« ՎԵՍՏ ՄԵՆԵՋՄԵՆՏ »

Սահմանափակ Պաաասխանաավությամբ Ընկերություն

Աղբի և վտանգավոր թափոնների հավաքման, տեղափոխման,

տեղադրման, պահեստավորման և վերամշակման

Նախնական գնահատաման հայտ

Կատարող «Վեստ Մենենջմենտ» ՍՊԸ գլխ. ճարտարագետ` _______________________Արայիկ Ծատուրյան

Վեդի – 2019

2

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Ներածություն.................................................................................................................. 4

1. Շրջակա միջավայրի բնութագիրը............................................................................... 8

2. Նախագծի համառոտ բնութագիրը.............................................................................. 14

3. Տեխնոլոգիական գործընթացի համառոտ բնութագիրը.......................................... 14

4. Էլեկտրոլիտի չեզոքացման եղանակները................................................................. 15

4.1. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կրով......................................................................... 16

4.2. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կալցինացված սոդայով........................................ 17

4.3. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կաուստիկ սոդայով.............................................. 18

5. Անվտանգության ընդհանուր պահանջները............................................................ 19

5.1. Անհրաժեշտ նախազգուշական միջոցները էլեկտրոլիտ պարունակող

կուտակիչների գործածության ժամանակ......................................................... 20

5.2. Տեղափոխման սահմանափակումները............................................................... 20

5.3. Վթարների վերացումը էլեկտրոլիտի թափման դեպքում............................... 21

6. Բանեցված կուտակիչների պահեստի շահագործման ժամանակ շրջակա

միջավայրի վրա ազդեցությունը.................................................................................. 21

6.1. Մթնոլորտային օդի պահպանումը աղտոտումից............................................ 21

6.1.1. Բաժնի մշակման ելակետային տվյալները............................................... 21

6.1.2. Կառուցման շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական

պայմանների հակիրճ բնութագիրը........................................................... 21

6.1.3. Մթնոլորտային օդի աղտոտվածության գոյություն ունեցող

մակարդակները............................................................................................ 22

6.1.4. Կազմակերպության բնութագիրը որպես մթնոլորտային օդն

աղտոտող աղբյուր........................................................................................ 23

6.1.5. Մերձգետնյա կոնցենտրացիաների հաշվարկի բնութագիրը................ 26

6.1.6. Առաջարկություններ սահմանային թույլատրելի

արտանետումների վերաբերյալ................................................................. 27

6.1.7. Տնտեսական վնասը........................................................................................ 27

3

6.1.8. Անբարենպաստ կլիմայական պայմանների ժամանակ արտանե-

տումների կարգավորման միջոցառումները............................................................. 28

6.2. Ջրային ավազան...................................................................................................... 29

6.3. Ազդեցությունը հողային ռեսուրսների վրա........................................................ 31

7. Աղբի հավաքման, տեղափոխման, տեղադրման, պահեստավորման և

վերամշակման գործունեությունների տեխնիկական և տեխնոլոգիական

պայմանները և լուծումները ........................................................................................

8. Շրջակա միջավայրի վնասակար ազդեցության բացառմանը, նվազեցմանը

և փոխհատուցմանն ուղղված միջոցառումների ծրագիր.......................................

32

40

9. Գրականության ցանկ................................................................................................. 41

Հավելվածներ

1. Կուտակիչների պահեստի գլխավոր հատակագիծը

2. Կուտակիչների պահեստի իրադրային հատակագիծը

3. Նախատեսվող գործունեության համար տարածքի հատակագիծը

4. ճարտարապետահատակագծային առաջադրանքը

5. Վեդու համայնքապետարանի նախնական համաձայնությունը

6. Հանրային քննարկումների պատասխանատուի ստորագրությամբ

կազմված Արձանագրությունը

7. Հանրային քննարկումների տեսաձայնագրությունը

8. Հանրային քննարկումների մասնակիցների ցուցակը

4

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

«Վեստ Մենենջմենտ» ՍՊԸ-ն հիմնադրվել է 2011 թվականին: Ընկերությունը զբաղ-

վում է Արարատի մարզի համայնքների և մարզի տարածքում գործող` իրավաբանական

անձանց կոշտ կենցաղային, շինարարական և խոշոր եզրաչափի աղբի հավաքման, տե-

ղափոխման և Վեդու աղբավայրում տեղադրման ծառայությունների մատուցմամբ:

Շուկայում ընկերությունը իր կայուն տեղն ունի նմանատիպ ծառայություններ մա-

տուցողների շարքում:

XXI դարում արտադրական և սպառման թափոնների քանակությունը այնպես արագ

է աճում, որ թափոնների ձևավորումը մեծ քաղաքների և խոշոր արտադրությունների

համար դարձել է կարևոր հիմնախնդիր:

Թափոնների արտադրության դինամիկան Ռուսաստանում

Բնական գիտությունների տեսակետից, ցանկացած նյութ տեսականորեն կարող է

օգտագործվել այս կամ այլ կերպ: Օգտագործման բնական սահմանափակում է

հանդիսանում տնտեսական նպատակահարմարությունը:

Թափոնների (աղբի) առաջացումը որպես երևույթ հեշտ է բացատրել կառավարման

տեսության տեսակետից: Թափոններն առաջանում են այն դեպքում, երբ մարդը

դադարում է կառավարել իրեն համար ոչ պիտանի նյութական օբյեկտները (թափում է

դրանք), և այդ օբյեկտները անցնում են ինքնակառավարման պայմանակարգի. աղբն

սկսում է թափված մնալ և դանդաղորեն քայքայվել:

5

Աշխարհում ստեղծվում են թափոնների կառավարման համակարգեր, որոնք

նախատեսում են աղբի հավաքման, փոխադրման, վերամշակման, երկրորդային

օգտագործման և ուտիլացմանն ուղղված միջոցառումների համալիր, ինչպես նաև

վերահսկողություն տվյալ գործընթացների նկատմամբ:

Կառվարման տվյալ համակարգերը նպատակաուղղված են մարդու կյանքի և

շրջակա միջավայրի վրա թափոնների վնասակար ազդեցության նվազմանը՝ տնտե-

սական բնույթի պատճառներով պայմանավորված և հաշվի առնելով թափոնների մեծ

մասի երկրորդային օգտագործման հնարավորությունը, ինչպես նաև գեղագիտական

պատճառներով:

«Վեստ Մենենջմենտ» ՍՊԸ-ն համագործակցության հուշագիր է ստորագրել «Գյու-

ղական համայնքների կայուն զարգացում» ՀԿ-ի հետ`համաձայն որի, նախատեսվում է

համատեղ կառուցել` տարեկան 50.000. տ. հզորությամբ Աղբի վերամշակման գործա-

րան Արարատի մարզի Վեդի քաղաքում: Գործարանի կառուցման առաջին փուլը` այն է

Տեսակավորման կայանի կառուցումը, ներկայումս գտնվում է ավարտական փուլում:

Ընկերության իրավաբանական հասցեն է` ՀՀ, Արարատի մարզ, ք. Վեդի, Պուշկինի 4:

Ուսումնասիրելով երկրորդային հումքի շուկան, ընկերությունը իր գործունեութ-

յունը ընդլայնելու նպատակով որոշել է կազմակերպել վտանգավոր թափոնների

հավաքման, տեղափոխման, տեղադրման, պահեստավորման և վերամշակման

գործունեությամբ, այդ թվում բանեցրած թթվային մարտկոցների գնում և վաճառք:

Մարտկոցները էլեկտրաքիմիական հոսանքի աղբյուր են, որոնք կազմված են մեկ

կամ մի քանի գալվանական էլեմենտներից։ Մարտկոցի վոլտաժը մեծացնելու համար

օգտագործվում են բազմակի էլեմենտներ, ինչպես 12-Վ ավտոմոբիլային մարտկոց-

ներում ։

Մարտկոցների աշխատանքի հիմքում ընկած են օքսիդավերականգնման ռեակ-

ցիաները: Օքսիդացման և վերականգնման շնորհիվ էլեկտրոդների միջև տեղի է

ունենում էլեկտրոնների փոխանակում, որի շնորհիվ էլ մարտկոցը ապահովում է

հոսանք։ Մարտկոցի օգտագործման տևողությունը կախված է մարտկոցում առկա

նյութերի որակից և էլեկտրոլիտի վիճակից։

Ըստ շահագործման, մարտկոցները բաժանվում են երկու տեսակի

• Աոաջնային, որոնք լիցքաթափվելուց հետո չեն կարող վերալիցքավորվել և

6

պետք է վերաթողարկվեն կամ դեն նետվեն, երբ վոլտաժը կնվազի հասնելով զրոյի:

• Երկրորդային, որոնք լիցքաթափվելուց հետո կարող են վերալիցքավորվել

և օգտագործվել կրկին:

«Վեստ Մենենջմենտ» ընկերությունը նախատեսում է հավաքել միայն կապար-թթվա-

յին մարտկոցներ:

Կապար-թթվային մարտկոցները հիմնականում օգտագործվում են ավտոմեքենանե-

րում: Նրանք մեծամասամբ կազմված են վեց գալվանական բջիջներից, որոնցից յուրա-

քանչյուրի լարումը սովորաբար կազմում է 2 Վ: Ամեն բջջի կատոդը պատրաստվում է

կապարի երկօքսիդից (PbO2), իսկ անոդը' կապարից: Երկու էլեկտրոդները գտնվում են

ծծմբական թթվի լուծույթի մեջ:

Կապար-թթվային մարտկոցը երկրորդային մարտկոց է:

Մարտկոցները ընդունվելու են Վեդի քաղաքի Շրջանցող 7/1 հասցեում գտնվող Աղբի

վերամշակման գործարանի տարածքում: Մարտկոցների հիմնական տարրը, որի շնոր-

հիվ գոյանալու է մարտկոցի գինը կապարն է:

Փակ տրանսպորտային միջոցներով մարտկոցները տեղափոխվում են ընդունման

կետ, որտեղ տեղադրված կշեռքի միջոցով որոշվելու է մարտկոցների քաշը:

Մարտկոցները կուտակվելու են` հատուկ դրա համար նախատեսված փակ

շինությունում:

Մարտկոցները վաճառվելու են վերամշակող կամ արտահանող կազմակերպութ-

յուններին:

Արդեն ձեռք են բերվել նախնական պայմանավորվածություններ Անհատ Ձեռնար-

կատերերի և համապատասխան կազմակերպությունների հետ բանեցրած մարտկոց-

ների վաճառքի վերաբերյալ:

7

Նախատեսվող գործունեությունը իրականացվելու է ընկերության ընդհանուր

գործունեության շրջանակներում գործող բազայի հիման վրա:

Գործունեության ծավալները նախատեսվում է`60 - 66 տ/տարի բանեցրած

մարտկոցներ,

Աշխատանքային ռեժիմը 330 օր/տարի, մեկ հերթափոխով 8 ժամ/օր:

Սպասարկումը իրականացնելու են 4 բանվոր և մեկ ԻՏԱ, ընդամենը 5 աշխատող:

Աշխատողների կենցաղային կարիքների համար նախատեսվում է ջրօգտագործում

76.56 մ3/տարի: Աշխատողները օգտվելու են Աղբի վերամշակման գործարանի հնարա-

վորություններից, որտեղ կառուցված են բաղնիք, զուգարան և լվացքատուն հատուկ

աշխատակիցների համար:

Մարտկոցների հիմնական մասը (մոտ 85 տոկոսը) ընդունվելու է չոր վիճակում՝

առանց էլեկտրոլիտի, իսկ մնացած 15 տոկոսը՝ հնարավոր է էլեկտրոլիտի առկա-

յությամբ: էլեկտրոլիտ պարունակող մարտկոցների թթվային լուծույթները նախքան

կոյուղու ցանց թափելը չեզոքացվելու են:

Նախագիծը ներառում է նաև «Շրջակա միջավայրի պահպանումը» բաժինը:

Նախագծով չի նախատեսվում նոր տարածքների, բուսական շերտի խախտում:

8

1. ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

Տեղանքի կլիման [3]

Բանեցված թթվային մարտկոցների գնում և վաճառքը կազմակերպվելու է` նոր կա-

ռուցվող աղբի վերամշակման գործարանի տարածքում` որը գտնվում է Վեդի քաղաքի

վարչական տարածքի վերջնամասում` արտադրական գոտում, Շրձանցող 7/1 հաս-

ցեում: Հիդրոերկրաբանական տեսակետից տարածքը աղքատ է գրունտային ջրերից:

Ջրերի հորիզոնը ըստ ֆոնդային նյութերի գտնվում է 100 մետրից խորը: Էկզոգեն եր-

կրաբանական վտանգավոր երևույթները ինչպիսիք են կարստը, սողանքը, քարաթա-

փությունը, փլուզումը և այլն բացակայում են: Տեղամասի երկրաբանական կառուց-

վածքում մասնակցում են օլիգոցենի ժամանակաշրջանի նստվածքային ապարներ'

ինչպիսին են գլաքարային և ճալաքարակոպճային գրունտները, որոնք առաջացնում են

կավային գրունտներ:

Շրջանի կլիման, որտեղ գտնվում է նախագծվող օբյեկտը, ցամաքային է: Ամառը

շոգ է, ձմեռը՝ ցուրտ, առանց քամիների:

Ջերմաստիճանի մինիմումը ոչ ցածր է, քան -30°C, բացարձակ մաքսիմումը հաս-

նում է +42°C:

Օդի միջին ջերմաստիճաններն ըստ ամիսների Վեդու շրջանի համար բերված են

1.1 աղյուսակում [Շինարարական կլիմատոլոգիա СНРА II-7.01-96 տվյալների

համաձայն]:

Օդի միջին ջերմաստիճանը, oC

Աղյուսակ 1.1

Միջին ամսական ջերմաստիճանը Տարեկան

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-2.6 0.2 6.7 12. 18.1 22,0 26.7 26.6 22.8 15.5 7.6 0.2 13,0

Օդի հարաբերական խոնավության բնութագիրը Վեդու շրջանի համար բերված է

1.2 աղյուսակում [Շինարարական կլիմատոլոգիա СНРА II-7.01-96 տվյալների

համաձայն]:

Օդի հարաբերական խոնավությունը, %

Աղյուսակ 1.2

Ամսական Տարեկան

9

I II III IV V VI VII VII

I IX X XI XII

72 68 61 51 50 46 45 30 40 46 65 80 55

Տեղումների բնութագիրը Վեդու շրջանի համար բերված է 1.3 աղյուսակում

[Շինարարական կլիմատոլոգիա СНРА II-7.01-96 տվյալների համաձայն]:

Վեդու շրջանի կլիման բնութագրվում է տեղումների ցածր քանակով: Տեղումների

միջին տարեկան նորման չի գերազանցում 286 մմ: Շրջակայքում գոլորշիացման

էներգետիկական հնարավորությունները զգալիորեն գերազանցում են տեղումների

քանակը, այդ պատճառով կլիման չոր է:

Ձյան ծածկույթի առավելագույն դեկադային բարձրությունը կազմում է 58 սմ,

ճնշումը՝ 70 կգ/մ2: Գրունտի սառչման առավելագույն խորությունը կազմում է 60 սմ:

Ձյան ծածկույթով օրերի միջին քանակը կազմում է 48: Հաստատուն ծածկույթ գոյանում է

ոչ ամեն տարի:

Տեղումների քանակը, մմ

Աղյուսակ 1.3

Տեղումների

բնութագիրը

Տեղումների ամսական քանակը, մմ Տարե-

կան I II II

I IV V VI VII

VII

I IX X XI XII

Միջին քանակը 19 14 21 45 46 30 19 4 13 30 29 16 286

Առավելագույն

օրական

քանակը

19 13 23 24 36 22 17 5 13 14 22 14 36

Քամու բացարձակ առավելագույն արագությունը 25 տարին 1 անգամ հասնում է 25

մ/վրկ: Վեդու տարածաշրջանում միջին տարեկան քամու արագությունը կազմում է 1.9

մ/վ իսկ միջին տարեկան մթնոլորտային ճնշումը կազմում է 921.6 հՊա:

Քամու ակտիվությունը Վեդու տարածաշրջանում բերված է 1.4 աղյուսակում

[Շինարարական կլիմատոլոգիա СНРА II-7.01-96 տվյալների համաձայն]:

10

Քամու բնութագիրը

Աղյուսակ 1.4

Քամու

ուղղությու

ն

Ուղղության կրկնելիությունը ըստ ամիսների, %

Միջին արագությունը, մ/ վ

Հս Հս Արլ Արլ Հվ Արլ Հվ Հվ Արմ Արմ Հս

Արմ

Անդոր

ր

I 16

1.9

3

1.6

8

1.7

18

2.7

10

2.1

5

1.5

11

1.9

29

2.2 50

IV 13

2.7

4

2.3

8

2.7

29

3.4

15

2.8

5

2.7

8

2.4

18

2.8 28

VII 18

2.6

3

2.7

6

2.2

14

2.7

12

2.2

5

2.1

10

2.6

32

3 23

X 17

2.3

3

1.8

8

1.7

18

2.3

13

2

4

1.9

11

2.1

26

2.5 39

Արեգակնային փայլի տևողության ճառագայթման ուժգնության բնութագիրը և

ամպամած օրերի քանակը բերված են 1.5-1.7 աղյուսակներում:

Արեգակնային ճառագայթում Վեդիում (Երևան «Ագրո»)

Աղյուսակ 1.5

Գումարային ճառագայթում (ուղիղ+ցրված), որը մուտք է գործում

հորիզոնական մակերևույթ անամպ երկնքի դեպքում, ՄՋ/մ2 Միջին

տարեկա

ն I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

325 391 637 799 963 955 965 858 673 532 349 293 7740

Արեգակնային փայլի տևողությունը Վեդիում (Արարատ)

Աղյուսակ 1.6

Տևողությունը ըստ ամիսների, ժամ տարեկան

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

123 147 175 16

8

31

2

35

7

422 378 334 263 175 114 2968

Ամպամած օրերի քանակը Վեդիում /Արարատ/

Աղյուսակ 1.7

Ըստ ամիսների, օր տարեկան

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

9 6 3 2 1 - - - - 1 2 8 32

11

Տարվա հաշվարկային կլիմայական պարամետրերը բերված են 1.8-1.9

աղյուսակներում:

12

Կլիմայական բնութագիրը տարվա ցուրտ ժամանակահատվածում, Վեդի /Արարատ/

Աղյուսակ 1.8

Օդի ջերմաստիճանը, oC Ամենացուրտ

ամսվա օդի

հարաբերական

խոնավությունը,

%

Մթնոլորտային

տեղումներ և

գրունտի սառչման

խորությունը

Քամի աեմնացուր

տ օրվա

ամենացու

րտ

հնգօրյակի

մի

ջին

ամ

են

ացո

ւրտ

ժա

մա

նա

կա

հա

տվ

ածո

ւմ

բացա

րձ

ակ

նվ

ազ

ագ

ույ

նը

ա

մե

նա

ցուր

տ ա

մս

վա

մի

ջին

օր

ակ

ան

ամ

պլի

տո

ւդա

Տևողությունը (օր)

միջին

ջերմաստիճանը (oC)

ժամանակահատվա

-ծում, երբ միջին

օրական

ջերմաստիճանը ոչ

ավելի է քան`

ապահովվածություն

0.98 0.92 0.98 0.92

մի

ջին

ամ

սա

կա

ն

մի

ջին

ամ

սա

կա

ն

ժա

մը

15-

ին

Տե

ղո

ւմն

եր

ի

քա

նա

կը

նո

յեմ

բեր

-մա

րտ

ամ

իս

նե

րի

ն, մ

մ

գր

ուն

տն

եր

ի

սա

ռչմ

ան

առ

ավ

ելա

գո

ւյն

խո

րո

ւթյո

ւնը

, սմ

գե

րա

կշռ

ող

ուղ

ղո

ւթյո

ւնը

դե

կտ

եմ

բեր

-

փե

տր

վա

ր

ամ

իս

նե

րի

ն

ար

ագ

ութ

յուն

նե

րի

ց

առ

ավ

ելա

գո

ւյն

ը

ըս

տ ռ

ում

բեր

ի,

մ/վ

րկ

0 8 10

-24 -21 -21 -17 -3.5 -31 9,0 66

-2.3

136

0.9

153

1.9

74 66 248 110 ՀսԱրմ 3,5

Կլիմայական պարամետրերը տարվա տաք ժամանակահատվածում, Վեդի /Արարատ/

Աղյուսակ 1.9

Օդի ջերմաստիճանը, oC Ամենացուրտ ամսվա

օդի հարաբերական

խոնավությունը, %

Մթնոլորտային

տեղումներ, մմ Քամի ապահովվածությ

ուն

բացա

րձ

ակ

առ

ավ

ելա

գո

ւյն

ը

ամ

են

ատ

աք

ամ

սվ

ա

մի

ջին

առ

ավ

ելա

գո

ւյն

ը

ամ

են

ատ

աք

ամ

սվ

ա

մի

ջին

օր

ակ

ան

ամ

պլի

տո

ւդա

0.95 0.99

Ամենացուրտ

ամսվա միջին

ամսական

Ամենաշոգ

ամսվա

միջին

ամսական

տեղումներ

ի քանակը

ապրիլ-

հոկտեմբեր

ամիսների

օրական

մաքսիմո

ւմ

գերակշռող

ուղղություններ

ը հունիս-

օգոստոս

ամիսներին

հուլիսին

միջին

արագություն

-ներից

նվազա-

13

ն գույնը, ըստ

ռումբերի,

մ/վրկ

33 34 42 33.5 14.2 45 29 135 37 Հս 2.6

14

Սեյսմիկբնութացիր և տեկտոևիկա

Վեդին գտնվում է Արարատյան դաշտի հյուսիսարևելքում, երիտասարդ հրաբխային

ու նստվածքային ապարներից կազմված 7-8-բալանոց սեյսմիկ և չորրորդ ժամային

գոտիներում։ Վեդին գտնվում է տեղանքային 2 գոտում. 850-950 մ բարձրություններում:

Կենսաբազմազանություն

Ներկայացվող տեղամասը տեղակայված է Վեդի քաղաքի արտադրական նշանա-

կության կառույցների շարքում, որտեղ բացակայում են բնական միջավայրի տար-

րերը`բաց հողածածկ տարածքներ, ինպես նաև ջրային ավազաններ:

2. ՆԱԽԱԳԾԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

Բանեցված կուտակիչների պահման համար նախագծված պահեստը գտնվում է

երկհարկանի շինության առաջին հարկում:

ՀՀ Բնապահպանության նախարարի 25.12.2006թ. № 430-Ն հրամանով հաստատ-

ված Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գոյացող արտադրության և

սպառման՝ ըստ վտանգավորության դասակարգված թափոնների ցանկի, բանեցված

չվնասված կապարե կուտակիչները՝ էլեկտրոլիտի պարունակությամբ դասվում են

վտանգավորության 3-րդ դասին, իրենցից ներկայացնում են սպառողական հատկու-

թյունները կորցրած պատրաստի իրեր: Ծածկագիրն է՝ 92110102 13 01 3:

3. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

Պահեստի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 75.5 մ2, որից 50.3 մ2 էլեկտրոլիտ

չպարունակող մարտկոցների համար է, իսկ 25.2 մ2՝ էլեկտրոլիտ պարունակողների:

Տարածքները մեկը մյուսից մեկուսացված են միջնապատով, որը կահավորված է

դռնային անցումով:

Էլեկտրոլիտ պարունակող մարտկոցների ժամանակավոր կուտակման պահեստը

ապահովված է օդափոխության համակարգով:

Պահեստներում նախատեսված են դարակաշարեր, որոնց վրա տակդիրներում

նախատեսվում է տեղադրել մարտկոցները:

15

Մարտկոցների տեղադրումը դարակաշարերի վրա և հետագայում բարձումը

բեռնատարներ իրականացվում է բեռնիչով:

Պահեստում պահվող մարտկոցների առավելագույն քանակը կախված է նրանց

չափսերից: Սակայն առավելագույն քանակի մարտկոցների կուտակում պահեստում չի

նախատեսվում: Մարտկոցների քանակի կուտակումը պահեստում պայմանավորված է

տեղափոխող մեկ բեռնատարի տարողությամբ:

Էլեկտրոլիտ պարունակող պահեստի տարածքում նախատեսված է թթվային

լուծույթի չեզոքացման հանգույց, որտեղից չեզոքացված լուծույթը ուղղվելու է

քաղաքային կոյուղու ցանց: Չեզոքացումը իրականացվելու է հիմնային լուծույթով՝

հասցնելով արտահոսքի pH-ը 6.5-8.5:

Պահեստում տեղադրվելու է 100 լ ծավալով բաք-խառնիչ, որում պատրաստվելու է

հիմնային լուծույթը: Հիմնային լուծույթին ավելացվելու է էլեկտրոլիտը: Չեզոքացման

գործընթացը շարունակվելու է մինչև պահանջվող pH-ի ստացումը: pH-ի հսկողությունը

կարելի է իրականացնել լակմուսային թղթի օգնությամբ:

Հաշվի առնելով չեզոքացման ենթակա էլեկտրոլիտի փոքր քանակները, թթվային

լուծույթի ապահով դատարկման համար խառնիչի կողքին նախատեսվում է հենարան,

որի վրա տեղադրվում է մարտկոցը:

Մարտկոցի խցերը բացվում են հերթականությամբ, բացվում է առաջին խուցը,

որտեղից 150-200 մլ տանձիկի վրա հագցված կաթոցիկով (пипетка) լուծույթը

արտածծվում է և ավելացվում խառնիչում պատրաստված հիմնային լուծույթին:

Այնուհետև խցիկը փակվում է խցանով և միայն հետո բացվում հաջորդ խցիկը:

4. ԷԼԵԿՏՐՈԼԻՏԻ ՉԵԶՈՔԱՑՄԱՆ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ

Չեզոքացումը կարելի է իրականացնել տարբեր տեսակի հիմնային լուծույթներով,

որոնք կարող են պատրաստվել տարբեր աղերից: Այդ նպատակով հիմնականում

օգտագործվում են հետևյալ նյութերը՝

• չհանգած կիրը (CaO),

• նատրիումի կարբոնատը (Na2CO3)՝ կալցինացված սոդան:

• կաուստիկ սոդան (NaOH):

16

4.1. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կրով

Հաշվարկները կատարված են 100 կգ էլեկտրոլիտի համար.

Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը չհանգած կրով ընթանում է հետևյալ ռեակցիայով՝

H2SO4 + CaO + H2O = CaSO4 ∙ 2H2O

Կրի քանակը, որն անհրաժեշտ է ծծմբական թթվի չեզոքացման համար, որոշվում է՝

Mկիր = (56 x Mէլ x C) / (98 x P) բանաձևով, որտեղ՝

56 - CaO-ի մոլեկուլային կշիռն է;

C - ծծմբական թթվի կշռային բաժնեմասն է, C = 0.2;

98 - ծծմբական թթվի մոլեկուլային կշիռն է;

P - կրում ակտիվ մասի կշռային բաժնեմասն է, P = 0.6;

Mէլ - չեզոքացման ենթակա էլեկտրոլիտի քանակն է, 100 կգ:

Mկիր = (56 x 100 x 0.2) / (98 x 0.6) = 19 կգ

Առաջացած նստվածքի՝ CaSO4 ∙ 2H2O-ի քանակը որոշվում է՝

M = 172 x Mէլ x C / 98 բանաձևով, որտեղ՝

172 - կալցիումի սուլֆատի նստվածքի մոլեկուլային կշիռն է.

M = 172 x 100 x 0.2 / 98 = 35.1 կգ

Նստվածքում կրի խառնուրդների քանակը որոշվում է՝

Mխ = Mկիր ∙ (1 - P)

Mկիր = 19 կգ; P = 0.6

Mխ = 19 ∙ (1 - 0.6) = 7.6 կգ

Նստվածքում ջրի պարունակությունը որոշվում է՝

Mջուր = Mէլ ∙ (1 - C) - Mէլ ∙ C ∙ 18 / 98 = Mէլ ∙ (1 - 1.18C) = 100 կգ ∙ (1 - 1.18 ∙ 0.2) = 76.4 կգ

Առաջացած խոնավ նստվածքի ընդհանուր քանակը կլինի.

Mնստ. խոնավ = M + Mխ + Mջուր = 35.1 + 7.6 + 76.4 = 119.1 կգ

Չոր նստվածքի քանակը կազմում է 42.7 կգ:

17

4.2. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կալցինացված սոդայով

Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կալցինացված սոդայով ընթանում է հետևյալ

ռեակցիայով.

H2SO4 + Na2CO3 = Na2SO4 + CO2 + H2O

Na2CO3-ի քանակը, որն անհրաժեշտ է ծծմբական թթվի չեզոքացման համար, որոշվում է՝

Mսոդա = (106 x Mէլ x C) / (98 x P) բանաձևով, որտեղ՝

106 - Na2CO3-ի մոլեկուլային կշիռն է;

C - ծծմբական թթվի կշռային բաժնեմասն է, C = 0.2;

98 - ծծմբական թթվի մոլեկուլային կշիռն է;

P - կալցինացված սոդայում ակտիվ մասի կշռային բաժնեմասն է, P = 0.6;

Mէլ - չեզոքացման ենթակա էլեկտրոլիտի քանակն է, 100 կգ:

Mսոդա = (106 x 100 x 0.2) / (98 x 0.6) = 36.05 կգ

Առաջացած նստվածքի՝ Na2SO4-ի քանակը որոշվում է՝

M = 142 x Mէլ x C / 98 բանաձևով, որտեղ՝

142 - նատրիումի սուլֆատի նստվածքի մոլեկուլային կշիռն է.

M = 142 x 100 x 0.2 / 98 = 29 կգ

Նստվածքում Na2CO3 խառնուրդների քանակը որոշվում է՝

Mխ = Mսոդա ∙ (1 - P)

Mսոդա = 36.05 կգ; P = 0.6

Mխ = 36.05 ∙ (1 - 0.6) = 14.42 կգ

Նստվածքում ջրի պարունակությունը որոշվում է՝

Mջուր = Mէլ ∙ (1 - C) - Mէլ ∙ C ∙ 18 / 98 = Mէլ ∙ (1 - 1.18C) = 100 կգ ∙ (1 - 1.18 ∙ 0.2) = 76.4 կգ

Առաջացած խոնավ նստվածքի ընդհանուր քանակը կլինի.

Mնստ. խոնավ = M + Mխ + Mջուր = 29 + 14.42 + 76.4 = 119.82 կգ

Չոր նստվածքի քանակը կազմում է 43.42 կգ:

18

4.3. Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կաուստիկ սոդայով

Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կաուստիկ սոդայով (NaOH) ընթանում է հետևյալ

ռեակցիայով.

H2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O

NaOH-ի քանակը, որն անհրաժեշտ է ծծմբական թթվի չեզոքացման համար, որոշվում է՝

Mկ.սոդա = (80 x Mէլ x C) / (98 x P) բանաձևով, որտեղ՝

80 - NaOH-ի մոլեկուլային կշիռն է;

C - ծծմբական թթվի կշռային բաժնեմասն է, C = 0.2;

98 - ծծմբական թթվի մոլեկուլային կշիռն է;

P - կալցինացված սոդայում ակտիվ մասի կշռային բաժնեմասն է, P = 0.6;

Mէլ - չեզոքացման ենթակա էլեկտրոլիտի քանակն է, 100 կգ:

Mկ.սոդա = (80 x 100 x 0.2) / (98 x 0.6) = 27.2 կգ

Առաջացած նստվածքի՝ Na2SO4-ի քանակը որոշվում է՝

M = 80 x Mէլ x C / 98

M = 80 x 100 x 0.2 / 98 = 16.33 կգ

Նստվածքում NaOH խառնուրդների քանակը որոշվում է՝

Mխ = Mկ.սոդա ∙ (1 - P)

Mկ.սոդա = 27.2 կգ; P = 0.6

Mխ = 27.2 ∙ (1 - 0.6) = 10.88 կգ

Նստվածքում ջրի պարունակությունը որոշվում է՝

Mջուր = Mէլ ∙ (1 - C) - Mէլ ∙ C ∙ 18 / 98 = Mէլ ∙ (1 - 1.18C) = 100 կգ ∙ (1 - 1.18 ∙ 0.2) = 76.4 կգ

Առաջացած խոնավ նստվածքի ընդհանուր քանակը կլինի.

Mնստ. խոնավ = M + Mխ + Mջուր = 16.33 + 10.88 + 76.4 = 114.5 կգ

Չոր նստվածքի քանակը կազմում է 27.21 կգ:

Էլեկտրոլիտի չեզոքացման եղանակների համեմատական բնութագիրը

Աղյուսակ 4.3.1

Էլեկտրոլիտի

չեզոքացման

եղանակը

Չեզոքացնող ազդանյութերի

ծախսը, կգ 100կգ H2SO4-ի համար

Չեզոքացումից

առաջացած խոնավ

նստվածքի քանակը

100կգ H2SO4-ի

չեզոքացման համար,

կգ/100կգ

Չեզոքացումից

առաջացած չոր

նստվածքի քանակը

100կգ H2SO4-ի

չեզոքացման համար,

կգ/100կգ

CaO Na2CO3 NaOH

1 2 3 4 5 6

1. Էլեկտրոլիտի 19 - - 119.1 42.7

19

Էլեկտրոլիտի

չեզոքացման

եղանակը

Չեզոքացնող ազդանյութերի

ծախսը, կգ 100կգ H2SO4-ի համար

Չեզոքացումից

առաջացած խոնավ

նստվածքի քանակը

100կգ H2SO4-ի

չեզոքացման համար,

կգ/100կգ

Չեզոքացումից

առաջացած չոր

նստվածքի քանակը

100կգ H2SO4-ի

չեզոքացման համար,

կգ/100կգ

CaO Na2CO3 NaOH

1 2 3 4 5 6

չեզոքացումը կրով

2. Էլեկտրոլիտի չեզո-

քացումը կալցինաց-

ված սոդայով

- 36.05 - 119.82 43.42

3. Էլեկտրոլիտի չեզո-

քացումը կաուստիկ

սոդայով

- - 27.2 114.5 27.21

Ներկայացված չեզոքացման 3 եղանակներից ընկերությունը կարող է ընտրել

յուրաքանչյուրը՝ կախված նյութերի արժեքից և Հանրապետության տարածքում

արտադրվողներից: Երեք դեպքերում էլ ստացվող նստվածքը վտանգավոր չէ, և մեր

կողմից այն կարող է տեղափոխվել աղբանոց:

Մեր կողմից առաջարկվող տարբերակն է՝ չեզոքացումը իրականացնել CaO-ով,

որը համեմատաբար էժան է և արտադրվում է ՀՀ-ում:

5. ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

Էլեկտրոլիտ պարունակող բանեցված կապարե կուտակիչները բաղկացած են՝

կապարից - 53%, պլաստմասսայից - 27% և էլեկտրոլիտից (ծծմբական թթվի 25%

լուծույթ) - 20%:

Ավտոմեքենաների շահագործումից առաջացած իրենց սպառողական հատկու-

թյունները կորցրած պատրաստի իրեր՝ բանեցված չվնասված կապարե կուտակիչներ՝

չձուլված էլեկտրոլիտով պատկանում են վտանգավորության 3-րդ դասին, կոդ՝

92110102 13 01 3:

Պլաստմասսա՝ ֆիզիոլոգիական տեսակետից գրեթե անվնաս է: Քայքայումից կամ

այրումից կարող են առաջանալ ֆտալատներ: Ընկնելով մարդու օրգանիզմ՝

ֆտալատների միայն աննշան մասն է ներծծվում մարսողական համակարգով:

Ֆտալատները կարող են նաև չնչին չափով գրգռել մաշկը և լորձաթաղանթը:

20

Կապար՝ կուտակվում է օրգանիզմում` առաջացնելով խրոնիկ թունավորում,

ազդում է նյարդային համակարգի, տարբեր օրգանների և արյան վրա:

Էլեկտրոլիտ (ծծմբական թթու)` առաջացնում է մաշկի այրվածքներ, շնչուղիների և

լորձաթաղանթների գրգռվածություն: Ծծմբական թթվի գոլորշիները շնչելու ժամանակ

դժվարանում է շնչառությունը, առաջանում է հազ, երբեմն` լարինգիտ, տրախեիտ,

բրոնխիտ և այլն:

Էլեկտրոլիտը (ծծմբական թթվի 25% լուծույթ) օժտված է կոռոզիոն ակտիվությամբ

և թափվելու դեպքում կարող է առաջացնել տարբեր մետաղական և ոչ մետաղական

իրերի քայքայում:

5.1. Անհրաժեշտ նախազգուշական միջոցները էլեկտրոլիտ պարունակող

կուտակիչների գործածության ժամանակ

Բանեցված կապարե կուտակիչների գործածության ժամանակ անհրաժեշտ են

հետևյալ նախազգուշական միջոցառումները.

• Համապատասխան թթվակայուն արտահագուստ և ձեռնոցներ, ռեզինե

երկարաճիտք կոշիկներ, պաշտպանիչ ակնոց;

• Խուսափել կուտակիչների մեխանիկական վնասվածքներից և էլեկտրոլիտի

թափվելուց;

• Տարածքը, որտեղ պահվում են բանեցված կուտակիչները, պետք է ունենա

օդափոխության համակարգ;

• Բանեցված կուտակիչները պետք է դրվեն հատուկ տակդիրների վրա, որը

կբացառի էլեկտրոլիտի թափվելը. տակդիրի եզրերը պետք է ունենան 5 սմ-ից ոչ

պակաս բարձրություն;

• Հատակը, որտեղ պահվում են բանեցված կուտակիչները, պետք է ունենա

քիմիական ազդեցության նկատմամբ կայուն հատակ:

5.2. Տեղափոխման սահմանափակումները

• Բանեցված կուտակիչները պետք է բարձվեն տրանսպորտային միջոցներ

զգուշությամբ` բացառելով նրանց մեխանիկական վնասվածքները;

21

• Բարձվելուց հետո բանեցված կուտակիչներն անհրաժեշտ է ամրակապել:

5.3. Վթարների վերացումը էլեկտրոլիտի թափման դեպքում

• Էլեկտրոլիտի թափվելու հետ կապված հնարավոր վթարային իրավիճակի վե-

րացման համար անհրաժեշտ է բանեցված կուտակիչների պահման պահեստում

ունենալ չեզոքացման համար անհրաժեշտ քանակի կիր, սոդա և ջուր;

• Էլեկտրոլիտի թափվելու դեպքում անհրաժեշտ է թափված էլեկտրոլիտը ծածկել

փայտի խարտվածքով, այնուհետև խարտվածքը հավաքել և հեռացնել

տարածքից: Վայրը, որտեղ թափվել է էլեկտրոլիտը, չեզոքացնել կրի կամ սոդայի

լուծույթով, այնուհետև լվանալ ջրով և չորացնել շորով: Բոլոր աշխատանքները

կատարել հատուկ ձեռնոցներով;

• Աշխատակիցները, ովքեր անմիջապես զբաղվում են էլեկտրոլիտի չեզոքացմամբ,

պետք է կարողանան առաջին օգնություն ցուցաբերել տուժածին. թթվի

այրվածքներ ստանալու դեպքում անհրաժեշտ է զգուշորեն կտրել հագուստը

վնասված հատվածում, մշակել վնասված հատվածը ջրով, այնուհետև ծածկել

սննդի սոդայի թրջոցով:

6. ԲԱՆԵՑՎԱԾ ԿՈՒՏԱԿԻՉՆԵՐԻ ՊԱՀԵՍՏԻ ՇԱՀԱԳՈՐԾՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ

ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՎՐԱ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

6.1. Մթնոլորտային օդի պահպանումը աղտոտումից

6.1.1. Բաժնի մշակման ելակետային տվյալները

Բաժինը մշակված է՝

− ընկերության աշխատանքային նախագծի հիման վրա;

− նախագծի տեխնոլոգիական մասի հիման վրա;

− տեղանքի գլխավոր հատակագծի հիման վրա;

− կառուցման շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական բնութագրերի

հիման վրա:

6.1.2. Կառուցման շրջանի ֆիզիկա-աշխարհագրական և կլիմայական պայ-

մանների հակիրճ բնութագիրը

Ընկերությունը գտնվում է Վեդի քաղաքում, արդյունաբերական հանգույցում,

բնակելի տներից 400-500 մ հեռավորության վրա:

22

Տեղանքի ռելիեֆը հանգիստ է: Բարձրությունների տարբերությունները 1կմ

հեռավորության վրա չեն գերազանցում 50 մ, այդ պատճառով տեղանքի ռելիեֆի

գործակիցը ընդունված է 1:

Մթնոլորտում աղտոտող նյութերի ցրման պայմանները որոշող օդերևութա-

բանական բնութագրերը և գործակիցները բերված են 6.1.2.1 աղյուսակում [3]:

Մթնոլորտում աղտոտող նյութերի ցրման պայմանները որոշող

օդերևութաբանական բնութագրերն ու գործակիցները

Աղյուսակ 6.1.2.1

հ/հ Բնութագրերի անվանումը Մեծությունը

1 2 3

1 Մթնոլորտի շերտաբաշխումից կախված գործակիցը, A 200

2 Տեղանքի ռելիեֆի գործակիցը 1.0

3 Տարվա ամենաշոգ ամսվա դրսի օդի միջին ջերմաստիճանը, T, 0 C 25.6

4 Տարվա ամենացուրտ ամսվա դրսի օդի միջին առավելագույն ջերմաստիճանը, T, 0C -9

5 Միջին տարեկան քամիների փնջագիրը (վարդը)

Հյուսիս 7

Հյուսիս-Արևելք 21

Արևելք 10

Հարավ-Արևելք 14

Հարավ 16

Հարավ-Արևմուտք 18

Արևմուտք 9

Հյուսիս-Արևմուտք 5

6 Քամու արագությունը, որի կրկնողության գերազանցումը կազմում է 5%, մ/վրկ 6

6.1.3. Մթնոլորտային օդի աղտոտվածության գոյություն ունեցող մակարդակները

Վեդի քաղաքի տարածքում մթնոլորտն աղտոտող նյութերի միջին տարեկան

կոնցենտրացիաների արժեքները, մգ/մ3, վերցված են ՀՀ Բնապահպանության

նախարարության «Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոն»

ՊՈԱԿ-ի կայքէջից` Արարատ քաղաքում գործող ստացիոնար դիտակայանների

արդյունքներից /Վեդի քաղաքում բացակայում են նմանատիպ դիտակայաններ/ և բերված են

աղյուսակ 6.1.3.1-ում:

Արարատ քաղաքում կատարվում են ընդհանուր փոշու, ծծմբի և ազոտի երկօքսիդների

դիտարկումներ: Քաղաքում գործում են մեկ ստացիոնար դիտակայան և 12 շարժական (պասիվ

նմուշառման) դիտակետ:

Վեդի /Արարատ/ քաղաքի մթնոլորտային օդի որակի դիտարկումների արդյունքները 2017

թվականին

Աղյուսակ 6.1.3.1

հ/հ Որոշվող միացություն ՍԹԿ միջին օրական, մգ/մ3 Միջին տարեկան

կոնցենտրացիա, մգ/մ3

23

1 Ծծմբի երկօքսիդ 0.05 0.023

2 Ազոտի երկօքսիդ 0.04 0.012

Ընդհանուր փոշի 0.10 0.117

Ինչպես երևում է 6.1.3.1 աղյուսակից, մթնոլորտային օդը Վեդի քաղաքի տարած-

քում աղտոտված չէ:

6.1.4. Կազմակերպության բնութագիրը որպես մթնոլորտային օդն աղտոտող աղբյուր

«Վեստ Մենեջմենտ» ՍՊ ընկերությունն իր արտադրական տարածքում

իրականացնում է իրենց սպառողական հատկությունները կորցրած կապարե

կուտակիչների հավաքման, պահեստավորման և էլեկտրոլիտի չեզոքացման

աշխատանքներ:

Առանց էլեկտրոլիտի մարտկոցները պահեստավորվում են առանձին հար-

կաշարերի վրա, հետագայում վաճառելու նպատակով:

Էլեկտրոլիտներով մարտկոցների որոշակի քանակի կուտակումից հետո

կատարվում է չեզոքացման գործընթաց:

Չեզոքացումն իրականացվում է 10 %-ոց կրաջրի լուծույթով, անընդհատ խառնման

պայմաններում: Չեզոքացման գործընթացի տևողությունը որոշվում է pH-ի

հսկողությամբ՝ մինչև չեզոք լուծույթի ստացումը (pH = 6.5 ÷ 8.5): Չեզոքացված լուծույթը

թափվում է Վեդի քաղաքի կոյուղու կոլեկտոր:

10 %-ոց կրաջրի պատրաստման և էլեկտրոլիտի չեզոքացման գործընթացներում

մթնոլորտ են արտանետվում ծծմբական թթվի գոլորշիներ և չհանգած կրի փոշի

(աղբյուր В1):

Չեզոքացուցչից մթնոլորտ արտանետվող ծծմբական թթվի գոլորշիների քանակի հաշվարկ

Աղյուսակ 6.1.4.1

Ցուցանիշի անվանումը Նշանա-

կումը

Չափման

միավորը Բանաձևը Մեծությունը

1 2 3 4 5

1. Չեզոքացուցչի հայելու

մակերեսը F մ2 Նախագծային տվյալներ 0.28

2. Առավելագույն տեսա-

կարար արտանետումը Q գ/(մ2∙ժ) Մեթոդակարգ 25.2

3. Չեզոքացուցչի աշխա-

տաժամերը Նախագծային տվյալներ

24

4. Չեզոքացուցչի

ծածկման գործակիցը K1 - Նախագծային տվյալներ 0.8

5. Չեզոքացուցչի բեռնման

գործակիցը K2 - Նախագծային տվյալներ 0.7

6. Մթնոլորտ արտանետ-

վող ծծմբական թթվի

գոլորշիների քանակը

П գ/վրկ

0.0011

տ/տարի 0.0015

Կրափոշու արտանետումների հաշվարկ

Աղյուսակ 6.1.4.2

Ցուցանիշի անվանումը Նշանա-

կումը

Չափման

միավորը Բանաձևը

Մեծու-

թյունը

1 2 3 4 5

1. Չհանգած կրում փոշու

ֆրակցիայի բաժնեմասը K1 - Մեթոդակարգ 0.07

2. Ամբողջ փոշուց աերո-

զոլ անցնող փոշու բաժնե-

մասը

K2 - Մեթոդակարգ 0.05

3. Քամու միջին արագու-

թյունը հաշվի առնող

գործակից

K3 - Մեթոդակարգ 1

4. Տեղադիրքը հաշվի

առնող գործակից K4 - Մեթոդակարգ 1

5. Նյութի խոնավությունը

հաշվի առնող գործակից K5 - Մեթոդակարգ 1

6. Չհանգած կրի մաս-

նիկների մեծությունը

հաշվի առնող գործակից

K7 - Մեթոդակարգ 1

7. Ուղղման գործակից՝

կախված բեռնաթափման

տեսակից

K8 - Մեթոդակարգ 1

8. Բեռնաթափման

բարձրությունը հաշվի

առնող գործակից

B - Մեթոդակարգ 0.5

9. Չհանգած կրի

զանգվածը Q

Նախագծային տվյալներ

10. Մթնոլորտ արտա-

նետվող կրափոշու

միանգամյա առավե-

լագույն քանակը բեռնա-

թափման գործընթացում

M

տ/տարի 0.00042

գ/վրկ 0.00031

25

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերը Աղյուսակ 6.1.4.3

Ձեռնարկության,

արտադրամասի

անվանումը

Արտանետ-

ման աղբյուր-

ների համարը

քարտեզ-

սխեմայի վրա

Արտանե-

տումների

բարձրությու-

նը հողի

մակերևույթից,

H, մ

Խողովակի

ելանցքի

տրամագի-

ծը

Աղբյուրից

արտա-

նետվող

խառնուրդի

ծավալը,

մ3/վրկ

Խառնուր-

դի ջեր-

մաստի-

ճանը,

T0C

Կոորդինատ-

ները քարտեզ-

սխեմայի վրա Մաքրման

սարքավորում-

ները, անվանու-

մը, տեսակը

Նյութերը,

որոնք ենթարկ-

վում են գազա-

մաքրման

Միջին շա-

հագործային

մաքրման

աստիճանը,

%

Աղտոտող

նյութերի

անվանումը

գ/վրկ տ/տարի

X1 Y2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

1. Էլեկտրոլիտի

չեզոքացուցիչ B1 8.5 0.25 0.42 20 1000 1000 - - -

Ծծմբական թթվի

գոլորշիներ 0.0011 0.0015

Կրափոշի 0.00031 0.00042

26

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի հաշվարկը բերված է 6.1.4.1 և

6.1.4.2 աղյուսակներում [5,6]:

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի քանակը և բնութագիրը բերված են

6.1.4.3 աղյուսակում:

Վնասակար արտանետումների վտանգավորության դասը և տարեկան քանակը

բերված են 6.1.4.4 աղյուսակում:

Մթնոլորտ վնասակար արտանետումների աղբյուրների տեղաբաշխումը ցույց է

տրված գլխավոր հատակագծի վրա:

Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի տարեկան քանակը

Աղյուսակ 6.1.4.4

NN Վնասակար նյութերի

անվանումը

Վտանգավորության

դասը

Ս.Թ.Կ.մ.մ.,

մգ/մ3

Մթնոլորտ արտանետվող

վնասակար նյութերի

տարեկան քանակը, տ/տարի

1 2 3 4 5

1 Ծծմբական թթվի գոլորշիներ 2 0.3 0.0015

2 Կրափոշի - 0.3 0.00042

Ընդամենը 0.00192

Արտանետումների տարեկան քանակը կազմում է 0.00192 տ/տարի:

6.1.5. Մերձգետնյա կոնցենտրացիաների հաշվարկի բնութագիրը

Մթնոլորտի մերձգետնյա շերտում, համաձայն ОНД-86 կետ 5.21, ցրման

հաշվարկների արագացման և պարզեցման նպատակով դիտարկվում են մթնոլորտ

արտանետվող այն վնասակար նյութերը, որոնց համար

M - ձեռնարկության բոլոր աղբյուրներից արտանետումների գումարային մեծությունն է,

գ/վրկ

- ձեռնարկության բոլոր աղբյուրներից միջին կշռային բարձրությունն է, մ

որտեղ` M(0-10) և M(11-20) - ձեռնարկության գումարային արտանետումներն են արտա

նետումների աղբյուրների բարձրությունների մինչև 10մ ին-

տերվալը ներառյալ և 11-ից 20մ, գ/վրկ:

27

Փ պարամետրի հաշվարկը աղտոտող նյութերի համար բերված է աղյուսակ 6.1.5.1-ում:

Փ պարամետրի հաշվարկը

Աղյուսակ 6.1.5.1

Աղտոտող նյութերի

անվանումը

Արտանետումների

գումարային

մեծությունը

M, գ/վրկ

ՍԹԿ մ.մ.

բնակելի գոտու

համար, մգ/մ3

M/ՍԹԿ

մ.մ. Ծանոթություն

1 2 3 4 5 6 7

1. Ծծմբական թթվի

գոլորշիներ 0.0011 8.5 0.1 0.3 0.0037 Հաշվի չի առնվում

2. Կրափոշի 0.00031 8.5 0.1 0.3 0.001 Հաշվի չի առնվում

Ինչպես երևում է աղյուսակ 6.1.5.1-ից, ծծմբական թթվի գոլորշիների և կրափոշու

արտանետումների համար մթնոլորտի մերձգետնյա շերտում ցրման հաշվարկների

անհրաժեշտություն չկա, հետևաբար նշված նյութերի կոնցենտրացիաները մթնոլորտի

մերձգետնյա շերտում շատ չնչին են:

6.1.6. Առաջարկություններ սահմանային թույլատրելի արտանետումների

վերաբերյալ

6.1.4.3 և 6.1.4.4 աղյուսակներում բերված մթնոլորտ արտանետվող վնասակար

նյութերի ցուցանիշները կարող են հիմք հանդիսանալ պահեստի սահմանային

թույլատրելի արտանետումների (ՍԹԱ) հաստատման համար:

6.1.7. Տնտեսական վնասը [7]

Տնտեսական վնասը դա շրջակա միջավայրին հասցված վնասի վերացման համար

անհրաժեշտ միջոցառումների արժեքն է՝ արտահայտված դրամական համարժեքով:

Աi = Շգ ∙ Փց ∙ Վi ∙ Քi,

որտեղ՝

Աi - ազդեցությունն է՝ արտահայտված Հայաստանի Հանրապետության դրամներով,

Շգ - աղտոտող աղբյուրի շրջապատի (ակտիվ աղտոտման գոտու) բնութագիրն արտա-

հայտող գործակիցն է, որը վերցվում է համաձայն նշված կարգի 9 աղյուսակի,

Փց - փոխադրման ցուցանիշն է, հաստատուն է և ընտրվում է՝ ելնելով բնապահ-

պանության գործընթացը խթանելու սկզբունքից: Մեթոդակարգի համաձայն՝

Փց = 1000 դրամ,

28

Վi - i-րդ նյութի (փոշու տեսակի) համեմատական վնասակարությունն արտահայտող

մեծությունն է, որի արժեքը հաշվարկվում է համաձայն մեթոդակարգի 10 և 11-րդ

կետերի,

Քi - տվյալ (i-րդ) նյութի արտանետումների քանակի հետ կապված գործակիցն է, որը

հաշվում են հետևյալ բանաձևով՝

Քi = գ ∙ ՏԱi,

որտեղ՝ ՏԱ i - i-րդ նյութի տարեկան փաստացի արտանետման քանակն է, տոննա

գ - գործակից է

գ = 1՝ անշարժ աղբյուրների համար,

գ = 3՝ շարժական աղբյուրների (ավտոտրանսպորտի) համար:

Կուտակիչների պահեստի շահագործման ժամանակ արտանետումներից

տնտեսությանը հասցված տնտեսական վնասի հաշվարկը բերված է աղյուսակ 6.1.7.1-

ում: Ինչպես երևում է 6.1.7.1 աղյուսակից, աղտոտող նյութերի արտանետումներից

տնտեսությանը հասցված տնտեսական վնասը գնահատվում է տարեկան ≈0.6

հազ.դրամ:

Ներկայացված գումարը չի առաջացնում որևէ ֆինանսական պարտավորություն:

Տնտեսական վնասի հաշվարկը

Աղյուսակ 6.1.7.1

Վնասակար արտանետումների

անվանումը

Մթնոլորտ արտանետվող

վնասակար նյութերի քանակը,

տ/տարի Վi Շգ

Տնտեսական

վնասը,

ՀՀ դրամ

Տi գ Քi = ՏԱi գ Ա = 1000ՇգՎi Քi

1 2 3 4 5 6 7

1. Ծծմբական թթվի գոլորշիներ 0.0015 1 0.0015 49 8 588

2. Կրափոշի 0.00042 1 0.00042 10 8 33.6

ԸՆԴԱՄԵՆԸ 621.6

6.1.8. Անբարենպաստ կլիմայական պայմանների ժամանակ արտանետումների

կարգավորման միջոցառումները

Համաձայն РД 52.04.52-85 առաջարկությունների, անբարենպաստ օդերևութա-

բանական պայմաններում (ԱՕՊ) նախատեսվում են միջոցառումներ՝ ուղղված աղտոտող

նյութերի կոնցենտրացիաների նվազեցմանը մթնոլորտի մակերևութային շերտում:

Արտանետումների կարգավորումը կատարվում է անբարենպաստ օդերևութաբանական

պայմանների կանխատեսման հիման վրա: Կազմակերպությունում արտանետումների

29

կարգավորման հարցը ղեկավարության հրամանով դրվում է պատասխանատու անձի վրա,

ով պետք է մշտական կապ պահպանի Հիդրոմետծառայության հետ:

Երկարատև անբարենպաստ կլիմայական պայմանների դեպքում անհրաժեշտ է

դադարեցնել չեզոքացուցչի աշխատանքը:

6.2. Ջրային ավազան

Կուտակիչների պահեստի շահագործման ժամանակ ջուրն օգտագործվում է

պահեստում աշխատողների խմելու-տնտեսական կարիքների, հատակների հիդրո-

մաքրման համար:

Տեխնոլոգիական կարիքների համար ջուրն օգտագործվում է էլեկտրոլիտի

չեզոքացման ազդանյութերի լուծույթների պատրաստման համար:

Ջրամատակարարման աղբյուր է հանդիսանում

«ՎԵՈԼԻԱ ՋՈՒՐ» ՓԲԸ Արարատի մասնաճյուղի խմելու-տնտեսական

ջրամատակարարման ցանցը:

Խմելու-տնտեսական կարիքներ [8]

Պահեստում աշխատողների թիվը՝ 4 մարդ, այդ թվում՝ ինժեներա-տեխնիկական

աշխատողներ - 1 մարդ;

Ջրի ծախսը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝

Wխմ. տնտ.. = n x N x T / 1000, մ3/տարի

որտեղ՝

n - 1 աշխատողի համար ջրի նորմատիվային ծախսն է, n = 25 լ/հերթ. բանվորների

համար; n = 16 լ/հերթ. ԻՏԱ-ի համար: Պահեստն աշխատում է օրական 8 ժամ;

N - աշխատողների թիվն է, N = 4 մարդ;

T - աշխատանքային օրերի թիվն է տարվա ընթացքում, T = 260 օր:

Wխմ. տնտ.. = 1 x 16 x 260 / 1000 + 3 x 25 x 260 / 1000 = 23.66 մ3/տարի

Wխմ. տնտ.. միջ.օր = 0.091 մ3/օր

Հատակների հիդրոմաքրում

Հատակների հիդրոմաքրման համար օգտագործվող ջրի ծախսը որոշվում է

հետևյալ բանաձևով՝

30

Wհատ. հ. = n1 x S x N1 / 1000, մ3/տարի

որտեղ՝

n1 - 1 քառ.մ մակերեսի հիդրոմաքրման համար ջրի նորմատիվային ծախսն է, n1 = 1.5 լ/մ2;

S - լվացվող հատակների մակերեսն է, քառ.մ, S = 75.5 քառ.մ;

N1 - հատակների հիդրոմաքրման հաճախականությունն է, 2 օրը մեկ անգամ, տարվա

ընթացքում 130 օր:

Wհատ. հ. = 1.5 x 75.5 x 130 / 1000 = 14.73 մ3/տարի

Wհատ. հ. = 0.12 մ3/օր

Wհատ. հ. = 0.12 մ3/ժ

Ջրի ընդհանուր ծախսը բանեցված կուտակիչների պահեստի շահագործման

ժամանակ կկազմի՝

Wտնտ.կենց. = Wխմ.տնտ. + Wհատ. հ. = 23.66 +14.73 = 38.39 մ3/տարի

Wտնտ.կենց. = 0.091 + 0.12 = 0.22 մ3/օր

Օգտագործման ընթացքում ջրի միջին կորուստը կազմում է մոտ 10 %:

Առաջացած հոսքաջրերի քանակը

W ար տնտ.կենց. = 38.39 -38.39 * 0.1 = 34.56 մ3/տարի

W ար տնտ.կենց. = 0.27 մ3/օր

Հոսքաջրերն ուղղվում են Վեդի քաղաքի կոյուղու կոլեկտոր:

Ջրի ծախսը տեխնոլոգիական կարիքների համար

Ջուրն օգտագործվում է ազդանյութերի լուծույթների պատրաստման համար:

Էլեկտրոլիտի չեզոքացումը կրակաթով՝ Ca(OH)2

Կապարե կուտակիչների օգտագործված ծծմբական թթվի չեզոքացման համար

օգտագործվում է 10 % կրակաթի լուծույթ: 25 լ Ca(OH)2-ի լուծույթի պատրաստման

համար վերցվում է 2.5 կգ չհանգած կիր (CaO), հանգցնում են 2.5 լ ջրով, այնուհետև

ավելացնում են 20 լ ջուր, այսինքն 2.5 կգ CaO-ի համար ծախսվում է 25 լ ջուր:

Ջրի օրական ծախսը կկազմի 25 լ կամ 0.025 մ3/օր:

Չեզոքացումը կատարվում է տարեկան 48 անգամ:

Ջրի տարեկան ծախսը կկազմի՝

31

W տար = 0.025 x 48 = 1.2 մ3/տարի

Հաշվի առնելով ջրի կորուստը նստվածքի հետ, քաղաքային կոյուղի թափվող

հոսքաջրերի քանակը կկազմի՝ 0.015 մ3/օր, 0.72 մ3/տարի:

Այսպիսով, Վեդի քաղաքի կոյուղու կոլեկտոր թափվող հոսքաջրերի ընդհանուր

քանակը կկազմի՝

W կ = 0.27 + 0.015 = 0.29 մ3/օր

W կ = 34.56 + 0.72 = 35.28 մ3/տարի

Առաջացած կեղտաջրերը, որոնք դասվում են տնտեսակենցաղային կեղտաջրերի

«մաքրում պահանջող» կարգին, նախատեսվում է ուղղել Վեդի քաղաքի կոյուղու

կոլեկտոր:

Այսպիսով, բանեցված կուտակիչների պահեստի շահագործման արդյունքում

բացառվում է որևէ բացասական ազդեցություն ջրային ավազանների վրա:

6.3. Ազդեցությունը հողային ռեսուրսների վրա

Քանի որ բանեցված կուտակիչների պահեստը գտնվում է գոյություն ունեցող

շինության տարածքում, այդ իսկ պատճառով հողային ռեսուրսների վրա ազդեցությունը

բացառվում է:

32

7. Աղբի և վտանգավոր թափոնների հավաքման, տեղափոխման, տեղադրման,

պահեստավորման և վերամշակման գործունեությունների տեխնիկական և

տեխնոլոգիական պայմանները և լուծումները:

Թափոնների վտանգավորությունը որոշվում է դրանց ֆիզիկաքիմիական հատկություն-

ներով, ինչպես նաև դրանց պահման կամ շրջակա միջավայրում տեղավորման պայ-

մաններով:

Ներկայումս «Ըստ շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցության

վտանգավորության աստիճանի՝ թափոնները I—V վտանգավորության դասերին

դասելու չափորոշիչները հաստատելու մասին» ՀՀ բնապահպանության

նախարարության հրամանի, թափոնների համար սահմանված է վտանգավորության 5

դաս, որոնք ներկայացված են աղյուսակում:

Շրջակա

միջավայրի համար

թափոնի

վտանգավորության

դաս

Շրջական

բնական

միջավայրի

վրա

վտանգավոր

թափոնների

ազդեցության

աստիճան

Շրջակա բնական միջավայրի համար

վտանգավոր թափոնների վտանգավորության

աստիճանի սահմանման չափորոշիչները

I դաս (չափազանց

վտանգավոր) շատ բարձր

Բնապահպանական համակարգն անդառնալի

խախտված է: Վերականգնման

ժամանակաշրջանը բացակայում է:

II դաս (բարձր

անգավորության) բարձր

Բնապահպանական համակարգն էականորեն

խախտված է: Վերականգնման

ժամանակաշրջանը վտանգավոր ազդեցության

աղբյուրի ամբողջական վերացումից հետո 30

տարուց ոչ պակաս է:

III դաս (չափավոր

վտանգավոր) միջին

Բնապահպանական համակարգն խախտված է:

Վերականգնման ժամանակաշրջանը վտանգի

աղբյուրի վտանգավոր ազդեցության նվազումից

հետո 10 տարուց ոչ պակաս է:

IV դաս (քիչ ցածր Բնապահպանական համակարգն խախտված է:

33

վտանգավոր) Ինքնավերականգնման շրջանը 3 տարուց ոչ

պակաս է:

V դաս

(գործնականորեն

ոչ վտանգավոր)

շատ ցածր Բնապահպանական համակարգը

գործնականորեն խախտված չէ:

«Վտանգավոր թափոններ» հասկացությունն օգտագործվում է հետևյալ դեպքերում՝

• թափոնները պարունակում են վտանգավոր, այդ թվում՝ վարաքիչ

հիվանդությունների հարուցիչներ պարունակող, թունավոր, պայթյունավտանգ և

հրդեհավտանգ, բարձր ռեակցիոն հնարավորությամբր, օրինակ՝ կոռոզիա հարուցող,

ռադիոակտիվ նյութեր:

• թափոնները վտանգ են ներկայացնում մարդու առողջության համար և /կամ

շրջակա միջավայրի նորմալ վիճակի համար:

Թափոնների համար անհրաժեշտ է կազմել թափոնների անձնագիր և այլ

փաստաթղթեր՝ հատկորոշելով վտանգի դասը, սահմանափակումները շրջակա

միջավայրում թափոնների տեղադրման համար, սահմանաթակումները

արտադրություններում կուտակման համար և այլն:

Թափոնների հետ վարմունքի տարբեր փուլերը

Թափոնների հետ վարմունքը, թափոնների հավաքման, կուտակման, տեղափոխման, մշակման, ուտիլացման, վնասազերծման և տեղավորման գործունեություն է:

Հավաքում

Թափոնների հավաքումը, գործունեություն է, որը կապված է որոշակի

ժամանակաընթացքում թափոնների ձևավորման վայրերից դրանք հանելու հետ՝

թափոնների հետ վարմունքի հետագա աշխատանքներ ապահովելու համար:

Թափոնների ձևավորումը իրականացվում է անձանց կողմից՝

• Կոմունալ ծառայությունների սպառողներ են նրանք, ովքեր առնչում են կոշտ

կոմունալ թափոնների հետ

• Թափոնների արտադրող է ցանկացած իրավաբանական անձ, մասնավոր

ձեռնարկատեր, ով արտադրում է թափոններ, կամ եթե այդ անձիք անհայտ են, անձ,

ով տիրապետում է տվյալ թափոնների կամ ում տարածքում դրանք գտնվում են:

Թափոնների հավաքման ծառայության արժեքը, բացի հավաքման գործընթացներից,

ներառում են աղբի հեռացման և ուտիլացման արժեքը:

Թափոնների հավաքման մեթոդները՝

• Դռնեդուռ, թափոնի հավաքումն իրականացվում է սահմանված ժամերին

անմիջապես աղբատար մեքենայի մեջ, շրջանցելով աղբարկղը: Դռնեդուռ մեթոդը

նվազ ծախսատար է, քանի որ չի պահանջում կահավորված աղբարկղային

34

հարթակներ և աղբարկղներ: Սակայն իր հերթին՝ անհարմար է, քանի որ հավաքելն

իրականացվում է միայն որոշակի ժամին:

• Աղբարկղային, թափոնի հավաքումն իրականացվում է

տեղադրված աղբարկղերի մեջ հատուկ կահավորված հարթակներում:

Աղբարկղային մեթոդը հարմար է հավաքման համար, բայց ծախսատար է: Բարձր է

աղբարկղային հարթակների կառուցման և աղբարկղերի արժեքը, ինչպես նաև

մշտական ծախսեր են պահանջվում դրանց վերանորոգման, պահման և

շահագործման համար:

Տարբերակված հավաքում

Բաժանված տնային աղբ: 1 ապակե շշեր, 2 բարակ պլաստիկ, 3 հաստ պլաստիկ,

4 ստվարաթուղթ, 5 խառը աղբ, 6 երկաթյա բանկաներ, 7 թուղթ, 8 պոլիստիրոլ,

9 ապակի, 10 մարտկոցներ, 11 մետաղ, 12 օրգանական թափոններ, 13 «Տետրապակ»

փափեթ, 14 գործվածք, 15 սան.հանգույցի աղբ

Տարբեր տեսակի թափոնների տարբերակված հավաքումը պայմանավորում է

ուտիլացման առանձին բաղադրամասերի արդյունավետություն և արժեք:

Թափոնների մեծ քանակության հետ միասին առաջացավ բնական ռեսուրսների

պակասի հարցը: Ուտիլացման համար առավել անհարմար են խառը թափոնները,

որոնք պարունակում են կենսաքայքայվող խոնավ սննդային թափոնների խառնուրդ,

պլաստմասսա, մետաղներ, ապակի և այլ բաղադրամասեր:

Տարբերակված հավաքումը և երկրորդային ռեսուրսների հետագա օգտագործումը

հաճախ օգնում է նվազեցնել ճնշումը շրջակա միջավայրի վրա և լուծել լրացուցիչ հումք

ստանալու հարցը:

Տեխնիկական միջոցներ

Թափոնների հավաքման և բաժանման համար օգտագործվում են տարբեր գործիքներ

(ավել, ցախավել, գոգաթիակ, աղբի պարկ, աղբի արկղ), տեխնիկական հարմարանքներ

(աղբամուղ, վանդակ (կեղտաջրերի մաքրման կայաններում) և տեխնիկական միջոցներ

(ավլող-մաքրող մեքենա, էքսկավատոր).

35

Կուտակում

Թափոնների կուտակում, թափոնների պահեստավորում ոչ ավել քան 11ամիս

ժամկետով՝ դրանց հետագա մշակման, ուտիլացման, վնասազերծման, տեղավորման

նպատակներով:

Թափոնների կուակումը հաշվի է առնում՝

• թափոնների ձևավորման և կուտակման փաստաթղթավորված հաշվառում և հսկողություն

• թափոնների ձևավորման կանխարգելում և նվազեցում

• թափոնների հետ աշխատանքների կարգավորման կազմակերպատեխնոլոգիական գործառնություններ

Թափոնների կուտակման կանխարգելում

Թափոնների կառավարման ամենագլխավոր մեթոդներից է թափոնների ձևավորման կանխարգելումը: Այստեղ են մտնում՝

• տարատեսակ առարկաների կրկնակի օգտագործումը,

• վնասված սարքավորման վերանորոգումը նորի գնման փոխարեն,

• բազմակի օգտագործման արդատրանքի արտադրություն (օրինակ՝ կտորից տոպրակեր, թղթից տոպրակներ՝ պոլիեթիլենայինի փոխարեն),

• առօրյա յում բազմակի օգտագործման իրերի քարոզչություն,

• բանկաների, տոպրակների և այլնի մաքրում սննդային մնացորդներից ,

• արտադրանքի մշակում, որի արտադրության համար պահանջվում է պակաս հումքային նյութ (օրինակ՝ հյութերի համար ավելի թեթև բանկաների օգտագործում):

Տեղափոխում

Աղբահավաք մեքենա Ավստրալիայում

Թափոնների փոխադրումը դրանց ձևավորման, կուտակման, պահման, ուտիլացման,

թաղման և/կամ ոչնչացման վայրերի կամ օբյեկտների միջև:

Դուրս հանելը, թափոնների հավաքման վայրից մինչև կենցաղային թափոնների

պոլիգոն փոխադրման գործընթաց: Դուրսհանումը կարող է իրականացվել երկու

փուլով: Եթե պոլիգոնը հեռու է գտնվում հավաքման վայրից և տնտեսապես

36

աննպատակահարման է, որ աղբատար մեքենան հասնի պոլիգոն, ապա որպես կանոն՝

տեղավորում են աղբափոխաբեռնման կայաններ:

Վերամշակում (մշակում)

Թափոնների երկրորդային վերամշակման պատճառները և

նպատակահարմարությունը

• Շատ նյութերի ռեսուրսները Երկրի վրա սահմանափակ են և չեն կարող

համալրվել մարդկային քաղաքակրթության գոյության հետ համադրելի

ժամկետներում,

• Հայտնվելով շրջակա միջավայրում՝ նյութերը դառնում են աղտոտիչներ:

Թափոնների ոչնչացում

Թափոնների անվերադարձ ոչնչացումը ենթադրում է վերամշակում դրանց, որպես

թափոնների, գոյության գործնականորեն ամբողջական դադարեցմման նպատաով և

ըղեկցվում է այդ թափոնների կառավարման դադարեցմամբ (դրանց հետ վարվելու):

Թափոնների պահում

Թափոնների պահում, թափոնների պահեստավորում մասնագիտացված օբյեկտներում

11 ամսից ավել ժամկետով՝ դրանց ուտիլացման, աղտազերծման, թաղման նպատակով:

Թափոների թաղում

Թափոններից ազատվելու ամենից էժան եղանակը դրանց թաղումն իրականացնելն է:

Այս եղանակը պարզագույն ուղի է ներկայացնում, այն է՝ թափել որևէ բան

տնից աղբավայրում: Սակայն անպետք առարկաների թափելը չի լուծում հիմնախնդիրը:

XXI դարում ստիպված եղան աղբավայրերի տարերային ստեղծումից անցնել հատուկ

ճարտարագիտական օբյեկտների՝ կենցաղային թափոնների թաղման

համար պոլիգոնների նախագծման և իրականացման: Նախագծով նախատեսվում է

շրջակա միջավայրին հասցվող վնասի նվազեցում, սանիտարահիգիենիկ պահանջների

խիստ պահպանում: Թափոնների թաղման դեպքում դրանք տեղափոխվում են պահման

համար նշանակված վայր անսահմանափակ ժամկետի ընթացքում, որտեղ բացառվում է

թաղված թափոնների վտանգավոր ազդեցությունը չպաշտպանված մարդկանց և

շրջակա բնական միջավայրի վրա:

Պետության դերը թափոնների հետ վարման բնագավառում

Պետությունը կարևոր դեր ունի թափոնների հետ վարման բնագավառում

Օրենսդրություն

Օրենսդրական բազան ապահովում է և սահմանում է պահանջներ արտադրանքի

արտադրության, շահագործման և ուտիլացմանև թափոնների հետ վարման

վերաբերյալ, ինչը բարենպաստ պայմանններ է ստեղծում ռեսուրսախնայողական

տեխնոլոգիաների և պրակտիկայի զարգացման և ներդրման համար:

Նարմատիվ իրավական փաստաթղթեր, որոնք կանոնակարգում են թափոնների հետ

վարմունքը Հայաստանի Հանրապետությունում՝

• ՀՀ օրենքներ, Օրենսգրքեր և Կառավարության որոշումներ,

37

• սանիտարական նորմեր և կանոններ,

• շինարարական նորմեր և կանոններ,

• ստանդարտներ և տեխնիկական պայմաններ,

• վտանգավոր նյութերի հետ վարմունքի և վտանգավոր օբյեկտներում

աշխատանքի վերաբերյալ նորմեր և կանոններ,

• թափոնների ձևավորման, օգտագործման և տեղադրման չափակարգում:

Թափոնների ձևավորան և դրանց տեղադրման սահմանափակումների

նորմացույցերի նախագիծ:

Տնտեսական գործոններ

Հարկային արտոնություններ թափոնների օգտագործմամբ արտադրանքի ինքնարժեքի

իջեցման նպատակով:

Վարկային արտոնություններ թափոնների վերամշակում իրականացնող

արտադրությունների ստեղծման համար ներդրումներ ներգրավելու համար: Վարկերը

մասնակի փոխհատուցվող են և անվերադարձելի են՝ անհաջող որոշումների դեպքում:

Սահմանափակումներ արտադրանքի սպառման նկատմամբ, մի շարք երկրներում

թափոնների օգտագործմամբ արտադրանքի խթանման նպատակով: Առանց

թափոնների օգտագործման արտադրանքի արտադրություն: Թափոններից

արտադրանքի նկատմամբ պետական և համայնքային պատվերների մասշտաբների

ավելացում:

Բնապահպանական վճարներ, մի շարք առավել տարածված արտադրատեսակների

(մարտկոցներ, քսայուղեր, ակումուլյատորներ, մաշված անվադողեր), որոց

օգտագործումից հետո ուտիլացման գործում առաջանում են տիպային

հիմնախնդիրներ, հավաքման և նախնակամ վերամշակման ծախսերի հատուցումը, որը

լայն տարածում է ստացել շատ երկրներում:

Թափոնների հետ վարմունքի տարածաշրջանային առանձնահակությունները

Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև կոմունալ թափոնների մշակման համեմատական

38

Տարբեր երկրներում և տարածաշրջաններում թափոնների հավաքման մեթոդները

խիստ տարբերվում են: Թափոնների հավքման ծառայությունները հաճախ

իրականացվում են համայնքային ենթակայության կամ մասնավոր

կազմակերպությունների կողմից. Որոշ տարածաշրջաններում, մասնավորապես՝

զարգացող երկրներում, թափոնների հավաքման պաշտոնական ծառայուններ չկան:

Թափոնների հավաքման և վերամշակմա ուղղությամբ արտասահմանյան երկրների

ջանքերը համակարգվում են միջազգային մակարդակով: .

Թափոնների ոչ ռացիոնալ օգտագործումը բացատրվում է գլխավորապես ոչ թե

տեխնոլոգիաների բացակայությամբ, այլ նրանով, որ թափոնների մեծ մասի

վերամշակումը երկրորդային հումքի բնութագրվում է ցածր շահավետությամբ կամ

ընդհանրապես շահավետ չէ (բացառությամբ՝ դրանց առանձին տեսակների՝ սև և

գունավոր մետաղների կտորտանքի, ինչպես նաև հումքի իմաստով բավականաչափ

որակյալ տեսակի մակուլատուրայի, տեքստիլային և պոլիմերային թափոնների):

Կուտակված թափոնները որպես կանոն Հայաստանում չեն վերամշակվում, քանի որ

ձևավորված տնտեսական պայմանները չեն ապահովում նույնիսկ ընթացիկ ստեղծվող

թափոնների ամբողջական վերամշակումը, որը բնութագրվում է առավել բարձր

սպառողական հատկություններով համեմատած կուտակված թափոնների հետ:

Ցածր օգտագործման արդյունքում՝ շարունակվոմ է աղբի կուտակումը շրջական

բնական միջավայրում: Այդպիսի թափոնների տեղադրման պայմանները մեծ մասամբ

չի համապատասխանում ՀՀ գործող բնապահպանական պահանջներին և աշխարհում

ընդունված ստանդարտներին: Արդյունքում՝ թափոնների կուտակման և թաղման

վայրերի ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա հաճախ գերազանցում է

սահմանված սահմանային թույլատրելի համակենտրոնացումը: Օրինակներ կան, երբ

այպիսի գերազանցում է մի քանի տասնյակ և հարյուր անգամը:

Վերջին 20 տարում նվազում էր պետության դերակատարումը թափոնների հավաքման

և վերամշակման կազմակերպման գործում: 1996 թվականից վերացվել է

հաշվետվողականությունը վիճակագրական հաշվետվության ձևերով: 14-ԵՌ

(երկրորդային ռեսուրսներ), 14-անտառ (փայտի թափոններ), 9-СН (սև մետաղների

կտորտանք), 17-СН (գունավոր մետաղների կտորտանք).

Չնայած 90-ականներում արտադրության անկման արդյունքում թափոնների

ձևավորման քանակի նվազմանը՝ թափոնների շատ տեսակների վերամշակման

մակարդակը էականորեն նվազել է:

Պետական կարգավորում

Տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարությունը չի դիտարկել

երկրորդային ռեսուրսները պետական կարգավորման հատուկ միջոցներ պահանջող

օբյեկտների շարքում:

Բնապահպանական գերատեսչությունները դեռևս չեն կարողացել ստեղծել պետական

կարգավորման արդյունավետ նորմատիվային սահմանափակումներ և տնտեսական

գործիքներ: Ինֆլյացիայի ինդեքսների համեմատությամբ թափոնների տեղադրման

դիմաց վճարների ինդեքսավորման նշանակալիորեն ետ մնալու պատճառով՝

թափոնների տեղադրման դիմաց վճարների խթանիչ ազդեցությունը 2002 թվականին

նվազել է մոտավորապես 6 անգամ:

39

Պետական կառավարման գործող գործիքները արդեն չեն կարող ապահովել

թափոնների հավաքման և վերամշակման հիմնական մասսայի մակարդանի էական

ավելացումը, համենայն դեպս՝ առանց պետական կամ համայնքային վարչական

կառավարման մարմինների բյուջետային օժանդակության:

Առկա է ներկրվող ապրանքների որոշ տեսակների, ինչպես նաև ներկրվող

ապրանքների հետ Հայաստան մտնող փաթեթավորման համար բնապահպանական

վճարների գանձման մեխանիզմի բացակայության պատճառով ֆինանսական

կորուստների խնդիրը:

ՀՀ -ում և արտերկրում թափոնների կառավարման հիմնախնդրի վերաբերյալ

իրականացրած հետազոտություները վկայում են թափոնների հավաքման,

վերամշակման և տնտեսության մեջ օգտագործման բնագավառում պետական

կարգավորման ուժեղացման մասին՝ հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության կողմից

իրականացվող բարեփոխումների տնտեսական մեխանիզմների ուղղվածությունը,

կայուն զարգացման հայեցակարգի դրույթները, ինչպես նաև առանց դաշնային բյուջեից

ուղղակի ֆինանսավորման մեխանիզմի կիրառման՝ հիմնախնդրի լուծման

հայրենական և արտասահմանյան փորձը:

Հիմնախնդրի լուծման նախադրյալները

Ներկայումս ձևավորվել են հետևյալ հիմնական նախադրյալները ՀՀ -ում թափոնների

հավաքման և վերամշակման հիմնխնդրի լուծման անհրաժեշտության և

հնարավորության համար՝

• առկա է բնապահպանական վճարների հաշվին, այսինքն՝ առանց նպատակային

բյուջետային ֆինանսավորման (բացառությամբ՝ հատուկ պետական ծրագրերի),

գործող՝ թափոնների հավաքման և վերամշակման կենտրոնացված կառավարման

ազգային համակարգերի ստեղծման արտասահմանյան փորձը,

• առկա է տարածքային սկզբունքով Հայաստանի տարածքում երկրորդային հումքի

ավանդական տեսակների հավաքման և վերամշակման՝ 70-80-ական թվականների

սովետական փորձը: Այդ համակարգի առանձին բաղադրիչներ շարունակում են

գործել նաև ստեղծված տնտեսական պայմաններում,

• առկա է վերջին տարիներին հայաստանյան քաղաքներում , դրանց վարչական

մարմինների օժանդակությամբ գործող՝ թափոնների հավաքման և վերամշակման

տեղային համակարգերի ստեղծման հայաստանյան փորձը:

Խնդրի այսպիսի սահմանումը պայմանավորված է հետևյալ գործոններով՝

• շուկայական տնտեսության մեջ՝ առավել տարածված թափոնների վերամշակման

համար առավել բարենպաստ տնտեսական պայմանների ստեղծամն

հնարավորությամբ, որոը ցուցադրվում են զարգացած արտասահմանյան երկրների

կողմից վերջին 20 տարիների ընթացքում, այդ թվում՝ օգտագործելով 70—80-ական

թվականներին երկրորդային ռեսուրսների համակարգի գործարկման սովետական

միության փորձը,

• 1994 թվականի № 62 «Փաթեթավորման և փաթեթավորման թափոնների մասին»

ԵՄ Հանձնարարականին Հայաստանի կողմից վավերացման անհրաժեշտության:

40

Երկրորդային ռեսուրսների նոր համակարգ

Երկրորդային ռեսուրսների համակարգը սկզբունքորեն նոր է և ՀՀ-ում 90-ական

թվականների սկզբից սրված թափոնների հավաքման և վերամշակման հիմնախնդրի

համակարգային լուծման համար է և ունակ է աշխատելու տնտեսվարման շուկայական

պայմաններում, այսինքն՝ առանց այդ նպատակների համար ՀՀ բյուջեից նպատակային

միջոցներ ուղղելու:

Ըստ գործառնության տնտեսական պայմանների՝ այսպիսի համակարգը պետք է

համանման լինի վերջին տարիներին ԵՄ երկրներում ստեղծվակ փաթեթավորման

թափոնների հավաքման և վերամշակման ազգային համակարգերին, այսինքն՝

աշխատել բնապահպանական վճարների համակարգի ֆինանսական աջակցությամբ և

ձեռնարկատիրական գործունեության տնտեսական խթանման ընդհանուր միջոցների

հաշվին:

Սակայն դրա գործառնական խնդիրները նպատակահարմար է ընդլայնել

վերամշակվող թափոնների հաշվացուցակների ավելացման ուղղությամբ և հաշվի

առնելով Հայաստանում հատուկ պայմանների: Այդպիսի մոտեցման տարրերը տեղ

ունեն նաև ԵՄ մի շարք երկրներում:

8. Շրջակա միջավայրի վնասակար ազդեցության բացառմանը, նվազեցմանը և

փոխհատուցմանն ուղղված միջոցառումների ծրագիր

- Մարտկոցները ընդունվելու, պահեստավորվելու, չեզոքացվելու և վաճառվելու

են առանց դրանց կազմի փոփոխության: Ընդ որում, մարտկոցները տեղափոխվելու

են միայն փակ թափքով տրանսպորտային միջոցներով:

Նախատեսվող գործունեության բացասական ազդեցությունը շրջակա միջավայրի և

մարդկանց առողջության վրա նվազեցնելու նպատակով նախատեսված են հետևյալ

միջոցառումները

- Բանեցրած մարտկոցները պահեստավորել հատուկ հատկացված պասհետա-

րաններում

- Պահեստները պետք է լինեն փակ շինություններում, ունենան բետոնապատ

հատակներ և կահավորված լինեն օդափոխության համակարգերով

- Բազան պետք է ունենա հակահրդեհային ավտոմատ ազդանշանային

համակարգ

- Գնված մարտկոցները անմիջապես տեղափոխել պահեստային տարածք

- Պարբերաբար նախատեսվում է իրականացնել բանվորական միջավայրի

մոնիտորինգ և անհրաժեշտության դեպքում սարքավորումների կարգաբերում

41

- Թափոնի հետ աշխատելիս անհրաժեշտ է ունենալ հատուկ պաշտպանիչ

միջոցներ' ձեռնոցներ և արտահագուստ

- Սպասարկող անձնակազմը պետք է անցնի նախնական և պարբերական

հրահանգավորում

- Պահանջել գնորդներից, որպեսզի գնված մարտկոցները տեղափոխվեն փակ

թափքով տրանսպորտային միջոցներով:

Քանի որ, ներկայացվող գործունեության արդյունքում վնասակար նյութերի արտա-

նետումներ, աղտոտված արտահոսքեր և հողածածկի աղտոտում չի նախատեսվում,

հետևաբար համապատասխան փոխհատուցում չի հաշվարկվում:

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. СНиП 1.02-01-85. Инструкция о составе, порядке разработки, согласования и

утверждения проектно-сметной документации на строительство предприятия,

зданий и сооружений.

2. Инструкция о порядке рассмотрения, согласования и экспертизы воздухоохранных

мероприятий о выдаче разрешений на выброс загрязняющих веществ в атмосферу

по проектным решениям ОНД 1-84-M.

3. ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Շրջակա միջավայրի վրա

ներգործության մոնիտորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ

4. Сборник методик по расчету выбросов в атмосферу загрязняющих веществ

различными производствами. Ленинград, Гидрометеоиздат.1986г.

5. Методика расчета выбросов загрязняющих веществ в атмосферу по производству

строительный материалов. Казахстан 2008 г.

6. ՀՀ կառավարության որոշում 25 հունվարի 2005թ. № 91-Ն: Տնտեսական

գործունեության հետևանքով առաջացած ազդեցության գնահատման կարգը

հաստատելու մասին:

7. СНиП 2.04.01-85 Внутренний водопровод и канализация зданий. – М.: ЦИТП

Госстроя СССР, 1986г., 56с.