Embed Size (px)
Citation preview
УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА
ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО Дисперзирани студии:БИТОЛА
Наташа Ласовска
КРИВИЧНО ПРАВНИ И КРИМИНОЛОШКИ
АСПЕКТИ НА СЕРИСКИТЕ УБИСТВА ВО
РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА И СВЕТОТ
(магистерски труд)
БИТОЛА, 2018
Ментор:
Доц. д-р. Ангелина Станојоска
Членови на комисија:
1. Доц. д-р. Мирјана Ристовска - Претседател
2. Доц. д-р. Никола Тунтевски - член
НАУЧНА ОБЛАСТ: Казнено право, криминалистика и криминологија
ИЗЈАВА
Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги прочитав позитивните
законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната
сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги
почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам
под полна морална, материјална и кривична одговорност.
Изјавил:
Наташа Ласовска
„Кривично правни и криминолошки аспекти на сериските
убиства во Република Македонија и светот"
Апстракт
Сериските убиства се феномен кој претставува предизвик за правосудниот систем
на државите кои се соочуваат со истиот, но истовремено ова е појава која претставува и
голема закана за благосостојбата и сигурноста на популацијата. Најфреквентното тло на
кое се случуваат сериски убиства се САД, иако тоа не ги исклучува и другите држави.
На прашањето што е она кое ги покренува ваквите грозоморни и неприродни
настани, реално тешко е да се даде еден единствен и коректен одговор. Постојат повеќе
фактори кои заземаат улога и истите наоѓаат корени во различни области на пр.
психолошки состојби на личноста, финансиски проблеми, нефункционални семејства,
вродени аномалии, како и различни мотиви како на пр. желба за одмазда, сексуално
незадоволство, хедонизам итн.
Светот до денес се има соочено со опасни сериски убијци кои одзеле голем број на
невини животи вклучувајќи и деца, од кои некои излегле пред лицето на правдата, но за
жал некои останале мистерија и нерешена загатка поради бегство на осомничените,
недоволно докази, неажурност на органите на кривичниот прогон и сл.
Предмет на овој магистерски труд ќе биде објаснувањето на природата на
сериските убиства, нивна анализа од кривично- правени криминолошки аспект,анализа на
случај на некои од попознатите сериски убијци во светот, како и анализа на случај од
судската пракса во Република Македонија.
Клучни зборови:докази,етиологија,криминал, правда, Република Македонија,сериски
убиства, анализа на случај,феноменологија
"Criminal legal and criminological aspects of serial killings in the
Republic of Macedonia and the world"
Abstract
Serial killings are a phenomenon that poses a challenge to the judicial system of
countries that face it, but at the same time this is a phenomenon that poses a major threat to the
well-being and safety of the population. The most frequent ground on which serial killings take
place are the United States, although this does not exclude other countries.
On the question of what is causing such horrific and unnatural events, it is real difficult
to give a single and correct answer.There are many factors that play a role and they find roots in
different areas, for example psychological states of a person, financial problems, dysfunctional
families, congenital anomalies, as well as various motives for example desire for revenge, sexual
dissatisfaction, hedonism, etc.
The world has faced with dangerous serial killers who have taken away a big number of
innocent lives including children, some of whom went to justice, but unfortunately some
remained a mystery and unsettled puzzle because of the escape of suspects, insufficient evidence
and ineffectiveness of organs of criminal prosecution and so on.
The subject of this master's thesis will be the explanation of the nature of serial killings,
their analysisfrom criminal legaland criminological aspect, case analysis of some of the most
famous serial killers in the world, as well as case analysis in judicial practice in Republic of
Macedonia.
Key words: evidence, etiology, crime, justice, Republic of Macedonia, serial killings, case
analysis, phenomenology
Содржина:
Вовед......................................................................................................................................................стр.1
ГЛАВА I – Формулација на проблемот и теоретско методолошки пристап кон неговото истражување
1. Формулација на проблемот...................................................................................................стр.4
2. Одредување на предметот на истражувањето.....................................................................стр.7
2.1 Теоретско определување на предметот на истражување..........................................стр.7
2.2 Поимно-категоријален апарат..........................................................................................стр.13
2.3 Операционално определување на предметот на истражувањето............................стр.14
2.4 Дисциплинарно определување на предметот на истражувањето............................стр.16
2.5 Временско определување на предметот на истражувањето.....................................стр.17
2.6 Територијално определување на предметот на истражувањето.............................стр.17
3.Цел на истражувањето...........................................................................................................стр.17
3.1 Научна цел....................................................................................................................стр.17
3.2 Општествена цел............................................................................................................стр.17
4.Хипотези...............................................................................................................................стр.18
5.Начини на истражување (методи и техники)......................................................................стр.19
6.Научна и општествена оправданост на истражувањето....................................................стр.20
ГЛАВА II-Кривично – правни аспекти на кривичното дело „Убиство"
1. Вовед...............................................................................................................................................стр..23
2. Поим за казнено дело и негови основни елементи................................................... ..........стр.24
3. Објект на казненото дело....................................................................................................стр.25
4. Жртва на кривичното дело.................................................................................................стр.26
5. Законско битие на казненото дело.....................................................................................стр.26
6. Последица и каузалитет......................................................................................................стр.27
7. Вина......................................................................................................................................стр.28
8. Стек на кривични дела........................................................................................................стр.31
9. Квалифицирани (тешки) убиства........................................................................................стр.33
9.1Убиство на свиреп начин............................................................................................стр.34
9.2 Убиство на подмолен начин.......................................................................................стр.35
9.3 Убиство при вршење на семејно насилство...............................................................стр.35
9.4 Убиство со доведување во опасност на животот на уште некое лице.....................стр.36
9.5 Убиство од користољубие..........................................................................................стр.36
9.6 Убиство заради извршување или прикривање на некое друго кривично дело........стр.37
9.7 Убиство од безобѕирна одмазда.................................................................................стр.38
9.8 Убиство од други ниски побуди.................................................................................стр.39
9.9 Убиство по порачка.....................................................................................................стр.39
9.10 Убиство заради вадење на орган, ткиво или клетки за пресадување......................стр.40
9.11 Убиство на бремена жена или дете............................................................................стр.40
9.12 Убиство на судија, јавен обвинител, или адвокат, при вршењето на нивната функција,
односно дејност или службено или воено лице при должноста чување на јавниот ред,
фаќање на сторител на кривично дело или чување на лице лишено од
слобода...........................................................................................................................стр.41
9.13 Убиство на повеќе лица................................................................................................стр.42
10.Привилегирани убиства.........................................................................................................стр.42
10.1 Убиство од благородни побуди..................................................................................стр.43
10.2 Убиство на миг............................................................................................................стр.44
10.3 Убиство од небрежност..............................................................................................стр.45
10.4 Убиство на дете при пораѓање.....................................................................................стр.45
11.Компаративен преглед на убиството како кривично дело.....................................................стр.46
11.1 Република Србија........................................................................................................стр.46
11.2 Кралство Шведска.......................................................................................................стр.47
11.3 Швајцарија...................................................................................................................стр.47
11.4 Руска Федерација.........................................................................................................стр.48
11.5 Сојузна Република Германија......................................................................................стр.49
11.6 Општ заклучок.............................................................................................................стр.50
ГЛАВА III - Етиологија ифеноменологија на сериските убиства
1. Фактори кои доведуваат до извршување на злочинот................................................................стр.52
2.Теоретски пристап...................................................................................................................стр.54
2.1 Биолошки теории.............................................................................................................стр.54
2.2 Психолошки теории.........................................................................................................стр.58
2.3 Психијатриски теории......................................................................................................стр.62
2.4 Социолошки теории..........................................................................................................стр.65
3.Краток осврт на феноменот - жените како сериски убијци...................................................стр.69
3.1 Компаративен преглед на сериските убијци од женски и машки пол.................................стр.75
3.2 Типологија на жени –сериски убијци...................................................................................стр.76
4. Типологија на сериски убијци според Холмс и Де Бергер (Holmes and De Berger)................стр.80
4.1Карактеристики на садистичко-серискиот убиец.................................................................стр.82
4.1.1 Сексуално-садистички сериски убиец.........................................................................стр.85
5. Статистички податоци....................................................................................................................стр.88
5.1 Интернационални статистички податоци.............................................................................стр.88
5.2 Статистички податоци за убиствата во Република Македонија.........................................стр.95
ГЛАВА IV-Анализа на случај во рамки на РМ - „Убиецот на дилери на девизи"
1. Вовед....................................................................................................... ............................стр.105
2. Општи податоци за осуденото лице............................................................................................стр.105
3.Начин на извршување на убиствата............................................................................................стр.106
4. Средство за извршување на убиствата........................................................................................стр.106
5.Место на извршување на убиствата.............................................................................................стр.106
6. Профил на жртви...........................................................................................................................стр.106
7.Докази и истражни дејствија искористени во кривичната постапка........................................стр.106
8.Претходна осудуваност.................................................................................................................стр.107
9.Мотив..............................................................................................................................................стр.107
10.Кратка експликација на текот на случајот................................................................................стр.107
11.Психолошко-психијатриско вештачење врз сторителот Л.Р..................................................стр.108
ГЛАВА V -Анализа на случај во светски рамки - „Џек Мевосек"
1.Вовед...............................................................................................................................................стр.114
2.Идентитетот на Џек Мевосек.......................................................................................................стр.115
3.Профил на серискиот убиец.........................................................................................................стр.118
4. Жртви..............................................................................................................................................стр.118
5. Писмата на Џек Мевосек..............................................................................................................стр.122
5.1 Писмото „Почитуван господине" (Dear Sir Letter)............................................................стр.123
5.2 Писмото „Почитуван шефе" (Dear Boss Letter).................................................................стр.123
5.3 Разгледницата „Непристојниот Џеки" (Sausy Jacky Postcard).........................................стр.124
5.4 Писмото „Од пеколот" (From Hell Letter)..........................................................................стр.125
6.Останати факти за случајот...........................................................................................................стр.125
6.1 Изјави од сведоци................................................................................................................стр.125
6.2 Медиумска покриеност........................................................................................................стр.126
Заклучок и препораки.......................................................................................................................стр.129
Библиографија....................................................................................................................................стр.134
„Секој кој поседува моќ за правење на добро, мора да
поседува и моќ за правење на лошо. Од мајчиното млеко се
хранат како хероите, така и убијците".
George Bernard Shaw, Cousins, Major Barbara, 3 чин
1
Вовед
Човекот е комплексно битие. Од почетокот на неговото постоење истиот се труди
што повеќе да се адаптира во средината, но истовремено да ја адаптира околината кон
сопствените услови. Напредокот на цивилизацијата отсекогаш бил и ќе биде во директна
зависност од човековата фантазија, волја, труд и визија, меѓутоа и сите останати појави
кои доаѓаат паралелно со човековото еволуирање исто така се плод на човековата
неумешност, антагонизам, страв, доминантност.....Криминалот како негативна
општествена појава и убиствата како еден од најтешките облици на загрозување на
виталните и суштествени интереси ја претставуваат лошата страна на нашиот вид. Овој
проблем е задоен уште со првото братоубиство каде што Каин го убива својот брат Авел
поради завист (како што веруваат Христијаните според Библијата), што ни говори за
корените на овој феномен.
Државите низ светот го третираат убиството како најтешкото кривично дело во
правосудните системи и токму поради тоа нудат различни видови на репресивни мерки, во
кои најчеста е казната затвор, а некаде сè уште постои и смртната казна особено за
сериските убиства.
Во овој магистерски труд ќе бидат опфатени природата, карактерот,
феноменологијата и етиологијата на сериските убиства како и анализа на такви случаи.
Во првата глава ќе се обрне внимание на формулацијата на проблемот, предметот
на истражување и методите преку кои истиот ќе биде истражен и елабориран.
Во втората глава ќе стане збор за кривично-правните аспекти на кривичното дело
„убиство", односно како е истото инкриминирано во Република Македонија, а исто така
како е поставено во кривичните законодавства на некои други држави.
Третата глава се однесува на етиологијата и феноменологијата на сериските
убиства, истовремено истите анализирани со помош на психологијата како релевантна
наука и медицинска дисциплинадава објаснувања и теории за ваквите грозоморни
човекови побуди.
Четвртата глава се однесува на случајот со сериски убиства- „убиецот на дилери на
девизи" кој е од месното подрачје на Основен суд- Охрид. Ова претставува прв случај со
2
правосилна судска пресуда за сериски убиства на наше тло и во овој дел од трудот ќе биде
искористена студијата на случај како методолошка постапка.
Петтата глава е посветена на анализа на еден од најпознатите случаи на сериски
убиства – познатиот англиски убиец Џек Мевосек кој оперирал низ лондонските улици на
крајот на XIX век, а истиот и денес ги фасцинира стручните лица од оваа област и сè уште
претставува извор на теории на заговор. Ќе биде објаснет целокупниот тек на убиствата,
осомничените лица, жртвите и други детали околу оваа приказна.
На самиот крај од овој магистерски труд, ќе се обидеме да изведеме заклучок за
состојбата со истражуваната појава, а истовремено ќе понудиме решенија за нејзиното
превенирање, навремено детектирање и сузбивање со цел зголемување на квалитетот на
човечкиот живот и благосостојба.
3
ГЛАВА I:
ФОРМУЛАЦИЈА НА ПРОБЛЕМОТ И
ТЕОРЕТСКО – МЕТОДОЛОШКИ
ПРИСТАП КОН НЕГОВОТО
ИСТРАЖУВАЊЕ
4
1.Формулација на проблемот
Тешко е меѓу криминолошките проблеми да се најде таков кој предизвикува толку
големо внимание на јавноста и кој поради тоа е толку експлоатиран во медиумите и
производите на масовната култура, како што се сериските убиства и злосторниците кои ги
вршат. Земајќи како за пример само двајца од најпознатите сериски убијци
трансилванискиот Дракула и лондонскиот Џек Мевосек, напишани се мноштво романи и
снимени се толку филмови што тоа ги прави најпознатите негативци во историјата. Некои
дури дојдоа до идеја да ја искористат љубопитноста на луѓето кои истовремено се
фасцинираат од злото и стравот од таинствените работи, помешано со задоволството што
такво нешто не ни се случило нам, па така организираат тури за прошетка на локациите
каде што овие два убијци оперирале. Во потрага за заработка, туристичките агенции во
своите програми ги нудат турите на ваквите „култни места"кои ја будат фантазијата на
посетителите.1
Проблемот со сериските убиства е распространет низ целиот свет, без оглед на
развиеноста на државите, нивните политички, економски и социјални карактеристики.
Денес, се стремиме кон што е можно поголемо почитување и заштитување на основните
човекови слободи и права. Со оглед на фактот што правото на живот како апсолутно и
неприкосновено е загрозено со погореспоменатиот феномен, истражувањето на истиот и
нудењето на решенија е од круцијално значење. Секој има право на живот, слобода и
сигурност.2
Значењето на оваа проблематика исто така може да се потенцира и со фактот што
поголемиот дел од Кривичните законици на државите при дефинирањето на посебниот
дел, како највитални општествени интереси во прв ред ги ставаат кривичните дела против
животот и телото. На истата патека се движи и Република Македонија, така што
посебниот дел од КЗ започнува токму со горенаведениот отсек. Поконкретно, се работи за
кривично дело „убиство" од чл. 123 од КЗ, во кој низ повеќе ставови се опишуваат
неговите квалификаторни околности.3
1Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.88 2https://www.slideshare.net/ssuser765a1c/33-univerzalna-deklaracija-za-covekovite-prava[18.08.2017] 3Кривичен законик на РМ, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 , заклучно со
последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од 10.11.2015
5
Зборувајќи за оваа тема, во предвид мора да се земе насилството како еден од
елементарните предуслови за настанувањето на убиствениот чин. Во литературата
најчесто насилството се поврзува со агресијата која пак во биолошка и основна смисла се
подразбира како интеракција на некое живо суштество со неговата околина, односно во
една потесна дефиниција – насочен напад кон некој или нешто со цел намерно да се
повреди. Одредени автори насилството го сметаат како корисно бидејќи е неопходно за
зачувување на индивидуата сама по себе, физичкиот интегритет, територијалниот
интегритет, продолжување на потомството и обезбедување поредок во заедницата. Сепак,
кога количината на насилство ја преминува посакуваната доза, тоа започнува да станува
контрапродуктивно и го загрозува нормалното живеење. Убиството е само еден од
многуте видови на насилен криминалитет кој сериозно го намалува квалитетот на живот и
на еден неприроден и вештачки начин врши селекција на популацијата која во нормални
услови би требало да доживее природна селекција.
Поимот „сериски убиец" е англиска кованица и истата му се препишува на
поранешниот специјален ФБИ агент – Роберт Реслер во текот на 70тите години од
минатиот век. Концептот бил измислен и уште порано од страна на германскиот
полициски инспектор Ернст Генат во 1930-те години.
Етиологијата на сериските убиства се повикува на желбата за моќ која произлегува од
самата природа. Фактички, се цели на желбата за опстанок на најсилните, па макар и на
штета на послабите и ова е специфика за сите животински видови меѓу кои и човекот.
Резултатите од определени експерименти со животни може да бидат доста важни за
проучување на сериското убиство:
глувцитекоивоборбатапобедилеподоцнаќесеобидуваатповторнодазапочнатборба,
додекаониекоиизгубилеќенастојуваатдајаизбегнат. Паралелно, доколку првото убиство
донело задоволство, убиецот ќе сака да продолжи да убива и обратно.
Сериското убиство е комплексен зафат и во себе содржи траги од повеќе преземени
дејствија кои во најголем број на случаи се добро организирани, временски испланирани и
структуирани во шема која ако еднаш се покаже како успешна, убиецот потоа ја користи
повторно и повторно затоа што ја исполнува својата цел, а истовремено го прикрива
идентитетот.
6
Интересно е тоа да се спомне дека патријархалниот модел на живот кој преовладува
веќе векови наназад, доведува до тоа мажите да се побројни и почесто застапени на оваа
сцена. Различната социјализација, во која мажите се подучуваат да се стремат кон моќ и
истата да ја грабнат, а жените пак да бидат тивки и послушни носи голема одговорност за
ваквите статистики, особено кај сексуално-садистичките сериски убиства каде жената е
брутално силувана и измачувана пред да биде убиена.
Запрепастувачки е фактот и бројот на сериски убијци кои човештвото ги има
преживеано и евидентирано, а секако тука е и „темната бројка" на ваквите ужасни
збиднувања. Речиси 90% од светски познатите сериски убијци се мажи од 25-35 години и
тоа луѓе со висок IQ коефициент рангиран од 105-120.4 Убиецот Зодијак (The Zodiac killer)
чијслучај е сè уште отворен, Казанова (Casanova), Цутому Мијазаки (Tsutomu Myiazaki:
The human Dracula), Тед Банди (Ted Bundy), Вилијам Бонин (William Bonin: The Freeway
Killer), Ханибал Лектор (Hannibal Lector),Џек Мевосек (Jack The Ripper) за чиј случај сè
уште постојат разни шпекулации, се само едни од најозлогласените сериски убијци на
сите времиња. Во нашата држава пак исто така забележани се неколку вакви случаи,
односно се работи за убиецот на дилери на девизи, понатаму т.н. македонскиот
Расколников и нерешениот случај на сериските убиства во Кичево. Сите овие три случаи
заземаат место во период од скоро две години, што упатува на заклучокот дека во
македонското општество се случуваат бурни промени.
Сумирано, сето претходно наведено е главната рамка во која ќе се движи ова
истражување. Очигледен е фактот дека монструмите се присутни насекаде околу нас и ја
носат маската на човечкото лице. Токму поради нивното разоткривање, сузбивањето на
овој вид криминал, нудењето на решенија за превенција, како и во име на општата
благосостојба и безбедноста на идните поколенија, предмет на интерес ќе бидат сериските
убиства од кривично- правен и криминолошки аспект, како и проучување на случајот Џек
Мевосек (Jack The Ripper) и случајот на убиецот на дилери на девизи од македонски
рамки.
4Panevropski Apeiron Univerzitet, Medzunarodnanaucno-strucna konferencija – Nasilnicki kriminalitet- etiologija,
fenomenologija, suzbijanje, Banja Luka, 2011, стр.460
7
2.Одредување на предметот на истражувањето
2.1 Теоретско определување на предметот на истражување
Целосното разбирање на предметот на овој магистерски труд ќе се направи ако се
навратиме малку наназад во историјата. Како што и претходно беше спомнато, сериските
убиства иако за нив најмногу се зборува во минатиот век, сепак постоеле и многу порано.
Првите релативно веродостојни податоци за нив потекнуваат од времето на Ренесансата
во Европа. На почетокот на XV век Французинот Жил де Реиз (Gilles de Rais) кој имал
висок воен чин во француската армија, бил осуден на смрт за сериски сексуално-
садистички убиства на над 140 деца и бил обвинет за активности и верување во секта.
Едно од најпопуларните имиња и асоцијации кога се спомнува хорор, страв и трепет
претставува името на Дракула. Неговата легенда живее неколку векови и буквално преку
неа расцвета култот на вампиризмот. Како ова го поврзуваме со нашата тема? Влад Тепеш
– Дракула бил принцот на Валакија (една од тогашните провинции во Трансилванија,
Романија). Неговиот татко бил вклучен во Редот на Змејот кое било братство кое се борело
за зачувување на христијанството на тие простори како контраофанзива на надоаѓањето на
Османлиите на Балканот. Зборот „дракул" на романски значи змеј, следствено дракула е
деминутив и се преведува како змејче или син на змејот. Сепак, поради различни
политички интриги, Влад станува 6 - годишен заробеник на Турците каде што доживува
терор, садизам, бруталност....Кога успева да се врати на тронот, се одмаздува за тортурата
која ја доживеал тој и неговата фамилија. Сите насилници, криминалци, непријатели,
Турци кои паднале во негови раце, биле жестоко казнувани. Се проценува дека Влад
извршил илјадници убиства на брутален начин, најчесто со набивање на телата на жртвите
на дрвен колец, обезглавување и сл. додека легендата вели дека Влад ја цедел крвта на
жртвите и ја пиел за време на вечерата. Токму оттука доаѓа и митот за Влад како
суштество со натприродни сили и моќи.
Незабележана дотогаш заинтересираност предизвикал монструозниот лондонски
предатор Џек Мевосек, чии сериски убиства се случувале во 1888 година. До денес
неговиот идентитет не може да се утврди. Негова мета биле проститутки и се верува дека
убил 5 постари од 40 години со ладно оружје, така што им ја сечел утробата и им ги вадел
8
репродуктивните органи.5 Различни автори, теоретичари, новинари, криминалисти даваат
различни теории за тоа кој бил убиецот. Некои сметаат дека биле два убијци, некои дека
убиецот бил всушност жена, дека убиецот бил доктор...Убиствата станаа омилена тема на
масовните медиуми и освен тоа, други звучни имиња од оваа криминална сцена се
обидувале да го имитираат озлогласениот Џек.
Листата на ваквите ужаси е долга. Од поново време, во овој контекст може да се
спомене убиецот од Иран (т.н. пајак-убиец) кој исто така убил најмалку 17 проститутки.
Сериските убиства се присутни и во муслиманските земји, но поради тоа што истите се
контрадикторни и неспоиви со Куранот, податоците за нив се чуваат во најголема тајност.
На териториите на поранешните советски држави, едни од најпопуларните имиња се
рускиот Чикатило, учител од Ростов, понатаму украинскиот Оноприенко и многу други
кои поранешните социјалистички земји ги чувале зад железна завеса, особено во периодот
на распадот на СССР и Варшавскиот пакт.
Како што и првично се утврди, не постои единствена дефиниција на сериското убиство
поради неговата комплексност, разноликост и индивидуалниот печат кој секој сериски
убиец го остава. Сепак ќе искористиме дефиниција која сметаме дека е најадекватна -
сериските убиства се убиства најчесто сторени од една личност, која на идентичен или
сличен начин (modus operandi) ги одзема животите на повеќе луѓе во определен временски
интервал кој може да изнесува неколку дена, недели, месеци па дури и години,така
штоможе да се долови поентата. Според една од дефинициите на FBI, се вели дека
сериските убиства се убиства сторени од депресивни и параноидни луѓе, кои себе си се
гледаат како мисионери или херои бесно казнувајќи го светот од кој се плашат или го
мразат. Она што со сигурност може да се потврди е тоа дека медиумите во САД особено
обожаваат да учествуваат во претставувањето на ваквите злодела на еден сензационален и
митолошки начин градејќи од нив многу повеќе од криминален, што создаваат легенди
истовремено уверувајќи го населението дека ретрибутивниот пристап т.е. одмаздата е
најефикасниот начин за справување со овој тип на криминалитет.
Според македонскиот КЗ кривичното дело „убиство" се дефинира во чл. 123. Во ст. 1
се вели ....тој што друг ќе лиши од живот ќе се казни со затвор од најмалку пет
5Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.91
9
години....Во наредните ставови пак се дадени квалифицираните видови на ова кривично
дело, но за нас најинтересен е ст. 3 во кој се вели....Со затвор од најмалку десет години
или со доживотен затвор ќе се казни тој кој со умисла ќе лиши од живот две или повеќе
лица , за кои претходно не му било судено, освен ако не се работи за кривични дела од чл.
9 ст. 3, чл. 10 ст. 3 и членовите 124, 125 и 127.6 Иако во нашето право не постои кривично
дело именувано како „сериско убиство", претходниот став индиректно ја покрива ваквата
празнина. Зборувајќи за разликата може многу да се кажува, но евидентно е тоа дека
обичното убиство од сериското, се разликува не само по бројот на жртвите, туку и од
самиот начин и мотив за извршување на делото, како и психолошката слика на
сторителот, што сериското убиство го крева на едно повисоко рамниште на кое истото
добива најголема тежина и осуденост.
Првата емпириска поделба на убиствата ја прави американското Биро за правосудна
статистика во второто издание на Извештајот за нацијата во врска со криминалитетот и
правосудството. Во овој документ се констатирало дека повеќекратните убиства се делат
на:
- сериски: убивање на повеќе жртви во три или повеќе временски (недели, месеци
дури и години) одвоени интервали;
- масовни:убиство на четири или повеќе жртви на една иста локација во исто време;
- убиствен поход:убивање на најмалку три жртви на две или повеќе локации доколку
меѓу нив не постои временски прекин;7
Оваа класификација денес е општоприфатена и се користи како во науката така и во
праксата.
Поради тоа што центар на интересот на ова истражување се сериските убиства,
интересна е да се спомене и типологијата на сериски убијци. Се работи за типологиите на
неколку автори, односно според Холмс и Де Бергер постојат 4 типови на сериски убијци и
тоа:
-визионерски(Господ сака да го елиминирам злото);
6Кривичен законик на РМ, член 123 ст. 3, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 , заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015 7Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.89
10
- мисионерски(сакам да го ослободам светот од проститутики и сл.);
- хедонистички(поради чувство на задоволство што убивањето го носи со себе);
- поради желбата за моќ(чувство на доминација);8
Исто така,според релевантни истражувања на автори и др. документи можеме да
извршиме и друг вид типологија која што сериските убијци ги сместува во следните
категории:
- ментално болни(халуцинации, параноја, шизофренија итн.);
- платени сериски убијци (профитот е главна цел и мотивација);
- сексуални садисти (сексуални фрустрации, сексуално злоупотребување);
- зависници од психотропни супстанции (наркомани и алкохоличари);
Криминалистички патоказ за откривање на убиецот, градење на неговиот профил како
и одредување на верзии и потенцијални жртви, претставува криминалната сцена. Тука
улога игра поделбата на организирано и неорганизирано сериско убиство. Организираниот
убиец е високо интелигентна личност и социјално адаптирана. Сцената укажува на тоа
дека делото било претходно добро планирано и подготвено, поточно исценирано во
фантазијата на сторителот, можно претходно патување до самото место на злосторот,
носење на внимателно одбрано оружје, внимателно одбрана жртва и сл. Освен тоа, доста
често телото на жртвата е оставено во посебно избрани пози или добро скриено со цел
сторителот да остави некаква порака. За разлика од ова, неорганизираниот убиец најчесто
е ниско интелигентен и социјално неадаптиран. Сцената упатува на тоа дека сторителот
најверојатно ја убил жртвата изненадно, со оружје кое му се нашло при рака, понатаму
местото на злосторот најчесто е во близина на живеење или престојување на убиецот и
истиот не се потрудил да го скрие трупот или да го исчисти од евентуалните траги, така
што сè на сè криминалната сцена е хаотична. Оваа поделба освен кај овој тип на
криминал, се користи и кај други видови насилнички кривични дела на пр. подметнување
на пожар.
Не постои една прифатлива дефиниција за сериските убиства, но сепак како најопшта
се зема таа дека помеѓу убиствата мора да постои еден „ладен период" во кој убиецот се
камуфлира односно исчезнува од радарот, за да по одредено време повторно атакува на
8PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 191
11
наредната жртва. Овој период се движи во различни временски интервали, во зависност од
сатисфакцијата и мотивираноста на убиецот и неговата подготвеност.
Освен периодот, за исцртување на целосната слика на сериските убиства авторите како
втора алка го земаат бројот на убиства кои се потребни за определено лице да се
квалификува како сериски убиец. Некои сметаат дека се неопходни 4-5 убиства, а некои
сметаат дека дури и едно убиство може да го задоволи критериумот бидејќи можно е
убиецот да тргнал во поход, но бил да кажеме лишен од слобода. Сепак, како
најприфатлив број за етикетирање на сериски убиец се сметаат три убиства затоа што тие
се доволни за да се утврди воспоставената шема и да се поврзат поединечните врски.9
ФБИ го дефинира сериското убиство како убивање на повеќе жртви во три или повеќе
одвоени инциденти во неколку недели или подолг временки период. Уште една од
попознатите општоприфатени дефиниции ја осмисли Егер. Тој наведува: „За сериско
убиство се работи кога едно или повеќе лица ќе извршат две или повеќе убиства,
жртвата и напаѓачот меѓусебно не се познаваат, а убиствата се случуваат временски
независно едно од друго и често на различни географски локации"10
На теоретски план на сериските убиства им се додаваат определени карактеристични
обележја кои ги разликуваат од останатите типови на убиства. Најпрво, убиствата се
повторуваат т.е. се одвиваат во серија и во најголем случај продолжуваат додека убиецот
не се лиши од слобода. Понатаму, сериските убијци најчесто делуваат сами и поради тоа
потешко е да се откријат, иако евидентирани се и сериски убијци кои оперираат во парови
(овде правењето на грешки е поприсутно и затоа полесно им се влегува во трага).
Вообичаено е меѓу убиецот и жртвата да не постои никаков личен контакт претходно и
поради оваа причина работата на органите на прогонот им е отежната бидејќи трагаат по
некого кој „нема мотив". Следно, зголемената фреквенција на мобилност низ просторот
благодарение на цивилизацискиот напредок (технологија, развиен транспорт и сл.) им
овозможува на сериските убијци да ја прошират криминалната активност на поголема
територија, а тоа доведува до расцепканост и недоволна координираност на полициските и
инспекторските служби така што им помага да го избегнат лишувањето од слобода.
Посебна карактеристика е тоа што убиствата се обележани со висок степен на насилство
9PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 190 10Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 51
12
кое експертите го поврзуваат со мотивот за сторување на делото. Преку него, животот на
другото лице се обезвреднува. Тука се поврзува и средството за извршување на делото кое
неретко претставува некој специфичен предмет (чекан, секира, сет ножеви, др. тврди
предмети, хемиски супстанции итн.). Карактеристично е тоа што најголемиот број сериски
убијци се лица од машкиот пол и од белата раса, додека најголемиот број на жртви се
жени, така што некои автори ова го поврзуваат со маскулинитетот како синоним за
насилство, доминација, агресија и авторитет.
Доколку се направи една компарација со масовните убиства и т.н. миговни убиства
или убиства во поход ќе се утврди следново: масовните убиства се извршени на една
локација при што се убиваат поголем број на лица наеднаш, истите се планираат подолго
време (некогаш и со години), како средство за извршување на делото најчесто се користи
оружје кое има можност да покрие поголема територија фреквентна со народ ( пр. бомба
или хемиска супстанца која се пренесува низ воздухот), мотивот може да е различен, (на
пр. омраза кон одредена етничка, религиозна или расна група или ментално
пореметување), неретко убиецот дава предупредување пред да тргне во акција и имал
претходен воен стаж или чин. Како класичен пример тука се земаат терористичките
напади. Што се однесува до убиствата во поход, тука убиецот се карактеризира со
состојба на бес која може да наликува на лудило и нема контрола над своите постапки, не
ги сокрива трагите и доказите, неретко истиот веднаш по сторените убиства извршува
самоубиство или е фатен од органите на прогонот, убива повеќе лица во краток временски
период (пр. неколку часа или неколку дена), најчесто мотивот за извршувањето на делата
е одмазда или лична материјална корист, како средство за извршување најчесто се користи
огнено оружје, има 2-3 локации каде што се вршат убиствата. Како пример тука може да
се земе убиец кој претходно искусил големо разочарување и/или изневерување од
одредена група на блиски пријатели или роднини.
Масовните, убијците во поход и сериските убијци можат да бидат во различна
старосна доба, од двата пола, со етничка, религиозна и расна позадина. Статистиките
покажуваат дека најголем број сериски убијци делуваат во САД.11
11RepistiSelman,Originalni naucni rad, Kriminalisticko profiliranje I fenomenologija masovnih, nekontrolisanih I
serijskih ubistava,Sarajevo, Bosna I Hercegovina, 2016, стр. 44
13
2.2 Поимно-категоријален апарат
Во рамки на поимно-категоријалниот апарат ќе се обрне внимание на специфичните
поими кои се истражуваат и појавуваат во рамки на ова истражување, а истовремено го
сочинуваат и самиот наслов на овој магистерски труд.
„Кривично-правни аспекти" – точка на набљудување на предметот на интерес преку
институтите на соодветното кривично законодавство.
„Криминолошки аспекти"- точка на набљудување на потеклото на предметот на
интерес односно како истиот станал противзаконски и како истиот се манифестира во
реалниот свет.
„Аспект" – гледиште, гледна точка, стојалиште низ кое определена појава и/или
предмет на интерес се набљудува и оценува и врз чија основа се формира став, мислење.
„Убиство"- незаконско лишување од живот на друго лице.
„Сериско убиство"- систематично, периодично убивање на лица кое е мотивирано од
различни побуди и кое во најголем број случаи се врши од страна на еден човек.
„Република Македонија" – независна, суверена држава која се наоѓа во централниот
дел на Балканскиот Полуостров и која како таква таква егзистира од нејзиното
осамостојување на 08.09.1991 год. па до денес.
„Свет" – поим кој се користи да се опфати целокупното население на Земјата како
планета на целокупната нејзина територија.
„Криминологија"- тоа е општествено-хуманистичка правна наука која се занимава со
потеклото на криминалот како негативна и деструктивна општествена појава и неговите
појавни облици.
„Казнено право"- дел од позитивното законодавство на секоја држава кое се занимава
со разработување на најтешките форми на загрозување на општествените интереси и
вредности, односно структуирање на кривичните дела, санкциите, дополнителни услови
при дефинирањето на овие поими, вината како институт и сл.
14
2.3 Операционално определување на предметот на истражувањето
Во овој дел станува збор за чинителите на содржината на истражувањето, така што ќе
се задржиме на мотивите, активностите и учесниците односно нивната меѓусебна
поврзаност.
Во целиов овој контекст, треба во овој дел од трудот да се зачне и прашањето како
еден човек станува всушност сериски убиец. Ова е сложено прашање со уште
покомплициран одговор. Според Хики(Hickey), предиспозициите за една личност да се
претвори во сериски убиец, може да бидат биолошки, психолошки, социолошки и
комбинација на сите овие. Во секој случај, никаков потенцијал не може да се активира
доколку претходно не постои една специфична констелација на односи и сплет на
околности, трауматични настани во текот на развитокот на личноста.12
Според Стивен Егер (Steven Egger), други останати карактеристики кои се
нераскинливо поврзани со сериското убивање се мотивот, психолошката состојба, начинот
на извршување на кривичното дело, фреквентноста на убиствата (се смета дека со
индустријализацијата и глобализацијата, како и др. социјални трендови на пр. зачестеното
злоставување на деца, правопропорционално го зголемија процентот на криминал
воопшто, а воедно и бројката на сериски убиства), привидната неповрзаност на
кривичните дела, географската местоположба, типот и улогата на жртвата и сл. кои ќе
бидат дополнително разработени во наредните глави.
На прашањето кои се факторите кои придонесуваат за појавата на сериските убиства
може да се каже дека има неколку групи. Имено, станува збор за биолошките,
психолошките, психијатриските и одредени социјални фактори. Оние од првата група
претставуваат вродени карактеристики на човекотод типот на телесна конституција,
генетика, некои животни навики и сл. Втората група е сочинета од фактори кои се
поврзуваат со карактерните црти на личноста и некои нејзини склоности, третата група ги
опфаќа менталните болести кои кај некои луѓе се појавуваат и последната група ги
обработува факторите кои произлегуваат од општественото живеење, социјалната
атмосфера, културни навики и адаптираностна поединецот.
12PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 211
15
Зборувајќи за мотивите за извршување на сериските убиства, тука треба повторно да
се повикаме на извршените типологии на сериски убијци кои говорат за нивниот двигател
кон извршувањето на злосторствата. Имено станува збор за:
- потреба за моќ и доминација;
- доживување задоволство;
- ментални пореметувања и трауми;
- пореметувања на сексуалниот нагон;
- визионерски и мисионерски погледи и ставови;
- стекнување на материјална корист.
Односотмеѓужртвата и убиецот е специфичен. Во најголем број случаи тие претходно не
биле во никаков социјален контакт, иако секако има исклучоци. Убиецот ја третира
жртвата како објект и ја вреднува многу пониско од самиот себе. Тој има потреба да ја
надвладее без разлика на почетниот мотив и да и покаже не само нејзе туку и на другите
дека всушност жртвата „на некој начин ја заслужила смртта", а преку тоа испраќа порака
до општеството дека не е задоволен од истото.
Авторот Џон Норис (John Norris) во својата книга Сериски убијци: претстоечка
паникаја промовира својата идеја дека најголемиот број на криминалци се придржуваат до
одредени ритуали и истите ги поделил во неколку фази:
- фаза на аура: во неа доаѓа до промена на перцепцијата и мотивацијата (боите и
звуците стануваат посилни, доаѓаат во состојба слична на халуцинирање,
фантазиите се силни, злосторството прво се одвива во мислите). Оваа фаза која
трае од неколку моменти до повеќе од месец дена, може да се смета како „портал
меѓу две реалности";
- фаза на ловење: одбраната жртва се опсипува со ветувања, пари и понуди кои
сторителот смета не може да ги одбие. На вешт начин испитува што ја интересира
жртвата, па така тој и го нуди токму тоа притоа користејќи ја нејзината состојба
или слабост;
- фаза на одвојување: претходната фаза е подготвителна за она што се случува во
оваа: здобивајќи ја довербата на жртвата, сторителот ја намамува и ја фаќа во
стапица. Одбирајќи ја жртвата, целта на убиецот е тоа лице повеќе да верува на
неговата приказна отколку на сопствените инстинкти;
16
- фаза на заробување:во погодниот момент, на различен начин – најчесто преку
заклучување на вратата или автомобилот, жртвата се доведува во беспомошна
положба. Обично во оваа фаза која сторителот го носи до врвот, жртвата е
принудена да го слуша монологот кој влева страв и ја доведува во очај;
- фаза на лишување од живот: тоа се извршува на најразлични начини често низ
долготрајно изживување врз жртвата;
- фаза на тотем: во моментите кога животот на жртвата згаснува или непосредно
после тоа, сериските убијци доживувааат силно возбудување, а поради неговото
пролонгирање често пати прибегнуваат кон техниката на „бавно усмртување" .
Возбудени од чувството на моќ, понекогаш тие прибегнуваат кон ритуално
осакатување на жртвата, така што им отсекуваат делови од телото (особено
гениталиите), па дури и ги јадат;
- фаза на депресија: сведоштвата на одредени сериски убијци покажуваат дека после
извршениот злочин, паѓале во длабока депресија обележана со чувство на празнина
и беспомошност. Денови и месеци после извршеното убиство, нивниот живот
судрен со реалниот свет во кој ја играат улогата на угледен граѓанин е обележан со
потиштеност и некој вид на тага. Мислејќи дека од тој стадиум ќе излезат со
вршење на ново убиство, циклусот се повторува.13
2.4 Дисциплинарно определување на предметот на истражувањето
Кривичното право како свој предмет на интерес ги има инкриминациите на
одделни кривични дела во законодавството на една држава. Кривично-правните аспекти
во нашиот предмет на интерес се однесуваат на посебната законска регулираност на
кривичното дело убиство како и од него изведениот подвид – сериското убиство и
системот на санкции кој се дава како одговор во нашиот КЗ, а исто така и странската
пракса по однос на овие прашања.
Од криминолошко гледиште, ќе се обидеме да дадеме одговор на повеќе прашања
во врска со предметната тема, односно зошто се појавуваат сериските убивања, како се
13Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.100-101
17
манифестираат, дали имаат и какво е нивното потекло, нивното влијание во секојдневниот
живот, начинот на нивното сузбивање и сл.
2.5 Временско определување на предметот на истражувањето
Временскиот интервал на ова истражување се движи во рамки на 1991-2016 година.
2.6 Територијално определување на предметот на истражувањето
Предметната тема територијално се ограничува на територијата на Република
Македонија.
3.Цел на истражувањето
3.1. Научна цел
За да се разбере појавата на сериското убиство, потребно е прво да се конструира
целосна слика за истата, како и да се прикаже состојбата не само во светски рамки туку и
на наша територија, сè со цел да се проникне во суштината на проблематиката. Освен тоа,
резултатите од ова истражување би можеле да се искористат во натамошни анализи и
проучувања поврзани со нашиот предмет на интерес, а кои би придонеле за уште
поголеми и поуспешни резултати.
3.2 Општествена цел
Во оваа смисла, обработката на оваа тема и нејзиниот финален продукт може да се
искористи особено во оние држави каде што овој тип на криминалитет е позастапен,
заради негово препознавање, проучување како и информирање на пошироката јавност.
Освен тоа, елаборацијата на темата и поттикнувањето да се насочи внимание кон неа може
да биде општествено корисно така што ќе се влијае на превенцијата на овој феномен што е
еден од клучните сегменти. Преку нејзината анализа треба да се набљудуваат
општествените промени кои би можеле да носат предупредувачки знаци неопходни за
навремена реакција.
18
4.Хипотези
Сериските убиства се феномен кој изобилува со разновидност, комплексност и
нота на индивидуалност при секој поединечен случај, поради што преголем е предизвикот
да се поставуваат генерални правила и насоки во оваа област, но затоа пак постојат
определени карактеристики кои може да се земат за општоприфатени како во теоријата,
така и во праксата. Токму оттука ќе ја извлечеме генералната хипотеза која ќе ја
разработиме низ поединечните хипотези.
Генерална хипотеза - Сериските убиства подразбираат извршување на минимално 3-4
убиства извршени со определени временски паузи меѓу поединечните случаи, со изразена
црта на садистички елементи и изживување врз жртвите, каде што најчесто како мотив се
јавува психолошки, а не материјален момент.
Посебна хипотеза 1 -Серискиот убиец се карактеризира со психосоцијален фактор кој
најчесто го понел поодамна од кој речиси и нема враќање.
Посебна хипотеза 2 - Речиси 90 % од убиствата се сторени на свиреп и ѕверски начин и
тоа на места каде што јавноста би се згрозила и на најстрог можен начин би го осудила
ваквиот акт.
Посебна хипотеза 3 - Најголемиот број на жртви гледано од полов аспект се жените.
Посебна хипотеза 4 -Многу често е убиецот всушност да биде натпросечно интелегентна
личност, пријатна и харизматична, комуникативна, позитивно прифатена од
општествената околина.
Посебна хипотеза 5 - Сторителите во најголемиот број случаи потекнуваат од
дисфункционални семејства, имаат доживеано трауми во детството како и неретко биле
жртви на семејно насилство.
19
Посебна хипотеза 6 - Modus operandi кај овие кривични дела најчесто се отсликува со
т.н. „тематска содржина" односно самата сцена потсеќа на определена приказна и
пренесува некоја порака.
Посебна хипотеза 7 - Неретко жртвите се одбрани на специфичен начин, така што
поседуваат одредени карактеристики на пр. пол, етничка припадност, боја на коса/очи,
професија, возраст и сл.
5.Начини на истражување (методи и техники)
Бидејќи станува збор за навистина сериозна тема која го загрозува најсветото за
човекот – неговиот живот и физичкиот и психичкиот интегритет и дигнитет, за да се
потенцира важноста на истата ќе биде искористена статистичка анализа на податоци
преку која ќе се добие слика за правецот на движење на оваа појава како на наша
територија, така и во светски рамки. Заради суштинско и еклатантно разбирање на
проблемот, ќе се искористи методот на case study т.е. анализа на два случаи во кои
детално се опфатени сите претходно набројани елементи и специфичности, односно ќе се
увиди како целата оваа структура се манифестира со примери од реалниот живот. Исто
така, заради добивање на релевантни информации ќе се искористи и историско-
компаративен метод преку кој ќе ги откриеме правците на движење на предметот на
интерес и неговиот развој, како и неговите појавни контури онаму каде што е најзастапен,
бидејќи сепак оние земји кои најмногу се соочени со овој проблем имаат најголемо
искуство при неговото решавање и нудат веродостојни информации.
Податоците ќе се црпат од секундарни извори преку претходно набројаните
методи, заради исполнување на целта на истражувањето како и проверката на хипотезите
и тоа:
- Податоци од Државниот завод за статистика на Република Македонија;
- Интернационална статистика која содржи податоци за релевантните обележја на
сериските убиства, нивниот број, локација, време и сл;
- Кривични законици на други земји во делот кој е наш предмет на интерес;
- Кривичниот законик на Република Македонија;
20
- Анализа на судски предмети.
Добиените резултати ќе бидат прикажани преку табели, графички прикази и проценти.
6.Научна и општествена оправданост на истражувањето
Очигледно е дека денешниот свет секојдневно станува сè поопасно место за
живеење. Обичниот човек го демнат различни типови на опасност, меѓу кои еден од
најстрашните е заканата по самиот живот. Некои теоретичари велат дека дури
убиствата претставуваат нормален и очекуван одговор на веќе пренатрупаната
животна средина, борбата за опстанок и нееднаквите можности за успех.
Сепак, правото на живот како што и претходно беше констатирано е
неприкосновено и такво треба и да остане. Неговата заштита е токму научното
оправдување за ова истражување, преку чии резултати ќе согледаме кој е најдобриот
одговор и како да се возврати на сериските убиства, какви мерки се преземаат и дали
истите се соодветни, каква е државната реакција, дали се потребни законски измени,
каков кадар треба да се вклучи во оваа област, дали се потребни институционални
измени и сл.
Што се однесува до општествената оправданост таа секако е нераскинливо
поврзана со научната оправданост и истата треба да се бара во сензибилноста на
темата како и во раната превенција на монструозноста и тежината на ваквите кривични
дела. Попрецизно, може да се констатира дека се потребни определени реформски
зафати како на пр. општествената заедница поинтензивно и изрично да прокламира и
да спроведува стратегија за отфрлање на насилството од било кој вид, а исто така
покрај формалната контрола на државните органи, треба да се влијае врз неформалната
социјална контрола т.е. нејзино поголемо ангажирање и вклученост со цел да им се
помогне на загрозените и оштетените.
Особено треба да се обрне вниманиена раните знаци на насилство кои најчесто се
манифестираат кај децата и тинејџерите. Ова може да се постигне преку креирање на
различни програми прилагодени според потребите и индивидуалниот случај на детето
во кои учесници ќе бидат и родителите и најблиските, а исто така треба да се работи на
21
поголема вклученост на стручни лица како психолози, психијатри, педагози и
воспитувачи во предучилишната и училишната возраст. Истовремено, со државна
помош и финансиска поддршкаби можеле да се формираат определени институции
кои би се занимавале со оваа проблематика.
Што се однесува до веќе крајниот стадиум на изграден сериски убиец и доведен
пред лицето на правдата, во овој случај треба јавно и гласно да се зборува и дебатира,
да не се дозволува овој тип на криминал да се става во позадина. Напротив, државата
треба најстрого да го осуди таквиот чин.
22
ГЛАВА II
КРИВИЧНО – ПРАВНИ АСПЕКТИ НА КРИВИЧНОТО
ДЕЛО „УБИСТВО"
23
1.Вовед
Животот и телесниот интегритет претставуваат основни човекови вредности, затоа
што целокупните општествени односи се засновани врз односите помеѓу луѓето.14
Токму
затоа за разлика од други држави, во македонскиот Кривичен законик како прва глава во
Посебниот дел е главата која ги содржи кривичните дела против животот и телото. На овој
начин Македонија ги втемелува и потврдува овие инкриминации како најопасни и
најтешки форми на повредување и загрозување на државните вредности и интереси.
Иако станува збор за кривично дело кое по времето на настанување е старо и
класично, реалноста е поинаква. Кривичното дело убиство е многу динамично и поради
тоа ни денес не изгуби на значење ниту во теоретска ниту во законодавна односно
криминално-политичка смисла. Побрзо би се прифатило тоа дека убиствата со својата
присутност во секое општество со обем кој варира но никаде не е занемарлив,
динамичноста и променливоста во поглед на начинот на извршување, сè почестото
организирано извршување, тешкотиите и препреките кои се јавуваат при нивното
откривање и гонење на сторителот, мноштвото на различни мотиви поради кои се вршат,
претставуваат „подмладен и усовршен" деликт на современото општество.15
Со инкриминирањето на убиството се заштитува правото на човечкиот живот, кое e
општоприфатенои се смета за највисокото на замислената пирамида. Сепак, без оглед на
ваквиот став, правото на живот предизвикува определени недоумици во врска со неколку
прашања како: дали тоа е вродено право на човекот или пак се стекнува подоцна, со
самото постоење на човекот како суштество и дали постојат некои исклучоци од ова
право кои би требало да се легализираат во законодавството и кои би го релативизирале
истото?
Пред да го елаборираме убиството како кривично дело, потребно е прво да обрнеме
внимание и да се потсетиме на некои делови од Општиот дел на Кривичниот Законик на
РМ кои аналогно ќе ги обработиме во конотација на предметната тема. Истите
недвосмислено ќе ни помогнат во зафатот на суштинско дисекционирање, обликување и
поврзување на сите елементи кои го конструираат убиството како злочин.
14Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања., стр. 5 15Kolaric Dragana, Krivicna dela ubistvade lege lata I de lege ferenda, Originalni naucni rad UDK: 343.61
(497.11), Kriminalisticko-policijska akademija, Beograd, стр. 2
24
2.Поим за казнено дело и негови основни елементи
Се вели дека казненото дело е централна оска околу која ротира системот на
казненото право и дека за него од една страна можеме да дебатираме како за законско
типизирано неправо, а од друга страна како за реален криминален настан кој се случил во
објективниот свет. Кривично дело е противправно дело што е определено со закон
какокривично дело и чии обележја се определени со закон.16
Следствено, дали едно
поведение е забрането или не е, исклучително надлежен да оцени е само законодавецот.
Структурата на поимот на казненото дело ја сочинуваат следниве елементи:
- дејствие;
- предвиденост во законот;
- противправност;
- вина;
- казнивост.17
Кога овие апстрактнипоими ќе ги конкретизираме, убиството како кривично дело ги
добива следните атрибути:лишувањето од живот на друго лице најчесто се врши со
преземање на определено дејствие на пр. пукање, сечење, палење и сл. така што ова дело
спаѓа во групата на комисивни кривични дела, иако истото може да бисе сторено со
нечинење, пропуштање на нешто т.е. да биде омисивно, на пр. со ускратување на лек на
болно лице ако целта била истото да умре. Убиството е инкриминирано во Кривичниот
Законик на РМ во главата на кривични дела против животот и телото, така што го
исполнува условот на предвиденост. Противправноста нè упатува на тоа дека
сторувањето на убиство е однесување на човекот што претставува противправно
остварување на законското битие на делото...таквото дејствие е општествено и
социјално недопуштено и затоа државата преку правните акти изречно го
забранува.(противправноста како категорија може да биде исклучена доколку постојат
изречно определени законски услови на пр. крајна нужда и/или нужна одбрана).Вината
како субјективен став на сторителот спрема делото претставува прекор кој му се
става на негов товар. Убиецот е виновен бидејќи со своето однесување ги прекршил
16Кривичен законик на РМ, член 7, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 , заклучно со
последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од 10.11.2015 17Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 125-126
25
кривично-правните прописи и со тоа ги повредил добрата (во случајов – животот како
добро) кои со нив се заштитени, а во однос на сторители кои не се способни за вина т.е.
се непресметливи постои др. тип на санкции. Казнивоста е елемент кој зборува за тоа
дека убиството како кривично дело мора да биде санкционирано преку законскиот
систем на санкции (nullum crimen, nula poene sine lege). Тука на сила стапува репресијата
како праведен одговор за извршеното неправо т.е. лишување од живот на друго лице.
3. Објект на казненото дело
Казненото право има заштитна функција којашто алудира на определување објект
на заштитата. Истиот го нарекуваме правно добро (се користат и др. термини пр.
општествени интереси, правни интереси, социјални состојби кои треба да се зачуваат и
сл.)
Правното добро може да се дефинира од формален и материјален аспект. Во
формална смисла, под правно добро се подразбира оној интерес, вредност или добро, што
непосредно се заштитува со казненоправната норма.
Во материјална смисла, правно добро е нешто што претходи на казненоправната
забрана, што ја мотивира, претставувајќи вредносен критериум за законодавецот во
нејзиното поставување. Тоа се значи, определени интереси или вредности содржани во
уставниот и во правниот поредок, што се транспонираат на казненоправен план како
конкретни објекти на заштита низ одделните казненоправни забрани.18
Од погоренаведеното заклучуваме дека секое кривично дело има свој објект на
заштита и објект на дејствие. Поконкретно, кога зборуваме за објектот на заштита тогаш
мислиме на апстрактен поим кој во себе ја содржи идејата за заштитеното правно добро.
Кај кривичното дело убиство животот како најголема вредност претставува објектот на
заштита. За разлика од ова, кога зборуваме за објектот на дејствие, тогаш се мисли на
нешто материјално, допирливо, дел од реалноста, она кое што ја трпи последицата од
извршувањето на делото. Кај убиството тоа претставува телото на жртвата. Значи,
објектот на дејствие е материјализиран облик на апстрактниот поим содржан во објектот
на заштита.
18Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 141
26
4.Жртва на кривичното дело
Жртвата на кривичното дело (во случајов убиството) е физичко лице кое било
погодено со исполнувањето на законското битие на делото, односно лицето кое било
лишено од живот. По правило, жртвата претставува чисто пасивен субјект, но во теоријата
се врши испитување и на степенот на инволвираност на самата жртва при вршењето на
делото. На пр. нејзината согласност или барање може да имплицира извршеното дело да
добие привилегиран облик, да кажеме кај кривичното дело „убиство од благородни
побуди" од чл. 124 на КЗ, кое може да се стори по молба т.е. барање на самата жртва
согласно принципот дека секој располага со сопствениот живот. Исто така, жртвата може
да има скриен придонес кон извршување на делото пр. кај кривичното дело „убиство на
миг" од чл. 125 од КЗ, каде што во состојба на силна раздразненост, навреда или напад од
страна на жртвата извршителот го сторил убиството.
Елементарен предуслов на правдата и справедливоста е санкцијата т.е. правните
последици кои директно го погодуваат сторителот, да се претворат во репарација на
повредените права на жртвата (во случајот бидејќи жртвата е мртва, ова ќе се однесува на
правата на нејзината фамилија како оштетени).
5. Законско битие на казненото дело
Секое кривично дело во себе ги содржи генералните елементи на кривичното дело
објаснети претходно, но за да се разликува како посебно дело истите тие општи елементи
треба да добијат конкретизиран облик. Затоа, потребно е да го дефинираме законското
битие на кривичното дело.
Поимот за законското битие ги опфаќа законските обележја со кои казненото дело
се определува како посебен ентитет и се разликува од другите казнени дела. Законското
битие го чинат само обележјата концентрирани околу повредата на правното добро. Тоа ја
дава дефиницијата на објективното материјално неправо на секое казнено дело, што ја
вклучува казненоправната норма (забрана или наредба), правното добро што се заштитува
и што е објект на напад и конкретниот облик на напад врз тоа правно добро.19
19Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 173
27
Понатаму, законското битие всушност претставува систем составен од објективни,
субјективни, дескриптивни и нормативни обележја (истите ќе ни послужат за подетално
разработување на квалифицираните и привилегираните видови на убиства). Во
објективните карактеристики се сместуваат сторителот, дејствието на извршување,
објектот на дејствување и последицата. За нас се специфични т.н. дополнителни
објективни елементикои уште повеќе го специјализираат кривичното дело т.е. во случајов
убиството. Во нив спаѓаат начинот на извршување (пр. кај убиството на свиреп и
подмолен начин), определување на лични карактеристики и својства, односи и ситуации
кои го детерминираат законското битие (пр. убивање на бремена жена или малолетник),
употреба на определени средства при вршењето на делото, извршување на истото во
определена околност и/или место, привилегирани (пр. убиство од небрежност) и
квалифицирани облици (убиство на лице при вршење на семејно насилство).
Субјективните обележја всушност ја претставуваат спротивната страна на
кривичното дело, она коешто не можеме да го видиме со голи очи, а можеме да го
сфатиме низ призмата на сторителот. Тука се вбројуваат вината со сите свои
манифестации (умисла, небрежност, битно намалена пресметливост, непресметливост
итн). Како и др. субјективни елементи како намера, цел, побуди (пр. убиство по порачка
или убиство од користољубие, одмазда и др. ниски побуди).
Дескриптивните карактеристики служат за поблиско детерминирање на
конструкцијата на кривичното дело и истите претставуваат поими, описи и атрибути кои
постојат во објективниот свет (пр. свиреп/подмолен начин).
Нормативните обележја се всушност некои законски дефиниции кои го
појаснуваат и кокретизираат делото како на пр. службено и воено лице, дете и др.
6. Последица и каузалитет
Секој човеков акт низ неговото секојдневие предизвикува промена, ефект и
влијание врз надворешниот свет. Следствено, сторувањето на кривично дело исто така
предизвикува промена врз првобитниот заштитен облик на правното добро и таквата
промена уште се нарекува последица. Последицата претставува пропратен дел од
кривичното дело, доколку таа не постои не би можеле да зборуваме за кривично-правен
систем. Тука важно е да се напомене дека иако постојат кривични дела кај кои
28
последицата не е очигледна и материјализирана, не значи дека не постои, така што
заклучуваме дека нема кривично дело без последица.
При убиството, последицата е смртта како биолошко-физиолошки феномен. Се
прави разлика помеѓу: биолошка смрт (смрт на клетките и органите), клиничка смрт
(престанување на виталните функции), привидна смрт (кома) и церебрална (мозочна)
смрт. Од биолошката, клиничката и привидната смрт, утврдувањето на смртта е поместена
на моментот на настанување на церебрална смрт. Самата мозочна смрт, не може да се
прогласи за апсолутна смрт, затоа што е можно виталните делови посебно срцето сè уште
да функционираат. Според тоа, покрај престанокот на делувањето на централниот нервен
систем, смртта значи непоправлив престан на сите животни функции.20
Има повеќе теории кои го објаснуваат поимот на каузалитет, но заедничко им е тоа
што се смета за дејствието на извршување да добие значење, истото мора да се појавува
како причина за настанувањето на последицата. Нема кривична одговорност за сторителот
за довршено дело доколку не се докаже и утврди дека истиот со своето дејствување ја
предизвикал последицата определена во законското битие (меѓутоа можно е во ваков
случај да одговара за обид). На пр. доколку некој пукал во некого и да кажеме го ранил во
абдоменалниот предел, а жртвата починала подоцна и се констатира дека причина за
смртта бил мозочен удар, тогаш сторителот нема да одговара за убиство бидејќи
изостанува каузалната врска: смртта настапила поради други биолошки функции, а не
поради актот на оној што пукал. Според една од повлијателните теории – теоријата на
објективна пресметливост, не е доволно само да биде утврдено дека дејството на
сторителот било каузално, туку неопходно е истото да задоволи уште еден критериум,
односно да се работи за типично, вообичаено дејствие кое во себе содржи зголемен правно
релевантен повисок ризик за настапување на инкриминираната последица.
7.Вина
Вината е врската помеѓу кривичното дело и неговиот сторител. Според чл. 11 ст. 1
од КЗ, кривично е одговорен сторителот кој е пресметлив и што кривичното дело го
извршил со умисла или од небрежност и притоа бил свесен или бил должен и можел да
20Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања., стр. 6
29
биде свесен за забранетоста на делото.21
. Доколку нема место за вина како индивидулна и
субјективна одговорност, не може да се зборува за казната како ретрибутивен елемент и
праведен одговор. Вината како елемент е релевантна за нашата тема бидејќи како и кај
секое кривично дело, така и кај убиството психичкиот однос на сторителот кон
инкриминираното дејствие упатува на типот и големината на санкцијата која државата
треба да му ја определи.
Кога се зборува за вина, се мисли на нејзините два вида и подвидови. Прво се
мисли на умислатакоја може да биде директна или евентуална. Делото е сторено со
директна умисла кога сторителот бил свесен за своето дело и го сакал неговото
извршување.22
Всушност, сторителот при извршувањето на делото имал точна претстава
за она што го прави и неговите дејствија се поклопуваат со елементите на законското
битие на делото. Истовремено, сторителот го сакал настапувањето на инкриминираната
последица и тежнеел кон нејзиното настанување. На пр. директна умисла постои кога
извршителот намерно и свесно убива човек сакајќи да го лиши од живот претходно
намамувајќи го (убиецот е клиент кој се преправа дека сака такси превоз убивајќи го такси
возачот-убиство на подмолен начин).
Делото е сторено со евентуална умисла кога сторителот бил свесен дека поради
неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но се согласил
со нејзиното настапување.23
Во овој случај сторителот неговото однесување го зема како
можно дека истото значи остварување на законското битие на делото, а истовремено е
свесен дека може да настапи штетната последица но има индиферентен однос кон истата
т.е. сеедно му е, а и да настапи се согласува со тоа. Тука е всушност и прекорот кој му се
упатува, односно се критикува неговиот рамнодушен и безобѕирен однос кон правно
заштитеното добро. На пр. некој вози со екстремно голема брзина во населено место при
што предизвикува убиство на пешак – во случајот сторителот ја знае опасноста што ја
предизвикува, но сеедно му е дали ќе настапи последицата или нема.
Во теоријата постојат и др. подвидови на умислата: неопределена општа умисла,
алтернативна, предумисла, наврапита умисла, дополнителна умисла и др.
21Види во Кривичен законик на РМ, член 11 ст. 1, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996
, заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015 22Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 218 23Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 221
30
Вториот вид е небрежностакоја може да бисе свесна или несвесна. Во споредба со
умислата, небрежноста се смета за поблаг облик на вина. Во овој случај настапувањето на
инкриминираната последица настанало поради невнимание, а не поради желба т.е. волја.
Небрежноста се казнува исклучиво кога законот тоа изрично го определува, како на пр.
убиство од небрежност според чл.126 од КЗ. Тука, сторителот се укорува бидејќи
невнимателно се однесувал кон критериумите и прописите за должно внимание кои се
општоприфатени во едно општество.
Казненото дело е сторено со свесна небрежност кога сторителот бил свесен дека
поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но
лекомислено сметал дека ќе може да ја спречи или дека таа нема да настапи.24
На пр.
возрасен човек за кој се смета дека е психички здрав, разумен и искусен си игра со остар
нож со дете при што играјќи го повредува и настапува смрт. Овде сторителот ја потценува
веројатноста дека ќе настапи штетната последица иако ја знае опасноста и/или смета дека
ќе успее да ја спречи навремено. Волевата компонента всушност е границата меѓу
евентуалната умисла и свесната небрежност.
Казненото дело е сторено од несвесна небрежност кога сторителот не бил свесен за
можноста од настапување на штетна последица, иако според околностите и според своите
лични својства бил должен и можел да биде свесен за таа можност.25
Во оваа ситуација
сторителот се наоѓа во свесна состојба, тој може да управува со своите постапки и да го
сфати значењето на делото, меѓутоа тој не е свесен за последиците од тоа дело. Предмет
на критикување во овој случај е тоа што од сторителот се очекувало да ги активира
механизмите на должно внимание и истото се очекува и бара од секој просечно
внимателен и разумен човек кога ќе се најде во определена ситуација во која постои
потенцијална опасност, а тој тоа не го сторил. На пр. некој нашол експлозивна материја
која носела видлива и соодветна ознака и ја фрлил од поголема висина при што
предизвикал експлозија која усмртила неколку лица. Прекорот се состои во тоа што
генералните стандарди и норми бараат од секој човек да ја препознае опасноста (во
случајов етикетата) и во тој момент истиот да изреагира со должно внимание.
24Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 226 25Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 231
31
Уште еден важен дел за вината претставува способноста да се биде виновен. Лице
кое не е психички здраво и кое не достигнало определена возраст (овде се мисли на лице
под 14 години) не може да биде виновно за извршеното дело. За секој полнолетен човек
постои соборлива претпоставка според која е способен за вина односно има психички
потенцијал и можности да се однесува согласно прописите на општеството како и да ги
почитува неговите забрани. Пресметливоста секогаш се врзува за конкретното кривично
дело и конкретниот сторител, таа секогаш се оценува во време на сторувањето на делото..
Понекогаш, поради одредени биопсихолошки состојби на личноста сторителот не бил во
можност да управува со своите постапки ниту пак да го сфати значењето на делото, така
што во овој случај истиот се смета за непресметлив, а за непресметливите лица воведени
се поинаков тип на санкции – мерки на безбедност.
Не е пресметлив сторителот кој во време на извршувањето на кривичното дело не
можел да го сфати значењето на своето дело или не можел да управува со своите постапки
поради трајна или привремена душевна болест, привремена душевна растроеност
илизаостанат душевен развој или други особено тешки душевни пречки
(непресметливост).26
Да го земеме школскиот пример во кој жена која боледува од
епилепсија случајно чувала мало бебе во рацете при што добива епилептичен напад и
поради начинот на манифестирање на болеста (најчесто преку згрчување на мускулите и
паѓање во бессознание) го усмртува детето. Може да се заклучи дека непресметливоста ја
исклучува вината како еден од елементите на кривичното дело. Сепак, за
непресметливоста да добие значење, неопходно е да се утврди каузалитетот т.е.
причинско-последичната врска меѓу таквата состојба и извршеното дело.
8. Стек на кривични дела
Во праксата најчесто сторителот со едно дејствие врши едно кривично дело,
меѓутоа не е редок примерот да настане т.н. плуралитет на кривични дела. Тука се работи
за ситуација во која сторителот со едно или повеќе дејствија врши повеќе кривични дела.
Токму сериските убиства се класичен пример на вршење кривично дело во повеќе наврати
низ повеќе дејствија.
26Кривичен законик на РМ, член 11 ст. 1, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 ,
заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015
32
Под стек на кривични дела се подразбира извршување со едно или со повеќе
дејствија на повеќе казнени дела за кои на сторителот допрва треба да му се суди.27
Ако сторителот со едно дејствие или со повеќе дејствија сторил повеќе кривични
дела за кои истовремено му се суди, судот претходно ќе ги утврди казните за секое од тие
дела, па за сите дела ќе изрече единствена казна.28
Она што е многу важно за стекот е
процесниот услов кој законот го наметнува и токму тука тој се разликува со рецидивизмот
односно за да постои стек, за сите претходно извршени дела на сторителот треба
истовремено да му се суди.
Теоријата разликува неколку типови на стек. Може да станува збор за идеален
хомоген стеккојшто претставува ситуација во која сторителот со едно дејствие
повеќекратно го извршил законското битие на едно кривично дело на пр. со пуштање на
отровен гас низ воздушен простор сторителот усмртил десетици лица. Втора ситуација е
да се работи за идеален хетероген стеккаде што сторителот со едно дејствие извршил
различни кривични дела на пр. со фрлање на бомба усмртил повеќе лица, нанел тешки
телесни повреди и оштетил туѓ имот. За нас поинтересен е реалниот стеккој е
наједноставната форма на стек и претставува сторување со повеќе дејствија на повеќе
кривични дела кои може да бидат исти или пак различни. Токму сериските убиства се
третираат како реален стек каде што убиецот со повеќе дејствија во повеќе наврати
временски одделени врши повеќе убиства, а за ниедно претходно не му било судено. Овој
став е поткрепен со чл. 123 ст.3 од КЗ во кој стои:Со затвор од најмалку десет години или
со доживотен затвор ќе се казни тој кој со умисла ќе лиши од живот две или повеќе
лица, за кои претходно не му било судено, освен ако не се работи за кривични дела од чл. 9
ст. 3, чл. 10 ст. 3 и членовите 124, 125 и 127.29
27Владо Камбовски, Миладин Крстановски, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013, стр. 307 28Кривичен законик на РМ, член 44 ст. 1, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 , заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015 29Кривичен законик на РМ, член 123 ст. 3, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 ,
заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015
33
9. Квалифицирани (тешки) убиства
Квалифицираното убиство ги содржи сите елементи на основниот облик на
„обичното" убиство, но од него се разликува по тоа што е извршено под определени
додатни (квалификаторни) околности што значително го зголемуваат степенот на
неправото и вината на сторителот, поради што законот предвидува можност за изрекување
на најстрогата казна (доживотен затвор).30
Во чл. 123 ст. 2 т.1-8 од КЗ на РМ се наведуваат
повеќе такви околности од различен карактер и истите се делат на неколку групи:
- начин на извршување на убиството: убиство на свиреп или подмолен начин,
убиство при вршење на семејно насилство, убиствопри што се доведува во
опасност животот и на некое друго лице;
- мотиви и побуди на сторителот:користољубие, одмазда, прикривање на друго
кривично дело, порачка и поради вадење органи, клетки и ткива за пресадување;
- специфични својства на жртвата:бремена жена, дете, лице кое врши определена
функција на пр. судија, адвокат, јавен обвинител или воено лице;
- бројот и тежината на извршените убиства;
За да се оцени дали едно убиство е обично или квалифицирано, како средство се
користи методот на елиминација, односно доколку не постои некоја од претходно
изложените околности, тогаш убиството ќе се смета како обично т.е. основен облик.
Понекогаш, можно е да се изврши убиство кое во себе конзумира повеќе
квалификаторни околности, на пр. убивање на лице по нарачка кое истовремено е сторено
на свиреп начин. Во оваа ситуација постои привиден стек –алтернативитет, т.е. се работи
за едно кривично дело – тешко убиство, а квалификаторните околности делуваат како
отежнувачка околност при одмерувањето на санкцијата.
Македонскиот Кривичен законик освен претходно набројаните, познава и други
видови на тешки убиства кои се распоредени низ другите глави на посебниот дел. Тука
спаѓаат: убиство извршено при вршење разбојништво – чл. 237 ст. 5, убиство при вршење
на разбојничка кражба – чл. 238 ст. 5, убиство при грабнување на воздухоплов или брод –
чл. 302 ст. 3, убиство на претставници на највисоките државни органи – чл. 309, убиство
30Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.1
34
при напад врз воено лице кое ја врши службата – чл. 333 ст. 4, некои кривични дела
против државата – чл. 327 ст. 1 и ст. 2, како и кривични дела против човечноста и
меѓународното право – чл. 403 – 407, чл. 409, чл. 419-421 и за сите овие се пропишува
казна затвор од најмалку 10 години или доживотен затвор.
9.1 Убиство на свиреп начин
Овој тип на убиство постои кога сторителот на жртвата и задава физички и
психички страдања, агонија и тортури кои по својот интензитет и времетраење повеќе
пати ги надминуваат болките и маките кои се секогаш присутни кај основниот облик на
убиство. Се работи за такви изживувања врз жртвата кои се спротивни на принципот на
човечност и тие ја прикажуваат суровоста и бесчуствителноста на убиецот. Страдањето на
жртвата е она што сторителот го сака и она во кое ужива, останувајќи целосно свесен при
самиот процес. Според ова, за да се оквалификува едно убиство како убиство на свиреп
начин неопходно да се исполнат два кумулативни услови – субјективен и објективен.
Субјективната околност се манифестира преку ставот на сторителот спрема
жртвата кој се транспонира низ тоа што сторителот е свесен дека жртвата трпи
прекумерни болки и себе си се прикажува како суров, безобѕирен, неморален и крвожеден
човек која ладнокрвно ја измачува својата жртва. Објективната околност се однесува на
тежината на извршеното кривично дело кое се отелотворува во нанесување на непотребни
прекумерни физички и психички болки со голем интензитет кои траат подолго време.31
Во
врска со објективната димензија на свирепоста спорно е дали ќе се работи за овој облик на
квалифицирано убиство во случаите кога жртвата не ги чувствува маките, болките што и
ги задава сторителот, затоа што пред тоа веќе била лишена од живот или пак западнала во
безсознание (на пример, откако сторителот со секира и ја отсекол главата на жртвата,
продолжил да го распарчува, да го мрцвари нејзиното тело; или откако ја онесвестил
жртвата со удар во глава, сторителот потоа и задал десетици убоди со нож).32
Повеќето
автори стојат на ставот дека свирепоста ќе постои кога жртвата навистина ќе ги
почувствува болките и страдањата односно ќе биде способна да реагира на болка, така
31Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 52 32Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.3
35
што не би било доволно само убиството да е извршено на начин кој е длабоко осуден,
грозен и ужасен за пошироката јавност, иако може да се сретнат и спротивни мислења.
9.2 Убиство на подмолен начин
Ваквото квалифицирано убиство исто како и претходното е конципирано преку
објективниот и субјективниот момент. Првиот услов се исполнува кога убиството се врши
на еден прикриен, потаен и лукав начин за да се стигне полесно до жртвата при што
истата се става во т.н. шах-мат позиција од која не може да избега ниту да се одбрани и е
целосно изненадена. Вториот услов се исполнува кога сторителот вешто и измамнички и
пристапува на жртвата најчесто прво стекнувајќи ја нејзината доверба, а подоцна
злоупотребувајќи ја и истовремено предизвикувајќи беспомошност и неспособност за
отпор кај неа. Класичен пример е ситуација помеѓу две лица кои склучиле договор за
доживотна издршка во која давателот на издршката злоупотребувајќи ја довербата на
примателот на издршката кој е старо и изнемоштено лице, постепено го труе додека не
настапи смртната последица ( исто така во овој пример имаме тешко убиство кое може да
се третира како убиство на подмолен начин како и убиство заради користољубие –
привиден стек).
9.3 Убиство при вршење на семејно насилство
Под семејно насилство се подразбира малтретирање, грубо навредување,
загрозување на сигурноста, телесно повредување, полово или друго психичко или
физичко насилство со кое се предизвикува чувство на несигурност, загрозување или страв,
спрема брачен другар, родителите или децата или други лица кои живеат во брачна или
вонбрачна заедница или заедничко домаќинство, како и спрема поранешен брачен другар
или лица кои имаат заедничко дете или се наошаат во блиски лични односи.33
Целта на
воведувањето на оваа квалификација е да се заштитат жртвите на семејно насилство. Во
најголем број на случаи овие убиства настануваат после еден подолг период на
малтретирање и злоупотребување од страна на насилникот врз жртвата кој може да трае
месеци па дури и години, сè до оној момент кога насилството ја преминува границата и
33Кривичен законик на РМ, член 122 ст. 21, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37 од 06.08.1996 ,
заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република Македонија бр. 196 од
10.11.2015
36
води кон смрт. Тежината која му се додава на овој тип на убиство произлегува од фактот
што семејството претставува основна клетка на општеството во која човекот се запознава
со надворешниот свет и учи како да опстане, како и поради тоа што членовите на едно
семејство се најблиски крвни сродници меѓу кои се развиваат едни од најдлабоките
емоции и потреби на еден човек.
Во овој контекст треба да се спомене и тоа што неретко се случува насилникот во
еден критичен момент и самиот да стане жртва (на пр. убиство на миг – привилегиран вид
на убиство, кога детето кое било жртва на насилство во момент на афект го убива својот
татко кој му се заканувал дека ќе го убие).
9.4 Убиство со доведување во опасност на животот на уште некое лице
Специфично кај овој тип на убиство е тоа што освен настапувањето на смрт кај
лицето, настапува и друга последица која претставува опасноста и некое сосема друго
лице да биде лишено од живот. Таа опасност мора да биде конкретна и актуелна, а не
претпоставена, односно да постои висок степен на ризик дека тоа друго лице (минимум
едно) можело да биде убиено. На пр. убиецот со огнено автоматско оружје пука во својата
мета која е лице кое се наоѓа на плоштад преполн со народ и пукајќи покрај тоа што
нанесува смрт кај таргетираната личност, истовремено нанесува тешки телесни повреди
кај други лица кои биле во непосредна близина на жртвата. Имено, во однос на
лишувањето од живот на едното лице убиецот постапува со директна умисла, додека во
однос на конкретната опасност по животот на другите лица, убиецот постапува со
евентуална умисла.34
9.5 Убиство од користољубие
Она што го прави карактеристично ваквото убиство е тоа што сторителот во преден
план ја става својата алчност, поради користољубие е подготвен дури и да убие само да
стигне до определена имотна или материјална корист. Треба да се потенцира дека таквата
корист не секогаш треба да е наменета лично за него туку и за некое друго лице (на пр.
братот си ја убива сестрата за подоцна неговите деца целосно да го наследат имотот).
34Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 55
37
Понатаму, материјалната придобивка не секогаш значи зголемување на имотот туку и
спречување да се намали веќе постоечкиот (на пр. убиство на доверителот за
ослободување од обврската за враќање на долгот). Освен тоа, за да се исцрпи законското
битие на ова дело не е важно дали ќе настане реализација на користољубивата намера и
цел (на пр. лице убива свој близок пријател за кој сметало дека има голема сума на пари, а
потоа се покажало дека тоа не е точно). Во однос на прашањето дали остварената
материјална корист мора да биде противправна или не, доминира сфаќањето дека не мора.
9.6 Убиство заради извршување или прикривање на некое друго кривично дело
Ова квалифицирано убиство има два модалитети и во двата од нив постои
кумулација на две неправа што аналогно води до повисок степен на вина кај сторителот.
Убиството заради извршување на друго кривично делому претходи и е во функција
на извршувањето на другото кривично дело. Сторителот убива друго лице за на тој начин
да си го овозможи или олесни извршувањето на планираното кривично дело, што е негова
првенствена цел (на пример убиство на чуварот за да се провали во магацин; убиство на
таткото, заради силување на неговата ќерка). Притоа, второто неправо може да биде било
кое кривично дело, независно од неговата природа или тежина. Исто така, за постоење на
ова квалифицирано убиство не се бара планираното кривично дело навистина да е
извршено (по убиството на таткото, сторителот не успеал да ја силува неговата ќерка,
зашто таа успеала да побегне).
Убиството заради прикривање на друго кривично дело следува по извршувањето
(односно обидот или подготвувањето) на некое кривично дело во кое сторителот
учествувал како (со)извршител или соучесник. Намерата (или поточно мотивот) на
сторителот е преку убиството да го спречи откривањето на претходното дело, а со тоа и
одговорноста за него (на пример убиство на сведок-очевидец на силувањето што го
извршил сторителот или убиство на самата жртва на силувањето, за да се спречи да го
пријави делото).35
9.7 Убиство од безобѕирна одмазда
35Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.5-6
38
Високиот степен на вина кој му се става на товар на сторителот и заради кој ова
дело се смета за тешко убиство, е фактот што сторителот е мотивиран од желбата за
одмазда поради некое претходно зло што му било нанесено. Под овој облик не може да се
подведе секое убиство од одмазда. Неопходно е да постои безобѕирна одмазда, да станува
збор за некаков ирационален акт кој не може да се оправда во никаков случај и за кој не
постои никакво прифатливо и логично објаснување. Самиот поим „безобѕирна одмазда"
во законот не е дефиниран па толкувањето се препушта на теоријата и на судската пракса.
Судот и теоретичарите имаат прифатено определени основни критериуми од
објективен и субјективен карактер. Се работи за ситуации кога на пример постои
драстична несразмерност и разлика меѓу претходно стореното како причина за
одмаздување и убиството – сторителот го убива лицето кое претходно го навредило и
наклеветило (доколку станува збор за претходно нанесено тешко зло, нема да зборуваме за
убиство од безобѕирна одмазда туку само за убиство – лишување од живот на сторителот
од страна на родителите на кои овој претходно брутално им ја силувал ќерката).
Понатаму, може да се работи за момент кога жртвата е целосно невина односно нема
никаква поврзаност со претходното нанесено зло (на пример убиство на некој член од
група на пријатели во која еден од нив сторил некакво зло спрема сторителот). Исто така,
може да станува збор за ситуација во која сторителот ги игнорира вообичаените легални и
легитимни средства за намирување на правдата (на пример сторителот чие дете е тешко
болно го убива детето на докторот откако овој претходно одбил да го лекува неговото
дете).
Многу познат случај на ваквиот тип на убиство е убиството од крвна одмазда. Тоа
уште се смета за „традиционален тип" бидејќи претставува реликвија од минатото низ која
се отелотворува талионското начело: око за око, заб за заб, во случајов крв за крв поради
претходно пролеана крв. Во некои делови од нашата земја (во Турција исто) сè уште
егзистира ваквата практика, а најчесто се убиваат машките членови на фамилијата бидејќи
се смета дека тие се носителите на потомството и нападот врз нив на некој начин ја
осакатува наследната лоза на определената фамилија. Сепак, не секое убиство од крвна
одмазда се квалификува како убиство поради безобѕирна одмазда, туку мора да ги опфаќа
претходно изложените критериуми.
9.8 Убиство од други ниски побуди
39
Поради тоа што објективно не е возможно да се набројат сите ниски побуди врз
чија основа едно лице би извршило убиство, нашиот законодавец определува една
генерална формулација под која се подведуваат сите убиства од ниски побуди кои не се
опфатени во чл. 123 ст. 2 од КЗ. Самиот поим „ниски побуди" не е изрично дефиниран во
законот па затоа неговото интерпретирање му се препушта на судот и теоријата.
Всушност, тука во преден план се ставаат морално-социјалните вредности и норми кои се
општоприфатени и државата остро ги критикува сите оние однесувања кои се спротивни
на етичкиот и морален општествен кодекс. Како ниски побуди се потенцираат: завист,
егоизам, злоба, омраза, кариеризам, предрасуди, сексуални девијации и сл. Сите овие се
показател за неуспехот на сторителот за конформистичко однесување како и на неговиот
низок вредносен систем.
9.9 Убиство по порачка
Убиството по порачка е организирано убиство, во чиешто реализирање учествуваат
најмалку две лица: лицето што го порачува и непосредниот извршител. Неправото е
подигнато, затоа што извршителот постапува како ладнокрвен инструмент за остварување
на нечија порачка, небаре извршува некоја трговска зделка. Во вакви случаи по правило се
работи за платени убиства, а нарачателот одговара како поттикнувач за ваков вид на
тешко убиство.36
Покрај стремежот за имотна корист, може да се замислат и други побуди
(мотиви) што го инспирираат непосредниот извршител да посегне по животот на лицето
посочено за ликвидација од нарачателот (политички, религиозни, верски, деловни и сл.)
Токму затоа, овој облик на тешко убиство е издвоен во посебна одредба (т.5), зашто ако
под изразот „убиство по порачка" се подразбира само платеното убиство, тоа без проблем
може да се подведе под одредбата од користољубие (т.4). Инаку, нарачателот, иако самиот
„не си ги валка рацете", се казнува како поттикнувач, што ќе рече – исто како и
непосредниот извршител, односно во рамките на казната пропишана за квалифицирано
убиство (затвор од најмалку десет години или доживотен затвор).37
9.10 Убиство заради вадење на орган, ткиво или клетки за пресадување
36Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања., стр. 11 37Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.7
40
По правило, ваквиот облик на убиство се поврзува и е во функција на организирана
трговија со човечки органи каде што постои еден поголем тим кој соработува:лица кои се
занимаваат со пронаоѓање на потенцијални жртви, лица кои непосредно го извршуваат
убиството, лица кои вршат екстракција на органите (најчесто се медицински лица), лица
кои вршат транспорт и достава на органите до одредената локација и сл. Исто така не е
редок случајот за кривично гонење врз основ на стек со кривичното дело трговија со луѓе
односно трговија со дете. Сепак, не може да се исклучи можноста да се работи и за
поединечен акт (на пример лице на кое му е потребна итна трансплантација на бубрези, во
страв и очај посегнува по животот на друго лице – потенцијален донатор).
9.11 Убиство на бремена жена или дете
Кај убиството на бремена жена отежителната квалификаторна околност, се
согледува во тоа што постои кумулирање на две неправа:прво, се уништува актуелен
живот, (бремената жена), а второ се уништува и иден живот (плодот). Со ова се
манифестира сфаќањето дека плодот не е само дел од телото на жената туку и дека самиот
тој претставува суштество кое има право на правна заштита. Понатаму, од самата
формулација на оваа одредба од чл. 123 ст. 2 т.7 „за кое знае дека е бремено" произлегува
дека законот изрично бара сторителот да знаел и да бил свесен за ваквата состојба на
жената при што воопшто не е важен стадиумот на бременоста. Поинаку кажано, ваквиот
тип на убиство ќе постои доколку истото се изврши во периодот од зачнувањето до првите
породилни болки кои го претставуваат процесот на раѓање.
Кај убиството на малолетник, она што пасивниот субјект т.е. жртвата ја прави
специфична е тоа што таа е дете и нема наполнети 18 години возраст. Целта која треба да
се постигне е да се заштитат децата како ранлива категорија за која постои посебно место
вокривичното право. Свеста за својството на жртвата мора да е присутна кај сторителот,
бидејќи во спротивно ова ќе се третира како стварна заблуда за битие на делото.
Особено е деликатен односот на ова кривично дело со кривичното дело „убиство на
дете при пораѓање" од чл.127 од КЗ. Пред сè, овде се предупредува на претпазливост при
квалификацијата на делото, т.е. да се утврди времето на убиството на детето, дали е
убиено непосредно по породувањето или по подолго време (законодавецот не прецизирал
колку време е потребно да помине за да се смета дека се работи за убиство на дете при
41
пораѓање). Суштината е во висината на казната, односно според чл. 123 ст. 2 т. 7 станува
збор за квалифицирано убиство како што и претходно утврдивме за кое може да се изрече
казна доживотен затвор, а според чл. 127 од КЗ станува збор за привилегирано убиство за
кое казната се движи во рамки од 3 месеци до 3 години затвор.
9.12 Убиство на судија, јавен обвинител, или адвокат, при вршењето на нивната
функција, односно дејност или службено или воено лице при должноста чување на
јавниот ред, фаќање на сторител на кривично дело или чување на лице лишено од
слобода
Смислата на оваа инкриминација треба да се бара во потребата за поинтензивна
заштита врз определена категорија на лица кои вршат високоризични функции и дејности,
а истите се од круцијално значење за стабилност на уставниот поредок и воопшто
владеењето на правото и правната држава. Посебниот кривично-правен третман кои овие
лица го добиваат, е поради тоа што тие се изложуваат на повисока опасност по животот
вршејќи ги своите правосудни функции, како и дејности и должности поврзани со
зачувување на јавниот ред и мир, државната безбедност, како и фаќање на сторител на
кривично дело и чување на лице лишено од слобода. Тежината која ова дело ја добива не е
само поради личноста на претходно наброените лица, туку и поради тоа што постои напад
врз функцијата која ја извршуваат, бидејќи токму преку неа се манифестира идејата за
државата како единствен чувар на уставниот поредок и на апаратот за физичка принуда.
Важен момент кај ова дело е барањето убиството да било сторено при вршењето на
функцијата, дејноста односно должноста, т.е. за време и во врска со вршењето на овие
работи од страна на наведените лица.
Во врска со субјективната страна, треба да се подвлече дека умислата на
сторителот треба да содржи и свест за својството на убиениот, како и за функцијата,
дејноста односно должноста што тој ја вршел, но тоа не значи дека сторителот треба да ги
знае легалните дефиниции, на пример, на поимите службено и воено лице (дадени во чл.
122 ст. 3 и 4), туку е доволно да има правилна претстава за нив во нивното секојдневно
социјално значење.38
38Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.9
42
9.13 Убиство на повеќе лица
Криминално-политичката заднина на воведувањето на оваа одредба е да се
овозможи примена на најтешката казна (доживотен затвор) за идеален или реален стек на
две или повеќе основни облици на убиства, што би било невозможно ако се применуваат
општите правила за одмерување на казна за дела во стек (чл. 44 КЗ). Затоа, се чини дека се
во право авторите кои сметаат дека овде не станува збор за некаков додатен квалифициран
облик на убиство, туку за посебна казнена одредба во која е содржано специјално правило
за одмерување на казната во случај на повеќе убиства, различно од општите правила за
одмерување на казна за дела во стек. Дополнителен (формално-правен) аргумент во
прилог на ваквото сфаќање за правната природа на оваа одредба е околноста што таа не е
систематизирана како посебна точка во рамките на ст. 2 од чл. 123 КЗ (каде што се
содржани сите квалифицирани убиства), туку е издвоена во посебен став (3) на овој член.
Иако, одредбава се однесува првенствено за случаите на две или повеќе основни
облици на умислени убиства, не е исклучена нејзина примена и за ситуациите на стек на
основното дело убиство и некое квалифицирано убиство, како и на стекот на две или
повеќе квалифицирани убиства.39
10. Привилегирани убиства
Иако општествената опасност од извршување на убиства несомнено е голема,
постојат одредени објективно-субјективни околности кои влијаат на намалување на
степенот на општествена опасност кај овие кривични дела. Имено, постоењето на овие
околности како што се силна раздразеност (афект), пореметување при породувањето,
милосрдие и небрежност, ја смалуваат општествената опасност на поединечните убиства,
што придонесува за поинаква кривичноправна квалификација.40
Непобитен е фактот дека
одземениот човечки живот сепак претставува повреда на највисокото човеково право и
дека за истото мора да се одговара пред законот и правдата, но државата се одлучува на
привилегираните убиства да гледа од малку поинаква перспектива. Тоа значи олеснителна
39Д-р Методија Каневчев, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) – Квалифицирани (тешки)
убиства, стр.10 40Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 59
43
околност за сторителот што автоматски води до полесна казна (во споредба со обичното и
квалифицираното убиство), поради некои животни ситуации кои излегуваат надвор од
контрола во кои сторителот не знае како да се однесува или не може да ги совлада,
согласно принципот „нема човек кој е безгрешен".
10.1Убиство од благородни побуди
Ова кривично дело ги покрива случаите на евтаназија (блага или лесна смрт). Се
однесува на различни ситуации: убиство на неизлечиво болно лице што умира за да му се
намалат болките при умирањето, за да му се скратат маките и прекинување од милосрдие,
за да му се намалат маките на еден неспособен за живот (со физички недостатоци, што
преминува во т.н. евгеника).41
Анализирано низ историска призма, различни култури
различно ја прифаќале оваа идеја, тргнувајќи од некои кои ја поддржувале (Рим, Спарта,
Атина) и завршувајќи со оние кои изречно ја забранувале (Католичката црква).
Активната евтаназија до скоро беше забранета во целиот свет, а пасивната
евтаназија се врши ограничено. Пасивна евтаназија е кога лекарите и болничкиот
персонал го напуштаат терапевтскиот третман на болниот, а исто така го напуштаат и
процесот на будење. Активна евтаназија е кога лекарите и болничкиот персонал
интервенираат со разни хемиски средства, кои ги ставаат во организмот на човекот, при
што доаѓа до труење и смрт, наводно од милост заради страшните болки на болниот.42
Повеќето земји од Западна Европа ја имаат прифатено пасивната евтаназија, додека
на пример во Холандија, Белгија, Австралија и некои држави во САД легализирана е и
активната евтаназија.
Нашата земја, тргнувајќи од моралниот принцип дека ниеден човечки живот не
смее да се рационализира без оглед на состојбата на болниот, изречно ја забранува
евтаназијата во чл. 124 од КЗ и казната изнесува од 6 месеци затвор до 5 години. За овој
чекор во предвид се земаат и други дилеми, па така можно е да била поставена погрешна
дијагноза, да постоеле можности пациентот во кома да се разбуди или да се пронајди лек
за неговата болест благодарение на напредокот на медицината и технологијата итн.
Всушност, благородните побуди на сторителот од морален и социјално-етички аспект не
41Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања., стр. 13 42М-р Марија Гроздановска, Есеј на тема: „Евтаназијата како современ начин на убиство", Правен
факултет „Јустинијан Први"-Скопје, 2012, стр. 2
44
заслужуваат остар прекор, туку станува збор за еден вид на солидаризирање поради што
овој вид на убиство добива привилегирана форма.
10.2Убиство на миг
Убиството на миг поинаку може да се нарече убиство во афект или испровоцирано
убиство. За да можеме да зборуваме за постоењето на овој облик на привилегирано
убиство, потребно е кумулативно исполнување на следните услови: убиството да е
извршено во состојба на силна раздразнетост, сторителот да е доведен во таа состојба без
своја вина и делото да е извршено на миг.43
Специфично е тоа што поводот за ваквото
однесување на сторителот потекнува од самата жртва, најчесто тој е предизвикан со напад
од нејзина страна или некое тешко навредување.
Состојбата на силна раздразнетост подразбира постоење на таква состојба која
влијае на свеста и способноста за расудување, меѓутоа гневот, бесот, лутината и
возбуденоста како симптоматични за неа остануваат во рамките на нормалното. Понатаму,
состојбата на силна раздразнетост не го вклучува патолошкиот афект предизвикан од
некоја душевна болест или некаква поинаква психопатска структура на личноста. Следно,
како што и претходно е спомнато нападот или навредувањето мора исклучиво да
потекнуваат од убиената жртва, никако од друго лице или од самиот сторител, за да се
спречи ситуацијата во која сторителот би ја испровоцирал жртвата за да го нападне, така
што ќе го оправда убиството. Во врска со нападот, тој треба да претставува некое потешко
загрозување на некое правно добро на сторителот или на нему блиско лице, а под тешко
навредување законот подразбира тешка повреда на честа и угледот (класичен пример е
затекнување на брачниот другар или партнерот во прељуба). Убиството мора да е
извршено на миг, поточно во еден доста кус временски интервал од моментот на
провокацијата, така што не смее да постои подолга временска инстанца меѓу
провокацијата и убиството. Сторителот одлучува умислено, ненадејно и брзоплето
поттикнат од бурниот и конфликтен момент. Согласно чл. 125 од КЗ казната за ова дело е
од една до 5 години затвор.
43Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 59
45
10.3Убиство од небрежност
Овој облик на привилегирано убиство подразбира лишување од живот од
небрежност на некое лице при што сторителот ја повредил обврската за должно внимание,
како и во случај кога истиот знаејќи дека со своето сторување или несторување може да
настапи смртната последица, но лекомислено сметал дека истата нема да настапи или дека
ќе има доволно време за да ја превенира. Исто така ова убиство ја опфаќа и можноста
сторителот да не бил свесен за можноста од настапување на смртна последица, но поради
определени околности на делото како и поради личните својства можел и бил должен да
го предвиди нејзиното настапување. На пример, сторителот се наоѓал во шума по
претходен договор со жртвата за да ловат дивеч. Чекајќи во заседа на поголемо растојание
и мислејќи дека се работи за дивечот кој бил цел на ловот, сторителот без претходно
уверување дека не се работи за човек, забележувајќи движење испукал проектил од
ловната пушка при што ја погодил жртвата кај која настапила смртната последица.
Согласно чл. 126 од КЗ казната за ова дело изнсува од 6 месеци до 5 години затвор.
Некои држави избегнуваат да го користат терминот „убиство од небрежност" па го
заменуваат со „лишување од живот од небрежност" водејќи се од тоа дека постои голема
разлика помеѓу убиец кој убил со умисла и некој кој тоа го сторил ненамерно, небрежно,
па автоматски не би било праведно истиот термин да се користи за личност која немарно
се однесувала и кај која степенот на вина не е толку изразен.
10.4 Убиство на дете при пораѓање
Чедоморството како термин претставува синоним за ова привилегирано убиство. За
постоење на чедоморство потребно е да бидат исполнети три услови: пасивниот објект да
е живородено дете, извршителот да е мајката и убиството да е извршено за време или
непосредно по породувањето.44
Она по кое се разликува од останатите типови на убиства,
претставува посебната психичка растроеност која се јавува кај родилката предизвикана од
самото породување. Убивањето за време на породувањето го означува процесот од
добивање на породилните болки до прекинувањето на телесната врска меѓу мајката и
бебето. Во оваа фаза состојбата на растројство на мајката како посебна околност под која е
44Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 61
46
сторено делото се претпоставува и посебно не се докажува.45
Доколку убиството е сторено
непосредно по породувањето односно по прекинот на папочната врвца и започнувањето
со процесот на дишење кај бебето, потребно е да се утврди дали кај родилката постоела
претпоставената психичка растроеност и колку долго траела.
За постоењето на делото не е важно дали живото родено дете е способно за живот
или не (на пример дали бебето е родено со некаква срцева аномалија поради која не би
било објективно возможно да преживее), така што на овој начин му се пружа заштита на
правото на живот на секое лице. Судската медицина од друга страна, обрнува доста
внимание на ова бидејќи тоа е клучно за давањето на одговор на прашањето дали смртта
на новороденчето е природна или насилна. Согласно чл. 127 од КЗ казната за ова дело
изнесува од 3 месеци до 3 години затвор.
11. Компаративен преглед на убиството како кривично дело
11.1 Република Србија
Структурата на Кривичниот законик на Република Србија е многу слична со
македонската верзија. Посебниот дел како и кај нас започнува со кривичните дела против
животот и телото. Обичното дело убиство српскиот законодавец го казнува со казна
затвор од 5 до 15 години. Квалифицираните видови кои се опфатени во чл. 114 под
терминот „тешко убиство" кои се речиси идентични како во македонскиот КЗ се казнуваат
со казна затвор од минимум 10 години или затвор од 30 до 40 години. Што се однесува до
привилегираните облици како убиство на миг, убиство на дете при породување, убиство
од небрежност, лишување од живот поради милосрдие, наведување и помагање во
самоубиство се казнуваат со казна затвор од една до 8 години а во најголем дел од 6
месеци до 5 години.46
11.2 Кралство Шведска
Шведска е уставна монархија заснована врз парламентарен систем на владеење и
позната е по тоа што има една од најразвиените економии во Европа. Тоа директно
45Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања., стр. 15 46Кривични законик, Сл. Гласник РС бр. 85-2005 – 111/2009, чл.113-118, стр. 43-45
47
имплицира на кривично-правниот систем на земјата така што статистиките покажуваат
дека генерално земено државите на Скандинавскиот полуостров имаат помала стапка на
рецидивизам и воопшто извршување на кривични дела. Што се однесува до убиството
како предмет на интерес, шведскиот Кривичен законик го започнува вториот дел токму со
кривичните дела против животот и здравјето. Основниот облик на убиството како
кривично дело се казнува со казна затвор од 10 години до доживотен затвор.
Земајќи пример од САД, во Шведска постои посебен тип на убиство кое е
фактички привилегиран облик чиј степен на неправо и загрозување на правно
заштитеното добро е помал и покрива неколку ситуации. Се работи за т.н.убиство без
насилство или убиство без злобна намера (manslaughter). Истото може да биде доброволно
или недоброволно, така што во првиот облик се опфаќа убиство извршено со провокација,
во момент на бес, лутина, очај и возбуда (нешто слично како убиство на миг), додека
вториот облик го опфаќа убиството сторено поради преземање на неразумно висок степен
на ризик или убиство сторено при вршење на прекршок. Поради отсуството на злобна
намера и дадените околности, шведскиот закон ова дело го казнува со казна затвор од 6 до
10 години.
За делото убиство на дете при пораѓање пропишана е само максимална казна која
изнесува 6 години затвор. Кај убиството сторено од невнимание (небрежност) во
ситуација кога делото е извршено од страна на возач на моторно возило, законот бара
утврдување на посебни околности на пример дали возачот бил во алкохолна состојба или
не.47
11.3 Швајцарија
Класичниот облик на убиство швајцарскиот Кривичен законик го санкционира со
минимална казна затвор од 5 години.
Квалифицираниот облик на убиството дефиниран низ бескрупулозноста на чинот,
намерата и мотивот се санкционира со минимум 10 години затвор, а максимум доживотен
затвор.
47Види на http://www.government.se/contentassets/5315d27076c942019828d6c36521696e/swedish-penal-
code.pdf[11.11.2017]
48
Привилегираниот облик на убиството опишан преку сторување на делото во
длабока емотивно-конфликтна состојба или во состојба на голем психолошки стрес, се
казнува со казна затвор од една до 10 години.
Што се однесува до извршување на убиство на барање на жртвата, како и
претходното и ова дело добива привилегирана форма така што казната изнесува
максимум 3 години затвор или може да се изрече парична казна. Во овој контекст, кај
наведувањето и помагањето при извршување на самоубиство (доколку истото се изврши
или остане во обид), сторителот се казнува со казна затвор не подолга од 5 години или
парична казна.
За инфантицидот односно убиството на дете при пораѓање како привилегиран
облик пропишана е казна затвор не подолга од 3 години или парична казна.
Убиството од небрежност се санкционира со казна затвор не подолга од 3 години
или парична казна.48
11.4 Руска Федерација
Позната по сталинизмот, работничките логори и гулазите Русија важи за една од
земјите со „построги" кривични законици. До скоро време постоеше и смртната казна, но
во согласност со демократските принципи истата се исфрли од употреба (беше предвидена
за најтешките облици на убиства). Денес, основниот облик на убиство рускиот Кривичен
законик го санкционира со казна затвор од 6 до 15 години.
Што се однесува до квалифицираните облици на убиства во кои спаѓаат:
- убиство на две или повеќе лица;
- убиство на лице или негови блиски роднини поради неговата службена должност;
-убиство на малолетник, лице во беспомошна состојбапридружено со киднапирање;
- убиство на бремена жена;
- убиство на суров (свиреп) начин;
- убиство извршено на опасен начин;
- убиство сторено од крвна одмазда;
- убиство извршено од организирана група на лица;
- убиство извршено по порачка или при разбојништво, насилство или рекетирање;
48Види на https://www.admin.ch/opc/en/classified-compilation/19370083/201709010000/311.0.pdf[11.11.2017]
49
- убиство извршено злонамерно;
- убиство извршено за да се прикрие некое друго кривично дело, да се олесни
извршувањето на друго кривично дело или извршено во придружба на силување и
насилнички сексуални активности;
- убиство извршено поради расна, политичка, верска, идеолошка и национална
омраза и нетрпеливост или поради непријателски чувства и омраза спрема некоја
социјална група;
- убиство извршено поради екстракција на органи и ткива од жртвата, се
санкционираат со казна затвор од 8 до 20 години или доживотен затвор.
Привилегираните облици на убиства во кои се вбројуваат:
- убиство на дете при пораѓање;
- убиство извршено во состојба на привремена ментална нестабилност;
- убиство извршено со прекорачување на средствата потребни за нужна одбрана и
убиство извршено со прекорачување на средствата потребни за задржување на лице кое
сторило кривично дело;
- убиство од небрежност;
- наведување на самоубиство, се санкционираат со казна затвор до 2, 3 или 5
години како и можност за примена на др. вид на казни (особено е застапена рестрикцијата
на слобода).49
11.5 Сојузна Република Германија
Како држава со силно изразена национална и државна свест, кривичните дела
против животот се сместени во шеснаесеттата глава на Посебниот дел од Кривичниот
Законик, после главите посветени на кривичните дела против државата и државните
органи, меѓународното право, јавниот ред, економијата итн.
За основниот облик на убиство пропишана е казна затвор од минимум 5 години, а
во особено тешки случаеви може да се изрече доживотен затвор.
Квалифицираните облициво кои се вбројуваат: убиство извршено поради
задоволство, од сексуални побуди, поради завист, на свиреп начин, со изложување на
49Види на http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ru/ru080en.pdf[11.11.2017]
50
пошироката јавност на опасност или за прикривање или олеснување во извршувањето на
друго кривично дело се санкционирани со казна доживотен затвор.
Привилегираните облици како убиство на миг и убиство извршено под други
олеснителни околности се санкционираат со казна затвор од една до 10 години. Убиството
од благородни побуди т.е. по барање на самата жртва се казнува со казна затвор од 6
месеци до 5 години, додека убиството од небрежност се казнува со казна затвор до 5
години или парична казна.50
11.6. Општ заклучок
Според погоре изложениот компаративен преглед, може да се констатира дека не
постојат драстични разлики во квалификувањето на убиството и неговите квалифицирани
и привилегирани облици, ниту пак забележителни разлики во санкционирањето со
македонскиот Кривичен законик.Генерално, основниот облик на убиство е речиси
идентично определен кај спомнатите кривични законици со мали разлики при минимумот
на казната затвор, а истото важи за квалифицираните облици со прилично високи казни
затвор кои се движат во дијапазон од минимум 8-10 години затвор и доживотен затвор.
Сметаме дека ваквите солуции се добро поставени со оглед на тежината на делото и
неговите последици како и останатите околности.
Кога станува збор за привилегираните облици се сретнуваат разлики во тоа што кај
некои држави на пр. Швајцарија и Германија освен казна затвор се пропишува и парична
казна. Во овој контекст, бидејќи се работи за смртни последици кои претставуваат
ненадоместлива штета без разлика на начинот и околностите во кои се нанесени, сметаме
дека Кривичниот законик на РМ излегува во пресрет со подобри решенија бидејќи не
пропишува парична казна која не е праведен одговор за кривично дело со кое се одзело
човечки живот.
50Види на https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_stgb/englisch_stgb.html#p1807[11.11.2017]
51
ГЛАВА III
ЕТИОЛОГИЈА И ФЕНОМЕНОЛОГИЈА НА
СЕРИСКИТЕ УБИСТВА
Кога станува збор за етиологијата на сериските убиства, треба да се каже дека постојат
голем број криминолошки истражувања и теории како биолошки, социолошки,
психолошки и психијатриски кои се обидуваат да ги објаснат причините за ваквиот
52
специфичен и екстремен облик на насилно однесување.51
Освен тоа, направени се обиди
да се контурира профилот на серискиот убиец, па така по понатамошниот дел од ова
излагање ќе бидат обработени токму овие делови на проучуваниот феномен кои се
круцијални во неговото објаснување.
1. Фактори кои доведуваат до извршување на злочинот
Пред да се задржиме подетално на теориите, потребно е да кажеме нешто повеќе за
генералните фактори кои ги предизвикуваат сериските убиства. Значи, за нивното
објаснување потребно да се одговори на неколку прашања и тоа: кој, кога, каде, како и
зошто убива, а нивниот одговор не може да се даде без да се земат во предвид следните
фактори:
- Биолошки – во кои се сместуваат генетските предиспозиции, евентуални повреди
на главата, абнормална функција на ендокриниот систем (пореметена работа на
жлездите при лачењето на хормоните) и сл;
- Психолошко-психијатриски – во кои спаѓаат одреден тип на психози, депресија,
психопатија, трауми, шизофренија и сл;
- Социолошки– овие треба да одговорат на други прашања од типот зошто во некои
општества има повеќе сериски убијци од други места, зошто различни општества
реагираат на сериските убиства на различен начин, зошто процентот на сериски
убиства во една иста средина со тек на време се менува и сл.
Група на автори смета дека за да се разберат сериските убиства треба како почетна
точка да се земат личните карактеристики на сторителите иако воопшто не е лесно истите
да се одредат. Сепак, се смета дека треба да се наведат облици на антисоцијално агресивно
и непријателско однесување, тенденција на постојано избегнување за да се развијат
поблиски односи со други луѓе, а навистина постојат и такви сериски убијци кои се чиста
спротивност на ова (на пр. литературниот лик на Џекил и Хајд кој убиствата ги врши ноќе,
а преку ден има улога на чесен и угледен граѓанин). Поради оваа ситуација, за разбирање
на сериските убијци потребно е да се навлезе малку повеќе во психопатологијата. За
познавачите на оваа проблематика, поимот „психопат" е најсоодветен за користење. Под
51Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 51
53
овој поим психопатот се дефинира како антисоцијална, агресивна и високо импулсивна
личност која воопшто не чувствува грижа на совест за своите постапки и не е способна да
воспостави емоционална афективна врска со други луѓе. Други автори придодаваат во
карактеристиките уживање во предаторско насилство кое честопати има црти на
одмаздољубивост, исто така ладнокрвност и софистицираност при вршењето на делата.
Исто така, неретко е застапено мислењето дека криминогенезата на сериското
убиство започнува уште во раното детство. Во литературата се потенцира дека треба да се
обраќа внимание на оној тип на деца кои често мократ во кревет, креираат навика на
самоповредување (исекотини, модрици и сл.), покажуваат грубост кон животните и
другарчињата/соучениците и не сакаат социјални контакти односно се повлекуваат сами
во себе. Најчесто ваквите деца потекнуваат од дисфункционални семејства и се
подложени на психо-физичка злоупотреба. Кога станува збор за оваа тема, сепак се
укажува дека постојат деца кои имаат ваков тип карактеристики т.е. агресивни се и
манипулативни, не сакаат да прифатат вина и одговорност, па сепак не стануваат сериски
убијци, ама кога зборуваме за психо-физичка траума ова веќе добива поголема тежина
бидејќи психолозите сметаат дека најчесто во подоцнежните години од животот,
истрауматизираната личност своите стравови, незадоволства и комплекси ќе ги исфрли на
површина на некаков начин. Постои некој вид докази дека мајчиното одбивање кое
можеби се поврзува со тешко породување, може да резултира со сиромашен невролошки
развој.52
Друг чинител којшто има влијание според одредени автори е социјалниот амбиент
и теоријата на социјално учење. Меѓу сериските убијци има и такви кои што претходно
поминале низ воена обука, така што низ таквиот начин на живот го научиле агресивното
однесување, па дури и лишувањето од живот на останатите. Се смета дека треба да постои
посебен отсек во науката во врска со вооружените сили кои преку обуките и воените
дејствија ги напуштаат разумните очекувања и моралните вредности, па затоа стануваат
„машини за убивање".
Зборувајќи за социолошкото влијание, треба да се задржиме уште на два моменти:
алкохолот и дрогата како едни од најтешките пороци и огромниот приказ на
52Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр. 99
54
порнографски материјал и насилни содржини од страна на медиумите. Во врска со првото,
се дебатира дали навистина нивното конзумирање доведува до извршување на злочинот
или пак им помага на сторителите да се охрабрат премостувајќи ги пречките за
извршување, додека психолозите се држат до фактот дека при генезата на убиството
сторителот мора прво да ја дехуманизира жртвата и да ја изедначи со статус на објект.
Токму насилните содржини постојано го промовираат човечкото страдање и го
претставуваат истото како нешто нормално и вообичаено. На сличен начин се
аргументираат и порнографските содржини во кои има примеси на насилство,
понижување и целосно деградирање на личноста, така што нормалниот сексуален чин го
претвораат во нешто изопачено, искривено и неприродно.
Сумирано, стресот е нераскинлив дел од секојдневниот живот и секој човек различно
се адаптира на истиот. Оние коишто се поранливи под неговото влијание може да се
почувствуваат изложено, збунето, отфрлено и да потклекнат така што нема да можат да се
адаптираат. Еволуирачкиот сериски убиец од некоја причина ја екстернализира вината за
неговото чувство на вознемиреност и користи напади врз другите како начин за
ресторирање или одржување на самопочитта. Обидувајќи се да го воспостават
психолошкиот еквилибриум кој им бил одземен од влијателни луѓе, сериските убијци
(криминалци) конструираат маски, фасади на самодоверба и самоконтрола.53
2.Теоретски пристап
2.1. Биолошки теории
Кога се спомнуваат биолошките теории во контекст на етиологијата на
криминалот, не може да не се спомене Чезаре Ломброзо. Тој спроведувал истражувања
(најмногу врз затвореници) при што вршел мерења на човечкиот череп и органите на
главата при што го создал учењето за т.н. „роден криминалец" т.е. за личноста која
биолошки е предиспонирана да сторува кривични дела. Според него, сите оние кои имале
искривен нос, големи уши, споени веѓи, изразена вилична коска и сл. спаѓаат во оваа
група на потенцијални криминалци. Ломброзо се обидел да ги доведе во врска два
53PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 211
55
неспоиви поими: криминал и телесна конструкција. Криминалот е општествен дефиниран
поим кој настанува со договор, а телесните или биолошките карактеристики се
наследуваат од родителите.54
Иако не постои ген за „сериско убиство" , се спроведуваат доста истражувања за
гените поврзани со криминалот генерално.55
Генетичките теории сметаат дека
хромозомската аберација може да биде причинител за криминал, така што луѓето кои
носат XYY хромозоми односно т.н. мачо мажи (овие имаат плус еден Y хромозом) се
склони кон тоа да станат криминалци. На генерално ниво, ваквиот хромозомски синдром
го има кај 0,2 % од популацијата. Сите генетичари се согласуваат дека гените креираат
определени тенденции кои бараат специфични надворешни услови за да се издејствува
специфичното однесување.56
Интересно е да се спомене во овој момент (иако не е
директно поврзано со сериското убиство) примерот во литературата за една холандска
фамилија во која постоечкиот генетски недостаток се пренесувал низ генерациите на
машките потомци. Тие биле оптоварени со доста проблеми, меѓу кои поизразена
агресивност поради која биле регистрирани како извршители на различни кривични дела
меѓу кои егзибиционизам, пожар, силување и др. Интересно е дека женските лица од
истата фамилија преку кои се пренесувал генетскиот дефект, не покажувале поизразена
агресивност, ниту било каква последица на генетската аномалија.57
Според биохемискиот пристап, количината на невротрансмитерите може да игра
голема улога врз кортикалните и субкортикалните механизми одговорни за агресивноста,
а особено внимание привлекува 5-хидроксиинлеацетатна киселина (5 – HIAA), која
претставува метаболички би-продукт на серотонинот. Малото нејзино количество е
показател за необично агресивни луѓе, особено мажи.58
Во овој контекст хормоналните фактори се исто така поврзувани со сериските
убијци и криминалитетот. Според истражувањата, хормоналниот дисбаланс односно
покачувањето на количеството на одредени хормони (особено тестостеронот), е
причинител за појава на агресивно однесување, не само кај мажите туку и кај жените
54Panevropski Apeiron Univerzitet, Medzunarodnanaucno-strucnakonferencija – Nasilnicki kriminalitetetiologija,fenomenologija, suzbijanje, Banja Luka, 2011, стр.462 55Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 54 56PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 209 57Ignjatovic Dzordze, Pojam I etiologija nasilnickog kriminaliteta, Banja Luka, 2011, стр. 198 58Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 53
56
(жените исто така го имаат овој хормон само во многу помали количини отколку мажите).
Не е со сигурност утврдено дали андрогените хормони имаат директно влијание за
сериските убиства, но што се однесува за сериските насилни силувачи како есктремен
облик на терапија долго време се применувала кастрацијата. Исто така покрај половите
хормони, во предвид се земаат и хормоните што ги лачи надбубрежната жлезда т.е.
адреналинот, па така кај оние луѓе кои имаат недостаток од неговото лачење може да
дојде до појава на анхедонија – изостанување на уживање во појавите кои нормално го
предизвикуваат тоа чувство така што во неговата потрага сериските убијци наоѓаат
сопствени начини за покачување на сопствениот адреналин.
Дневници и описи од извршени експерименти и тестирања на поголем број сериски
убијци укажуваат на фактот дека се пронајдени неправилности на мозокот и одредени
трауми. Невролошката ретардација е еден од водечките фактори. Со помош на EEG –
електроенцефалографија кој е метод за снимање и регистрација на мозочната активност
предизвикана од самите нервни клетки во мозокот, се открило дека исклучиво
агресивните затвореници имаат поголеми мозочни неправилности на EEG за разлика од
останатите. Промените на EEG се лоцирани во т.н. темпорален лобус на мозокот кој е
поврзан со емоциите и однесувањето, а затворениците осудени за убиство имале изразено
нетипичен и неправилен облик.59
Следно, невролошките испитувања продолжуваат да се занимаваат со испитување
на таламусот и хипоталамусот за кои се смета дека многу влијаат врз причинувањето на
агресивното однесување, стимулансот на позитивни и негативни емоции, а одговорни се и
за пренос на одредени дразби како болка, допир, топлина, глад и репродуктивното
однесување. Попрецизно, неправилноста на таламусот ја објаснува неспособноста за
емпатија на серискиот убиец со своите жртви, понатаму истиот се поврзува со
покренување на патолошкиот облик на стравот и борбеното однесување како и со
оралните и сексуалните функции и задоволства, па така кога едно подрачје е стимулирано
ефектот може да се прошири и врз други подрачја на пр. да се произведе чувство на
задоволство при насилно однесување, односно некои подрачја ќе изнудат импулсивно,
моментално празнење и испад на бес, додека други ќе произведат затскриен, подмолен и
пресметан насочен бес типичен за сериските убијци.Хипоталамусот пак е механизам кој
59Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 53
57
доколку неправилно си ја врши функцијата,влијае за слабата возбуденост кај психопатите
што следува тие да бараат средства за нејзино надополнување. Оваа теза особено се
користи кај сериските убиства чиј мотив е чувството на возбуда, така што интензитетот и
фреквентноста на убиствата со тек на време се зголемуваат сè со цел возбудата да се
одржи на посакуваното ниво, но сепак како и многу други и оваа теорија не е 100 %
потврдена.
Амигдалатапретставува жлезда во форма на бадем составена од два дела која е
припоена на мозочната кора во близина на слепоочниците. Нејзината функција се
поврзува со емоционалните активности на човекот. Всушност, таа претставува еден вид на
чувар на емоционалната меморија, без неа човекот не би можел да ги препознава
емоциите и да ги рангира според нивниот интензитет, вид и важност. На пример, сите
емоции како страв, лутина, бес, задоволство, среќа се филтрираат преку амигдалата која
понатаму во зависност од типот на емоцијата пренесува команди за лачење на одреден тип
хормон, мускулни движења, фацијални изрази, определена реакција на
кардиоваскуларниот, пулмоналниот и дигестивниот систем. Постои теорија дека оние
луѓе кај кои постои некакво оштетување на јадрото на амигдалата, имаат намален
капацитет за регистрирање и препознавање на чувствата, а токму ова последното се
вклопува во сликата која генерално постои за психопатите и социопатите.
Трауми и повреди на главата исто така може да бидат фактори за одредени
когнитивни и бихејвиорални недостатоци, на пр. изложеност на дрога, токсини и лекови
може да предизвикаат оштетувања на мозокот. Постоечки истражувања на британски и
виетнамски воени ветерани укажуваат на тоа дека мозочните повреди и
дисфункционалноста на фронталните делови од мозокот се поврзуваат со агресивно
однесување, особено со неможноста за неговото контролирање. Удари нанесени на
главата на пр. поради физичко злоупотребување, сообраќајна несреќа, пад при играње и
сл. се смета дека може да го нарушат нормалното функционирање на мозокот, но во
крајна смисла ниту овие теории не се докрај веродостојни.
2.2 Психолошки теории
Согласно психодинамискиот пристап, објаснувањето на сериските убиства се врши
преку Фројдовиот концепт на нерешени сексуални проблеми, инфантилност и претерана
58
мајчинска грижа за детето или пак негово отфрлање. Овде се споменуваат „Ид" – делот од
личноста на човекот кој ги претставува неговите вродени инстинкти, потреби и нагони,
„Его" – делот од структурата на човековата личност која го претставува разумот, она
свесното во нас, контролата, планирањето и организираноста, а како негова најсложена
задача е воспоставувањето на баланс и компромис меѓу Идот и „Суперего"- делот од
личноста на човекот кој ја претставува неговата совест односнофункционира така што нè
тера кон општествено прифатливо однесување и го контролира чувството за добро, лошо
или вина. Следно, се потенцира исто така и комплексот на инфериорност. Забележано е
дека сексуалниот однос типичен за сериските убијци кои се некрофиличари се случува
поради тоа што трупот не може да ги одбие, да биде неверен ниту пак да поставува др.
услови, а претходно убиецот се чувствувал инфериорно спрема жртвата, па затоа си наоѓа
сопствен начин да го достигне нејзиното ниво и неретко одзема определени работи од неа
(лични предмети на пр.) за да се потсетува на својот „трофеј".
Интересен дел е т.н. Едипов комплекс (состојба во која се јавува збир на љубовни и
непријателски чувства од страна на детето спрема своите родители, поконкретно
сексуална наклонетост кон родителот од спротивен пол и доживување како конкуренција
и закана на родителот од истиот пол), како и омразата спрема значајна женска личност
(особено мајка, девојка, сопруга) кои многу често се пронајдени кај сериските убијци.
Што се однесува до првото, во оние случаи каде што се јавува претерана блискост меѓу
мајката и синот така што кај детето почнуваат да се развиваат инцестни емоции и
сексуални фантазии, соочувајќи се со нешто што е забрането, осудено, недостижно
таквата личност низ сериските убиства (во кои најчесто жртвата се осакатува) сака да го
истражи женското тело поистоветувајќи го со мајчиното тело. Жртвите ги одбира така
што по физиономија и карактер го потсетуваат на сопствената мајка и знаејќи дека во
реалноста нема да го добие она што го посакува, во светот кој го креира неговите
фантазии можат да станат реалност.
Кога се работи за вториот дел, омразата најчесто се појавува уште во раното
детство. На пр. се работи за мајка која го злоупотребува сопственото дете, мајка која
живее неморално (алкохоличар, наркоман, проститутка), мајка која води недоволно грижа
и не се поврзува емоционално за детето. Може исто така да станува збор за девојка или
сопруга која го изневерила убиецот или пак му нанесила др. тип на болка ( пр. психичко
59
малтретирање) и сл. Во сите овие случаи, убиецот својата исфрустрираност се обидува да
ја извади од себе си така што смета дека мора да нанесе казна за сторената неправда
спрема него и низ ваквата скица ги избира жртвите. На пр. кај случајот наТед Банди (Ted
Bundy), се работи за жртви кои наликувале на неговата вереница со која ги нарушил
односите. Сепак подоцна се утврдило дека неговата агресија која била канализирана кон
други жени всушност била наменета за неговата мајка, па некои тврдат дека сите останати
негови жртви би биле поштедени доколку прво ја убиел мајка си.
Теоријата на фрустрација/агресијасогласно Фројд вели дека агресивната енергија
со тек на време се натрупува во човекот, па доаѓа момент кога треба да се испразни пред
да достигне преголемо ниво. Таквото празнење односно олеснување уште го нарекува
катарза.Испитувани сериски убијци го потврдуваат натрупувањето на негативна
енергија, додека други автори сметаат дека нашите фрустрации на природен начин се
разградуваат во самите нас и дека насилството не е изговор и не смее да служи како
оправдување. Новите хоризонти на оваа теорија сметаат дека освен агресијата како
одговор на фрустрациите има и други начини за нивни одговор на пр. повлекување или
канализирање на фрустрациите на други места (пр. спорт). По која насока ќе тргне, тоа
исклучиво зависи од самата индивидуа, нејзините карактеристики и ситуациони фактори,
па така сериските убијци најверојатно ја земаат во предвид агресијата благодарение на
несоодветна социјализација или недостатокот на одбранбени механизми за справување со
фрустрации и проблематични искуства.60
МекДоналдовата тријада набројува три елементи во раното детство: мокрење во
кревет, пироманија и злоупотреба и измачување на животни кои неретко биле потврдени
кај доста сериски садистички убијци.Се претпоставува дека мокрењето во кревет
претставува еден вид на бунт спрема родителите, додека пироманијата и злоупотребата на
животни преставува своевиден облик на бунт спрема општеството и неговите норми. Во
секој случај оваа теорија не треба да се зема како почетна точка бидејќи огромен е бројот
на деца со овие симптоми, а не станале сериски убијци ниту криминалци воопшто.
Како што и претходно беше спомнато, злоупотребувањето на детето, а и неговото
напуштање може да игра огромна улога во еволуирањето на серискиот убиец. Тоа
предизвикува недоверба, губење на самопочитта, неспособност за креирање на
60Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 55
60
љубовни,сексуални и пријателски врски, нарушување на социјалните вештини, губење на
самостојноста, а исто така може да генерира повеќе типови на психички заболувања.
Особено сексуалната злоупотреба може да придонесе за повлекување на детето во свет на
фантазии, така што за справување со ситуацијата детската психа креира некаков привид
дека она што се случува всушност му се случува на некој друг. Тој свет на фантазии
подоцна вклучува задоволување на моќта, доминација и некаков вид на одважност кои
поради злоупотребата се прегазуваат максимално.
Иако претходно беше спомната улогата и односот на мајката, не треба да се
запостави и односот на таткото особено поради тоа што татковската фигура согласно
патријархалниот семеен модел би требало да претставува симбол за херојство, авторитет,
заштита и поддршка. Доколку таткото не ги исполнува ваквите очекувања и стане
синоним за грубост, физичка закана, воздржаност односно воспостави амбивалентен
однос кон детето, ваквата состојба може да придонесе во подоцнежните години за
девијантно однесување кое може да ескалира во екстремни облици.
Психоаналитичките теории зборуваат за некои особини на личноста кои
придонесуваат за криминално-патолошко однесување кое води кон настанување на
сериски убиец. Се мисли пред сè на импулсивноста, недоволно развиени социјални
контакти и вештини, недостаток на емпатија, индиферентност спрема светот и околината
и овие им се придодаваат на познати случаи на сериски убиства. Истовремено во овој
корпус се прикачуваат и преголемиот степен на нарцисоизам, желбата за контрола на
луѓето околу себе како и неспособноста да се прифатат негативни критики.
Интелигенцијата како фактор кој е вроден но во текот на животот може да се
развива, води кон заклучокот дека сериските убијци неретко се доста интелигентни.
Реално, прилично е комплицирано да се искова злобниот план, криминалистички кажано
да се одреди вистинскиот modus operandi, instrumentum operandi, tempus operandi, locus
operandi како и да се избере жртвата, а сето тоа да остане скриено и надвор од дофатот на
правдата. Затоа, може да се заклучи дека нискоинтелегентна личност не би била во
состојба да го изведе сето тоа.
Теоријата на зависност ја споредува зависноста за убивање со зависноста од
алкохол, дрога и сл. Исто како што еден алкохоличар додека не ја земе потребната доза се
чувствува под стрес, напнат и растревожен, оваа теорија зборува за тоа дека и серискиот
61
убиец е совладан од истите емоции во периодот меѓу извршувањето на убиствата. Истиот
чувствува потреба да се ослободи од таквите чувства кои го потиснуваат, па со наредното
убиство на некаков начин се ослободува од товарот. Серискиот убиец J. Dhamer изјавил:
„На крајот веќе ништо не ми овозможуваше задоволство. Ништо. Особено на самиот крај,
кога работите само почнаа да се натрупуваат, човек по човек, последните 6 месеци....Се
чувствував....принуден да продолжам...сè почесто и почесто додека не стана премногу,
потполно преоптеретување. Веќе не можев да го контролирам тоа".61
Когнитивниот пристап ја потврдува улогата на фантазирањето при сериското
убиство, односно когнитивните способности на убиецот. Сериските убијци го доживуваат
светот како неправедно место за живеење и гледаат потценувачки на останатите. Со
своите дела сакаат да воведат некаков „ред" и да остават свој печат. Се опседнуваат со
потреба за доминација преку изразена агресивност и честопати ја помешуваат реалноста
со фантазијата. Што се однесува до агресијата која упорно се повторува во целата оваа
приказна, некои автори велат дека таа резултира поради непријатната состојба во која
човекот може да се најде. Поточно, секој може да биде изложен на незгодни
влијанија:притисок, закана, неочекуван шок, случаен сведок на нешто и сл.
Во врска со фантазиите доста важен елемент кој треба да се поврзе тука, е
моментот кога серискиот убиец фантазиите ги поврзува со оргазам, така што сексуалното
искуство и потреба го споредува со сексуална власт. Постои т.н. „темна продукција" на
snuff филмови во кои актерите на сексуалниот чин се убиваат, па се верува дека кај
убиецот се јавува патолошка реакција. Поради сè поголемата комерцијализираност на
насилството и сексот низ медиумите, постои теорија на заговор дека во западниот свет
казните за сексуалните деликти драстично ќе опаднат.
Се потенцира исто така во овој контекст дека серискиот убиец себе си може да се
гледа како „божествено битие" на кое сите треба да му се поклонуваат, а стравот и очајот
на жртвите само го храни неговото его и самодоверба.
2.3 Психијатриски теории
61Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 56
62
Поради очигледниот факт дека меѓу поединците кои се однесуваат агресивно ги
има и оние со одредени ментални абнормалности, многу извлекуваат заклучок во
поврзаноста на овие појави, односно дека тоа однесување е предизвикано од наведените
пореметувања. Ваквата аргументација бара критички осврт, но пред тоа потребно е да се
разјасни што се подразбира под изразот „ментално пореметување", а тоа не е ни малку
лесна задача – не само поради неговата комплексна природа, туку и поради тоа што
неговото значење зависи од контекстот во кој се употребува.62
Под „ментално пореметување" традиционално се подразбираат сите пореметувања
на однесувањето и психичката структура кои ги менуваат универзалните особини на
човечката природа. Според ова гледиште, тука спаѓаат психозата и неврозата, менталната
дефицитарност, како и пореметувања во детското однесување.63
Авторите на учебникот по
психијатрија на Оксфорд под ваквиот термин набројуваат повеќе појави: манично-
депресивно пореметување, шизофренија, делузија,ментална ретардираност, неврози,
болести кои се јавуваат поради користење на алкохол и дрога, како и на материи од типот
на антидепресиви, стероиди, лаксативи и сл, клептоманија, пореметувања на половиот
идентитет – трансвеститизам, пореметувања на сексуалниот нагон – фетишизам,
садомазохизам, педофилија, воајеризам, егзибиционизам, пореметувања во однесувањето
и емоциите чести за детското доба –разни типови на фобии и др.
Мал број сериски убијци се сметаат за личности со психијатриски заболувања, но
сепак психијатријата отсекогаш се обидувала да фрли светлина во објаснувањето на
сериските убиства, особено поради тоа што многу аспекти на нивното набљудување
упатуваат на психопатолошки црти. Исто така убиствениот чин се коси со мнозинско
прифатените стандарди за гледање на светот низ призмата на убавото, вредното и
стабилното. Затоа, во натамошниот дел од ова излагање ќе се обрне внимание на неколку
најчести теоретски експликации.
Шизофренијата како една од најтешките форми на ментално заболување
претставува болест која кај болниот предизвикува заблуда, аудиовизуелни халуцинации,
изолирање, неорганизирано однесување, хаотични мисли и сл. Често оваа болест се
појавува како параноидна шизофренија во која пациентот постојано чувствува дека е во
62Ignjatovic Dzordze, Pojam I etiologija nasilnickog kriminaliteta, Banja Luka, 2011, стр. 186 63Ignjatovic Dzordze, Pojam I etiologija nasilnickog kriminaliteta, Banja Luka, 2011, стр. 187
63
опасност по животот, дека е нападнат, дека некој му кова завера и сл. Тој не разликува
реалност од имагинација и се судира со стравови како на пример дека некој го прогонува,
прислушкува, замислува дека некој го критикува, охрабрува или заповеда. Токму ваквите
симптоми се евидентирани кај некои сериски убијци кои во кривичната постапка и
процесот на судење признавале дека „гласови им кажувале да убиваат". Неретко судот
утврдувајќи непресметливост поради постоењето на болеста, серискиот убиец -
шизофреничар го прогласува за невин упатувајќи го на задолжителна хоспитализација во
ментална установа на понатамошно лекување, но исто така забележано е дека поради
огромниот притисок од пошироката јавност за казнување на злоделата,судот го
заобиколил фактот на непресметливост.
Синдромот на повеќеслојна личност (MPD – multiple personality disorder) е исто
така болест која не е занемарлива во овој контекст. Се работи за лице кое поради
определена траума која најчесто настанува во детството, креира две, три или повеќе „јас"
односно неколку различни личности и состојби низ кои се доживува самото себе си.
Секоја од личностите се развива паралелно од останатите и се карактеризира со различни
размислувања, расположенија, искуства, спомени и сл. Многу сериски убијци имаат две
страни – едната која ја прикажуваат во социјалните кругови и секојдневниот живот и
другата која е онаа мрачната каде што се случуваат морбидните злодела.
Невротските пореметувања исто така се сметаат како еден од факторите во
етиологијата на сериските убиства. Депресијата како еден од нив некои автори ја
сместуваат во главните ментални карактеристики на сериските убијци. Всушност, се
зборува за т.н. „психолошки пад" кој постои непосредно пред самиот чин во серијата на
убивање. Станува збор за ситуација во која серискиот убиец прво се соочува со брз
психолошки пад од големи размери со кој тој не може или не знае како да се соочи на
некаков рационален и прифатлив начин. Според некои истражувања, убијците изјавувале
дека при извршувањето на убиствата тие се наоѓале во состојба на фрустрација и очај што
претставувало главен двигател за посегнувањето по туѓите животи.
Психопатското пореметување на личноста е речиси постојан придружник во
објаснувањето на феноменот на сериските убиства и нивното разбирање. Психопатите се
однесуваат на општествено неприфатлив начин, иако однадвор можат да прикажат шарм и
висока интелигенција. Често имајќи контрадикторен и непријателски однос со другите и
64
со самите себе, можат зад себе да остават карактеристичен „ланец на хаосот". Покажуваат
недостаток на каење, површни емоции, импулсивност, грандиозно чувство на сопствената
вредност и недостаток на долгорочни цели.64
Сепак, не сите сериски убијци се психопати
бидејќи доста од нив покажале висок степен на каење за извршените дела, но истовремено
голем е бројот и на оние убијци кои навистина го носат овој епитет.
Социопатите честопати се изедначуваат со психопатите како термини иако
постојат разлики во нивните структури. Психопатите се луѓе кои имаат посериозни
ментални нарушувања и се третираат како поголема безбедносна закана, а исто така ова
пореметување прилично често се појавува како наследно. Социопат претставува личност
која страда од асоцијално пореметување што придонесува за недостаток или слаба
емпатија, неспособност за каење, лесно манипулирање и лажење, егоизам, неприфаќање
на критика и вина, неспособност за одржување на поинтимни и/или социјални контакти.
Во принцип, социопатското однесување настанува поради одреден метод на воспитување
и изложување на определен морално-вредносен систем, верувања, обичаи. Во секој
случај, социопатите како и психопатите покажуваат склоности кон девијантно
однесување, кое има тенденција да ескалира во извршување на тежок криминал, а секако
тука не се исклучуваат сериските убиства. Добар пример во овој контекст претставуваат
сериските убиства извршени врз политички затвореници и активисти (особено во Втората
светска војна) поради идеолошките убедувања и влијанијата на наметнати партиски и
општествени цели и вредности.
Парафилијата претставува пореметување на сексуалниот нагон. Реслер и Хики
(Ressler and Hickey) го објаснуваат однесувањето на серискиот убиец како резултат од
интеракцијата меѓу определени стресни настани и ранливиот карактер.65
Ариго и Пирсел
(Arrigo and Purcell) го стеснуваат својот приод исклучиво кон оние сексуални садисти –
сериски убијци за чии убиства клучен фактор е нивното сексуално опкружување. Според
нив, сите видови на парафилии (садизам, некрофилија, копрофилија, зоофилија,
трансвестизам, пикеризам итн.) се пореметувања на сексуалниот нагон каде што постои
погрешно трансмитирање на пораките во мозокот за сексуални и насилни импулси,
поточно пораките за напад и насилство се поврзуваат со оние за размножување и
64Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 58 65PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 213
65
сексуално задоволство. Понатаму, се смета дека парафилијата настанува во
адолесцентниот период низ некое трауматично искуство, а ниската самодоверба и
недостатокот на емоционална поврзаност прави младата личност да стане зависна од
фантазирање. Одбивањето на неколку пати и разочарувањето кое тоа го носи, ја тера
личноста да се засолни во имагинарниот свет во кој нема одбивање ниту разочарување,
туку посакуваното задоволство таму е загарантирано. Претходно натрупаниот бес и
лутина, садистичко-сексуалниот сериски убиец ги фокусира на своите жртви преку кои на
некој свој начин се одмаздува за претрпеното искуство и болка.
Сериските убијци имаат неверојатна способност за визуелизација која најверојатно
се храни со изложеноста на насилнички видови на порнографија и тоа им помага да се
навраќаат на злочинот меморизирајќи го и најмалиот детал. Знаејќи дека во реалноста
никогаш вистински нема да можат да ги искусат и задоволат своите фантазии, потрагата
по врвот на задоволството ги наведува на континуирано убивање кое со тек на време
најчесто станува сè потешко, посурово и побестијално.
2.4 Социолошки теории
Според теоријата на аномија чиј основоположник е Емил Диркем, аномијата е
состојба во општеството во која правилата, нормите и начинот на живеење се наоѓаат во
криза, односно тие ја губат цврстината и значењето за народот. Тој вели дека до неа доаѓа
во време на општествена криза и зголемен економски раст. Попрецизно, тоа значи дека
доаѓа момент каде луѓето веќе не можат да ги задоволуваат своите потреби па тоа води до
нивна фрустрација, особено при експанзија каде што се надминуваат претходно
воспоставените граници на задоволување на потребите. После определено време кога ќе
дојде до стагнација, луѓето повторно се чувствуваат фрустрирано затоа што повторно не
можат да ги задоволат зголемените барања. Фрустрациите избиваат на деструктивен
начин, во случајов со самоубиства, убиства меѓу кои и сериски.
Роберт Мертон кој исто така е претставник на оваа теорија, ја редефинира и на
некој начин ја дополни ставајќи ја во паралела со модерните индустриско-капиталистички
општества. Според него, аномијата претставува состојба во која настанува неусогласеност
меѓу културните цели и средствата за нивно остварување кои се нееданакво достапни.
66
Така, некои луѓе имаат високи аспирации кои сакаат да ги постигнат во животот додека
некои немаат, па доколку општествените цели не можат да се исполнат со општествено
прифатливите средства, тогаш таквата состојба на аномија се надвладува со иновација
односно се користат неприфатливи средства за исполнување на прифатливи цели.
Неспособноста посакуваната цел да се добие на легален и легитимен начин (на пр.
сексуален однос со партнер кој се согласил на тоа), го тера серискиот убиец да посегне по
неприфатливи средства за да го постигне тоа што го наумил, па во овој случај тој тоа ќе го
смета како оправдано „грабнување" на она кое му било оневозможено да го „заработи".
Ваквите предиспозиции за прифаќање на нелигитимни средства се потврдуваат со фактот
дека 60 % од сериските убијци веќе претходно имале вршено различни кривични дела и
биле осудувани.
Теоријата на социјално учење својата суштина ја објаснува преку тоа што смета
дека секое однесување па така и убиствата, потекнува од процесот на учење кое се
стекнало низ лично искуство или низ процес на набљудување. Основите на оваа теорија ги
поставил францускиот криминолог Габриел Тард.
Имено, Тард учејќи за школата на Ломброзо и неговите ученици, развил одбивност
за нивното сфаќање за настанокот на криминалитетот, истакнувајќи го значењето на
социјалните фактори посебно на процесот на социјализација и имитација. Тој развил 3
закони на имитација кои гласат: 1. закон за близок контакт; 2. закон за имитација на
надредените од страна на подредените; 3. закон за вметнување.66
Накратко, станува збор
за процеси во кои луѓето блиски едни на други започнуваат да личат меѓусебно, па нашето
однесување зависи во голема мера од однесувањето на оние кои се во наша близина,
понатаму луѓето кои се на пониската социјална скала се обидуваат да ги имитираат оние
кои се повисоко рангирани (на пр. сиромашните ги имитираат богатите, младите ги
имитираат постарите итн.) и новите дела и начини за извршување ги заменуваат оние
постарите (на пр. во контекст на убиствата доколку претходно се користел нож како
средство, подоцна истиот се заменува со некое огнено оружје).
Теоријата на диференцијална асоцијација исто така се базира на сфаќањето дека
криминалното однесување е научено низ интеракцијата и комуникацијата со другите луѓе.
66Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 179
67
Поточно се зборува за тоа дека во процесот на учење, човекот криминалното однесување
најчесто го учи низ персоналната и секојдневна комуникација низ говорот и
гестикулациите, ги усовршува техниките за вршење на кривични дела, криминалните
мотиви зависат од луѓето со кои е опкружен, станувањето криминалец е под директна
изложеност на типот на информации кои се добиваат и прифаќаат и дека тоа зависи од
нивниот интензитет, фреквенција итн. Сепак набрзо се утврдило дека не секој човек кој е
опкружен со криминалци и криминално однесување по дефиниција и самиот ќе стане
таков, туку за тоа потребно е да се исполнат и други фактори како на пр. самата ситуација
и нејзината соодветност за вршење на кривично дело.
Според теоријата на неадекватна социјализација, недостигот на социјализација
може да претставува етиолошки фактор како за убиствата така и за сериските убиства.
Оваа теорија тврди дека серискиот убиец особено оној чиј мотив е задоволство/страст,
потекнува од нефункционално семејство, каде што како дете бил злоупотребуван и
занемаруван, доживеал многу конфликти и поради тоа не се развил правилно и не ги
научил соодветните модели за однесување.
Една од поновите е теоријата на глорификација. Таа предупредува дека потребата
да се креира и одржи интересот на пошироката јавност може да ја надмине првичната
мотивација на серискиот убиец. Филмовите како „Кога јагнињата ќе стивнат", „Црвениот
змеј" и сл. неколку децении ја фасцинираат публиката со сериските убијци и понекогаш ги
прикажуваат како лажни херои. Давајќи му воочлив прекар и упадливо место во мас-
медиумите, на убиецот му се гарантира неговата позиција меѓу најпопуларните, се храни
неговата самодоверба и тој започнува себе си да се гледа како херој кој има свои
обожаватели на кои треба да им ги задоволи очекувањата, па така со секое ново извршено
убиство тој го задржува нивниот интерес. Во САД постои еден вид на опсесија за
трансформирање на монструми во џет-сет категорија и тоа неретко води до ставање на
пиедестал на убијци-чудовишта кои би требало да станат репери за ужас, критика и
најстрого осудување, меѓутоа потребата да се продаде „сензационална" приказна
произведува спротивен ефект. Всушност, наместо да се предупредат потенцијалните
жртви, пораката се испраќа до самиот злосторник и до оние кои со него се
идентификуваат, за тоа како патот до славата е поплочен со невини луѓе.
68
Серискиот убиец Хенри Ли Лукас (Henry Lee Lucas) изјавил: „Менсон беше ништо
во споредба со мене. Луѓето од мене нешто научија, јас станав споменик. Добивам писма
од фанови, имам пријатели...луѓе кои би умреле за мене".67
Теоријата на воено општество го стеснува својот фокус врз САД како земја со
највисока стапка на сериски убиства. Авторите на оваа теорија сметаат дека постои силна
поврзаност меѓу американското општество кое станува сè повеќе воено и брзиот пораст на
сериски и масовни убијци во последните неколку децении. Корените ги бараат во војната
со Виетнам и тврдат дека военото насилство спонзорирано од САД чии жртви се бројат во
милиони, доведе не само до уништување на човечки животи, туку и до медицински,
социјални и психолошки жртви. Акцент исто така се става и на други поодамнешни
историски настани, односно на истребувањето на Индијанците како домородци и
робовладетелството врз афричките црнци, а особено ова второто се третира како чинител
за појавата на расистички сериски и масовни убијци. Понатаму, Студената војна
агресивно го промовираше инвестирањето во милитаризмот како начин на живеење, а во
поново време и војната со Ирак, па така насилството на некој начин стана „легитимно" и
оттука не е зачудувачки порастот на насилнички кривични дела во повоеното општество.
Навраќајќи се на психолошките теории за етиологијата на сериските убиства, во
овој контекст се споменува и т.н. посттрауматски стрес и нарушување особено кај
ветераните што може да стане значаен фактор за појавата на сериски убијци.
Постојат нерасчистени дилеми околу тоа дали религијата особено
сатанизмотпридонесуваат за појава на сериски убиства. Овде се мисли на оние убијци
кои патат од психотични симптоми чиј мотив го објаснуваат преку гласови и наредби
дадени од Бог, како и на оние кои членувале во различни типови на култови и секти чиј
начин на живот промовира насилство, морбидни искушенија и задачи за своите членови.
Идеологијата исто така е тема на дебата за тоа колку може таа да влијае врз
настанувањето на сериски убиец. Некои сметаат дека тоа не е зачудувачко, имајќи во
предвид дека сериските убиства сторени поради идеолошки причини всушност го
изразуваат бунтот и незадоволството кај сторителот за моменталната состојба во
општеството која не се поклопува со онаа во неговите утописки визии.
67Elvira Natour, Anita Jandric, Etiologijaserijskihubojstava, 2006, стр. 61
69
3.Краток осврт на феноменот - жените како сериски убијци
Прототипот на серискиот убиец во очите на јавноста подразбира интелигентен маж
во помлади години кој се одликува со физичка сила, издржливост, стрпливост и
пресметаност. Меѓутоа, како што и претходно е кажано, меѓу сериските убијци има и
жени. Последните две децении, социокултурните норми станаа нешто попопустливи и
поолабавени во корист на жените: во многу западни земји имаат исти права како мажите, а
сè повеќе се занимаваат со професии кои до неодамна биле резервирани исклучиво само за
мажите. Овде клучна улога одигра индустриската револуција, а транзицијата во
постмодерно општество пружи погодно тло за понатамошна реинтерпретација на
родовите улоги. Претходно се сметало дека жените се помалку интелигентни и способни
во однос на мажите (оттука и терминот „понежен пол") па не им се давало доволно
можности да се обидат во воените, полициските и државните служби. Слично, постоело
мислење дека сите психопати/социопати се мажи и дека кривичните дела речиси секогаш
се сторени од мажи. Овде треба да се забележи дека во исто време кога се истакнувала
негативната страна на стереотипите за улогата на жените, постоело и нивно позитивно
стереотипизирање од аспект на криминалитетот.68
Според статистичките податоци за жените како сериски убијци кои оперирале во
САД и кои опфаќаат подолг временски период односно 1600-2000 година, утврдено е
дека:
- најзачестено извршување на убиствата имало во периодот 1900-1929 година;
- најкористен метод за извршување на убиствата е труењето, потоа задавувањето,
па користење на огнено оружје;
- најчести жртвиод фамилијарниот круг се сопрузите, љубовниците и други жени,
додека најчести жртви неповрзани со фамилијарни односи се пациенти и постари лица кои
жените – сторители ги негувале;
- главен мотив за извршување на убиствата се парите и психичките болести;
- најчесто изрекувана казна за жените-сторители е доживотен затвор и смртна
казна;
68RepistiSelman,Originalni naucni rad, Kriminalisticko profiliranje I fenomenologija masovnih, nekontrolisanih I
serijskih ubistava,Sarajevo, Bosna I Hercegovina, 2016, стр.36-37
70
Слика бр. 1 – Период на извршување на сериските убиства
Извор:Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York,
USA, 2008, стр. 181
Во графичкиот приказ на првата слика се опфатени сериските убиства извршени од
жени во последните два века во САД. Забележително е тоа што постои постепен пораст
во XIX век, додека во почетокот на XX век постои големо отскокнување на бројките, па
тенденција на намалување и повторно зголемување во последните 20 години од минатиот
век. Всушност, јавноста стана поинформирана за ваквите немили настани во 80тите
години, иако реално моментално постои тенденција на намалување на овој криминален
тренд.
Според анализи извршени во САД, Канада, Англија и др. западноевропски земји,
САД сè уште се на врвот на листата како земја со највисока стапка не само на жени туку
воопшто сериски убијци. Постојат мислења дека причините за ваквата состојба се наоѓаат
зад други врати, односно поради влијанието што мас-медиумите го имаат во САД, а во др.
земји го немаат, историското криење на овој тип криминал од разни политички причини
итн.
Табела бр. 1
Начин на извршување на сериските убиства
71
Женски сериски убиства, 1600-2003, Методи на убивање на жртвите
Начин на извршување Број Проценти
Труење 64 62.7
Задушување 9 8.8
Огнено оружје 7 6.9
Тортура/тепање 5 4.9
Колење 2 2.0
Изгладнување 2 2.0
Друго 3 2.9
Повеќе методи 7 6.9
Непознат метод 3 2.9
Вкупно 102 100%
Извор:Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press
New York, USA, 2008, стр. 186
Податоците на табелата бр. 1 покажуваат дека најкористен метод за извршување на
убиствата е труењето на жртвите, односно 2/3 од испитаните случаи го потврдуваат тоа.
Се смета дека причината за ова е тоа што жртвата најлесно се намамува да падне во
стапицата со злоупотребување на нејзината доверба. Другите методи како загушување,
давење вообичаено се искористени за физички помали жртви на пр. деца, а користењето
на огнено оружје е употребено за возрасни жртви.
Табела бр. 2
Мотиви за извршување на сериските убиства
72
Женски сериски убиства, 1600-2003, Главни мотиви за убивање
Мотив за убивање Број Проценти
Пари 42 41.2
Ментална болест 12 11.8
Контрола/моќ 11 10.8
Возбуда 3 2.9
Бес/лутина 2 2.0
Страв од напуштање 2 2.0
Друго 10 9.8
Повеќе мотиви 10 9.8
Непознати мотиви 10 9.8
Вкупно 102 100%
Извор: Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press
New York, USA, 2008, стр. 188
Втората табела покажува дека кај 41.2 % од испитаните случаи главен мотив за
извршување на убиствата е финансиската добивка, на пр. пари од животно осигурување,
наследство и др. Како фактор на второ место се јавуваат менталните болести, а во
останатите се вбројуваат чувство на конкуренција од друга жена, внимание од страна на
партнерот, одмазда, доминација, алтруистички причини и др.
Табела бр. 3
Жртви на сериските убиства
73
Однос помеѓу жените сериски убијци и нивните жртви, 1600-2003
Однос Број на жени кои убиле во рамките на одредена група
Фамилијарен
Сопрузи, љубовници,
потенцијални додворувачи 55
Други жени 45
Сопствени деца, посвоеници,
поќерки/посиноци 40
Мајка, свекрва, маќеа 10
Браќа/сестри, братучеди 6
Нефамилијарен
Пријатели, соседи 10
Работодавци 3
Станари/Закупци на соба 2
Постари лица под грижа
(непациенти) 17
Пациенти 20
Робови/приврзаници 3
Странци 13
Извор: Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press
New York, USA, 2008, стр. 185
Податоците во табелата бр. 3 го покажуваат односот на убиецот и неговите жртви.
Очигледно е дека повеќе од ½ од жените сериски убијци како прва мета го одбрале својот
сопруг и љубовник, односно нивните сексуални партнери. Втора категорија на жртви
претставуваат други жени, особено љубовниците на сопствените партнери/сопрузи, а како
трета поголема категорија се сопствените деца, посвоените деца и поќерки/посинови.
74
Со наредната категорија на жртви т.е. пациенти, постари лица кои претходно ги
негувале се заокружува фактот дека жените сериски убијци најмногу атакувале на лица
кои претходно на некаков начин зависеле од нив.
Табела бр. 4
Санкции за извршените сериски убиства
Женски сериски убиства, Тип на изречени санкции, 1600-2003
Тип на санкција Број Проценти
Доживотен затвор 39 38.2
Смртна казна 29 28.4
Затвор 15 14.7
Ментална установа 5 4.9
Ослободени 5 4.9
Никогаш обвинети 4 3.9
Никогаш фатени 3 2.9
Непознато 2 2.0
Вкупно 102 100%
Извор: Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press
New York, USA, 2008, стр. 189
Резултатите од табелата бр. 4 илустрираат дека најчесто изрекуваната санкција за
извршените сериски убиства кај жените е доживотниот затвор. Во оние држави во САД
каде што постои смртната казна, истата по бројност е на второто место, а понатамошните
места ги зафаќаат казната затвор и менталната установа.
3.1 Компаративен преглед на сериските убијци од женски и машки пол
75
Жените ретко се сторители, криминалци, тие најчесто ја преземаат улогата на
жртви. Генерално, ова е полесно да се прифати од причина што традицијата, културно –
социјалните и обичајни норми жената ја прикажуваат како нежно, грижливо, смирено
суштество, со мајчински инстинкт, физички инфериорно во однос на мажите, од кое не се
очекува агресија, насилство, покажување на моќ и доминантност бидејќи како што и
претходно беше спомнато таквите епитети патријархалниот модел им ги додава на
мажите.
Со еманципирањето на жените и подигнувањето на нивната свест, започна
процесот на фокусирање врз нив како потенцијални криминалци, па во тој контекст се
евидентирани определени сличности и разлики во „скицата" на сериско убивање на двата
пола.
Прво, жената сериски убиец има тенденција да биде што помалку насилна и
подискретна во споредба со спротивниот пол, па токму затоа нејзините злочини се
помалку видливи во заедницата отколку оние на мажите. Понатаму, смртта на нејзините
жртви поретко го предизвикува вниманието на јавноста и како што се утврди најчесто
користен метод за усмртување е отровот. Мажите сериски убијци се тие коишто почесто
користат насилни методи на убивање како на пр. прободување, касапење итн, додека
жените многу ретко на таков начин го совладуваат отпорот кај жртвата. Напротив, жената
сериски убиец прво ја здобива довербата на жртвата за подоцна да и ја пронајде ранливата
точка и да ја злоупотреби, додека мажите го користат недостигот на физичка сила како
примарна слабост.69
Уште една разлика меѓу сериските убијци од машки и женски пол е потребата од
дислоцирање. Жените немаат потреба да ја менуваат својата локација толку многу како
што имаат мажите во оваа класа на сторители. Тоа е така бидејќи жената привлекува
помало внимание врз неа и врз смртта на жртвата. Убиствата кои ги врши не се толку
очигледни. Таа често може ефективно да го објасни ненадејното исчезнување на некоја
индивидуа од доверлива перспектива на некој со кој имала блиски контакти. Мажот од
69
Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New
York, USA, 2008, стр. 191-192
76
друга страна, поверојатно е да убива во различни заедници, градови, држави или
провинции доколку сака да избегне несакано внимание.70
Сериските убиства извршени од жени неретко се придружени со секундарни
кривични дела како на пр. кражба, измама и др. додека оние извршени од мажи најчесто
се придружени со сексуален напад.
Кога се работи за сличности меѓу сериските убијци од двата пола се наведуваат
следните: и кај едните и кај другите планот за паѓање во стапицата секогаш се прави
онаму каде што убиецот има предност (мажите најчесто ја намамуваат жртвата на повеќе
локации додека жените најчесто на една до две, но и во двете ситуации жртвата се бира на
начин што ќе биде еден вид презентација на убиецот). Мотивите без разлика на полот на
убиецот се секогаш лични и непрепознатливи за јавноста.71
3.2 Типологија на жени –сериски убијци
Типологијата дадена од криминoлогот Кехлер ги категоризира жените-сериски
убијци на следниот начин:72
- Црна вдовица;
- Ангел на смртта;
- Сексуален предатор;
- Одмаздољубив тип;
- Профит како мотив;
- Убивање во тим;
- Прашањето на (не)пресметливост;
- Необјаснети убиства;
- Нерешени убиства.
Црнатавдовицаобично е интелигентна, манипулативна, високоорганизирана и
трпелива, таа внимателно ги планира своите активности. Вообичаено ја започнува својата
криминална кариера после 25та година и затоа покажува зрелост и трпеливост кон
70Ibid; 71Ibid; 72http://twistedminds.creativescapism.com/serial-killers-introduction/kehler-typology/types/[ 09.11.2017]
77
планирањето и извршувањето на нејзините злосторства. Црните вдовици се потпираат на
нивната способност да ја добијат довербата на своите жртви како обезбедување на секој
напад.Поради оваа причина, тие ретко се гледаат како осомничени, дури и откако
извршиле неколку убиства.Потоа започнуваат една деценија или подолг циклус на
систематско убивање на сопружници, партнери, членови на семејството и навистина, секој
со кого развиваат личен однос.Типичниот циклус е 6-8 жртви во период од 10-15 години,
иако на места каде што спроведувањето на законите е полабаво, бројот на жртвите може
да се искачи до 13.Отровот е најпосакуваното оружје, избираат дозирање на жртвата со
широк спектар на смртоносни супстанции за да имитираат повеќе медицински соодветни
и дијагностички болести, обезбедувајќи го за себе животното осигурување и наследството.
Ангелот на смрттаобично ја започнува својата криминална кариера на 21та
година и најчесто е вработена во локализиран амбиент, на пр. старечки дом, болница и на
др. места каде смртта е редовна и секојдневна појава. На таквите места, смртта многу
лесно се маскира, сторителот ужива во моќта на избирање кој ќе живее, а кој ќе умре, а
исто така има пристап до цела опрема и материјали неопходни за одржување во живот и
оние кои се опасни по животот. Типичниот циклус е околу 8 жртви во период од 1-2
години, иако доколку сторителот е мобилен бројот може да достигне 16 или повеќе.
Нивната кратка кариера се должи на тоа што имаат обичај да се фалат за своите
постапки.73
Сексуалниот предатор од женски пол е навистина реткост, па затоа регистриран е
само еден случај во САД и тоа оној на Ајлин Керол Вурнос (Aileen Carol Wuornos) која е
прогласена за сериски убиец со 7 извршени убиства зад неа. Тврдела дека додека работела
како проститутка, убиствата ги извршила во самоодбрана бидејќи се обидувале да ја
силуваат. Била осудена на смртна казна и егзекутирана е со смртоносна инјекција. Се
смета дека овој тип е во 30тите години и дека мотивот за извршување на убиствата е
сексуален, најчесто поради претходно сексуално злоупотребување и малтретирање,
љубовни конфликти и разочарувања во однос на спротивниот пол (не е исклучено и
спрема истиот пол) и сл.
Одмаздољубивиот типе специфичен по тоа што сторителот е мотивиран од длабок
гнев кој се граничи со патолошки, периодот меѓу убиствата е доста краток, речиси и го
73http://twistedminds.creativescapism.com/serial-killers-introduction/kehler-typology/types/[ 09.11.2017]
78
нема. Имено, додека е „лесно" да се разбере како една огорчена одмаздољубива жена
може да изврши едно убиство, тешко е да се сфати како одмазднички мотив доведува до
серија убиства од страна на жена. Злосторствата мотивирани од омраза се од екстремен
карактер. Тие се насочени кон точно одреден поединец, заедно со одреден временски
момент кога чувствата се доволни силни за да го мотивираат убиството, меѓутоа кај
сериските убиства чувството на омраза сè уште е персонализирано дури и кога жртвите
варираат, затоа што жената сериски убиец од омраза ги смета индиректно одговорни за сè
она што и се случило и на тој начин нападот претставува симболичен начин на одмазда.
Затоа, постојат случаи кога жената за да му се одмазди на сопругот ги убива заедничките
деца. Овие жени сериски убијци користат индиректна агресија и убиваат лица кои му се
особено драги на предметот на реалниот напад. Како и црните вдовици, тие користат
отров или гушење како начин на извршување, но за разлика од нив не се одликуваат со
упорност и прецизност. Тоа се припишува на фактот што жените сериски убијци од
омраза се жртви на сопствените чувства, што се забележува врз основа на каењето кога се
фатени.74
Профитот како мотив кај жените сериски убијци е една од карактеристиките што
овој тип го разликува од останатите. Користољубието мора да постои, меѓутоа
карактеристично е тоа што жртвите кои се бираат не спаѓаат во блискиот круг на
роднини/пријатели на убиецот. Всушност, станува збор за изнајмен платен убиец кој
систематски ги одзема животите на други лица, односно според самиот Кехлер најчесто се
работи за туѓи брачни партнери или бизнис-конкуренти од кои нарачателите на убиствата
сакаат да се ослободат. Ваквите жени сериски убијци се доста организирани,
интелигентни, многу внимателно пристапуваат кон изборот на нарачателот и самата
жртва, тешко е да се идентификуваат и можат да оперираат со години. Она што им е
заедничко со претходните типови е тоа што непристрасно пристапуваат кон секоја жртва,
отровот е речиси најупотребуваниот метод и се одликуваат со бестрашност и злоба.
Заклучок е дека околу 2/3 од убиствата кои ги вршат жените сериски убијци се
сторени во тим т.е. соработка со други лица. Кехлер диференцира три тимови: машко-
женски тим, женски тим и семеен тим.
74Димовски Дарко, Криминолошко одреџење убиства-докторска дисертација, Правни факултет Ниш,
2012, стр. 134
79
Машко-женската екипаво најголем број случаи се карактеризира со тоа што
членовите се всушност љубовници па поради интимноста и меѓусебната доверба успеваат
да останат „надвор од радарот" подолго време, а жената е во подредена положба во однос
на мажот. Како мотив може да се јави користољубието за да си обезбедат за заедничката
иднина финансиски средства, а исто така може да станува збор и за сексуални нерешени
проблеми, фантазии и фетиши кои брзо преминуваат во садизам преку кои веруваат дека
нивната врска ќе „зајакне".
Женскатаекипа составена е од две или повеќе жени кои се рамноправни меѓу себе
и кои делат идентични или доста слични проблеми, видици, фрустрации, минато и др. па
поставувајќи си заедничка цел дејствуваат на еден доста посуптилен начин што води до
подолг период на извршување на убиствата. Класичен пример е група на жени кои биле
жртви на семејно насилство од страна на сопрузите, па заради одмазда се одлучуваат на
нивно ликвидирање.
Семејната екипа се карактеризира со тоа што нејзините членови можат, но не е
задолжително да се во роднински врски, иако без разлика на тоа тие живеат заедно и
имитираат фамилија. Добар пример за објаснување на овој тип се припадниците на
одредени субкултури, култови и сл. кои веруваат и живеат според определена идеологија
и се решаваат на елиминирање на оние кои се различни од нив или пак им го загрозуваат
нивното опстојување.
Прашањето на (не)пресметливостне само кај жените туку воопшто кај сериските
убијци е контроверзно. Еден дел автори смета дека сите сериски убијци на некој начин
патат од некои психички болести што автоматски ги прави кривично неодговорни, додека
друг се држи до сфаќањето дека тоа е многу ретко затоа што потребно е здрава душевна
личност да ги испланира, изврши и скрие убиствата. Тука улога игра видот на тестот кој
се користи за проверка на (не)пресметливоста, а еден од попознатите е тестот на
МекНаугтен.
Постои одреден број сериски убиства сторени од жени кои се необјаснети. Ниту
тие самите, ниту авторите не можат да најдат објаснување зошто ги извршилеубиствата.75
Се работи за мотиви и причини кои се потполно нејасни поради кои овие жени сериски
убијци не можат да се стават во ниедна класификација.
75Види http://twistedminds.creativescapism.com/serial-killers-introduction/kehler-typology/types/[11.11.2017]
80
Не е мал бројот и на нерешени случаи, а особено црната вдовица и ангелот на
смртта се способни долго време да останат надвор од рацете на правдата. Се работи за
ситуации во кои на пр. постои осомничена но нема доволно докази за нејзино апсење,
сторителот починал во текот на кривичната постапка или прекинал да убива и се повлекол
во сенка, бил затворен за некое друго кривично дело па не се поврзал со сериските
убиства и сл.
4. Типологија на сериски убијци според Холмс и Де Бергер (Holmes and
De Berger)
Како што беше наведено во првата глава од овој магистерски труд, постојат повеќе
класификации на сериските убијци кои се обидуваат да ги селектираат според некои
нивни својства што ги покажуваат при извршувањето на убиствата. Една од најпознатите
типологии е онаа на Холмс и ДеБергер која е составена од 4 типа на сериски убијци и тоа:
- визионер – овие сериски убијци убиваат како резултат на командни халуцинации,
заблуди или визии чии извори ги вклучуваат силите на доброто и лошото.76
Се
карактеризираат со губење контакт со реалноста и убивање во името на Бог или ѓаволот.77
Најчесто ваквите гласови кои убиецот ги слуша се резултат на некаква ментална болест од
типот на шизофренија и сл. Типично е тоа што тој бира точно определена жртва врз
различни основи на пр. пол, националност, раса, возраст, професија, а не е невообичаено
злосторничката сцена да ја остави во тотален хаос. Убиствата настануваат брзо, најчесто
без дополнителен акт на тортура или др. вид на изживување врз жртвата, додека како
средство за извршување најчесто е избрано некое оружје кое случајно се нашло во самата
ситуација на криминалната сцена.
- мисионер – овој тип од визионерот се разликува по тоа што вообичаено не пати од
некоја психоза, туку се води од некои цврсти убедувања насочени против одредена група
на луѓе. На пример, може да убива имигранти, просјаци, проститутки, индивидуи од друга
раса, хомосексуалци и сл. На овој начин, смета дека општеството ќе се исчисти од
76Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 124 77RepistiSelman,Originalni naucni rad,Kriminalisticko profiliranje I fenomenologija masovnih, nekontrolisanih I
serijskih ubistava,Sarajevo, Bosna I Hercegovina, 2016, стр.34
81
„болестите", „трулежот", „девијациите" или „патологијата", односно од „расипништвото"
кое недвосмислено потекнува од сиромашните, луѓето од друга националност или
сексуална ориентација итн.78
Понатаму, карактеристично е тоа што убиствата најчесто се
планирани, убиецот не се впушта во дополнителни активности после смртта, а оружјето за
извршување не е видливо на местото на злосторството.
- хедонист - овој сторител убива барајќи некаков вид задоволство низ
усмртувањето на други лица. Овој тип уште се дели на неколку поттипови и тоа:
- убиец кој убива од страст – во принцип тој оперира поради сексуално
задоволство и воздигнување дури и без традиционален сексуален извршен чин. Во секој
случај, сексот или повеќе садистичко-еротски акти со сè уште жива жртва се вообичаени.
Оргазам или др. сексуално возбудливо однесување (пр. мастурбација) е двигателната сила
на овој сторител, дури и после смртта на жртвата. Згора на тоа, овој напаѓач може да биде
сексуално возбуден од самото убивање по себе. Ритуални облици на осакатување,
деформирање на лицето, канибализам, распарчување на телото, вампиризам и
некрофилија, рутински се изведуваат во овој тип на убиствен чин.79
- убиец кој убива поради возбуда – овој убиец оперира поради возбудата која ја
искусува. Во секој случај, кога жртвата ќе умре, тој го губи интересот. Токму затоа
процесот на убивање го пролонгира колку што може повеќе низ продолжени акти на
тортура. Употребата на физички ограничувања, појавата на знаци на загризување и
изгореници на телото на жртвата се карактеристично однесување на овој тип на убиец.
Садистички акти чија фреквенција е пролонгирана колку што е можно повеќе, сокриен
труп, рачно задушување и анимизирана жртва во текот на повеќе сексуални акти
претставуваат белези и мотиви на овој тип на напаѓач.80
- комформист – се работи за тип кој е многу порационален, убива поради
очекувана материјална добивка, а платениот убиец е најдобар пример за ова.81
Карактеристично е тоа што е доста сосредоточен во текот на самиот процес на убивање,
почнувајќи од самите подготвителни дејствија сè до исполнувањето на својата мисија.
78RepistiSelman,Originalni naucni rad, Kriminalisticko profiliranje I fenomenologija masovnih, nekontrolisanih I serijskih ubistava,Sarajevo, Bosna I Hercegovina, 2016, стр.34 79Serial Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New
York, USA, 2008, стр. 125 80Ibid 81PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 191
82
- зависник од контрола/жеден за моќ и доминација –овој сторител има длабоко
вкоренети чувства на несоодветност или се обидува да компензира за недостатокот од
социјално и лично владеење врз самиот себе си преку темелна доминација врз неговите
жртви. Според Холмс и ДеБергер примарниот мотив за овој сторител не е сексуален по
природа. Всушност, тој посакува комплетна и неограничена контрола врз жртвата и
нејзино потчинување (не е исклучено тоа да го врши низ сексуални активности),
вклучувајќи го тука и периодот после смртта. Консеквентно на тоа, тортура, употреба на
физички ограничувања, давење, отсечени делови од телото, обезглавување, се рутински
извршувани кај овој убиствен чин. Длабокото чувство на омнипотенција- апсолутна моќ
над животот и смртта на жртвите додека преколнуваат за своите животи, е она кое го
храни овој сериски убиец. Со зголемувањето на бројот на убиствата се зголемува степенот
на задоволство.82
4.1. Карактеристики на садистичко-серискиот убиец
Како што претходно беше спомнато, постојат повеќе типови на сериски убијци кои
на сопствен и препознатлив начин ги вршат убиствата, движени од сопствени и уникатни
мотиви, па така успеваат да „раскажат своја приказна", да пратат определена порака и да
креираат свој печат. Всушност тоа е една од нивните цели, да останат запаметени, да им се
обрне внимание, на некој начин да почувствуваат дека се важни.
Она што садистичкиот сериски убиец го прави поспецифичен во однос на
останатите типови е неговиот modus operandi исполнет со брутално насилство,
бесчуствителност, индиферентност, егоизам и перверзност.
Специјалистите за ментално здравје се сложуваат околу тоа дека садистичкиот
сериски убиец има тенденција да биде социопат, што повеќе претставува нарушување на
личноста и карактерот, отколку на разумот. Тој има недостиг на совест, не чувствува
каење, се грижи исклучиво за сопствените задоволства во животот и нема способност да
сочувствува со страдањето на неговите жртви. Другите луѓе од страна на серискиот убиец
82Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 125
83
се набљудуваат само како алатки за задоволување на сопствените потреби и желби, без
разлика колку перверзни или осудувачки можат да бидат.83
Денес постои тенденција терминот „социопат" да се избегнува и наместо него да се
употребува терминот „антисоцијално нарушување на личноста". Во секој случај, без
разлика на терминологијата, за целосно разбирање на садистичкиот сериски убиец
потребно е да се проникне подлабоко во следните неколку елементи кои го креираат и
опишуваат неговото „јас".
Презентација на самиот себе – вообичаено како одраз на нивната дистурбирана
личност, сериските убијци се прилично вешти и снаодливи при оставањето на впечаток кај
останатите. Имаат способност да изгледаат така љубезно, невино и харизматично и токму
тоа е нивното оружје, шармантно да ги намамат своите жртви. Всушност, во овој контекст
мора да се потенцира дека нормално е луѓето да сакаат да остават убава слика за самите
себе која ќе биде прифатена и добредојдена од општеството, но она по што се разликуваат
нормалните луѓе и сериските убијци е целта поради која ваквата тактика на презентирање
на самиот себе си ја користат. Кога некоја успешна индивидуа ја употребува оваа тактика,
останатите вообичаено реагираат со пофалби, восхит и срдечност, но кога тоа го користи
сериски убиец истото се карактеризира како малициозно и манипулативно.
На пр. Дерек Тод Ли (Derrick Todd Lee), 34-годишен маж кој силувал и убил
поголем број на жени во областа на Бејтон Руж (Baton Rouge), останал на слобода во дел
благодарение на неговата способност за социјално камуфлирање. Многу луѓе на кои
налетал го опишуваат како пријателски настроен и шармантен. Готвел скара и водел група
која ја проучувала Библијата. Оние кои го запознале тврделе дека тој е повеќе
проповедник отколку убиец.84
Раздвојување– ова претставува психолошки олеснувач кој сериските убијци го
користат за да ги надвладеат или неутрализираат ефектите од евентуалната грижа на
совест и остатоци од морално-етички вредности, така што на некој начин во својот ум си
ги оправдуваат злоделата. Низ овој процес тие фактички вршат селекција или распределба
на луѓето во две категории, така што во едната ги сместуваат оние кои им се значајни во
83Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 4 84Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 5
84
животот на пр. брачен партнер, деца, пријатели, роднини, соседи и др. додека во друга ги
сместуваат оние „безвредните" со кои немаат однос, кои не заслужуваат да живеат и кои
ги третираат крајно нечовечки и брутално.
Психијатарот Роберт Џеј Лифтон (Robert Jay Lifton), овој процес го споредува со
оној на нацистичките доктори кои изведувале одвратни и незамисливи експерименти низ
нацистичките логори, особено во Аушвиц и Треблинка. Според него, докторите таму и во
тоа време биле принудени да извршат раздвојување на својата личност. Едната нејзина
страна била неопходна за извршување на експериментите врз Евреите и за нивното
ликвидирање, тоа е оној дел кој им овозможил да живеат во негација и да ги потиснат
инстинктивните човечки емоции на сочувствување. Другиот дел е оној кој им овозможил
да ги живеат приватните животи во кои се претставувале како чесни и добри граѓани,
сопрузи/сопруги, татковци/мајки и пријатели.
Дехуманизација – претходниот процес на раздвојување е придружен со уште еден
кој му е комплементарен, а тоа е дехуманизирањето на човечкиот живот. Истото
претставува процес во кој серискиот убиец ја објективизира жртвата, ја третира како
обичен предмет, алатка, средство со чија помош остварува некоја повисока цел. На овој
начин сторителот паѓа во заблуда дека жртвата е некаков вид на демон, животно или
нечистотија, ѓубре кое треба да се исчисти бидејќи го загадува светот во кој живее.
Најчесто после неговото откривање и осудување, убиецот сè уште е убеден во
безвредноста на своите жртви и во каузата поради која ги сторил злочините, но има и
некои случаи каде што се јавува и процес на рехуманизација во неговите очи, бидејќи на
осудителната клупа тој се соочува со реалноста и се појавува потиснатото чувство на вина
и каење.
Недостаток на сочувствување – тоа е она што им овозможува уживање на
серискиот убиец во процесот на убивање. Кај обичниот човек туѓата несреќа предизвикува
сочувствување и инстинкт за давање помош, меѓутоа садистичкиот сериски убиец
најчесто се стреми кон пружање на бавна смрт и агонија во која го наоѓа своето
задоволство. Тој не е способен да ја цени или на некој начин сочувствува со страдањето и
болката на неговите жртви. Сепак, за да ги реализира своите садистички желби и
фантазии, убиецот кој врши тортура, силува, понижува неопходно е од друга страна да го
разбери страдањето на жртвите. Практично тоа значи дека ја препознава и разбира
85
нивната болка, но ја интерпретира така што истата му носи максимално задоволство и го
прави да се чувствува како господар.
4.1.1 Сексуално-садистички сериски убиец
Убиството генерално се класифицира како поврзано со секс или сексуализирано,
кога постои доказ или предзнаење за сексуална активност во самиот злочин. Како докази
за сексуална активност карактеристични за убиство од страст односно убиство чиј
примарен мотив е сексуалниот, се вклучени но не и лимитирани следните: состојбата на
облеката на жртвата или нејзиниот недостаток кај истата; доказ на ејакулација или семена
течност на, во близина или внатрешно во жртвата;сексуална повреда или сексуално
осакатување; екстремно нанесени рани; супститутивни сексуални активности кои
вклучуваат фантазија, ритуализам и симболизам; отстранување на лични предмети на
жртвата (особено долна облека), делови од тело или течности од телото; докази од
посмртни вметнати предмети во телото на жртвата (без разлика дали во отворите на
трупот или нанесените рани).85
Убиството од страст (латински:erotophonophilia – еротофонофилија), познато како
сексуално убиство, претставува извршување на убиство во кое насилството е
канализирано низ сексуална бруталност што резултира со смрт на жртвата. Освен тоа,
сексуалната бруталност е средството преку кое убиецот ја виктимизира одбраната жртва,
но насилството не е посакуваниот крај. Во овие убиства жртвата претставува инструмент
за исполнување на неговите потреби онака како што се диктирани од неговите
психопатолошки или парафилични предиспозиции.86
Сексуално-садистичките убиства најдобро можат да се елаборираат во контекст на
сексуалните напади односно типовите на силување. Имено, ќе се земе во предвид
типологијата изложена од Грот, Бурџес и Холмстром (Groth, Burgess and Holmstrom).
Употребувајќи го овој систем, Кепел и Волтер (Keppel and Walter) ја испитувале
фреквенцијата на секоја категорија земајќи ги во предвид 2476 сексуални убиства во
околината на Мичиген. Се работи за следните типови на силувачи:
85Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 233-234 86Ibid
86
- силувач кој го возбудува болката– се работи за лице кое се идентификува како
садистичко-ритуален силувач чиј сексуален напад и убиство се однапред испланирани и
дизајнирани на таков начин што ќе и нанесат што е можно поголема болка и страдање на
жртвата, а овој ќе искуси максимално уживање во тоа. Нанесувањето на болка е
интегрирано во неговото его и му носи сексуално задоволување. Овој напаѓач се
карактеризира со тоа што ги транспортира жртвите за да ги осигура во негова близина и ги
тероризира така што вербално им објаснува како ќе ги повреди. На овој начин овој
силувач одржува некаков вид на интеракција со своите жртви. Нападите генерално му се
искалкулирани и оркестрирани, вклучувајќи тука транспортирање на оружје и др.
предмети кои му се неопходни за пружање на тортура. Тој е сексуално стимулиран од
реакцијата на жртвата т.е. нејзиното физичко и психичко страдање, а во моментот кога
неговата бруталност ги преминува границите настапува смртната последица.87
Во
анализите на Кепел и Волтер околу 7 % од убиствата заземаат место во оваа категорија.88
- силувач кој силува поради одмазда - неговиот напад е екстензија на лутината и
бесот кои во овој случај се уште поизразени и потекнуваат од специфични извори,
односно тој своите жртви ги гледа како одговорни, виновни без разлика дали реално или
симболично. Вообичаено е да употребува прекумерна сила и да користи смртоносни
инструменти при што нанесува сериозни повреди. Всушност, силувањето го користи за
казнување на жртвата која најчесто е жена, а нејзиниот отпор може да резултира со уште
подив напад бидејќи го разгорува неговиот гнев. Овој тип на сторител може да покаже
ваков дислоциран гнев и лутина после караница со својата девојка или сопруга. Под овие
услови, истиот симболично може да нападне жена за да ги изедначи нееднаквостите во
сопствената врска. На овој начин, силувањето се користи за да се казни или понижи некој
друг и најчесто претставува генерален презир кон женскиот род.89
Согласно претходно споменатите анализи, околу 34 % од убиствата се сместуваат
во оваа класа.
- силувач кој силува заради реосигурување на моќта – станува збор за сторител кој
страда од недостаток на самодоверба, личност која се потценува самата себе си, а поради
87Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 128-129 88PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 198 89Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes, edited by N. KocsisRichard,Humana Press New York, USA,
2008, стр. 128
87
фактот што најчесто се работи за маж неговите напади се насочени со цел да си ја поврати
и докаже својата мажественост. Карактеристично за овој тип е тоа што не е толку
агресивен како претходните негови „колеги" и затоа уште го нарекуваат „џентлменски
силувач". Поради тоа што искусил сексуални фрустрации и разочарувања, често
фантазира дека сексуалниот чин е консензуален и дека изградил вистинска љубовно-
еротска врска.
Несогласувањето од страна на жртвата истовремено го лути и го паничи
сторителот, а убиството како резултат се третира како ненамерно. Во секој случај, според
Кепел и Волтер бидејќи нецелосниот сексуален напад не ја потврдил неговата сексуална
компетенција, тој честопати ќе експериментира со секс postmortem и консеквентно
понекогаш може да се јави осакатување на телото. Посмртните активности и ритуали
можат да го задоволат и зајакнат. Со други зборови, сексуалниот неуспех води до
интензивирање на лутината, а тоа води кон убиство и осакатување, за на крај да следи
посмртна возбуда. Можеби ова не претставува садизам во техничка смисла, но сепак
постои фузија на секс и агресија.90
Според анализите, 21 % од убиствата и припаѓаат на
оваа категорија.
- силувач кој ја потврдува неговата моќ– овој тип го користи силувањето за да ја
потврди неговата машкост и доминација над жените. Него всушност не му треба
реосигурување, тој е самоуверен во себе и во своите сексуални способности, едноставно
сака тоа да го докаже. Карактеристично е да биде арогантен и нарцисоиден и себе си да се
презентира во мачо-издание. Примарната цел не му е трауматизирање на жртвата, но кога
неговата моќ и контрола се предизвикани станува екстремно насилен што води кон
предизвикување на смртната последица. Ваквиот тип кај кого се пронајдени најмалку
докази за садистичко однесување, се смета за одговорен за 38% од убиствата, согласно
истражувањата на Кепел и Волтер.
5. Статистички податоци
5.1 Меѓународни статистички податоци
90PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling, USA, 2006, стр. 198
88
Освен потеклото и теоретското објаснување на сериските убиства, потребно е да се
даде увид во тоа како тие се манифестираат однадвор односно кои се нивните појавни
облици, фреквенција, структура, демографски податоци и сл. карактеристики кои ќе
помогнат во исцртувањето за нивната реална, објективна слика. Токму затоа, во
продолжение ќе бидат прикажани статистички податоци преземени од Државниот
Универзитет во Радфорд, Вирџинија – САД кој во соработка со Универзитетот во
Флорида креираше база на податоци врз основа на испитувани 4.743 сериски убијци и
13.105 жртви, заклучно со 04.09.2016 год.
Табела бр. 5
Фреквенција на сериски убијци по декади
Деценија САД Интернационално Вкупно
1900 49 23 72
1910 52 23 75
1920 62 41 103
1930 55 31 86
1940 55 45 100
1950 72 41 113
1960 217 76 293
1970 605 160 765
1980 768 217 985
1990 669 322 991
2000 371 295 666
2010 117 113 230
Извор:Aamodt, M. G. (2016, September 4). Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial Killer
Database
Набљудувајќи ги податоците во колоната за сериски убијци во САД, се забележува
дека постои определено зголемување до50тите години, а во следните 4 децении тој раст
значително отскокнува. Во 80тите и 90тите години од минатиот век се забележува
најголема присутност и активност на сериски убијци, додека по последните две декади
нивниот број значително се намалува. Што се однесува на интернационално ниво,
ситуацијата е доста слична, односно повторно постои најголема активност во 80тите и
90тите години од XX век. Тоа логички води до заклучокот (видливо од последната колона)
89
дека во овие две децении бројот на сериски убијци на светско ниво бил најголем, а во
сегашната деценија бележи значително опаѓање.
Табела бр. 6
Сериски убијци во САД, процентуално врз основ на раса и декада
Индивидуално, тимски и организирано
Раса
Деценија Белци Црнци Латино Азијци Домородни
Американци
1900 72.9 25.0 0.0 0.0 2.1
1910 66.7 33.3 0.0 0.0 0.0
1920 78.3 18.3 1.7 0.0 1.7
1930 69.1 30.9 0.0 0.0 0.0
1940 66.7 27.8 1.9 1.9 1.9
1950 69.4 27.8 2.8 0.0 0.0
1960 68.9 28.3 1.4 0.0 1.4
1970 60.9 33.6 4.2 0.3 1.0
1980 53.0 36.8 7.8 0.8 1.7
1990 41.4 47.1 9.0 2.0 0.5
2000 32.3 54.4 11.6 1.1 0.5
2010 30.8 59.8 8.5 0.9 0.0
Вкупно 51.7 39.8 6.7 0.9 1.0
Извор:Aamodt, M. G. (2016, September 4). Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial Killer
Database
Од почетокот на XX век видливо е дека најактивни како сериски убијци во САД се
оние од белата раса, веднаш после нив се оние од црната раса, а потоа следуваат
останатите раси. Забележително е тоа што со текот на децениите присуството на сериски
убијци од белата раса се намалува, а за сметка на тоа се зголемува процентот кај црната
раса. Исто така, видливо е незначително поместување и кај Латинците, а кај Азијците и
домородците тоа движење во споредба со претходните е речиси незабележително. Во
секој случај сериските убијци од белата раса сè уште се на првото место, но во споредба со
претходните децении овој тренд е опаднат.
Табела бр. 7
90
Фреквенција на сериски убијци врз основа на пол и декада
САД и интернационално
Број Проценти
Деценија Мажи Жени Мажи Жени
1900 45 27 62.5 37.5
1910 49 26 65.3 34.7
1920 68 35 66.0 34.0
1930 71 15 82.6 17.4
1940 85 15 85.0 15.0
1950 94 19 83.2 16.8
1960 267 26 91.1 8.9
1970 723 42 94.5 5.5
1980 915 70 92.9 7.1
1990 922 69 93.0 7.0
2000 599 67 89.9 10.1
2010 214 16 93.0 7.0
Вкупно 4200 541 88.6 11.4
*Забелешка:Вкупно вклучува декади кои не се вклучени во оваа табела
Извор:Aamodt, M. G. (2016, September 4). Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial Killer
Database
Она што може да се воочи од табелата бр. 7 е почестото учество на мажите како
сериски убијци во однос на жените, а тоа е во согласност со теоретските гледишта
елаборирани во претходната глава. Кога ќе се анализираат податоците подетално, може да
се забележи дека во 70тите, 80тите и 90тите постои брзо зголемување на бројот на сериски
убијци од машки пол, меѓутоа овој тренд го следи и женскиот пол. Сепак, процентуално
жените се далеку зад мажите, а во секој случај во последните две децении и кај едните и
кај другите видлив е надолен тренд.
Табела бр. 8
Коефициент на интелигенција на сериските убијци
91
Коефициент на интелигенција (IQ) на сериски убијци
Основни статистики
Вкупно 271
Просечен IQ 94.5
Среден IQ 86.0
Најнизок 54
Највисок 186 Метод на убивање Вкупно Просек (%)
Бомба 3 140.3
Задушување/Удар со тврд предмет 8 108.8
Задушување/Пукање 6 105.8
Труење 1 100.0
Задушување 41 96.7
Прободување/Пукање 26 95.0
Прободување 25 92.3
Пукање 61 90.7
Задушување/Прободување 14 90.2
Удар со тврд предмет/Пукање 11 87.1
Удар со тврд
предмет/Прободување 11 85.5
Удар со тврд предмет 10 79.1
Силувани жртви
Не 143 94.3
Да 127 93.9
Тип
Организиран 128 99.3
Неорганизиран 71 91.3
Мешано 11 102.3
Број на убиства
Две 72 89.1
Три 60 94.3
Четири 29 92.6
Пет 21 98.6
Повеќе од пет 89 98.6
Некрофилија
Не 245 94.1
Да 26 98.2
Извор:Aamodt, M. G. (2016, September 4). Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial Killer
Database
Во табелата бр. 8 се воочува дека сериските убијци кои користеле најзачестени
методи на убивање како задушување, пукање и прободување се покажале како просечно
интелигентни, оние кои користеле удирање со тврд предмет и негова комбинација со др.
методи се покажале како нискоинтелигентни, а оние кои користеле несекојдневни методи
92
на пр. бомба заземаат место на т.н. генијалци. Што се однесува на присутноста на интимен
однос односно силување, оние кои ги силувале своите жртви се покажале како помалку
интелигентни во однос на оние кои тоа не го сториле. Во овој контекст, оние сторители
кои се склони на практикување некрофилија имаат повисок коефициент на интелигенција
во однос на оние кои не го практикуваат истото. Во врска со бројот на убиства, оние
убијци со пет или повеќе убиства зад себе поседуваат повисок коефициент на
интелигенција во однос на оние кои имаат помалку убиства, а организираните исто така
заземаат водство над неорганизираните убијци.
Табела бр. 9
Сериски убијци по држави
Држава Број на сериски
убијци
% на сериски
убијци
Удел на државата во
светската
популација
Сооднос
САД 3.204 67.58 4.35% 15.53
Англија 166 3.50 0.71% 4.92
Јужна Африка 117 2.47 0.74% 3.34
Канада 106 2.24 0.49% 4.59
Италија 97 2.05 0.80% 2.55
Јапонија 96 2.02 1.70% 1.19
Германија 85 1.79 1.08% 1.66
Австралија 81 1.71 0.33% 5.23
Индија 80 1.69 17.81% 0.09
Русија 73 1.54 1.93% 0.80
Франција 71 1.50 0.87% 1.72
Кина 57 1.20 18.56% 0.06
Мексико 37 0.78 1.73% 0.45
Бразил 27 0.57 2.81% 0.20
Австрија 22 0.46 0.12% 4.03
Унгарија 20 0.42 0.13% 3.20
Шпанија 17 0.36 0.62% 0.58
Полска 15 0.32 0.52% 0.61
Шкотска 15 0.32 0.07% 4.45
Холандија 12 0.25 0.23% 1.11
Шведска 12 0.25 0.13% 1.91
*Забелешка: Сериски убијци кои оперираат низ повеќе држави не се вклучени
Извор:Aamodt, M. G. (2016, September 4). Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial Killer
Database
Како што и претходно беше констатирано, САД се местото каде што се присутни и
активни најголем број сериски убијци. Од оваа причина земајќи го во предвид нивниот
број, процент и учеството на населението во светската популација тука соодносот е
највисок. Веднаш после САД, држави со најголем број сериски убијци се Англија, Јужна
93
Африка, Канада, Италија и Јапонија итн. последователно видливо од самата колона, а како
земји со најмал број сериски убијци се Шпанија, Полска, Шкотска, Холандија и Шведска.
Во врска со соодносот, логично е тоа што во Кина и Индија како земји со најголема
популација на светско ниво истиот е најмал, а како најголем се појавува во САД, Австрија,
Англија, Канада итн.
Во продолжение прикажани се статистички податоци од т.н. StatisticBrain –
истражувачкиот Институт основан во 2004 год. во САД.
Табела бр. 10
Сериски убијци со најголем докажан број на жртви
Сериски убијци Држава Години на активност Докажани жртви
Д-р. Харолд Шипман Англија 1975-1998 250
Луис Гаравито Колумбија 1990-те 138
Педро Лопез Колумбија,Еквадор,Перу 1969-1980 110
Даниел Камарго Колумбија, Еквадор 1974-1986 72
Педро Родригез Ф. Бразил 1967-2003 71
Кампатимар Шанкарија Индија 1977-1978 70
Јанг Ксинаи Кина 2000-2003 67
Абул Џабар Авганистан 1970-те 65
Андреј Чикатило Русија 1978-1990 53
Анатолиј Оноприенко Украина 1989-1996 52
Гери Риџвеј САД 1982-2000 49
Александар Пушкин Русија 1992-2006 48
Извор:https://www.statisticbrain.com/serial-killer-statistics-and-demographics
Д-р. Харолд Шипман (Dr. Harold Shipman) е најпознатиот сериски убиец доктор по
професија, кој си ги убивал своите пациенти најмногу преку смртоносни инјекции со
дијаморфин (попознат како хероин) кој во медицината се користи како опиум односно
како убиец на болки, особено кај тешко болни пациенти. Со број од 250 жртви, Шипман е
на врвот од листата.
На второто место е озлогласениот Луис Гаравито кој е синоним за садистичко-
сексуален сериски убиец. Негови мети биле млади момчиња во принцип деца, а
препознатлив бил по тортурата, силувањето и често обезглавувањето на жртвите. Бројотод
138 докажани жртви го става втор на табелата, иако постојат сомнежи за извршени уште
стотина убиства.
Педро Лопез е трет по ред, кој исто така се смета за садистичко-сексуален сериски
убиец. Неговата криминална кариера се поврзува со неговото минато во кое како дете бил
94
сексуално и психофизички злоупотребуван. Со број од 110 докажани жртви – млади
девојки, постојат сомневања за вкупен број од околу 300 жртви.
Табела бр. 11
Познати сериски убијци во САД
Познати сериски убијци
во САД Држава Години на активност Докажани жртви
Тед Банди САД 1974-1978 33
Џон Вејн Гејси САД 1972-1978 33
Дин Корл САД 1970-1973 28
Хуан Вајехо Корона САД 1971 25
Вејн Вилијамс САД 1979-1981 24
Роналд Доминик САД 1997-2006 23
Ерл Нелсон САД 1926-1927 22
Извор:https://www.statisticbrain.com/serial-killer-statistics-and-demographics
Биографот Ен Рул (Ann Rule) го опишала Тед Банди (Ted Bundy) како садистички
социопат кој се задоволувал од туѓата човечка болка и контролата која ја имал врз своите
жртви, до настапувањето на смртта па дури и потоа.91
Негови мети биле млади девојки
чија доверба прво ја здобивал, а подоцна ја злоупотребувал, најчесто глумејќи дека е
инвалид или повреден и сл. Познат е по тоа што практикувал некрофилија, а исто така по
обезглавувањето на некои од жртвите чии глави ги чувал во својот апартман како еден вид
трофеи. На крајот, Банди беше осуден на смртна казна и егзекутиран на електрична
столица.
Џон Вејн Гејси (John Wayne Gacy) е познат уште како „убиецот -кловн" бидејќи
бил доста активен на хуманитарни настани, паради, детски забави на кои се маскирал во
кловн. Зад таа маска, се криел садист кој убивал и силувал млади момчиња, а најголемиот
број на жртви ги закопувал во својот дом. Осуден бил на смртна казна за која чекал 14
години пред да биде извршена со смртоносна инјекција.
Дин Корл (DeanCorll) бил американски сериски убиец кој заедно со соучесниците-
тинејџери Дејвид Брукс (David Brooks) и Елмер Вејн Хенли (Elmer Wayne
Henley)киднапирал, силувал, вршел тортура и убил најмалку 28 момчиња во серија
убиства од 1970 до 1973 година во Хјустон, Тексас. Злосторствата, кои станаа познати
91https://en.wikipedia.org/wiki/Ted_Bundy[21.11.2017]
95
како „масовните убиства во Хјустон" излегоа на виделина откако Хенли фатално пукаше
во Корл.92
5.2 Статистички податоци за убиствата во Република Македонија
Во продолжение следуваат статистички податоци за движењето на криминалитетот
во Република Македонија во периодот од 2012 до 2015 година, поточно за нашиот предмет
на интерес тоа се кривичните дела дела против животот и телото односно убиствата. Во
предвид ќе се земат и обработат некои параметри како пол, етничка припадност, вид на
санкции, возраст и начин на извршување на убиствата. На овој начин ќе се добие појасна
слика за состојбата на овој тип криминал на македонска територија, а истото понатаму
треба да и сигнализира на државата и нејзиниот правосуден систем во која насока треба да
се движи кривично-правната политика во оваа сфера.
Табела бр. 12
Осудени полнолетни лица според групите на кривични дела
Осудени полнолетни лица според групите на кривични дела
Година
2012 2013 2014 2015
Вкупно 9.042 9.539 11.683 10.312
Кривични дела
против животот и
телото
881 920 924 790
Убиство 37 32 34 32
Извор: Државен Завод за статистика на Република Македонија
Од овој табеларен приказ се воочува дека постои нагорен тренд на осудени
полнолетни лица чија кулминација е во 2014 година, а нивниот број изнесува 11.683. Во
овој број кривичните дела против животот и телото се издвојуваат со 924 сторители, а од
нив убиство извршиле 34 осуденици. Во однос на убиствата како посебна група се воочува
тренд на опаѓање, па иако 2014 била „најплодна", најголемиот број убиства се случиле во
2012 година и истите ги има вкупно 37 на број.
92https://en.wikipedia.org/wiki/Dean_Corll[22.11.2017]
96
Табела бр. 13
Осудени полнолетни лица во периодот 2012-2013 год. според видот на кривичното дело (убиство) и
изречената санкција (главна и споредна)
Осудени полнолетни лица во периодот 2012-2013 год. според видот на кривичното дело (убиство) и изречената
санкција (главна и споредна)
Вкупно Вид на санкција (главна и споредна)
Осу
ден
и
Жен
и
Вкуп
но к
азн
и Казни
Главни Споредни
Затвор Парична
казна
Парична
казна
Забрана
за
вршење
професија
Забрана за
управување
моторно
возило
Протерување
странец од
земјата
Вкупно за
2012 год. 9042 624 5475 2807 2423 111 5 102 27
Кривични
дела
против
животот и
телото
Вкупно 881 63 514 223 285 5 - 1 -
Убиство 37 2 37 35 1 1 - - -
Вкупно за
2013 год. 9539 701 5624 3064 2400 49 - 95 16
Кривични
дела
против
животот и
телото
Вкупно 920 55 444 170 273 1 - - -
Убиство 30 2 30 30 - - - - -
Убиство на
миг 1 - 1 1 - - - - -
Убиство од
небрежност 1 - 1 1 - - - - -
Извор: Државен Завод за статистика на Република Македонија
Споредувајќи го вкупниот број на осудени лица за 2012 и 2013 год. истиот е
поголем во 2013 год. и изнесува 9539 лица. Набљудувано од полов аспект, жените се
јавуваат како сторители во помал број, во 2013 год. ги има повеќе и тоа со број од 701
лице, како осудени за кривични дела против животот и телото со бројка од 63 ги има
повеќе во 2012 год., додека како сторители на убиства конкретно и во двете години се
евидентирани по 2. Од аспект на изречените санкции односно главни и споредни казни
состојбата е следната: вкупниот број на изречени казни е поголем во 2013 год. и изнесува
5624 казни од кои 444 се изречени за кривични дела против животот и телото. Од истите,
97
по 28 казни затвор како главна казна се издвоени за обичниот вид на убиство и уште две за
едно убиство на миг и едно убиство од небрежност, а споредна казна не е изречена. Што
се однесува за претходната година, од вкупен број 5475 казни, 514 се изречени за
кривични дела против животот и телото, а 37 од нив се издвоени за обичниот вид на
убиство од кои 35 се главна казна затвор, една главна казна- парична казна и една
споредна парична казна.
Може да се констатира дека бројот на кривични дела против животот и телото од
2012 год. во наредната бележи пад, а исто така и бројот на убиствата се намалуваиако не
се работи за некое значително намалување.
Табела бр. 14
Осудени полнолетни лица во периодот 2014-2015 год. според видот на кривичното дело (убиство) и
изречената санкција (главна и споредна)
Осудени полнолетни лица во периодот 2014-2015 год. според видот на кривичното дело (убиство) и изречената
санкција (главна и споредна)
Вкупно Вид на санкција (главна и споредна)
Осу
ден
и
Жен
и
Вкуп
но к
азн
и Казни
Главни Споредни
Затвор Парична
казна Парична
казна
Забрана за вршење
професија
Забрана за управување
моторно возило
Протерување странец од
земјата
Вкупно за
2014 год. 11683 1126 6263 3507 2532 83 9 97 35
Кривични дела против животот и
телото
Вкупно 924 63 447 197 247 2 - 1 -
Убиство 32 - 32 30 - 1 - 1 -
Убиство на миг
2 - 1 1 - - - - -
Вкупно за
2015 год. 10312 865 5848 3524 2089 88 3 104 40
Кривични дела против животот и
телото
Вкупно 790 61 400 215 184 - - 1 -
Убиство 32 3 32 32 - - - - -
Извор: Државен Завод за статистика на Република Македонија
Споредувајќи го вкупниот број на осудени лица за 2014 и 2015 год. истиот е
поголем во 2014 год. и изнесува 11.683 лица. Набљудувано од полов аспект, жените се
јавуваат како сторители во помал број, во 2014 год. ги има повеќе и тоа со број од 1126
98
лица, како осудени за кривични дела против животот и телото со број од 63 ги има повеќе
во 2014 год., додека како сторители на убиства конкретно во 2014 год. не се евидентирани,
а во 2015 год. ги има вкупно 3. Од аспект на изречените санкции односно главни и
споредни казни состојбата е следната: вкупниот број на изречени казни е поголем во 2014
год. и изнесува 6263 казни од кои 447 се изречени за кривични дела против животот и
телото. Од истите, по 30 казни затвор како главна казна се издвоени за обичниот вид на
убиство, една главна казна затвор за убиство на миг и уште една споредна парична казна
за убиство. Што се однесува за наредната година, од вкупен број 5848 казни, 400 се
изречени за кривични дела против животот и телото, а 32 од нив се издвоени за обичниот
вид на убиство и тоа сите како главна казна затвор, додека споредна казна не е изречена..
Може да се констатира дека бројот кривични дела против животот и телото од 2014
год. во наредната бележи пад, а исто така и бројот на убиствата останува ист.
Табела бр. 15
Осудени полнолетни лица според видот на кривичното дело и припадноста кон етничка заедница
2012-2015 год.
99
Осудени полнолетни лица според видот на кривичното дело и припадноста кон етничка заедница 2012-2015 год.
Вкупно Припадност кон етничка заедница
Мак
едо
нц
и
Алб
анц
и
Ту
рц
и
Ро
ми
Влас
и
Ср
би
Бо
шњ
аци
Ост
анат
о
Неп
озн
ато
Вкупно за
2012 9042 4605 1899 457 996 18 80 65 113 809
Кривични
дела
против
животот и
телото
881 535 142 40 68 2 6 7 9 72
Вкупно за
2013 9539 4361 2152 504 1083 11 49 66 93 1220
Кривични
дела
против
животот и
телото
920 532 126 60 44 4 6 11 9 128
Вкупно за
2014 11683 6093 2214 549 1180 13 74 105 145 1310
Кривични
дела
против
животот и
телото
924 541 143 34 65 5 10 15 23 88
Вкупно за
2015 10312 4438 2069 371 1091 17 60 95 270 1901
Кривични
дела
против
животот и
телото
790 435 90 21 41 2 14 11 20 156
Извор: Државен Завод за статистика на Република Македонија
Од табеларен приказ бр. 15 се забележува дека Македонците како најбројна
етничка заедница се јавуваат како сторители на кривични дела против животот и телото во
кои спаѓаат и убиствата, најактивни биле во 2014 год. со вкупен број од 541 лице, иако и
во останатите години нивниот број нема некои драстични разлики.
Албанците како втора по големина етничка заедница исто така како сторители на
кривичните дела против животот и телото најбројни се во 2014 год. со вкупен број од 143
лица, а и кај нив нема некој поголеми отстапки низ годините.
Понатаму, Турците најбројни се во 2013 год. со вкупен број од 60 лица по што
следи намалување.
Кај Ромите како сторители постојат некои нерамномерни осцилации при што како
најчести сторители се забележуваат во 2012 год. со 68 лица.
100
Власите се во доста помал број споредено со претходните етникуми и најмногу ги
има во 2014 год. и тоа вкупно 5 сторители.
Кај Србите постои нагорен тренд и тоа почнувајќи со вкупно 6 сторители во 2012
год. стигнувајќи до вкупно 14 сторители во 2015 год.
Бошњаците бележат сличен број со Србите како сторители, а како најбројни се во
2014 год. со вкупен број од 15 лица.
Во категоријата на непознати сторители од етнички аспект, бројот не е баш
занемарлив и истиот како највисок се јавува во 2015 год. со вкупно 156 сторители со
непознато етничко потекло.
Од погоренаведеното се заклучува дека во вкупниот број на кривични дела против
животот и телото Македонците како етникум заокружено опфаќаат 60-70%, Албанците
15-20%, Турците 5-10%, Ромите исто од 5-10 %, додека останатите од 0,5-3%.
Табела бр. 16
Починати лица од насилна смрт според надворешните причини за смрт, полот и возраста (2015 год.)
101
Починати лица од насилна смрт според надворешните причини за смрт, полот и возраста (2015 год.) Шифри на
причините за
смрт
Пол Вкупно 0-4 5-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ и
непознато
Убиства машки 32 - - 2 12 11 5 - 2
женски 6 - - - - 2 3 1 -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
бесење,
странгулација
и суфокација
машки 1 - - - 1 - - - -
женски 1 - - - - - 1 - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
давење и
потопување
машки - - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
истрел од
пиштол
машки - - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
истрел од
пушка и
поголемо
огнено оружје
машки - - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
друго и
неозначено
огнено оружје
машки 16 - - - 8 4 3 - 1
женски 3 - - - - 1 1 1 -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
остар предмет
машки - - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со тап
предмет
машки - - - - - - - - -
женски 1 - - - - - 1 - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
туркање од
височина
машки - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Обид за
нанесување на
телесна
повреда со
телесна сила
машки - - - - - - - -
женски - - - - - - - - -
Друго што не е
опфатено во
групата
машки - - - - - - - - -
женски 1 - - - - 1 - - -
Извор: Државен Завод за статистика на Република Македонија
102
Според податоците прикажани во табелата бр. 16, во 2015 год. од насилна смрт т.е.
убиства починале вкупно 38 лица од кои мажите се побројни со вкупен број од 32 лица, а
жените со вкупен број од 6 лица.
Најмногу убиени машки жртви имало на возраст од 25-44 години, а врз основа на
овие броеви, најмногу од нив биле убиени со нанесување на телесна повреда со друго и
неозначено огнено оружје со вкупен број од 16 лица од кои најмногу 8 на возраст од 25 до
34 години. Во однос на останатите методи на убивање, застапено е и убиството со бесење,
странгулација и суфокација.
Најмногу убиени женски жртви имало на возраст од 35 до 54 години и тоа вкупно 5
од 6 жртви. Како и кај мажите-жртви, најчесто употребуван метод е убиство со
нанесување на телесна повреда со друго и неозначено огнено оружје, а како останати
методи се јавуваат убиството со бесење, странгулација и суфокација, убиство со тап
предмет и убиство на друг начин кој не е опфатен во горенаведената табела.
Може да се заклучи дека мажите во однос на жените се во поголем број во улога на
жртви, а најкритичен период им е во раната младост и тоа од 25 години до некаде
половината од шестата деценија од животот. Споредбено, овој период кај жените
започнува и завршува нешто подоцна и тоа од зрелото доба т.е. 35 години до некаде
половината на седмата деценија од животот.
Во однос на методите на убиствата и кај двата пола најстапен е методот на убиство
со неозначено огнено оружје, па методот на убиство со бесење, странгулација и
суфокација, убиство со тап предмет и др. методи кои не се опфатени во табелата бр. 16.
Како заклучок на сите погоренаведени статистички податоци може да се сублимира
следново:
На меѓународно ниво, сериските убијци најактивни биле во 80тите и 90тите години
на минатиот век и тоа најмногу во САД (оваа ситуација е неизменета и во сегашните
услови). Од полов аспект мажите се побројни, иако мора да се напомене дека откако се
обрнало повеќе внимание на жените како дел од криминалниот свет, евидентирани се и
повеќе случаи на жени сериски убијци.
103
Анализирани од расен аспект, најголемиот број сериски убијци потекнуваат од
белата раса, иако може да се забележи и зголемување на бројот и кај оние од црната раса.
Во однос на коефициентот на интелигенција, на генерално ниво сериските убијци
поседуваат просечна интелигенција (просечниот IQ се движи во рамки на 90-109).
Понатаму, кога се зборува за „портфолиото" на сериските убијци, најопасните и
најозлогласените се класифицирани како садисти, особено со сексуално-садистички
елементи и како лица со проблематични искуства и трауми од раното детство и младост.
Во однос на понатамошните тенденции, забележително е опаѓање на овој тип на криминал
на светско ниво во последните две децении.
Во рамки на Република Македонија,воистражуваниот период од 2012 до 2015
година, најмногу кривични дела се евидентирани во 2014 година вклучувајќи најголем
број на кривични дела против животот и телото, меѓутоа убиствата како посебна
категорија најзастапени се во 2012 година, забележувајќи тренд на опаѓање во
подоцнежните години.
Мажите како пол односно сторители се доминантни како кај кривичните дела
против животот и телото, така и кај убиствата, додека во однос на етничката припадност
Македонците се најзастапени како сторители кај кривичните дела против животот и
телото.
Што се однесува до санкциите, најчесто изрекувана казна е казната затвор и тоа
како главна казна и тоа за најчесто застапениот облик на убиство – обичниот, основен
облик согласно чл. 123 ст. 1 од КЗ, а во овој контекст најзастапениот метод на убиство во
2015 год. е убиството со неозначено огнено оружје.
104
ГЛАВА IV
АНАЛИЗА НА СЛУЧАЈ ВО РАМКИ НА РМ -
„УБИЕЦОТ НА ДИЛЕРИ НА ДЕВИЗИ"
105
1.Вовед
Сериските убиства како отпадок и ужасен призор на општеството се насекаде
присутни, па во оваа смисла ниту Република Македонија не е поштедена од ваквите
морбидни настани. Општествените девијации односно отстапувања од нормалниот и
општоприфатениот тек на животот, понекогаш се манифестираат низ вакви немили
случувања кои се катастрофални за државата и нејзините граѓани.
Со цел теоретскиот дел околу сериските убиства и воопшто нивното детално
разјаснување да се доведат во поблиска корелација со читателите на овој магистерски
труд, во продолжение следува анализа на случај од практиката на Република Македонија.
На овој начин ќе се воочи и ќе може да се дебатира околу појавата на сериските убиства
во реалниот, објективен свет во кој сите ние егзистираме и можеби за првпат посериозно
ќе се анализира во нашата држава.
2.Општи податоци за осуденото лице
Иницијали:Л.Р.
Пол: машки
Национална припадност: Македонец
Биографски податоци:поранешен фудбалер, ловџија, планинар и технолошки вишок
Возраст во време на донесувањето на пресудата:62 год.
Период во кој биле извршени убиствата:2006-2008 година.
Часовен период на извршување на убиствата:7-8 ч; 12 ч; 10-16 ч;
Година на донесување на осудителна пресуда: 2009 година.
Број на жртви:3
Кривично дело:Убиство од чл. 123 ст. 2 т.1 од КЗ
Претходна осудуваност:да
106
3.Начин на извршување на убиствата
Осудениот убиствата ги вршел идентично, односно на подмолен, скриен и осмислен
начин, претходно познавајќи ги жртвите и намамувајќи ги да влезат во продавницата во
која работел. Притоа, им приоѓал од зад грб не давајќи им можност да се одбранат,
истовремено сакајќи ја последицата на делото, а ова судот го ценел како отежнителна
околност во врска со чл. 123 ст. 2 т.1 од КЗ.
4. Средство за извршување на убиствата
Се работи за чекан од марката „Еуро Тулс" тежок неколку килограми. При извршената
обдукција од страна на вешто лице – експерт по судска медицина во Битола, констатирано
е дека жртвите починале од насилна смрт нанесена со тежок предмет во пределот на
главата при што им биле предизвикани скршеници, фрактури, преломи, внатрешно
крварење, удари во вилицата, челото, очните капаци и ушните школки.
5.Место на извршување на убиствата
Убиствата биле извршени во продавница за санитарија лоцирана во Охрид.
6. Профил на жртви
Станува збор за жртви од машки пол над 50 годишна возраст, оженети, невработени од
кои две претходно работеле заедно со убиецот во иста фабрика, но по нејзиното
пропаѓање останувајќи невработени, излезот од егзистенцијалната криза го пронашле
станувајќи дилери на девизи на „црниот пазар" во Охрид.
Согласно судско-медицинското вештачење, causa mortis претставува contus cerebri
односно контузија на мозокот.
7. Докази и истражни дејствија искористени во кривичната постапка
Како докази и истражни дејствија кои судот ги зел во предвид за да изрече осудителна
пресуда, биле следниве: ДНК анализи, скици и фотодокументација од увид на местото на
107
кривичното дело, претрес на дом, искази од сведоци, психијатриско и судско-медицинско
вештачење, потврда за одземени предмети, исказ од обвинето лице и др.
8. Претходна осудуваност
Сторителот Л.Р. претходно бил осудуван по чл. 152 ст. 4 од КЗ и чл. 156 ст. 3 в.в. чл.
155 ст. 1 од КЗ (пред измените на КЗ во 2008) односно се работи за пресуда врз основ на
извршена тешка кражба. Всушност, осудениот бил осуден бидејќи од фабриката во која
претходно работел украл бонови од поголема вредност.
9.Мотив
Според судот, истиот треба да се бара во неадекватната структура на личноста.
10.Кратка експликација на текот на случајот
Сторителот Л.Р. се смета за првиот сериски убиец во Македонија, согласно
теоретските дефиниции на сериски убиец (вршење на минимум 3 убиства меѓу кои постои
период на „мирување", во овој случај на идентичен начин односно според точките на
обвинителниот акт на свиреп и подмолен начин).
Првата жртва е лицето Р.Р. убиено во 2006 година, втора жртва е лицето С.С. убиено
во 2007 година и третата жртва е лицето Т. Ц. убиено во 2008 година. Освен овие, постојат
сомневања дека сторителот извршил уште едно убиство во 1999 година чија жртва е Т.Т. и
дека извршил разбојништво врз лицето М.Н.
Жртвите разменувале девизи на „црната берза" во близина на Градското пазариште во
Охрид поради како што и претходно беше спомнато останале без работа. Сторителот ги
убивал во продавницата во која работел, а подоцна ги внесувал труповите во својот
автомобил марка FIAT 1.300 возејќи до с. Оровник и др. шумски предели при што теренот
бил ридест и тешко достапен, обраснат со бујна вегетација. Телата биле пронајдени од
случајни минувачи и пријавувани во МВР.
Низ соработката меѓу МВР – Охрид и ОЈО – Охрид биле анкетирани 360 лица и
повикани на информативен разговор 21 лице во првите 48 часа по пронаоѓањето на трупот
на последната жртва Т.Ц, а врз поголемиот дел од нив биле извршени претреси.
108
Истрагата довела до Л.Р. по што кај него бил извршен претрес како и во подрумот на
куќата во којашто живеел, а биле пронајдени нож на кој имало траги од крв, облека и
обувки исто така со траги од крв, определена сума пари извалкани со траги од крв, како и
пушка која ја поседувал без никаква дозвола.
Дел од сведоците кои сведочеа против Л.Р. се Ќ.О и А.А. кои кажаа дека обвинетиот
неколку пати во текот на 2007 година го донел своето возило на миење во автопералната
во која истите работеле. Во една ситуација, тие одбиле да го исчистат возилото бидејќи
останале згрозени од глетката затоа што на седиштата имало траги од свежа крв. Л.Р.
стоел на ставот дека крвта е од животинско потекло, односно дека тој е ловџија и дека
станува збор за уловено животно. Ќ.О. дополнително изјавил дека во багажникот имало
чекан, секира и други алати и дека предното странично стакло било скршено.
Пред судот како сведок се појави и лицето В.Г. чија фирма се наоѓала до продавницата
во која работел осудениот и истакна дека го познава Л.Р. како и жртвата С.С. за која
потенцирала дека бил чесен човек од кого повеќе пати набавила девизи.
Во текот на истражната постапка и времето поминато во притвор осудениот ги
признал трите убиства, а подоцна во текот на главниот претрес истиот го признал само
последното убиство на Т.Ц. за кое тврдел дека се случило во самоодбрана, односно дека
настанала тепачка поради долг кој жртвата го имала спрема сторителот. Останатите две
убиства Л.Р. тврдел дека ги признал под присила и закана.
Случајот завршил така што Основниот суд - Охрид го прогласи за виновно лицето Л.Р.
и тоа за трите убиства со казна доживотен затвор. Пресудата била обжалена од страна на
адвокатот на одбраната Е.Б. и осудениот до Апелациониот суд во Битола, меѓутоа истата
била одбиена.
11.Психолошко-психијатриско вештачење врз сторителот Л.Р.
Согласно извршениот увид во психолошко-психијатриското вештачење извршено врз
осудениот Л.Р. беше констатирано следново:
- Обвинетиот е роден во повеќедетно семејство со уреден ран психомоторен развој.
Во подоцнежните години, се влошиле односите помеѓу неговиот татко и маќеа по што
истите се разведиле, а исто така и самиот бил во лоши односи со маќеата. Понатаму,
109
обвинетиот во повеќе наврати позајмувал пари од лихвари и др. луѓе, стекнал недоверба
спрема луѓето од кои земал и враќал пари.
Психички статус: психомоторно смирен, впечаток на обичен човек, во тек на
разговорот повремено покажуваше извесна вознемиреност и лутина, нема впечаток дека
се кае за стореното, плачеше додека ја раскажуваше целата ситуација, свесен и уредно
ориентиран во сите правци, повремена анксиозност за наоѓање на рационално
објаснување, во мисловниот тек има параноично преброени мисловни содржини без
налудничав карактер.
Заклучок: хиперсензитивен, депресивно сензитивна позиција, егоцентричен, под
притисок на рано понесени емотивни доживувања со фрустрирачки карактер, доминира
агресивност, не успева адекватно да ги реши внатрешните конфликти. Обвинетиот е
личност со неадекватна структура односно:ФРУСТРИРАНОСТ, КОНФЛИКТИ СО
ПОШИРОКОТО ОПКРУЖУВАЊЕ, НЕСПОСОБНОСТ ЗА СОЦИЈАЛНО ВКЛОПУВАЊЕ,
НЕСПОСОБНОСТ ЗА РАЦИОНАЛНО И ЗРЕЛО СПРАВУВАЊЕ СО ФРУСТРИРАЧКИ
СИТУАЦИИ, СОМНИТЕЛЕН СТАВ, ПОВЕЌЕТО РАБОТИ ГИ ДОЖИВУВА КАКО ЛИЧЕН
НАПАД, НЕ ВОСПОСТАВИЛ ПОДЛАБОКИ ЕМОЦИОНАЛНИ ОДНОСИ.
Во врска со конкретното кривично дело, постои ладнокрвен и прецизен однос кон
истото, сторителот бил воден од свои потреби и импулси, но сепак во свесна состојба,
логично расудувал и го сфаќа значењето на делата и последиците од истите.
Како што вели Проф. Д.р. Билјана Јаневска од Институтот за судска медицина и
криминалистика, „појавата на сериски убиства во Македонија укажува на една промена во
општеството, која ги прави луѓето осамени, оттуѓени и агресивни".93
Промените можат да
бидат предизвикани од голем број фактори кои имаат субјективно и објективно потекло.
Деструктивноста на човекот е производ на неговите општествени, економски,
социјални и културни потреби, а најмалку плод на вродени нагони што биолошки и
генетски се пренесуваат. Животните се деструктивни тогаш кога тоа им го налага
исклучиво инстинктот. Тие не знаат за ритуалот на убивањето кој е исклучиво својство на
93http://www.globusmagazin.com.mk/?ItemID=BEB02D2614DB4C4A99AE47DE5BC323A8[06.12.2017]
110
човекот, односно тие не ја мачат својата жртва и секогаш убиваат на ист начин. Човекот
пак од друга страна, изградил цела методологија и техника на убиствата. Тој не убива
поради инстинктот, туку тоа најчесто го прави свесно мотивиран од голем збир на
најразлични побуди, како од оние што сакаме и евентуално можеме да ги прифатиме, така
до убивањето без каква и да е причина разбирлива за просечниот човек.94
Во современите науки доминира она сфаќање дека за целосно разбирање на убиствата
како индивидуална, но и како масовна појава, мора да се набљудуваат паралелно
субјективните фактори (психолошка структура на личноста, карактер, морално-етички
кодекс итн.) и објективните фактори (традиција, култура, економска состојба, политичка
клима, социјален статус и др.), меѓутоа приоритет добиваат општествените фактори.
Исправноста на ваквите стојалишта може лесно да се согледа ако се тргне од поставката
според која човекот и покрај својата биопсихичка условеност, во прв ред е општествено
суштество.95
Република Македонија како посттранзиционо општество со сè уште за жал нестабилен
политичко-економски амбиент, нормативни вредности кои се наоѓаат во колизија поради
различните влијанија од развиените земји, претставува жариште на криминалитетот
воопшто, а и добра основа за интензивирање на проблематиката на сериските убиства.
Случајот со „убиецот на дилери на девизи" не е единствен. Само една година подоцна, на
виделина излезе нов грозоморен случај на сериски убиства извршени во Скопје. Станува
збор за 28 годишниот осуден сторител В.К. попознат како „македонскиот Раскољников",
за кого постоело јавно мислење дека бил повлечено момче, првенец на својата генерација
во средно училиште, бил фасциниран од главниот лик Раскољников на рускиот класик
„Злосторство и казна" од Фјодор Достоевски и бил високоинтелигентен. Сепак, неговата
приказна не го заобиколува фактот што пред да биде осуден на доживотен затвор како
сериски убиец, веќе бил претходно осудуван за кривични дела по чл. 235 – „кражба" и чл.
236 – „тешка кражба" од КЗ, а освен тоа бил наркозависник. Живеел сам со својата мајка,
најверојатно во несредени односи, а според психологот С.П. токму тука лежи причината
позади неговите убиства, попрецизно осаменоста како клучен фактор.
94Зоран Сулејманов, Убиствата во Македонија, Скопје, 1995, стр. 160 95Зоран Сулејманов, Убиствата во Македонија, Скопје, 1995, стр. 162
111
Сторителот В.К. според пресудата изречена во 2010 год. при Основниот суд Скопје I
Скопје, е осуден за четирикратно убиство врз лицата Љ.Х., В.Б., С.С. и Е.М. и двократно
убиство во обид врз лицата М.А. и С.П. Жртвите биле постари и немоќни жени на возраст
од 69 - 83 години и токму нападот врз истите според психологот С.П. произлегува од
омразата кон сопствената мајка. Методот на убивање според извршената истрага се состои
така што сторителот В.К. со директна умисла и од користољубие, напаѓал постари,
осамени и немоќни жени, лукаво приоѓајќи им на начин што тврдел дека собира
добротворни приходи за својата болна мајка. Користејќи ја нивната емпатија, успевал да
влезе во нивните домови и подмолно да им нанесе удари со секирче обвиткано со весници
и селотејп лента во пределот на главата при што смртната последица настапувала на лице-
место или по неколку дена поради нагмечувањата и хематомите на мозокот. После секое
убиство сторителот од жртвите одземал златен накит (обетки, белезици, огрлици) по што
според неговите изјави купувал дрога. Според изјави на сведоци и еден очевидец,
истрагата довела до претрес во неговиот дом каде било пронајдено оружјето.
Согласно извршеното психолошко-психијатриско вештачење, сторителот В.К. е
интровертна личност, фрустрирана, хиперсензитивна, емоционално лабилна, нема
психопатолошки елементи и има незапирлива потреба за психоактивни супстанции.
Според психологот В.В. фактот што сторителот бил наркозависник не може да се поврзе
со извршените убиства, туку причината треба да се бара во некое друго нарушување на
неговата личност. Понатаму, истиот бил способен да расудува, имал континуитет на
свеста, го сфаќал делото и неговите последици, а растројството во односите поради
употребата на опијати не се класифицира ниту во трајни душевни болести ниту во
привремени душевни болести.
Според погореизнесеното, сторителот е осуден на казна затвор – доживотен затвор од
чл. 123 ст. 2 т.4 од КЗ и чл. 123 ст. 2 т.4 в.в. со чл. 19 од КЗ истовремено искористувајќи ја
одредбата од ст. 3 од истиот член од КЗ според која повеќекратните (сериски) убиства се
казнуваат со најмалку десет години или доживотен затвор.
Фактот што во скоро две години на површина се појавија два случаи на сериски убијци
во Република Македонија, недвосмислено укажува дека постои зачеток на сериозен
проблем во нашето општество и ги отвори сомнежите за евентуални други нерешени
случаи на сериски убиства. Таков пример недвосмислено претставува нерешениот случај
112
за сериските убиства во Кичево кои се случиле во периодот од 2005 до 2008 година. Се
работи за три жртви од женски пол на возраст од 56 до 65 години, хигиеничарки по
професија, нискообразовани и со ниски финансиски примања. Полициската истрага дошла
до заклучок дека причина за смртта била задушување со телефонска жица, при што
претходно жртвите биле физички и сексуално злоупотребувани, а нивните тела биле
пронајдени завиткани во најлонски кеси на неколку локации низ градот.
Главниот осомничен во овој случај бил новинарот кој всушност ги пишувал статиите
за претходно наведените три убиства, а неговата поврзаност со истите излегла на
виделина откако била направена ДНК анализа на телесна течност пронајдена на жртвите.
Сепак, неговата вина никогаш не се докажа и целиот овој случај немаше можност да добие
судска разрешница поради тоа што еден ден после изрекувањето на мерката притвор,
осомничениот бил пронајден мртов во ќелијата. На почетокот се претпоставувало дека
истиот се самоубил, но подоцна тоа стана дискутабилно така што и денес постои дилемата
дали се работи за негово убиство.
113
ГЛАВА V
АНАЛИЗА НА СЛУЧАЈ ВО СВЕТСКИ РАМКИ - „ЏЕК
МЕВОСЕК"
114
1. Вовед
Да почнеме со она што е утврдено како непобитно: во втората половина (од Август до
Ноември) 1888 година, во лондонскиот кварт Вајтчепел (Whitechapel) се случиле 5
убиства, слични по начинот на извршување чии жртви биле проститутки (освен
последната, сите биле над 40 години) кои биле искасапени со ладно оружје при што им
била раскината утробата и им биле отстранети нејзините органи. Убиствата се случиле во
касните вечерни и утрински часови, на подрачје кое не било поголемо од една квадратна
милја во лондонскиот источен дел населен главно со сиромашни. Тука преку кафеаните
кои работеле до доцна наутро (кога вработените доаѓале на доручек) цветале пороците,
вклучувајќи доста распространета проституција, меѓутоа ниту една од жртвите немала
сексуален однос со злосторникот. 96
Веќе после првото злосторство, многу од потенцијалните жртви се наоружале поради
самоодбрана, полицијата засилено патролирала во ова подрачје, дури им се придружиле
граѓани решени да им помогнат на органите на редот. Кралицата Викторија изразила
загриженост поради настаните кои и неа ја шокирале и побарала злосторствата да бидат
расветлени. Премиерот Лорд Салсбури го повикал Кабинетот на вонредна седница, а во
еден случај Централната новинарска агенција добила анонимна порака во која пишувало
дека на следната жртва ќе и бидат отсечени ушите (што и навистина било сторено), но
единствено што можела да констатира е дека писателот на пораката не е сторителот кој го
барале. Министерот за внатрешни работи Сер Чарлс Ворен (Ser Charles Warren) дал
оставка која веднаш била усвоена, на чело на полицијата дошол нов човек и никогаш не се
открило кој ги извршил злосторствата. Колин Вилсон (Colin Wilson) во својата
Криминална историја на човештвото смета дека тоа искрено ниту се сакало и го цитира
тврдењето на познатиот книжевник Бернард Шо (Bernard Shaw) кој со примеси на црн
хумор констатирал: убиецот е неуспешен реформатор на општеството кој е единствениот
кој успеал да го сврти вниманието на ужасните услови во кои живееле граѓаните во еден
дел на британската престолнина.97
Неколку комбинирани фактори помогнаа за оваа низа на криминални настани да стане
позната низ светот:
96Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.91 97Ibid;
115
- фактот што дневните весници давале огромна покриеност на злосторствата
обезбедувајќи им на своите читатели дневни ажурирања за истите, што резултираше Џек
Мевосек да стане заканувачка медиумска фигура;
- второ, како и што беше претходно спомнато, областа каде убиствата се случиле била
перцепирана како жариште на пороци и криминал, како и место за размножување на
социјални немири, нереди и болести. Убиецот на Вајтчепел во очите на викторијанското
општество го сметале за олицетворение на сите зла со кои источниот дел од Лондон бил
поврзан;
- трето, самото име под кое убиецот е познат – Џек Мевосек, кое истото најверојатно
било изум на некој новинар. Тоа имаше ефект на претворање на пет несреќни убиства во
интернационален феномен и катапултирање на непознат сторител одговорен за
легендата.98
2. Идентитетот на Џек Мевосек
Постојат многу теории за тоа кој бил Џек Мевосек, листата на осомничени е навистина
долга. Џулијан Симонс (Julian Symons) поаѓа од тезата дека во прашање е странец од
полско потекло – Северин Клосовски (Severin Klosowski), а Доналд МекКормик (Donald
McCormick) во книгата Идентитетот на Џек Мевосек тврди дека во прашање е
Александар Педаченко (Alexander Pedachenko), Русин, припадник на Царската тајна
полиција. Интересно е дека и двата осомничени странци во времето на извршување на
злосторствата престојувале во Вајтчепел и биле ангажирани како помошници во
берберски работилници.99
Други автори кои се занимавале со овој случај нудат поинакви решенија. Постои еден
податок според кој во САД бил евидентиран случај само неколку години подоцна, т.н.
„Доктор тортура" во Чикаго и уапсен бил Херман Маџет (Herman Mudgett). Истиот
признал 27 убиства кој самиот ги извршил од кои некои од нив биле извршени на доста
сличен начин како оние на Џек Мевосек. Во тој момент никој не забележал дека Маџет
дошол во САД од Лондон истата година кога се случиле нерасветлените убиства и дека од
98http://www.jack-the-ripper.org/[08.12.2017] 99Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.92
116
неговото заминување тие веќе стивнале во англиската престолнина, а во меѓувреме го
обесиле без никој да ги поврзе убиствата на двете страни од Атлантикот.100
Наредната теорија е онаа во која според шефот на полицијата убиецот бил некој млад
неуспешен адвокат – Монтаж Џон Дроат (Montague John Druitt). Причините за овој став
потекнуваат од тоа што неговата фамилија верувала дека тој е навистина убиецот, потоа
фактот што младиот адвокат се самоубил неколку недели после последното убиство на
Џек Мевосек фрлајќи се во Темза и оттогаш убиствата престанале. Сепак, зад оваа теорија
нема цврсти докази туку повеќе гласини и озборувања поради што главниот детектив на
случајот – Фредерик Аберлајн (Frederick Abberline) не го зел во обзир како сериозен
кандидат.
Следни осомничени кои повеќе gо задржале вниманието се Волтер Сикерт (Walter
Sickert), Џејмс Мeјбрик (James Maybrick) и Чарлс Крос (Charles Cross).
Сликарот Волтер Сикерт според теориите бил импотентен бидејќи уште во раното
детство доживеал болни генитални операции кои на некој начин го жигосале оставајќи му
трауми и патолошка омраза кон жените што довело до извршување на убиствата, особено
отстранувањето на нивните репродуктивни органи значело некој вид воспоставување
баланс за она кое му било одземено. Сепак, подоцна неговата импотенција се покажала
дека можеби не е веродостојна бидејќи неговата сопруга побарала развод поради прељуба
од негова страна. Според крими писателката Патриција Корнвел (Patricia Cornwell) во
нејзиниот роман Портрет на убиец – Случајот Џек Мевосек е затворен, токму Сикерт е
убиецот бидејќи изработил уметнички слики инспирирани од убиство врз проститутка од
1908 год., за кои сметала дека се неверојатно слични со фотографиите на жртвите на
Мевосек. Во секој случај, ваквите хипотези никогаш не биле докажани.
Џејмс Мејбрик како осомничен се поврзува поради тоа што на виделина излезе
дневник кој бил негова сопственост во кој својата сопруга ја опишувал со погрдни
зборови бидејќи дознал дека имала афера со друг маж. Оттука поаѓаат теориите дека
поради гневот кој не можел да го совлада, убивајќи проститутки всушност и се
одмаздувал нејзе. Во дневникот биле опишани убиствата и на една од страните стоело:„го
давам моето име за сите да го знаат, па историјата да може да раскаже што може
100Ibid;
117
љубовта да му стори на еден нежен човек. Искрено ваш, Џек Мевосек".101
Во секој случај,
сè уште стои отворено прашањето дали дневникот е навистина напишан од Џејмс
Мејбрик, па и да го напишал, дали она што е напишано внатре за злосторствата навистина
кореспондира со познатите факти на случајот. Сето ова ја става автентичноста на
дневникот неверојатно тешка за докажување.
Што се однесува до Чарлс Крос како осомничен, истиот е поврзан со случајот преку
тезата: „најдобро место за криење е токму пред носот на оној кој те бара бидејќи нема да
се сети да побара околу себе!" Тој бил возач, обичен граѓанин и според неговите кажувања
случајно го пронашол телото на Мери Николс (Mary Nichols) – првата жртва на Џек
додека одел на работа, меѓутоа определени подоцнежни истражувања покажаа дека можно
е да се работи за вистинскиот убиец. Крос се движел во областа на убиствата, одел кон
самото место на криминалниот настан и тоа во моментот кога првото убиство било
извршено, а тоа го виделе сведоци. Според некои автори, Џек Мевосек бил локален
граѓанин и имал можност и способност да се асимилира во масата толку добро за никој да
не го забележи и иако овој е можеби најверодостојниот осомничен, сепак доказите
никогаш не добија поголема тежина од коинциденција.
Кралската фамилија исто така не била исклучена од обвинувања по повод овој случај.
Внукот на кралицата Викторија- принцот Алберт страдал од сифилис, па така неговите
сексуални „прошетки" со проститутките го поврзале со злосторствата и жртвите. Во 1970
година еден британски лекар тврдел дека лудилото предизвикано од сифилисот можно е
да го поттикнало принцот да ги изврши убиствата, додека други тврдат дека неговиот
статус како дел од кралската фамилија помогнал во масовното прикривање и дава
објаснување на тоа зошто Џек никогаш не бил пронајден и фатен.102
Постои теорија дека Сер Џон Вилијамс (Sir John Williams) кој бил кралскиот хирург е
убиецот, а истата е наметната од писателот Антонија Александар (Аntonia Alexander) која
тврди дека е пра-пра-пра-правнука на последната жртва на Џек Мевосек – Мери Кели
(Mary Kelly). Откако пронашла нивна заедничка фотографија истата стои на ставот дека
двајцата биле во тајна врска. Исто така, Сер Џон Вилијамс специјализирал акушерска
хирургија, па така верниците на оваа теорија сметаат дека тој ги касапел жените во
101http://www.jack-the-ripper.org[10.12.2017] 102https://www.huffingtonpost.com/the-lineup/portrait-of-a-killer-6-ch_b_9427610.html[13.12.2017]
118
Вајтчепел и им ги отстранувал репродуктивните органи за да врши испитувања со цел да
ја излекува неплодноста на својата сопруга.103
3. Профил на серискиот убиец
Без разлика на идентитетот, доколку се изгради еден профил на убиецот истиот би
изгледал на следниов начин:
- убиецот бил најверојатно маж на возраст од 30 до 50 години;
- убиецот бил најверојатно десничар, бидејќи смртната повреда предизвикана од
пресекување на грлото била нанесувана од лево кон десно;
- се работи за високоорганизиран убиец;
- убиецот имал познавања од човековата анатомија па можно е да се работи за некој
кој по професија бил доктор/касап, професор по медицина и сл;
- станува збор за високоинтелигентна личност, лукава и вешта при намамувањето на
жртвите, со добро изготвен план, трпелива, прецизна, самоуверена и стабилна;
- мотивот е нејасен иако може да се зборува за хипотези од типот на тоа дека убиецот
бил мисионер кој негувал омраза против проститутките па се ставил во мисија да го
исчисти светот од нив, понатаму веројатност дека истиот злосторствата ги вршел поради
некакви трауми кои ги доживеал претходно или пак некакви фрустрации спрема жените го
натерале на злосторничкиот чин.
4. Жртви
Џек Мевосек не убивал случајни жртви, па како и модерните сериски убијци и тој имал
свој одреден „тип".104
Поконкретно, тоа биле жени кои воделе неморален живот односно
се занимавале со проституција од кои четири од вкупно пет биле на возраст од 40 – 50
години. Се работи за следниве:
- Мери Ен Николс (MaryAnn Nichols) убиена на 31.08. 1888;
- Ени Чапман (Annie Chapman) убиена на 08.09.1888;
- Елизабет Страјд (Elizabeth Stride) убиена на 30.09.1888;
- Кетрин Идоус (Catherine Eddowes)убиена на 30.09.1888;
103https://www.huffingtonpost.com/the-lineup/portrait-of-a-killer-6-ch_b_9427610.html[13.12.2017] 104https://listverse.com/2014/02/21/10-things-you-probably-dont-know-about-jack-the-ripper/[13.12.2017]
119
- Мери Кели (Mary Kelly) убиена на 09.11.1888.105
Мери Ен Николссе смета за првата жртва на Џек Мевосек. Нејзините биографски
податоци го евидентираат следново:
- физичка конституција: висина 157 cm, костенлива коса, сиви очи, мала лузна на
челото, недостаток на неколку заби, алкохоличар, возраст 43 години;
- брачен/фамилијарен статус:разведена, мајка на 5 деца;
- социјален статус:Мери Ен Николс определено време работела како помошничка во
повеќе куќи, меѓутоа подоцна тргнала по патот на проституцијата. Почнала да живее во
заеднички потстанарен дом каде што со проституирањето ја исплаќала закупнината за
нејзиниот кревет;
- post mortem:нејзиното тело е пронајдено од страна на Чарлс Крос околу 03:40 часот
со пресечено грло чиј засек изнесувал околу 6 инчи т.е. приближно 15 cm, отстранети
репродуктивни органи и без долна облека. По извршената обдукција било констатирано
дека смртта била настапена не повеќе од половина час пред да биде пронајден трупот.
Ени Чапман се смета за втората жртва на Џек Мевосек. Нејзините биографски
податоци го евидентираат следново:
- физичка конституција:висина 152 cm, темнокафеава брановидна коса, сини очи,
крупно градена, дебел нос, одлична состојба на забите, била потхранета и имала
туберкулоза, алкохоличар, возраст 47 години;
- брачен/фамилијарен статус:разведена, мајка на 3 деца;
- социјален статус:Ени Чапман примала алиментација од својот поранешен сопруг и
продавала цвеќиња. Почнала да се занимава со проституција откако и починал
поранешниот сопруг и исто како претходната жртва живеела во заеднички потстанарен
дом и преку проституирањето ја исплаќала закупнината за нејзиниот кревет;
- post mortem:нејзиното тело е пронајдено околу 06:00 часот од страна на човек кој
живеел во соседството, со пресечено грло чиј засек изнесувал околу 6 инчи т.е. приближно
15 cm, распарана утроба и отстранета долна облека. Вршителот на обдукцијата
констатирал дека сечилото кое се користело за пресекување на грлото е исто како и она за
отстранување на репродуктивните органи и дека се работи за некакво специјално
105http://www.jack-the-ripper.org [13.12.2017]
120
хируршко сечило, а освен тоа дека сторителот е сигурно некаков експерт во областа по
начинот на кој засеците биле извршени.106
Елизабет Страјд (со шведско потекло)се смета за третата жртва на Џек Мевосек.
Нејзините биографски податоци го евидентираат следново:
- физичка конституција:висина 165 cm, темно кафеава коса, светло сиви очи, блед тен,
алкохоличар, хронично болна, возраст 45 години;
- брачен/фамилијарен статус:разведена, мајка на мртвородено дете;
-социјален статус:Елизабет Страјд преживувала преку повремено шиење, донации од
шведската црква во Лондон и како повремена проститутка. Повеќе пати била апсена
поради нарушување на јавниот ред и мир како и поради непристоен јазик во
алкохолизирана состојба. После разводот и смртта на поранешниот сопруг, таа започнала
љубовна врска со друг маж која била бурна и не траела долго. Како и претходните две
жртви живеела во заеднички потстанарен дом и со проституирањето ја плаќала
закупнината за сопствениот кревет;
- post mortem:истиот доктор кој ги вршел обдукциите на претходните жртви
констатирал дека засекот на грлото е идентичен како кај нив (околу 6 инчи т.е. приближно
15 cm), но во овој случај утробата не била допрена најверојатно затоа што убиецот бил
прекинат во изведувањето на својот ритуал.Телото било пронајдено од страна на локален
трговец на накит додека ја возел својата кочија и коњ околу 01:00 часот по полноќ и се
верува дека токму тој го попречил убиецот во отстранувањето на репродуктивните органи,
а освен тоа истиот верувал дека Џек бил сè уште блиску и можеби присутен на местото на
злосторството бидејќи телото било топло кога го пронашол.
Кетрин Идоус се смета за четвртата жртва на Џек Мевосек. Нејзините биографски
податоци го евидентираат следново:
- физичка конституција:висина 152 cm, темна коса, кафеаво-зелени очи, тетоважа на
левата подлактица, боледувала од уремија (бубрежна болест), возраст 46 години;
- брачен/фамилијарен статус:невенчана, мајка на три вонбрачни деца;
- социјален статус:Кетрин Идоус била образована жена (многумина ја опишувале
како темпераментна, позитивна и весела личност). По неуспешната врска со нејзиниот прв
партнер, започнува љубовна врска со друг маж. Податоците зборуваат дека наводно
106http://www.casebook.org/victims/chapman.html [14.12.2017]
121
Кетрин не се занимавала со проституција и дека била интимна само со својот партнер кој
тврдел дека повремено претерувала со пиење. Како и претходните жртви, истата живеела
во заеднички потстанарен дом од кој била избркана;
- post mortem:телото било пронајдено во 01:45 часот на плоштад, со пресечено грло,
распарана утроба, отстранет бубрег, откинат дел од увото и повреди на лицето. Повторно,
по извршената обдукција е констатирано дека засекот на грлото (околу 6 инчи т.е.
приближно 15 cm) и абдоменот и извршен со истото сечило, а покрај тоа постои исекотина
на десниот препон со некој друг шилест инструмент.
Она кое ги поврзува Елизабет Страјд и Кетрин Идоус е фактот што и двете биле
убиени во иста вечер, како и близината на местата на злосторствата. Авторите и
истражувачите на случајот на Џек Мевосек овој настан уште го нарекуваат „двојната
ноќ", а многумина исто така сметаат дека тоа што Џек Мевосек усмртил две жртви во
иста вечер го потврдува фактот дека немал ништо лично против нив. Доколку се
направи една компарација помеѓу Елизабет и Кетрин, може да се заклучи дека кај
втората жртва од 30.09.1888 постои поголема агресија и употреба на сила. Многумина
ова го толкуваат како производ на тоа што при убиството на Елизабет убиецот не го
довршил на замислениот начин, па во потреба да се реализира до крај нападнал втора
жртва кај која насобраната лутина ја изразил поинтензивно.
Исто така, во овој контекст се посочуваат определени разлики и се потенцира тоа
дека убиството на Елизабет е поразлично од останатите. Всушност, се мисли на тоа
дека најверојатно таа била убиена однапред, односно таа се соочила со својот убиец,
додека останатите жртви биле убивани одназад. Понатаму, локацијата на која се
одиграл настанот била поинаква односно се работи за отворено место, додека за
претходните жртви Џек преферирал потивки, позатворени места. Во теоријата
постои став дека сечилото со кое била убиена Страјд било поинакво од она со кое била
убиена Кетрин само 45 минути подоцна, но во секој случај преовладува мислењето дека и
двете биле жртви на истиот сторител.107
Мери Џејн Кели (со ирско потекло)се смета за петтата и последна жртва на Џек
Мевосек. Нејзините биографски податоци го евидентираат следново:
107https://listverse.com/2014/02/21/10-things-you-probably-dont-know-about-jack-the-ripper [ 17.12.2017]
122
- физичка конституција:висина 170 cm, руса коса, сини очи, бел тен, атрактивна,
возраст околу 25 години;
- брачен/фамилијарен статус: вдовица, непотврдени информации за родено дете;
- социјален статус:по смртта на сопругот, Мери Џејн Кели се преселила во Лондон
каде што на почетокот работела во ексклузивен бордел. Имала неколку љубовни врски, а
по пропаѓањето на последната се вратила на проституцијата овој пат на лондонските
улици и живеела во изнајмена соба со цимерки;
- post mortem:телото било пронајдено на креветот околу 10:45 часот од страна на
сопственикот на собата во која живеела Мери Кели и тоа во брутална состојба: трупот бил
распарчен, било констатирано дека причина за смртта е пресеченото грло чиј засек
изнесувал околу 6 инчи т.е. приближно 15 cm, абдоменот бил целосно отворен и била
испразнета неговата внатрешност така што репродуктивните и дигестивните органи биле
расфрлани околу трупот и настанало обилно крвавење;
Официјалната листа на жртви се затвора со претходно наведените пет, меѓутоа
постојат определени убиства кои му се припишуваат на Џек Мевосек иако никогаш не се
потврдени како негови. Се работи за следниве убиства извршени врз:
- Ема Смит (Emma Smith) убиена на 03.04.1888;
- Марта Табрам (Martha Tabram) убиена на 07.08.1888;
- Роуз Мулет (Rose Mylett) убиена на 19.12.1888;
- Алис Мекензи (Alice Mckenzie) убиена на 09.07.1889;
- Торзото од улица Пинчин (The Pinchin Street torso), откриено на 10.09.1889;
- Францис Колс (Frances Coles) убиена на 13.02.1891.108
5. Писмата на Џек Мевосек
Еден од бизарните аспекти на случајот со Џек Мевосек претставува бројот на писма
кои полицијата, дневниот печат, властите и значајни поединци ги добиле од анонимни
членови на пошироката јавност кои нуделе најдобри начини за апсење на убиецот или
наводно потекнувале од самиот убиец.109
Не постои официјален податок за нивниот
вкупен број иако полицијата во тоа време објавила дека разгледала околу 700 писма.
108http://www.jack-the-ripper.org[17.12.2017] 109http://www.jack-the-ripper.org/letters.htm [17.12.2017]
123
Повеќето од нив биле напишани од граѓани и /или новинари кои едноставно сакале да
бидат дел од истрагата или поради нивната љубопитност, исто така поради тоа што
криминалната приказна добила огромен публицитет па некои одлучувале да прават шеги
на негова сметка. Сепак, неколку од сите тие писма оставиле поголем впечаток и
загриженост така што постоеле силни индиции дека истите биле напишани од
вистинскиот убиец, но истовремено дека можеби се само невкусни шеги. Во продолжение
следува нивната содржина:
5.1 Писмото „Почитуван господине" (Dear Sir Letter)
„Почитуван господине,
Би сакал да се предадам, се наоѓам во тотална мизерија и кошмари, јас сум човекот кој
ги изврши сите убиства во последните шест месеци....јас колам коњи...ја најдов жената
која ми требаше, а тоа е Чапман и го сторив она што би го нарекол колење но ако некој
дојде ќе се предадам.....
писмото содржи илустрации на ковчег и нож и двете нацртани со тешко црно мастило.
Под цртежот на ножот авторот напишал:
ова е ножот со кој ги извршив убиствата,има мала рачка и големо долго сечило кое е
остро на двете страни"110
(примено од Сир Чарлс Ворен – полицискиот комесар на Метрополитен на 24.09.1888
год.)
5.2 Писмото „Почитуван шефе" (Dear Boss Letter)
„Почитуван шефе,
Постојано слушам дека полицијата ме фатила, но сè уште нема да ме поправат. Се
смеев кога изгледаа толку паметни зборувајќи дека биле на вистинската патека. Таа
шега за Кожената Престилка навистина ми одговара. Јас сум настроен по курвите и
110http://www.jack-the-ripper.org/letters.htm [17.12.2017]
124
нема да застанам да ги раскинувам додека не колабирам. Голема работа беше
последната задача. Не и дадов на дамата време да писка.
Како можат да ме фатат сега? Јас си ја сакам мојата работа и сакам да започнам
одново. Наскоро ќе чуете одново за мене со моите смешни малечки игри.
Зачував малку од вистинската црвена работа во пивско шише од последната задача за да
пишувам, но се стврдна како лепак и не можев да ја искористам. Црвено мастило е
доволно соодветно се надевам ха ха. Наредно што ќе направам е тоа што ќе и ги
отсечам ушите на дамата и ќе и ги испратам на полицијата само за да ја развеселам.
Чувајте го ова писмо додека изработам уште малку, потоа изнесете го директно.
Мојот нож е толку фин и остар па би сакал да се фрлам веднаш на работа ако ми се
укаже можност.
Со среќа.
Искрено ваш,
Џек Мевосек
Не ми замерувајте што го искористив комерцијалното име. Не беше доволно добро за да
го испратам ова порано пред да го измијам црвеното мастило од рацете, го проколнувам.
Немате среќа сè уште. Сега велат дека сум бил доктор ха ха".111
(примено на 27.09.1888 год. од страна на Централната Новинарска Агенција – Лондон)
5.3 Разгледницата „Непристојниот Џеки" (Sausy Jacky Postcard)
„Не се шегував драг шефе кога ве предупредив дека ќе чуете новости од Непристојниот
Џеки за двојниот настан, овој пат број еден врискаше по малку, не можев да завршам
веднаш и немав време за ушите за полицијата. Благодарам што го зачувавте последното
писмо додека не се фрлив одново на работа".112
Џек Мевосек
(примено на 01.11.1888 од Централната Новинарска Агенција - Лондон)
111https://en.wikipedia.org/wiki/Dear_Boss_letter[17.12.2017] 112http://www.jack-the-ripper.org/dear-boss.htm [19.12.2017]
125
5.4 Писмото „Од пеколот" (From Hell Letter)
„Од пеколот,
Господине Ласк,
Извинете,
Ви испраќам половина бубрег кој што го зедов од една жена и го зачував за Вас, а
другата половина ја испржив и изедов, навистина беше добра. Можеби ќе ви го
испратам и крвавиот нож со кој го извадив бубрегот ако почекате малку подолго.
Потпишано,
Фатете ме кога ќе можете господине Ласк".113
(примено на 16.10. 1888 година од страна на Џорџ Ласк (George Lusk) – претседател на
Комитетот против злосторниците, завиткано во пакет во кој бил испратен половина
човечки бубрег зачуван во вино за кој постоеле сомнежи дека и припаѓал на Кетрин
Идоус)
Полицијата забележливо станала убедена дека манијакот кој убивал проститутки во
Источниот дел од Лондон не бил истата личност која ги пишувала овие писма и ги
потпишувала како Џек Мевосек.114
6. Останати факти за случајот
6.1 Изјави од сведоци
Вообичаената идеја дека Џек Мевосек убивал тивко и исчезнал без трага претставува
мит. Поточно, тој оставил траги за својот идентитет и локација при убиството на Кетрин
Идоус. Џозеф Лавенде (Joseph Lawende) се шетал наоколу со уште двајца други околу
01:35 часот истата ноќ кога се случило убиството. Видел маж со некоја жена која ја
идентификувал како Идоус (според нејзината облека) и подоцна во Тајмс го опишал како
„чуден изглед, возраст околу 30 години, висина околу 175 cm, блед тен, мали мустаќи,
113http://www.lettersofnote.com/2009/09/from-hell.html [19.12.2017] 114http://www.jack-the-ripper.org/writers.htm[19.12.2017]
126
црвена марама и шапка со врв". Идоус била мртва после 10 минути откако била
забележана со човекот.115
Елизабет Страјд исто така била видена непосредно кратко време пред смртта од двајца
сведоци дека разговара со маж облечен во црно палто и црна шапка, со висина околу 175
cm, темна коса и мали мустаќи.
Последната жртва Мери Џејн Кели, била забележана непосредно неколку часа пред
смртта од страна на сведоци кои ја познавале дека разговара со некој маж. Истиот бил
опишан како човек со блед тен, мали мустаќи, темна коса, темни очи, бушави веѓи, со
црно долго палто, бела кошула и црна вратоврска фиксирана со брош, носел ракавици и
завиткано пакетче, на возраст околу 35-36 години и висина од околу 175-180 cm.116
6.2 Медиумска покриеност
Криминалните дејствија на Џек Мевосек генерирале огромна количина на медиумска
покриеност, а пошироката јавност очајно сакала да навлезе во секој детал од случајот.
Новинарите успеале да усвојат неколку средства за да стигнат до информации. Почнале да
ги следат и интервјуираат сведоците за да видат дали почнала и во која фаза била
полициската истрага. Се обидувале да ги подмитат полицајците и офицерите или преку
алкохол да им ги одврзат јазиците. Некои новинари дури се облекувале како жени низ
улиците на Вајтчепел надевајќи се дека можеби ќе наидат на Џек Мевосек и со тоа дека ќе
добијат сензационална приказна за својот весник, но кога сè претходно би пропаднало во
вода, секогаш можеле самите да измислат по некоја приказна.117
Сензационалноста на овој случај сè уште е присутна. Токму тоа може да се потврди со
фактот што во Лондон отворен е „Музејот на Џек Мевосек" чија намера е да ја раскаже
историјата на жените од источниот дел иако истовремено определени активисти за
женските права тврдат дека тоа било единствено промоција на насилството врз женскиот
пол. Во секој случај не е изненадувачки што музејот го префрли вниманието од жртвите
повторно кон убиецот. После сè, целата таа мистерија околу неговиот идентитет и
115https://listverse.com/2014/02/21/10-things-you-probably-dont-know-about-jack-the-ripper [20.12.2017] 116http://www.casebook.org/victims/mary_jane_kelly.html [20.12.2017] 117http://www.jack-the-ripper.org/jack-the-ripper-police.htm [20.12.2017]
127
неговите мотиви никогаш не престана да ја привлекува публиката, толку многу што
постои цела една област на проучување на неговите злосторства наречена Риперологија.118
Неодамна, во 2011 година британскиот детектив Тревор Мариот (Trevor Marrriott) кој
долго време ги истражуваше убиствата на Џек Мевосек беше одговорен за објавување на
наслови кога беше одбиен неговиот пристап до нецензурирани документи околу случајот
од страна на Метрополитен полицијата.119
Според објавата во ЕјБиСи Новости (ABC
News) од 2011 година, службениците одбиле да му ги предадат документите на Мариот
бидејќи содржеле заштитени нформации за полициските информатори како и поради тоа
што нивното предавање би можело да го загрози евентуалното идно сведочење на
сегашните информатори.120
Во секој случај, мистеријата останува нерешена дури и после 130 години од нејзиното
настанување. Гледано низ кривично-правен, криминолошки и криминалистички аспект
може да се каже дека тоа практично и објективно станува невозможно, земајќи го во
предвид времето кое оттогаш изминало како и тоа што форензиката како наука тогаш била
во нејзиниот зачеток па потпирањето врз цврсти и веродостојни докази претставува
илузија.
Природниот инстинкт и феномен кај човекот да се фасцинира од таинственото, да
чувствува љубопитност кон неоткриеното им носи возбуда и пораст на адреналинот на
многу туристи низ Лондон каде што туристичките водичи секојдневно им обезбедуваат
тура низ улиците и местата каде што се случиле убиствата. Тоа го потврдува очигледното
– границата меѓу ужасот кој го носат сериските убиства и креирањето на легенда е
неодредена и поместена.
118http://all-that-is-interesting.com/jack-the-rippers-victims[20.12.2017] 119Метрополитен полиција претставува општинска полиција на неколку главни области во една метропола.
Овие сили ги обезбедуваат генералните полициски служби и најчесто се предводени од страна на
Комисионер или Шериф. На пр. Метрополитен полицијата во Лондон покрива 32 од вкупно 33 области
(дистрикти) во Лондон. 120https://www.biography.com/people/jack-the-ripper-9351486 [21.12.2017]
128
ЗАКЛУЧОК И ПРЕПОРАКИ
129
Заклучок и препораки
Психолозите тврдат дека кај човекот од самото раѓање во текот на целиот негов живот
опстојуваат како добрата (позитивна, продуктивна) страна така и лошата (малициозна,
злобна) страна. Она кое ги разликува добрите од лошите луѓе па така некриминалците од
криминалците е единствено изборот кој го прават околу тоа која страна ќе преовладува во
нивното однесување. Оние кај кои „вагата" ќе натежне повеќе кон темната страна и со тоа
ќе генерираат криминал, претставуваат закана за општата благосостојба која државата во
името на загрозените и оштетените има тенденција да ја отстрани, јавно да ја презентира и
омаловажи, како и со своите механизми да ја превенира.
Претходно изнесеното недвосмислено се става како атрибут и на сериските убиства
кои беа предмет на истражување во овој магистерски труд. Нивната приказна е релевантна
бидејќи ја прикажува реалната слика на светот во кој живееме, нè предупредува за
опасноста на секојдневието и иако овој тип на криминал има мало учество во споредба со
останатиот тип на криминалитет, тоа не значи дека треба да го игнорираме и да не
преземеме мерки за негово спречување.
Од извршеното истражување се извлекува заклучокот дека проблематиката на
сериските убиства е присутна многу одамна односно векови наназад и дека без разлика во
кој облик и во кое време се појавува резултатот е ист – фатални последици, огромен број
на невини одземени животи, трагедија и терор, а во поново време одлична основа за
експанзија на новинарската и филмската индустрија.
Во контекст на кривично-правното гледиште, државите соочувајќи се со ова зло
реагираат на униформен начин така што делуваат ретрибутивно и ги предвидуваат
најстрогите казни – најчесто доживотен затвор, а онаму каде што е присутна се користи и
смртната казна. Последново укажува на тежината на овој криминал и неговите штетни
ефекти па така определени земји (особено САД) се решаваат на ваква драстична мерка (за
некои недемократска), но согласно принципот на суверенитет секоја држава е слободна во
начинот на водење на сопствената кривично-правна политика.
По однос на етиологијата и феноменологијата кај сериските убиства се сублимира дека
голем број на фактори играат улога при нивното настанување, како од објективна така и
130
од субјективна природа. Поточно, низ истражувањето се покажа дека во предвид се земаат
политичката, економската, социјалната и културната матрица на општеството, а
истовремено и биолошките, психолошко-психијатриските и социјално-културните
предиспозиции на индивидуата преку кои се објаснува структурата на личноста на
серискиот убиец, кој бил основниот двигател за извршување на злосторствата, како и
целокупниот процес на трансформирање на поединецот во сериски убиец. Што се
однесува до појавните облици на овој феномен, се утврди дека најмногу е застапен во
САД и тоа доста често се присутни сериските убиства со сексуално-садистички елемент,
понатаму се покажа дека иако овој тип на криминал најчесто му се припишува на машкиот
пол и жените како сторители заземаат место. Следно што може да се констатира е тоа дека
се издвојуваат повеќе типови на сериски убијци кои оперираат на сопствен начин,
сопствени мотиви и сопствени методи.
Доколку се префрлиме на застапеноста на сериските убиства во Република
Македонија, според резултатите од истражувањето произлегува дека во нашата држава
застапени се класичните убиства (со нивните квалифицирани и привилегирани облици),
додека моментално постојат две правосилни осудителни пресуди за сторители прогласени
за сериски убијци чии случаи беа разработени. Зачетокот на овој тип кривични дела на
наша територија претставува загрижувачки сигнал и истиот укажува на еден вид
„потфрлување" на општествената заедница. Може да се каже дека тоа генерира
определени несакани ефекти или т.н. патолошки застранувања од нормалниот тек зад кои
стојат повеќе фактори и учесници, а не само сторителот како поединец.
Зборувајќи за случајот на Џек Мевосек како пример за сериски убиец од светски рамки
недвосмислено се заклучува дека неговата приказна сè уште претставува нерешена загатка
која ги интригира и сегашните детективи, истражувачи и автори. Неговото име
претставува синоним за суровост, бесчувствителност, терор и страв, а поради недостиг на
цврсти и сигурни докази уште долго ќе биде најзлогласениот сериски убиец на XIX век.
Како што и претходно беше напомнато, за да се спречи и/или ублажи трендот на овие
криминални збиднувања, потребно е превентивно да се реагира. Во продолжение
следуваат неколку препораки кои би можеле активно да придонесат на ова поле:
- дестимулирање на идејата за користење на насилство во медиумите:овде корисно
може да се покаже идејата на застапниците на „миротворната криминологија" која
131
укажува дека мораме да излеземе од бескрајниот круг на агресија во кој единствениот
одговор на насилството е возвраќање со иста мера.121
Во овој контекст се укажува дека
медиумскиот јавен сервис прикажувајќи такви содржини во ударните термини не може да
ја негира одговорноста за насилничкиот бран кој го зафати светот;
- поголема контрола врз психоактивните супстанции:докажано е дека голем број
сериски убиства се случуваат под влијание на алкохол и наркотици. Што се однесува до
алкохолот, истиот се ограничува врз основа на неговата достапност на определени места и
определено време, како и за определена возраст на конзументите иако не е тајна тоа што
во многу угостителски објекти секако поради профит се прават отстапки во овој поглед.
Што се однесува до распространетоста на наркотиците тука огромна улога игра
недозволената трговија со дрога, а тоа повторно се става на товар на државата која би
требало да ги зајакне своите механизми за нејзиното сузбивање;
- поголема заштита на децата од сите облици на злоупотреба:утврдено беше дека во
биографијата на сериските убијци доста често е присутна нивната улога како жртви на
насилство (физичко, психичко, сексуално) во детскиот период, па тоа всушност е самата
генеза на нивнотото трансформирање во монструми. Поради тоа, потребно е поголемо
залагање од страна на формалните и неформалните институции за искоренување на овој
проблем, бидејќи здравите, згрижените и среќните деца и млади се услов за здраво
општество и квалитетен живот;
- посебно внимание на лица кои имаат предиспозиции за насилничко и криминално
однесување:повторно формалните и неформалните институции ја заземаат клучната улога
во овој дел, така што таквите поединци кои покажуваат вакви склоности би требало да
имаат специјален и стручен режим и третман со којшто истовремено нивните човекови
права ќе бидат достоинствено почитувани, но и опасноста како потенцијални сторители ќе
биде елиминирана.
На самиот крај, резултатите до кои дојдовме преку овој магистерски труд и
целокупното извршено истражување, непоколебливо ја потврдуваат генералната хипотеза
и нејзините посебни хипотези кои беа зададени во првата глава. Поконкретно, се докажа
дека сериските убиства се криминални активности извршени на специфичен начин со
121Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska istrazivanja, Revija za
kriminologiju I krivicno pravom,Beograd, стр.105
132
изразено насилство, на одредени временски периоди чиј мотив најчесто лежи длабоко во
психата на сторителот, онака како што беше поставено во генералната хипотеза. По однос
на нејзините посебни хипотези, преку теоретските ставови и статистичките податоци
непобитно се докажа дека: жртвите се варијабилни од аспект на нивните карактеристики
(возраст, професија, етникум, раса, физички изглед), а од полов аспект жените ги има
многу повеќе; мотивот како движечка сила егзистира во психосоцијалната структура на
сторителот која генерално се наоѓа во некаква конфликтна состојба под влијание најчесто
на различни трауми, злоупотреби, неуспеси и разочарувања од минатото; сериските
убијци поседуваат неверојатни способности за камуфлирање во општествената заедница
што им оди во полза и ги прави „невидливи" додека ги извршуваат злосторствата, а во
врска со последното, начинот на нивното извршување речиси секогаш е садистичко-
монструозен, ужасен и исполнет со терор и тоа сервиран директно пред очите на јавноста
– истото е присутно кај анализираните случаи на сериски убиства во Македонија и
случајот на Џек Мевосек.
133
БИБЛИОГРАФИЈА
134
Библиографија
Книги
1. Biagi – Chai Francesca, Serial Killers Psychiatry, Criminology, Responsibility(Routlegde
1 edition), 2012.
2. Newton Michael, The Encyclopedia of serial killers, second edition, New York, 2006.
3. WallerS. Serial Killers Philosophy for everyone, Being and killing, Blackwell edition,
2010.
4. Камбовски Владо, Крстановски Миладин, Казнено право-општ дел, Охрид, 2013.
5. Д-р Сулејманов Зоран, Убиствата во Македонија, Скопје, 1995.
Закони и меѓународни документи
6. Германски Кривичен законик online available
https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_stgb/englisch_stgb.html#p1807 11.11.2017
7. Кривичен законик на РМ, член 123 ст. 3, Сл. Весник на Република Македонија бр. 37
од 06.08.1996 , заклучно со последните измени и дополнувања во Сл. Весник на Република
Македонија бр. 196 од 10.11.2015
8. Кривични законик, Сл. Гласник РС бр. 85-2005 – 111/2009
9. Руски Кривичен законик online available
http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ru/ru080en.pdf11.11.2017
10. Универзална декларација за човековите права, online available
https://www.slideshare.net/ssuser765a1c/33-univerzalna-deklaracija-za-covekovite-
prava18.08.2017
11. Швајцарски Кривичен законик online available
https://www.admin.ch/opc/en/classified-
compilation/19370083/201709010000/311.0.pdf11.11.2017
12. Шведски Кривичен законик, online available
http://www.government.se/contentassets/5315d27076c942019828d6c36521696e/swedish-
penal-code.pdf 11.11.2017
135
Научни трудови, статии и публикации на меѓународни организации, домашни
автори и организации и странски автори и национални организации
13. Aamodt, M. G. (2016, September 4)Serial killer statistics - Radford University/FGCU Serial
Killer Database.
14. Ignjatovic Dzordze, Pojam I etiologija nasilnickog kriminaliteta, Banja Luka, 2011.
15. Kolaric Dragana, Krivicna dela ubistvade lege lata I de lege ferenda, Originalninaucni
radUDK: 343.61 (497.11), Kriminalisticko-policijskaakademija, Beograd.
16. NatourElvira, JandricAnita, Etiologijaserijskihubojstava, 2006.
17. N. KocsisRichard, Serial Murder and the Psychology of Violent Crimes,Humana Press New
York, USA, 2008.
18. Panevropski Apeiron Univerzitet, Medzunarodnanaucno-strucnakonferencija – Nasilnicki
kriminalitetetiologija,fenomenologija, suzbijanje, Banja Luka, 2011.
19. PetherickWayne, Serial Crime – Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling,
USA, 2006.
20. PetrovicNikola, Pravnoantropoloska analiza krivicnog dela ubistva u proslosti I danas,
Institut za pravo I finansije, Beograd, 2015 online available http://ipf.rs/pravnoantropoloska-
analiza-krivicnog-dela-ubistva-u-proslosti-i-danas 25.12.2017
21. RepistiSelman,Originalni naucni rad, Kriminalisticko profiliranje I fenomenologija
masovnih, nekontrolisanih I serijskih ubistava,Sarajevo, Bosna I Hercegovina, 2016.
22. Srpsko udruzenje za krivicnopravnu teoriju I praksu, Institut za kriminoloska I socioloska
istrazivanja, Revija za kriminologiju I krivicno pravom,Beograd.
23. М-р ГроздановскаМарија, Есеј на тема: „Евтаназијата како современ начин на
убиство", Правен факултет „Јустинијан Први"-Скопје, 2012.
24. Димовски Дарко, Криминолошко одреџењеубиства-докторска дисертација, Правни
факултет Ниш, 2012.
25. Казнено право Посебен дел со практични примери – Авторизирани предавања online
available https://www.scribd.com/document/321972419/Kazneno-Pravo-Poseben-Del-So-
Praktichni-Primeri-Avtorizirani-Predavanja
26. Д-р КаневчевМетодија, Прегледна научна статија УДК: 343.611:340.13(497.7) –
Квалифицирани (тешки) убиства.
136
27. Државен Завод за статистика на Република Македонија, Осудени полнолетни лица
според групите на кривични дела 2012-2015 година, Скопје.
28. Државен Завод за статистика на Република Македонија, Осудени полнолетни лица во
периодот 2012-2013 год. според видот на кривичното дело (убиство) и изречената
санкција (главна и споредна), Скопје.
29. Државен Завод за статистика на Република Македонија, Осудени полнолетни лица во
периодот 2014-2015 год. според видот на кривичното дело (убиство) и изречената
санкција (главна и споредна), Скопје.
30. Државен Завод за статистика на Република Македонија, Осудени полнолетни лица
според видот на кривичното дело и припадноста кон етничка заедница 2012-2015
год.Скопје.
31. Државен Завод за статистика на Република Македонија, Умрени лица од насилна смрт
според надворешните причини за смрт, полот и возраста (2015 год.), Скопје.
Интернет извори
32. Биографија на серискиот убиец Деан Корл - https://en.wikipedia.org/wiki/Dean_Corll
22.11.2017
33. Биографија за Ени Чапман - http://www.casebook.org/victims/chapman.html 12.12.2017
34. Биографија за Елизабет Страјд - http://www.casebook.org/victims/stride.html 13.12.2017
35. Биографија за Кетрин Идоус - http://www.casebook.org/victims/eddowes.html 14.12.2017
36. Биографија за Мери Николс - http://www.casebook.org/victims/polly.html 12.12.2017
37. Биографија за Мери Џејн Кели - http://www.casebook.org/victims/mary_jane_kelly.html
18.12.2017
38. Биографија за серискиот убиец Тед Банди - https://en.wikipedia.org/wiki/Ted_Bundy
21.11.2017
39. Биографија на Џек Мевосек - https://www.biography.com/people/jack-the-ripper-9351486
пристап 19.12.2017
40. Вест во е-дневникот Вечер за македонскиот Расколников - http://vecer.mk/go-chital-
dostoevski-pa-ubival-zheni 01.12.2017.
41. Вест во е-дневникот Вечер за убиецот на дилери на девизи - http://vecer.mk/ohrigjanec-
izmasakriral-chetvorica-prodavachi-na-devizi 28.11.2017.
137
42. Вест во е-порталот Глобус за македонскиот Расколников -
http://www.globusmagazin.com.mk/?ItemID=BEB02D2614DB4C4A99AE47DE5BC323A8
30.11.2017.
43. Вест во е-порталот Кајгана за пресудата на македонскиот Расколников -
https://kajgana.com/dozhivoten-zatvor-za-viktor-karamarkov 03.12.2017.
44. Вест во е-порталот Охридски вести за пресудата на убиецот на дилери на девизи -
http://www.ohridnews.com/vesti/1117529.11.2017.
45. Вест во е-порталот ТВМ Телевизија Охрид за убиецот на дилери на девизи -
http://tvm.mk/vesti/ohrid/2287-prodolzi-sudski-proces-laze-radeski 29.11.2017.
46. Водич за случајот Џек Мевосек - http://www.historyextra.com/feature/united-
kingdom/your-guide-jack-ripper 19.12.2017.
47. Десет факти за случајот на Џек Мевосек - https://listverse.com/2014/02/21/10-things-you-
probably-dont-know-about-jack-the-ripper 13.12.2017.
48. Заборавените животи на жртвите на Џек Мевосек - http://all-that-is-interesting.com/jack-
the-rippers-victims 19.12.2017.
49. Интернационални статистички податоци -https://www.statisticbrain.com/serial-killer-
statistics-and-demographics 22.11.2017.
50. Легендата за грофот Дракула - http://romaniatourism.com/dracula-legend.html 21.08.2017.
51. Официјална веб страна за случајот на Џек Мевосек - http://www.jack-the-ripper.org
19.12.2017.
52. Писмото Почитуван Шефе - https://en.wikipedia.org/wiki/Dear_Boss_letter 19.12.2017.
53. Писмата на Џек Мевосек - http://www.casebook.org/ripper_letters 20.12.2017.
54. Писмата на Џек Мевосек - https://whitechapeljack.com/the-ripper-letters 21.12.2017.
55. Правна дефиниција на кривичното дело убиство во англосаксонското право -
https://legal-dictionary.thefreedictionary.com/manslaughter 31.10.2017.
56. Пресуда од Основен суд Скопје I Скопје XIII K 447/10за случајот на македонскиот
Расколников.
57. Податоци за серискиот убиец на дилери на девизи -
http://anantasesa.blogspot.mk/2008/05/blog-post_3164.html 29.11.2017
58. Типологија на жени сериски убијци -http://twistedminds.creativescapism.com/serial-
killers-introduction/kehler-typology/types/ 09.11.2017
138
59. Убиството на Мери Николс - http://www.jack-the-ripper-walk.com/mary-nichols.htm
19.12.2017.
60. Шест теории за идентитетот на Џек Мевосек - https://www.huffingtonpost.com/the-
lineup/portrait-of-a-killer-6-ch_b_9427610.html13.12.2017.
