргийн

эрчимжилттэй альбит-серицит-карбонат-сульфидын хувиралд орсон биотиттэй боржин

Хээрийн жоншны өнгөний өөрчлөлтөөс

болоод текстүр нь тодорхойгүй болсон,

гэхдээ анхдагч кварц нь сайн хадгалагдсан.

Ногоон өнгөтэй серицитын хуримтлал

плагиоклазыг хэсэгчлэн түрсэн ба мөн

анхдагч болон хоёрдогч хээрийн жоншыг

хэсэгчлэн түрж цайвар ягаавтар саарал өнгөтэй үлдэгдлүүд болгожээ. Үлдсэн

биотитын мөхлөг хлоритоор түрэгдсэн. Зүсэж хэрчиж байгаа кварц-пиритын

судланцар нь хил зааг дээрээ нарийхан хэсэгт кварц-серицитын хувирал дагуулсан.

Энэ 2 метасоматитын нийлбэр зузаан нь 40 м хүрдэг. Альбит-хлорит болон

кварц-серицитын метасоматитын бүслүүрлэг байдал, тэдгээрийн орон зайн хувьд

хамт оршдог нь натри ба калийн өндөр идэвхижил бүхий нэг процессын үр дүнд




үүсдэгтэй холбоотой бололтой. Энэ тохиолдолд их хэмжээний натри гүнээс ирсэн,

харин кали, цахиур зэрэг нь үндсэндээ агуулагч боржингийн эрдсүүд хлоритжих,

альбитжих явцад чөлөөлөгдөнө. Тийм учраас кварц-мусковитын метасоматит нь

альбит-хлоритын метасоматитыг үүсгэсэн уусмалын ачаалалт буурсан бүсэд үүссэн

байх боломжтой байгаа юм.

Пиллик буюу Кварц-серицитын-сульфидийн хувиралын ( березитын ) нь бүс

хүдрийн биетийг унал болоод суналынх нь дагуу тархаж хөгжсөн. Бороо шилжээс

хагаралын дагуу Хараагийн хурдасанд дотор харьцангуй урт жигд зузаантай ба

тасалдалгүй үргэлжилсэн биетүүдийг (ил уурхай-5, 6), боржин дотор тасалдалтай

мөртлөө линздүү маягийн зузаан ихтэй (ил уурхай-3) биетүүдийг үүсгэсэн байна .

Анхдагч чулуулагийн найрлага ялангуяа боржингийн өнгөт эрдэс, бүрэн

серицитэд ууссан, хээрийн жонш нь бүрэн задарж бараг л дан ганц кварц серицитээс

тогтсон чулуулаг болдог. Үлдэгдэл байдлаар хааяа хээрийн жонш (плагиоклаз)

тохиолддог. Анхдагч стрүктүр нь хүчтэй катаклазжиж, хүчтэй хувирсан байдаг.

Түүнээс гадна энэ бүсэд сульфидийн шигтгээ хүдэржилт хүчтэй хөгжсөн. Энэ

хувиралаар Хараагийн хурдасанд дотор кальцит, анкерит, кварц, судланцарууд үүссэн

байх ба мөн сульфидийн хүдэржилт хүчтэй хөгжсөн. Хувирал нь их эрчимтэй явагдсан

хэсэгт сульфидүүд нь шигтгээлэг, ан цав дүүргэсэн судланцараар, кварцын хялгасан

судланцар дотор маш жижиг ширхэгтэй эсвэл пирит, арсенопирит шигтгээ нь нь хамт

бөөгнөрөж тогтсон байдаг.

Гэрэл зураг 3.2-4 Пиллик

хувиралд орсон гранит, Ил уурхай-3, 1065 түвшингийн

мөрөгцөг.

Кварцжилт-

серицитжилт-сульфидээс

тогтсон. Сульфид нь

арсенопирит пиритээс тогтох

ба шигтгээлэг болон нарийн

дисперс тархалттай.

Сульфид-6%. Алтны үндсэн

хүдэржилтийг агуулсан гол бүс. Кварц-алт-сульфидийн судал, судланцараар

хэрчигдсэн. Ил уурхай-3-ийн хэмжээнд өргөн тархсан.




Ерөнхийдээ пиллик бүсэд пирит-арсенопиритийн хэмжээ 5 % -с 15 % -д

хэлбэлздэг. Бусад сульфидүүдийн оролцоо, хувь хэмжээ өчүүхэн бага ба тэднийг

зөвхөн микроскопоор харж болно. Пирит нь голдуу пентагон додекаэдр хэлбэртэй

бөгөөд 1 – 7 мм хэмжээтэй талстууд маш ховроор куб хэлбэртэй тохиолдоно, харин

арсенопирит нь ромбоэдр, урт сунасан призмлэг, призмүүдийн давхцмал од маягийн

хэлбэр дүрстэй байдаг. Хэмжээ нь 5 мм хүртэл тохиолдоно.

Калийн хээрийн жонш нь өмнөх бүсийг бодвол серицитжилт, кварцжилтанд

нэмж автсанаас болж кварц ба серицитын хэмжээ ихэссэх тохиолдол ажиглагддаг..

Гэхдээ л калийн хээрийн жонш нь хувирал, түрэлтэнд бүрмөсөн автаагүй байдаг ба

калийн хээрийн жоншны улаавтар ягаан толбонууд тод харагддаг. Калийн хээрийн

жоншны хувирал нь хүдэржилтийн сүүлчийн үе шатанд үүссэн бөгөөд Ил уурхай –2 –

3 –ийн хэмжээнд хязгаарлагдмал талбайд тархсан байдаг. Энэ хувиралын бүсд мөн

кварц??? Калийн хээрийн жоншны хувирал нь пирит-арсенопиритийг хамт дагуулан

хөгжсөн учир алтны хүдэржилтийн гол бүсүүдийн нэг юм.

Гэрэл зураг 3.2-5 Калийн хээрийн жоншжих хувиралд орсон гранит

Анхдагч боржингийн текстүр зарим хэсэгт

тодорхой бус болсон ч түүнийг таньж болохоор

юм. Бүдэг ягаан өнгөтэй хоёрдогч калийн хээрийн

жонш анхдагч бүх л плагиоклазыг түрсэн, мөн

гематитын улаан толбо бүхий анхдагч калийн

хээрийн жоншыг хэсэгчлэн түрсэн, зах хэсгийг нь

эмжсэн. Шинэ кварц зөв бус хэлбэрийн үүр

болон судлууд үүсгэсэн ба мөн анхдагч кварц ч хадгалагдаж үлджээ. Анхдагч

биотит нь кварц болон калийн хээрийн жоншоор бараг бүрэн түрэгдсэн. Пиритын

шоо хэлбэртэй талстуудын шигтгээ сарнимал байдлаар тархсан ба бүдэг ягаан

хээрийн жонш болоод кварцтай эвшил үүсгэжээ. Сүүл үед үүссэн ан цавууд болон

кварц-пиритын (бусад сульфидүүд?) судланцарууд хэрчиж, зүссэн, мөн судлуудын

хил заагт серицитхлоритэпидотын хувирал хөгжсөн нь харагдана. Ил уурхай-2 ба

ил уурхай-3 –н хэмжээнд хүдрийг агуулж байгаа боржин дотор хамгийн өргөн

хөгжсөн хувирал ч гэсэн тэр болгон энэ дээжинд байгаа шиг харагддаггүй.

Хүдэржилт энэ хувиралтай ямар холбоотой болох нь тодорхой болоогүй байна. Энэ




дээжинд уг хээрийн жоншжих хувирал нь түүний өмнө хөгжсөн байсан хувирлууд

дээр давхцаж хөгжсөн гэж үзэхээр байна.

Ордын гарал үүсэлийн насыг тогтоох зорилгоор Бороогийн ордын өрмийн

дээжинд Бритиш Коломбиа Их сургуулийн профессор Том Ульрих 40Ar/39Ar аргаар

калийн хээрийн жонш ба серицитэд абсалют нас тодорхойлсон байна. Эдгээр

шинжилгээгээр хүдэржилтийн насыг Юрийн галав гэсэн байна.

Хүснэгт 3.2.-1 Ar-Ar насаар тодорхойлсон хувирлын эрдэсжилтын нас

Хувиралын Эрдэс дэх Ar-Ar -оор Тодорхойлсон Нас Цооногын дугаар Гүн, м Эрдэс Нас, сая жил

MDD-05 110 Калийн ХЖ 179.5+/-1.1 Ю

MDD-05 120 Мусковит 186.2+/-1.6 Р

MDD-05 120 Серицит 195.6+/-1.3 А

MDD-05 132.4 Серицит 188.0+/-2.3

BX-05 145 Серицит 208.3+/-1.9

Далайн болон Эх газрын Геохими Изотопын Шинжилгээний

Номхон далайн Төв. Аргон Геохронлогийн лаборатор

Томас Улрих




Зураг 3.2-4 Ордын хувиралын тойм зураг




Эрдэсжилт

Бороогийн ордын алтны эрдэсжилт нь алт-сульфидийн, алт-кварцын судлын

гэсэн хоёр үндсэн төрөлтэй.

1. Алт-сульфидийн төрөл. Хувирмал элсэн чулуунд болон боржин чулуулгийн

аль алинд нь агуулагдах алт-сульфидын бүсүүд нь Бороогийн ордын эдийн засгийн үр

ашигтай алтны хүдэржилтийн үндсэн төрөл (хүдэрийн 70-80%) бөгөөд боржин ба

хувирмал элсэн чулуунд илрэх хүчтэй кварц-серицит, хээрийн жоншийн хувирлын бүс

ба сульфиджсэн бүсүүдээр тодорхойлогдоно.

Сульфидийн гол эрдэс нь пирит, арсенопирит ховроор халькопирит, тетраэдрит,

галенит маш ховроор стибнит, сфалерит тохиолдоно.

2. Алт-кварцын судлын төрөл. Кварцийн судлууд хэдэн см-ээс 3 метр хүртэл

зузаантай тохиолдох ба ихэнхдээ хувирмал элсэн чулууг зүсэн гарч ирсэн ан цавын

дүүргэлтийн судал, судланцар, брекчи төрхийн судлууд байдаг. Судлууд нь бага

сульфидтэй ба ихэнхдээ нүдэнд харагдах том ширхэгт алт агуулдаг. Алтны мөхлөг нь

0.01-10.0 мм хэмжээтэй, зөв бус хэлбэртэй, алтан шар өнгөтэй, анизотроп шинжтэй,

сульфид, заримдаа төмөр, зэсийн исэлийн эрдсүүдийн дунд байрлана. Эдгээр кварцын

судлын төрөл нь Их Дашир болон Нэргүйн хөндийн алтны шороон ордыг гол тэжээгч

эх үүсвэр нь болно.

Ордын эрдэсжилтийн тархалтын байдлыг Зураг 3.2-5-д харууллаа.

Asp Q P

y Q Slf




Зураг 3.2-5 Ордын эрдэсжилтийн төрлийг харуулсан зураг







4. XАЙГУУЛЫН АЖЛЫН АРГАЧЛАЛ БА ГҮЙЦЭТГЭСЭН

АЖЛЫН ХЭМЖЭЭ

Хайгуулын ажлын үндсэн хэсэг нь уурхайн орчимд өрөмдлөгийн ажил,

технологийн судалгаа, дээжлэлт болон шинжилгээний ажлууд байлаа. Харин ордын

хэмжээнд геофизикийн иж бүрэн судалгаа болох гадаргуугийн соронзон зураглал,

цахилгаан хайгуулын ажлууд, мөн геохимийн урсгал сарнилын болон хөрсний

дээжлэлт, суваг малталтын ажлууд хийгдсэн. Орд орчмын хайгуулын судалгааны

ажлууд нь Сентерра Гоулд Монголиа компаний хайгуулын ажлын хэсэгт хамаарагддаг

бөгөөд дээрхи мэдээллүүд нь жил бүрийн тайланд нь тусгагдсан байдаг тул бид энэ

тайланд нарийвчлан оруулсангүй.

4.1 Өрөмдлөгийн ажил

4.1.1 Төлөвлөлт

Уурхайн хэмжээнд өрөмдлөгийн ажлыг доорх гурван зорилгоор төлөвлөн

гүйцтгэсэн:

Хайгуулын өрөмдлөг - төлөвлөгдсөн уурхайн гадна хэсэгт орших хүдэрийн

биетийг мөрдөж зах хязгаарыг нь тогтоох, нөөцөнд ороогүй эсвэл баялагт байгаа

хүдэрийг нөөц рүү шилжүүлэх, уурхайг өргөжүүлэх зорилгоор хийгдсэн.

Нөөц өсгөх өрөмдлөгө - төлөвлөгдсөн уурхайн дотор нөөцийн үнэлгээ хийхэд

хангалттай мэдээлэл байхгүй хэсгүүдэд, геологын нийлмэл тогтоцтой хэсэгт болон

металлургын дззжлэлт хийх зорилгоор өрөмдөгдсөн.

Хүдэргүйжилтийг батлах - уурхайн үйлажиллагаатай холбоотой барилга

байгууламж байгуулах, хаягдлын овоолго хийх талбай, зам байгуулах зэрэг

зориулалтаар ашиглах талбайнуудын хүдэргүй эсвэл хэтийн төлөвгүйг тогтоож

бататагах зорилгоор өрөмдөгдсөн.

Өрөмдлөгийн торын нягтралтыг хайгуулын болон нөөц өсгөх өрөмдлөгийн үед

өмнө өрөмдөгдсөн цооногийн тархалтыг харгалзан Уурхай 3 дээр цооног хоорондын

зай 60м, Уурхай 2, 5, 6 дээр 30-40м байхаар төлөвлөж, цооногыг босоо ба налуу

байрлалтайгаар (60-85 градусын өнцөгөөр), 270 ба 90 градусын азимутаар хүдэрийн

биетийг огтлохоор өрөмдөгдсөн. Торын нягтралыг хүдрийн биетийн хэлбэр,

тархалтын үзүүлэлтүүдийг харгалзан уурхай тус бүр дээр тооцож төлөвлөсөн. Зарим

цооногуудыг өндөр агуулагатай хүдрийн биетийг мөрдөх, геолог структурын талаасаа




шалгах зорилгоор, мөн өмнөх хайгуулын ажлын мэдээлийг баталгаажуулах зорилгоор

тодорхой тор барихгүйгээр төлөвлөгдөж гүйцэтгэгдсэн.

Өрөмдлөгийн ажлыг алмазан ба хийн эргэлтэт цохилтот төрлийн өрмөөр

гүйцэтгэсэн.

4.1.2 Алмазан өрөмдлөг

Алмазан өрөмдлөгийн ажил харьцангуй бага хийгдсэн бөгөөд өрөмдлөгийг

голчлон хүдрийн биетийг хянах болон шинээр нөөц өсгөх талбайнуудад хийсэн.

Өөрөөр хэлбэл Уурхай 5 болон 6-гаас хойш шинээр тогтоогдсон хүдрийн биетийн

мэдээллийг нарийвчлан тогтоох зорилгоор 15 цооног өрөмдсөн. Мөн уурхайн хэсэгт

геологын нэмэлт мэдээлэл авах, хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгийг шалгах эсвэл

хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгийг өрөмдөх бололцоогүй хэсэгт гүйцэтгэсэн.

Үүнээс гадна МГХГЭ-ийн өрөмдсөн цооногийг шалгах зорилгоор цөөн тооны цооног

өрөмдсөн. Хүдэржилтийн гүний үргэлжлэлийг шалгах зорилгоор гүний цооногуудыг

төлөвлөж алмазан өрөмдлөгийн аргачлалаар уурхайн Б-БХ-Х хэсэгт 353-415м гүнтэй

цооногуудыг (BRD053-BRD056) өрөмдсөн. Өрөмдлөгийг Long Year -44 , UDR-200,

UDR-650 маркийн өрмийн суурь машинаар гүйцэтгэсэн.

Гэрэл Зураг 4.1-1 Алмазан өрөмдлөг




Цооногийн диаметр нь өрөмдлөгийн гүн, зорилгоос хамаарч PQ (83.1мм), НQ

(61.1мм), NQ (45.1мм) стандарт хэмжээтэй байсан. Хүдрийн биет ба хувирлын бүсийг

бүрэн огтлосны дараа тодорхой гүнд агуулагч чулуулагт өрөмдлөгийг үргэлжлүүлэн

хийж хувирал, эрдэсжилт дууссан тохиолдолд цооногийг хааж байв. Өрмийн

цооногийн хазайлтын чиг ба налууг 50 м тутамд Рефлекс Инструментс ЭЙ БИ төрлийн

нэг удаагийн хэмжилтийн, электрон багажаар хэмжиж байлаа. Нийт 55 цооног 7,628.1

т/м өрөмдсөн.

4.1.3 Хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөг (RC)

Хийн цохилтот эргэлтэт өрөмдлөг нь нийт өрөмдлөгийн ажлын 90 гаруй хувийг

эзэлнэ. Өрөмдлөгийг 200 м-ийн гүн хүртэл өрөмдөгдсөн хэмхдэс, нунтаг материалыг

шахан гаргах хүчин чадалтай, хошуугаа солиод баганат өрөмдлөг гүйцэтгэх чадвартай

өөрөө явагч дээр суурилагдсан UDR-650 маркийн өрмийн суурь машинаар

гүйцэтгэсэн. Энэ төрлийн өрөмдлөгийн онцлог нь богино хугацаанд өрөмддөг, сорьц

боловсруулах болон бэлтгэл ажил багатай, сорьцын үр дүнг лабораториос түргэн

шуурхай хүлээн авах боломжтой, харьцангуй хямд өртөгтэй байдгаараа эерэг талтай.

Харин сөрөг тал нь уг өрөмдлөгөөс гарах чулуулаг материал нь жижиг хэмхдэс

байдлаар байх учраас геологийн нарийвчилсан баримтжуулалт, тайлалт хийх, хагарал

структур ялгах зэрэгт хүндрэлтэй.

Өрөмдөгдөх чулуулгийн төрлөөс хамаарч өөрөөр хэлбэл сэвсгэр хурдастай

тохиолдолд сорьцгүй өрөмдлөгийн, бусад үед сорьцтой өрөмдлөгийг хийлээ. Хүдрийн

биет, хувирлын бүсийг бүрэн огтлосны дараа тодорхой гүнд агуулагч чулуулагт

өрөмдлөгийг үргэлжлүүлэн хийж хувирал, эрдэсжилт ажиглагдахгүй болсон

тохиолдолд цооногуудыг хаасан. Өрмийн хүчин чадлаас хамаарч 204м хүртэл урттай

826 цооног буюу 81,957.0 тууш метр өрөмдлөгийн ажил хийсэн.

Налуу өрөмдсөн цооногийн хазайлтын чиг ба налууг цооногын амсар орчимд

хэмжиж тогтоож байсан.




Гэрэл Зураг 4.1-2 Хийн цохилтот эргэлтэт өрөмдлөг, UDR650

Бороогийн орд 2003-2007 онд гүйцэтгэсэн

нийт өрөмдлөгийн хэмжээ

Өрөмдлөгийн төрөл Цооногын тоо

Өрөмдсөн метр

Хайгуул 472 49941.7

Нөөц өсгөх 134 14199.5

Хүдэргүйжилтийг

шалгах 254 19418

Нийт 860 83559.2

4.1.4 Өрөмдлөгийн ажлын үр дүн боловсруулалт

Өрөмдлөгөөс гарсан хэмхдэс материал болон чөмгөн дээжний бичиглэлийг

бичмэл ба зурмал хэлбэрээр хийж, чулуулаг, эрдэсжилт, хувирал, структур,

исэлдэлтийн байдал зэргийн ажиглалтыг хамруулж баримтжуулсан. Гар бичмэл




баримтжуулалтыг хожим нь компьютерт тоон хэлбэрээр оруулан мэдээллийг Excel

программаар бэлдэж, Geмcoм болон МapInfo программыг ашиглан зурган хэлбэрт

шилжүүлж байв.

4.2 Топо-геодезийн ажил

Хээрийн ажлын үед цооногуудын холболтыг уурхайн инженер-маркшейдерийн

алба 2 үе шаттайгаар явуулсан. Төслийн цооногуудыг төлөвлөсөн координатын дагуу

урьдчилан талбайд байрлуулж, цооног өрөмдөж хаасны дараа дахин хэмжилт хийж

цооногийн координатыг нэгдсэн мэдээлэлийн санд оруулж байв.

Топо-геодезийн хэмжилтийн ажлуудыг Ashtech’s Sokkia компанийн LOCUS

systeм болон SET2030R3 маркийн орчин үеийн өндөр нарийвчлалтай электрон

теодолитоор гүйцэтгэж байсан. Хэмжилтийн нарийвчлалын хувьд байрлал зүйн алдаа

±20 см, өндрийн алдаа ±10 см байв.

4.3 Дээжлэлтийн Аргачлал

Ордын хэмжээнд өрөмдөгдсөн бүх цооногуудын алмазан өрмийн чөмгүүд болон

хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгийн хэмхдэс материалуудыг дээжлэлтэнд

хамруулсан.

Өрөмдлөгийн кернийн судалгаа

Алмазан өрмийн чөмгийг хайрцагт дэс дараалан эгнүүлэн байрлуулж, геологийн

ажиглалт, бичиглэлийг хийсний дараа эрдэсжилттэй хэсэгт 1 м хүртэл, хувираагүй

агуулагч чулуулагт 2 м урттай алхмаар тасралтгүй сорьцлолтыг хийв. Сорьц авсан

хэсгүүдийн дэргэд хөнгөн цагаан ялтас дээр холбогдох тэмдэглэлийг хийж сорьц бүр

харалдаа хадсан. Чөмгийг алмазан хөрөөгөөр хуваахаас өмнө болон хуваасны дараа

гэрэл зургийг авч баримтжуулав. Чөмгийг хуваасны дараа сорьц бүрийн хагасыг

зориулалтын гялгар уутанд савлаж бөх хуванцар утсаар баглан лабораторид илгээсэн

ба үлдсэн хэсгийг нь хайрцагт буцаан хийж битүүмжлэн дээжний агуулахад хадгалж

байв. Өрмийн чөмгийн хяналтын сорьцыг хорин сорьцонд нэг оногдохоор тооцоолон

үндсэн дээжтэй адил интервалд чөмгийн ¼ -г хөрөөдөн авч шинжилгээнд давхар

хамруулав. Чөмгөн дээжний үлдсэн ¼-г хайрцганд буцаан хийсэн. Сорьцын жин 7-10

кг. Нийт 4,358 ширхэг сорьц авсан.




Гэрэл Зураг 4.3-1 Алмазан өрөмдлөгын чөмөг (a) ба түүнээс авсан сорьц (б)

Хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгийн дээжлэлт

Хийн эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгийн цооногоос дээжлэлтийг 1м тутамд хийж

гүйцэтгэсэн. Гарсан материалыг өрмийн машины сорьц хураагчаас аван, хуурай

сорьцыг 3 шаталсан сорьц хуваагчаар хольсны дараа хоёр хувь, тус бүр 3-5 кг сорьцыг

ижил дугаартай даавуун жижиг уутнуудад савлан нэгийг лабораторийн шинжилгээнд

явуулж нөгөөг нь нөөц болгон уурхай дахь дээжний агуулахад хадгалсан. Сорьц

бүрийн материалаас авч 2 мм-ийн шигшүүрээр шигшин дараа нь усаар угааж үлдсэн

чулуулгийн хэмхдэсийг тусгай хайрцагт хайрцаглан геологийн бичиглэлийг хийсэн.

Шинжилгээнд явуулахдаа сорьцыг эрдэсжилттэй хэсэгт 1 м тутамд харин хувирал

эрдэсжилтгүй хэсэгт 2м тутамд нэгтгэсэн. Бүгд 52,106 ширхэг сорьц авсан байна.

Гэрэл Зураг 4.3-2 Эргэлтэт цохилтот өрөмдлөгын дээж (a) ба түүнээс авсан сорьц (б)

Металлургийн туршилтийн дээжлэлт

Уурхай дахь дээжний агуулахад хадгалагдаж байгаа чөмгөн болон эргэлтэт цохилтот өрмийн хүдрийн агуулгатай дээжнээс бэлдсэн захиалгын дагуу интервал тус бүрээс 5-6 кг хэмжээтэй дээжийг авч тусгай

зориулалж бэлдсэн сав хайрцаганд 10-20 ширхэгээр хийж туршилт хийх газар луу явуулж байсан. Эргэлтэт цохилтот өрмийн нийт ....

ширхэг дээжийг металлургийн туршилтанд явуулсан.




4.4 Сорьцын шинжилгээ

4.4.1 Сорьц боловсруулалт, лабораторийн шинжилгээ

Өрмийн цооногоос авсан сорьцуудыг “SGS Мongolia Мinerals” /Analabs/ болон

Астлабс Азиа лабораторид шинжлүүлэн алтны агуулгыг тодорхойлуулсан. Эдгээр

лабораториудын Монгол дахь салбарт хүлээлгэн өгсөн бүх сорьцуудыг өөрийн дотоод

хяналтын зарчмаар дугаарлаж, LIМS удирдлагын системд оруулжээ. LIМS программ

нь мэдээллийг гараар оруулахтай холбоотой хүний хүчин зүйлээс шалгаалах алдааг

багасгадаг сайн талтай. Сорьц боловсруулалтыг хийхийн өмнө сорьцыг хатаадаг.

Боловсруулалтын ажил нь дунджаар 2-3 мм хэмжээтэй бутласан материал гаргадаг

Rhino/Terмinator төрлийн хацар бутлагчаар эхлэнэ. Эндээс гарсан материал нь Lab

Tech Essa 201 8 төрлийн эргэлтэт тээрэмд 750-1500 гр хэмжээгээр ордог бөгөөд улмаар

Lab Tech LМ1 ба LМ2 маягийн аяган болон цагираган нунтаглагчид шилжин

материалын 90 % орчим нь 75 µм хэмжээнд бэлтгэгдэнэ. Тус бүр 300 гр жинтэй

нунтгуудын нэг нь лабораторийн шинжилгээнд орж, нөгөөг нь агуулахад архив

байдлаар хадгалдаг.

Бутлагч болон нунтаглагч тээрмүүдийг сорьц болгоны дараа өндөр даралтын

агаарын урсгалаар үлээж цэвэрлэдэг байна.

SGS нь пробирийн шинжилгээ хийхдээ нэг шинжилгээг аликуот хэрэглэдэг

бөгөөд атом шингээлтийн шижилгээнд Varian Spectra 50A эсвэл 55B нэгжийг

хэрэглэдэг. Хэмжилтийн хамгийн доод хязгаар нь алтанд 0,01 г/т буюу 10 ppb,

хүнцлийн хувьд 50 ppм байлаа. Тус лаборатори нь тасралтгүй эргэлтэт ажиллагаатай

бөгөөд нэг удаагийн шатаалганд 50 сорьц оруулдаг ба хайлшийг HNO3/HC1 бодисоор

уусгадаг. Энэ хугацаанд сорьц шинжилгээний нэг захиалгын хугацаа 14 хоног байсан

боловч нийт шинжилгээний үр дүнгийн 90 % нь 10 өдрийн дотор эргэн мэдээлэгдэж

байсан.

Өрмийн цооногоос авсан сорьцуудын шинжилгээг Киргиз улсын Бишкек хот

дахь “Alex Stewart Assay and Environмental Laboratories” LTD лабораторид хийж

гүйцэтгэсэн ба сорьц боловсруулах ажлыг тус лабораторийн Улаанбаатар дахь салбарт

хийсэн байна.

“Alex Stewart Assay...” нь хэдийгээр батламж үгүй боловч сорьц боловсруулах

болон шуурхай шинжилгээг хийхдээ сайн, нэр хүндтэй байдаг.




Энэ лабораторийн сорьц боловсруулах үйл ажиллагаа нь SGS-тай адил байдаг.

Сорьцыг цельсийн 105 хэмд хатааж, хацар бутлагчаар оруулж 2 мм хэмжээтэй

материал гаргана. Үүний дараа 11 орцтой хуваагчаар дамжин 300 гр жинтэй

материалын 95 %-ийг нь Lab Tech Essa LМ2 төрлийн аяган болон цагираган

нунтаглагчаар оруулж 75 µм хэмжээтэй материал гаргана. Даралттай агаарыг болон

цахиурын нунтгийг ашиглан нарийн хянамгай цэвэрлэгээг сорьц болгоны хооронд

хийдэг. Бэлдсэн сорьцуудыг Бишкек рүү пробир болон AAS шинжилгээнд илгээдэг

байв. Шинжилгээний үр дүнгүүд электрон шуудангаар болон дараа нь хэвлэмэл

байдлаар ирдэг байсан.

4.4.2 Бороогийн чанарын хяналт, баталгаажуулалт

Сорьцын шижилгээний чанарын хяналт болон баталгаажуулалтын ажлын

стандарт нь тус компанийн хайгуулын ажлын явцад сайн мөрдөгдөж байсан. Чанарын

хяналтын явцдаа шинжилгээний стандарт загварын материалууд, хоосон чулуулгийн

дээжүүд болон өрмийн чөмгийн ба геохимийн сорьцуудын тал хэсгээс сорьц авч өгсөн

зэрэг нь СГМК-ийн зүгээс лабораторийн ажилд хяналт тавих үндсэн ажиллагаа

болсон.

Стандарт загварын, алтны агуулгатай ба агуулгагүй нунтаг дээжүүдийг Шинэ

Зеландын RockLabs Невада мужийн Рено дахь Шеа Кларк Смит лабораториос

худалдан авч 15-20 сорьц тутамд нэгийг оруулан шинжилгээнд хамруулж байв.

Стандарт дээжүүдэд алтны агуулга 0,068; 0,391; 2,716 болон 9,8 ppм байв. Манай

компани нь хяналтын сорьц болон стандарт дээжүүдийн шинжилгээний үр дүнг

байнга хянаж, харьцуулан үзэж байсан. Ерөнхийдөө лабораториудын шинжилгээнд

системтэй алдаа бараг гараагүй бөгөөд цөөн тооны тохиолдлын чанартай алдаа бүхий

шинжилгээг хүлээн аваагүй юм.

Үүнээс гадна агуулахад хадгалагдаж байгаа нунтагаас гадаад дотоод хяналтын

шинжилгээнд байнга хамруулж байв.

Стандарт дээжний Графикуудыг нэмэж оруулах

Стандарт тус бүрийн

Үлдэгдэл дээжний




4.4.3 Лабораторийн чанарын хяналт, баталгаажуулалт

Лабораториуд нь ажлын хяналтыг хийхдээ захиалга бүрд баталгаат стандарт,

алтны агуулгагүй ба хяналтын сорьцуудыг хамааруулан давхар шинжилж байсан.

Тухайлбал 10 сорьц бүрд нэг сорьцын нунтгийн үлдэгдлээс шалгах шинжилгээг

хийдэг байв. Бүх сорьцын шинжилгээний хяналтыг лабораторийн монитор дээр байнга

зураглаж байжээ. Стандарт хазайлт нь 2 дахин байх хэмжээнд хүрэхэд анхааруулах

хязгаар гэж үздэг ба мөнхүү хазайлт 3 дахин байх тохиолдолд хяналтын ажлыг хийдэг

байсан байна. Стандартын хувьд анхааруулах түвшингээс хэтэрсн тохиолдолд

сонгосон сорьцонд дахин шинжилгээг хийсэн бөгөөд хянан шалгах түвшингээс

хэтэрсэн үед тухайн цувралын бүх сорьцыг дахин шинжилжээ.

2005 оны 10-р сарын байдлаар SGS лабораторийн тохиолдлын алдааны хэлбэлзэл

нь -1,82 %-оос 2,83 % хооронд байсан нь шаардлагын хэмжээнд гэж үзэхээр байна.

Бусад хазайлт нь 3,8-аас 4,8 %-н хэмжээнд байгаа нь 5 % хэлбэлзлийн хязгаар

түвшингээс доогуур байна .

SGS лабораторийн шинжилгээний дүнг СГМК-ийн захиалгаар Торонто дахь

“Analytical Solutions” Ltd компанийн ажилтан Линда Блүүм шалгаж хангалттай гэсэн

үнэлгээг өгсөн юм. Блүүм нь SGS болон СГМК-ийн үйл ажиллагааны чанарын

хяналтын байдалтай холбоотой хэд хэдэн зөвлөмж гаргасныг тус байгууллагууд

хэрэгжүүлсэн.

Канадын Бритиш Колумбийн “Sмee and Associates Consulting”Ltd компанийн Др.

Барри Смий нь Улаанбаатар болон Бишкек дахь “Alex Stewart Assayers” лабораторийн

үйл ажиллагаанд хяналтын ажил хийж мөн хэд хэдэн зөвлөмж өгсөнийг тус

лабораторийнхон ажилдаа хэрэгжүүлсэн билээ.

4.5 Мэдээлэлийн Баримтжуулалт

Тус ордын хэмжээнд өрөмдөгдсөн ХХХ цооногийн 109623 т/м өрөмдлөгийн

мэдээллийг тоон хэлбэрт шилжүүлэн нөөцийн тооцоонд ашигласан болно.

Цооногийн бичиглэлд тулгуурлан литологи, хувирал болон исэлдлийн бүсийн

мэдээллийг нэгтгэсэн бөгөөд зарим тохиолдолд нарийвчилсан минераграф,

петрографын судалгаагаар эдгээр мэдээллийг баталгаажуулсан. Баримтжуулалтыг

тоон хэлбэрт шилжүүлэн нэгтгэхдээ дараахь мэдээллүүдийг оруулсан:

- Байрлал /координат, өндөр, гүн/




- Хазайлт /налуу цооногийн хайзайлт болон чиглэлийн мэдээлэл/

- Литологи /хурдас чулуулгийн төрөл/

- Шинжилгээний үр дүн /Алт болон дагалдах элэментүүдийн агуулгууд/

- Хувирал-эрдэсжилт

- Исэлдэл /чулуугийн исэлдэлт болон сульфидын исэлдэл/

- Металлургийн мэдээлэл /алт авалт %/

МГХГЭ-ийн үед малтагдсан уулын далд малталтын болон хүдэргүйжилтийг

тогтоох өрөмдлөгийн мэдээллийг нөөцийн тооцоонд ашиглаагүй.




5. ОРДЫН ХҮДЭРИЙН НАЙРЛАГА, ТЕХНОЛОГЫН

ШИНЖ ЧАНАР

5.1 Хүдрийн биетийн мэдээлэл

Бороогийн алтны үндсэн орд нь алтны хүдэржилт бүхий Бороо-2.3.5.6 гэсэн

хүдрийн биетүүдээс бүрдэх бөгөөд анх хайгуулын ангилалаар ингэж тусдаа юм шиг

дугаарлагдсан боловч хоорондоо нарийссан хүдрийн бүсүүдээр холбогдсон нэг

хүдрийн биет юм. Баруун урдаас зүүн хойш 40-45 градусаар 2.4 км сунаж, баруун

хойш 310-315 градусаар 10 орчим градусын налуугаар унасан хэвтээдүү байрлалтай

Бороо шилжээс хагаралын бүсээ (хүдэр хянагч буюу үүсгэгч) дагаж үүссэн хүчтэй

хувирч сульфиджсэн “давхарга мэшил маягийн” бүс юм. Ордыг зүүнээс баруун (90-

270') тийш хөндлөн зүсэж урдаас хойшоо харахад Бороо хагарлын бүсээ дагаж бага

зэрэг долгиолсон хавтанлагдуу мэшил хэлбэрийн биет ажиглагддаг ба баруун хойш

шилжих тусам зузаан нь ихэсч эрдэсжилт ба хувиралын эрчим нь багасдаг. Уурхай 2,

5, 6 ын хүдрийн биет нь Бороо хагарлын дээд бүсээр бүрэн хянагддаг. Өөрөөр хэлбэл

өлгүү ханандаа буюу (hanging wall) хагаралын дээд талдаа хүдрийн агуулга бараг

илэрдэггүй бөгөөд энэ нь хаягдал материал, хүдэрийн эрс зааглагч болдог. Харин

хагаралын доод хэсэг буюу суусан хананд (foot wall) хувирал болон эрдэсжилт

үргэлжилдэг боловч хэтийн төлөвтэй, ашиглах хэмжээний хүдэр болж чаддаггүй

байна. Харин Уурхай 3-т Бороо хагаралын дээд ба доод хэсгээр нэлээд зузаантай , бага

агуулгатай (0,2-0,8 г/т) хүдрийн биет үүссэн байдаг. Одоогоор Бороогийн уурхайд

хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бага агуулагатай хүдрийг нуруулдан баяжуулах

төсөлийн зарим хэсэг нь энэ төрлийн хүдэрийн нөөцөн дээр тулгуурлаж байгаа билээ.

Уурхай 3 нь Бороогийн ордын нөөцийн ойролцоогоор 50 түүнээс их хувийг агуулдаг,

сарнималдуу харьцангуй жигд агуулгатай, хамгийн зузаан хүдрийн биеттэй хүдрийн

бүс юм. Гэсэн хэдий ч кварцын судлын биетүүд болон хүчтэй хувирсан кварцын

судланцараар хэрчигдсэн Хараагийн ксенолитод өндөр агуулага нь тархсан байдаг.

Ордын хөндлөн болон дагуу зүсэлтээс харахад Уурхай-3 дээр Уурхай-2-т байдаг шиг

хүдэр хянагч хэвтээ микродиоритийн дайк байдаггүй. Тийм учраас Бороо хагаралын

бүс буюу хүдэр үүсгэч гол структур нь салбарлаж дугуйрсан байдалтай үүсжээ.

Эдийн засгийн үр ашигтай алтны хүдэржилтийн зузаан нь 0.8 г/т-ны захын

агуулгаар дунджаар 30-70 метр зузаан байх ба ерөнхийдөө Бороо хагарлын бүс дотор

үүссэн байна. Өргөн нь 80-400 метр, дундаж агуулга 2.5 г/т байх ба 0.2 г/т захын




агуулгаар тооцвол 100-580 метр өргөн, 50-120 метр зуаантай тогтсон байдаг. Хүдрийн

биетийн дээд түвшин нь Уурхай 5, 6-ын хэмжээнд 1200-1215 метрт, Уурхай 2 ба 3-т

1160 ба 1090 метрийн түвшинд тус тус илэрсэн.

Уурхай 5 ба 6 хоорондоо маш нимгэн зузаантай хүдэржсэн биет буюу зөвхөн

Бороо хагарлаар холбогдоно. Уурхай 3 ба 5 ч гэсэн иймэрхүү байдлаар хоорондоо

холбогдох боловч хүдэрийн биетийн зузаан нь харьцангуй (20 орчим метр) их байдаг.

Гэсэн ч гүнд оршдог, хөрс хуулалт их, хүдэрийн чанар муу зэргээс хэтийн төлөвтэй

гэж тооцогддоггүй.

Ордын үйлдвэрлэлийн агуулгатай (0.8 г/т) хэсгийн урд зах нь Уурхай 5-ын

баруун урд хананд 1215 түвшинд ил гарч нарийссан Бороо хагаралын бүс, хойд зах нь

Уурхай 2 хойд ханаар (BRC965) хязгаарлагдана. Хүдрийн бүсийн үргэлжлэл нь

Уурхай 2-оос цааш эгц хойш чиглэлтэйгээр гүн рүү шургаж үргэлжилдэг ба эрдэсжсэн

биетийн зузаан нь харьцангуй ихэсдэгч эдийн засгийн хувьд хэтийн төлөвгүй болж

сарниж эхэлдэг. Хувиралын эрчим болон сульфидийн агуулга багасч алтны агуулга

нийт бүсдээ дунджаар 0,1-0,5 г/т-ы хооронд хэлбэлздэг.

5.2 Эрдэслэг бүрэлдэхүүн, найрлага

Алт сульфидын эрдэсжсэн бүс

Эрдэсжсэн бүс нь бүхэлдээ тасралтгүй байдлаар хөгжсөн ба ихэнхдээ нүдэнд

харагдах сульфидын хүдэржилттэйгээрээ ялгардаг. Сульфидын эрдэсжилтийн эрчим

нь анхдагч чулуулгийн найрлага, гидротермаль метасоматит хувирлын зэргээс шууд

шалтгаалдаг. Боржин тархсан газарт тунамал чулуулаг тархсан газрыг бодвол

сульфидын хүдэржилт илүү эрчимтэй хөгжсөн. Гол сульфидын эрдсүүд нь пирит ба

арсенопирит бөгөөд агуулагдах хэмжээгээрээ пирит давамгайлдаг. Гидротермаль-

метасоматит процесст хүчтэй автсан чулуулагт пирит нь голчлон пентагон додекаэдр

хэлбэр бүхий 5 мм хүртэл хэмжээтэй талстат шигтгээнүүд үүсгэсэн. Бусад хувирсан

буюу сул хувирсан чулуулагт ихэрлэлтийн зураас бүхий голчлон шоо дөрвөлжин

хэлбэртэй пиритын талстууд хөгжсөн (голчлон ан цавуудад) байдаг. Ордын хэмжээнд

арсенопирит жигд бус тархсан ба түүний хуримтлал Уурхай 3, 5, 6 хэсгүүдэд 1%,

түүнээс их агуулга заахаар өндөр хөгжсөн байна. Ихэнхдээ арсенопирит нь

гипидиоморф болон ксеноморф агрегатуудаас тогтсон судланцарууд маягаар болон

үүр, бөөгнөрөл маягаар тохиолддог. Үүнээс гадна арсенопирит нь шигтгээ байдлаар ч




хөгжсөн байх ба голчлон идиоморф сунасан призмлэг хэлбэртэй, 1 – 2 мм хэмжээтэй

талстууд үүсгэсэн байдаг.

Сульфидэн дотор алт сарнимал мөхлөг байдлаар байрладаг (Гэрэл зураг 5.2-1).

Тийм ч учраас хэдийгээр нүдэнд харагдах алт тэмдэглэгдэхгүй боловч алтны агуулга

ийм сульфиджсан бүсүүдэд хэдэн г/т хүртэл заадаг. Гэхдээ ховроор сульфид ихээр

агуулсан зарим дээжинд чөлөөт алтны жижиг мөхлөгүүд шигж байрласан байх ба

алтны агуулга нь арван г/т хүрэх тохиолдол бий. Энэ нь ялангуяа дан пирит

арсенопиритын шигтгээ судланцар бөөгнөрч шигж үүссэн тохиолдолд үүсдэг.

Сульфидийн минерографийн бичиглэлд сульфидэнд агуулгадах алтны мөхлөгийн

хэмжээг 1-100 микрон дунджаар 10 орчим микрон гэж тодорхойлсон байдаг. Кварц-

серицитийн ба сульфиджсэн бүс дэхь алтны агуулга нь кварцын судал, судланцарын

нягтшилаас үл хамааран ерөнхийдөө арсенопирит буюу хүнцлийн агуулгатай шууд

пропорциональ хамааралтай байдаг. Гэхдээ Уурхай 2 дээр пирит давамгайлаж үүссэн

байх ба хүнцэлийн агуулга 0.15% хэтэрдэггүй.

Гэрэл Зураг 5.2-1 Арсенопиритын судланцар бүхий хувирсан боржин,

Уурхай 3

Уурхай 5, 6-ын сульфиджсан элсэн чулуунд хийсэн минерографийн

тодорхойлолтоос харахад (Гэрэл зураг 5.2-2) арсенопирит -1.5%, пирит -3.5%,

халькопиритүүд ховроор маш жижиг барсгар мөхлөгүүд байдлаар тунгалаг хүдрийн

бус эрдэс дотор, мөн пиритийн дотор маш жижиг шигтгээлэг талст үүсгэнэ. Томоохон

хэмжээтэй пиритийн мөхлөг дотор чөлөөт алт нь том, шигтгээ байдлаар тааралдна.

Тэдгээр нь 5-12 х 5µм хэмжээтэй байна. Алтны мөхлөгүүд нь оптикийн хувьд алтан

шар өнгөтэй, гэрлийн ойлгох чанар өндөртэй, изотроп мөхлөгүүд байх ба

харьцангуйгаар цэвэршилт өндөртэй байна. Харин галенит нь ганц нэг пиритийн




дотор зууван мөхлөгүүд байдлаар ховроор тааралдна. Тэдгээр нь бүдэгхэн хөхөвтөр

саарал өнгө болон оптикийн изотроп шинжээрээ галенит гэж тодорхойлогддог.

Гэрэл Зураг 5.2-2 Кварцын судланцараар зүсэгдсэн,

сульфиджсан элсэн чулуу

Алт кварцын судал

Бороогийн ордын өндөр агуулагатай хүдэр нь бүх уурхайнуудад голдуу Бороо

хагарлын бүсээ дагаж үүссэн кварцын судалд илэрдэг бөгөөд ялангуяа Уурхай 5 дээр

тасралтгүйгээр 1205 түвшингээс 1145 түвшин дуустал зузаан нь 2-3 метр зарим хэсэгт

4 метр хүртэл зузаантайгаар илэрдэг. Энд кварцын судал нь деформац шилжээст их

орж ан цавжсан байх ба ан цавыг нь сульфидүүд дүүргэсэн байдаг.

Кварцын судлын тогтоцыг харахад (Гэрэл зураг 5.2-3) цагаан, саарал өнгөтэй 2

өөр төрлийн тогтоц ажиглагдах ба зарим судлаачид (G.Morrisson, 2005) цагаан

өнгөтэй, зөв хэлбэр дүрстэй, цул тогтоцтой, сам друз ургалттай кварцыг боржингийн

интрузивээс үүссэн кварц буюу хүдэржилтээс өмнө үүссэн, харин нүх сүвийг

дүүргэсэн хөх саарал өнгөтэй кварцыг шинэ генерацийн кварц буюу хүдэржилтийн

кварц гэж үздэг.

Эдгээр судал нь чөлөөт алт ба сульфид их агуулна. Сульфидүүдээс пирит,

арсенопирит, багаар халькопирит, ховроор сфалерит, тетраэдрит, галенит тохиолдоно.

Чөлөөт алт нь дангаараа буюу голдуу тетраэдрит, сфалериттэй хам ургалт үзүүлж

эсвэл малахит, азуриттэй хамт тохиолдоно. Ер нь ямар нэг хэмжээгээр сфалерит,

тетраэдрит, галенитыг агуулж байгаа кварцын судалд алт чөлөөт байдлаар үүссэн

байдаг. Алтны мөхлөгүүд нь ихэнхдээ өнцгөрхөг арзгар мөхлөгүүдийг үүсгэдэг бөгөөд

тэдгээр нь ~0.1мм-ээс ~0.9 мм хүртэл хэмжээтэй. Бүгд тод, алтан шаргал өнгөтэй




байгаа нь тэдний алтны агуулга харьцангуй өндөртэй , мөн цэвэршилт сайтай болохыг

илтгэж байна. Бороогийн алтны сорьц нь 850-870.

Гэрэл Зураг 5.2-3 Чөлөөт алттай кварцын судал

5.3 Хүдрийн структур текстур

. Алт агуулж байгаа сульфид нь 3 төрлийн текстурээр хөгжсөн.

Сарнимал Шигтгээлэг

Хялгасан судлархаг

Хялгасан судлархаг- шигтгээлэг ба бөөгнөрсөн

Шигтгээлэг текстур, структуртай хүдэр нь чулуулагын нүх сүв, хүдэржилтийн

өмнөх магненит болон өнгөт эрдэсийг түрж , тэдгээрийн орон зайг дүүргэж хөгжсөн

байна.

Хялгасархаг судлууд нь орд дээр ямар нэг зүй тогтолгүй эмх замбараагүй

хөгжсөн, судлын өргөн 0.5 мм -10 мм байдаг ба хялгасан судлууд уртаараа хэдэн

сантиметрээс хэдэн метр хүртэл үргэлжилнэ. Хялгасан судлууд хоорондох зай нилээд

баян бүсэд 2-3 мм –ээс хэдэн сантиметрийн хооронд хэлбэлзэж байхад ядуу

хүдэржиллтэй бүсэд хэдэн сантиметрээс хэдэн метрийн хооронд хэлбэлзэнэ.

Ордын хүдэр сульфидын болон сульфид агуулсан хялгасан судлаар хэрчигдэж,

тэдгээрийн хоорондох зайд сульфидийн эрдэсүүд шигтгээ байдлаар мөн пирит,

арсенопирит нь цугтаа бөөгнөрч шавж хөгжихийг штокверг гэх ба ийм төрлийн

хүдэржилт ордын зарим газраар хөгжсөн байдаг




5.4 Агуулга түүний өөрчлөлтийн шалтгаан

Бороогийн ордын алтны агуулага нь чулуулагын литологи, хувирал

эрдэсжилтээс шууд хамаарна.

Алт сульфидын эрдэсжсэн бүсэд хүдрийн агуулага нь хувирал цаашлаад

сульфидийн эрдэсжилтээс шууд хамаарна. Харин литологын хувьд хүдрийн бүс дотор

байгаа кварцууд бол бараг бүгд 100% өндөр агуулагтай хүдэр болдог.

Уурхайн хүдрийн агуулагаар ангилсан ангилал мөн эрдэсжилт, хувиралаас

хамаарч агуулагын өөрчлөлтийнг доорх хүснэгтээр харуулав.

Хүснэгт 5.4.-1 Алтны агуулгын ангилал

Агуулга г/т Хүдрийн төрөл

>0.2 Хаягдал материал

0.2-0.8 Нуруулдан уусгах бага агуулгатай хүдэр

0.8-1.2 Бага агуулгатай хүдэр

1.2-6.0 Уурхайг явуулах хүдэр

6.0< Өндөр агуулгатай хүдэр

Хүснэгт 5.4.-2 Алтны болон сульфидын агуулгын өөрчлөлт

Литиологи Хувирал сульфидийн

агуулга %

алтны агуулага

г/т

Кварц >1 1-1000

Гранит Кварц-серицитын+сульфидийн 0.5-5 0.5-10

Хээрийн жоншжих+ сульфид хувирал 0.5-5 1-10

Пропилитын хувирал 0-0.8 0.1-0.5

Элсэн чулуу Кварц-серицитын-карбонат+сульфидийн 0.3-5 0.5-10

Кварц-серицит- карбонатын 0-0.3 0.1-2

Хлорит-серицит- карбонатын-/+

пиритын хувирал (пропилитын) 0-0.5 0.1-0.5

Микродиорит Кварц-серицитын+сульфидийн 0.1-0.5 0.5-5

Хээрийн жоншжих+ сульфид хувирал

Кварц-серицит- карбонатын

Пропилитын хувирал 0-0.1 0.1-0.5

Кварцын хүдэр нь хэр зэрэг хагарал бутаралалд орж ан цавжсан байна

түүнийгээ дагаж сульфидүүд хэр үүсэн байна үүнээс алтны агуулага нь

шалтгаалдаг.Чөлөөт алт нь дангаараа ба сульфидүүдтэй хамт ургалт үүсгэсэн байх ба

ялангуяа халькопирит, тетраэдрит, сфалерит тэдгээрийн исэлийн эрдэсүүдтэй хамт




тохиолдоно. Хагарал бутаралд автаагүй цул бүтэцтэй ксеноморфдуу кварцад алтны

агуулга нь багасаж 1-3 г/т хэтэрдэггүй. Харин мөнгөний хувьд Олон Елементийн

шинжилгээний үр дүнгээс харахад тетраэдрит, галенит агуулсан исэлдээгүй кварцын

судалд 1-10 г/т хооронд агуулагатай байдаг.

5.5 Исэлдэлийн бүсийн ангилал

Ордын исэлдэлийн ангиллалыг хийхдээ чулуулагын исэлдэлийн байдал,

сульфидын исэлдэлийн зэрэгт тулгуурлаж хийгдсэн.

Чулуулагын исэлдэлийн байдалыг чулуулагыг бүрдүүлэгч минералууд тухайлбал

Fe –н карбонат агуулсан агуулагч чулуулаг, SCHP (серицит-карбонат-хлорит-пирит)

ба PR (хлорит-альбит-карбонат серицит эпидот) хувиралтай бүсүүд, Fe –н силикат

агуулсан роговик, алевролит болон биотитот боржинд үүсэх исэлдэлийг харж хийсэн.

Сульфидийн исэлдэлтийг ордын сульфидийн гол эрдэс нь пирит, арсенопирит,

тетраэдрит, халькопирит эдгээр эрдэсүүд хэр исэлдсэн байна үүгээр тодорхойлогдоно.

Хүдрийг исэлийн байдалаар нь огт исэлдээгүй хүдрээ оруулад

Бүрэн исэлдсэн хүдэрийн бүс

Хэсэгчлэн исэлдсэн хүдэр буюу завсарын бүс

Сульфидын анхдагч хүдэр буюу огт исэлдээгүй хүдэрийн бүс гэж ангилсан.

Бүрэн исэлдсэн хүдэрийн бүс нь орд гадаргууд гарсан хэсгээс доош Бороо

шилжээс бүсээ болон бусад томоохон хагарал ан цаваа даган үүсэх бөгөөд Ил уурхай -

2 дээр 1095-1065 түвшин хүртэл, Ил уурхай-3 дээр урд талдаа 1145 түвшин, дунд

талдаа 1070, хойд талдаа 1080 түвшин хүртэл, Ил уурхай-5 дээр 1220- 1165, Ил

уурхай-6 дээр 1190-1140 түвшингийн хооронд илрэнэ. Хүдрийн бүс нь бараг бүхэлдээ

улаан, улаан хүрэн, шаргал өнгөтэй болж хүдрийн эрдэс нь гетит, лимонит, скородит,

ярозит зэрэг исэлийн эрдэсүүд болсон байдаг. Кварцын судалд агуулагдсан

сульфидууд үүн дотроос халькопирит, тетраэдрит, галенит нь исэлийн бүсэд малахит,

азурит болж хөгжсөн байдаг.




Гэрэл Зураг 5.5-1 Бүрэн исэлдэж,

хүчтэй хувирсан элсэнчулуу (ил уурхай-3. Цооног BRD060 9.90-

10.0)

Хэсэгчлэн исэлдсэн завсарын бүс нь исэлдсэн хүдрийн бүс анхдагч хүдрийн

бүсийн хооронд ил уурхай-2 дээр 1065-1050, нийт ил уурхай-3 ын хэмжээнд 1145-

1055 хооронд, ил уурхай-5 дээр 1165-1155, ил уурхай-6 дээр 1140-1120

түвшингүүдийн хооронд илэрдэг. Хүдрийн эрдэсүүд нь голдуу чулуулагын ан

цаваараа үүссэн сульфидууд исэлдсэн, талстат шигтгээ сульфидийн өнгө нь бага зэрэг

хувираж төмрийн зэв үүссэж, цайвар хүрэн өнгөтэй болсон эсвэл огт исэл, өгөршилд

ороогүй сульфидийн өнгөөрөө байдаг. Хүдрийн биет налуу хэвтээ учир исэлдэлийн

бүсүүд хоорондоо аажимаар шилждэг.

Гэрэл Зураг 5.5-2 Хэсэгчлэн

исэлдсэн хүдэр ( цооног BRD63 ил

уурхай-3)

Сульфидын анхдагч хүдэрийн бүсэд нь исэлийн ямар нэгэн эрдэс байдаггүй

бөгөөд исэлдэх процесс хөгжих бололцоогүй томоохон хагарал структураас хол

хүдрийн биетийн гүнд оршино.




5.6 Хүдрийн технологийн шинж чанар

Бороогийн алтны үйлдвэр нь үндсэн ордын хүдрийг боловсруулж, эцсийн

бүтээгдэхүүн болох алтан гулдмайг үйлдвэрлэх бөгөөд олон улсад өргөн хэрэглэгддэг

CIL буюу Carbon-in-Leach (Нүүрстэй уусгах) технологиор алтыг ялгаж авч байна. CIL

технологид хүдрийг баяжуулах гол үзүүлэлт нь цианидад хүдэр дэх алт хэр уусаж

байна хэдгээр тодорхойлогдоно.

Бороогийн ордын хүдрийн бүсээс баяжуулалтын технологийн зорилгоор нийт

119 цооногоос 470 сорьцыг сонгон авч янз бүрийн лабораторуудад цианидаар уусган

баяжуулах туршилт хийлгэсэн юм. (хавсралт ХХ) Цианидад уусган баяжуулах

туршилтыг лабораторд 2 янзаар хийгддэг.

Bottle Roll test буюу лонхонд өнхрүүлэн уусган баяжуулах туршилт

Leach Well буюу цианидын капсулаар уусган баяжуулах туршилт

Энэ 2 туршилт нь хийгдэх зарчим нь адилхан юм, Bottle Roll туршилт нь

сулавтар уусмалд удаан хугацаагаар (12.24.36.48. цагаар гэх мэт) лонх маягийн саванд

өнхжүүлж хүдэр дэх алт хэр уусаж шингэн төлөвт орж байна гэдгийг харин Leach

Well туршилт нь хүчтэй уусмалд богино хугацаанд алтыг уусгах туршилт юм .

Эдгээр туршилтын үр дүнг алтны хүдэржилтийн исэлдлийн зэрэгтэй харьцуулж

хүдрийн баяжигдах чанарыг тогтоосон болно.

Хүдэр хэдий чинээ өндөр температур, даралтанд үүснэ эрдэс төдий чинээ их

хэмжээний энирги өөртөө шингээж, буцааж задлахад төдий чинээ хэмжээний энерги,

ойролцоо хими, термодинамикийн орчин шаардана. Иймд бороогийн ордын хүдрийг

ерөнхийд нь : а) исэлдэлийн бүсийн ба кварцад агуулагдаж байгаа хүдэр баяжигдах

чанар сайн буюу хамгийн өндөр 80-99%: б) исэлддлийн завсарын бүсийн хүдэрийн

баяжигдах чанар дунд зэрэг 60-80%: в) анхдагч хүдрийн бүсийн (сульфидийн) хүдэр

баяжигдах чанар дундаас муу буюу 30-70% гэж ангилдаг.

6. ОРДЫН ГИДРОГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛ

Ордын гидрогеологийн судалгаа гэж дорвитой ажил хийгдээгүй бөгөөд

Хамтарсан экспедицийн хайгуул судлагааг хангалттай гэж үзсэн бололтой. Тиймээс

хамтарсан экспедицийн тайлангын \Г.Дорж., Г.Чорн ., 1989\ гидрогеологийн бүлгээс

оруулав.

Бороо ордын гидрогеологийн шинж байдал




Гидрогеологийн нөхцөлийг илрүүлэхийн тулд эрэл ба хайгуулын ажлын үе

шатуудын явцад өрөмдсөн бүх цооногууд, малтсан бүх малталтуудыг эхлээд

ашигласан. Үндсэн ордын талбайд цооногуудаас гадна малтсан штольн болон босоо

малталтуудыг ихэнхдээ хэмжилт болон туршилт хийхэд ашигласан.

Дүүргийн үндсэн чулуулгууд нь гидрогеологийн янз бүрийн шинж чанартай.

Үндсэн ордуудын ихэнх нь 0.5-20 м, хамгийн ихдээ 30 м зузаантай ба лесс болон

чулуулгийн хэмхдэст нурангаас тогтсон сэвсгэр хурдсаар хучигдсан, ялангуяа ордын

№5 ба №3 хэсгүүдийн хооронд хамгийн их тархсан. Энэ сэвсгэр хучаасын дор үндсэн

чулуулгийн хадан гарш орших ба ямар нэг хэмжээгээр бутарч, бага зэргээс нилээд

хэмжээгээр өгөршсөн.

Үндсэн чулуулаг болох боржин, микродиорит, роговик, метасоматитууд нь

бараг усыг нэтрүүлдэггүй. Гэвч ан цав, хагаралтай хэсгүүд болон бага зэргээс бүрэн

өгөршсөн хэсгүүдэд ус нэвтрүүлэх чадвар нь дээшилдэг. Бороогийн ордын ан цавын

энэ усны гидродинамикийн ач холбогдлыг босоо малталтууд №3, №6 ба №7- д

илэрсэн газрын доорхи усны түвшин ерөнхийдээ нэг ижилхэн байгаагаар үнэлж болно.

Харгалзах үр дүнгүүдийг удаан хугацааны шавхалтын туршилтын Q-S диаграммууд

харуулдаг (хавсралт 5.3).

Бүх л чиглэлд хөгжиж тархсан ан цавуудаар үндсэн чулуулгийн цогцолборын

ус нэвтрүүлэх чадвар ойролцоогоор 1х10-7м/сек. Гэхдээ энэ хэмжээ босоо

малталтууд № 3. 6 ба 7 – н орчимд 15 м-н гүнээс эхлээд, ерөнхийдээ 40 м-н гүнээс

мэдэгдэхүйц буурдаг.

Нилээд гүнд (далайн түвшнээс дээш 1050 м) орших ба малталтуудад

илрүүлэгдсэн хагарлын бүсүүдийн шаварлаг-занарлаг материалын ус агууламж сул.

Энд Kf -н утга нь 1х10-7м/с—к ба 3х10-10 м/сек –н хооронд хэлбэлздэг. Босоо

малталтууд №3, 6 ба 7 – н газрын доорхи усны түвшнээс доош болохоор бүх л ан цав

онгорхой бүгд усаар дүүрсэн. Тогтуун устай байж болох геологийн нөхцөл бүхий

хэсгүүдийг эрэх хэрэггүй.

Эрдэсжсэн бүсийн гаршийн улмаас баруунаас зүүн тийш чиглэсэн уулсын

хажуу нь мөрөгцөг үүссэн ба дээр энэ мөрөгцөгийн улмаас газрын доорхи усны

изогипсын бөөгнөрөл зүүн чигт болж байгаа нь харагддаг.




Гидродинамикийн нөхцөл байдал нь цаг агаар болон газрын хэлбэр дүрстэй

нягт холбоотой. Хавсралт 5.2. дээр сар бүрийн тунадасын хэмжилтийг харуулсан.

Хэмжилтийг Баруунхараа станц 1940 оноос 1988 он хүртэл хийсэн. Хэмжилтээс

харахад жилийн дундаж тунадасын хэмжээ 280 мм орчим байна. Диаграммууд сар

бүрийн тунадасын дундаж хэмжээ, мөн хамгийн бага ба их утгуудыг харуулж байгаа.

Нарны хүчтэй шаралт, агаарын харьцангуй чийгшилт бага 30% орчим

байгаа нь ууршилтын зэрэг өндөр байх нөхцлийг бүрэлдүүлдэг. Тийм болохоор газрын

доорхи ус шинээр үүсэхэд маш хүчтэй, урт хугацаанд үргэлжилсэн хур тунадас

нөлөөтэй бөгөөд гэвч ус цуглуулагч ай савын уулсын хажуу нь харьцангуй эгцдүү

болохоор уг хур тунадасын үр дүнд газрын гадаргуугийн хүчтэй урсгал үүсдэг.

Чандагатай нуруу нь энэ нутгийн усны гол хагалбар бөгөөд ордын №6 хэсгийг №2.

№3 ба №5 хэсгүүдээс тусгаарладаг . Ордын №6 хэсэг нь далайн түвшнээс дээш

хамгийн өндөрт, нурууны дээд хэсэгт оршдог болохоороо газрын доорхи ус байхгүй.

Ордын зүүн талд ус цуглуулагч ай савын гадаргуугийн хилээр ихэнх талбайг эзэлсэн

ба ордын №2, №3 ба №5-г хамарсан хойт хэсэг болон өчүүхэн бага талбай бүхий

өмнөт хэсэгт хуваагддаг. Үндсэн чулуулгийн усжилт ерөнхийдээ цаг зуурын шинжтэй

бөгөөд ордын хэмжээнд туслах ач холбогдолтой. Үндсэн ордыг ашиглахад

шаардлагатай хатаалтыг ойролцоогоор далайн түвшнээс дээш 1050 м-н түвшнээс

эхлэх ба ил ус зайлуулагчийн хэлбэрээр хийж болох юм.

Эрдэнэтийн ордын ил уурхайн нөхцөлтэй харьцуулахад ус зайлуулалтыг

нилээд том хэмжээгээр төлөвлөх шаардлагатай ба учир нь газрын гадаргуугийн усны

урсгал ил уурхай руу орж ирэх нөхцөл энд бий. Түүнээс гадна агаарын хур

тунадасын ихэнхн ь яг л ордын талбайд буудаг. Жилийн дундаж тунадасын 280 мм

хэмжээнээс тооцоолсон зарлага нэгж км2 талбайд 3.88 л/сек гарч байгаа. 10 дугаар

сараас 4 дүгээр сар хүртэл ихэнхдээ цас хэлбэрээр ордог хур тунадасын үл ялиг

хэмжээ (хамгийн ихдээ 30 мм) нь ус зайлуулах байгууламжийн хэмжээг тооцоолоход

тодорхой нөлөө, ач холбогдол үзүүлэхгүй. Усан бороо 5 дугаар сараас 9 дүгээр сард,

ялангуяа 6 дугаар сараас 8 дугаар сард ордог. 1985 оны 6 дугаар сарын 25-нд 2 цагийн

туршид орсон усан борооны тунадасын хэмжээ 19.2 мм байсан нь 1 км2 талбайд

26667 л/сек гэсэн нийт хэмжээтэй тэнцэнэ. Тийм болохоор газрын гадаргын хувьд

хонхор хэсэгт байрлах ил уурхайг газрын гадаргуугийн усны хүчтэй урсгалаас

хамгаалах шаардлага тавигдаж байна.




Одоогийн уурхайн гидрогеологын нөхцөл

Одоогоор 2,5-р ил уурхай дууссан 3-р ил уурхай 1055 м түвшинд 6-р ил уурхай

1180 м түвшинд ашиглалдаж байгаа үед гидрогеологийн ямар нэгэн хүндрэл гараагүй

байна. Дээр бичсэнчлэн уурхайд гарах ус зайлуулах асуудал нь хур тунадасны уснаас

шууд шалтгаалдаг. Энэ нь хур бороо ихтэй жил харагдаж байсан. Одоогоор цаг

агаарын өөрчлөлттэй холбоотойгоор буух хур тунадас багассан тул энэ асуудал бараг

байхгүй болсон гэж болно. Нийт уурхайн хэмжээнд ашиглалтын хайгуулын цооног

мөн тэсэлгээний цооногуудад ус гарч тэсэлгээ хийхэд бага зэргийн хүндрэл гарч

байсан боловч ус шүүрүүлэх зайлуулах, тусдаа өртөгтэй нүсэр байгууламж байхаар

асуудал гараагүй байна.




7. ОРДЫН НӨӨЦИЙН ТООЦОО

7.1 НӨӨЦИЙН ТООЦООГ ҮНЭЛСЭН АРГА, АРГАЧЛАЛ

Нөөцийн тооцоог үнэлэхэд гардаг гол бэрхшээл нь боломжит бүх дээжүүдийг

хэрэглэхийн зэрэгцээ тэдгээрийн агуулгыг эрдэсжсэн чулуулгын хэмжээнд бүхэлд нь

тараан хэрэглэх шаардлагатай болдог юм. Агуулгыг тараах хэд хэдэн төрлийн

аргачлалууд байдаг боловч эдгээр нь агуулгыг тараан байрлуулахдаа эсвэл түүнийг

тооцоолохдоо ямар нэгэн байдлаар алддаг нь нэлээн дэлгэрэнгүй тохиолддог юм.

Ингэхээр, Нөөцийн тооцооны үнэлгээ гэдэг нь дээрх аргуудын аль нэгийг хамгийн

бага алдаатайгаар хамгийн өндөр үнэмшилтэй тооцоог боломжит мэдээллүүдийг

ашиглан тодорхой нэг орд дээр хийхийг хэлнэ.

7.1.1 Полигоны Аргачлал

Хоёр Хэмжээст Полигон Зүсэлтийн Арга

Полигоны арга гэдэг нь зүсэлт болон план дээр дүрслэгдсэн хоёр хэмжээст

геометрийн биетүүдийг ашиглан тооцоолдог арга юм. Зүсэлтийн аргыг ашиглах

тохиолдолд дараалсан босоо болон хэвтээ зүсэлтүүдийг ордын хэмжээнд бүхэлд нь

үүсгэж зүсэлтийн байрлал, дээжүүдийн агуулга болон бусад холбогдох мэдээллүүд

болох хүдэржилтийн хилийг тогтоосон тайлалтыг буулгасан байдаг. Үүний дараа

хүдэржилтийн бүсийг агуулгуудаар нь полигон болгон хуваах ба зэргэлдээ зүсэлтүүд

дэхь тэдгээр полигонуудаар үүсгэгдсэн хүдрийн блокууд нь өөрийн гэсэн дундаж

агуулгаар илэрхийлэгддэг. Энэ тохиолдолд дээрх полигонууд нь бараг ихэнхдээ зүсэлт

болгон дээр өөр өөрөөр дүрслэгддэг.

Гурван Хэмжээст Компьютераар Боловсруулагдсан Полигон Зүсэлтийн Арга

Компьютераар боловсруулагдсан полигоны арга нь мөн л зүсэлтэн дээр

дүрслэгдсэн полигонуудаар тодорхойлогддог.

Үүнээс нийтлэг хэрэглэгддэг нэг арга нь дээж

(цооног)–үүдийг холбосон шугамын дундажад

перпендикуляр татсан шугамуудын

оглолцолоор үүсгэгдсэн полигонууд бөгөөд

үүнийг Зураг 7.1-1 харуулав.

Зураг 7.1-1 Полигоны дүрслэл




Полигон болгон нэг дээжний байрлалыг агуулах бөгөөд түүнтэй тус полигон

дотор орших аливаа цэг бүр нь полигоны гадна байрлах цэгүүдтэй харьцуулахад

хамгийн ойрхон байна. Полигоны гадаад хүрээ нь магадгүй ямар нэгэн геологийн

болон бусад хил заагийг тодорхойлж болох юм. “Гурав дахь” хэмжээс буюу

полигоноор үүсгэгдсэн биетийн зузаан нь зэргэлдээх зүсэлт хоорондын зайгаар

илэрхийлэгдэнэ. Энд дурдаж буй арга нь дээрх дэд бүлэгт дурдсан аргыг бодвол илүү

үр дүнтэй боловсронгуй арга юм.

Полигоныг Нэгтгэж Гурван Хэмжээст Блок Модел Үүсгэх Арга

Гурван хэмжээст Блок Моделийн арга нь хүдрийн биетийг гурван хэмжээст

биетүүдээр (талбар, матриц, эсвэл ердийн блокууд) хувааж тооцоолдог бөгөөд

тэдгээрийн агуулга нь ойролцоох цэгүүдийн агуулгуудын жигнэсэн дундаж агуулга

байна. Блок моделийн хамрах хэмжээ нь жижиг блокын хэмжээ болон түүний эгнэсэн

багана болон мөрний тоогоор тодорхойлогдох ба энэ нь тухайн ордын үнэлэх

эзэлхүүний хэмжээнээс шалтгаална. Жишээ нь, Блокийн хэмжээ нь 10м х 10м х 10м,

100 багана, 100 мөр ба төвшингийн (level) тоо нь 50 байх Блок Моделийн хувьд 1000м

х 1000м х 500м буюу 500 х 106 м3 (500 сая м3) талбайг бүрхэх болно. Тэгэхээр нөөцийн

модел нь эдгээр байрлал болон агуулга бүхий жижиг блокуудыг байгуулдаг.

Эрдэсжсэн талбай нь чулуулгийн төрөл, структур, агуулгын тархалт болон

геостатистикийн төстэй шинж чанараасаа шалтгаалан дотроо дэд талбарууд (domain)

эсвэл бүс болон хуваагддаг. Эдгээр хуваагдсан талбарууд дахь блокууд нь өөрийн

гэсэн давтагдашгүй тоон кодтой байдаг ба энэ нь нөөцийн тооцоо хийж буй этгээдэд

тэдгээрийг тусад нь тооцох боломжийг олгодог.

Эдгээр бүсүүдийг тодорхойлж Блок Моделд нэгтгэх аргуудын нэг нь тэдгээрийг

босоо зүсэлтээр эсвэл план зүсэлтэн дээр тайлал хийж хоёр (2D) хэмжээст полигоноор

зурж тоон хэлбэрт шилжүүлсний дараа тэдгээрийг холбож гурван хэмжээст (3D) биет

үүсгэж түүнийгээ Блок Моделийн блокуудаа кодлоход ашиглаж болдог. Ингээд

үүсгэсэн биетийн дотор бүтнээрээ болон хагасаар хамаарагдаж буй блокууд нь уг

биетийн чулуулгийн төрөл эсвэл бүсийн кодоор кодлогдоно. Блок Моделийн бүсийн

нарийвчлал нь түүнийг үүсгэсэн арга, холбосон полигонуудын хэлбэр дүрсээс

хамаарах ба эдгээр нь блокийн хэмжээ болон зүсэлт хоорондын зайгаас шалтгаална.

Хэрвээ зүсэлт хоорондын зай нь хол бол нарийвчлал нь нэлээд муу байх ба Блок




Моделийн бүсүүд нь зүсэлт хоорондоо аажим шилжихийн оронд огцом шилжилттэй

блоклог хэлбэрийг үүсгэдэг.

Цул Бус Биетээр Гурван Хэмжээст Блок Модель Үүсгэх Арга

Цул бус биет (Wire frame solid) гэдэг нь гурван хэмжээст гурвалжингуудыг

холбож үүсгэсэн дотроо хөндий гурван хэмжээст геометрийн дүрс юм. Гурвалжин тус

бүрийн гурван оройнууд нь 3D координаттай (X, Y, Z) бөгөөд тэдгээрийг тооцоологч

этгээд тодорхойлдог ба үүнээс гадна заримдаа оройн цэгүүд нь гурвалжингийн

алгоритмаар боловсруулагддаг. Хэд хэдэн гурвалжин үүсгэх алгоритм байдаг бөгөөд

үүнээс Delaunay аргыг нэлээн дэлгэрэнгүй хэрэглэдэг. Мөн 3D биетийг үүсгэх

аргуудаас хамгийн өргөн хэрэглэгддэг арга нь зүсэлтээр тайлал хийгдэж үүсгэгдсэн

2D полигонуудыг холбож 3D биетийг үүсгэх арга юм. Зүсэлтэн дэхь 2D полигонуудыг

хооронд нь холбох шулуунуудаар (tie line) холбож гурвалжин үүсгэх аргаар 3D

биетийг үүсгэдэг. Хэр нарийвчлалтай тэгш гөлгөр биет үүсэх нь зүсэлт хоорондын зай

болон полигоныг үүсгэсэн цэг хоорондын зайнаас шалтгаалдаг.

Өмнөх бүлэгт дурдсан полигоныг нэгтгэх аргатай адил 3D биетийг 3D Блок

Моделийн бүсүүд буюу талбаруудыг тодорхойлоход ашиглаж болох ба үүсгэсэн

биетийн дотор бүтнээрээ болон хагасаар хамаарагдаж буй блокууд нь уг биетийн

чулуулгийн төрөл эсвэл бүсийн кодоор кодлогдоно. Энэ тохиолдолд нарийвчлал нь

мөн л блокийн хэмжээнээс тодорхой хэмжээгээр шалтгаалах боловч ерөнхийдөө

өмнөх аргаас илүү сайн байна. Энд бүсүүд нь зүсэлт хооронд илүү аажим шилждэг.

7.1.2 Эзэлхүүний Аргаар Тооцоолох Аргачлал

Зүсэлтэн Полоигон болон Планометр ашиглан Эзэлхүүний аргаар тооцоолох

7.1.1 хэсэгт дурьдсанчлан геологийн болон эрдэсжилтийн агуулгын тархалтын

2D зүсэлтэн тайлалтаар эрдэсжсэн бүсүүдийг нэг цэг буюу дээжинд төвтэй

полигонуудад хуваан тоорхойлж болохыг үзсэн. Үнэлгээ хийж буй этгээд полигон

болгоны талбайн хэмжээг периметрийг нь планометрээр гараар хэмжиж тодорхойлдог.

Эцсийн хэмжилт нь ерөнхийдөө 2-оос 3 хэмжилтийн дундажаар авагдана. Сүүлийн

үеийн планометрүүд нь электрон уншилттай болж хэмжилтүүдийн дундажийг

автоматаар тооцон компьютерт оруулдаг болсон. Полигоны эзэлхүүнийг талбайг

холбогдох зузаанаар нь үржүүлж олох боловч зузааны тогтворгүй байдал нь асуудал




үүсгэдэг. Талбайн хэмжилтийг компьютержсан файл руу оруулдаг бөгөөд хэрвээ

гараар хуулах тохиолдолд алдаа гарах магадлал өндөр байна.

Зүсэлтэн Полигон болон Талбайг ашиглан Эзэлхүүний аргаар тооцоолох

Битүү талбайн дундаж арга гэдэг нь ерөнхий нэг завсрын 3D биетийн

эзэлхүүнийг гаргаж авахын тулд дараалсань хоорондоо жигд тархалттай зүсэлтүүд

дээрх полигонуудаар үүсгэгдсэн битүү талбайнуудын 2D тайлалтуудын дундажийг

зүсэлт хоорондын зайгаар үржүүлснийг хэлнэ. Нийт эзэлхүүнийг тооцохдоо бүх

эрдэсжсэн бүс дэхь тэдгээр завсрын эзэлхүүнүүдийг нэгтгэн гаргадаг. Энэ арга нь

үндсэндээ зүсэлт хоорондын зайнаас шалтгаалдаг бөгөөд компьютераар

боловсруулахад илүү тохиромтой, нарийвчлал сайтай юм.

Симпсоны зарчим буюу Нийлмэл дүрсүүдийн (Complex shapes) эзэлхүүнийг тооцоолох

Симпсоны дүрэм гэдэг нь ордын эрдэсжилтын хил зааг гэх мэт нийлмэл төвөгтэй

дүрсүүдийн эзэлхүүн болон талбайг тооцох тоон нэгтгэл юм. Дүрсийн талбайн тухайд

энэ арга нь хэд хэдэн парабол бүхий шугамуудаас бүрдэх муруй дүрсээр

тодорхойлогдоно. Дүрс нь ижил өргөнтэй зурвасуудад хуваагдах ба тэдгээрийн

талбайн хэмжээг хоёр хоёроор нь тооцож олдог (Зураг 2-1).

Зураг 7.1-2 Симпсоны дүрэм

Энэ арга нь эрдэсжсэн бүсийг бүхэлд нь хамарсан цуврал зүсэлтүүдыг

оролцуулан дээрх дүрмээр эзэлхүүнийг нийтэд нь тооцох юм.

Блок Модел Биетүүд болон Шивэх (Needling) аргыг ашиглан Эзэлхүүнийг тооцоолох

Шивэх гэдэг нь талбай болон эзэлхүүнийг тооцоолох арга бөгөөд Бороогийн

уурхайн хэрэглэдэг GEMS® системийн програмд л зөвхөн байдаг аргачлал юм. Энэ нь

Блок Модел боловсруулахад хэрэглэгдэхээс гадна 3D биетийн эзэлхүүнийг Блок

Моделын хамаарлыг ашиглаж тооцох, мөн блокыг кодлох зорилгоор тодорхой нэг

блок биет болон полигоны дотор оршиж буй эсэхийг тодорхойлоход өргөнөөр




хэрэглэгддэг. Дээрх Симпсоны дүрэмтэй адил энэ нь тоог нэгтгэх арга техник ба

нарийвлалыг мөн тооцоо хийж буй этгээд тодорхойлдог.

3D биетийг босоо шивсэн байдлыг Зураг 3-2-д харууллаа. Энэ тохиолдолд

блокуудын хэвтээ хэмжээст тооцооллыг Блок Моделд шийдэж өгдөг. Шивээсүүд нь

суурь тооцоо хийгдэх босоо, хэвтээ гэх мэт хэмжээст тодорхойлогдох хавтгайд

перпендикуляр тодорхой урттай шулуунууд байна. Жишээ нь, хэвтээ хавтгай нь Блок

Моделийн төвшинтэй (level) паралел байна. 3D биетийн доторх шивээс тус бүрийн урт

нь биетийг үүсгэж буй гурвалжингуудтай оглолцсоноор тодорхойлогдох ба өөрөөр

хэлбэл шивээс биет рүү нэвтэрч орохоос эхлэн биетийг нэвтрэн гарахад туулах урт нь

тэдгээр шивээс, биетийг үүсгэж гурвалжингуудын огтлолцолоор хэмжигдэнэ.

Зураг 7.1-3 3D биет болон GEMS шивээс

Эзэлхүүн нь тэдгээр биетийг нэвтэрч буй шивээсийн уртаар тооцоологдох

талбайг үржүүлснээр илэрхийлэгдэнэ. Тэгснээр нийт биетийн эзэлхүүнийг шивээс тус

бүрийн огтолж олсон эзэлхүүнүүдийн нийлбэрээр олно. Энэ аргачлалын




нарийвчлалыг хэрэглэгч анхнаасаа хэдэн шивээсийг сонгосноос хамаарах ба ихэвчлэн

шинжлэгдэж буй биетийн 1% эсвэл түүнээс бага хэмжээгээр тогтоодог.

7.1.3 Агуулгыг Интерполяц Хийх Аргачлал

Зүсэлтэн Полигоны Аргачлал, түүний сул тал

1.1 д дурьдсанчлан агуулгыг тооцох зүсэлтэн полигоны арга нь агуулга бүхий

дээж бүр дээр төвтэй, уг агуулгыг өөрийн агуулгаа болгосон хүдэр болон хаягдлыг

төлөөлөх полигон эсвэл том блокуудыг үүсгэж тооцдог. Гараар болон компьютераар

тооцох полигоны аргууд нь хоёулаа хялбар, хурдан боловч энд анхдагч агуулгыг

дундаж агуулгаа болгосон блокуудаар үүсгэгдсэн биет нь өндөр агуулгатай блоктой

хэсэгт хэт өндрөөр үнэлэх эсвэл бага агуулгатай блоктой хэсэгт дутуу үнэлэх хандлага

гардаг. Энэ нь агуулгыг тооцоход гардаг нөхцөлт алдааны жишээ юм. Энэ алдааны

хүндрэл нь ялангуяа дээд захын агуулга нь тархалтын дундаж агуулгаасаа өндөр байх

үед ноцтой илрэх ба учир нь хүдрийн хэмжээ ба дундаж агуулга хоёулаа хэт өндрөөр

үнэлэгдэж өндөр агуулгатай хэсэг ихсэх аюултай байна. Нэмж хэлэхэд ордын захын

хэсэгт дээжний нягтрал бага байдгаас тэдгээр цөөн хэсэг дээжүүд эрдэсжсэн

чулуулгийн их хэмжээний хэсгийг төлөөлөх шаардлагатай болдгийг анхаарах хэрэгтэй

(Sinclair and Blackwell, 2002). Дараагийн хүндрэл нь хүдрийн биетийн орон зайн зөв

бус тархалт буюу анизотропыг тооцдоггүй явдал юм. Анизотроп гэдэг нь

эрдэсжилтийн агуулга нь тодорхой нэг чиглэлд бусад чиглэлээсээ илүү үргэлжлэн

тархсныг хэлэх ба энэ нь ордуудад нилээн элбэг тохиолддог.

Вариограм ба түүнийг Агуулгын тооцоонд хэрэглэх

1.3 д дурьдсан 3D Блок Моделийн тухай удиртгал хэсэгт блокийн агуулгыг

түүнтэй хамгийн ойр байгаа өгөгдөлөөс тооцдог тухай өгүүлсэн. Үүнийг тооцох хэд

хэдэн аргачлал байдаг ба бүгд блокийн агуулгыг тооцохдоо тодорхой заасан хайх

хязгаарт орших агуулгуудын жигнэсэн дундажийг олдог. Сонгосон аргаасаа

шалтгаалан агуулгыг тооцох цэгт буюу блокийн төвд жигнэсэн тооцоог хийхэд аливаа

мэдэгдэж буй дээж нь түүнээс хэр хол, ямар чиглэлд (вектор), ордын хэмжээнд хэр

өөрчлөгдөж буйг өөр өөрөөр тооцдог. Кригинг гэх мэт аргууд нь өөрчлөлтийн шинж

чанарыг ордын дотор өгөгдөлийн өөр өөр чиглэл болон зайд өөрчлөгдөх шинжийг

ашиглан тооцоолдог. Дээжний агуулга болон түүний тархалт нь магадгүй нэг

чиглэл/уналд бусад чиглэлээсээ хүчтэй байвал энэ нь тэр чиглэл дэхь агуулгуудын

жигнэсэн дундажид нөлөөлдөг.




Энэ тархалтын чиглэлийн мэдээллийг Вариограм олгодог ба энэ нь өгөгдсөн

чиглэлд сонгогдсон хос дээжнүүдийн агуулгуудын өөрчлөлтүүд буюу дундаж зөрөөг

харуулсан чухал ач холбогдол бүхий график юм. Хоорондоо тодорхой зайнд орших

хос цэгүүдийн вариограм (өөрөөр семивариограм) утгыг хосуудын агуулгын ялгааг

квадрат зэрэгт дэвшүүлэн хооронд нь нэмж хосын тооны талаар үржүүлж олно.

2

2

1)( hxgxg

nh

Энд: h хос цэгүүдийн хоородох зай (ихэнхдээ лаг (lag) гэдэг)

g(x) хосын эхний х байрлал дахь цэгийн агуулга

g(x+h) хосын х+h байрлал хоёрдахь цэгийн агуулга

n h зайгаар алслагдсан хосуудын тоо

Вариограм нь ерөнхийдөө хэд хэдэн өөр чиглэл болон уналын дагуу хүдрийн

биетийн анизотроп байдлыг тодорхойлохын тулд бодогддог ба жишээ нь хэрвээ орд нь

тодорхой нэг чиглэлд сунасан, эсвэл аливаа нэг гоелогийн нэгж нь тодорхой

чиглэлийн дагуу унасан байж болно. Хэрвээ анизотроп байвал вариограм нь түний гол

болон туслах чиглэлүүдийг тодорхойлж өгдөг ба энэ мэдээлэл нь интерполяц хийхэд

хайлтын параметрийг тодорхойлоход чухал үүрэгтэй. Цайрын ордын мэдээлэл дээр

бодогдсон туршилтын үндсэн дээр гаргасан нийтлэг вариограмыг Зураг 3-1-д

харуулав. Энэ вариограм нь сайн тодорхойлогдож тайлал хийхэд амархан байгаа

боловч ихэнх алтны ордын вариограм эсрэгээрээ тодорхойлоход илүү хэцүү жигд

биш, тайлал хийхэд төвөгтэй байдаг.




Range [m]

Gam

ma (H

)

0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 1500

15.00

30.00

45.00

60.00

75.00

Az 105 Dip -6 Zn

Software By Gemcom

Зураг 7.1-4 Туршилтат Вариограм

Дээрх вариограм нь ихэнх эрдсийн өгөгдлүүд дээр нийтлэгээр тодорхойлогддог

хүчин зүйлсүүдийг харуулж байна. Зурагдсан цэг болгон нь 1050ын дагуу сунаж 60-аар

унасан чиглэлд тодорхой зайгаар (зай (range) буюу Х тэнхлэг) алслагдсан хосуудын

цэг тус бүрийн ялгааны квадратын дунджийг (вариограм утга буюу гамма, Ү тэнхлэг)

илэрхийлнэ. Ерөнхийдөө хосуудын хоорондох зай ихсэх тусам вариограмын утга

ихсэж тодорхой утганаас эхлээд тогтмолжиж шулуун болж ирнэ. Энэ утгыг (а) зайд

тогтмолжсон вариограмын Силл (Sill) (С) гэнэ. Тогтмолжсон зай буюу range нь цэгүүд

нь хоорондоо орон зайн хамааралгүй болсныг илтгэх ба цэгүүдийн хоорондох зайн

нөлөө нь хаана буурч байгааг илтгэдэг хэмжигдхүүн юм. Мөн онолын хувьд яг ижил

байрлал дээр дахцаж байгаа цэгүүдийн хоорондох зайн ялгаа нь тэгтэй тэнцүү байх

боловч вариограмын утгын тэнхлэг дээр тэг биш ойролцоогоор 16%2 утган дээр

огтлолцдог. Энэ илэрхий уялдаагүй утгыг мөхлөгийн нөлөө буюу nugget effect (С0)

гэдэг ба ихэнхдээ ордын багахан хэсэгт санамсаргүй байдлаар тохиолдох ба энэ нь

голдуу дээжлэлтийн алдаа болон систематик алдаануудын нийлбэрээс болж

тохиолддог. Энэ мөхлөгийн нөлөөллийн утгыг сайн тооцохын тулд ихэнхдээ

цооногийн дагуу тодорхойлсон вариограмаас олдог ба энэ цооноийн агуулгын

интервал нь ойрхон байх тусам илүү бодитоор бодогддог. (Вариограмын утгууд нь

агуулгын зөрөөнүүдийн квадратын дундажаар илэрхийлэгддэг учраас нэгж нь

агуулгын квадратаар тодорхойлогдоно)




Нөөцийн тооцоонд вариограмын мэдээллүүдийг ашиглахын тулд туршилтат

вариограмд математикийн моделыг тохируулсан байх шаардлагатай. Хамгийн энгийн

модель нь Мөхлөгийн нөлөөллийн модель буюу Nugget Effect Model юм. Энэ нь дээр

өгүүлсэн мөхлөгийн нөлөөний утгыг тогтмолоор авч үздэг. Үүнээс гадна туршилтат

вариограмыг тодорхойлох хэд хэдэн модель байдаг ба үүнээс Spherical Model буюу

Бөмбөрцгөн Моделийг дэлгэрэнгүй хэрэглэдэг. Силл (С), зай (а) болон мөхлөгийн

нөлөө (C0) өгөгдсөн тохиолдолд Бөмбөрцгөн Моделийг доорх томъёогоор

тодорхойлно:

Хэрвээ ah бол

3

3

022

3

a

h

a

hCCh

ah бол CCh 0 байна.

Энд: С0 Мөхлөгийн нөлөө

C+C0 Силл

a Зай (range)

h Лаг (lag) буюу цэгүүд хоорондын зай

Үүнд мөхлөгийн нөлөөлөл нь вариограмын агуулгыг дээш нь татах тогтмол

хэмжигдхүүн болж байгааг харж болно. Туршилтат вариограмд тохирох хамгийн сайн

моделийг гаргаж авахын тулд дээрх параметрүүдийг олон янзаар хослуулан

хэрэглэдэг. Зураг 3-2-д Бороогийн ордын 2-р бүсийн (уурхай) бодитоор туршигдан

тохируулсан моделийг харууллаа. Өнөөг хүртэл Бороогийн ордын вариографыг

үүнтэй төстэй төрөл бүхий корелограмаар тооцож ирсэн. Мөрөгцөгөөр нэгтгэсэн

агуулга хоорондын зай ихсэхэд тэдгээрийн кореляцын коэфициент буурч байгааг

корелограм харуулж байна. Уламжлалт аргаар энэ нь вариограмыг төлөөлж байгаа ба

нэгтгэл хоорондын дундаж агуулгын зөрөө нь ихсэх тусам хамгийн их онолын утга

болох 1 рүү ойртох ба энэ нь хоорондох хамаарал нь тэг болж байгааг илтгэдэг.




Зураг 7.1-5 Бороо, 2-р бүсийн Туршилтат болон Моделчилсан Корелограм

Дээрхээс харахад алтны эрдэсжилтийн туршилтат вариограм нь нэлээн жигд бус

байгааг харж болох ба энэ нь хэвтээ чиглэлд (хар цэгтэй зураас - VERT) улам тод

харагдаж байна. Тохируулсан модел нь мөхлөгийн нөлөө (ойролцоогоор 0.35), мөн

давхар (nested) модель гэж нэрлэгддэг хоёр бөмбөрцгөн моделийн хослолуудаар

илэрхийлэгдэж байна. Давхар модель нь мөн хойшоо-урагшаа (NS), зүүн-баруун (EW),

зүүн-урд (SE) болон зүүн-хойд (NE) чиглэлүүдэд мөн тохирч байгаа ба бүгд өөр өөр

range буюу зайд силл нэг рүү ойртсон байгааг харж болно. Энэ нь уг бүсийн

тасралтгүй чанар нь чиглэл болгонд өөр байгааг илтгэж байна. NE моделийн зай нь

100м буюу хамгийн их байхад SE чиглэлд зай нь 50м, харин VERT буюу хэвтээ

чиглэлд 20м байна. Өөрөөр хэлбэл, NE чиглэл дэхь агуулгын тасралтгүй байдал нь

эсрэг чиглэл болох SE чиглэлээсээ 2 дахин их байхад хэвтээ чиглэлээсээ 5 дахин их

байна. Нөөцийн Тооцоо хийх зорилгоор тохируулсан моделуудыг блокын төвийн цэг

болон дээж хоорондын тооцогдох зөрөөг үнэлэхэд ашиглаж болох ба эдгээрийг

бүсийн орон зайн тасралтгүй байдлыг үнэлдэг жигнэсэн дундажийг тооцоолоход

хэрэглэж болно.

Урвуу Зайн Аргачлал, түүний хязгаарлагдмал тал




Урвуу зайн аргачлалаар зэргэлдээ дээжнүүдийн жигнэсэн тооцоо нь дээжнүүд

хоорондын зайн урвуугаар тодорхойлогдож үүний үндсэн дээр тухайн цэгийн агуулга

бодогдоно. Жишээ нь блокийн төв байж болно. Энэ тохиолдолд блокийн агуулгад

нөлөөлөх дээжний жин нь зэргэлдээ дээж ойр байвал их, холдох тусам багасана гэсэн

үг юм (Зураг 3-3).

Зураг 7.1-6 Урвуу зайн аргачлалаар Блокын утгыг тооцох

Хайлтын хязгаарын хэмжээнээс шалтгаалан блокын агуулгыг тооцоход

ашиглагдах дээжний тоо өөр өөр байх ба үүнийг Зураг 3-3-д харуулав. Энэ тохиолдолд

хайлтын хязгаар нь 2D тойрог хэлбэртэй байгаа боловч анизотроп тархалттай ордын

хувьд элипс байж болно. Мэдээж 3D орон зайд хайлтын хязгаар нь бөмбөрцөг болон

элипсойд байна. Хайлтын хязгаар дотор багтсан цэгүүдийг хэрэглэн зайн урвуу

аргачлалаар тооцож гаргасан блокын агуулгыг доорхи хүснэгтэнд харуулав.

Хүснэгт 7.1-1 Зайн урвуу арагчлалаар бодогдсон агуулга, зай болон жигнэсэн

тооцоо

Дээж Агуулга (% ) Зай (d) 1/d 1/d2 1/d3

G2 0.5 200 0.005 0.000025 0.125 x 10-6




G3 0.6 290

G4 0.9 100 0.01 0.0001 1.0 x 10-6

G5 1.0 275

G6 0.5 200 0.005 0.000025 0.125 x 10-6

G7 1.0 250 0.004 0.000016 0.064 x 10-6

G8 0.8 320

G9 0.7 150 0.0067 0.000044 0.195 x 10-6

Нийлбэр 0.0307 0.00021 1.609 x 10-6

Тооцоологдсон

агуулга 0.74% 0.77% 0.81%

Жишээ нь, зайн урвуугаар (1/d) тооцсон агуулгыг доорхи байдлаар олно.

0307.0

0067.0004.0005.001.0005.0 97642 GGGGG

Үүнийг холбогдох утгаар нь орлуулж бодвол:

%74.0

0307.0

0067.07.0004.00.1005.05.001.09.0005.05.0

Харьцуулах зорилгоор авч үзэхэд хайлтын хүрээнд байгаа тавар цэгийн

арифметик дундаж нь 0.72%, харин хамгийн ойр байгаа цэгийн утга нь 0.9% байна.

Эндээс харахад нэгж жигнэлтүүдийг жигнэлтүүдийн нийт нийлбэрт хувааж тэдгээрийг

нэмснээр ямар нэгэн бодолтын систематик алдаа гарахаас зайлсхийж байна.

Урвуугийн зэргийг хэдээр сонгох нь эргэлзээтэй боловч ихэнх тохиолдолд дээр

үзүүлсэн шиг 1, 2 эсвэл 3-аар авдаг. Гэхдээ зэрэг (x) ихсэх тусам (1/dx) үр дүн нь

полигоны арга руу дөхдөг байна. Бас нэг бодууштай зүйл нь урвуу зайн аргачлал нь

кригинг гэх мэт геостатистикийн аргачлалаар бодсонтой харьцангуй ойролцоо үр дүн

өгдөг нь ордод нийцсэн тооцоо болж чаддаг байна. Гэсэн хэдий ч, Зураг 3-2-д байгаа

шиг хоёр блокын хэмжээнүүдээс үл хамааран үнэлгээ нь ижил байх ба энд зэргийг нь

хэдээр авбал дээр вэ гэдэг нь тодорхой бус байна. Үүнээс гадна өөр өөр чиглэлд өөр

өөр тархалттай үед үүнийг яаж зохицуулах вэ? Үнэлгээнд хэдэн дээжийг хэрэгтэй, хэр

зэрэг хол байгаа дээжийг үнэлгээнд оролцуулах вэ? Яаж жигд бус тархсан эсвэл

бөөгнөрсөн дээжүүдийг зөвөөр оролцуулах вэ? Үнэлгээ нь хэр найдвартай, мөн

үнэмшлийн түвшинг тогтоож болохуу? гэх мэт асуултууд цувран гарч ирдэг.

Үнэлгээний аргачлалууд нь вариограмын үндсэн дээр ордын тархалтын талаарх




мэдлэгийг олж болох ба дээр дурьдсан зарим асуултнуудад ялангуяа найдвартай

байдлын талаарх хариултыг авч болдог.

Кригинг Аргачлал

Энгийн Кригинг (Ordinary Kriging)

3.2-д дурьдсанчлан, вариограм нь үнэлгээг сайжруулах ордын орон зайн

тасралтгүй чанарын мэдээллийг хангаж өгдөг. Ялангуяа кригинг аргачлалыг

ашигласнаар үнэлгээний үед гарч болох алдааг бууруулдаг. Өмнөх хэсгийн Зураг 3-2

дахь жишээгээр бид жигнэсэн тооцоо нь хайлтын хязгаар дотор буй таван цэгийн

өгөгдхүүний зөвхөн блокын төв хүртэлх зайн урвууг ашиглаж байсан бол харин ордын

доторх тасралтгүй шинж, мөн блокын хэмжээг анхаарч тооцоогүй байсан. Блокын

агуулгыг (G*b) доорхи байдлаар тооцсон байсан:

5947362412* wGwGwGwGwGbG Үүнд G* нь тооцож гаргасан

агуулгыг илэрхийлнэ.

Хамгийн сайн боломжит тооцоололыг хийхийн тулд тооцооны зөрөөг багасгадаг

дээжний жигнэлтийг олж тогтоон улмаар алдаагүй тооцох аргыг хэрэглэх хэрэгтэй.

Өрөөр хэлвэл шугаман алдаагүй хамгийн сайн тооцох аргыг авч ашиглах нь чухал.

Кларк (1979) тодорхой тооны цэгүүдээр хүрээлэгдсэн орд дахь агуулга нь

мэдэгдэхгүй байгаа цэгийг (А) агуулгыг хэрхэн тооцсоныг авч үзье. Хамгийн энгийн

тооцооны арга нь А цэгийн тооцоолсон утга (T*) нь хамгийн ойрхон цэгийн

агуулгатай тэнцүү байна гэж үзэж болно. Жишээ нь T*=G1. Гэхдээ ингэснээр жинхэнэ

утга (T) болон тооцоолсон утгуудын (T*) хоорондох ялгаанаас тооцооллын алдаа гарч

ирнэ.

*TT

Үүнийг тооцсоноор нийт алдаануудын нийлбэр нь тэгтэй тэнцэж байвал

тооцоолол нь ямар нэгэн систематик алдаа гаргаагүй, өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн

чиглэлд шилжсэн алдаа байхгүй байна гэж үзэж болно.

0

Тооцооллын найдвартай байдлыг алдаануудын тархалтыг (Spread) ажигласнаар

тогтоож болно. Хэрвээ тооцооллын үр дүнд алдаанууд нь тогтмол тэгтэй ойролцоо

байвал энэ нь сайн хийгдсэн байна гэж үзнэ. Харин алдааны тархалт нь илүү их байх




тусам тооцооллын найдвартай байдал алдагдаж ирнэ. Хазайлтын төвшин нь (Standard

Deviation) статистик тархалтыг хэмждэг бөгөөд тооцооллын алдааны хазайлтын

төвшинг тооцооллын найдвартай байдлыг хэмжихэд хэрэглэж болдог.

Хэдий хэмжээний тооцоо хийснээс үл хамааран жинхэнэ утгыг (Т) мэдэхгүй бол

алдаануудын хазайлтын түвшинг олж болохгүй нь ойлгомжтой. Ийм тохиолдолд

тооцооллын алдааны хазайлт (Variance) буюу тооцооллын хазайлт зэрэг онолын

тодорхойлолтуудыг авч үзэх нь зүйтэй. Алдааны хазайлтыг илэрхийлбэл:

2

дундаж утгаас хазайсан алдааны хазайлтуудын квадратуудын дундаж =

= 2)( -ын дундаж = 2 -ын дундаж ( 0 үед)

Эндээс 22 *TT -ын дундаж болно.

Тооцооллын алдааг ( 2

) олсноор алдааны төвшинг ( ) тодорхойлж болох ба

үнэмшлийн төвшинг илтгэх ордын тархалтын магадлалыг гаргах үндэс болдог.

Онолын хувьд дээрх нь ордын хувьд бүх л цэгүүдийн хазайлтын дунджийг олно гэдэг

нь боломжгүй зүйл гэдэг нь тодорхой юм (Т нь тодорхойгүй учраас). Ордын

хувирамтгай чанарын тухай мэдээлэллийг бид өөрсдийн мэддэг, олж авах боломжтой

зүйлээс авч чадах ба жишээлбэл дээжний агуулгууд байх ба энд вариограм нь бидэнд

хэрэг болох болно.

Өмнөхөөс тооцооллын хазайлт нь “ 22 *TT -ын дундаж” байсан. Иймд

бид бүх л ордын хэмжээнд практикийн хувьд энэ дунджийг олох нөхцөлгүй гэдгийг

мэдсэн билээ. Тэгвэл дээрх хазайлтын томъёог сайтар ажиглавал, А цэгийн утгыг

олохдоо түүнээс эхний мэдэгдэж буй цэг G1-ийн утгыг хасч квадрат зэрэг дэвшүүлэх

гэх мэтээр боломжит бүх хос цэгийн хувьд олж тэдгээрийн дунджийг олдогтой ижил

утгатай байгааг харж болно. Үнэндээ энэ нь вариограмын тодорхойлолттой адилхан

буюу А цэг болон G1 цэгийн хоорондох вариограм болж байна. Цэгүүдийн хоорондох

зай өгөгдөөд боломжой бол чиглэл нь тодорхой байвал тэдгээрийн хоорондох

тооцооллын хазайлтыг семивариограм дахь харгалзах утгуудыг 2-оор үржүүлэн олж

болно:

h 22




Хэдийгээр дээрх тооцоо нь зөвхөн цэгийн хувьд тооцооны алдааг яриад байгаа

боловч үнэндээ үүнээс ч илүү төвөгтэй болж ирэх 2D дүрс (талбай) болон 3D блокын

(эзэлхүүн) тухай бодож үзэх шаардлагатай болдог.

Эдгээр тохиолдлуудад тооцооллын хазайлт нь мөн л вариограм байх боловч

вариограм нь харин цэгийн агуулга болон дүрс ба блокын дундаж агуулгуудын

хооронд хийгдэнэ. Тэгэхээр, дээжний цэгүүд болон 2D дүрс, 3D блокын доторхи цэг

бүрийн хоорондох семивариограмын утгыг олж дундажлах шаардлагатай болно. Энэ

дунджийг AS , гэж тэмдэглэнэ. Практикт хавтгай дүрс болон биетийн талбай болон

эзэлхүүн дэхь цэг бүрийг тодорхойлохдоо 2D эсвэл 3D “хуурмаг торлол”ыг (Pseudo

Grid) хэрэглэн ойролцоолж авдаг. Талбай болон эзэлхүүний хэмжээн дэхь тасралтгүй

чанар нь нийт тасралтгүй байдлын нэг хэсэг нь болж байдаг түүнийг AA, гэж

тодорхойлно. Жишээ нь, А биетийн цэг бүрийн өөр хоорондох семивариограмын

дундаж байх юм. Хэрвээ мэдэгдэж буй цэг нэгээс илүү байвал тэдгээрийн тасралтгүй

чанар нь мөн л нийт тасралтгүй байдлын бүрэлдхүүн хэсэг болно гэдэг утгаараа

тэдгээр цэг бүрийн хоорондох семивариограмын дунджийг SS , гэж авна. Тэгвэл

ерөнхий тооцооллын хазайлт нь:

AASSAS ,,,22 болно.

Өөрөөр хэлбэл, тооцооллын хазайлт нь гурван тооноос шалтгаалах ба тэдгээр нь

мэдэгдэж буй цэг, дүрс болон биетийн хоорон бодогдох хамаарал, тэдгээр мэдэгдэж

буй цэгүүдийн өөр хоорондох хамаарал болон дүрс болон биетийн доторх цэгүүдийн

хоорондын хэлбэлзэл зэрэг болно. Эдгээр бүх тоог семивариограм ашиглан шууд

тооцох буюу эсвэл ойролцоолон гаргаж ч болно.

Вариограм өгөгдсөнөөр ордыг (мөн ордын зарим хэсгийг ч) тодорхойлж бас

модельчилж бүр ямар ч тооцооллын аргачлалд тооцооллын хазайлтыг нь тодорхойлж

өгч чадаж байна. Жигнэсэн зайг олох маш олон томъёо байдаг боловч тооцооллын

хазайлтыг семивариограмын утгыг ашиглан үнэлэхдээ харьцангуй сайн аргачлалд

анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Энд хамгийн сайн гэж хэлэгдэх хамгийн бага

тооцооллын алдаа гаргадаг нэг арга байгаа бөгөөд тэр нь Кригинг (Kriging) аргачлал

юм. Үүнийг орчин үеийн геостатистикч Жоржес Матерон (Georges Matheron) зохиосон

бөгөөд тэрээр Өмнөд Африкийн алтны бүсийн геологич?? Доктор Дани Криг (Dr Danie

Krige)-ийн анхны аргачлалыг сайжруулах хүндтэй ажлыг хийж байгаа юм. Кригинг




арга нь янз бүрийн чиглэл дэхь семивариограмуудад үндэслэн хүрээлэн байгаа

дээжнүүдийн жигнэсэн зайг хэрэглэдэг. Блокт ойрхон байгаа дээж нь илүү жин татдаг

боловч энэ нь вариограмаар тодорхойлогдөх орон зайн төлөвөөс хамаарна. Хэрвээ

тодорхой нэг тасралтгүй тархалтын чиглэл тодорхойлогдсон бол тэр чиглэл дэхь

дээжүүд нь бусад чиглэлийн дээжүүдээсээ илүү жин татах болно. Тооцооллын энэ арга

нь бага хазайлттай байх ба шугаман алдаагүй хамгийн сайн тооцох арга юм.

Кригинг нь эндээс дараахь жигнэсэн дундаж байдлаар:

nn gwgwgwT 2211* Энд жигнэлтийн коэфициентүүдийн нийлбэр

нь 1 рүү тэмүүлж байвал бараг алдаагүй байна.

Үүнээс тооцооллын хазайлтыг доорхи байдлаар илэрхийлж болно:

AASSwwASwn

i

j

n

j

ii

n

i

i ,,,21 11

2

Гэсэн хэдий ч энэ нь бас л төвөгтэй юм шиг харагдаж боловч дээр өгсөн үндсэн

томъёотойгоо төстэй гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй. Энд зөвхөн тооцоолох арга нь л

жигнэсэн дунджийн арга юм. SS, -ын хувьд дээжүүдийн хоорондох агуулгын

хэмжигдсэн хэлбэлзэл нь одоо дээж болгонд ямар нэгэн жигнэлтийн коефициент

харгалзаж байгааг хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай болж байна. Жишээнь, Дээж 2

(жигнэлтийн коэфициент нь w2) болон дээж 4 (жигнэлтийн коэфициент нь w4)-үүдийн

хоорондох дундаж семивариограмыг тооцвол дээрх томъёо нь дараахь байдалтай

болно.

4242 , SSww

Мөн, талбай болон эзэлхүүнийг тооцох аргаа л өөрчлөхгүй бол хазайлтын

томъёонд AA, өөрчлөгдөхгүй гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Тооцооллын хазайлтыг (2

) жигнэлтийн функц байдлаар тодорхойлсон нь

түүнийг хамгийн бага алдааны утгатай болгох боломжийг олгож байна. Өөрөөр хэлбэл

жигнэлтийн коефициентыг дифференциалчилж түүнийг тэгтэй тэнцүү гэж авч үзсэн.

Жигнэлтийн коэфициентуудын нийлбэрийг 1 болгох шаардлагатай учраас үүнийг

зохицуулахын тулд Лагранжийн коэфициентыг ( ) хэрэглэсэн ба эндээс n+1 ширхэг

шугаман тэгшитгэлүүдийг зохиож үл мэдэгдэх n ширхэг гишүүдийг (w1,w2,w3…..wn)

олох аргыг шийдвэрлэсэн:




1

,,,,,

,,,,,

,,,,,

,,,,,

321

332211

33333232131

22323222121

11313212111

n

nnnnnnn

nn

nn

nn

wwww

ASSSwSSwSSwSSw

ASSSwSSwSSwSSw

ASSSwSSwSSwSSw

ASSSwSSwSSwSSw

Энэ томъёо нь бас л нэлээд төвөгтэй байхаар харагдаж байгаа боловч бүх тоог

вариограмаар олж болохоор харагдаж байна. Эхний тэгшитгэлийг авч үзвэл баруун

тал нь дээж 1 ба биет хоорондын дундаж семивариограм байна. Өөрөөр хэлбэл, дээж 1

ба хуурмаг торлолоор (Pseudo Grid) үүсгэгдсэн биет доторх цэгүүдийн хоорондох

дундаж семивариограм утгыг ойролцоолон авсан байна. Зүүн тал нь, n+1 ширхэг үл

мэдэгдэх гишүүд (wi and ), мөн дээж 1 болон түүнтэй бусад дээжүүдийн хамаарлын

дундаж семивариограмуудыг багтаасан байна. Эндээс хэрвээ кригинг аргаар 20

дээжийг блокийн утгыг олоход ашиглаж байгаа бол энд 21 тэгшитгэл бодогдоно

гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Дээрх багц тэгшитгэлүүдийг Кригинг Матриц гэдэг ба энэ

нь кригингийн жигнэлтийн коэфициентийг олоход зориулагдсан юм. Дээрх

тэгшитгэлүүдийг ашиглан кригинг тооцоололоор блокын утгыг олох ба доорхи

томъёотой байна:

nn gwgwgwT 2211*

Эндээс бид семивариограм болон хамгийн бага алдааны хазайлттай шугаман

тооцоолох аргыг дээрх аргачлалаар олж авсан бөгөөд үүнийг Энгийн Кригинг

(Ordinary Kriging) гэнэ.

Кригинг нь дундажлах үйлдэлдээ сайн хэдий ч нэг утгыг сонгон жинхэнэ утгатай

харьцуулахад нэлээн ялгаа харагдаж болох юм. Гэсэн ч бусад интерполяцийн

аргуудтай харьцуулахад иймэрхүү ялгаа нь ерөнхийдөө бага байдаг юм. Ерөнхийдөө

кригинг нь алдаагүй гэж хэлж болох боловч зарим тохиолдолд нөхцөлт алдааг гаргах

магадлалтай байна. Ер нь алдаа нь агуулга дээр хийгдэж байгаа үйлдэл учраас бусад

бүх тооцооллын аргуудын адил алдааг гаргадаг боловч харьцангуй бага юм (Sinclair ба

Blackwell, 2002).

Заагч Кригинг (Indicator Kriging) ба Ашиглалтанд сонгогдох параметрүүд (SMU)

Заагч кригинг гэдэг нь ердөө л Энгийн Кригингээр алтыг г/т-оор хувьсагч болгон

авч түүнийгээ заагч хувьсагч руу хөрвүүлэн хэрэглэж байгааг хэлнэ. Өгөгдөл нь




сонгогдсон захын агуулга, босго төвшингөөс (Cind) их буюу бага бол түүнээсээ

хамааран тэг эсвэл нэг рүү хөрвөнө.

1indg , for indi Cg

0indg , for indi Cg

Мэдээжээр, заагч утгуудыг хэрэглэнэ гэдэг нь дээрх нөхцөлөөр ангилагдсан

өгөгдлүүдээр семивариограмыг үүсгэж дээр дурьдсан шиг кригингд ашиглахыг хэлж

байгаа юм. Заагч утгуудтай кригингийн үр дүн нь 0 болон 1-ийн хооронд байхаар

тооцоологдсон утгууд эсвэл хэсэг тоо (Pk) байх ба тэдгээрийг хоёр янзаар тайлалт

хийн тайлбарлаж болно:

1. Кригинг хийгдсэн цэгүүдээс 1-тэй тэнцүү цэгүүд ноёлох магадлал их

байна. Жишээлбэл, Хэрвээ кригингийн заагч захын агуулга нь 0.75г/т

байхад А цэг дээр 0.27 гэсэн утга бодогдсон байна гэж үзье. Тэгвэл 0.27

нь А цэг дээрх жинхэнэ утга нь уг заагч захын агуулгаар 1-тэй тэнцэх

магадлал юм. Иймээс А цэгийн жинхэнэ утга 0.75г/т-оос их байх боломж

нь 27%, харин 73% нь бага байх боломжийг зааж байгаа юм.

2. Кригинг хийгдсэн цэгийн ойролцоох “1” байх нөхцөлтэй хэсгийг

харуулна. (харин “0” байх нөхцөлтэй хэсэг нь үлдсэн нь байна) А цэг

дээр төвтэй бөөгнөрсөн хэсэг дээжүүд байна гэж үзвэл 0.27 бол тэдгээр

дээжнүүдийн заагч захын агуулга 0.75г/т-оос их агуулгатай хэсгийг

тодорхойлж байна.

Энэ арга бол нөөцийн үнэлгээнд хэрэглэгддэг хоёр дахь том тайлалтын арга

бөгөөд Блок Моделийн доторх аливаа нэг блокийн заагч захын агуулгаас их байх

хэсгийн магадлалын боломжийг хангалттайгаар бөөгнөрсөн их хэмжээний дээжнүүд

эсвэл хангалттай том эзэлхүүнтэй биетийн хэмжээнд тооцоход анхаардаг байна.

Энэ магадлалтай хэсгийг авч ашигладаг чухал хэрэглээнүүдийн нэг нь

ашиглалтын сонголтын параметрүүдийн нөлөөллийг тооцох аргачлал юм. Нөөцийн

Блок Моделын блокын хэмжээ нь ерөнхийдөө уурхайн ажилд сонгогдсон техникийн

хамгийн бага олборлох хүчин чадлаас (эксковаторын шанага??) их хэмжээтэй байдаг

ба энэ хэмжээг Ашиглалтад Сонгогдсон Параметр (Нэгж) буюу SMU гэдэг. Хэрвээ

SMU нь блокын хэмжээний 50% байвал, жишээ нь дээрх жишээнээс заагч захын

агуулгаас 27% нь их бол SMU-ын олборлох материал нь 27% захын агуулгаас их




агуулгатай, 23% (50%-27%) захын агуулгаас бага агуулгатай байна. Нэгэнт захын

агуулгаас их ба бага агуулгатай материалын хэмжээг мэдэж байгаа болохоор бохирдол

болон авч болох металлын агуулгыг тооцож болох ба ингэснээр сонголтоо зөв эсэхийг

харгалзан үзэж болно.

Олон Заагчтай Кригинг (Multiple Indicator Kriging)

Дээр үзсэн жишээг үргэлжлүүлэн санахад заагч кригинг нь тодорхой захын

агуулгаас их ба бага агуулгатай хэсгийн хэмжээг тооцож байсан. Sinclair ба Blackwell-

ын (2002) тодорхойлсноор энэ нь Зураг 3-4-д үзүүлсэн дээжнүүдийн агуулгын

хэсэгчлэн хуримтлагдсан магадлалын муруйн дээрх цэгийг тодорхойлохтой адилхан

байна. Хэрвээ яг ижилхэн өгөгдлүүдийг өөр заагч захын агуулгаар хөрвүүлэхэд,

жишээ нь, 0.75г/т-ын оронд Сind=1.0г/т гэж авбал өөр хэмжээ бодогдоно.

Зураг 7.1-7 Заагч Кригингийн Хуримлагдсан Муруй (Sinclair ба Blackwell-ын, 2002)

Эдгээр шинэ заагч захын агуулгуудаар тодорхойлогдсон семивариограм модель

өгөгдсөнөөр үүнийг ашиглан А цэг дээр дахин кригинг хийж харгалзах заагч утгуудын

А цэгийн орчимд 1.0г/т-оос их агуулгатай хэсгийн хэмжээг тодорхойлж болно. Хэрвээ

үүнийг хийсэн гэж үзээд кригингээр 0.13 гарсан бол хоёр дахь цэг уг А цэгийн хувьд

хуримлагдсан муруй дээр нэмэгдэх болно. Ингэснээр, нийт өгөгдлийн 27% нь 0.75г/т-

оос их байхад 13% нь 1.0г/т-оос их агуулгатай байна. Эндээс харахад 0.75-аас 1.0г/т-

ын хооронд 14%-ын ялгаа гарч байна (Зураг 3-4).




Хэрвээ энэ үйлдэл ялгаатай олон заагч захын агуулгууд дээр хийгдвэл

хуримлагдсан муруйн дагуу тэдгээрийн цэгүүд бодогдох болно. Энэ үйлдлийг Олон

Заагчтай Кригинг (MIK) гэж нэрлэдэг ба үр дүн нь Зураг 3-4-д үзүүлсэн магадлалын

хуримтлагдсан муруйг (төгсгөлийг нь тооцохгүй) тооцож гаргах юм. Ерөнхийдөө,

хуримтлагдсан муруйг 8-12 цэгээр хангалттай тооцож үүсгэж болно, өөрөөр хэлбэл 8-

12 захын агуулгаар. Тархалтын муруйн төгсгөл нь өндөр болон нам байх нь тийм ч их

юм хэлж өгөхгүй боловч практикт нэлээд их тохиолдолд төгсгөл нам бол шугаман

тархалтанд металын бүрдэл тэг байгаа орчинд магадлал тэг байгааг харуулж байдаг.

Муруйн төгсгөл өндөр байх нь илүү ноцтой бөгөөд энэ нь металын бүрдэлийн

тооцоонд нэлээд хүчтэй нөлөө орсон байгааг заадаг. Гэхдээ муруйн дээд төгсгөлийг

(Zmax) хязгаарлах хэд хэдэн практик замууд байдаг.

Блокын доторх дээжний агуулгуудын тархалтын тооцоо нь блокын дундаж

агуулгыг тооцож гаргах боломжийг олгодог. Мөн блок доторх агуулгуудын тархалтыг

мэдсэнээр блокын захын агуулгаас дээш байх хэсгийн хувь болон захын агуулгаас

дээш утгуудын дундаж агуулгыг олох гэх мэт тархалтын захын агуулгын хэрэглээг

тооцож болдог байна. Хэрвээ заагч интервалуудын дундаж агуулгуудыг мэдэж байвал

тархалтын дундаж агуулгыг (А цэгийн тооцоолсон агуулга) тодорхойлж болно. Өмнөх

жишээнээс, өгөгдлийн 0.75-1.0г/т завсрын хооронд орших 14% хэмжээний

дээжнүүдийн дундаж агуулга нь энэ ангилалд байгаа боломжит өгөгдлүүдээс эсвэл

голын утгыг нь авах байдлаар бодогдож болно. Ангилалын дундажийн хувьд,

тархалтын дундаж агуулга нь ангилалын дунджийн жигнэсэн дундаж байдлаар

тодорхойлогдож болох ба жигнэлтийн коэффициентыг ангилал тус бүрийн тооцогдсон

хэсгийн хувиар авна.

MIK нь олон тархалттай ордын үнэлгээний зарим хүндрэлийг зохицуулж чаддаг

болохоор эрдсийн нөөцийн тооцоонд нэлээд өргөн хэрэглддэг. Энэ арга нь нэгэнт

заагч захын агуулгаар өгөгдлийг хөрвүүлсэн бол бусад нь Энгийн Кригингтэй яг адил

юм. Хэрвээ заагч семивариограмуудыг муу тодорхойлсноос болж тархалтын

хуримтлагдсан муруйн төгсгөл нь өндөр гарч байвал энэ арга нь бас л хязгаарлагдмал

байна. Нэмж хэлэхэд, блокыг тооцох тархалтын хуримтлал дахь хөрвүүлэх цэгүүдэд

баримжаалсан хазайлтын засварыг заавал хийх шаардлагатай байдаг.

Олон Заагчтай Кригинг тооцооллын Affine засвар




Дээр дурьдсанаар, тооцоолсон тархалтын хуримтлал нь дээжний агуулгууд

гэдгийг санаж байх хэрэгтэй. Хэрвээ өгөгдөл нь блокын тооцоолол хийх зорилгоор

хэрэглэгдэж байгаа бол өгөгдлийн тархалт нь заагдсан блокын хэмжээний хувьд

агуулгыг гаргаж авахын тулд ямар нэг байдлаар засвар хийгдсэн байх ёстой. Практикт

өргөнөөр хэрэглэгддэг хэд хэдэн ийм аргууд байдаг ба эндээс ялангуяа хамгийн

хялбар нэг арга нь Affine засварын арга юм. Энэ аргаар цэгийн тархалт дахь

тооцоологдсон цэг бүр нь тархалтын дундаж утга руугаа түүнтэй хэр харьцаатай

байгаасаа шалтгаалан ямар нэг байдлаар шахалтанд ордог:

sbsb mzz /

Энд: zb Блокын тархалт дахь утга

zs Дээжний агуулгын тархалт дахь утга

b Блокын агуулгын хазайлт

s Дээжний агуулгын хазайлт

m Тархалтын дундаж агуулга (mean)

Блокын агуулгын хазайлтыг ( b ) сайн хийгдсэн эзэлхүүн-хазайлтын харьцаанаас

тодорхойлж болно:

BBsb ,

Энд BB, нь блокын хэмжээнд хоёр цэгийн бүх л боломжит байрлалыг

тусгасан семивариограмын дундаж утга юм. Энэ тохиолдолд, блокын агуулгын

тархалтанд захын агуулгыг хэрэглэж болох юм. Хэрвээ блок нь ашиглалтанд

сонгогдсон нэгж (SMU) бол тархалт нь захын агуулгаас их агуулгатай блокын

магадлалыг заана. Хэрвээ блок нь ашиглалтанд сонгогдсон нэгжээс нэлээд том

хэмжээтэй бол захын агуулга болон тархалт нь тооцоололд блокын захын агуулгаас их

хэсгийн хэмжээг ба тэдний дундаж агуулгын тооцоог гаргахад туслана.

Хэт засварлах ба Хамгийн бага Тооцооллын Хазайлт

Энгийн кригинг нь хамгийн бага тооцооллын алдааг гаргадаг гэдэг нь хэдийгээр

илэрхий ч харьцангуй өндөр мөхлөгийн нөлөөтэй болон харьцангуй өргөн тархалттай

хайгуулын өгөгдөлөөр жижиг хэмжээтэй блокын агуулгыг тооцоолоход хэт засварлах

(over-smoothing) хандлагыг ихэнхдээ үзүүлдэг байна. Энэ нь уг тооцоолол нь тодорхой




сонгогдсон хэмжээтэй блокын хувьд агуулгын тархалтыг зөв боддоггүй гэсэн үг юм.

Тэгэхээр, хэрэглэсэн захын агуулгаас (жишээ нь 1.2г/т) дээш агуулгатай хүдрийн

хэмжээг ерөнхийдөө хэтрүүлэн тооцсоноос дундаж агуулга нь хэт багасах ба мөн

агуулагдах металын хэмжээ хэт үнэлэгддэг.

Нөхцөлт Адилтгал (Conditional Simulation)

Sinclair ба Blackwell-ын (2002) тодорхойлсноор, ашиглалтын хувьд адилтгах

гэдэг нь нөхцөлийг дуурайлгах гэсэн утгатай юм. Тооцооллын хувьд авч үзвэл,

адилтгах процесс нь жинхэнэ утга дахь орон зайн болон статистикийн шинж

чанаруудтай ижил чанартай утгуудын талбарыг үүсгэхийг хичээдэг боловч эдгээр

утгууд нь жинхэнэ утгуудын боломжит мэдээллээс нэлээд бага талбайг хамардаг

байна. Адилгал бол тооцоолол биш харин үүнийг 2D болон 3D орчинд анхдагч

өгөгдөлтэй ерөнхийдөө ижил статистикийн шинж чанартай багц утгууд гэж хэлж

болно. Өгөгдөл болон түүний тооцооллын үед адилтгалыг авч үздэг шалтгааныг Зураг

3-5-д үзүүлсэн эрдэсжилтийн бүс дэхь агуулгын тархалтаас харж болно. Жинхэнэ

утгатай бүх өгөгдлийн цэгүүдийг тасархайгүй зураасаар харуулсан байна. Харин

адилтгалын үр дүнг тасархай зураасаар харуулсан бол цэгэн зураасаар кригингийн үр

дүнг харуулсан байна. Тооцоологдсон агуулгын засварлагдсан цэгийг түүнтэй

ойролцоо хувьсах чанартай жинхэнэ болон адилтгасан утгатай давхацсан хэсгийг хар

цэгээр харуулсан байна.




Зураг 7.1-8 Хамгийн сайн хийгдсэн харьцуулалт (Sinclair ба Blackwell-ын, 2002)

Учир нь, агуулгын орон зайн хувьсах орчин дахь жижиг хэлбэлзэлүүдийг ихэнх

тооцооллын аргачлалд засварладаг ч энэ тооцоолол нь уг өчүүхэн хэсгийн агуулгын

өөрчлөлтөд нөлөөлдөггүй байна. Нөгөө талаас үзэхэд, өгөгдөлийн адилтгасан талбар

нь дээжний жинхэнэ утгын өөрчлөгдөх орчинд хэлбэлзэхээр зохиогдох ба өөрөөр

хэлбэл адилтгах процесс нь бодит өгөгдлийн тархах хэлбэлзлийг хуулбарлан зохиохыг

зорьдог юм. Адилтгасан өгөгдлийн талбар нь анхдагч өгөгдөлтэйгээ ижил гистограм

болон орон зайн тасралтгүй шинж чанартай байхаас гадна түүнийг хуулбарлан

үүсгэдэг ба үүнийг нөхцөлт адилтгал (conditional simulation) гэж нэрлэдэг.

Хэд хэдэн адилгах процесс байдаг ба үүнээс Гаусын Дарааллын (Sequential

Gaussian (SG)) аргыг дэлгэрэнгүй хэрэглэдэг байна. Үндсэн зарчимыг тодруулбал,

цэгийн хамгийн тохиромжтой адилтгал нь уг цэгтэй ойролцоох зарим цэгүүдийн

нөхцөлт тархалтаас гарах утгыг авдаг. Дарааллын процессын шинж нь уг адилтгалын

дараалсан цэгүүдийг үүсгэхдээ зөвхөн анхдагч өгөгдлийг хэрэглэхээс гадна бас өмнө

нь хийгдсэн ойролцоох адилтгалын утгыг авч ашигладгаас харагддаг байна.

Вариограм нь анхдагч өгөгдөлийн орон зайн шинж чанарын тухай мэдээллийг

хангадаг. Гаусын Дарааллын аргын үед эдгээр нь бүгд нормалчлагдсан өгөгдөл дээр

тооцоологддог бөгөөд – нормалчлах гэдэг нь энгийнээр нормал буюу Гаусын

тархалтанд нийцүүлэх байдлаар анхдагч өгөгдөлийг шилжүүлэх үйлдэл юм.

7.2 БОРООГИЙН ОРД ДЭЭРХ НӨӨЦИЙН ТООЦООНЫ ХӨГЖИЛ

7.2.1 Монгол-Германы Хамтарсан Экспедицийн нөөцийн тооцоо

7.2.2 Бороо Гоулд Компаны нөөцийн тооцоо

7.2.2.1 Ерөнхий Зүйл

2007 оны 1-р сард Бороогийн алтны үндсэн ордын нөөц болон баялгийн хэмжээг

2007 оны 1-р сарын 1-ны байдлаар шинэчлэн тогтоосон. Ингэхдээ өнгөрсөн хугацаанд

олборлосон бүтээгдэхүүний хэмжээ болон сүүлийн үеийн металллургийн дээжлэлтийн

шинжилгээний мэдээллээс бүрдсэн (2006 оны 11-р сарын байдлаарх) өрөмдлөгийн

мэдээллийг ашигласан болно. 2006 оны жилийн эцсийн нөөцийн шинэчилсэн

тооцоонд ордын исэлдлийн тархалтыг шинээр тайлал хийн тайлбарлаж, өмнөх

тооцоонд хэрэглэсэн нэлэнхүйд нь хэвтээ маягийн тархалттайгаар тайлалт хийсэн




аргыг бодвол чулуулгийн төрлүүд болон алт агуулагч сульфидын аль алиных нь

исэлдлийн байдлыг илүү тодотгон авч үзсэн билээ. Уг нөөцийн тооцоонд түүнчлэн

нуруулдан уусган баяжуулах боловсруулалтын байгууламж болон одоо байгаа бутлах

байгууламжид зориулан алтны металл авалтын тархалтын загварыг хэрэглэсэн. 2006

оны хугацаанд 2 ба 5-р ил уурхайнуудыг ашиглаж дууссан тул 2006 оны эцсийн

байдлаар нөөцийг тооцохдоо хүдрийн үлдэгдэлтэй байгаа 3 ба 6-р ил уурхайнуудын

хэмжээнд тооцоолсон болно.

2006 онд Бороогийн ордын ил уурхайнуудын холбоос болон захын хэсэгт бага

хэмжээний ашиглалтын үеийн хайгуулын ажил хийгдсэн болно. Тиймээс 2006 оны

жилийн эцэст гаргасан шинэчилсэн нөөцийн тооцоонд алтны агуулга, чулуулгуудын

нягтыг өмнөх тооцооноос өөрчлөөгүй. 2006 оны эцсийн нөөц болон баялгийн

шинэчилсэн үнэлгээг гаргахдаа нөөцийн БГ-6 Блок Модел, ил уурхайн ерөнхий

төлөвлөгөөний загвар, мөн 2006 оны 12-р сарын 31-ны байдлаарх уурхайн

гадаргуугийн топозураглал зэргийг ашиглан тус онд ил уурхайнуудаас олборлосон

хүдрийг хасаж тооцлоо.

2006 оны эцсийн байдлаар нөөц ба баялгийн хэмжээг 1-р хүснэгтэнд харуулав.

Ерөнхийдөө хэмжиж тогтоосон/урьдчилан үнэлсэн, мөн таамагласан алтны унцын

хэмжээ ихээхэн нэмэгдсэн бөгөөд энэ нь уусган баяжуулалтаар боловсруулах бага

агуулгатай хүдрийг баялагт оруулж тооцсоноос үндсэндээ үүдэлтэй.

Хүснэгт 7.2.-10 Бороогийн үндсэн ордын 2007 оны нөөц болон баялгийн хэмжээ

Нөөцийн зэрэглэл

Хүдрийн

хэмжээ (тонн)

Алтны

агуулга (г/т)

Агуулагдаж буй Алтны

хэмжээ

грам унц

НӨӨЦ

Баттай 5,293,526 2.64 13,974,918 449,304

Боломжтой 19,229,782 1.27 24,421,830 785,180

Нийт нөөц 24,523,308 1.57 38,396,748 1,234,484

БАЯЛАГ

Хэмжиж тогтоосон 679,712 2.04 1,386,624 44,581

Урьдчилан үнэлсэн 5,519,421 1.35 7,451,212 239,562

Х+У нийлбэр 6,199,133 1.43 8,837,836 284,143

Таамагласан 7,772,432 0.96 7,464,338 239,894

2006 оны олборлосон бүтээгдэхүүний хэмжээг хасаад гарсан үнэлгээг өмнөх

нөөцийн тооцоотой харьцуулсан байдлыг 7.2-11-р хүснэгтэд үзүүлэв. Нөөцийн

шинэчилсэн тооцооноос харахад хүдрийн хэмжээ 13 сая тонноор, агуулагдах алтны




хэмжээ 343 мянган унцаар буюу 10.67 тонноор нэмэгдсэн дүнтэй байна. Ингэж

нэмэгдсэн нь голлон уусган баяжуулагдах бага агуулгатай хүдрийг нөөц рүү нэмснээс

болон мөн 3-р ил уурхайн баруун ханыг өмнөх төлөвлөгөөнөөс бага зэрэг тэлснээс

шалтгаалж буй юм.

Хүснэгт 7.2.-11 Бороогийн уурхайн 2006 ба 2007 онуудын нөөцийн харьцаа

НӨӨЦ Хүдрийн

хэмжээ

Алтны

агуулга

Агуулагдаж буй Алтны

хэмжээ

(Мянган тонн) (г/т) (кг) (мянган унц)

2006 оны Нөөц 13,390 2.83 37,884 1,218

2006 онд олборлосон

хэмжээ

2,387 4.25 10,140 326

2006 оны нөөцийн үлдэгдэл

11,003 2.52 27,744 892

2007 оны Нийт нөөц 24,523 1.57 38,397 1,235

Нэмэгдсэн нөөц,

2007 онд

13,520 ** 10,668 343

** Агуулгын хэмжээг шууд тооцоолж гаргах боломжгүй

7.2.2.2 Нөөц ба Баялгийн Блок Моделаар тооцсон үнэлгээ

Геологийн тайлал

2004-2006 онд Бороо Гоулд компанийн хэрэгжүүлсэн өргөн хэмжээний

өрөмдлөгийн ажил болон 2 ба 5-р ил уурхайн ашиглалтын явцад нэлээд хэмжээний

геологийн нарийвчилсан мэдээ сэлтийг олж Бороогийн ордын геологийн тогтоц ба

эрдэсжилтийн талаарх ойлголтод дэвшилт гарсан. Ил уурхайн хэмжээнд өрмийн

цооногын геологийн бичиглэлийн ажлыг дахин хийснээр Бороо Гоулд компанийн

геологичид олборлолтонд хүлээгдэж буй 3 ба 6-р ил уурхайн талбайд зүсэлт

хоорондын зай 20 метрээр босоо зүсэлтийн шинэчилсэн тайлалтыг хийх боломжтой

болсон. Энэ тайлалд Бороогийн ордын хэмжээнд тархсан литологийн ба сульфидын

исэлдэл, түүнчлэн литологи, минералоги, хувирлын томоохон төрлүүдийн байдлыг

багтаасан.

Зүсэлтэн дэхь геологийн тайлалтыг Gemcom програм ашиглан хоёр хэмжээст

полигон хэлбэрээр тоон системд оруулсан. Ингэхдээ зургийг тоон системд

шилжүүлдэгч самбарыг (digitizer) ашиглах, эсвэл зүсэлтүүдийг сканнераар оруулж

түүнийгээ координатын системд тохируулсан суурь зураг болгон ашиглаж дэлгэцэн

дээр тайлалтуудыг дүрс болгон зурах замаар тоон хэлбэрт шилжүүлсэн. Зүсэлтэн




геологийн тайлалтын полигонуудыг зэргэлдээх зүсэлт хүртэлх зайн тал хүртэл тэлж

сунган цул биетүүдийг үүсгэсэн. Дараа нь эдгээр үүсгэсэн 3 хэмжээст биетүүдийг

ашиглан түүний кодыг оролцуулан түүнд багтсан 5х5х2.5 метрийн хэмжээтэй жижиг

блокуудыг исэлдлийн байдлыг нь тод тусгаж бүхэл тоогоор кодолж өгсөн.

Алтны эрдэсжилтийн тайлал

Бороогийн ордыг таван тусдаа эрдэсжсэн бүс буюу ил уурхайд хуваадаг.

Тэдгээрийг хойноос урагшаа 2-р бүс, 3-р бүс, 4-р бүс (53), 5-р бүс, 6-р бүс гэж

дугаарладаг. Бүс бүрт хүдэржилтийн хил хязгаарыг тогтоож өгсөн. Агуулгын хил

заагуудыг Бороогийн геологичид шинэчлэн тогтоож 20 метрийн интервалтай

өргөрөгийн дагуу зүсэлтүүд дээр полигон хүрээг байгуулсан.

Өрмийн цооногийн интервалыг 2.5 метрээр нэгтгэл хийн жигдрүүлсэн ба

0.2 г/т болон 0.8 г/т-оос дээш агуулгаар хоёр тусдаа хүдрийн биетийг

боловсруулан зурсан. Өөрөөр хэлбэл 0,2 г/т агуулгатай хүдрийн биет нь

0,8 г/т агуулгатай хүдрийн биетээ багтаасан байдлаар.

Шинээр тайлалт хийсэн литологийн зүсэлтүүдэд тулгуурлан хүдрийн

биетийг зурсан ба тухайлбал энд 2 ба 3-р бүсүүд дэхь мета-тунамал

хурдасын ксенолитууд бараг эрдэсжилтгүй байгаа нь ажиглагдсан.

Өрөмдлөгийн нягтшил. Ерөнхийдөө 40 метрээс илүү зайтай өрөмдлөгөөр

тогтоогдсон хүдэржилтийг хүдрийн биетийн хил хязгаарыг зурахдаа

оролцуулаагүй.

Тусгаарлагдсан эрдэсжсэн нэгтгэлүүд буюу интервалууд. Хэдийгээр

өрөмдлөг хоорондын зай ойрхон боловч зарим алтны өндөр агуулга бүхий

интервалуудын нэгтгэл нь ямар нэг хэмжээгээр бусад эрдэсжсэн бүсээсээ

тасарч тусгаарлагдсан байдалтай тархсан байдаг. Иймээс уг хүдрийг

“таамагласан” баялагт тооцож үндсэн хүдрийн бүсээс ялгаж үнэлсэн.

Зүсэлтийн полигонуудыг ашиглан, харгалзах цэгүүдийг холбож гурвалжингийн

аргаар 3 хэмжээст цул биетүүдийг хүдрийн бүс тус бүрт байгуулсан (0.2 ба 0,8-ын

хүдрийн биет байдлаар). Энэ үүсгэсэн биетүүдийг шалгаж баталгаажуулсан бөгөөд

чулуулгийн төрлийн загвар гаргахад хэрэглэж болох хэдий ч кригингийн

(интерполяцын арга) зорилгоор эдгээр биетийн дотор 2,5 метрийн мөргөцөгийн

нэгтгэлүүдийг зааглахад хэрэглэх нь яагаад ч юм асуудалтай болох нь мэдэгдсэн. Энэ




процесс нь зөвхөн тодорхой хатуу хил заагийн хүрээн дэх нэгтгэлүүдийг дотоод

блокуудын интерполяци хийхэд хэрэглэх боломж олгодог юм.

Гадаргуугийн топографи

Бороогийн ордод гурван жил олборлолт явагдах хугацаанд анхны гадаргуугийн

топографи өөрчлөгдсөөр ирсэн бөгөөд энэ тайлангийн хүрээнд 2007 оны 1-р сарын 1-

ны байдлаар болгож шинэчилсэн. Нөөцийн Блок Моделийн үнэлгээгээр тогтоосон

нөөц ба баялаг нь энэхүү шинэчилсэн уурхайн гадаргуугын топографын доор байрлаж

байгаа бөгөөд 2, 3, 5-р ил уурхайнуудаас 2006 оны эцэс хүртэл олборлосон бүх

хүдэрийг хасаж тооцоолсон.

Агуулгын хязгаарлалт ба шинжилгээний өгөгдлүүдийн нэгтгэл хийх

Олон ашигт малтмалын хувьд, ялангуяа үнэт металын хувьд тархалтандаа

дундаж агуулгатай хэсгүүдээс маш өндөр агуулга заадаг багахан хэсгүүдийг (бүх

дээжийн 1-5% орчим) агуулсан байдаг билээ. Ийм өндөр үзүүлэлт нь дундаж агуулгыг,

улмаар магадгүй хүдрийн хэмжээг хэт өндөр тогтоох ноцтой асуудалд хүргэдэг.

Энэ асуудлыг өндөр агуулгад хязгаар тогтоох замаар шийдвэрлэдэг үйлдвэрийн

туршлага бий. Өндөр агуулгын дээд хэмжээнд хязгаар тогтоосноор олсон нэмэгдэл

металыг блок загварын үнэлгээ хийх явцад бага агуулгатай хэсгийг тэлдэг шиг

агуулгуудын захыг тэлэх замаар шингээж болдог.

Жишээлбэл нэг багц дээжүүдэд агуулга нь 30 г/т-оос их байсныг 30 г/т-оор захын

дээд хязгаарыг тогтоож болох ба харин анхдагч мэдээлэлдээ аливаа нэг тооцооны

зориулалтаар хэвээр нь үлдээдэг. Хязгаарын агуулгыг сонгохдоо нарийн бус дурын

тоо сонгох хандлагатай байдаг ч ерөнхийдөө бол тархалтын статистик дүн шинжилгээ

болон баримжаалсан дүнг олборлолтын бодит статистиктай харьцуулах судалгаан

дээр тулгуурлаж сонгодог. Агуулгын хязгаарлалтыг интервалын нэгтгэл хийхийн

өмнө анхдагч дээжийн шинжилгээний хариун дээр хийдэг бөгөөд аливаа ил уурхайн

хувьд захын агуулгын хэмжээг сонгохдоо тухайн эрдэсжсэн бүсийн хэмжээнд

агуулагдах дээжүүдийн тархалт дээр тулгуурладаг.

2006 оны шинэчилсэн өгөгдлүүдийг нягталж үзээд өмнөх үнэлгээнд ашиглагдсан

өгөгдлүүдээс маш бага өөрчлөлт орсон байсан тул өндөр агуулгын дээд хязгааруудыг

өмнөх судалгааныхтай адил хэвээр нь үлдээсэн (3-р ил уурхай 45 г/т, 6-р ил уурхай 45

г/т).




Агуулгын дээд хязгаарыг тогтоосны дараа шинжилгээний хариунуудын

мэдээллийг 2,5 метрийн мөргөцөгт тулгуурлан нэгтгэл хийсэн. Энэ нь Бороогийн

уурхайн мөргөцөгийн стандарт өндөр билээ. Өгөгдөл байхгүй хоосон интервалуудыг

уртын жигнэсэн дундажийг тооцоход хэрэглээгүй бөгөөд нэгтгэлүүдийн уртыг энгийн

аргаар тооцоолсон. 1 метрээс богино нэгтгэлүүдийг интерполяци хийхдээ хэрэглээгүй.

Нягтын Блок Модель

Нягтын загварыг байгаа чулуулгийн нягтын өгөгдлүүдийг ашиглан энгийн

кригингийн аргаар эрдэсжсэн бүсүүдийн хэмжээнд шинээр тайлал хийсэн бүсүүдийн

исэлдлийн зэргийн мэдээллийг ашиглан байгуулсан. Нягтын мэдээллийн сан нь 1896

хэмжилтээс бүрдэж байгаа нь ихэнхдээ хамтарсан экспедицийн хайгуулын ажлын JE

цооногууд болон зарим MDD цооногуудаас бүрдэж байна. Нягтын тархалтыг

тооцоолох интерполяци хийхдээ үнэлгээнд хамрагдаж буй исэлдлийн бүсийн

хэмжээнд хязгаарлах үүднээс өгөгдлүүдийг исэлдлийн зэргээр үүсгэсэн блок загвартай

тулгаж гүйцэтгэсэн. Нягтын блок загварыг үүсгэснээр нэгж блокууд нь харгалзах

нягтын утгуудыг илэрхийлсэн бүхэл тоон кодоор кодлогдсон бөгөөд үүнд исэлдлийн

зэргийн ангиллыг тусгасан.

Исэлдлийн бүсийн хэмжээнд тодорхойлсон чулуулгийн нягтын нэгжийг т/м3 –

ээр илэрхийлсэн ба доорхи хүснэгтэнд харууллаа (Хүснэгт 4).

Хүснэгт 7.2.-12 Нягтыг тодорхойлсон дээжүүдийг исэлдийн байдал

Исэлдлийн зэрэг

Дээжний Тоо

Нягтын доод утга

Нягтын дээд утга

Нягтын дундаж утга

COV (%)

Анхдагч 825 2.15 2.98 2.65 4.1

Исэлдсэн 267 2.02 2.89 2.60 5.2

Завсрын 804 1.85 2.93 2.61 4.8

Бүгд 1896 1.85 2.98 2.62 4.6

Вариограм загварчилал

Бороогийн ордод вариографын дүн шинжилгээг 2003 оноос хойш өргөн

хэмжээнд хийж ирсэн бөгөөд хайгуулын болон олборлолтын тэсэлгээний

цооногуудын өгөгдөлд 2005 онд дахин шалгалт хийхэд дараалан гүйцэтгэсэн

өрөмдлөгийн ажлуудын өгөгдлүүд дэхь вариограм нь анхныхаасаа нэг их өөрчлөөгүй

болохыг тогтоосон. Иймээс анхны вариограмын загваруудыг шинэчилсэн нөөцийн БГ-

6 Блок Моделийг үүсгэхдээ дахин хэрэглэсэн бөгөөд доорх хүснэгтэд харуулав.




Хүснэгт 7.2.-13 Вариографын үзүүлэлтүүд

Хүдрийн Бүс Шижирмэ-

гийн нөлөө

Бөмбөрцгийн бүрдэл хэсгүүдийн үзүүлэлтүүд

Силл Хэмжээ

Дээд Дунд Доод

м чиглэл м чиглэл м чиглэл

2-р бүс, алт 0,35 0,45 30 N-25º 15 N-115º 10 Босоо

0,20 100 N-25º 50 N-115º 20 Босоо

3-р бүс, алт 0,35 0,50 30 Хэвтээ 30 Хэвтээ 7 Босоо

0,15 80 Хэвтээ 80 Хэвтээ 13 Босоо







Хайлтын стратеги гэж бүс тус бүрт зэргэлдээх агуулгаар нь хайх тохирох орчинг

тодорхойлж өгөхөд хэрэглэдэг аргачлал юм. Хайлтын хүрээг нэгж блокын төв дээр

эхлэлтэй гурван перпендикуляр тэнхлэгийг тойрон эргэлдэх эргэлтээр тодорхойлогдох

бөгөөд эргэлдэх тэнхлэгийн хамрах зайны дагуу агуулгыг хайж тооцоолно. Хайлтын

орон зай нь магадгүй элипсойд (зөв бус) эсвэл бөмбөрцөг (зөв) хэлбэртэй байна.

Хайлтын элипсойдын тохирох чиглэл нь хэрвээ вариограф бодогдсон бол түүн дээр

тулгуурлаж тодорхойлогдоно. Тодорхойлсон хайлтын орон зайн дотор орших аливаа

дээжүүдийг блокын үнэлгээний интерполяцид хэрэглэдэг. Хайлтын элипсойдын

хэмжээ ба чиглэлээс гадна өөр олон хянагч параметрүүдийг тодорхойлсон:

Интерполяци хийх хайлтын орчинд байх хамгийн бага болон хамгийн их

дээжны (нэгтгэлүүдийн) тоо.

Интерполяцийн тоцоололд шаардагдах дээж агуулж буй секторуудын

хамгийн бага тоо. Секторын хайлт нь элипсойдыг найман сектор хүртэл

хуваадаг. Жишээлбэл, хамгийн багадаа өгөгдөл агуулагч гурван секторыг

хэрэглэвэл интерполяци хийхэд сонгогдсон дээжүүд нэгж блокыг

хүрээлэн жигд зайтай тархах боломжтой.

Аливаа эрдэсжсэн бүсийн хэмжээн дэх интерполяцийн блокууд (жиш: 0.2

г/т-ын болон 0.8 г/т-ны хүдрийн биет) нь зөвхөн тухайн хүдрийн биеэд

агуулагдаж буй агуулгын нэгтгэлүүдийг хэрэглэнэ. Ингэж зохицуулснаар

хүдрийн бүсийн хилийн гаднах дээжийн хариунуудыг тооцоонд

холилдуулаггүй.

Блок дахь агуулгын интерполяци




3 ба 6-р ил уурхайн хэмжээнд эрдэсжсэн блокуудыг эхлээд алтны агуулгаар нь

энгийн кригингийн аргаар (OK) иитерполяци хийсэн. Үүний дараа нь энгийн

кригингийн эцсийн комплекс боловсруулалтыг хийж тэгшитгэх (smoothing)

шаардлагатай агуулгуудыг тооцсон.

Энгийн кригингийн үндсэн интерполяцийг гурван дараалсан үйлдлээр

гүйцэтгэсэн. Үйлдэл бүр дээр хангалттай олон дээж хамруулах үүднээс хайлтын

элипсойдын хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Ил уурхайнуудын үзүүлэлтүүдийг доор харуулав.

3-р ил уурхай

Нийт 228,293 блокыг 5,119 мөргөцөгийн нэгтгэлүүдээр кригинг хийсэн.

Үйлдэл 1 0.2-ын хүдрийн биет дээр 91,295 блокыг кригинг хийсэн,

0.8-ын хүдрийн биет дээр 49,653 блокыг кригинг хийсэн

Элипсойдын хэмжээ 30х30х7м, хэвтээ тэнхлэгүүд нь ижил ба туслах

тэнхлэг нь босоо.

Секторын хайлт хийсэн, хамгийн багадаа гурван сектор ба гурван нэгтгэл







0.8-ын хүдрийн биет дээр 719 блокыг кригинг хийсэн



Секторын хайлт хийгээгүй, хамгийн багадаа 1 ба хамгийн ихдээ 25

нэгтгэл

Кригинг хийсэн агуулын хэлбэлзэл 0.01-19.66 г/т, дундаж нь 1.04 г/т (0.2-

ын хүдрийн биетэд)






Кригинг хийсэн агуулын хэлбэлзэл 0.01-22.28 г/т, дундаж нь 1.49 г/т

(0.2+0.8 хүдрийн биетэд)

1.2 г/т-оос дээш буюу тэнцүү агуулгатай блок нь 45.7%, кригинг хийсэн

дундаж агуулга нь 2.42 г/т

6-р ил уурхай

Нийт 32,776 блокыг 1,094 мөргөцөгийн нэгтгэлүүдээр кригинг хийсэн.











Үйлдэл 3 0.2-ын хүдрийн биет дээр 106 блокыг кригинг хийсэн,

0.8-ын хүдрийн биет дээр 85 блокыг кригинг хийсэн



Секторын хайлт хийгээгүй, хамгийн багадаа 1 ба хамгийн ихдээ 25

нэгтгэл








Кригинг хийсэн агуулын хэлбэлзэл 0.16-15.13 г/т, дундаж нь 1.79 г/т

(0,2+0,8 хүдрийн биетэд)

1.2 г/т-оос дээш буюу тэнцүү агуулгатай блок нь 59.8%, кригинг хийсэн

дундаж агуулга нь 2.48 г/т

Энгийн кригингийн интерполяци хийсний дараа Бороо Гоулд компани энэхүү

нөөцийн шинэчилсэн үнэлгээний ажилдаа тэгшитгэгч бус (un-smoothing) арга

техникийг хэрэглэхээр шийдсэн. Энгийн кригингээр 2,5 метрийн мөргөцөгийн

нэгтгэлээр шууд интерполяци хийж үүсгэсэн модель хамгийн сайн тохирсон модель

болож чадахгүй гэсэн зарчмын үүднээс дээрх аргыг сонгосон болно.

Боловсруулалтын эцсийн арга нь олон үзүүлэлттэй (заагч) кригинг (MIK)

хэрэглэж 5х5х2,5м-ын блокын агуулгуудаар янз бүрийн агуулгуудын хүрээнд

гистограмыг боловсруулж гаргадаг. Тэгээд блок тус бүрийн агуулгыг дээрх

гистограмаас санамсаргүйгээр сонгох журмаар үүсгэдэг.

Уламжлал ёсоор олон үзүүлэлттэй кригингийг хэрэглээ нь сонгосон хязгаарын

агуулга бүр дээр үзүүлэлтэт вариограмыг тооцоолохыг шаарддаг бөгөөд харин Бороо

Гоулд компани энэ үйлдлийг хялбарчлах зорилгоор бүх захын агуулгууд дээр адилхан

коррелограм загварыг хэрэглэсэн. Энэ нь өмнөх блокуудын агуулгын энгийн

кригингийн интерполяцид хэрэглэсэн мөргөцөгийн агуулгын нэгтгэлийн коррелограм

загвар юм. Хайлтын стратеги (гурван алхамтай бөгөөд алхам тус бүрт хайх

элипсойдын хэмжээ нь ихэсдэг) нь энгийн кригингээр агуулгын интерполяцийг

хийхтэй яг адилхан байна.

Үүний үр дүнд газар дээрх бодит алтны агуулга, чулуулгийн төрөл, исэлдлийн

байдлын ангилал, чулуулгийн нягтын блок бүхий нөөцийн үнэлгээний Блок Моделийг

гаргаж авдаг. Уг Блок Модел нь Бороогийн орд дахь хүдрийн биетийн эдийн засгийн

ач холбогдолтой хэсгийг бүрдүүлэгч нөөцийг тодорхойлох тулгуур болно.

7.2.2.3 Нөөцийн Үнэлгээ

Нөөцийн үнэлгээний Блокын загварыг бүтээсний дараах Нөөц баялгийн үнэлгээг

гүйцээх алхам нь ил уурхайн оновчтой зураг төсөл боловсруулж түүнд агуулагдах

хүдрийг тодорхойлох явдал юм. Үүний хүрээнд уул техникийн нөхцлүүд (ил уурхайн




ханын налуу), металл авалтын хэмжээ, эдийн засгийн үзүүлэлт (зардал, үнэ) болон

ашиглалтын асуудлууд зэргийг тооцдог.

Бороо Гоулд болон Сентерра Гоулд компанийн ажилтнууд хамтран шинэчилсэн

нөөцийн Блок Моделийг хэрэглэн ил уурхайг оновчтой загварчлах судалгааг Whittle®

програм дээр явуулсан. Whittle програм нь Лерчс-Гроссманны алгоритмыг ашиглан ил

уурхайн оновчтой загварыг гурван хэмжээс дээр тодорхойлдог. Ингэхдээ блокуудыг

холбож, налууг тодорхойлдог “бүтцийн нуман холболт”-ыг болон блокуудын

агуулгуудыг ашигладаг. Оновчтой болгох ажлын үр дүнд уул техникийн нөхцлүүдтэй

уялдахын зэрэгцээ эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг тооцоолсон хамгийн боломжтой ил

уурхайн зураг төсөл ба түүнд хамаарагдах блокуудын жагсаалт гарч ирдэг. Оновчтой

хэмжээнээс том ил уурхай нь алтны унцын агууламж ихтэй байдаг ч гэлээ оновчтой ил

уурхайг бодвол хөнгөлөгдсөн мөнгөн гүйлгээний (ирээдүйн мөнгөн урсгалын

өнөөгийн үнэ цэнэ) хэмжээтэй ижил буюу бага байдаг.

Дараа нь ил уурхайн оновчтой загвартаа тээвэрлэлтийн налуу зам болон бусад

ашиглалттай холбоотой асуудлуудыг (олборлолтын хамгийн бага өргөн гэх мэт) нэмж

тооцоолон улам сайжруулснаар уурхайн эцсийн зураг төслийг гаргах ба нөөцийн

үнэлгээ нь түүн дээр тулгуурладаг.




Зураг 7.2-10 Ил Уурхайн зураг төслийг оновчтой болгох дүн шинжилгээ

Металл авалтын Блок Модель

Шинэчилсэн Блок Моделаас өмнө Бороо Гоулд төслийн боловсруулах үйлдвэрт

зориулсан металл авалтын хувийг энгийн аргаар тооцоолдог байв. Исэлдлийн

материал гэж кодлосон блокууд 95.0%-ийн металл авалттай, “завсрын” материал гэж

кодлосон блокууд 90.2%-ийн металл авалттай, “анхдагч” материал нь 77.0%-ийн

металл авалттай байна гэж үзсэн. Металл авалтын эдгээр үзүүлэлтүүдийг металл

авалтын маш бага мэдээллийн санд тулгуурлаж тогтоосон ба Бороогийн уурхайн

үйлдвэрлэл эхлэхээс өмнө “bottle roll” буюу “лонхонд өнхрүүлэх” аргаар гучин

дээжинд л туршилт хийгдсэн байв.

Энэхүү ажил нь дэндүү энгийн агаад металл авалтын хэмжээг зөв зүйтэй

тооцохгүй байгааг гурван жилийн хугацаан дахь үйлдвэрлэлийн туршлага харуулсан.

Мөн 2007 онд баригдах нуруулдан уусган баяжуулах байгууламжын бага агуулгатай

хүдрийн төрөл бүр дээр металл авалтын судалгаа хийх нь нөөцийн загварыг

сайжруулахад шаардагдаж байлаа.

2006 онд ‘bottle roll’ буюу “лонхонд өнхрүүлэх” судалгааны мэдээллийн санг

хүдэржилтын төрөл бүр дээр авсан 1800 гаруй дээжний шижилгээний өгөгдлөөр

нэмэгдүүлсэн. Дараа нь энэ мэдээллийн сангаа ашиглан одоо байгаа үйлдвэрт болон

шинээр баригдах нуруулдан уусган баяжуулах байгууламжид хоёууланд нь зориулж

металл авалтын загварыг блокын аргаар боловсруулсан.

Блокуудын исэлдлийн, завсрын, анхдагч материалууд дахь металл авалтын

агуулга тус бүрийг дээр өгүүлсэн блокын интерполяцид хэрэглэсэнтэй төстэй энгийн

кригингийн аргаар эрдэсжсэн блокуудын хүрээнд интерполяци хийсэн. Ингэснээр

блок загварын хэмжээнд алтны металл авалтын тархалтын ялгаатай үзүүлэлтүүдийг

гаргасан бөгөөд Бороо төслийн ил уурхайн оновчтой загвар (OPD), уурхайн

ашиглалтын хугацааны төлөвлөгөө (LOM), мөнгөн гүйлгээний загваруудыг

боловсруулахад хэрэглэх болно. Металл авалтын хэлбэлзлийг тооцохын тулд металл

авалтыг тооцсон алтны агуулгыг блок бүр дээр бодож гаргасан бөгөөд энэ алтны

агуулгын элементүүдийг Whittle програм дээр ил уурхайн оновчтой зураг төсөл, доор

өгүүлэгдэх захын агуулгын ангиллуудыг гаргахад хэрэглэгдсэн болно. Үйлдвэрт

зориулсан металл авалтын загвар дахь блокуудын металл авалтын утга нь 40%-ийн

бага хэмжээнээс 90%-аас дээш хүртэл хэлбэлзэж, ашиглалтын хугацааны дундаж




металл авалтын хувь нь 82% болсон. Уусган баяжуулалтаас авах металл авалтын

хэмжээ 20%-оос бага хэмжээнээс 89% хүртэл хэлбэлзэж, ашиглалтын хугацааны

дундаж металл авалтын хувь нь 50-60% болсон.

Ил уурхайн Оновчтой загварчлал ба зураг төсөл

Ил уурхайн загварыг оновчтой болгох шинэчилсэн судалгааг Бороо Гоулд болон

Сентерра Гоулдын ажилтнууд ашиглалтын зардлын шинэчилсэн үнэлгээ, металл

авалтын хэлбэлзлийн загвар, ил уурхайн налуугийн шинэчилсэн үзүүлэлтүүд, мөн нэг

унц алтны урт хугацааны тооцоолсон үнэ 475 ам доллар байх зэрэг дээр тулгуурлаж

хийсэн. Эдгээр үзүүлэлтүүдийн талаар дараах хүснэгтэнд (Хүснэгт 6) хураангуйлан

харуулсан болно. Блок бүр өөрийн гэсэн металл авалтын хэмжээтэй болсон ба үйлдвэр

болон уусган баяжуулалт дээр боловсруулагдах нөөц нь алтны захын шууд

агуулгуудаар биш харин металл авалтын хувийг тооцсон алтны агуулгын захын

агуулгуудаар ангилагдаж байна.

Хүснэгт 7.2-13 Бороо Блок Модель, Ил уурхайн загварыг оновчтой загварчлахад

хэрэглэсэн эдийн засгийн үзүүлэлтүүд

Үйл ажиллагаа Нэгж Хүдэр

2006 оны 3-р сар

Олборлолт $/олборлосон тонн 0.80

Үйлдвэрлэлт $/буталсан тонн 7.00

Ерөнхий ба захиргааны зардал $/буталсан тонн 5.34

Нийт үйлдвэрийн + ЕЗЗ $/буталсан тонн 12.34

Нуруулдан уусган баяжуулах

боловсруулалт

$/боловсруулсан тонн 1.60

Алтны үнэ $/унц 475

Борлуулалт $/унц 3.04

Нөөц ашигласны төлбөр Нийт боловсруулах

үйлдвэрийн орлогын %

(NSR)

5.0%

Үйлдвэрийн металл авалт % 75-95%-ийн хооронд

Уусган байжуулалтын металл авалт % 55-85%-ийн хооронд

Үйлдвэрийн захын агуулга г/т 0.90 г/т (металл авалт

тооцсон)

Уусган байжуулалтын захын агуулга г/т 0.11 г/т (металл авалт

тооцсон)

Хучаасны налуугийн өнцөг Хэм 22º

2-р бүсийн ерөнхий налуугийн өнцөг Хэм 43º

3-р бүсийн (3-р ил уурхайийн тэлэлт) өнцөг Хэм 33º

4-р бүсийн (3-р ил уурхайийн хагарал)

өнцөг

Хэм 22º

Шинэчилсэн Блок Моделийн ил уурхайн хэмжээнд үйлдвэрийн металл авалт

тооцсон алтны агуулга нь 0.9 г/т байх блокуудыг нөөцийн хэмжээнд үйлдвэрийн хүдэр

гэж ангилсан. 0.9 г/т-оос бага үйлдвэрийн металл авалт тооцсон алтны агуулга бүхий




хүдрийг болон уусган баяжуулах боловсруулалтын металл авалт тооцсон алтны

агуулгын доод захын агуулга 0.11 г/т-оос дээш агуулгатай хүдрийг уусган

баяжуулалтын нөөц гэж ангилсан. Дараах хүснэгтэнд (Хүснэгт 7) дээр дурдсан металл

авалт тооцсон алтны захын агуулгуудыг ашиглан нөөцийг ангилал ба

боловсруулалтын аргаар нь хэрхэн хуваарилсныг харуулав.

Хүснэгт 7.2-14 Бороогийн ордын нөөц (нөөцийн ангиллаар болон боловсруулалтын аргаар)

Боловсруулалт Нөөцийн

Ангилал

Хүдрийн

хэмжээ

Алтны

агуулга Агуулагдаж буй Алт

Мянган

тонн

г/т Мянган грамм Мянган унц

Үйлдвэрийн Өндөр

Металл авалттай

Ил уурхай дэх

баттай нөөц

4,944 2.63 417

Овоолго дахь

баттай нөөц

349 2.77 31


боломжтой нөөц

2,304 2.48 184

Үйлдвэрийн Бага

Металл авалттай



1,963 4.43 280

Нийт Үйлдвэрийн

хүдэр

Баттай ба


9,560 2.97 912

Уусган баяжуулалт Ил уурхай дахь


9,681 0.68 211

Овоолго дахь


5,281 0.65 111

Нийт уусган

баяжуулалтын

хүдэр

Баттай ба


14,962 0.68 322

Нийт Нөөц Баттай ба


24,522 1.57 1,234

Нөөц болон Баялагийн ангиллууд

Ашигт малтмалын нөөц болон баялагийг Канадын Уул уурхай, Металлург,

Газрын тосны хүрээлэнгийн стандарт болон Үндэсний Инструмент 43-101-ийн дагуу

ангилсан болно.

Нөөц

Бороогийн уурхай дээр олборлолт болон боловсруулалтын үйл ажиллагаа

сүүлийн гурван жилд амжилттай явагдаж ирсэн бөгөөд кригингийн эхний үйлдэлээр




интерполяци хийгдэж бодогдсон бутлах үйлдвэрийн нөөцийг (0.9 г/т-оос илүү

үйлдвэрийн гарцтай) баттай нөөц гэж ангилсан байв. Одоогоор овоолго дээр байгаа

үүнтэй адил хүдэрийг мөн баттай нөөц гэж ангилсан. Бусад бүх бутлах үйлдвэрт орох

нөөцийг боломжтой нөөц гэж ангилсан.

Интерполяцийн ямар үйлдэл байхаас үл хамааран уусган баяжуулалтын

боловсруулалтад хуваарилсан бүх хүдрийг боломжтой нөөц гэж ангилсан. Бороогийн

уурхай дээр уусган баяжуулах боловсруулалтад баттай нөөцийг ашиглаж байсан түүх

өнөөдөр хүртэл байхгүй билээ.

Баялаг

Бороогийн ордын ашигт малтмалын баялаг нь ашигт малтмалын нөөц биш

бөгөөд эдийн засгийн ач холбогдолтой гэдгийг нь харуулах зүйл байхгүй боловч

эдийн засгийн үр ашигтайгаар олборлох боломжийн хэтийн төлөвтэй юм. Бороогийн

орд дахь бүх л баялаг Блок Моделиар хийгдсэн ил уурхайн зураг төслийн гадуур

байрлаж байгаа бөгөөд аль ч ангиллын баялагийг нөөц рүү шилжүүлнэ гэсэн тодорхой

зүйл байхгүй болно.

Дахин хэлэхэд кригингийн эхний үйлдлээр интерполяци хийгдэж бодогдсон

бутлах үйлдвэрийн баялагийг (0.9 г/т-оос илүү үйлдвэрийн гарцтай) ашигт малтмалын

хэмжиж тогтоосон баялаг гэж ангилсан. Кригингийн хоёр дахь үйлдлээр интерполяци

хийсэн бутлах үйлдвэрт орох баялагийг урьдчилан үнэлсэн баялаг гэж ангилсан. Бусад

бүх нэмэлт хүдрийг таамагласан баялаг гэж ангилсан.

Интерполяциийн эхний ба хоёр дахь үйлдлээс үл хамааран уусган баяжуулалтын

боловсруулалтад хамаарах бүх баялагийг урьдчилан үнэлсэн баялаг гэж, харин бусад

бүх хүдрийг таамагласан баялаг гэж ангилсан болно.




7.2.3 Нөөцийн тооцоонуудын харьцуулалт




8. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН УУЛ ТЕХНИКИЙН

НӨХЦӨЛ

Бороогийн Ордыг Ашиглах 2001 онд хийглсэн ТЭЗҮ

Бороогийн ордыг ашиглах ТЭЗҮ –д тусдаа 6 ил уурхайгаар жил бүр 1.6-2.0 сая

м3 хөрс хуулж 1.39 сая тонн хүдэр олборлон, жилийн бүтээгдэхүүн 4.0 тонн байхаар 9

жил хэрэгжинэ гэж тооцжээ. Үндсэн ордын алтны дундаж агуулага нь 3.4 г/т , захын

агуулагыг 1.6 г/т- оор? авахад 37.2 тонн алт буюу унц алтны үнийг 270 ам.доллараар

тооцсон байна.

Уурхайн хэсэг

Эхний 2 жилд өндөр агуулагатай хэсгүүд буюу 2,5-р ил уурхайг шороон ордтой хамт

ашиглана. Дараа нь бусад ил уурхай болох 1,3,4,6-р уурхайг олборлоно . Ил уурхайн

мөргөцөгийн налуу 40-45 хэм, 2,7-5,6 м3 ын шанагатай эксковатор ,60 тонны даацтай

өөрөө буулгагч самосвалууд, өрөмийн машин болон бусад уурхайн тоног

төхөөрөмжүүд ажилуулна. CIL үйлдвэрийг жилдээ ойролцооогоор 1.10 сая тонн

хүдрээр хангана гэж тооцсон байна. Хөрс хуулалтаас гарах хаягдал чулуулагыг тусад

нь овоолго хийх, зам барихад ашиглана. CIL үйлдвэрийг түүхий эдээр жилдээ

ойролцооогоор 1.10 сая тонн хүдрээр хангана гэж тооцсон байна

Үйлдвэрийн хэсэг

Хүдрийг боловсруулж алт ялгах технологийг олон улсад өргөн хэрэглэгддэг CIL буюу

Carbon-in-Leach (Нүүрстэй уусгах) технологыг ашиглана гэжээ. CIL буюу

Гидрометаллургийн аргаар алт ялгаж авах энэхүү үйлдвэрт анхдагч бутлуур, хагас

өөрөөр нь нунтаглах (ХӨН) тээрэм, бөөрөнцөгт тээрэм, ангилагч гидроциклонууд,

CIL, десорбцийн болон хоргүйжүүлэх төхөөрөмжүүд, алт ялгах, урвалж бэлтгэх

тоноглолуудыг суурилуулж ажиллуулж байна. Мөн гравитациар авах алтыг төвөөс

зугатах хүчний аргаар ялган гарсан баяжмалыг цианжуулан боловсруулна. .

Боловсруулах үйлдвэр нь технологийн дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд:

1. Хүдэр бутлах, нөөцлөх

2. Нунтаглах болон гравитацийн

3. Алтыг уусгах, шингээх

4. Алт ялгах

5. Хоргүйжүүлэх




6. Хаягдал зайлуулах.

Уурхайгаас ирсэн хүдрийг ачигчаар хүдрийн бункерт хийж, нэг шат бүхий нийлмэл

хөдөлгөөнт хацар бутлуураар хүдрийг буталж 106 мм-ээс ширхэгтэй бүтээгдэхүүнийг

80% хүргэнэ. Буталсан хүдрийг ХӨН тээрэмд оруулж 254 мкм дараа нь дахин гүйцээн

нунтаглах тээрмээр 80% нь 75мкм болтол хүртэл нунтаглана. Тээрмээс гарсан зутанг

гилроциклоноор ангилах ба харьцангуй бүдүүн ширхэгтэй хэсгийг төвөөс зугтах

хүчний төхөөрөмжөөр баяжуулж боловсруулна. Уусгалтыг нэг үе шаттайгаар,

нүүрсэнд шингээлтийг CIL 6 үе шаттайгаар явуулна.Үүнд тус бүр нь 1000 м3

багтаамжтай 7 гангийн төхөөрөмж ажиллана. Хүдрийг ганд 23 цагийн туршид байлган

алтыг шингэн төлөвт шилжүүлж, дараагаар идэвхжүүлсэн нүүрсийг CIL сүүлчийн

ганд өгч алтыг нүүрсэнд шингээж авна. Өндөр даралт, температурын дор цианид ба

идэмхий натрийн уусмалаар нүүрсэнд шингэсэн алтыг салгах буюу десорбцийн

процесст оруулж алтаар баяжсан уусмал болгоно.Үүний дараагаар уусмалаас

электролизийн катодын аргаар боловсруулж алтыг гулдмай болгож гаргана гэж

төлөвлөсөн байна. Хоргүйжүүлэх хэсэгт уусгалтаас гарч буй хаягдал зутангийн

цианидыг задлах, шингэн төлөвт шилжсэн хүнцэлийг тундасжуулна. Хаягдал хадгалах

байгууламж нь үйлдвэрээс гарч байгаа хаягдал зутанг байршуулах ба даланд тунасан

усыг үйлдвэрийг технологийн процесст эргүүлэн ашигладаг.

Төслийн нийт хөрөнгө оруулалт нь 42,011 сая. доллараар үнэглэгдэж байгаа ба

үйлдвэрийн үйл ажилгаа жигдэрсэн үед жилд 22,4-24,4 сая доллар зарцуулах ба 1 м3

хүдрийг олборлож боловсруулах өөрийн өртөг нь 46,91 ам.дол 1 унц алтны өөрийн

өртөг 163,89 ам доллар болж байна гэжээ.

ТЭЗҮ ний тооцоонд 1 унц алтны үнийг 270 ам долараар авсан байна.

Одоогийн уурхай, үйлдвэрийн бүтээл

Нөөцийн үлдэгдэл

Бага Агуулагтай Хүдрийг Нуруулдан Уусгах Төсөл

Бороогийн алтны уурхай дээр нуруулдан уусгах технологиор жилд 3.0 сая.тонн хүдэр

боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэрлэл явуулна гэж Нуруулдан Уусгах Төсөлийн

ТЭЗҮ-д тооцжээ. Нуруулдан уусгалтын үйл ажиллагаанд зориулан 0.73 г/тонн дундаж

агуулга бүхий 359,000 унци алтыг агуулсан 15.3 сая тонн хүдрийн нөөц тогтоогдсон




байна. Уг нөөцийн хагас нь өмнө нь хаягдал чулуулагт тооцогдож байсан 0.2-0.9г/тонн

алтны агуулгатай материал бөгөөд энэ нь нөөцийг 160,000 унциар нэмэгдүүлж байгаа

ба үлдэж буй хагас нь баяжуулах үйлдвэрт орж буй хүдрийн агуулгыг оновчлох

зорилгоор тээрмээс буцаагдсан материал байгаа юм. Ашиглалтын зардлыг

1.60ам.доллар/тонн, алтны үнийг 400ам.доллар/унци-аар авч тооцоход нуруулдан

уусгалтад оруулах хүдрийн захын агуулга 0.2г/тонн гэж тодорхойлогдсон юм.

Геологийн Хэсэг

Бороогийн нуруулдан уусгаж баяжуулах хүдэрийн нөөц нь дараахь төрлүүд

үндэслэгдэж байна.

Үүнд:

Өмнө нь хөрс хуулалт буюу хаягдал чулуулагт тооцогдож байсан 0.2-оос

0.9г/тонн агуулгатай Нуруулдан Уусгалтын (HL-Heap Leach) хүдэр

Өмнө нь уурхайн ашиглалтын хугацааны төгсгөлд тээрэмд оруулахаар

төлөвлөгдсөн байсан 0.9-өөс 1.2 г/тонн агуулгатай Ядуу (LG-Low Grade) хүдэр

Өмнө нь тээрэмд оруулахаар төлөвлөж байсан боловч одоо дээд агуулгын

хязгаарлалтаас бага агуулгатай буюу өндөр агуулгатай боловч баян агуулгатай

хүдрийг тээрэмд оруулах боломж олгохын тулд нуруулдан уусгалтанд өгөгдөх

1.2-аас 2.0 г/тонн агуулга бүхий уурхайгаас гарах хүдэр

Бороод 2009 оноос сульфидийн хүдэр баяжуулж эхлэхтэй холбоотойгоор Бороо

болон Гацууртаас нуруулдан уусгалтанд өгөгдөх 2.0 г/тонноос дээш агуулга

бүхий уурхайгаас шууд гарах хүдэр.

Энэхүү материал нь Бороогийн хүдрийн нийт нөөцийг ойролцоогоор 162,000 унци алт

агуулсан 0.55 г/тонн дундаж агуулга бүхий 9.2сая тонн хүдрээр нэмэгдүүлж өгч байна.

Нуруулдан уусгалтанд оруулах хүдрийн дээд агуулгыг 1.3г/тонноор хязгаарласан.

Төсөлд тусгагдсан нийт нөөцийн 15% нь исэлдсэн, 60% нь завсрын, 25% нь анхдагч

хүдэр болно.

Дундаж металл авалтын тооцоо

Хүдрийн төрөл Исэлдсэн Завсрын Анхдагч Нийт

Металл авалт % 89 73 39

Нөөцийн

эзлэх

% 15 60 25

Металл авалт %

wt

5 44 10 59

Үйлдвэрийн хэсэг.




Нуруулдан уусгалтын талбайд хүдрийг суурийн түвшингээс дээш 10м-ийн үеүүд

үүсгэн 60м хүртэл өндөртэйгээр давхарлаж нуруулдсан овоолго хийгдэнэ.

Нуруулдсан хүдэрт булж суулгасан шүршигчээр дамжуулан 430,000 тонн хүдрийг

багтаасан, ажлын нэг блокод 60 хоногийн уусгалтын мөчлөгийн туршид уусмалыг

0.2л/мин/м2 зарцуулалттайгаар өгнө. Уг уусмал нуруулдсан хүдрийн биетээр нэвчин

гараад хүндийн жингээрээ урсан, уусгалтын баян уусмалын (УБУ) санд цугларна.

УБУ-ыг багануудаар дамжуулж алтыг идэвхжүүлсэн нүүрсэнд шингээж, (адсорбци)

уусгалтын суларсан уусмал (УСУ) болгоно. Алтаар баяжсан нүүрснээс алтыг салгаж

(дисорбци) хандалсан уусмал гаргана. Алтны өндөр агуулгатай хандалсан уусмалаас

электролизийн (катод, анод) аргаар алтыг ялгана. УСУ-ыг халааж шахуургаар шахаж

нуруулдан уусгалтанд эргүүлэн ашиглана. Нуруулдан уусгалтын талбайд 2007-2011

оны хооронд 359,000 унци алт агуулсан хүдэр хураахаар үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөнд

тусгасан. Металл авалтын нийт хэмжээ 57.3% буюу 206,000 унци алт авна гэж тооцсон

болно. Улмаар 2013 оны эцэс гэхэд нуруулдан уусгалтын талбайд хураасан нийт

материалыг зайлж, хоргүйжүүлэх аргаар нэмж 32,000 унци алтыг ялгаж авсанаар

уусгаж авах алт 238,000 болно.

Эдийн Засагийн хэсэг

Төслийн нийт зардал 19.8 сая доллар гэж тооцогдсон. Уусгалтын талбайг байгуулахад

6.5сая доллар, бутлуурт 1.9сая доллар, өөрөө явагч тоног төхөөрөмжид 3сая ам

доллар, баяжуулах үйлдвэрт 2сая ам доллар, шууд бус зардалд 4сая, магадлашгүй

зардалд 2.4сая доллар тооцсон. Ашиглалтын зардал жилд 4.8 сая доллар буюу

уусгасан нэг тонн хүдэр тутамд 1.60 доллар гэж тооцсон. Энэ зардлын задаргаа нь

бутлалтыг оролцуулаад баяжуулалтын зардал 0.92 доллар/тонн бөгөөд уурхайгаас

хүдрийг тээвэрлэх, бутлуур уруу хүдэр өгөх, уусгалтын талбайд хүргэж хураах зэрэг

хүдрийг зөөж шилжүүлэх ажлын зардал нь 0.68 доллар/тонн болно. Түлш болон

урвалжийн зардал нь дангаараа боловсруулалтын зардлын зонхилох хувийг эзлэх

бөгөөд 0.59 доллар/тонн буюу жилд 1.8 сая доллар шаардагдана.

Нуруулдан уусгалтын нэмэгдсэн үнэ цэнийн шинжилгээ (дискаунтлаагүй)

Хүчин зүйл Тодорхойлолт

Үнийн

хэмжээ,

(сая ам. дол)

Нөөц өссөнөөр




Орлого 160000 унц, 68 хувийн метал авалттай 50.0

Ашиглалтын зардал 1.60 доллар/т 9.2 сая т хүдэрт, дээр нь роялти болон

цэвэршүүлэлтийн зардал нэмэгдэнэ.

15.0

Нэмэгдсэн цэвэр үнийн

хэмжээ

35.0

Баяжуулалтын зардал

хямдарснаар

6.50ам. дол/т –аас 1.60 ам. дол/т болж буурна, 9.3

сая.т хүдэрт

45.0

Ашиглалтын хугацаа

богиноссоноор

4 жилийн хугацаанд 9.3 сая тонн хүдэрт

удирдлагын зардлыг 4.0 ам. дол/т –аар хэмнэнэ

35.0

Метал авалт буурснаар 86%-аас 68%, 1.65 г/т агуулгатай 9.3 сая тонн

хүдэрт

-40.0

Хөрөнгө оруулалт

өссөнөөр

1 ба 2-р шатны капитал -20.0

Цэвэр ашиг

55.0

Бороогийн алтны уурхайн нуруулдан уусгах төсөл

Тодорхойлолт Нэгж 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Нийт Олборлох Ядуу агуулгатай хүдэр

мян. тонн 2,471 2,423 3,178 1,551 0 9,623

Олборлох Ядуу агуулгатай хүдрийн агуулга

г/т

0.62 0.63 0.74 0.75 0.00 0.68

Агуулагдаж буй алт

мян.

унц 49 49 76 37 0 211

Нуруулдан уусгах хүдрийн овоолго

Овоолгын хэмжээ - жилийн эхэнд

мян. тонн 5,289 6,040 4,491 4,417 2,862 0.00 0 0 0 0 0

Овоолго дээр - Нэмэгдсэн/(Хасагдсан)

мян. тонн 751 -1,549 -74 -1,964 -2,862 0 0 0 0 0 0

Овоолгын хэмжээ - жилийн эцэст

мян. тонн

6,040 4,491 4,417 2,862 0 0 0 0 0 0 0

Овоолгод байгаа хүдэрт агуулагдаж

байгаа алтны хэмжээ - жилийн эхэнд

мян. унц

105 119 84 79 0 0 0 0 0 0

Агуулагдаж байгаа алтны хэмжээ - Нэмэгдсэн/(Хасагдсан)

мян. унц

14 -34 -6 -48 -74 0 0 0 0 0 0

Овоолгонд байгаа

хүдэрт агуулагдах алтны хэмжээ - жилийн эцэст

мян.

унц

119 84 79 31 -74 0 0 0 0 0 0

Агуулга - жилийн эцэст

г/т 0.61 0.58 0.55 0.33 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Нуруулдан уусгах

талбайд овоолсон/уусгасан хүдэр

мян.

тонн

1,720 3,972 3,252 3,515 2,863 0 0 0 0 15,322




Нуруулдан уусгасан хүдрийн агуулга

г/т 0.64 0.65 0.78 0.75 0.80 0.00 0.00 0.00 0.00 0.73

Хүдрийн агуулга мян. унц 35 83 82 85 74 0 0 0 0 359

Металл авалт %

25.4% 42.9% 48.8% 49.3% 64.1% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 57.3%

Хуримтлагдсан Металл авалт Cummulative Recovery

%

25.4% 37.7% 42.2% 44.3% 48.4% 52.3% 54.2% 56.2%

Металл авалт тооцсон

алтны хэмжээ

мян.

унц 9 36 40 42 47 14 10 8 206




9. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН АШИГЛАЛТАД

БЭЛТГЭГДСЭН БАЙДАЛ




10. БАЙГАЛ ОРЧНЫ ГЕОЭКОЛОГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Бороо Гоулд компани нь Бороогийн алтны үндсэн ордыг ашиглах төслийг

хэрэгжүүлэх явцад түүнээс хүрээлэн байгаа байгаль орчин, улс ба орон нутгийн

нийгэм эдийн засагт сөрөг нөлөөлөгүй, эсвэл хамгийн бага нөлөөлөлтэй байлгахыг

үйл ажилгаандаа удирдлага болгож ажиллана гэжээ.

Бороогийн Алт төсөл хэрэгжихэд хийгдсэн Байгал Орчны Нарийвчилсан Үнэлгээ

–д

Бороогийн ордыг ашиглах явцад газрын байдалд ,усанд ,ургамал ан амьтанд

үзүүлэх нөлөөлөлүүд, сульфидийн хүдрээс үзүүлэх хүчлийн нөлөөлөл, цианит натри

хэрэглэснээс үүсэх нөлөөлөл зэрэг нөлөөлүүд үүснэ.

Эдгээрийг нөлөөлөлийг бууруулах арга хэмжээнүүд .

- Уурхайн эдэлбэр, хаягдалын аж ахуй, усан сан, үйлдвэр, засварын газар, орон

сууцны барилга зэрэг обьектуудад үерийн хамгаалалтын байгууламж барьж , хөрс,

газрын хэвлийг эвдрэлд ( эрозид) оруулахгүй байх бүх арга хэмжээг авах

- Уурхайн, үйлдвэрлэлийн ажлын хэрэгцээ, шаардлагад тохируулан теххологийн

зам тавих, засварлах, ингэснээр газрын элэгдлээс хамгаалах

- Уурхайн эдэлбэр, хаягдалын аж ахуй, үйлдвэрийн барилгын талбай зэрэг

газраас хуулан авсан үржил шимт хөрсийг тусгайлан авч овоолго хийх

Хаягдал чулуулагын овоологыг хөрсөөр бүрж, ургамжуулах

- Хаягдалын сангийн даланг барих явцад дараах асуудлуудад онцгой анхаарна:

Далангийн бие дотор шавран хамгаалалт ядро экран далангийн урсгалын дээд

талын налууд ба ероолд хамгаалалтын доторлогоо хийх

Даланг үе үеэр зузаалах маягаар байгуулах.Үүний тулд далангбарих

материалыг0,2 м зузаантай жигд үеэр тараан зориулалтын т?хникээр бүрэн

нягтруулсны дараа дараагийн үеийг тавих

Хаягдалын сангийн ероолын хэсгийг сайтар нягтруулсны дараа ус үл нэвтрүүлэх

шавран доторлогоо хийх




Далангийн урсгалын доод талын налууг ус үл нэвтрүүлэх үеэр хучихаас гадна

түүнийг хажуугийн далангийн шүд, сувагтай холбож өгнө

Далангийн хажуу болон далангийн цөм хэсгийг байгуулахад тохирох материалыг

хайгуулын ажлын явцад сонгож авах

Хаягдалын аж ахуйн орчны хяналт-шинжилгээний цооногуудыг байгуулж,

төхөөрөмжлөх

Хаягдал чулуулагын овоологыг хөрсөөр бүрж, ургамалжуулах

Хуулан авсан үржил шимт хөрсийг тусгайлан авч овоолго

Бороогийн ордыг ашиглах явцад 212,6 га газрын хөрс хуулагдах, гурван хэсэг

ойн байршил өөрчлөгдөх, хаягдал чулуулагын овоолго, хаягдалын аж ахуйн байран

дээр 122 га талбай бүхий газар шинээр үүсэх үйл ажиллагаа явагдана гэсэн байна.

Төсөл хэрэгжүүлэхэд жилд 2,4 саям3 ус, 858 т циант натри, 5,6 сая литр дизель түлш

2600 т шохой, 186 т давс 100 т натрийн хүчил 50 т идэвхжүүлсэн нүүрс хэрэглэгдэнэ.

Нөхөн сэргээлтийн ажлыг 3 үе шаттайгаар хийнэ.

Нуруулдан Уусгах Төсөлийн байгаль орчныг хамгаалахад

арга хэмжээнүүд

Төслийн улмаас байгаль орчинд учирч болзошгүй сөрөг нөлөөллийг аль болох бага

байлгах, урьдчилан сэргийлэхийн тулд дараахи арга хэмээнүүдийг авч хэрэгжүүлнэ.

Үүнд:

Цианит натрийг хэрэглэхдээ хүний ба байгаль орчны аюулгүй байдлыг бүрэн хангана.

NaCN – г Монгол Улсын хууль журмын дагуу импортоор оруулах ба

Бороогийн алтны уурхайн талбайд аюулгүй дүрэм журмын дагуу хадгалж

ашиглана.

NaCN – ын уусмалыг овоолгын уусгалтын талбайд хяналтын доор бэлтгэх

ба ажилчид нэг бүрийн хамгаалах хэрэгсэл, хорт хийн багтай байна. Байшин доторхи ууршилтыг зайлуулахад сэнс ашиглана.

Боловсруулалтын байшин дотор CN-ийн агууламж зөвшөөрөгдөх

хэмжээнээс давахад NaCN-ийг мэдрэгчийн дохиолол автоматаар ажиллаж сэрэмжлүүлэх дуут дохио өгнө.

Аюул ослын үед ашиглах Аюулгүйн шүршүүрийг чухал газруудад байрлуулсан байна.




Уусмал бэлтгэх бүх ган сав, шахуурга, суваг хоолой нь битүү байх ба химийн хорт бодис бүхий уусмал аль нэг байгууламжаас гадагш асгарах, халих, элдэв хохирол учруулахгүй байхаар зураг төсөл хийгдсэн.

Зэрлэг шувууд бусад амьтадыг хамгаалах, тусгаарлалт хийж өгөх зорилгоор баяжсан уусмалыг цуглуулах сангийн гадаргууг пластик

бөмбөлөгүүдээр дүүргэн хучина.

Уусгалтын талбайг хашаалж зэрлэг амьтан орохоос сэргийлнэ.

Баяжуулсан уусмалын сан нь давхар доторлогоотой байх ба түүний завсарт нь шүүрэлт мэдрэх давхарга байна. Хэрэв баяжсан уусмалын санд

шүүрэлт мэдрэгдвэл уусгалтын явцыг зогсоож дээрх давхаргыг засварлана.

Гүний усны хяналт шинжилгээний 2 худаг гаргана. Гарч болзошгүй нэвчилтийг хянахын тулд нэг худгийг нурууны дээд, нөгөөг нурууны доод талд гаргана.

Гадаргуугаас 1 метрийн гүнд суулгасан дусал ялгаруулагчаар уусмалыг хүдэрт нэвчүүлнэ. Энэ нь ууршилтыг бууруулна. Мөн хүдэрийг

шохойтой хольж овоолгына. Ингэснээрээ уусмалын рН-ыг өндөр байлгаж ууршилт явагдахаас урьдчилан сэргийлнэ. Нурууны хажуу гадаргууд очих

уусмалд дусаагуур ашиглана.

Ууршилт явагдахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд уусмалын рН болон

цианидын агууламжыг байнга автомат хэмжигчээр хэмжиж байна.

Нуруулдаж уусгах технологи нь битүү эргэлтийн горимд явагдана. Бүх уусмалыг 100% доторлогоотой суваг шуудуу, санд агуулна.

Их Даширын хөндийд гадаргын урсгал ус бараг байхгүй, газар доорх ус багатай. Гүний ус 40-45 метрийн гүнээс илрэх ба Бороо голын хөндийд

2.7-3.2 метрийн гүнээс хөрсний ус илэрнэ.

Бага агуулгатай хүдэр, хаягдал чулуулаг ба хөрсөнд хийсэн статик

туршилтийн үр дүнгээс үзэхэд хүчил үүсгэх чадваргүй харин хүчил саармагжуулах чадвартай болох нь тогтоогдсон.

Уусгалтын процессийн бүх тоног төхөөрөмжийг цементэн талбайд суурилуулна.




11. ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖ

Бороогийн алтны үндсэн ордын нөөц баялагын тооцоог анх уурхай эхэлсэн байдлаар

2003 оны, одоогийн байдлаар буюу 2007 оны 1-рын байдлаар шинэчлэн тогтоов.

1992 онд батлагдсан хамтарсан экспедицийн нөөцийг харьцуулалт хийж




АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ А. Хэвлэгдсэн материал

1. Инструкция по применению классификации запасов к золоторудным

месторождениям. Москва. 1983.

2. Kotlyar B., Gantsetseg O., Tungalag F. and Burentugs J. Location and variations in

мesotherмal Au мineralization in the North Khentei gold trend. Мongolian Geoscientist,

1999. № 14. pages 107-110.

Б. Фондын материал

1. Г.Дорж., Г.Чорн., и др Отчёт о результатах геологи- разведочных работ по

детальной раведке проведеных за период 1986-1989 гг с подсчетом запасаов коренного

месторождения золота Бороо и россыпного месторождения Их Дашир по состоянию

на 1 октября 1989г. Чандагатай, 1989. ф. № 4601

2. Г.Дорж., Г.Чорн., М.Цише., Отчёт о результатах предварительной и детальной

разведок сподсчетом запасаов по участкам № 3 и 5 золоторудного месторождения

Бороо, расположеного севернее г. Улан-Батора в юго-западной части Хэнтэйского

нагорья. (Отчёт о результатах геологоразведочных работ, проведеных Борооской

Совместной геологической экспедицией МНР-ГДР за период 1982-1986 гг.)1986г.

Чандагатай, 1989. ф. №

3. Дэжидмаа Г. Геохимические особенности золоторудного поля Бороо в Монголии.

Автореф. На соиск. Уч. Степ. Канд. Геол. –минер. Наук. 1986. 53 с.




АШИГТ МАЛТМАЛЫН ХАЙГУУЛЫН АЖЛЫН

ҮР ДҮНГИЙН ТАЙЛАНГ ГЕОЛОГИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН

ТӨВД ХҮЛЭЭН АВСАН ТУХАЙ АКТ

Дугаар. . .

1. Тайлангийн албан ёсны нэр: Бороогийн Алтны Үндсэн Ордын Шинэчлэн

Тогтоосон Нөөц ба Баялагын Тайлан.

2. Хайгуул хийсэн газрын байршил: Сэлэнгэ аймаг, Баянгол сум. Их

Даширын хөндий.

3. Хайгуул хийсэн ашигт малтмалын төрөл: Алт

4. Тайлан зохиогчийн нэр: Б.Оюунгэрэл, О.Ганцэцэг, Д.Билэгтүвшин

5. Ашиглалтын лиценз олгосон он, сар, өдөр, дугаар: 2000 оны -р сарын .

лицензийн дугаар А, А.

6. Хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайланг ЭБЗ-өөр хэлэлцүүлсэн он, сар,

өдөр. Зөвлөлийн хуралдааны тэмдэглэлийн болон АМГТХЭГ-ын

даргын тушаалын дугаар

7. Тайланг Геологийн мэдээллийн төвд хүлээн авсан тухай тэмдэглэл

Тайланг хүлээлгэн өгсөн: Тайланг хүлээн авсан:

Бороо гоулд ХХК-ийн Геологийн мэдээллийн төвийн

Ерөнхий геологич захирал

Б.Оюунгэрэл Алтан хуяг

Геологич Д.Билэгтүвшин Мэргэжилтэн

2008 оны дүгээр сарын -ны өдөр.

Education

Бороогийн алтны ордын нөөцийн тооцоо 2007 он