ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ ФИЛИАЛЫ АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҒЫЛЫМИ-ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ) ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ

ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ» АТТЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖИНАҒЫ

СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ РЕСПУБЛИКАНСКОЙ НАУЧНО-

ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО

ОБРАЗОВАНИЯ ЕСТЕСТВЕННО-НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ) ДИСЦИПЛИН»

CONFERENCE COLLECTED ARTICLES «EFFECTIVE WAYS OF

LEARNING IN THE FRAMEWORK OF UPDATING CONTENT OF SECONDARY EDUCATION IN SCIENCE – NATURAL

(HUMANITARIAN) DISCIPLINES»

Алматы 2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ ФИЛИАЛЫ АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҒЫЛЫМИ-ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ) ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ» АТТЫ

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖИНАҒЫ

СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ РЕСПУБЛИКАНСКОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ

«ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

ЕСТЕСТВЕННО-НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ) ДИСЦИПЛИН»

CONFERENCE COLLECTED ARTICLES «EFFECTIVE

WAYS OF LEARNING IN THE FRAMEWORK OF UPDATING CONTENT OF SECONDARY EDUCATION IN

SCIENCE – NATURAL (HUMANITARIAN) DISCIPLINES»

Алматы 2018

ӘОЖ 373 КБЖ 74.26 О – 72

Жалпы редакциясын басқарған Серік Мұхтарұлы Кеңесбаев., «Өрлеу» біліктілікті арттыру

ұлттық орталығы» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры, п.ғ.д. профессор

Шығаруға жауаптылар: Абдиқади Пірмағанбетұлы Мустафаев - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен инновациялық технологиялар» кафедрасының меңгерушісі, ф.м.ғ.к., доцент.

Каракушекова Фатима Наубатовна, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, жаратылыстану ғылымдарының магистрі. Құрастырушылар: Самал Абилжанатовна Касенова - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, PhD доктор. Гаухар Cарсенбаевна Джарылгамысова - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, қолданбалы математика магистрі.

«Орта білім мазмұнын жаңарту аясында ғылыми-жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерін оқытудың тиімді жолдары» атты Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция жұмысы материалдарының жинағы. – Алматы, 2018 ж. – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде.

Сборник материалов работы Республиканской научно-практической конференции

«Эффективные пути обучения в рамках обновления содержания среднего образования естественно-научных (гуманитарных) дисциплин» - Алматы, 2018 г. – на казахском, русском и английском языках.

«Орта білім мазмұнын жаңарту аясында ғылыми-жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерін

оқытудың тиімді жолдары» атты Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция жұмысы материалдарының жинағына Қазақстан білім беру жүйесі қызмет- керлерінің мақалалары, баяндамалары енгізілген. Жинақ білім беру қызметкерлеріне, педагогтарға, ПҚ БАИ қызметкерлеріне ұсынылып отыр.

В настоящем сборнике предоставлены материалы работ Республиканской научно-практической конференции на тему: «Эффективные пути обучения в рамках обновления содержания среднего образования естественно-научных (гуманитарных) дисциплин». Сборник представляет интерес для работников ИПК ПР, научных сотрудников, педагогических работников системы образования. ISBN 978 – 601 – 276 – 577 - 9

©«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты, 2018

I СЕКЦИЯ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҒЫЛЫМИ-ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ) ПӘНДЕРІН

ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ»

«ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

ЕСТЕСТВЕННО-НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ) ДИСЦИПЛИН»

ҚОҒАМДЫҚ-ГУМАНИТАРЛЫҚ ПӘНДЕР

3

ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚ ОҚЫТУШЫНЫҢ КӘСІБИ САПАСЫ РЕТІНДЕ

М.Абсатова,

П.ғ.д., профессор Н.Калкаева,

З.ғ.к., А.Сабаз

магистрант Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті E-mail: absatovamar@mail.ru

Аңдатпа

Мақалада толеранттылық мәселесі қарастырылады. Толеранттылық бүгінгі заманғы оқытушының негізгі сапасы ретінде анықталып, оның кәсіби іс-әрекетінде көрініс табады. Авторларың пікірінше, толеранттылық тұлғаның ізгілікке бағытталған және айналасындағыларға құнды қарым-қатынасымен анықталатын қасиеті.

Жоғары кәсіби білім беру жүйесінің жағдайы заманауи кәсіпқойлылық

толеранттылығы сұрағына назар аудартады. ЖОО-ға түсетін студент тұлға ретінде дами түседі. Бұл жерде болашақ кәсіпқой тұлғасының әрі қарай дамуына тікелей ықпал ететін оқытушысы маңызды рөл алады. Студентті оқыту кезінде оқытушы өзінің көзқарастары мен нанымдарынан ерекшеленетін басқа адамдардың нанымдары мен көзқарастарын қабылдау қабілетін дамытуға, басқа адамның өз ойын білдіру құқығын мойындауға ықпал етеді. Бұған белсенді оқыту әдістерін, соның ішінде, интерактивті оқыту әдістерін пайдалану ықпал етеді. Алайда, қазіргі кезде, студенттің білім саласындағы табыстарын бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесі енгізіліп жатқанда, студентпен жеке жұмысқа бағдарланудың күшеюі жағдайында біз тікелей қарама-қайшы нәтижелер аламыз. Оқытушыда оқу материалын тереңірек оқып зерттеу және оқу жағынан өзара қарым-қатынас жасау жағдайында толеранттылықты дамытуға ықпал ету үшін, мысалы, оқу пікірталасын ұйымдастыруға уақыт қалмайды.

Педагог тұлғасының сапасы ретінде оқу іс-әрекет үрдісіндегі толеранттылық тұрғысынан болашақ маманның кәсіби қызметінің екі түрінің өзара әрекетінде көрінеді: оқытушылық және тәрбиелеушілік. Сол және басқа да іс-әрекеттер өзара іс-әрекеттің мазмұны бойынша әрнәрселерді ұйымдастыруға және жүзеге асыруға білім алушылардың қабілетін қалыптастыру. Қоғам дамуының заманауи қалпы педагогтарға интегративті оқу іс-әрекет үрдісіндегі толеранттылықты қалыптастыруды қарастыратын жаңа талаптарды ұсынуда. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдай отырып «толеранттылық» түсінігінің бірегей анықтамасы жоқ екенін ескеруіміз керек. Толеранттылық – көптүрлі дүниеде адамның өмір сүруіне және кешенді әрекет етуге дайындығы және қабілеті болып табылады. Оның дамуы отандық білім беру үшін стратегиялық мәнді мақсатқа айналады және сондықтан бұл мәселе соңғы жылдары психологияда да және педагогикада да өте танымалдылыққа айналды. Сонымен, жоғарыда қарастырылған анықтама, түсіндермелерге сүйене отырып, толеранттылық ұғымына өз анықтамамызды беруді жөн санадық: толеранттылық - ол тұлғаның ізгілікке бағытталған және айналасындағыларға құнды қарым-қатынасымен анықталатын қасиеті.

Оқытушының өзі де кейде оқытудың белсенді әдістерін пайдалануға дайын болмайды, бұл оның кәсіпқой ретінде кәсіби сипаттамаларымен байланысты. Мәселені қарастырудың бұл аспекті бізді педагогтың, психология мен педагогикадағы оқытушының кәсіби маңызды қасиеттерін зерттеуге қайта оралтады. Кейбір зерттеулерде кәсіпқой

4

mailto:absatovamar@mail.ru

тұлғасын құрылымдайтын жетекші қасиетіне немесе қабілетіне акцент жасалады. Мысалы, Н. В. Кузьмина – Гаршина педагогикалық қабілеттер мен кәсіби құзыреттілік туралы айтады [3]. А. И. Щербаков педагогтың кәсіпқойлылығын «ғылыми білімдерін, қабілеттерін және дағдыларын, әдіснамалық өнері мен жеке қасиеттерін ... синтездеуде» көреді [9, 30-б.]. Л. М. Митина және басқалары педагогтың тұлғалық қасиеттері оның кәсіпқойлылығы мен педагогикалық қызмет сапасын анықтайды деп тұжырымдайды [6].

Оқытушылық қызметте өзара әрекет толеранттылықпен тікелей байланысты. Толеранттылық мынадай типті өзара әрекеттер диалог, серіктестік, қамқорлық; интолеранттылық – басу, конфронтация, жанжалдарға сәйкес болады. Оқыту үдерісінде диалогтік қарым-қатынас толеранттылықты жүйелілік қасиеті, студенттердің мотивациялық танымдық әрекетінің ортасына ықпал ету, өзін-өзі жүзеге асыру үдерісін белсендіру ретінде өзекті етеді. Диалогтік білім берудің ерекшелігі әрбір студентке қайталанбас индивид ретінде қарым –қатынас жасау. Яғни оқытушы сұхбаттасушы ретінде көрінеді.Осы бірлескен әрекет оқытушының рухани-тұлғалық әлеуетіне тәуелді болады. Сондықтан, диалог идеясы оқыту үдерісінде студенттердің субъектілік көзқарасын қамтамасыз етеді, қарым-қатынастың дағдыларын өзекті және басқа адамға, айналасындағылармен арақатынаста толеранттылық көрсетуді, рефлексия мен сыни тұрғыдан ойлауды дамытады. Оқытушының диалогтік өзара әрекеті және диалогтік құзырлығын біз, қарым-қатынаста және мінез-құлықта кәсіби әрекетте диалогтің ізгіліктік мүмкіндіктерін жүзеге асыру деп түсінміз. Яғни, оқытушының диалогтік өзара әрекеті және диалогтік құзырлығында мүмкін болатын қиындықтарды болжайды, талдау жасайды, олардың алдын алады. Серіктестік әрбірінің мүмкіндік негізінде өзара әрекет мақсатын, күші мен құралдарын бөлуді бірге анықтауды қарастырады. Мінез-құлықта төмендегідей бейнеде: байланыстық, кең пейілділік, дүрделеңнің жоқ болуы, әрекеттің тездігі, ілтипаттылық, шыдамдылық, сенушілік, әлеуметтік белсенділік ретінде көрінеді. Қамқор болу толеранттылық түсінігіне қатысты өзара әрекеттің бір түрі болып табылады. Қамқор болу қамқорлықты білдіреді, бұл қомқорлық субъект пен объектінің шынайы нормасы бола тұрып қомқорлыққа алынушының намысына тимейді. Өзара әрекеттің аталған типі екі жақтың да бір-бірін қабылдаса және бір-біріне шыдамдылық көрсеткенде ғана мүмкін болады. Толеранттылық қарым-қатынастың аталған деңгейі төмендегідей белгілермен: эмоциялық тұрақтылық, жоғары деңгейлі эмпатия, әлеуметтік белсенділік, көмекке келе ала білуімен сипатталады. Осыдан, интегративті оқу іс-әрекет үрдісіндегі толеранттылықтың көрсеткіштері серіктестікке мотивация, диалог,қабылау механизмінің дамығандығы, шыдамдылық механизмінің дамығандығы ассертивті мінез-құлық ретінде әрекет етеді деп болжауға болады.Толеранттылық дағдысы білімді адамның кез-келген білімді жақсы игеруіне, сабақ пен кез-келген қарым-қатынасқа ұстамды,түзу қатысуға мүмкіндік беретін сипаттамасы. Толеранттылықтың бастапқы қалыптасуына мүмкіндік беретін бірден-бір институт білім беру үрдісінің барлық субъектілері арасындағы диалог, серіктестік, құрмет тұтастай қолданылатын білім беру болып табылады.

Жалпы, зерттеушілер екі негізгі ережені тұжырымдайды: біріншіде, кәсіби даму және кәсіпқойлылыққа жылжу үдерісі адамның барлық өміріне созылады; екіншіден, адамның кәсіби дамуы, сонымен қатар, осы үдерістің жекелеген кезеңдері тұлғаның дамуымен байланысты.

Біз үшін осы бағыттағы заманауи зерттеулер ерекше қызығушылық тудырады, соның ішінде: А. А. Деркачтың, А. К. Маркованың, М. И. Плугинаның және кәсіпте, кәсіби қызметте тұлғаны дамытудың акмеологиялық негіздері қарастырылатын басқа да ғалымдардың зерттеулері [2; 7 және т.б.]. Акмеологияда кәсіпқойлылықты дамытудың тұлғалық және қызметтік аспектілерінің өзара байланысы адамның тұлғаның кемелденуіне негізделген кәсіби шеберліліктің шыңына немесе шыңдарына саналы түрде жылжу контексінде қарастырылады.

5

Біздің ойымызша, толеранттылық – тұлғаның кемелденумен, акмеге жылжуына байланысты дамитын оқытушысының кәсіби қасиеті. Көптеген авторлар педагогтың кәсіби даму мәселесін зерттей отырып, толеранттылықты маңызды фактор ретінде жазады. Кәсібінде тұлғалық және қызметтік аспектіде толеранттылыққа ие емес педагогтың толерантты адамды тәрбиелеп шығара алмайтындығымен келіспеу мүмкін емес. Ғылыми және тәжірибелік кәсіби білімнің бар байлығын білім алушыға – бакалавр студентіне, магистрантқа және т.б. толеранттылық кезінде ғана беруге болады.

Сондықтан оқытушысының маңызды кәсіби қасиеттері туралы сұрақ және онымен байланысты оның кәсіпқойлылығы спецификасын, заманауи ғылыми әдебиетте даму заңдылықтарын анықтау мәселесі өзекті болып отыр.

Оқытушысының кәсіби сипаттамалараын анықтаумен В. М. Антипова, А.В. Барабанщиков, З. В. Есарева, М. Г. Рогов және т.б. айналысты. Авторлар кәсіби қызметті тиімді жүзеге асыру үшін оқытушыға қандай қасиеттердің қажет екендігі туралы әр түрлі деректер алды. В.Н. Тарасюк оқытушысы үшін өзін-өзі ұйымдастыруға (сабақтарды жоспарлаудан бастап ғылыми-зерттеу жұмысына дейін), студенттер ұжымына, сонымен қатар, қазіргі кезде дәріс оқуда қажет болатын жаңа ақпараттық материалды өңдеуге бағытталған ұйымдастырушылық қасиеттер маңызды болып табылады деп көрсетті [8].

Л.А. Данилевская осы мәселемен айналыса отырып, студенттер көзқарасы тұрғысынан оқытушысының кәсіби тұрғыдан маңызды қасиеттерінің тізімін ұсынды. Ол табысты кәсіби қызмет үшін маңыздылығы жағынан келесідей тәртіпте қасиеттерді қарастырды: өзіне деген талапшылдық, студентті құрметтеу, өзінің пәнін білу, әділдік, принципшілдік [1]. Осы қасиеттер тек кәсіби тұрғыдан құзыретті ғана емес, сондай-ақ, адамгершілігі жоғары болуы тиіс мінсіз оқытушысын көрсетеді.

Г.У. Матушанский, М.Г. Рогов, Ю.В. Цвенгер « Оқытушысының профессиографиялық моделімен» өзара байланысты біліктілікті арттыру курстары тыңдаушыларының тұлғасын дамыту бағдарламасын жасау мақсатында оқытушысының кәсіби маңызды қасиеттерін сарапшылық жолмен бөліп көрсетті [5, 35-б.]. Нәтижесінде авторлар қасиеттердің төрт тобын бөліп көрсетті: кәсіби маңызды қабілеттер (педагогикалық жобалау, ұйымдастырушылық және т.б.); кәсіби-педагогикалық бағыттағы қасиеттер (педагогикалық бейімділігі, кәсіби-педагогикалық құзыреттілік және т.б.); тұлғаның адамгершілік қасиеттері (адамгершілік, инабаттылық және т.б.); жеке психологиялық ерекшеліктер (сүйкімділік, шыдамдылық, әзілді түсіне білу және т.б.) [5]. Көптеген зерттеулердің айқын өнімділігі мен маңыздылығы жағдайында кәсіпқойлылықты түсіну, құзыреттілік түрлері, қызмет құрылымы және жалпы оқытушысының кәсіби маңызды қасиеттері спецификасының арасында айқын қарама-қайшылық бар, себебі, тек педагогикалық қызметтің құрылымы ғана ұсынылады, бірақ, оқытушысының ғылыми-зерттеу қызметінің табыстылығын қамтамасыз ететін кәсіби қабілеттер аталады (диагностикалық әдістемелерді қолдану, психологиялық және педагогикалық ғылым жетістіктерін пайдалана отырып, әріптестер қызметіне талдау жасай білу қабілеті және т.б.).

Оқытушының көрсетілетін кәсіби маңызды қасиеттерінің моральді-этикалық және коммуникативтік бағыттылығы Л. А. Данилевскаяның, В. М. Рогинскийдің, А. К. Маркованың және т.б. еңбектерінде қарастырылады. Кәсіби маңызды қасиеттер кәсіпқойлылықтың орталық буыны болып табылатын оқытушы тұлғасының барлық жақтарының өзара байланысы біз үшін оқытушысының кәсіби қызметі тиімділігінің қажетті шарты болып табылады.

Осылайша, психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі оқытушысының кәсіби маңызды қасиеттерін анықтап, зерттеу нәтижелерінің елеулі айырмашылықтарын көрсете отырып, біз оқытушысының кәсіби маңызды қасиеттерінің спецификасы айқын қарастырылмағандығын анықтадық. Сондықтан, ғылыми әдебиетке жүргізілген талдаудың, сондай-ақ, оқытушылар мен студенттерден сұраудың негізінде жоғарғы мектеп оқытушысы кәсібінде қажетті қасиеттерді анықтауға тырыстық. Кәсіби маңызды

6

қасиеттердің төрт тобын бөліп көрсетудің негізі болып жоғарғы мектеп оқытушысының кәсіпқойлылығын өзіне, басқа адамдарға, жалпы өмір тіршілігіне құндылықты-рефлексивті қарым-қатынас көмегімен үнемі тұлғалық-кәсіби өзін-өзі дамытуды жүзеге асыра отырып, кәсіби қызметін тиімді орындау қабілетінде көрінетін субъективті қасиет ретінде түсіну болып табылады.

Қасиеттердің моральді-этикалық, коммуникативті, жалпы педагогикалық және арнайы тобын бөліп көрсете отырып, біз зерттеу барысында моральді-этикалық қасиеттердің басқа қасиеттер топтары үшін тұлғалық негіз болып табылатындығы, оқытушысының кәсіби жарамдылығын, оның зиялылығы мен қоршаған орта адамдарымен өзара қарым-қатынас жасауға позитивті жүріс-тұрысын анықтайдығы, оқытушының қоғам алдындағы имиджін анықтайтындығы туралы қорытындыға келдік.

Сонымен қатар, оқытушының кәсіби маңызды қасиеттері жоғарғы мектеп кәсіпқойы тұлғасының түзеді және бір-бірімен өзара байланысты біртұтастылықта болады, олар бірге дамиды, яғни, олардың дамуы жүзеге асырылатын кәсіби қасиеттердің бір-бірімен осындай өнімді өзара байланысы орын алады. Осы үдерістің негізінде ЖОО оқытушысының тұлғасының кәсіпқойлылығы мен қызметін дамытудың рефлексиялық, мотивациялық және басқа да психологиялық механизмдері жатыр.

Сонымен, егер заманауи оқытушысы өзінің сипаттамалары бойынша оның кәсіби маңызды қасиеттерінің моральді-этикалық, коммуникативтік, жалпы педагогикалық және арнайы тобына жататын кәсіби қасиет ретінде толеранттылыққа ие болмаса, оның білім беру үдерісінде өнімді өзара қарым-қатынас жасауды елестету қиын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Данилев, Л. А. Жоғарғы оқу орнының оқытушысының болашақ мұғалімдердің тәрбиесіне ықпалы / Л. А. Данилевская // Жоғарғы мектептің мұғалімінің кәсіби шеберлігі, мақаласы ред. А. В. Барабанщиков.- М.: Б 1980. - С.59-62.

2. Деркач, А. А., Селезнева, Е. В. «Жеке тұлғаның акмеологиялық мәдениеті: мазмұны, үлгілері, дамуы» Воронеж МОДЭК, 2006. – 496 б.

3. Кузьмина – Гаршина, Н. В. «Екі ғалымның биомедициналық және поэтикалық шығармашылығын акмеологиялық зерттеуі» ШГПУ, 2007. – 141 б. 116

4. Марков, А. К. «Педагогтың кәсібилігін психологиялық критерийлер мен деңгейлері» / Педагогика. – 1995. – №6. – б.55 -63.

5. Матушанский, Г. У., Жоғарғы оқу орындарының оқытушыларын ақпараттық-технологиялық оқыту олардың кәсіби маңызды қасиеттерін дамыту құралы ретінде. – 2001. – № 3. – С.35-42.

6. Плугин, М. И. Зерттеудің негіздері және жоғары оқу орнының оқытушысының имиджін қалыптастыру.– Ставрополь: ГОУВПО СевКавГТУ, 2007. – 199б.

7. Ачасова Л.Ю Заманауи оқытушылардың жұмысындағы толеранттылық. Педагогическое образование и наука, № 11, 2009, C. 23-28

8. Коржуев А.В., Кудзиева Н.Ю., Попков В.А. Университет мұғалімінің педагогикалық мәдениет тұрғысынан толеранттылығы. /Педагогика.-2003.-№5.-б.44-49.

7

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА МҰҒАЛІМДЕРДІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ

Т.К.Ауелгазина

Саяси ғылымдарының докторы, доцент, Педагогикалық білімнің халықаралық

Ғылым Академиясының академигі, «ӨРЛЕУ» «БАҰО» АҚ филиалы

«Алматы облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты» директорының

ғылыми-әдістемелік жұмыстар жөніндегі орынбасары

З.Қ.Әуелғазина Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы,

Қаражота ауылының Б.Момышұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебінің

қазақ тілімен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Еліміздің жан-жақты дамуы болашақ ұрпақтың білім деңгейіне, сондай-ақ, олардың бәсекеге қабілетті маман болуына байланысты екендігі белгілі жайт. Осы орайда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды бойына сіңірген, функционалдық сауатты, кез келген өмірлік жағдайда бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыруда елімізде жүргізіліп жатқан білім реформаларының маңызы ерекше. Аталған саладағы реформалардың әлеуметтік астары білім беру үдерісіндегі өркениетті бағыттарды қалыптастырудың шарттарын, білім беру ісінің әдістері мен жолдарын жетілдіруді, жаңа идеяларды жүзеге асыруды, ұстаздың кәсіби біліктілігін үнемі арттыруды көздейді. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында басты мақсат етіп қойылғандай: «экономиканың орнықты дамуы үшін білім берудің және ғылымның бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адами капиталды дамытудың» мәні зор. Сондықтан бүгінгі күні қолданысқа енгізіліп отырған жаңартылған оқу бағдарламасының басымдықтарын жүзеге асыруда ұстаздарға жүктелетін жұмыс пен міндеттің ауқымы айрықша.

Қазіргі мұғалім оқушылардың білім алу үдерісін ұйымдастырушы ғана емес, олардың танымдық-практикалық әрекеттерін, өзара қатынасын реттеуші әрі олардың өмірлік кеңістікте кез-келген жағдайға бейімделуіне қажет негіздерді қалауы тиіс.Мұндай жаңа міндеттерді мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі мен біліктілігінің өсуінсіз шешу мүмкін емес. Қоғам - білімді де білікті, жаңаша ойлайтын, өзгермелі өмірге икемделіп қана қоймай, оны жағымды жаққа өзгертуге белсенді қатысатын ұстаздарға мұқтаж. Жаңартылған білім беру бағдарламаның мақсаты:бастауыш және орта сынып пәндері бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру болып табылады.

Жаңа оқу бағдарламаларының ерекшелігі – оның ХХІ ғасыр дағдыларын дамытуға бағытталғандығында: ақпаратты іздеу, талдау және интерпретациялау дағдыларын дамыту; адам, табиғат және қоғам туралы оқушылардың бастапқы білім қорларын қалыптастыру (әлемнің біртұтас бейнесі); рухани-адамгершілік құндылықтарын дамыту; оқудың функционалдық дағдыларын негіздеу: санау, оқу, жазу, өз ойын нақты әрі дәл жеткізе білу, себеп-салдарлы байланыстар орнату.

Аталған бағдарлама оқу материалдарын оқушының жас ерекшелігін ескере отырып, критериалдыбағалауғанегізделгенжеңілден күрделіге, оған бұрыннан түсінікті жайттан жаң ақпаратқа жетелейтін принципке сай жасалған. Ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды бойына сіңірген, кез келген өмірлік жағдайда функционалдық

8

сауаттылығы мен бәсекеге қабілеттілігін көрсете білетін тұлғаның үйлесімді қалыптасуына және зияткерлік дамуына қолайлы білім беру ортасын тудыру – жаңартылған білім мазмұнын енгізудің нәтижесі болып табылады.

Бұл бағдарламалардың барлығы «жаңа білім мазмұны» деп аталатын бір арнаға тоғысады. Оның алтын өзегі - оқушының алған білімін өмірінде қажетке асыра біліп, жаһандану жағдайында өз тіршілігін өзі ұйымдастыра алатын тұлға етіп қалыптастыру. Сол үшін де бұл бағдарламалардың негізі оқушылардың бойында өмір бойы білім алу дағдыларын қалыптастыру мақсатында«Өмірмен етене байланыс» моделіне көшуге негізделген.

Нәтижеге бағытталған білімді пәндік құзыреттілік тұрғысынан зерделесек, біз адамға тыңдау, түсіну, ойлау,пайымдау, тұжырымдау, пікірлесу сияқты тілдік коммуникативтік біліктіліктерді оқушының өмірлік қажеттілігіне айналдыруы үшін әдебиет пәнінің маңызы зор екеніне көз жеткіземіз. Әдеби білім алған оқушы әдебиетті пән ретінде ғана біліп қоймайды, сол пәндік білім негізінде болмысты танып біледі, одан ақпараттық мағлұматтар алады, эмоциялық құндылық болып табылатын адами қасиеттерді бойына сіңіре отырып, мәдениетті, салауатты қарым-қатынасқа түседі, әдебиеттің жетекші қызметінің жүзеге асырылуына жол ашады. Бұл ретте көркем шығарманы дүниетанымдық, әлеуметтік, тәрбиелік бірлікте қарастырудың мәні артады, әдебиетті ұлттық құндылық ретінде оқыту қажеттілігі туындайды.

Сөз өнерінің негізінде оқушының дербес шығармалық қабілетін, ұшқыр, шешен сөйлеу шеберлігін дамыту үшін әдеби білім мазмұны көркемдік сипатқа құрылып, оқушы біліктілігін арттыруға негіз болады, сол себепті нәтижеге бағытталған білім моделі бойынша әр пәннен берілетін білім мазмұны мектептің барлық сатыларында нақты көрініс тауып, оқушылардың білімдік құзыреттілікті меңгеруін қадағалайды. Құзыреттілік ұғымы – оқушының белгілі бір кешенді іс-әрекетті орындай алу қабілетін жетілдіруге бағыттала отырып, оқыту жүйесіне қызмет етеді.Осы орайдақазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында бала бойында жалпы білім дағдысы мен білігін қалыптастыру үшін оның біліктілігін, дағдысын тұрақтандырып, белгілі арнаға түсірмейінше, нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.Оқушы белгілі мәліметті қабылдаушы ғана емес, сонымен бірге терең ой иесі болып табылады. Оның дербес ойланып, дәлелдер келтіруі үшін мұғалімнің сабақ барысында түрлі әдістерді қолданып, қолайлы жағдай жасауы маңызды.Бүгінгі таңда озат педагог-ғалымдар, тәжірибелі мұғалімдер ойлап тапқан сабақты түрлендіре өткізудің неше түрлі жаңа тәсілдері жеткілікті.Айталық, «Атаулар көмегімен болжау жасау», «Елеспен жетелеу», стратегиялары оқушының шығармашылық қабілетін ұштауға өте тиімді. «Ой қозғау», «Болжау» әдістерін оқушының ой ұшқырлығын бақылауда, стандартты емес шешім жасауда тиімді пайдалану жөн.

Білім беру жүйесін жаңғырту мен педагог кадрлардың кәсіби құзыреттілігін арттыру ғылым мен білімнің озық технологиялары мен инновациялық әдіс-тәсілдерді ескере отырып, қызмет көрсету кешенді жұмыстар жүйесін атқаруды талап ететіні белгілі. Себебі, нақ осы сапалы даярлығы бар оқытушылардың іргелі білімді кеңінен меңгерген, белсенді, бәсекеге қабілетті жас ұрпақты даярлаудың кепілі екендігі айқын. Осылайша, бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында оқу-тәрбие үдерісін бүгінгі күн талабына сай жаңаша ұйымдастыру жолында ұстаздар қауымының білім берудің философиялық, педагогикалық-психологиялық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін терең зерттеуінің, заманауи талаптарға сай білім беру технологиялары мен әдістерін кең түрде қолдануының маңызы зор.

9

ИННОВАЦИЯ В ДИСЦИПЛИНЕ РО (НА МАТЕРИАЛЕ ЗАРУБЕЖНОЙ

ПРАКТИКИ)

Мустафаева А.А., Кокеева Д.М. Доцент, PhD;Доцент, к.филос.н.

КазНУ имени аль-Фараби

Аннотация

Прогресс в том или ином государстве в политическом, экономическом и социальном аспектах ведет к прогрессу и в образовании, в частности в религиозном образовании (далее – РО), которое как дисциплина стала неотъемлемой частью общеобразовательной программы во многих странах. Адаптация контента дисциплины под нужды и требования не только государства, но и учащихся стало необходимостью. В результате дисциплина РО в зарубежной практике переходит на новый формат – использование инноваций в процессе обучения для того чтобы увеличить интерес учащихся к дисциплине и сделать ее контент более эффективным и продуктивным.

Политическое, экономическое и социальное развитие государства диктует и

требует от сферы образования новшеств, нововведений и реформ. Образовательная программа дисциплины или специальности в целом отличается от той, которая была еще в конце ХХ века. Религиозное образование стало обязательным предметом во многих странах, в некоторых акцент делается на одну религию, в других – на религии учащихся в аудитории, а в-третьих – функционирует светский подход к изучению религий. РО, как и другие дисциплины образовательной программы среднего или высшего образования, развивается и требует уже нового подхода.

Перед дисциплиной РО (или религиоведение в вузе) стоит ряд задач: адаптировать содержание предмета к современным условиям и нуждам; сохранить религиозную идентичность и др. Сохранность идентичности и использование современных технологий, два компонента, которые на первый взгляд кажутся противоположными и несовместимыми в рамках одной дисциплины, существуют и в других дисциплинах, связанных с национальным языком, литературой, культурой. Однако как показывает практика, двуединая задача наиболее отчетливо проявляется в религиозном образовании, где крайне необходимы такие качества преподавателя, как профессионализм, так и компетентность. Сейчас говоря об инновационной системе, в частности инновационной системе (далее ИС) в РО, мы акцентируем внимание на использовании цифровых технологий и определяем уровень внедрения ИС согласно уровню использования технологий в аудитории. Цифровые технологии, также известные как Digital технологии (от англ. Digitaltechnologies), оказывая сильнейшее воздействие на экономическую и социальную жизнь общества, постепенно стали менять наш образ жизни в целом. Инновационная способность той или иной страны определяется уровнем цифровой возможности ее населения.

Хотя термин «инновация» как «введение элементов культуры из одного народа в другой или из одной страны в другую» впервые появился лишь в ХХ веке, как процесс он был известен ранее. В образовании под инновациями мы понимаем «внесение нового, изменение, совершенствование, улучшение существующего» [1], что характерно и религиозному образованию. Для отечественного религиозного образования инновационные процессы не являются незнакомыми, так как на рубеже XIX и начале XX веков на территории современного Казахстана произошли крупные реформы в области просвещения, в частности и в области религиозного просвещения. Джадидизм (от арабского «جدید» новый), одни исследователи называют его исламским феноменом, вторые

10

– религиозным реформаторским течением, а третьи – обновлением образования, а другие – его реформой мусульманского образования или инновацией в мусульманском образовании. Борьба джадидистов заключалась в реформе школ, введении светских дисциплин в религиозное образование, развитии национальной культуры: языка и литературы, равноправии мужчин и женщин и т.д. Поэтому инновационная система в РО это не только введение современных технологий, но и других компонентов, необходимых для повышения эффективности и продуктивности религиозного образования. Наиболее развернутое определение «ИС в РО» дает Г.Ю. Хабибуллина: «Инновационные процессы в конфессиональном образовании мы понимаем как систему разработки, апробаций, распространения и внедрения в организацию образовательного процесса религиозного учебного заведения современных технологий, моделей, приемов, которые позволят повысить эффективность и качество, будут способствовать развитию религиозного образования» [2].

Инновационная система образования, в частности религиозного образования, отличается от традиционной. Саудовский исследователь рассматривает образование в традиционной форме, когда место учителя находится между создателями образовательной политики (educationpolicymakers) и самим обучением (studies). Традиционное образование превращает учителя во вкладчика, а обучающихся – в депозит [3, 14]. В традиционной школе, согласно Деуей (Dewey) «Центр гравитации находится за школьником. Он (центр) может быть в учителе, учебнике и где-нибудь» [4, 23]. Ферер (Ferire), еще в 70-х годах описывая роль и место учителя в школе, относит его к рассказчику, который ожидает от учащихся механического «пересказа» рассказанного им текста. По его мнению, хуже всего является превращение учащегося в некий контейнер, который заполняется знаниями учителя [5, 72]. Подобное образование он относит к «Pedagogyoftheoppressed» - «угнетенному, униженному образованию», что объясняет рядом последствий для учащихся:

1. Учитель обучает, учащиеся обучаются; 2. Учитель знает все, а обучающиеся – ничего; 3. Учитель говорит, а обучающиеся внимательно слушают; 4. Учитель выбирает и внушает свою точку зрения, а обучающиеся соглашаются; 5. Учитель выбирает содержание программы, а обучающиеся адаптируются под

него; 6. Учитель скорее субъект обучения, а обучающиеся – объект [5, 73]. В отличие от

традиционного подхода, инновационный подход стремится развивать обучающихся думать за пределами так называемой коробки – контейнера [5, 292]. Онсонго (Onsongo, 2002) выделяет следующие недостатки традиционного подхода РО, во-первых, обучающие (учителя) по предмету РО не уделяют достаточного внимания разнообразию тем, что развивает дискуссию; во-вторых, в образовательном процессы доминантами выступают учитель, предмет и Библия, так называемая триада «teacher-centered – subject-centered – Bible-centered» и в-третьих, минимальное присутствие обучающегося, вернее его пассивное участие [см. подробнее 3, 18]. Касательно инновационного подхода в обучении Дикельман и Шекел (Diekelmann&Schechel) подчеркивают его отличительную сторону, заключающуюся в налаживании контактов между учителем и обучающимися, в центре внимания не только студенты (students-centered), но и опыт в знаниях (learningexperiences) каждого участника данного процесса [7, 20].

Кон (Kohn, 2008) также отмечает о некоторых характеристиках традиционного образования, к примеру, выставление оценок и проведение тестирования является единственным способом для оценки обучающихся. К другой особенности исследователь относит роль учителя как командующего, контролирующего весь класс, а роль учащихся – послушным слушателям и пассивным обучающимся. В сравнении с инновационным подходом, где поднимаются вопросы и рассматриваются пути решения проблем по теме [8, 35], традиционный подход с настоящее время имеет узкое направление.

11

Бедайви (Bedaiwi, 1998) отмечает в традиционном подходе неизменяемый контент религиозного образования в Саудовской Аравии, так обучающиеся не вступают в какие-либо дискуссии [9, 17]. По мнению диссертанта, неизменяемость содержания не только формирует пассивных слушателей, но и отдаляет религиозное образование от инновационного подхода, а приближает к традиционному – чтению лекций лектором и запоминание учащимися [3, 18]. Онсонго (Onsongo, 2002) в свеем исследовании «The life approach method in teaching Christian Religious education in Secondary Schools» (Жизненно-подходный метод в обучении христианскому РО в средней школе) изучая традиционный подход в Кении, назвал его «миссионерским подходом» (A Missionary Approach). Программа нацелена на конвертацию религии обучающихся в христианство. Исследователь считает, данная программа не рассматривает нужды и интересы обучающихся, а скорее стремится создать вакуум по прошлой религии – вычеркнуть старое вероисповедание и превратить его (вероисповедание) в новое – христианскую религию [10]. Вусноу (Wuthnow, 2005) также против традиционного подхода в религиозном образовании, ссылаясь на односторонний подход – отсутствие возможности рассмотреть и другие религии, что из предыдущих примеров можно отметить в Кении – христианское РО и Саудовской Аравии – мусульманское РО [3, 17].

Авторы «GreekREinnovative: TheGreekReligiousEducation: FromReligionTraditiontoReligionInnovation» отмечают то, что инновация стала неотъемлемой частью религиозной традиции, а религия, поскольку тесно связана с культурой, она (религия) должна меняться. Инновация – это изменение, но любое изменение не может быть инновацией. [14, 321-322].

В целом отношение к инновации позитивное во всех областях, однако религия и инновация рассматриваются отдаленными друг от друга, как противоположные два понятия, а в некоторых странах – даже как негативные, к примеру, в США, по мнению некоторых исследователей отношения скорее описываются негативными [15].

Список литературы:

1. Лазарев В.С., Мартиросян Б.П. Введение в педагогическую инноватику. — М.: Российская академия образования, 2004. — С. 274

2. http://www.idmedina.ru/books/islamic/?2586 3. Bander Muhammad Almatari. To What Extent Do High School Islamic Education

Teachers in Saudi Arabia Implement Innovative Approaches in Their Teaching? Submitted to the graduate degree program in Curriculum and Instruction and the Graduate Faculty of the University of Kansas in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, 2012

4. Dewey, J. The School and Society. New York: University of Chicago Press, 1915. 5. Freire, P. Pedagogy of the Oppressed. New York: Continuum, 1970 6. Story, L; Butts, J. Compelling Teaching with the Four Cs: Caring, Comedy, Creativity,

and Challenging. Journal of Nursing Education , 291-294. - 2010 7. Diekelmann, N; Scheckel, M. leaving the Safe Harbor of Competency-based and

Outcomes Education: Re-thinking Practice Education. Journal of Nursing Education, 385-388, 2004

8. Gardner, H. Creating Minds. New York: Basic Books, 1993 9. Bedaiwi, T. Study of Selected Aspects of the Religious Education Curriculum and its

Implementation in Saudi Arabia Secondary Schools . Keele University, 1998. 10. Onsongo, J. The Life Approach Method in Teaching Christian Religious Education in

Secondary Schools. The Eastern Africa Journal of Humanities & Sciences, Vol 1. No 1., 2002 11. Hashim, R. Rethinking Islamic Education in Facing the Challenges of the Twenty-

First Century. The American Journal of Islamic Social Science, 133-147, 2005. 12. Engebretson, K. Writing Church-Sponsored religious education textbooks. British

Journal of Religious Education, 25 (1) 33-45, 2002 12

http://www.idmedina.ru/books/islamic/?2586

13. McCreery, E; Palmer, S and Voiels, V. Teaching Religious Education: Primary and Early Years. Exeter, UK: Learning Matters, 2007.

14. Karamouzis Polikarpos. The Greek Religious Education: From Religion Tradition to Religion Innovation. Journal of Education and Training, Vol 1. No 2. PP. 321-332, 2014.

15. Bénabou, Roland, Davide Ticchi and Andrea Vindigni. Forbidden Fruits: The Political Economy of Science, Religion and Growth,. Princeton University, Research Paper No. 065-2014, Dietrich Economic Theory Center, 2013.

К ВОПРОСАМ ИЗУЧЕНИЯ В КАЗАХСКОЙ ЛИНГВИСТИКЕ ТЕРМИНОВ АРАБСКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ, ПРИМЕНЯЕМЫХ В СФЕРЕ

ДИПЛОМАТИЧЕСКОЙ СЛУЖБЫ ӘОЖ 811.512.122’373+8117411721’373

Исаев С.Ә., ф-м.ғ.к., профессор

Дуйсебаева Ф.Н. 2-курс магистрант

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалықуниверситеті, Алматы қ.,

Қазақстан Республикасы, fatima.79.79@mail.ru

Резюме В статье автор обращает внимание общественности на актуальность проблемы

изучения терминов общественно-политических наук в аспекте их применения в дипломатической службе, в частности дипломатических терминов в казахской лингвистике, заимствованных из арабского языка.

Summary The author draws attention to the urgency of the problem of studying the terms of social and

political sciences in respect to their use in the diplomatic service, particularly in terms of diplomatic Kazakh linguistics, borrowed from Arabic.

Издревне известно, что взаимообщения народов активно содействуют взаимообогащению их языков. Этому свидетельствует множество заимствованных слов во всех языках, в т. ч. и в казахском языке. (1). В связи с историко-культурными взаимоотношениями в казахском языке накоплено определенное количество слов, заимствованных из арабского языка. Этому способствовало распространение исламской религии, а также Восточной культуры на территории Казахстана. Влияние охватывало все области жизни общества, особенно это происходило в науке и искусстве.

Аналогичный процесс наблюдается и в науке, и искусстве Европы. Так, например, общеизвестно, что только в английском языке около 200 слов (campfor, azimuth, emir, harem, giraffe и др.) в области науки, культуры заимствованы из арабского языка. Также и в русском языка ряд слов считаются словами арабского происхождения, как «альбатрос», «алтарь», «секира» и др. Многие из этих заимствованных слов признаны как международные термины.

Термины «это слова и словосочетания, обозначающие наименования и применяющиеся в разных областях науки, техники, искусства и общественной жизни (2). Мнения многих ученых созвучны с данным определением. В терминоведении особое место занимают заимствованные из других языков термины. В. М. Лейчик отмечает, что процесс заимствования иноязычныхвсе больше приобретает интенсивный характер. Здесь особое место занимает терминологическая лексика. (3). В русском языкознании вопросы заимствования терминов рассмотрены в работах Т.С. Кочетковой, С.В. Гриневой, Д.С. Лотте, Л.В. Дворовских, Е.И. Гусевой и др. В трудах вышеуказанных ученых определены место и функции заимствованных элементов в образовании и развитии терминологии в

13

mailto:fatima.79.79@mail.ru

русской лингвистике. В них отмечено, что в русском языке заимствованных научных терминов больше, чем термины в общенародном языке.

Надо сказать, что в казахском языке заимствованные арабские слова в определенной степени применяются и в дипломатической службе. Они, в основном, переняты из общественно-политической терминологии.

Л. Рустемов в своей книге «Заимствованные арабо-персидские слова в казахском языке» указывает нижеследующие области применения в казахском языке заимствованных арабо-персидских слов. Это области: -воспитания и образования; - науки; - социальной и общественно-политической жизни; - растеноводства; - животноводства; - семьи и быта; - мусульманской религии (4).

В указанной классификации дипломатические термины арабского происхождения содержатся в части, названной областью общественно-политической. В русской лингвистике вопросам общественно-политической терминологии посвящены работы И.Ф. Протченко, В.Н. Туркина, В.М. Лейчика, Т.Б. Крючковой и др. В сою очередь В.М. Лейчик предлагает назвать эту область терминологией гуманитарных наук: «Если стремиться к точности, то целесообразно говорить о терминах и терминологии общественных наук, а не общественно-политической терминологии» (3), – утверждает автор. Анализ мений ученых по данному вопросу показывает, что разумно считать совокупность всех терминов, относящихся к гуманитарным наукам, терминами общественных наук. И в азербайджанской лингвистике просвечиваются аналогичные мысли (Э.Р. Мамедов, В.Б. Будагов и др.). В казахской лингвистике проблема общественно-политической терминологии арабского происхождения освещены в трудах Р. Урекеновой, Б. Момыновой, Р. Барлыбаева, К. Кабатаевой, А. Амирова, А. Ыскакова и др. В частности К. Абусеитова рассматривает этот вопрос в аспекте дипломатических терминов арабского происхождения. Список дипломатических терминов пополняются словами, как эмир (главный управляющий), саясат (политика), бухара (масса), пайда (прибыль), сауда (торговля) и т.д.(5).

Вышеуказанные исследования позволяют утверждать, что заимствованные слова из арабского языка в дипломатии вполне могут считаться терминами. Вместе с тем надо отметить, что в казахской лингвистике термины общественно-политических наук в аспекте их применения в дипломатической службе изучены мало.

Литература 1. Хайдаров А. Вопросы истории лексикологии қазахского языка. Сборник. Алма-Ата: 1998, 317с. 2. Казахско-русский терминологический словарь. Алматы,2000, 266с. 3. Лейчик В.М. Терминоведение. Алматы, 2006, 241с. 4. Рустемов Л.З. Заимствованные арабские слова в современном қазахском языке. Алматы,1999, 182с. 5. Абусеитова М.Х. Казахстан и Центральная Азия в 15 – 17 в.в.:история, политика, дипломатия. Алматы: Дайк-Пресс, 1998, 268с.

14

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІГІН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖОЛДАРЫ

Ибрагим Қ.Ә. – п.ғ.к.

Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы«Алматы облысыбойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты»

E-mail: kairat.ibragim@mail.ru

Ибрагим И.Ә. Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Оңтүстік Қазақстан облысы

бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты» E-mail: indira.ibragim@mail.ru

Аңдатпа

Мақалада білім беру мазмұнын жаңарту аясында білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалаудың негізгі терминдері мен анықтамаларына, оқушылардың оқу мақсаттары мен ойлау дағдыларының деңгейлері: білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, бағалауға жету жолдары қарастырылған.

Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: «Қазақстандық білім беру мен ғылым жүйесін жаңғыртудың қазіргі заманғы кезеңі әрбір адамның сапалы мектепке дейінгі тәрбие мен мектептегі білімге қолжетімділігін, колледж бен университетте жаңа кәсіби дағдыларды алу, зерттеу және шығармашылық құзыреттерін дамыту мүмкіндіктерін көздейді...Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі саласы жаңа тәсілдер аясында кеңеюде. Ол - пәнаралық және жобалық қызмет, оқыту мен басқаруда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану, білім беру қажеттіліктері ерекше балаларды интеграциялау және ата-аналарды консультациялық сүйемелдеу, - деп атап көрсетілген [1].

Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін дамыту мәселелері мен білім сапасын арттыруда критериалды бағалау өзекті мәселенің бірі. Білім беруді дамытуда жүктеліп отырған жаңа талаптар мен міндеттер мұғалімдерге қойылуда. Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі мен ақпараттық технологияны меңгерту арқылы оқушылардың оқу жетістігін дамытуда критериалды бағалаудың мәні мен маңызы ерекше екендігі сөзсіз.

Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Қазақстан халқына Жолдауында: «Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз – білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және іздену дағдыларын бағыттау қажет», - деп орынды атап көрсеткен [2].

Критериалды бағалау жүйесінде ең маңыздысы – оқу үдерісі, оқушы өзін-өзі бағалауды үйреніп, өз білімінің артықшылықтары мен кемшіліктерін, әрі қарай қалай даму керектігін түсінеді, яғни бұл жүйеде оқушының қалай жұмыс жасағаны, ойланғаны бағаланады. Бағалауды өткізу үшін, оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын анықтау қажет.Критериалды бағалау - бұл білім берудің мақсаты мен мазмұнына негізделген оқушының оқу-танымдық құзырлығын қалыптастыруда алдын-ала белгіленген жетістіктермен салыстыру үрдісі, белгілі бір критерийлер арқылы бағалау болып табылады.

Білім мазмұнын жаңарту жағдайында критериалды бағалаудың негізгі терминдері мен анықтамаларына тоқталамыз:

• Әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар – оқушылардың қабілеттерін есепке алатын дифференциаланған білім беруді ұйымдастыру үшін қолданылатын әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар.

15

mailto:kairat.ibragim@mail.rumailto:indira.ibragim@mail.ru

• Бағалау критерийі – білім алушының оқу жетістігі деңгейін анықтайтын белгі немесе өлшем.

• Балл қою критерийлері – оқушының (жиынтық бағалауда) жұмысты қаншалықты дұрыс орындағанын бағалайтын тұжырым.

• Дескрипторлар – тапсырма бойынша орындаған жұмыс деңгейінің немесе сапасының сипаттамасы.

• Жиынтық бағалау – білім алу кезеңдері мен сатылары аяқталғанда болатын бағалау, белгілі мерзім бойынша оқушының дайындық деңгейінің көрсеткіші болып табылады, бағалаудың бірыңғай критерийлерінің негізінде жүзеге асады.

• Кері байланыс – нақты іс-әрекет жасау туралы хабарлау және түсініктеме алу үдерісі, мақсатқа қол жеткізудегі белгілі іс-әрекет пен оқиғаға дұрыс баға беру негізіндегі жауап түрі.

• Критериалды бағалау – оқушылардың оқу жетістіктерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес, ұжым ішінде өңделген, оқушыға, ата-анаға және мұғалімге түсінікті, нақты анықталған критерийлерге негізделген үдеріс.

• Қалыптастырушы бағалау – мұғалімдерді, оқушыларды және педагогикалық үдерістің басқа да қатысушыларын оқуды жетілдіру үшін қажет ақпаратпен қамтамасыз ететін оқудың ағымдағы бағалануы.

• Модерация – мұғалімдердің бағаларды стандарттау мақсатында бағалаудың әділ және шынайы болуын қамтамасыз ететін, бір пән және сынып бойынша оқушылардың жұмыстарына талқылау жасайтын үдеріс.

• Мұғалім портфолиосы - кәсіптік қызметіндегі мұғалімнің дайындық және белсенділік деңгейін, оқыту мен бағалау практикасын белгілейтін және жинақтайтын әдіс.

• Нәтижелерді тіркейтін электронды журнал – бөлім/ортақ тақырып бойынша бағалаудың және тоқсандық жиынтық бағалаудың нәтижелері тіркеліп, тоқсандық, жылдық және қорытынды бағаны автоматты түрде санап шығаратын электронды құжат түрі.

• Оқу жетістіктерінің деңгейлері – білім алушылардың оқу жетістіктерінің маңыздылығы, шамасы мен дамуы дәрежесі.

• Оқу мақсаты – оқу бағдарламасына сәйкес пәннің оқыту курсы барысындағы білу, түсіну және дағды жетістігі бойынша күтілетін нәтижелерінен құралған тұжырым.

• Оқушы портфолиосы – оқушының пәндер мен бағалаудың әр түрлері бойынша оқу жетістіктерінің жеке белгілеу, жинақтау формасы.

• Ортақ тақырып – пәнде көрсетілген оқу мақсаттарына жету үшін әртүрлі пән салаларынан білім мен біліктіліктің біріктірілген құралы ретінде қолданылатын білім мазмұнының біркелкі құрамдас бөлігі.

• Рефлексия – оқушылардың сабақ барысында берілген білімді қаншалықты жақсы игергені туралы қорытындылауы және ойлауы.

• Тапсырма – оқушының құзыреттілік (пәндік, тілдік, сөйлеу) деңгейін анықтауға мүмкіндік тудыратын белгілі жағдай.

• Тест спецификациясы – тоқсандық жиынтық бағалаудың мазмұны мен құрылымын анықтайтын құжат [3, 8-9б].

Критериалды бағалау қалыптастырушы және ішкі жиынтық болып екіге бөлінеді. Қалыптастырушы бағалау тоқсан бойы күнделікті сабақ беруде үнемі жүргізіледі және сабақтың бөлінбейтін бөлігі.Қалыптастырушы бағалау оқушылардың білім деңгейін өлшеу үшін қолданады, сабақты жоспарлауда көмек көрсетеді.Қалыптастырушы бағалау үнемі жүргізіліп отырады, балл мен баға қойылмайды, мұғалім мен оқушының арасындағы кері байланыс әрекеті арқылы оқыту үдерісін уақытында түзетіп отыруға, оның өлшемін анықтауға, сабақты жоспарлауға ықпал етеді. Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау оқу бағдарламасындағы барлық оқу мақсаттарын қамтуы керек.

16

Қалыптастырушы бағалауда мұғалім оқушының жаңа сабақты, тарауды қалай меңгеріп жатқандығын жүйелі түрде бақылап, қадағалап отырады. Бұл жиынтық бағалау жұмысына дейінгі оқушының білім деңгейін қалыптастырып, дамытады. Қалыптастырушы бағалау жұмысы сабақтың толық бөлігін қамтуы міндетті емес. Ол сабақтың басында, сабақтың ортасында, сабақтың соңғы бөлімінде жүргізіледі. Уақыт көлемі тапсырма деңгейіне сәйкес 5-10 минут болуы мүмкін. Сабақ барысында қалыптастырушы бағалаудың формальді, формальді емес әдістерін тиімді, әрі жүйелі қолдану қажет. Формальді бағалау әдісі нақты оқу мақсатына негізделіп жүргізіледі. Дескрипторлар мен бағалау критерийлері тапсырмаға сай құрылып, оқушы білімінің нәтижесі ауызша немесе жазбаша түрде бағалау бойынша қортындыланады. Формальді емес қалыптастырушы бағалауда оқушы білімінің нәтижесі ауызша мадақтау немесе белгілі бір шартты қимыл арқылы қорытындыланады.

Бөлім/ортақ тақырыптар және тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары білім алушылардың оқу бағдарламаларындағы тек өткен материалды қамтуы тиіс. Жиынтық бағалау бойынша жұмыстарды орындау барлық білім алушылар үшін міндетті. Бөлім/ортақ тақырыптар және тоқсан бойынша жиынтық бағалауды қайта орындауға рұқсат етілмейді. Жиынтық бағалаудың тапсырмаларын мұғалім өз бетінше дайындайды және жиынтық бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдарда ұсынылған тапсырмаларды пайдалана алады. Сабақта қалыптастырушы бағалауды жүйелі өткізу - жиынтық бағалаудың нәтижелі, сапалы болуының баспалдағы. Жиынтық бағалау тоқсан соңындағы оқушы білімінің жетістігін саралайтын жұмыс, яғни