Embed Size (px)
Citation preview
1
Amanda Cats-Baril
ကယပငျပဌာနးခြငအား Merriam-Webster အဘဓာနတြင (၁) မမ၏ ကယပငဥပေဒမား
သ႔မဟတ ျပညနယမားတြင ျပငပမ ဖအားေပးခငးေစမႈမပါဝငဘ လြတလပစြာ ေရြးခယေဆာငရြက
ခြင၊ သ႔မဟတ (၂) နယနမတေဒသဆငရာ ယနစတစခရ ျပညသမားအေနျဖင ယငးတ႔၏
အနာဂတ ႏငငေရးအေျခအေနအေပၚ အျခားယနစ၏ ထနးခပမႈ သ႔မဟတ အာဏာ လႊမးမးမႈမရဘ
ျပဌာနးပငခြငဟ အဓပၸာယဖြငဆထားပါသည။
ကယပငျပဌာနးခြငသည ႏငငတကာဥပေဒမား၏ အေျခခမတစချဖစၿပး အစးရမားၾကား၊
ယနစ အခြမားၾကားႏင ယငးတ႕တြငပါဝငသည ျပညသမားၾကားရ ဆကဆေရးမားအေပၚ လႊမးမး
သကေရာကမႈရသည။ ကယပငျပဌာနးခြငသည ကလနစနစဖကသမးျခငးဆငရာ ႏငငေရးလႈပရား
မႈမားတြင အေျခခခၿပး ယခအခါတြင ခြထြကေရး၊ ကယပငအပခပခြငျမငတငေရးႏင ဒမကေရစ
နညးကပးေပါငးပါဝငေရး ေတာငးဆမႈမားက ေထာကခအားေပးမႈရရေစရနအတြက ကမာၻအႏ႕ရ
ႏငငေရးဆငရာအေျခအေန အမးမးတ႔တြင ကယပငျပဌာနးခြငက အပစမားစြာမ အသးျပလက
ရၾကသည။ ကယပငျပဌာနးခြငအား ဂာမနႏငင၏ ျပနလညေပါငးစညးေရး (၁၉၉၀) ကသ႔ေသာ
အမးသားျပနလညသငျမတေရး ကစၥရပမားႏငတကြ ယခငယဂဆလားဗးယားႏငငတြငကသ႔ေသာ
ႏငငခြထြကမႈမားတြငလညး အသးျပခသည။
ကယပငျပဌာနးခြင စတငေပၚေပါကလာစဥကတညးက ယငးက အေကာငအထညေဖာျခငး
သည ရႈပေထြးခၿပး အေျခခလ႔အခြငအေရးမားႏင ႏငငေတာအကးစပြားမားအား စနစတက
ဟနခကညမေနေစရန မျဖစမေန လအပသည။ ထ႔အျပငယငးႏင႔ဆကစပၿပး နယေျမခြထြကမႈ
မရေစေရးႏင အခပအျခာအာဏာပငဆငမႈက ထနးသမးထားႏငေရးအေပၚ တစကမာၻလး၏
စတဝငစားျခငးခခရသည။ ကလနအငပါယာမား ေပၚေပါကလာစဥ၌ တညေထာငခေသာ ႏငငသစ
မားတြင ႏငငတညၿငမမႈရရနအတြက နယနမတေဒသေဟာငးမားကပင ဆကလကထားရသင
သညဟေသာ (လကတငဘာသာမ ဆငးသကလာေသာ ‘ဥပေဒအရ သငတ႔ပငဆငသညအတငး’)
uti possidetis juris ကသ႕ေသာ ႏငငတကာ ဥပေဒဆငရာ အေျခခသေဘာတရားမားက ကယပင
ျပဌာနးခြငအတြက အဟန႕အတားမားအျဖစ ရႈျမငလာၾကသည။ ထ႕ေၾကာင ကယပငျပဌာနးခြင
ဆငရာ ႏငငတကာကငသးမႈမားႏင အေျခခဥပေဒဆငရာ ကငသးမႈအမားစအား ႏငငေတာ
အကးစးပြားမားႏင ျပညသမား၏ အခြငအေရးမားက ဟနခကညမေစရာတြင ဗဟျပထားသည။
ဤဖြ႕စညးပေျခခဥပေဒ စာတမးတတြင ကယပင ျပဌာနးခြငႏငပတသကသည အဓကအယအဆမားႏင ယငးတ႔၏ အခနႏငအမ ဆငကေျပာငးလလာခပက မတဆကေဖာျပထားၿပး ႏႈငးယဥေဖာျပထားေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ကငသးမႈမားမ ကယပင ျပဌာနးခြငႏင သကဆငသည အမးမးေသာ ခဥးကပပ နညးလမးမားအေပၚ စစတမးေကာကယမႈတစခက ေဖာျပေပးထားပါသည။
Amanda Cats-Baril သည အာရပစဖတေဒသအတြက International IDEA ၏ အေျခခဥပေဒေရးဆြေရး အၾကေပးပညာရငျဖစၿပး နေပါ၊ ျမနမာႏင ဖလစပငႏငင တ႔ရ အေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥမား အပါအဝင အျခားေသာ အေျခအေနမားက ကညေထာကပပါသည။ Ms. Cats-Baril သည ဖြြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၊ လ႔အခြင အေရး၊ ပဋပကၡအလြန အကးအေျပာငးကာလမားႏင ဒမကေရစေဖာေဆာငေရးတ႔တြင အထးျပသည ႏငငတကာ ဥပေဒပညာရငတစဥး (J.D. NYU 2011) ျဖစပါသည။
International IDEA ၏ပႏပထတေဝမႈမားသည တစစတစရာေသာ အမးသားေရးႏင ႏငငေရးဆငရာ အကးစးပြားမားႏင သးျခားကငးလြတပါသည။ ယခ ထတေဝမႈတြင ေဖၚျပထားေသာအျမငမားသည International IDEA ၏ အျမငမားက ကယစားျပျခငး မရသလ၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႕ဝငမား၊ အႀကေပးအဖြ႕ဝငမား၏အျမငမားကလညး ကယစားျပျခငး မရပါ။
ယခပႏပထတေဝမႈတြငပါဝငေသာ ႏငငမားႏင ေဒသမား၏ အမညနာမကးကားခကမားသည ေဖၚျပ ထားေသာ အဖြ႕အစညးမား၏ မဝါဒ၊ သ႔မဟတ တရားဝင အဆငအတနးႏင ပတသက၍ International IDEA ၏ တရားဝငရပတညခကက ကယစားမျပေပ။
ယခထတေဝမႈတြင ေဖၚျပထားေသာအျမငမားသည ေနာေဝ ႏငငျခားေရးရာဝနႀကးဌာနႏင လဇငဘာခႏငင တ႔၏ အျမငမားက ထငဟပေဖၚျပထားျခငးမဟတေပ။
© 2018 International Institute for Democracy and Electoral Assistance
၂၀၁၈ ခႏစ စကတငဘာလ
2Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ကယပငျပဌာနးခြင၏ နယပယသည ကယပငျပဌာနးခြငရသည ပဂၢလ သ႔မဟတ အဖြ႕
အစညးသည မညသ သ႔မဟတ မညသည အဖြ႕အစညးမားျဖစေၾကာငး သတမတထားမႈအေပၚတြင
မားစြာမတညေနပါသည။ ကယပငျပဌာနးခြငသည ကလနစနစဖကသမးျခငးႏင သမငးေၾကာငး
အရ ဆကစပေနေသာေၾကာင ယငးသည လမးမား၏ အခြငအေရးတစရပျဖစေၾကာငး မလ
အားျဖင အဓပၸာယဖြငဆခသည။ ဆလသညမာ လမးတစမးခငးစသည လြတလပသညႏငငတစခ
က တညေထာငခြငရသညဟ၍ ျဖစပါသည။ ယငးက “လမးမားဆငရာ အေျခခသေဘာတရား”
ဟ ေခၚဆၾကၿပး အကစတးနးယား၊ ယဂဆလားဗးယားႏင ၾသစတးယားႏငငတ႕အပါအဝင ပထမ
ကမာၻစစေနာကပငး ႏငငသစမားစြာ တညေထာငခရာတြင အဆပါသေဘာတရားက အေျခခခ
သည။
ကလသမဂၢပဋညာဥစာခပ (၁၉၄၅ ခႏစ) အတြငး ေပါငးစပထညသြငးချခငးႏငအတ ကယပင
ျပဌာနးခြငအား ျပညသအားလးအတြက အခြငအေရးတစခအျဖစ အဓပၸာယဖြငဆခၿပး လမးမားႏင
စပလဥး၍ ေဖာျပထားျခငး မရေပ။ “လမးမား” အစား “ျပညသမား” ဟ၍ သးႏႈနးချခငးသည
ေယဘယအားျဖင ႏငငတကာဥပေဒမားအရ စစမနေသာ အကးခစားခြငရသမားသည မညသတ႔
ျဖစေၾကာငးႏင အတအကဆရပါက မညသတ႔တြင ကယပငျပဌာနးခြငအတြက အခြငအေရး ရ
ေၾကာငးနားလညသေဘာေပါကရာတြင အေရးႀကးသညအေျပာငးအလတစခကကယစားျပသည။
၁၉၆၆ ခႏစတြင ႏငငသား ႏင ႏငငေရးအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပ
(ICCPR) ႏင စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတ
စာခပ (ICESCR) တ႕အတြငး၌ ျပညသ အားလးအတြက ကယပငျပဌာနးခြငက ထညသြငးျပဌာနး
ခပါသည။ အဆပါ သေဘာတစာခပႏစခစလး၏ ပဒမ ၁ ၌ “ျပညသတငးတြင ကယပငျပဌာနးခြင
ရသည။ အဆပါ အခြငအေရးေၾကာင ယငးတ႔အေနျဖင မမတ႔၏ ႏငငေရးအဆငအတနးက လြတ
လပစြာ သတမတႏငကာ မမတ႔၏ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးက လြတ
လပစြာ ေဖာေဆာငႏငသည။” ဟ၍ တညစြာ ေဖာျပထားပါသည။
ယငး၏ အကးဆကအျဖစ ကယပငျပဌာနးခြငက နားလညသေဘာေပါကရာတြင အေျပာငး
အလတစခ ထပမေပၚေပါကခသည။ အဆပါ အေျပာငးအလအရ ကယပငျပဌာနးခြငသည ‘ျပညသ’
အားလးပငဆငၿပး အျခားေသာ အခြငအေရးမားက အသအမတျပရာတြင အေျခခရသည အဓက
ကေသာ အခြငအေရးတစရပျဖစသည။ သ႔တင ႏငငတကာဥပေဒမားတြင ‘ျပညသမား’ ဆသည
ကသငေလာစြာ အဓပၸာယသတမတထားျခငး မရေသးသျဖင ကယပငျပဌာနးခြငအား အေကာင
အထညေဖာရာတြင ရႈပေထြးမႈမား ရေနသည။ Thürer ႏင Burri (၂၀၀၈) တ႕၏ မတခကအရ
ျပညသဟ၍ ကယစားျပရန သကဆငရာအပစတစစခငးစ၏ ေတာငးဆမႈမားအေပၚတြငမ အျငငး
ပြားမႈမရၾကေပ။ ယငးသည အထးသျဖင “လဥးေရ” က အထကအေလာက ရငးလငးစြာအၾကမး
ဖဥးသတမတခသည ကလနနယေျမေဟာငးမားပါဝငေသာ ျဖစစဥမားတြင မနကနသည။ သ႔ရာ
တြင ဆႏၵခယပြတစခတြင မေပးရန အခြငအေရးရသည ျပညသမားတြင မညသတ႔ပါဝငေၾကာငး
အဓပၸာယဖြငဆရာတြငမ အျငငးပြားဖြယရာမား ျဖစေပၚေလရသည (ဥပမာ။ ။ ကာတာလးနယား၊
ကြဘကႏင ဆာဟာရ အေနာကပငး)။
သ႔ရာတြင ကယပငျပဌာနးခြငႏငစပလဥး၍ ရႈပေထြးမႈအမားစသည အဆပါအခြငအေရးက
မညသ႕ အသးခေၾကာငးႏင ဆကစပေနသည။ အစဥအလာအရ ကယပငျပဌာနးခြငအား ကငသး
ရာတြင အေရ႕တေမာ (၁၉၉၉)၊ ကြဘက (၁၉၈၀) ႏင စေကာတလန(၂၀၁၄) တ႔တြငကသ႔
လြတလပေရး သ႔မဟတ ခြထြကေရးအတြက ဆႏၵခယပြကငးပျခငးျဖင ကငသးေလရခသည။
၁၉၆၀ ခႏစ ကလသမဂၢအေထြေထြညလာခထတျပနေၾကညာခက ၁၅၄၁ (၁၅) ႏငအည၊ ကယပင
ျပဌာနးခြငသည ‘အဆပါ နယေျမေဒသအတြငးရ ျပညသမားအေနျဖင ယငးတ႔၏ အဆငအတနး
3Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ေျပာငးလမႈက အျပညအဝ သေဘာေပါကနားလညကာ ယငးတ႔၏ လြတလပစြာထတေဖာသည
ဆႏၵမား၏ ရလဒျဖစကာ ယငးတ႔၏ ဆႏၵမားသညလညး ဘကမလကဘ ေဆာငရြကခၿပး အရြယ
ေရာကသတငး၏ ဆႏၵမမားက အေျခခထားေသာ သတငးအခကအလက ျပညဝသည ဒမကရက
တစ လပငနးစဥမားမတစဆင ေဖာထတခသည ဆႏၵမားျဖစသငပါသည။’ (အေျခခမ ၉)။
ကာလၾကာျမငလာသညအခါ ႏငငတကာ လ႕အခြငအေရးဆငရာစနစမား ဆငကေျပာငးလ
လာသညႏငအမ လကရ အမးသား-ႏငငမားအတြငး ကယပငျပဌာနးခြငအား ကငသးျခငးသည
လနညးစအပစမားအတြက မရမျဖစ အေရးပါသည အခြငအေရးတစရပ ျဖစလာခသည။ ICCPR
တြင ကယပငျပဌာနးခြငအား လမးစ၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ ဘာသာစကားဆငရာ လနညးစ
မား၏ ယဥေကးမႈ၊ ဘာသာေရး သ႔မဟတ ဘာသာစကားက ကာကြယထနးသမးရာတြင အေရး
အႀကးဆး အစတအပငးတစခအျဖစ အတအလငး သတမတထားသညအတြက အဆပါ ခတ
ဆကမႈက မလကတညးက အသအမတျပထားသည။ ကယပငျပဌာနးခြငအား ဆႏၵမေပးခြင၊
ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပခြင၊ အသငးအဖြ႕မားတြင ပါဝငခြငႏင ႏငငေရးဆငရာ ပးေပါငးပါဝငခြင တ႔ကသ႔
ေသာ ပမနဒမကရကတစ အခြငအေရးမားအတြက ေတာငးဆမႈမားျပလပရာတြငလညး အသးျပခ
ၾကသည။
ႏငငမားအၾကား ရငးႏးခစၾကညေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရးတ႕ႏငသကဆငသည ႏငင
တကာ ဥပေဒမားဆငရာ အေျခခမမား ထတျပနေၾကညာခက (ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခ
ထတျပနေၾကညာခက ၂၆၂၅၊ ေအာကတဘာ ၁၉၇၀) ႏငအည ႏငငမားတြင ျပညသမား၏
ကယပငျပဌာနးခြငက ျမငတငရန အျပညအဝ ေဖာေဆာငရမညတာဝနရသည။ အဆပါ တာဝနက
နညးလမးအမးမးျဖင ေဆာငရြကႏငသည။
ကယပငျပဌာနးခြငတြင မမနယေျမကကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination)
ႏင နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညပငခြင (external self-determination) ဟ၍
ရႈေထာငႏစရပရပါသည။ မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination)
ဆသညမာ ရၿပးသား ႏငငတစႏငငအတြငး ကယပငျပဌာနးခြငအား ကငသးျခငးက ဆလၿပး
နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညပငခြင (external self-determination) ဆသညမာ
ျပညသမားအေနျဖင ႏငငတကာအသငးအဝငးအတြငး ယငးတ႔၏ေနရာက သတမတခြငက ဆလ
ပါသည။ အဆပါ ရႈေထာငႏစရပအား အဓပၸာယဖြငဆရာတြင ကလသမဂၢ လမးေရးခြျခားမႈ တက
ဖကေရးေကာမတ (CERD) ၏ အေထြေထြအၾကျပခက အမတ ၂၁ တြင ေဖာျပထားသည
ကယပငျပဌာနးခြငအေပၚ ရႈျမငပသည အလြနအေရးႀကးပါသည။
မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (Internal self-determination)CERD တြင မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) အား
‘ႏငငသားတငးအေနျဖင အမားျပညသဆငရာကစၥရပမားက ေဆာငရြကရာတြင မညသညအဆင
တြငမဆ ပါဝငေဆာငရြက ႏငခြငႏငဆကစပေနၿပး ျပငပမ ၾကားဝငစြကဖကမႈမရဘ ျပညသတငး
အေနျဖင မမတ႔၏ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးက လြတလပစြာ
ေဆာငရြကႏငသည’ အခြငအေရးဟ အဓပၸာယ ဖြငဆထားပါသည (အေထြေထြ အၾကျပခက
အမတ ၂၁၊ ၁၉၉၆)။ ကယပငျပဌာနးခြငအား ခြထြကခြငႏင တညသညဟ ယဆေလရၾကၿပး မမ
နယေျမက ကယပငအပခပပငခြင (internal self-determination) အား နားလညသေဘာေပါက
ျခငးျဖင အဆပါ ကစၥရပႏစခအား ခြျခားသျမငႏငရန အေထာကအကျပမညျဖစကာ အေျခခဥပေဒ
အရ ခြထြကခြငဆငရာ စနစတစခက ျပဌာနးထားျခငးမရသညအခါ ကယပငျပဌာနးခြငျဖင
မညသညတ႔က လပေဆာငႏငမညျဖစေၾကာငးႏင ဆကစပေနေသာ ေမးခြနးမားအတြက အေျဖ
ရာႏငမည ျဖစသည။
4Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) တြင မတကြျပားမႈ
ႏင ယဥေကးမႈ ေပါငးစစနစတ႔က စမခန႕ခြေရးႏငတကြ အခပအျခာအာဏာႏင ကယပငအပခပ
ခြငတ႔အတြက သမငးဝငေတာငးဆမႈမားက ေျဖရငးရာတြင လမးေၾကာငးဖြငေပးရန အသးျပႏင
သည ဒမကရကတစ ကငသးမႈအမးမး ပါဝငသည။ ဤနညးအားျဖင မမနယေျမက ကယပငစမ
အပခပပငခြင (internal self-determination) က ပဋပကၡ ေလာပါးသကသာေစေရးအတြက
ကရယာတစခအျဖစ အသးျပေလရၿပး ကယပငျပဌာနးခြငက အသအမတျပျခငးသည ခြထြကေရး
လႈပရားမႈမား ေပၚေပါကလာႏငေျခႏင ယငးတ႕၏ ျပငးထနမႈတ႔က ေလာခႏငေသာလညး အစးရ
မားသည ကယပငျပဌာနးခြငေၾကာင ယငးသ႕ေသာလႈပရားမႈမား ေပၚေပါကလာမညက စးရြ႕ေလ
ရၾကသည။ အငဒနးရားႏငငအား ယငး၏ သာဓကတစရပအျဖစ ေတြ႕ျမငႏငပါသည။ ၁၉၇၀ ခႏစ
မားတြင စတငေပၚေပါကခေသာ လကနကကင လြတလပေရးလႈပရားမႈမားေနာကပငး ၂၀၀၅
ခႏစတြင အငဒနးရားႏငင အစးရသည အာခအား လကနကဖကသမးေရးအတြက ေဒသဆငရာ
အထးကယပငအပခပခြငေပးရန ကတကဝတျပထားသည ကယပငျပဌာနးခြငက အသအမတ
ျပေပးခသည။ ထအခနမစ၍ ဥပေဒျပဌာနးခက ျပငဆငမႈမား ျပလပခရာ အာခတြင ကယပင
ျပဌာနးခြငရရခၿပး ခြထြကေရးလႈပရားမႈမား မရေတာေပ။ ကယပငျပဌာနးခြငအား ၿငမးခမးေရး
လပငနးစဥမားႏငဆကစပ၍ ကငသးျခငးအပါအဝင လကေတြ႕တြငမညသ႔ေဖာေဆာငႏငေၾကာငး
အျခားသာဓကမားက ဤအႏစခပစာတမး၏ အခနး ၄ တြင ေဖာျပထားပါသည။
မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) အား ႏငငတကာ
ဥပေဒမားတြင အသအမတျပထားသည အျခားေသာ အေျခခအခြငအေရးမား၊ ဥပမာ - ယဥေကးမႈ
ဆငရာ အခြငအေရးမား၊ ႏငငေရးတြငပါဝငခြင၊ တနးတညမမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈမရေရးဆငရာ
အခြငအေရးမားက အေကာငအထည ေဖာျခငးတ႔ႏင ခတဆက၍ နားလညသေဘာေပါကႏင
သည။ ယငးက ကယပငအပခပခြငရေဒသမား ဖနတးျခငး သ႔မဟတ ဖကဒရယစနစမား တည
ေထာငျခငးတ႔ကသ႔ေသာ ကယပငအပခပခြငႏင လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးေရး အစအမ
မားမတစဆငလညး အေကာငအထညေဖာႏငသည။ ေနာကဆးတြင မမနယေျမက ကယပငစမ
အပခပပငခြင (internal self-determination) တြင ဥပမာအားျဖင အစးရအဖြ႕အစညးသစမား၊
ေကာမရငမား ဖြ႕စညးျခငး၊ သ႔မဟတ ဗဟဝါဒက အားေပးၿပး လနညးစအပစမား၏ စးရမပပနမႈ
မားက ေျဖရငးေပးေသာ နယေျမေဒသႏငမဆငသည အျခားအာဏာပငအဖြ႕အစညးမား တည
ေထာငျခငးတ႔ကသ႔ေသာ အငစတကးရငးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား လပေဆာငရန လအပႏင
သည။
၂၀၀၇ ခႏစ၌ ဌာေနတငးရငးသားလမးမားဆငရာ ကလသမဂၢေၾကညာစာတမး ပဒမ ၃
တြင မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) အား ဌာေနတငးရငး
သားလမးမားအတြက အထးအခြငအေရးတစရပအျဖစျပဌာနးခပါသည။ အဆပါေၾကညာ စာတမး
အား အျပညျပညဆငရာ အလပသမားေရးရာ အဖြ႕ (ILO) ၏ ညလာခ ၁၆၉ (ဌာေနျပညသမားႏင
လမးစမားဆငရာ ညလာခ) တြင ဌာေနတငးရငးသားလမးမားအတြက အာမခေပးခေသာ ေဆြး
ေႏြးတငပငျခငး၊ ယဥေကးမႈႏင ႏငငေရးဆငရာ ပါဝငေဆာငရြကခြငမားအေပၚ အေျခခထားပါ
သည။ သ႔ရာတြင ILO ၁၆၉ တြင ဌာေနတငးရငးသားလမးမားအတြက ကယပငျပဌာနးခြငက
အသအမတျပချခငး မရေပ။ အဆပါ အခြငအေရးက အေကာငအထညေဖာေရးအတြက ကငထး
မားက ေရးဆြေနဆျဖစေသာလညး ယငးကငထးမားတြင ကယပင အပခပခြငဆငရာ အစအမ
မား၊ ဘာသာစကားႏင ယဥေကးမႈဆငရာ အမားစႏင သကဆငေသာ အခြငအေရးမားအား
အသအမတျပေပးျခငး၊ ႏင လြတလပစြာ တငႀကအသေပးသေဘာတညမႈရယျခငးႏင ေဆြးေႏြး
တငပငျခငးဆငရာ အခြငအေရးမား ပါဝငသည။
5Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာရပတညပငခြင (External self-determination)CERD တြင နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညပငခြင (external self-determination)
အား ‘တနးတ အခြငအေရးရမႈဆငရာ အေျခခသေဘာတရားတြင အေျခခထားၿပး ကလနစနစမ
ျပညသမား၏ လြတေျမာကမႈႏင ျပညသမားအေပၚ ျပငပထနးခပမႈ၊ ၾသဇာလြႊမးမးမႈႏင ေခါငးပ
ျဖတမႈတ႔ မျပလပရန တားျမစထားျခငးတ႔၏ လကၡဏာျဖစေသာ ျပညသမားအေနျဖင မမတ႔၏
ႏငငေရးအဆငအတနးႏင ႏငငတကာ အသငးအဝငးတြင ရပတညမႈက လြတလပစြာသတမတ
ဆးျဖတႏငသည’ အခြငအေရးဟ အဓပၸာယဖြငဆထားပါသည (အေထြေထြ အၾကျပခက အမတ
၂၁၊ ၁၉၉၆)။
ကယပငျပဌာနးခြငသည ျပညသမား၏ အခြငအေရးမားက စနစတက ခးေဖာကလကရၿပး
အပခပသႏင အပခပခတ႕ၾကားရ လမႈေရးဆငရာ ညညြတမႈ အေျခခအတျမစက ခးေဖာကလက
ရသည အစးရတစရပအား ဆန႔ကငရာတြင ျပညသမားအတြက အားထားရာအရငးအျမစတစခ
ရသငသညဟေသာ အယအဆက အေျခခထားသည။ ကယပငျပဌာနးခြငသည အေမရကန
လြတလပေရး၊ ျပငသစေတာလနေရးႏင ကလနစနစဖကသမးေရးေခတကာလမားတြင အစျပခ
သည။ ကနဥးတြင ကလနအစးရမားက ျဖတခရနႏင မမတ႔၏ ႏငငေရးအဆငအတနးက လြတ
လပစြာ သတမတဆးျဖတရနအတြက ကယပငျပဌာနးခြငအား အသးခချခငးျဖစသျဖင ယငးသည
သအရအားျဖင ခြထြကခြငက ျဖစေပၚလာေစသည။ ကယပငျပဌာနးခြငသည ယခင ဆဗယက
ျပညေထာငစႏငငမား ခြထြကရာတြင အေျခခအျဖစ အသးျပခေသာ အခြငအေရးျဖစၿပး ကေနဒါ
(၁၉၉၅) ႏင စေကာတလန (၂၀၁၄) (Ginsburg ၂၀၁၈(ခ)) တ႕ရ လြတလပေရး -ခြထြကေရး-
အတြက ဆႏၵခယပြမား ျပလပခရာတြငလညး အဓက အစတအပငးတစခ ျဖစခသည။ အလြယဆရ
ပါက၊ ကယပငျပဌာနးခြငသည အခ႕အေျခအေနမားတြင ခြထြကခြငက အေထာကအပျဖစေစ
ႏငသည။
နယေျမခြထြကမႈမရေစေရးက ေခါငးစဥတပကာ ျပငးထနစြာဖႏပျခငး၊ လမးတး သတျဖတ
ျခငး သ႔မဟတ အျခားေသာ စနစတက လ႕အခြငအေရး ခးေဖာကျခငးမားအား အစးရမားႏင
ျပညသမားအေနျဖင ခြငျပရန မလအပေၾကာငး ကယပငျပဌာနးခြင႔အရ ကယကယျပန႔ျပန႔ ယဆ
ၾကေသာေၾကာင အဆပါျဖစစဥမားတြင ခြထြကေရးသည တရားဝင ေရြးခယစရာ နညးလမးတစခ
ျဖစႏငသည။ သ႔တင ႏငငတကာဥပေဒမား၊ အေျခခမမားႏင ကယပငျပဌာနးခြငက အသအမတျပ
ေသာ ျပညတြငးကရယာမား (အေျခခဥပေဒမားႏင ဥပေဒျပဌာနးခကမား) အမားစတြင ကယပင
ျပဌာနးခြင၏ ခြထြကေရးဆငရာ ရႈေထာငက ျပငးထနစြာ ကန႔သတထားပါသည။ ႏငငတကာႏင
ျပညတြငးတရားရးမားတြငလညး ခြထြကေရးက ဥးတညေစႏငသည ကယပငျပဌာနးခြငက
ေပၚေပါကလာေစ ႏငေသာ အလြသးစားျပမႈမားအတြက စႏႈနးမားအား တးျမငသတမတထား
ပါသည။ ဥပမာအားျဖင ကဆဗ၏ လြတလပေရး ျဖစစဥအား ကယပငျပဌာနးခြင အေျခခမတစခ
ေပၚတြင အတအလငးအေျခခကာ ဆးျဖတချခငး မဟတဘ (ႏငငတကာ တရားရး (ICJ) ၏ ယဆ
ခကကလညး ရငးလငးစြာ မေတြ႕ရႏငေသာေၾကာင) ဤအခကအား ယငးျဖစစဥျဖင သကေသမျပ
ႏငေၾကာငး ဂရျပရေပမည။
အေရးႀကးသညမာ ကယပငျပဌာနးခြငက ျပညသအားလးႏငသကဆငေသာ အခြငအေရး
တစရပအျဖစ ကလနစနစဆငရာ အေျခအေနမားတြငသာမက - ဥပမာ အေရ႕တေမာႏငသကဆင
ေသာ ICJ ၏ ၁၉၉၅ ခႏစ ဆးျဖတခက တြငကသ႕ အသအမတျပခၿပး ထပေလာငးအတညျပထား
ေသာလညး ေနာကဆကတြအေနျဖင ခြထြကခြငကမ ႏငငတကာဥပေဒအရ သတမတျပဌာနးထား
ျခငး မရေပ။ Carley (၁၉၉၆-၆) က ယငးက “ကယပငျပဌာနးခြငအား၊ ခြထြကခြငႏင သးျခားႏငင
တညေထာငခြငတ႕ႏင ခြျခားထားရမညျဖစၿပး ႏငငတညေထာငသညအထ မျပငးထနဘ ႏငင
တကာ ဖရမအမးမး သ႔မဟတ ေဒသတြငး အဖြ႕အစညးအမးမးတြင အဖြ႕ဝငအျဖစ ပါဝငခြငကသ႔
ေသာ လနညးစအပစတစခ၏ အကးစးပြားမားႏင ဆႏၵမားက ေျဖရငးေပးႏငသည အလယ
6Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
အလတ ေျဖရငးနညးမား ရေသးသညက နားလညသေဘာေပါကရမညျဖစသည။” ဟ၍ မတခက
ျပထားပါသည။ ၄ငးက ကယပငျပဌာနးခြငသည ႏငငတကာ ဥပေဒဆငရာ ကစၥရပတစချဖစေသာ
လညး အဆးစြနတြငမ ခြထြကခြငအား ႏငငေတာအဆင မေဘာငမားျဖငသာ ဆးျဖတဆျဖစသည
ဟ၍လညး ဆထားပါသည။
ကယပငျပဌာနးခြငအား ကယကယျပန႔ျပန႔ နားလညသေဘာေပါကျခငးသည အေျခခဥပေဒ
ေရးဆြျခငးႏင ပဋပကၡေျဖရငးျခငးတ႔တြင ကယပငျပဌာနးခြငအား အလြနအေရးႀကးသည ကရယာ
တစခအျဖစ အသးျပျခငးက ေထာကခအားေပးသည။ အထးသျဖင ယဥေကးမႈေပါငးစပါဝငေသာ
လ႕အဖြ႕အစညးမားအတြငး ခြထြကခြငမပါဝငဘ ကယပငျပဌာနးခြငက အသအမတျပျခငးသည
ပငလင သမငးဝင မေကလညမႈမားအတြက ေစစပညႏႈငးေျဖရငးရန ႏငတကြ ပမကယျပန႔ေသာ
အပခပေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးဆငရာ စနေခၚမႈမားက ေျဖရငးရာတြငပါ အေရးပါသည အေျခခအစတ
အပငးတစခ ျဖစႏငသည။ ကယပငျပဌာနးခြင အယအဆအေပၚ ကန႔ကြကမႈ အမားစသည
ခြထြကေရး လႈပရားမႈမား ေပၚေပါကလာမညက စးရြ႕မႈအေပၚ အေျခခၾကပါသည။ သ႕ရာတြင
ေအာကတြင ေဖာျပထားသည ျဖစစဥမားအပါအဝင ျဖစစဥအမားစတြင ကယပငျပဌာနးခြငသည
ခြထြကေရးလႈပရားမႈမားေပၚေပါကေစသည အေၾကာငးရငးတစရပမဟတဘ ယငးတ႔အား ေျဖရငး
ေပးႏငသည ေျဖရငးခကတစခသာလင ျဖစပါသည။ ခြထြကျခငးႏငစပလဥး၍ သတငးအခက
အလကမား ပမရရလပါက International IDEA ၏ ႏငငေတာမခြထြကျခငး စာတမးတ (Ginsburg
2018b) က ဖတရႈပါ။
ကယပငျပဌာနးခြငအတြက တစခတညးေသာ ကငသးပစနစ သ႔မဟတ ‘မနကနေသာ’
အဓပၸာယဖြငဆခက ဟ၍ မရေပ။ စစပြမား ႏင တငးရငးသားလမးစမား ကြျပားစလငမႈတ႔
အပါအဝင စနေခၚမႈအမားအျပားက ေျဖရငးရနအတြက ႏငငမားစြာတ႔တြင ကယပငျပဌာနးခြငအား
ဆငကေျပာငးလေနသည နညးလမးအမးမးတ႔ျဖင ျပဌာနးအေကာငအထညေဖာခၾကပါသည။
ႏငငတကာရ အေတြ႕အၾကမားအနက အခ႕ေသာ သာဓကမားမာ ေအာကပါတ႔ ျဖစၾကပါသည။
အေျခခဥပေဒအရ အသအမတျပျခငးႏငငမားစြာတ႔၏ အေျခခဥပေဒမားတြင ကယပငျပဌာနးခြငအား ႏငငတကာဥပေဒမားႏင
ႏငငေတာ ျဖစတညမႈတ႔၏ လသမားေသာ အေျခခမတစရပအျဖစ အသအမတျပၾကၿပး အခ႕ႏငင
မားတြငမ ကယပငျပဌာနးခြငအား ႏငငေတာတညရမႈ၏ အေျခခအျဖစ အသအမတျပၾကပါသည။
ဥပမာအားျဖင ဘဂၤလားေဒရႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၇၂) တြင ဘဂၤလားေဒရႏငင၏
လြတလပေရးသည ‘ဥပေဒႏငအည ကယပငျပဌာနးခြင အခြငအေရးက ေဖာေဆာငမႈမ’ ေပၚေပါက
လာသည (နဒါနး) ဟ ေဖာျပထားၿပး ယကရနးႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၉၆) တြင
အေျခခဥပေဒအား ‘ယကရနးႏငငမ အသအမတျပထားသည ကယပငျပဌာနးခြငအခြငအေရး’ က
အေျခခ၍ ေရးဆြထားျခငးျဖစသည (နဒါနး) ဟ ေဖာျပထားပါသည။
အျခားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ကယပငျပဌာနးခြငအား ႏငငတကာ ဆကဆ
ေရးမားအတြက အဓက အေျခခမတစရပအျဖစ အသအမတျပထားသည။ ဥပမာအားျဖင အေရ႕
တေမာ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၂) တြင ‘ႏငငတကာဆကဆေရးဆငရာ ကစၥရပမားတြင
အေရ႕တေမာ ဒမကရကတစသမၼတႏငငသည ႏငငေတာ လြတလပေရးဆငရာ အေျခခမမားအရ
ျပညသမား၏ ကယပငျပဌာနးခြငက ကယတငသတမတျပဌာနးသည’ (အပငး ၁၊ ပဒမ ၈) ဟ
ေဖာျပထားၿပး ဖလစပငႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၈၇) တြင ‘အျခားေသာ ႏငငမားႏင
ဆကဆေရးမားတြင ႏငငေတာအခပအျခာအာဏာ၊ နယနမတ မၿပကြေရး၊ အမးသား အကး
စးပြားႏင ကယပငျပဌာနးခြငတ႔အား ထပဆးဥးစားေပး ထညသြငးစဥးစားမညျဖစသည’ (ပဒမ ၂၊
ပဒမခြ ၇) ဟ ေဖာျပထားပါသည။
7Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ခြထြကျခငး အပါအဝင နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာ ရပတညပငခြင (external self-determination)
မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (Internal Self-Determination) ႏင နယေျမအရ
သးျခား လြတလပစြာရပတညပငခြင (External Self-Determination) တ႕အတြက အခြငအေရး
အျပညအဝက အသအမတျပျခငးသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ကငသးမႈအားျဖင အလြနရားပါးသည
ျဖစစဥတစချဖစပါသည။
အသယးပးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၉၅ ခႏစ) တြင နယေျမအရ သးျခား
လြတလပစြာ ရပတညပငခြင (External Self-Determination) က အသအမတျပထားသည။ ပဒမ
၃၉ (‘လမးမား၊ ႏငငသားမားႏင ျပညသမား၏ အခြငအေရးမား’) တြင လမး၊ ႏငငသား သ႔မဟတ
ျပညသတစရပအား ‘ယဥေကးမႈအစဥအလာမား သ႔မဟတ ဓေလထးတမးမားအားျဖင အတငး
အတာမားစြာ တညေသာ၊ အျပနအလန ဘာသာစကားနားလညႏင ေသာ၊ တညသည သ႔မဟတ
ဆကစပေနသည ကယပငလကၡဏာမားက ယၾကညေသာ၊ စတပငးဆငရာ သြငျပငလကၡဏာ
တညၿပး ခြျခားသတမတႏငေသာ ပမာဏမားစြာ ဆကစပေနသည နယနမတတစခအတြငး
ေနထငၾကသည ပဂၢလအပစမား’ အျဖစ အဓပၸာယဖြငဆထားပါသည (ပဒမခြ ၅)။
အဆပါ အဓပၸာယဖြငဆခကတြင ကယပငျပဌာနးခြငအား အသယးပးယားႏငငအတြငးရ
ယဥေကးမႈ/လမးစဆငရာ ဘဝေသသလကၡဏာမားရၾကသည အပစမားအားလးႏငတကြ အေရး
ပါသညမာ ႏငင၏ခြျခားသတမတႏငၿပး ပမာဏမားစြာဆကစပေနသည ရပပငးဆငရာ နယနမတ
အတြငးေနထငၾကသမားအားလးတြင ပငဆငၾကေသာ အမားႏငသကဆငသည အခြငအေရး
တစရပျဖစသညဟ၍ ရငးလငးစြာရႈျမငေဖာျပထားပါသည။ ပဒမခြတြင အသအမတျပထားသည
အပစမားအားလးက ‘ခြထြကခြငအပါအဝင ျခြငးခကမရ ကယပငျပဌာနးခြင’ (ပဒမခြ ၁) ေသခာစြာ
ေပးအပထားျခငးေၾကာင အသယးပးယားႏငငသည လကရအေျခခဥပေဒမားအနက နယေျမအရ
သးျခား လြတလပစြာရပတညပငခြင (External Self-Determination) က အေျခခဥပေဒအတြငး
ထညသြငးျပဌာနးထားသည ထးျခားေသာ ျဖစစဥတစချဖစသည။
မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) ကလညး ပဒမ
၃၉ အတြငး ေအာကပါအတငး ျပဌာနးထားပါသည -
(၂) အသယးပးယားႏငငအတြငးရ လမးတငး၊ ႏငငသားတငးႏင ျပညသတငးတြင မမတ႔၏
ကယပငဘာသာစကားက ေျပာဆ၊ ေရးသား၊ ဖနတးပငခြင၊ မမတ႔၏ ယဥေကးမႈက ထတ
ေဖာခြင၊ ဖနတးခြငႏင ျမငတငခြင၊ ႏင မမတ႔၏သမငးေၾကာငးက ထနးသမးပငခြငတ႔ရသည။
(၃) အသယးပးယားႏငငအတြငးရ လမးတငး၊ ႏငငသားတငးႏင ျပညသတငးတြင မမတ႔
ေနထငရာ နယေျမအတြငး အစးရ အငစတကးရငးမား တညေထာငခြငႏင အစးရႏင
ဖကဒရယအစးရမားတြင တနးတညမစြာ ကယစားျပပါဝငႏငခြငတ႕အပါအဝင ကယပင
ျပဌာနးခြင အျပညအဝရသည။
အမနစငစစတြင အသယးပးယားႏငငအား လမးစဖကဒရယစနစတစရပႏငအည ဖကဒရယ
အစးရဖြ႕စညးခရာတြင ကယပငျပဌာနးခြငသည အေရးအႀကးဆး အခနးက႑တြင ပါဝငခၿပး
ယငး၏ အကးေကးဇးမားအေပၚ ေဆြးေႏြးျငငးခမႈမားစြာ ရေနပါသည။ တစခနထတြင လကေတြ႕
တြငမ အသယးပးယားႏငငတြင လပပငခြငအာဏာက ဗဟမ မားစြာခပကငထားေသာေၾကာင
ခြထြကေရးက မဆထားဘ အဓပၸာယျပညဝသည ကယပငျပဌာနးခြငရရေရးအတြကပင ျဖစႏငေျခ
ႏင ေဝးကြာေနေစပါသည။
8Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ၿငမးခမးေရးအတြက အေျခခအတျမစအျဖစ မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination)
ကယပငျပဌာနးခြငသည သမငးဝငပဋပကၡမား၊ အထးသျဖင သမငးဝငစာခပမားျဖင
အားေပးေထာကခထားသည တငးရငးသားလမးစ/ဘာသာေရးဆငရာ ရႈေထာငမား သ႔မဟတ
သမငးဝငနယနမတေဒသ သ႔မဟတ မလပငနက ေတာငးဆခကမားပါဝငေသာ ပဋပကၡမားက
ေျဖရငးရာတြင အေရးႀကးဆး အခနးက႑တစရပျဖစႏငသည။
ကယပငအပခပခြငႏင ကယပငျပဌာနးခြငတ႕အား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အသအမတ
ျပျခငးသည သမငးဝငအျငငးပြားမႈမား သ႔မဟတ ေတာငးဆမႈမားအား ရငဆငေျဖရငးေနစဥတြင
နယနမတသတမတျခငးမားႏင အာဏာလႊေျပာငးေပးျခငးတ႔ႏငစပလဥးသည သကဆငရာ
ေစစပညႏႈငးမႈမားအား အခနေရႊ႕ဆငးထားႏငသည ‘ခြထြကမႈမျဖစေပၚေရး ေျဖရငးခက’ တစခ
ျဖစႏငပါသည။ ယငးက ဘဂၤလားေဒရႏင ဖလစပငႏငငတ႔ရ ျဖစစဥမားတြင ေတြ႕ရႏငသည။
သ႔ရာတြင အဆပါျဖစစဥႏစရပလးတြင အကယ၍ ေရရညတညတေသာ ကာကြယေရးအသးစရတ
ေလာခမႈေၾကာင စးပြားေရးအကးေကးဇးမားရရေရးက ေဖာေဆာငမညျဖစပါက လကေတြ႕တြင
အဓပၸာယျပညဝၿပး ရနပေငြလေလာကစြာ ပပးထားသည လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးျခငးက
လပေဆာငရန လအပပါသည။
မဆလငမငဒါနာအ ေဒသသည ဖလစပငႏငငတြင ကလနေခတကတညးက ကယပငအပ
ခပခြငရရေရးအတြက ႀကးပမးခသည။ အဆပါ ပဋပကၡကေျဖရငးရနအတြက စဥဆကမျပတ
ႀကးပမးမႈမား ျပလပရာတြင ကယပငျပဌာနးခြငသည အေရးပါသည က႑တြင ပါဝငခသည။
မဆလင မငဒါနာအေဒသ အေျခစကအပစမားသည ကယပငျပဌာနးခြငအား ခြထြကေရးႏင
အဓပၸာယတ ေဝါဟာရတစခအျဖစ အသးျပေလရခေသာလညး ကယပငအပခပခြငဆငရာ အစ
အမမားေဖာေဆာငေရးအတြက ေဆြးေႏြးမႈမားျပလပရန ၿငမးခမးေရးေစစပညႏႈငးမႈမား ျပလပခ
ရာတြင ေအာငျမငမႈရရခသည။ ၁၉၇၆ ခႏစ ထရပလ သေဘာတညခကသည ဖလစပငႏငင၏
နယနမတ အစတအပငးအတြငးရ မဆလင မငဒါနာအေဒသရ ျပညသမားအတြက ကယပင
အပခပခြင ပမေပးအပေရးတြင ဗဟျပခေသာ ေစစပညႏႈငးအေျဖရာရာတြင ေျပာငးလတးတကမႈ၏
ျပယဂတစချဖစသည။ အဆပါ ေစစပညႏႈငး သေဘာတညမႈက ဖလစပငႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခ
ဥပေဒ (၁၉၈၇) တြင ေတြ႕ျမငႏငသည - ‘မဆလင မငဒါနာအ ေဒသအတြငးႏင ေတာငတနးေဒသ
အတြငးရ ဘသမငးဝငယဥေကးမႈ အေမြအႏစမား၊ စးပြားေရးႏင လမႈေရး ဖြ႕စညးပမားႏင အျခား
သကဆငရာ ဝေသသလကၡဏာမားရသည ခရငမား၊ ၿမ႕ႀကးမား၊ ျမနစပယေဒသမားႏင ပထဝ
နယနမတေဒသမားအတြငးတြင ကယပငအပခပခြငရေဒသမားအား ဤဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏
မေဘာင၊ ႏငငေတာ၏ အခပအျခာအာဏာႏငတကြ ဖလစပငသမၼတႏငင၏ နယနမတေဒသ
အတြငး တညေထာငသတမတသြားမညျဖစသည။’ (ပဒမ ၁၅)။
အဆပါ ျပဌာနးခကသည (အၾကမးဖကမႈမား တစခါတစရ ပါဝငေသာ) မငဒါနာအ လႈပရားမႈ
၏ ပစအမးမးတြင ေရ႕တနးတငေဖာေဆာငခသည ခြထြကေရးေတာငးဆမႈမားက ေလာပါးသြား
ေစမည နညးလမးတစခအျဖစ ကယပငအပခပခြငႏင လပပငခြငအာဏာ ခြေဝေပးျခငးတ႔မ
တစဆင မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-determination) က အသ
အမတျပခသည။ ဖလစပငအစးရသည ယငး၏ကတစကားအတငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ
ကယပငအပခပခြငရေဒသမား တညေထာငေပးခသည။ သ႔ရာတြင ေျပာငးလမႈမားသည မငဒါနာအ
ျပညသမားထသ႔ ေရာကရချခငးမရေပ။ ေဒသအတြငး ယခငကသ႕ပင ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈမရ ျဖစေန
ဆျဖစၿပး အဓပၸာယျပညဝသည လပပငခြငအာဏာခြေဝေပးျခငးမရသျဖင ျပညသမားသည စတ
ပကလကပကျဖစခရၿပး ပဋပကၡမား ဆကလကျဖစပြားေနခသည။ ၁၉၉၆ ခႏစ မငဒါနာအ အၿပး
သတသေဘာတညခကတြင အစးရသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ ေအာကတြင မငဒါနာအေဒသ
9Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
၏ ကယပငအပခပခြငမေဘာငက ျပငဆငရန သ႔မဟတ ဖကသမးရနႏင မေဘာငအသစက
ျပညသ႔ဆႏၵခယရန တငျပမညဟ ကတကဝတ ျပခသည။ ၂၀၀၁ ခႏစတြင မငဒါနာအေဒသ၏
ကယပငအပခပခြငအေပၚ ဥပေဒသစတစခက ထတျပနခၿပး ဖကဒရယစနစသည မငဒါနာအတြင
ၿငမးခမးေရးက မညသ႔အားေပးႏငေၾကာငးႏငစပလဥး၍ လကရ ဖလစပငႏငင၏ အေျခခဥပေဒ
ဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားတြင ေဆြးေႏြးျငငးခလကရသည။
ကယပငျပဌာနးခြငႏငစပလဥး၍ ေစစပညႏႈငးသေဘာတညမႈမား ရယျခငးျဖင အၾကမး
မဖကဘ ပဋပကၡေျဖရငးရနႏင ခြထြကေရး လႈပရားမႈမားက အဆးသတႏငရန မညသ႔အေထာက
အပျဖစႏငေၾကာငးက ဘဂၤလားေဒရႏငင၏ စစတေကာငးေတာငတနးေဒသမား (CHT) ရ ကယ
ပငအပခပခြငဆငရာ ပဋပကၡျဖစစဥတြငလညး ေတြ႕ျမငႏငသည။ CHT ေဒသသည ဘဂၤလားေဒရ
ႏငငတြင ၿဗတသကလနအပစးမႈေအာကတြငရခစဥကပင ကယပငအပခပခြငက အထးအတငး
အတာတစခအထ ရရခသည။ ယငးသ႔ရရချခငးက လမးစေခါငးေဆာငမားအား တရားမဥပေဒ
ႏင ရာဇဝတဥပေဒတ႕က စမခန႕ခြခြငေပးအပထားျခငး အပါအဝင CHT ေဒသ၏ ကယပငျပဌာနးခြင
က အကာအကြယေပးထားသည ၁၉၀၀ ခႏစ ဥပေဒမားတြင ေတြ႕ျမငႏငသည။ ဘဂၤလားေဒရႏငင
လြတလပေရး ရရခသညအခါတြငမ အစးရသည CHT ၏ အထးအဆငအတနးက အသအမတျပရန
ျငငးဆခသည။
CHT ၿငမးခမးေရး သေဘာတညမႈစာခပ လကမတမေရးထးမအခနအထ ကယပငျပဌာနးခြင
ႏင ကယပငအပခပ ခြငတ႕အတြက အၾကမးဖကဆႏၵျပမႈမားသည ႏစေပါငး ၂၀ ခန႔ (၁၉၇၇-
၁၉၉၇) ျပငးထနစြာေပၚေပါကခသည။ ၿငမးခမးေရး သေဘာတညမႈစာခပသည CHT ေဒသရ
ျပညသမား၏ မးႏြယစကြျပားမႈႏင အဆငအတနးက အသအမတျပခၿပး CHT ေဒသအတြငးရ
ေဒသႏရအစးရမားက ေပါငးစညးကာ ေဒသဆငရာေကာငစတစခတညေထာငျခငးျဖင လပပငခြင
အာဏာ လႊေျပာငးေပးခကာ လမးစကယစားျပမႈက ေသခာေစခၿပး CHT ေဒသႏငသကဆငေသာ
ဆးျဖတခကတစစတစရာျပလပသည အခါတငးတြင ဘဂၤလားေဒရႏငင အစးရအေနျဖင ေကာငစ
ႏင ေဆြးေႏြးတငပငရန သတမတထားခသည။ အစးရသည CHT ေဒသက အထးႀကးၾကပရန
အတြက ေကာမရငတစခႏင ဝနႀကးဌာနတစခ ဖနတးတညေထာငခကာ အငစတကးရငးဆငရာ
ျပျပငေျပာငးလမႈမားကလညး ကတကဝတျပလပေဆာငခသည။ ဤနညးအားျဖင သေဘာတညမႈ
စာခပသည ႏငင၏ တညဆမေဘာငအတြငး CHT ေဒသအတြက ကယပငျပဌာနးခြင ပမေပးရန
ႏင ယငးတ႔၏ ႏငငေရးအဆငအတနးအေပၚ ထနးခပခြငေပးရန CHT ကယစားလယမား၏
ေတာငးဆခကမားႏင ကကညခသညအတြက ခြထြကေရးေတာငးဆမႈမား ရပတန႕သြားေစခ
သည။ CHT ၿငမးခမးေရးသေဘာတညမႈစာခပအား အေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျပဌာနးချခငး
မရေသာလညး စာခပအတြငးရ အေျခခမမားစြာက ဥပေဒျပဌာနးကာ အငစတကးရငးမားတြင
ထညသြငးခသည။
ကယပငအပခပခြင အစအမမားအတြက အေျခခအတျမစအျဖစ မမနယေျမက ကယပငစမ အပခပပငခြင (internal self-determination)
နယေျမေဒသအလက ကယပငအပခပခြငဗဟခပကငမႈေလာခေရးႏင ကယပငအပခပခြငဆငရာ အစအမမားက ဖကဒရယအသြင
ျဖင လပေဆာငႏငေသာလညး ကယပငအပခပခြငဆငရာ အစအမမားအား ဖကဒရယမဟတ
ေသာ ႏငငမားတြငပါ ေဖာေဆာငႏငပါသည (Ginsburg ၂၀၁၈(က))။ ယငးသည ၿငမးခမးေရး
ေစစပညႏႈငးမႈမား လပေဆာငသညအေျခအေနမားတြင အသးဝငႏငေသာလညး ပဋပကၡ ေျဖရငး
မႈႏင ဆကစပျခငးမရေသာ အျခားျဖစစဥမားစြာလညး ရပါသည။ အဆပါျဖစစဥမားစြာတ႔တြင
၂၀၀၇ ခႏစအတြငး ကလသမဂၢ ဌာနတငးရငးသားလမးမား၏ အခြငအေရးေၾကညာခက
(UNDRIP) ကထတျပနချခငးႏငအတ ဌာေနတငးရငးသားလမးအသငးအဝငးမားအတြက အထး
ေရးဆြထားေသာ မမနယေျမက ကယပငစမခန႔ခြပငခြငမားေပးျခငး ပါဝငခသည။
10Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ဂရငးလနးသည ဒနးမတ ကလနေဟာငးတစချဖစၿပး ၁၉၅၃ ခႏစတြင ဒနးမတအေျခခ
ဥပေဒ၏ ေအာကတြင “မဆႏၵနယ” တစခ၏ အဆငအတနးေပးအပခသည။ သ႕ရာတြင ဂရငးလနး
ျပညသမားသည စးပြားေရးႏင ႏငငေရးဆငရာ လြတလပမႈပမရရရန လလားၾကေသာေၾကာင
ယငးတ႔အား ကယပငျပဌာနးခြငက အေျခခကာ ေတာငးဆခၾကသည။ ၁၉၇၉ ခႏစတြင ဒနးမတ
အစးရသည ဆႏၵခယပြတစခက ကငးပခရာ ဂရငးလနးအား အမေစာငအစးရျဖင အပခပခြငေပးရန
ဆႏၵမ ၆၃% ရရခသည။ အမေစာငအစးရအပခပမႈ အကဥပေဒအား ကယပငျပဌာနးခြင အက
ဥပေဒႏင ၂၀၀၈ ခႏစတြင အစားထးခၿပး ဂရငးလနးကယပငအစးရက ၂၀၀၉ ခႏစတြင အေျခခ
ဥပေဒအတြငး ထညသြငးျပဌာနးခသည။ ၂၀၀၉ ခႏစ ဇြနလ ၂၁ ရကေန႔ ကယပငအပခပခြင
စတငသည အထမးအမတအခမးအနား၌ ဒနးမတဝနႀကးခပ Lars Løkke Rasmussen က
ဂရငးလနးပါလမနသ႔ မန႔ခြနးေျပာၾကားရာတြင
‘ယေန႔သည လြတလပသည ေန႔တစေန႔ျဖစၿပး ဆးျဖတခကမား ျပလပရာတြင တကရကအကး သကေရာကခရမည ျပညသမားမ လပေဆာငျခငးသည အေကာငးဆးျဖစသညဟေသာ ေကာငးမြန သည အယအဆက ဆကလကအေျခခသြား မည ေန႔တစေန႔ ျဖစပါသည။ ယေန႔သည တာဝနယမႈရသည ေန႔တစေန႔ျဖစၿပး ျပညသမားအေနျဖင မမတ႔၏ ကၾကမၼာႏင အနာဂတက မမတ႔ကယတင တာဝနယ ေဆာငရြကသငသည ဟေသာ ေကာငးမြနသည အယအဆက ဆကလကအေျခခသြားမည ေန႔တစေန႔ ျဖစပါသည။ ယေန႔သည စညးလးညညြတသည ေန႔တစေန႔ျဖစၿပး ယေန႔တြင ကၽြႏပတ႔အေနျဖင တငးၾကပလြနးေနသည အေႏာငအဖြ႕မားက ေျဖေလာကာ ခငမာအားေကာငးေစသည ဆကဆေရးမား က ဆကလကဆပကငသြားမည ေန႔တစေန႔ ျဖစပါသည။’ ဟဆကာ ကယပငျပဌာနးခြင၏ အႏစသာရ
က တငျပခသည။
ထ႔ျပင “ကယပငအပခပခြငဥပေဒသည ဂရငးလနးျပညသမားအား ႏငင တကာဥပေဒမားႏင
အည ကယပငျပဌာနးခြင အခြငအေရးရေၾကာငး အသအမတျပပါသည” ဟ၍လညး အတအလငး
အသအမတျပေျပာဆခပါသည။ ဤဥပေဒမတစဆင ဂရငးလနးသည ဒနးမတအစးရ၏ အစတ
အပငးတစခ ျဖစေနဆျဖစေသာလညး မမတ႔၏ ကယပငပါလမနက ကယတငေရြးခယတငေျမာက
ျခငး၊ ကယပငပညာေရး၊ ကနးမာေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ မဝါဒမားႏင ဝနေဆာငမႈမား
က ႀကးၾကပျခငးႏင ဗဟပါလမနတြင ကယစားျပပါဝငႏငရန အာမခရရထားျခငးတ႔ျဖင မမတ႔၏
ကယပငျပဌာနးခြငက ရရႏငသည။
ကေနဒါႏငငသညလညး ယငး၏ ဌာေနတငးရငးသားလထမား၏ ကယပငျပဌာနးခြငက
ကာကြယျမငတငရန ေဆာငရြကသညအေနျဖင ကယပငျပဌာနးခြင အစအမမားက အသအမတ
ျပခပါသည။ ကေနဒါႏငငသည ယငး၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၈၂) အပငး ၂၊ ပဒမ ၃၅၊
ကေနဒါႏငငရ ဌာေနျပညသမား၏ အခြငအေရးမားက အေျခခ ကာ ဌာေနတငးရငးသားလမးမား၏
တရားစရငပငခြငမားက အသအမတျပသည ကယပငအပခပခြငဆငရာ သေဘာတညမႈစာခပ
စစေပါငး ၂၂ ခတြင လကမတေရးထးခသည။ အဆပါ သေဘာတညခကမားတြင နယပယ
အားျဖင အမးမးပါဝငႏငပါသည။ (ႏဗာစေကာရား Mi’kmaq အသငးအဝငးမားႏင ပညာေရး
ဆငရာ မတဖကေဆာငရြကျခငးကသ႕ေသာ) အခ႕ေသာ သေဘာတညခကမားသည ဌာေန
တငးရငးသားလမးမားအား မမတ႔၏ နယေျမမားအတြငး အစးရလပပငခြငအာဏာမားက အကန႔
အသတျဖင ခြငျပေပးထားၿပး အျခားသေဘာတညခကမားတြငမ ကယပငအပခပခြငႏင ဥပေဒ
ျပဌာနးခြငမားေပးအပထားကာ သမားရးက အာဏာပင အဖြ႕အစညးမားႏင အစးရပစမားက
အသအမတျပခသည။
သ႔တငအျခားသေဘာတညခကမားမာ ၿဗတသကလဘယာတြင (ေဒသႏရအစးရႏင ကေနဒါ
အစးရတ႔အၾကား ၂၀၀၀ ခႏစတြင သေဘာတညခသည) ယေန႔ေခတစာခပက ပထမဥးဆး လကမတ
ေရးထးခေသာ Nisga’a Lisims အစးရကသ႕ေသာ လမးစအစးရမား ျဖစၾကသည။ ၂၀၁၈ ခႏစ
တြင ကေနဒါႏငငအစးရသည ဌာေနတငးရငးသားလမးမားႏင ကေနဒါ ႏငငအစးရ၏ ဆကဆေရး
ဆငရာ အေျခခမမားအား ‘အစးရအေနျဖင မတဖကေဆာငရြကမႈမားတြင စတငပါဝငၿပး လကရ
အေျခအေနမားမ သသသာသာေျပာငးလမႈတစခအျဖစ’၊ UNDRIP ႏင ပမကကညရနအတြက
11Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ဥပေဒမား ျပနလညဆနးစစျခငးႏင ျပျပငေျပာငးလျခငးမားတြင လမးညႊနႏင ရန ထတျပနခသည။
အေျခခမမားအား ဌာေနတငးရငးသားလမးမားသည ‘ကယပငျပဌာနးခြင (ႏင) ကယပငအပခပ
ခြင’ ရသညဟ၍ အသအမတျပျခငးျဖင စတငခသည။ ဆေလာမႈအရဆး အေျခခမအခ႕တြင
ကေနဒါအစးရသည - ‘(၁) ဌာေနတငးရငးသားလမးမားႏင ဆကဆေရးမားအားလးတြင ကယပင
အပခပခြငအတြက အေရးပါသည အခြငအေရးမားအပါအဝင ယငးတ႔၏ ကယပငျပဌာနးခြငအား
အသအမတျပ အေကာငအထညေဖာျခငးတ႕တြင အေျခခရမည။’ ႏင (၄) ဌာေန တငးရငးသား
လမးမား၏ ကယပငအပခပခြငသည ကေနဒါႏငင၏ ပးေပါငးေဆာငရြကသည ဖကဒရယစနစ၏
တးတကေျပာငးလလကရေသာ အစတအပငးျဖစသည။’ ဟ အသအမတျပေၾကာငး ေဖာျပထားပါ
သည။ အထးသျဖင အေျခခမ ၄ တြင ကယပငျပဌာနးခြငသည ႏငငေတာ ဖြ႕စညးပမားႏင နယေျမ
အလကလပပငခြငအာဏာမား လႊေျပာငးေပးျခငးႏင မညသ႔နးကပစြာ ဆကစပေနေၾကာငး ေဖာျပ
ထားပါသည။
ပနားမားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၇၅ ခႏစ) ပဒမ ၅ သည အစးရအား “အထး
စညးမဥးမား လကနာေစရနျဖစေစ၊ အပခပေရး သ႔မဟတ အမားျပညသဆငရာ ဝနေဆာငမႈမား
ေပးအပရာတြင ပမေခာေမြ႕ ေစရနျဖစေစ၊ ဥပေဒအရ ႏငငေရးဆငရာေဒသမား” ဖနတးရန ခြငျပ
ေပးထားသည။ ယငးက အေျခခကာ ပနားမား အစးရသည ၁၉၃၈ ခႏစတြင Kuna Yala အထးက
ယပငအပခပခြငရေဒသက ဖနတးတညေထာငခသည။ အဆပါ ေဒသ၏ လပပငခြငအာဏာမား
အား ၁၉၅၃ ခႏစတြင ျပဌာနးခေသာ အကဥပေဒျပဌာနးခကအမတ ၁၆ တြင သတမတျပဌာနး
ထားသည။ သေဘာတညခကအရ Kuna Yala ေဒသသည ပနားမားအစးရထ ဝငေငြခြန ေပး
ေဆာငျခငးမျပရဘ၊ ယငးတ႔၏ ကယပငအစးရႏင ရတပဖြ႕ရၿပး ေဒသတြငးရ ခရးသြားလပငနးက
ထနးခပႀကးၾကပသည။
ပမကယျပန႔သည ကယပငအပခပခြငမကဆကႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၁၇ ခႏစ) တြင “ဌာေနတငးရငးသားလမးမား၏
ကယပငျပဌာနးခြငသည အမးသားစညးလးညညြတေရးက အာမခႏငရနအတြက အေျခခဥပေဒ
က ေလးစားလကနာရမည။” ဟ၍ သတမတထားပါသည (ပဒမ ၂)။ ဤအခြငအေရးအား ဌာေန
တငးရငးသား လမးမားအတြကသာ ေပးအပထားေသာလညး ကယပငျပဌာနးခြင ဆသညမာ
ေအာကပါတ႔အတြက ကယပငအပခပခြငကဆလေၾကာငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အေသး
စတေဖာျပထားေသာေၾကာင ယငးသည အထးျမငသာသည သာဓကတစရပလညး ျဖစသည။ -
• မမတ႔၏ လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ကယပငအဖြ႕အစညးက ဆးျဖတရန
• အေျခခဥပေဒ ႏင လ႕အခြငအေရးမားဆငရာ မေဘာင (ဥပမာ - “အမးသမးမား၏
ဂဏသကၡာႏင ေဘးကငးလျခေရး” က ေလးစားလကနာျခငးျဖင) အတြငး ေဒသတြငး
ပဋပကၡမားက ေျဖရငးရန မမတ႔၏ ကယပငတရားစရငေရးစနစမားက အသးခရန
• ရးရာစညးမဥးမား၊ လပထးလပနညးမားႏင ဓေလထးစမားႏငအည အာဏာပငအဖြ႕
အစညးမားႏင ကယစားလယမားအား ေရြးေကာကတငေျမာကရန
• မမတ႔၏ ယဥေကးမႈမား၊ ဘာသာစကားမားႏင ကယပငလကၡဏာမားက ထနးသမး
ျမငတငရန
• အေျခခဥပေဒ၏ ေဘာငအတြငး သဘာဝသယဇာတမားအား အထးအသးျပခြင အပါ
အဝင မမတ႔၏ သဘာဝပတဝနးကင ႏင ေျမယာမားက ထနးသမးထားရန
• မမတ႔၏ ဘာသာစကားမား၊ ယဥေကးမႈမားႏင ရငးႏးကၽြမးဝငသည ဘာသာျပန
ပဂၢလမားႏင ေရ႕ေနမားရရပငခြင အပါအဝင မမတ႔၏ ယဥေကးမႈ အေလအထမား
ပါဝငေသာအမႈၾကားနာမႈမားႏင လပထးလပနညးမားအားလးတြင အဆပါ ယဥေကးမႈ
အေလအထမားက ထညသြငးစဥးစား ေစရန (ပဒမ ၂(က))
ကယပငျပဌာနးခြင၏ အေသးစတ အစတအပငးမားက ခြျခားသတမတျခငးျဖင၊ အေျခခ
ဥပေဒသည ကယပငျပဌာနးခြငအား လကေတြ႕တြင မညသ႔ေဖာေဆာငရမညက အစးရအရာရမား
12Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ႏင အစးရတ႔အတြက ပမလြယကစြာ နားလညသေဘာေပါကေစသည။ ဆလသညမာ ကယပင
ျပဌာနးခြငက မကဆကႏငငတြင အေျခခဥပေဒဆငရာ အေျခခမတစရပမသာမဟတဘ လကေတြ႕
တြငပါ ေဖာေဆာငႏငသည။
အေရးႀကးသညမာ အေျခခဥပေဒအရ မကဆကႏငငအတြငးရ ျပညနယမားအားလးတြင
ယငးတ႔၏ ကယပငအေျခခဥပေဒမားႏင ဥပေဒမားအတြငး ကယပငျပဌာနးခြငႏင ကယပင
အပခပခြင အစတအပငးမားက ထညသြငးေရးဆြထားရန ထပမသတမတထားပါသည။ ယငး
သည ကယပငျပဌာနးခြငအား ဖကဒရယစနစတစခအတြငး လကေတြ႕မညသ႕ ေဖာေဆာငႏင
ေၾကာငး ေဖာျပေသာသာဓကေကာငးတစရပျဖစပါသည။
ဘလးဗးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၉ ခႏစ) တြငလညး ဌာေနတငးရငးသား
လမးမား၏ ကယပငျပဌာနးခြငကအသအမတျပထားၿပး “ႏငငေတာစညးလးညညြတသည အေျခ
အေန” အတြငး ကယပငျပဌာနးခြငတညရပက အေလးေပးေဖာျပထားပါသည။
ကလနေခတ မတငမကတညးက လမးမားႏင မလဌာေနတငးရငးသားလမးမားႏင ယငး
တ႔၏ ဘးေဘးမားသည ယငးတ႕၏ နယနမတမားက ထနးခပခၾကေသာေၾကာင ႏငငေတာ
စညးလးညညြတေရး အေျခအေနတြင ဤအေျခခဥပေဒႏင ဥပေဒတ႔ႏင ကကညေသာ ယငးတ႔၏
ကယပငျပဌာနးခြင၊ ကယပငအပခပခြင၊ ယဥေကးမႈဆငရာ အခြငအေရး၊ ယငးတ႔၏ အငစတ
ကးရငးမားအား အသအမတျပျခငးႏင နယနမတေဒသမားဆငရာ ကယပငလကၡဏာမား ခငမာ
ေစျခငးတ႔က အာမခပါသည (ပဒမ ၂)။
အသငးအဖြ႕ဆငရာ အခြငအေရးတစရပအသြငျဖင မမနယေျမက ကယပငစမ အပခပပငခြင (internal self-determination)
ေတာငအာဖရကႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၁၉၉၆ ခႏစ) သည ကယပငျပဌာနးခြငအား
အပစ၏ ကယပင လကၡဏာအတြက အေျခခအတျမစတစခအျဖစ အသအမတျပထားေသာလညး
နယေျမခြထြကမႈမရေစေရးက တဖန အကာအကြယေပးထားကာ ကယပငအပခပခြင၏ အဓပၸာယ
က ဥပေဒျပဌာနးခကမားျဖင ဆးျဖတခကခႏငရနလညး ခြငျပထားသည -
‘ဤအေျခခဥပေဒအတြငး ျပဌာနးထားသည ေတာငအာဖရကႏငငရ ျပညသတစရပလး၏
ကယပငျပဌာနးခြငသည ဤအခြငအေရး၏ မေဘာငအတြငး၊ သမၼတႏငင၏ နယေျမေဒသ
ဆငရာ အဖြ႕အစညးတစရပအတြငးရ သ႕မဟတ တစနညးအားျဖင ႏငငေတာ ဥပေဒ
ျပဌာနးခကမားမ သတမတထားသည ဘယဥေကးမႈႏင ဘာသာစကား အေမြအႏစမား
ရသည အသငးအဝငးတစရပရပ၏ ကယပငျပဌာနးခြင သတမတခကအား အသအမတျပမႈ
အေပၚ အဟန႔အတားမျဖစေစရေပ။’ (ပဒမ ၂၃၅)
အေျခခဥပေဒက မၾကမးေရးဆြခေသာ ၁၉၉၆ ခႏစတြင အသစတညေထာငခေသာ အေျခခ
ဥပေဒဆငရာ တရားရးအား ကယပငျပဌာနးခြငဆငရာ အဆျပထားသည ျပဌာနးခကက ရငးလငး
ေဖာျပေစခၿပး ယငးက အေျခခဥပေဒဆငရာ အေျခခမတစခအျဖစ သတမတခသည။ ကယပင
ျပဌာနးခြငသည “အသငးအဖြ႕ဆငရာအခြငအေရး” တစရပကကယစားျပသည။ ယငးအား ျပညသ
လထအေနျဖင မမတ႔၏ အခြငအေရးမားက အကာအကြယေပးျခငးအား ျမငတငျခငးအပါအဝင
အမားႏငသကဆငေသာလပငနးမား လပေဆာငရာတြင စေပါငးပါဝငေစႏငသည အေျခခ
အတျမစတစခအျဖစ အဓပၸာယဖြငဆထားပါသည။ ဤဥပမာတြင ကယပငျပဌာနးခြငသည
တနးတညမမႈ၊ လြတလပစြာေျပာဆခြင၊ လြတလပစြာ စညးရးလႈပရားခြငတ႕ကသ႕ေသာ အျခား
ေသာ အေျခခဒမကေရစ အခြငအေရးမားက အေထာကအပေပးသည အေျခခသေဘာတရား
တစရပျဖစသည။ ပဋပကၡ ျဖစပြားၿပး အေျခအေနမားႏင အထးသျဖင စနစတက လ႔အခြငအေရး
ခးေဖာကမႈမား ခရႏငဖြယရေသာ အပစမားရရာ အေျခအေနမားႏင ႏငငမားတြင ယငးအခြင
အေရးသည အထးအေရးႀကးပါသည။
13Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
အထးသျဖင၊ ပဒမ ၂၃၅ တြင ကယပငျပဌာနးခြငအား သမၼတႏငင၏ နယနမတ တညရမႈက
ထနးသမးထားရနတြငသာမက ႏငငေတာ ဥပေဒျပဌာနးခကမားတြင သတမတထားသည “အျခား
မညသညနညးလမးမဆ” ျဖငလညး သတမတမညျဖစပါသည။ ယငးသည ဥပေဒျပဌာနးရာတြင
အကန႕အသတမရ ကယကယျပန႕ျပန႕ လပေဆာငႏငေစၿပး ျပညသမား၏ အကးစးပြားႏင
အစးရ၏ အကးစးပြားၾကားတြင ဟနခကညမမႈရေၾကာငး ေသခာေစရန အတြက အေျခခဥပေဒ
ဆငရာတရားရး၏ စနစတကပါဝငမႈက လအပသည။ ထ႕ျပင အဆပါအခြငအေရး၏ နယပယႏင
အကန႕အသတမားသည အခနႏငအမ ေျပာငးလႏငသညဟ၍လညး အဆျပထားပါသည။
လေနထထပသည နယေျမေဒသတစခအတြငး ေရာေႏာေနသည လနညးစအသငးအဝငး
တစခက ေတြ႕ရရနမာ ျဖစေတာငျဖစချဖစသည။ ကယပငျပဌာနးခြငက လနညးစႏင ဖယကဥခ
ထားရေသာ အပစမားအား လႊမးမးဖႏပမႈမ အကာအကြယေပးသည အခြငအေရးတစရပအျဖစ
အသးျပၾကေသာလညး တစခါတစရတြင ယငးက အငအားႀကးသည အပစမားသာမကဘ
“လနညးစအတြငးမ လနညးစ” အသငးအဝငးမားကလညး သသယျဖင ရႈျမငၾကသည။
ဥပမာအားျဖင နေပါႏငငတြင Madheshis လမးမား၏ ကယပငျပဌာနးခြငသည
ဖကဒရယဆငရာ ေဆြးေႏြးျငငးခမႈမားတြင အဓကျပနာတစရပျဖစသည။ Madheshis မား
သည ႏငငအတြငး လနညးစျဖစေသာလညး နေပါႏငင၏ေတာငပငးေဒသတြငမ ေဒသတြငး
လမားစျဖစသည။ Madheshis အသငးအဝငးမားအတြငးရ မဆလငမား (လနညးစအတြငးမ
လနညးစမား) သည ကယပငျပဌာနးခြငေၾကာင ယငးတ႕အေပၚ မညသ႕ သကေရာကလာႏင
သညက စးရမပပနေနၾကသည။ အခ႕ေသာ မဆလငမားက Madheshis အသငးအဝငးမားအား
ကယပငအပခပခြင အာဏာမေပးရန ပမလလားေၾကာငး ထတေဖာေျပာဆခၾကသည။ ယငးသ႕
ေျပာဆရျခငးမာ ေဒသႏရအပခပခြငေပးပါက လကရဗဟခပကငထားေသာ အစးရထက ပမ၍
ယငးတ႕အေပၚ ဖႏပခရမညက စးရမပပနေသာေၾကာငျဖစသည။ ယငးသည အသယးပးယား
ႏငင၏အေျခခဥပေဒတြင ႀကတငခန႕မနးထားၿပး အဆပါျပနာမေပၚေပါကလာေစရန လနညးစ
အပစတစခအား အျခားလနညးစအပစတစခကေကာလြန၍ ကယပငအပခပခြငေပးျခငးမး မျဖစ
ေစေရးအတြက ခြထြကသည အသငးအဝငးမားသည နယနမတေဒသအတြငး တစစတစစညး
ထရသည အသငးအဝငးမားျဖစရမညဟသည သတမတခကက ထားရခသည။ ယငးသ႕ေသာ
သတမတခကမရပါက ကယပငအပခပခြင အစအမမားသည လနညးစအတြငးရ လနညးစမား၏
အခြငအေရးမားအေပၚ ၿခမးေျခာကမႈတစရပျဖစေစႏငသည။
ဒတယေျမာက ျပနာတစရပမာ ကမာၻအႏ႕ရ ‘လနညးစအတြငးမ လနညးစ’ ျပနာတြင
အစဥအျမ ပါဝငေလရသည အမးသမးမား၊ ငယရြယသမား၊ သကႀကးရြယအမားႏင မသနစြမး
သမားကသ႕ေသာ အပစမားျဖစသည။ အဆပါ အပစမားသည အျခားေသာလနညးစ အပစမား
အားလးႏင ကြျပားၿပး ယငးတ႔၏ ကယပငလကၡဏာအေပၚ ဘကေပါငးစမ ခြျခားဆကဆျခငးႏင
ဖယကဥထားျခငးတ႔က ခစားေနၾကရသည။ ဥပမာအားျဖင၊ အခ႕ေသာ ဌာေနတငးရငးသ အမး
သမးမားသည ကယပငျပဌာနးခြငက ခးေဖာကျခငးက ခေနၾကရေသာ လမးစမား (လနညးစမား)
တြင ပါဝငေနေသာလညး ဌာေနတငးရငးသား ယဥေကးမႈမားသည အမးသားမားက အေလးေပး
တတၾကကာ တစခါတစရတြင ယငးတငးရငးသားလမးစမားအတြငးရ အမးသမးမား (လနညးစ
အတြငးမ အပစခြမား) ၏ ကယပငျပဌာနးခြင ႏင လ႔အခြငအေရးမားက ခးေဖာကေနေလရၾကသည။
အဆပါ ကစၥရပမားေၾကာင ကယပငျပဌာနးခြငက အေျခခကာ ေျဖရငးမႈနညးလမးမား
ေရးဆြေဖာထတရာတြင စနေခၚမႈမား ေတြ႕ၾကရေစသည။ အကယ၍ လနညးစအပစတစခအား
ကယပငအပခပခြင အျပညအဝေပးလကၿပး အဆပါ အသငးအဝငးက အမးသမးမားအား ယငး၏
ပါလမနအတြငး ပါဝငခြငမေပးသညအခါတြင အမးသမးမားအေနျဖင မညသညကအားထားရမည
14Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
နညး။ လနညးစအတြငးရ လနညးစမားသည ဗဟအစးရႏင ယငး၏ အငစတကးရငးမားအား
မမတ႔၏ အကးစးပြားမားအတြက အကာအကြယေပးႏငသညဟ ရႈျမငေလရၾကသည။ ထ႕ေၾကာင
ယငးတ႔၏ ပတဝနးကငရ လနညးစအပစမားအား ကယပငအပခပခြငအာဏာ လႊေျပာငးေပးအပ
လကသညအခါတြင ယငးတ႕သည ထခကလြယမႈပမျမငမားလာကာ ဖႏပခရမည အလားအလာက
စးရြ႕ေလရၾကသည။ အဆပါ စနေခၚမႈအား ရငဆငေျဖရငးရနအတြက လစဘရယ ဒမကေရစ
ဆငရာ ခဥးကပမႈနညးလမးတစရပမာ ပဂၢလတစဥးခငးစတ႔၏ အကးစးပြားမားႏင လြတလပမႈ
မား၊ ဥပမာအားျဖင ခြျခားဆကဆျခငးမ ကငးလြတခြင သ႔မဟတ လြတလပစြာ ယၾကညကးကြယခြင
တ႔က အကာအကြယေပးမည အခြငအေရးမားဆငရာ ခငမာေသာ ဥပေဒၾကမးတစရပ ထားရရန
ျဖစသည။ အဆပါ ဥပေဒၾကမးသည သအရအားျဖင ကယပငျပဌာနးခြငႏငအည “မမတ႕၏
အရအတငး” ဆကလကေနထငႏငေစမညျဖစသည။ သ႔ရာတြင ဤခဥးကပမႈ နညးလမးသည
လနညးစအတြငးမ လနညးစမား ေတြ႕ၾကခစားေနရၿပး ယငးတ႕ႀကးပမးေနၾကသည ကယပင
လကၡဏာ၊ လမးစႏင အမားႏငသကဆငေသာ သေဘာသဘာဝက အသအမတမျပဟ၍ ေဝဖန
ေနၾကသမားစြာရေနသည (Kymlicka ၁၉၉၅က ဖတရႈပါ)။
အေျခခဥပေဒတစခအတြငးတြင (ပဂၢလတစဥးခငးစႏငဆငေသာ အခြငအေရးမားအျပင)
ယဥေကးမႈဆငရာ အခြငအေရးမားအား အကာအကြယေပးျခငးသည လနညးစအတြငးမ လနညးစ
အသငးအဝငးမားက ပမေကာငးစြာ အကာအကြယေပးႏငသည။ လ႕အခြငအေရး၊ ႏင အမးသမး
မား သ႔မဟတ အျခားလနညးစ အသငးအဝငးမားက အကာအကြယေပးရန တညေထာငခသည
ေကာမရငမားသည လနညးစအတြငးမ လနညးစမားအတြက အကာအကြယတစခ ရရေစ
ႏငသည။ ေနာကဆးအေနျဖင၊ ဥပေဒေရးရာ အဆငဆငအပခပမႈ အေျခခသေဘာတရားမားသည
အပစတစစအား အျခားအပစတစစထကပသည လပပငခြငအာဏာေပးအပထားေသာ အပခပမႈ
အစအမမား ျဖစေနေစကာမ လ႔အခြငအေရးမားက အကာအကြယေပးရန ေသခာေစႏငသည။
အဆပါ အေျခခသေဘာတရားမားအရ ႏငငတကာ အပခပမႈမားႏင/သ႕မဟတ အေျခခဥပေဒမား
က အေျခခကာ ကယပငအပခပခြင ႏင စမခန႔ခြခြငတ႔က ဥပေဒျဖင ျပနလညကန႕သတထားသည။
ဤသ႔ေသာ အဆငဆင ခဥးကပသည နညးလမးက ေဖာျပထားေသာ ပဒမမားက မကဆက၊
ေတာငအာဖရကႏင ဘလးဗးယားႏငငတ႔အပါအဝင အထကတြငေပးခေသာ သာဓက အေတာ
မားမားတြင ေတြ႕ျမငႏငပါသည။
ကယပငျပဌာနးခြငသည ႏငငတကာဥပေဒမားအရ အေျခခအခြငအေရးတစရပျဖစၿပး
ႏစေပါငးမားစြာ ေရးဆြျပငဆငခေသာလညး လကေတြ႕တြငမ ယငးသည အထခကမခဘ အျငငး
ပြားဖြယျဖစေလရၿပး အေကာင အထညေဖာေရးႏင အထေျမာကႏငေရးအတြက ရႈပေထြးသည
အခြငအေရးတစရပျဖစေနဆျဖစသည။ ကယပငျပဌာနးခြငအား မမနယေျမက ကယပငစမအပခပ
ပငခြင (internal self-determination) ႏင နယေျမအရ သးျခားလြတလပစြာရပတညပငခြင
(external self-determination) ဟ၍ ခြျခားသျမငရန အေရးႀကးပါသည။ ဤအႏစခပစာတမး
အတြငး ေဆြးေႏြးေဖာျပခသညအတငး မမနယေျမက ကယပငစမအပခပပငခြင (internal self-
determination) အား ေဖာေဆာငရာတြင ဥပေဒႏင/သ႔မဟတ နယေျမအလကကယပင အပခပ
ခြငအစအမမား ေရးဆြျခငးျဖငျဖစေစ၊ မဆႏၵရင၊ အဖြ႕အစညးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ အခြငအေရး
မားက အကာအကြယေပးျခငးျဖငျဖစေစ၊ ဒမကေရစနညးက ပးေပါငးပါဝငမႈႏင ေဆြးေႏြးတငပငမႈ
တ႔ကအကာအကြယေပးျခငးျဖငျဖစေစ၊ နညးလမးမားစြာကကငသးႏငပါသည။ အဆပါ နညးလမး
အမးမးတ႕အား ေကာငးစြာပစေရးဆြကာ အေကာငအထညေဖာပါက ယငးတ႕သည ႏငငအတြငး
ရ ပဋပကၡမားက ေလာပါးသကသာေစရနႏင စမခန႔ခြရန အေထာကအကျပႏငၿပး ခြထြကျခငးႏင
နယေျမအရသးျခားလြတလပစြာ ရပတညပငခြင (external self-determination) တ႔အတြက
ေတာငးဆမႈမားက ေလာပါးသြားေစႏငသည။ ဤနညးျဖင နားလညသေဘာေပါကပါက ကယပင
15Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
ျပဌာနးခြငသည နယေျမေဒသမၿပကြေရးက ဆန႔ကငမေနဘ ႏငငေတာ အကးစးပြားမားႏင လ႔
အခြငအေရးမားက ဟနခကညေစသည မေဘာငတစခ ေထာကပေပးျခငးသာျဖစပါသည။
Canada, Government of, Department of Justice, ‘Principles respecting the Government
of Canada’s relationship with Indigenous peoples, 2018, <http://www.justice.
gc.ca/eng/csj-sjc/principles-principes.html>, accessed 13 April 2018
P. Carley (ed.), ‘Self-Determination: Sovereignty, Territorial Integrity and the Right to
Secession’, Report from a roundtable held by United States Institute of Peace in
conjunction with the US Department of State’s policy planning staff, 1996,
<https://www.usip.org/sites/default/files/pwks7.pdf>, accessed 13 April 2018
Constitutional Court of South Africa, Certification of the Amended Text of the
Constitution of the Republic of South Africa, 1996, <http://www.saflii.org/za/
cases/ZACC/1996/24.html>, accessed 13 April 2018
Ginsburg, T. Constitutional Design for Territorially Divided Societies, International IDEA
Constitution Brief, July 2018a; <WEBSITE URL to be added>, accessed 30 July
2018
—, Secession, International IDEA Constitution Brief, July 2018b, <WEBSITE URL to be
added>, accessed 30 July 2018
International Court of Justice, Case Concerning East Timor (Portugal v. Australia),
1995 ICJ Rep 90, 30 June 1995, <http://www.icj-cij.org/files/case-related/84/084-
19950630-JUD-01-00-EN.pdf>, accessed 13 April 2018
—, Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in
Respect of Kosovo, Advisory Opinion, 2010 ICJ 404, 22 July 2010, <http://www.
icj-cij.org/files/case-related/141/141-20100722-ADV-01-00-EN.pdf>, accessed
13 April 2018
International Labour Organization (ILO), Indigenous and Tribal Peoples Convention,
C169, 27 June 1989, C169, <http://www.ilo.org/dyn/normlex/
en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C169>, accessed 13
April 2018
Kymlicka, W., Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights (Oxford:
Clarendon Press, 1995), DOI:10.1093/0198290918.001.0001
Løkke Rasmussen, L., Speech to the Greenland Parliament at the ceremony of self-
government beginning in Greenland, 21 June 2009, <http://naalakkersuisut.
gl/~/media/Nanoq/Files/Attached%20Files/Engelske-tekster/Lars%20
Loekke%20Rasmussen.pdf>, accessed 7 July 2018
Nisga’a Lisims Government website, <http://www.nisgaanation.ca/>, accessed 13
April 2018
16Inter national IDE A ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ စာတမးတ၊ စကတငဘာလ ၂၀၁၈
Thürer, D. and Burri, T., ‘Self-Determination’, in Max Planck Encyclopedia of Public
International Law, 2008, <http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/
law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e873>, accessed 13 April 2018
United Nations Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD), General
Recommendation XXI on the right to self-determination, Forty-eighth session,
1996, <https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.
aspx?symbolno=INT%2fCERD%2fGEC%2f7493&Lang=en>, accessed 13 April
2016
United Nations General Assembly, ‘International Covenant on Civil and Political Rights’,
16 December 1966, United Nations, Treaty Series, vol. 999, p. 171, <https://
www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/CCPR.aspx> accessed 13 April
2018
—, ‘International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights’, 16 December
1966, United Nations, Treaty Series, vol. 993, p. 3, <https://www.ohchr.org/EN/
ProfessionalInterest/Pages/CESCR.aspx>, accessed 13 April 2018
—, Resolution 1541 (XV), ‘Principles which should guide Members in determining
whether or not an obligation exists to transmit the information called for under
Article 73 of the Charter’, 15 December 1960, <http://www.un.org/en/ga/search/
view_doc.asp?symbol=A/RES/1541(XV)>, accessed 13 April 2018
—, Resolution 2625, ‘Declaration on Principles of International Law concerning Friendly
Relations and Cooperation among States in accordance with the Charter of the
United Nations’, 24 October 1970, <http://www.un-documents.net/a25r2625.
htm>, accessed 13 April 2018
—, United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, 61/295, 2 October
2007, <https://undocs.org/A/RES/61/295>, accessed 13 April 2018
ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး
ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International IDEA) သည
ကမာၻတစလႊားတြင ေရရညတညတေသာ ဒမကေရစစနစ
ေပၚထြနးေရးက အေထာကအပေပးရန
ရညသနေဆာငရြကေနသည အစးရမားအၾကားခတဆက
ေဆာငရြကေနေသာ အဖြ႕အစညးတစချဖစပါသည။
MyConstitution စမကနးသည ျမနမာႏငငရ ဒမကေရစ
အသြငကးေျပာငးေရးႏင ေရရညတညတေသာ
ၿငမးခမးေရး၏ အဓကအစတအပငးတစရပအျဖစ
ျပညတြငးတြငေဖာေဆာငၿပး အသပညာျပညဝသည
ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ယဥေကးမႈတစရပ
ျဖစထြနးေပၚေပါကလာေရးက ဥးတညေဆာငရြကလက
ရပါသည။ ျမနမာႏငငရ အကးစးပြားပတသက
ဆကႏြယသမား၏ ေတာငးဆခကမားက အေျခခကာ
အေျခခဥပေဒေရးဆြေရး လပငနးမားတြင ပါဝငသမား
အတြက ကၽြမးကငပညာရငမ အၾကေပးဝနေဆာငမႈ
မားကလညး ေပးအပပါသည။ ဤအေျခခဥပေဒဆငရာ
အႏစခပစာတမးမားအတြအား အဆပါ ႀကးပမး
အားထတမႈ၏ အစတအပငးအျဖစ ထတေဝချခငး
ျဖစပါသည။
MyConstitution စမကနးသည ျမနမာႏငင၏
သမငးေၾကာငးႏင ႏႈငးယဥေလလာသည အေတြ႕အၾက
မားက အေျခခကာ ဆကစပမႈရေသာ ဖြ႕စညးပ
အေျခခဥပေဒဆငရာ ကစၥရပမားက ေလလာမႈမားႏင
ေဆြးေႏြးမႈမားလပေဆာငႏငရန အခြငအလမးမား
ကလညး ေဖာေဆာငေပးပါသည။
International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း
၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊
ရနကန၊ ျမနမာႏငင။
Email: [email protected]
Tel: +95 9 263 128104
Fax: + 95 1 5564 07
www.idea.int
ယခစာအပ ထတေ၀ေရးသားျခငးက
ေနာေ၀ႏငငျခားေရး၀နႀကးဌာနႏင လဇငဘတ အစးရတ႔မ
ေထာကပေပးပါသည။
