УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО Дисперзирани студии: Битола

Бојан Наумовски

ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА СО ОСВРТ ВО НЕКОИ ЕВРОПСКИ ЗЕМЈИ

(магистерски труд)

Битола, 2017

Ментор:

Доц. д-р Дејан Витански

Членови на комисија:

1. Доц. д-р Елена Темелковска Аневска

2. Проф. д-р Саша Дукоски

НАУЧНА ОБЛАСТ:

Наследно право

ИЗЈАВА

Од кандидатот

Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните

законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната

сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги

почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја

давам под полна морална, материјална и кривична одговорност.

Изјавил:

Бојан Наумовски

Наслов на трудот:

Законското наследување во Република Македонија со осврт во некои европски

земји

Апстракт:

Во овој магистерски труд предмет на истражување ќе биде законското

наследување, како еден од основите за повикување на наследство и распределба на

оставината по смртта на едно лице. Во таа смисла, без навлегување во детали ќе биде

истражен и целокупниот наследно-правен систем, односно и другите основи за

повикување на наследство.

Со особено внимание ќе биде истражено законското наследување во Република

Македонија и неговите основни карактеристики, а тоа се факторите за определување на

законските наследници, бројот на законски наследни редови и правилата кои се

применуваат при нивното повикување на наследство. Исто така ќе биде опфатена и

оставинската постапка, како метод за распределба на оставината по смртта на оставителот.

Што се однесува до оставинската постапка, ќе бидат истражени органите кои се надлежни

за нејзино водење, а тоа се оставинскиот суд и нотарите како повереници на судот.

Во овој магистерски труд ќе биде истражено и законското наследување во неколку

европски земји со различни наследно-правни системи. Целта на ваквото истражување е да

се добијат податоци за тоа како е уредено законското наследување во споредбеното право

и да се направи една споредба со законското наследување во Република Македонија. Па

според тоа да се забележат сличностите и разликите помеѓу различните наследно-правни

системи и да се дадат препораки за подобрување на откриените недостатоци.

Клучни зборови:

Законско наследување, оставител, оставина, наследници, наследни редови, оставинска

постапка

Title of the thesis

Legal inheritance in Republic of Macedonia, regarding some european countries

Abstract

In this Master’s Thesis subject of research will be legal inheritance, as one of the basis for

reference for inheritance and distribution of the legacy after the death of a person. In that content

without getting into details the overall legal inheritance system will be researched as well as the

other basis for reference to inheritance.

With special attention it will be researched the legal inheritance in Republic of Macedonia

and its basic characteristics, and those are the factors for determination of the legal inheritors,

number of legal inheritance lines and rules which are applied in their reference to inheritance. It

is also covered the legacy procedure as a method for distribution of the legacy after the death of a

testator. Referring to the legacy procedure, organs authorized for its leading will be researched

and those are the legacy court as well as the notary public as trustee of the court.

In this Master’sThesis it will be also researched the legal legacy in several European

countries with different legacy legal systems. The aim of such research is to obtain data how the

legal inheritance was managed in the comparative law and to make a comparison to the legal

inheritance in Republic of Macedonia. According to that, similarities and differences will be

noticed between different inheritance legal systems in order to give recommendation for

improvement of the discovered differences.

Key words

Legal inheritance, testator, legacy inheritors, inheritance line, legacy procedure

СОДРЖИНА

1. ВПВЕД ....................................................................................................................................................... 1

2. ППШТП ЗА НАСЛЕДУВАОЕТП ................................................................................................................. 4

2.1 Наследуваоетп низ истпријата ........................................................................................................ 5

3. УСЛПВИ ЗА НАСТАНУВАОЕ НА НАСЛЕДНП-ПРАВЕН ПДНПС ............................................................... 8

3.1 Пставител ........................................................................................................................................... 9

3.2 Пставина ........................................................................................................................................... 10

3.3 Наследници ...................................................................................................................................... 11

3.4 Правен пснпв за наследуваое ....................................................................................................... 15

4. НАЧЕЛА НА НАСЛЕДНПТП ПРАВП ВП РЕПУБЛИКА МАКЕДПНИЈА ..................................................... 18

4.1 Начелo на универзална сукцесија ................................................................................................. 18

4.2 Начелп на пграничуваое на пснпвите за ппвикуваое на наследствп ....................................... 19

4.3 Начелп на рамнпправнпст .............................................................................................................. 20

4.4 Начелп на стекнуваое на наследствптп ipso iure ......................................................................... 21

4.5 Начелп на пграничуваое на тестаменталнптп распплагаое ...................................................... 22

4.6 Начелп на пграничена пдгпвпрнпст на наследниците ................................................................ 23

4.7 Начелп на пфицијалнпст на судскп расправаое на пставината ................................................. 23

5. НАСЛЕДУВАОЕ ВРЗ ПСНПВА НА ЗАКПН .............................................................................................. 25

5.1 Ппределуваое на закпнски наследници ...................................................................................... 26

5.2 Систем на близина на српдствп ..................................................................................................... 28

5.3 Систем на заедничка крв ................................................................................................................ 29

5.4 Систем на парентели ....................................................................................................................... 29

5.4.1 Правп на претставуваое .......................................................................................................... 31

5.4.2 Правп на прираснуваое .......................................................................................................... 32

6. ЗАКПНСКПТП НАСЛЕДУВАОЕ ВП РЕПУБЛИКА МАКЕДПНИЈА ........................................................... 34

6.1 Прв наследен ред ............................................................................................................................ 35

6.2 Втпр наследен ред .......................................................................................................................... 38

6.3 Трет наследен ред ........................................................................................................................... 42

7. НУЖНП НАСЛЕДУВАОЕ ......................................................................................................................... 45

7.1 Нужни наследници .......................................................................................................................... 45

7.2 Нужен дел ........................................................................................................................................ 48

7.3 Исклучуваое на нужните наследници .......................................................................................... 50

7.4 Лишуваое пд нужнипт дел вп кприст на пптпмците ................................................................... 52

8. ПСТАВИНСКА ППСТАПКА ВП РЕПУБЛИКА МАКЕДПНИЈА ................................................................... 55

8.1 Надлежнпст ...................................................................................................................................... 55

8.2 Претхпдни дејствија вп пставинската ппстапка ............................................................................ 56

8.2.1 Смртпвница ............................................................................................................................... 56

8.2.2 Пппис и прпцена на пставината .............................................................................................. 58

8.2.3 Привремени мерки за пбезбедуваое на пставината ........................................................... 59

8.3 Ппведуваое на ппстапката ............................................................................................................. 60

8.4 Рпчиште за расправаое на пставината ......................................................................................... 62

8.5 Упатуваое на прпцес ...................................................................................................................... 64

8.6 Решение за наследуваое ............................................................................................................... 65

8.7 Нптарите какп ппвереници на судпт ............................................................................................. 68

9. ЗАКПНСКПТП НАСЛЕДУВАОЕ ВП СППРЕДБЕНПТП ПРАВП ................................................................ 73

9.1 Закпнскптп наследуваое вп Хрватска ........................................................................................... 74

9.1.1 Прв наследен ред ..................................................................................................................... 75

9.1.2 Втпр наследен ред ................................................................................................................... 75

9.1.3 Трет наследен ред .................................................................................................................... 76

9.1.4 Четврт наследен ред и пстанати наследни редпви ............................................................... 77

9.2 Закпнскп наследуваое вп Франција .............................................................................................. 79

9.2.1 Закпнскп наследуваое вп случај кпга нема преживеан брачен другар на пставителпт ... 81

9.2.2 Закпнскп наследуваое вп случај кпга какп наследник се јавува преживеанипт брачен

другар на пставителпт ....................................................................................................................... 83

9.3 Закпнскптп наследуваое вп Германија ........................................................................................ 85

9.3.1 Закпнскп наследуваое кпга не ппстпи преживеан брачен другар на пставителпт ........... 87

9.3.2 Наследнп-правна пплпжба на преживеанипт брачен другар .............................................. 89

9.4 Закпнскп наследуваое вп Велика Британија ................................................................................ 91

9.5 Закпнскптп наследуваое вп Шкптска ............................................................................................ 92

9.5.1 Припритетни права .................................................................................................................. 93

9.5.2 Закпнски права ......................................................................................................................... 93

9.5.3 Закпнска нетп пставина ........................................................................................................... 94

9.5.4 Впнбрачни партнери ................................................................................................................ 95

9.5.5 Извештај на Шкптската Закпнпдавна Кпмисија пд 2009 гпдина .......................................... 96

9.6 Закпнскптп наследуваое вп Англија и Велс ................................................................................. 97

9.7 Закпнскптп наследуваое вп Северна Ирска ............................................................................... 102

9.7.1 Закпнскп наследуваое кпга ппстпи преживеан брачен другар или цивилен партнер на

пставителпт ...................................................................................................................................... 102

9.7.2 Закпнскп наследуваое кпга не ппстпи преживеан брачен другар или цивилен партнер на

пставителпт ...................................................................................................................................... 104

9.8 Карактеристики на закпнскптп наследуваое вп сппредбенптп правп .................................... 105

10. АНКЕТА ............................................................................................................................................... 109

11. ЗАКЛУЧПК ........................................................................................................................................... 115

12. ЛИТЕРАТУРА ....................................................................................................................................... 118

1

1. ВОВЕД

Со оглед на временската ограниченост на човековиот живот, наследувањето како

појава е присутно секојдневно. Со настапувањето на смртта кај едно лице доаѓа до

гаснење на неговиот правен субјективитет и на сите негови лични субјективни права. Па

според тоа откако ќе настапи смртта кај едно физичко лице, неговиот имот треба да се

пренесе на наследниците и така доаѓа до наследување. Суштината на наследувањето

претставува пренесување на имотот на умреното лице врз неговите наследници.

Темата на овој труд се однесува на наследувањето врз основа на закон, односно

законското наследување. Законското наследување е еден од основите за повикување на

наследство во сите современи наследно-правни системи. Покрај законското наследување,

други основи за повикување на наследство се тестаментот и договорот за наследување. Во

однос на овие два основи, законското наследување претставува најслаб основ за

повикување на наследство, односно до наследување врз основа на закон доаѓа во случаи

кога не постои тестамент или договор за наследување. Но и покрај тоа што законското

наследување претставува најслаб основ за повикување на наследство, тоа е најчесто

применувано во праксата. Токму од тоа произлезе мојата мотивација за изработка на овој

труд.

Основната цел на изработката на овој труд е да се добијат сознанија за тоа како е

поставено и како функционира законското наследување во рамките на наследно-правниот

систем. Според тоа ќе се увиди како законското наследување, како еден од основите за

повикување на наследство, е поставено во однос на другите основи што претходно ги

споменав. Имајќи предвид дека законското наследување е најчесто применуваниот основ

за повикување на наследство и распределба на оставината по смртта на едно лице, целта

на овој труд е да се зголеми знаењето за овој вид на наследување.

Исто така цел на овој труд е да се истражи како е поставено законското

наследување во споредбеното право, односно да се добијат основни податоци за тоа и да

се направи една споредба со законското наследување во Република Македонија. Според

тоа треба да се увидат разликите и недостатоците и да се дадат препораки за подобрување

и елиминирање на откриените недостатоци.

2

Овој труд ќе го започнам со кратко истражување за наследувањето низ историјата,

односно историскиот аспект на наследувањето со цел полесно да се сфатат наследно-

правните институти и историските периоди во кои тие се применувале. Исто така тоа

треба да помогне за подобро да се разбере суштината на наследувањето и да се навлезе во

разработката на оваа тема.

Потоа ќе ги опфатам условите за настанување на еден наследно-правен однос, кои

претставуваат факти или настани од кои зависи остварувањето на наследно-правниот

однос. Секој од тие услови ќе биде посебно разработен со цел да се навлезе во неговата

суштина. Исто така, како битен елемент на наследувањето ќе бидат истражени и

основните начела на наследното право, кои претставуваат принципи врз кои е изградено

наследното право како научна дисциплина. Тие начела ги претставуваат темелите врз кои

е изграден наследно-правниот систем.

Како главни субјекти кои се јавуваат кај законското наследување, ќе бидат

истражени оставителот и неговите законски наследници. Наследниците ќе бидат

истражени од аспект на роднинските врски со оставителот, нивното групирање во

наследни редови, условите кои треба да ги исполнуваат за да се стекнат со својството

наследник и причините поради кои можат да го загубат тоа својство.

Главниот дел од овој труд ќе се однесува на разработка на законското наследување

во Република Македонија. Тука ќе направам анализа на одредбите од Законот за

наследување кои се однесуваат на законското наследување во Република Македонија, а

вниманието ќе го насочам кон факторите според кои се определуваат законските

наследници, бројот на законски наследни редови и правилата кои се применуваат при

нивното повикување на наследство.

Во овој труд ќе го опфатам и нужното наследување кое иако претставува посебен

институт во наследното право, во голема мера е поврзано со законското наследување затоа

што нужните наследници се определуваат од редот на законските наследници.

Предмет на истражување во овој труд ќе биде и оставинската постапка која се

спроведува по смртта на оставителот, како метод за распределба на оставината. Според

тоа ќе бидат истражени и органите пред кои се води таа постапка, односно оставинскиот

3

суд и нотарите како повереници на судот. Тие ќе бидат истражени од аспект на нивните

надлежности, овластувања и задачи во рамки на водењето на оставинската постапка.

Што се однесува до истражувањето на законското наследување во споредбеното

право, ќе опфатам неколку европски држави со различни наследно-правни системи,

односно ќе опфатам држави од поранешна Југославија, од континенталното право и од

англо-саксонското право. Па така ќе го истражувам законското наследување во Хрватска,

како земја од поранешна Југославија. Како држави од континенталното право, ќе ги

опфатам Германија и Франција. А како држави од англо-саксонското право, ќе ги опфатам

државите од кралството Велика Британија. Целта на ваквиот избор е да направам една

поширока споредба на законското наследување во Европа во однос на законското

наследување кај нас.

Од методолошките постапки и инструменти, во текот на ова истражување ќе ги

користам историскиот метод, анализа на содржина, компаративниот метод и анкета. Со

помош на историскиот метод треба да се добијат основни сознанија за настанувањето на

наследно-правните институти и периодите во кои тие се применувале. Потоа преку

анализа на содржина ќе го анализирам Законот за наследување и другите закони и

подзаконски акти кои се поврзани со оваа област. Исто така со помош на овој метод ќе

направам анализа на неколку стручни и научни трудови од областа на наследувањето, а

поконкретно законското наследување. Со употреба на компаративниот метод треба да се

согледа како е поставено законското наследување во Република Македонија во однос на

законското наследување во другите држави и да се откријат сличностите, разликите,

позитивните и негатвните страни. Што се однесува до анкетата, таа ќе ја спроведам во

онлајн форма и ќе им биде дадена да ја пополнат млади правници и студенти од Правен

факултет, значи лица кои веќе имаат некои познавања во врска со законското

наследување. Анкетата ќе биде формулирана како краток прашалник во врска со тоа колку

испитаниците се запознати со своите права како потенцијални законски наследници и

нивни мислења за одредени решенија во наследно-правниот систем на Република

Македонија, а кои се однесуваат на законското наследување.

4

2. ОПШТО ЗА НАСЛЕДУВАЊЕТО

За определување на поимот наследување во споредбеното право постојат многу

дефиниции. Па во следниот текст ќе наведам неколку од нив.

1. Наследувањето претставува пренос на правата, имотот, обврските и долговите на

починатото лице врз неговиот наследник или наследници.1

2. Наследувањето е процес преку кој наследникот може да стекне посед на имотот

на покојниот, односно да стапи на место на покојниот во однос на поседувањето,

контролата, уживањето и управувањето со неговиот имот, права, обврски, долгови и

слично.2

3. Наследувањето е пренесување на правата и обврските од починатиот на

наследниците. Наследувањето се однесува на имотот, правата и долговите што едно лице

ги остава по неговата смрт, без разлика дали имотот ги надминува долговите, или

долговите го надминуваат имотот, или има само долгови без никаков имот.

Наследувањето не ги вклучува само правата и обврските на починатиот што постојат во

моментот на неговата смрт, туку и се она што ќе се собере до отворање на наследството.3

И покрај многуте дефиниции за наследувањето, може да се забележи дека неговата

суштина е иста. Таа се состои во пренесување на имотот на умреното лице врз неговите

наследници. Па според тоа може да се забележи дека наследувањето има имотен карактер.

Меѓутоа за споредба, во римското право наследувањето имало друг карактер. Се

сметало дека основна цел на наследувањето е продолжување на личноста на оставителот.

Познато е дека традиционалните сфаќања за продолжување на семејната власт и

продолжување на семејството се реализираат токму преку наследувањето, па така

поврзувањето на институцијата наследување за личноста на оставителот соодветствува на

правните норми и општественото уредување во тоа време. Во тој период пренесувањето

на имотот од оставителот врз наследниците претставувало начин на пренесување на

1http://thelawdictionary.org/succession/ [2017]

2https://www.merriam-webster.com/dictionary/succession [2017]

3http://thelawdictionary.org/succession/ [2017]

5

семејната власт која во тоа време се манифестирала како власт врз луѓето и власт врз

стварите. Па така наследувањето било сфаќано како продолжување на таа семејна власт и

на семејното огниште.

Од претходно кажаното може да се заклучи дека за определување на поимот

наследување битна улога игра неговата историска димензија, односно непосредната

поврзаност со општествено-правното уредување. Тоа е причината за променливоста на

институцијата наследување во правно-техничка смисла.

За разлика од римското право, денес прифатено е стојалиштето за наследувањето

како продолжување и пренесување на имотот, а не на личноста на оставителот. Со оглед

на тоа што имотот претставува збир на права кои му припаѓаат на едно лице, а со смртта

на тоа лице тие права се гаснат, наследувањето претставува начин за припојување на

оставината врз имотот на лицето што е наследник. Тоа е така затоа што имотот го

надживува физичкото лице. Според ова може да се заклучи дека со наследувањето во

моментот на смртта на оставителот, неговите имотни добра се пренесуваат врз неговите

наследници. Од тука произлегуваат три основни елементи на наследувањето. Тоа се:

оставител, оставина и наследници.4

2.1 Наследувањето низ историјата

Наследувањето како појава, хронолошки се појавува пред наследното право.

Наследното право своите почетоци ги има дури на определен степен на општествен

развиток кога доаѓа до правно регулирање на односите кои настануваат во врска со

наследувањето.

Пред појавата на државата, односите што настанувале по повод смртта на едно

лице не биле регулирани со прописи. Во периодот на родовско-племенското уредување

имало наследување само на личните ствари на оставителот, така што во улога на

наследник се јавувал генсот во целина. Потоа со појавата на патријархалното семејство

кое функционирало под власта на најстариот машки член во семејството (pater familias), во

случај на негова смрт, неговиот имот се пренесувал на машките потомци во семејството. А

4Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

6

ако немало машки потомци на семејството, имотот се пренесувал на оние лица кои барем

еднаш живееле со оставителот под власта на ист pater familias. Доколку немало ни ваква

категорија на лица, тогаш имотот му припаѓал на генсот.

Подоцна со појавата на државата и правото доаѓа до правно регулирање на

односите кои настануваат во врска со наследувањето и со тоа наследувањето добива една

нова димензија.

Во периодот на робовладетелско владеење имало категорија на слободни лица кои

стопанисувале и живееле заедно со pater familias односно со главата на семејството. Таа

категорија на лица била позната под името sui. Тие иако се сметале за слободни, со

заедничкото живеење и стопанисување со главата на семејството, на некој начин биле

врзани за него во текот на неговиот живот. Затоа во овој период наследното право било

поставено така што ќе ги заштитува интересите на оваа категорија на лица, па по смртта

на главата на семејството тие се стекнувале со право на слободно управување со имотот.

Со натамошниот општествен развој и со појавата на приватната сопственост се

зајакнува врската меѓу поединецот и неговиот имот. Така имотот повеќе не претставува

општо добро на заедницата односно генсот. Според тоа, правото на наследување од

претходната категорија на слободни лица кои стопанисувале и живееле заедно со pater

familias, се пренесува на лицата кои се поврзани со крвно сродство со оставителот,

односно неговите потомци и други крвни сродници.

Во времето на феудализмот до израз доаѓа сталешкиот карактер на наследувањето.

Во овој период имало два вида на сопственост, сопственост на земјата од страна на

нејзиниот господар, односно феудалецот, и сопственост од страна на кметот кој што ја

обработувал земјата. Наследувањето било така регулирано што добрата кои им припаѓале

на благородниците можеле да бидат наследувани само од припадници на нивниот сталеж.

Што се однесува пак до децата на кметовите, тие биле ограничени така што можеле да го

наследат само оној имот којшто имале право да го стекнат нивните родители. Во овој

период главна улога во наследното право имаат брачните крвни сродници.

Благородниците биле наследувани од нивните крвни роднини, првенствено од децата и

7

тоа оние кои потекнувале од брак. Тоа било така со цел зачувување на имотот во рамките

на семејството и зачувување на економската моќ.

Во периодот на капитализмот се повеќе се остварува идејата за зачувување на

имотот во рамките на семејството и негово пренесување од поколение на поколение.

Заедно со ваквото пренесување на имотот, се пренесува и економската моќ што влијае на

општествената позиција што поединецот ја ужива во општеството. Така во овој период

улогата на брачните крвни роднини е уште поголема.

Во времето на социјализмот познато е дека правото на сопственост не беше

неприкосновено, па тоа се одрази и на наследното право. Во овој период наследното право

било ограничено. Така правото за наследување на земјишта, згради и средства за

производство било дозволено само во граници определени со закон, односно бил поставен

таканаречен законски максимум. Подоцна се појави и категорија на лична сопственост за

која се сметаа сите добра стекнати со свој личен труд.

Денес покрај првобитната колективна сопственост, прифатени се категориите на

лична и приватна сопственост. Тоа е сопственост на ствари кои поединецот може во еден

момент да ги оддели за себе и со нив да располага по своја волја. Па така покрај правото

на поединецот да располага со својот имот за време на животот, произлегува и правото на

поединецот да располага со својот имот и во случај на негова смрт. Со тоа поединецот

како наследници покрај најблиските крвни роднини може да определи и лица по негова

волја.

Денес напуштена е персоналистичката теорија на наследувањето односно

сфаќањето за наследувањето како продолжување на личноста на покојниот, а општо

прифатен е имотниот карактер на наследувањето. Во моментот на неговата смрт доаѓа до

престанок на неговото постоење и на сите лични права кои му припаѓале. Она што

останува по неговата смрт е неговиот имот односно оставината која со наследувањето се

пренесува на неговите наследници. Со пренесувањето на оставината на наследниците

8

покрај тоа што се наследуваат имотните права од таа оставина, се пренесуваат и обврските

на оставителот кои се наследливи.5

3. УСЛОВИ ЗА НАСТАНУВАЊЕ НА НАСЛЕДНО-ПРАВЕН ОДНОС

Настанувањето на еден наследно-правен основ зависи од исполнување на одредени

услови. Такви услови се: постоење на оставител, односно настапување на смрт на едно

физичко лице; постоење на оставина, односно имот на оставителот; наследници на

оставителот и постоење на правен основ за наследување.

Секој од овие услови е важен за настанувањето на наследно-правниот однос. Па

така, постоењето на оставител е суштествениот услов за да настане еден наследно правен

основ, затоа што судот поведува оставинска постапка по службена должност штом ќе

дознае за смртта на едно физичко лице.

Што се однесува до постоењето на оставина, може да се каже дека овој услов е

најзначаен за настанувањето на наследно-правниот основ. Затоа што доколку не постои

оставина судот одлучува да не се води постапка за расправање на оставината.

Третиот услов, односно постоењето на наследници е исто така важен елемент за

настанувањето на наследно-правен однос. Доколку не постојат лица кои можат да ја

наследат оставината на умреното лице, тогаш не постојат услови за настанување на

наследно-правен однос.

И што се однесува до четвртиот услов, односно постоењето на правен основ за

наследување, тоа се законот и тестаментот, а во некои земји и договорот за наследување.

Ова е неопходен услов за настанување на одреден наследно-правен однос.

Во следните потточки подетално ќе го разработам секој од овие услови за

настанување на еден наследно-правен однос.

5Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

9

3.1 Оставител

До наследување доаѓа во случај на смрт на едно физичко лице или прогласување на

исчезнато лице за умрено. Тоа лице во правната терминологија е познато како оставител.

Смртта претставува факт, односно настан кој доведува до престанок на правниот

субјективитет на физичкото лице и гаснење на неговите лични субјективни права.

За наследното право од големо значење е да се утврди точниот момент на

настапување на смртта на физичкото лице, затоа што во моментот на настапување на

смртта се отвора наследството на оставителот и неговиот имот, односно оставината се

пренесува на неговите наследници. Исто така моментот на настапување на смртта е од

значење и за определување на составот и вредноста на оставината и утврдување на

наследниците и нивната способност и достојност за наследување. Моментот на

настапување на смртта е битен и за определување на материјалното право кое ќе се

применува и утврдување на последното место на живеење на оставителот, според кое се

определува месна надлежност на судот.

Настапувањето на смртта се докажува со извод од матичната книга на умрените кој

претставува јавна исправа. Изводот од матичната книга на умрените задолжително ги

содржи часот, денот, месецот и годината на настапување на смртта, како и местото каде

таа настапила. Пријавувањето на смртта на едно физичко лице се врши со поднесување

пријава до матичниот орган. Во случај кога смртта настапила во здравствена установа,

потребно е да се поднесе потврда за смртта која ја издава здравствената организација. Ако

пак смртта настапила на некое друго место, потребно е таа да се потврди со изјава на

двајца сведоци.

Како што кажав претходно, освен докажаната смрт, во наследното право исти

правни последици предизвикува и институтот прогласување на исчезнато лице за умрено.

Според овој институт, како ден на настапување на смртта на исчезнатото лице се смета

денот за кој може да се верува дека тоа лице умрело, односно денот што најверојатно не го

преживеало. Ако пак не е возможно да се утврди денот на смртта на исчезнатото лице,

тогаш како ден на настапување на смртта се смета денот кога решението за прогласување

на исчезнатото лице за умрено станало правосилно.

10

3.2 Оставина

Покрај оставител, за да имаме конкретно наследување потребно е да постои и имот

кој е подобен за наследување. Тој имот во правото се нарекува оставина или оставинска

маса. Според Законот за наследување, можат да се наследуваат предмети и права што им

припаѓаат на поединци.6

Што се однесува до предметите или стварите кои можат да се наследуваат, тие

треба да бидат во сопственост на оставителот, да се во промет и да се изразливи во пари.

За наследното право, битна е поделбата на стварите на движни и недвижни. Оваа поделба

е битна затоа што секогаш кога во рамки на оставината спаѓаат недвижни ствари, според

закон судот е должен да поведе оставинска постапка.

Што се однесува пак до правата кои можат да се наследуваат, треба да се напомене

дека се работи за имотни права, односно права кои се проценливи во пари. Според тоа

најчесто оставината ја сочинуваат стварните права, од кои најбитно е правото на

сопственост. Со правото на сопственост, сопственикот може по своја волја да ја држи

стварта, да ја користи или да располага со неа. Исто така, покрај правото на сопственост,

можат да се наследуваат и другите стварни права кои произлегуваат од тоа право. Тука

спаѓаат заложното право, стварните службености, реалениот товар и слично. Кога станува

збор за наследливите права, тука ќе ги спомнам и облигационите права. Многу често во

праксата како наследливи права се јавуваат побарувањата од договорите и побарувањата

за надомест на материјална и нематеријална штета. Исто така како наследливи права

можат да се јават и правата од интелектуална сопственост, односно авторското право и

сродни права. Од овие права може да се наследува само материјалната, односно имотната

корист која произлегува од нив. При тоа правата кои се врзани за личноста на оставителот

престануваат да постојат со настапувањето на смртта на оставителот, односно не спаѓаат

во оставината.

Покрај предметите и правата, во оставината спаѓаат и обврските на оставителот кои

тој ги имал во моментот на неговата смрт. При тоа исто како и правата, наследливи се

само имотните обврски на оставителот, односно оние кои можат да се изразат во пари.

6Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 2

11

Друга заедничка карактеристика на правата и обврските е тоа што исто како и правата, и

обврските кои се врзани со личноста на оставителот, престануваат да постојат со

настапување на неговата смрт, односно не влегуваат во оставината.

Тоа значи дека оставината се состои од предмети и имотни права и обврски кои

оставителот ги поседувал во моментот на неговата смрт. Ова ја претставува бруто

вредноста на оставината. Но за наследното право битна е пресметковната вредност на

оставината, која претставува основа за пресметување на нужните наследни делови. За тоа

како се добива таа вредност на оставината ќе објаснам подоцна во овој труд.

3.3 Наследници

За да може да се оствари наследувањето, потребно е да постојат лица врз кои ќе се

пренесе имотот на оставителот, односно оставината. Тие лица се нарекуваат наследници.

Во поширока смисла на зборот сите лица врз кои се пренесува оставината се нарекуваат

наследници. Додека пак во потесна смисла можеме да разликуваме: наследници, легатари

и лица корисници врз основа на налог.

Наследниците се лица кои ја наследуваат цела или одреден дел од оставината. Тие

уште се нарекуваат и универзални сукцесори. Легатарите претставуваат лица кои се

стекнуваат со одредена имотна корист од оставината, односно имаат право на побарување

во однос на оставината. Па така тие се сметаат за сингуларни сукцесори.

Во улога на наследник може да се јави било кое физичко лице, без оглед на полот,

возраста или етничката припадност. Но за едно лице да се јави во улога на наследник,

потребно е да исполнува одредени услови. Така тоа треба да биде способно и достојно за

наследување.

За лицето да е способно за наследување, Законот за наследување определува дека

тоа треба да биде живо во моментот на смртта на оставителот. Но исто така способно за

наследување е и неродено дете кое е веќе зачнато во моментот на смртта на оставителот.

Тоа дете се смета за родено и може да се јави како наследник само ако се роди живо. Ова

12

претставува исклучок од правилото според кое лицето кое се јавува како наследник треба

да биде живо во моментот на смртта на оставителот.7

Што се однесува пак до правните лица, тие можат да се јават како наследници само

врз основа на тестамент.8 Слично како и физичките лица, како наследници можат да се

јават само правните лица што веќе постојат во моментот на смртта на оставителот,

односно треба да се запишани во регистарот за правни лица. Но и од ова правило постои

исклучок. Тоа може да се забележи од одредбата во членот 99 од Законот за наследување

според која завештателот може во тестаментот да определи средства за основање на

задужбина, односно правно лице.9 Па така тоа правно лице иако не постои во моментот на

настапувањето на смртта на оставителот, ќе се јави како наследник.

Покрај тоа што лицето треба да биде способно за наследување, за да може да се

јави како наследник тоа треба да биде и достојно за наследување. Недостојноста за

наследување означува дека едно не може да се јави како наследник по ниту еден правен

основ, поради определено поведение на тоа лице спрема оставителот. Законот за

наследување таксативно ги набројува случаите кога наследникот е недостоен за

наследување. Така недостоен за наследување е оној кој:

- смислено го лишил од живот оставителот или се обидел да го лиши од живот;

- со присилба, закана или измама го навел оставителот да направи тестамент или да го

отповика тестаментот или некоја негова одредба, или пак го спречил во тоа;

- го уништил или сокрил тестаментот на оставителот со цел да спречи да се реализира

неговата последна волја, или го фалсификувал тестаментот на оставителот;

- потешко ја повредил обврската за издршка на оставителот спрема кој имал законска

обврска да го издржува, или не сакал да му укаже нужна помош на оставителот.10

За постоењето на причините за недостојност за наследување, судот води сметка по

службена должност. Па така кога постои некоја од причините за недостојност за

7Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 122, став 2

8Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 122, став 3

9Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 99

10Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 123

13

наследување, судот по службена должност го прогласува наследникот за недостоен без

разлика дали другите наследници се повикале на причините за недостојност.

Но и од ова правило има еден исклучок, односно кога се работи за повреда на

обврската за издршка на оставителот или неукажување на нужна помош, судот нема по

службена должност да го прогласи наследникот за недостоен. Во ваков случај потребно е

некој од наследниците да се повика на постоењето на оваа причина за недостојност.11

Постоењето на недостојност за наследување кај наследникот, не им пречи на

неговите потомци да наследат и тие наследуваат како тој да умрел пред оставителот.12

Па

така кога се работи за законско наследување, со примена на правото на претставување,

потомците на недостојниот наследник наследуваат како тој да умрел пред оставителот.

Што се однесува до престанокот на причините за недостојност, во Законот за

наследување е предвидено дека недостојноста за наследување престанува со проштевање

на оставителот.

Лицето кое е повикано на наследство и ги исполнува претходните два услови,

односно е способно и достојно за наследување, нема да стане наследник во случај кога се

откажало од наследството. Во нашиот Закон за наследување предвидено е дека

наследникот може да се откаже од наследство со давање на изјава до судот со која се

откажува од наследството. Оваа изјава за да биде полноважна потребно е да биде дадена

во суд до завршување на расправата за оставината.13

Законот го определува и обемот на откажувањето од наследство, односно

определува дека тоа не може да биде делумно или со услов. Тоа значи дека не е дозволено

да се прифати само дел од наследството, а дел да не се прифати. Така во случај кога

откажувањето од наследство е делумно или е поставен услов, ќе се смета дека нема

откажување.

Што се однесува до дејството на ваквата изјава, откажувањето од наследство важи

и за потомците на оној кој се откажал, освен во случај кога изречно се откажал само во

11

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 124, став 3 12

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 124, став 1 13

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 128, став 1

14

свое име. Значи ако наследникот не изјавил изречно дека се откажува само во свое име, во

однос на распределбата на оставината се смета како тој и неговите потомци никогаш да не

постоеле. Во случај пак кога изречно изјавил дека се откажува само во свое име, ќе се

смета како тој да умрел пред оставителот и неговиот наследен дел ќе го наследат неговите

потомци.

Во случај кога наследникот има малолетни потомци, а сака да се откаже од

наследство кое ги опфаќа и неговите потомци, за таквата изјава да биде полноважна

потребно е одобрение од органот за старателство.14

Ова е вака регулирано со цел да се

заштитат интересите на малолетните деца.

Од наследство не може да се откаже наследник кој располагал со дел или со целата

оставина. Тоа е така затоа што со самото располагање со оставината наследникот на еден

премолчен начин изразува волја дека сака да биде наследник.

Во случај кога наследникот умрел после оставителот, а пред завршување на

расправата за оставината и во меѓувреме не дал изјава ниту дека го прима, ниту дека се

откажува од наследството, правото за откажување од наследство преминува на неговите

наследници.

Важна карактеристика на наследничката изјава за откажување или примање на

наследство е тоа што таа не може да се отповика. Со давањето на ваквата изјава,

наследникот дефинитивно ја изразува својата волја дали ќе биде наследник или не.

Ваквото дефинитивно определување на наследникот има влијание врз оставинскиот суд и

врз другите учесници во постапката па затоа не е дозволено отповикување на ваквата

изјава.

Единствено е дозволено ваквата изјава да се побива поради несогласност на

изразената волја на наследникот и неговата вистинска волја. Односно наследникот што

дал ваква изјава може да бара да се поништи изјавата кога таа е предизвикана со присилба,

закана или е дадена под дејство на измама или заблуда. Вакво побивање на наследничката

изјава наследникот има право да бара во рок од една година од дознавањето на причината

14

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 128, став 3

15

поради која може да се бара поништување или од престанувањето на принудата. Тоа е

субјективниот рок. А ваквото право дефинитивно престанува по истекот на три години од

правосилноста на решението за наследување, односно тоа е објективниот рок.15

3.4 Правен основ за наследување

И на крај за да може да се оствари еден наследно-правен однос, треба да постои

правен основ за наследување, односно за повикување на наследство. Основите за

повикување на наследство претставуваат факти врз основа на кои едно лице го добива

своето субјективно наследно право. Тие факти ги определува секој правен систем преку

нормите на позитивното право. Со тоа правниот систем го определува и кругот на

потенцијални наследници.

Во компаративното право постојат различни сфаќања во однос на тоа кои се

клучни факти за определување на кругот на потенцијални наследници. Но покрај сите

разлики во одделните правни системи, како од хронолошки така и од споредбено правен

аспект, се издвојува фактот дека оставината треба да ја наследат оние лица кои се во

најблиска врска со оставителот. Па така за најблиски врски се сметаат сродството и

брачната врска, а веднаш зад нив се заедницата на живот, вонбрачната врска и во најново

време заедницата на живот на лица од ист пол.

Според ова како наследник на оставината на умреното лице може да се јави само

лице кое што исполнува еден од основите за повикување на наследство. Значи сите лица

кои исполнуваат некој од основите за повикување на наследство претставуваат

потенцијални наследници на конкретниот оставител. Но за да имаме и фактичко

остварување на правото на наследување потребно е да се исполнети сите правни

претпоставки, а пред се треба да се определи односот помеѓу основите за повикување на

наследство, односно нивната меѓусебна хиерархиска поставеност и приоритетот во

нивната примена. Така некои наследници имаат предност во наследувањето во однос на

други наследници. Во случај повеќе наследници да имаат исти правни основи за

повикување на наследство тогаш тие претставуваат сонаследници.16

15

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 133 16

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

16

Историски гледано, во наследното право можат да се забележат три основи за

повикување на наследство. Тоа се: законот, тестаментот и договорот за наследување. За

тестаментот и договорот за наследување карактеристично е тоа што оставителот по

сопствена волја ги определува наследниците на неговата оставина. Што се однесува пак на

законското наследување, наследниците и редоследот на нивно повикување на наследство

се определени со закон.

Во нашиот наследно правен систем како основи за повикување на наследство

признати се само законот и тестаментот. Договорот за наследување не е прифатен како

основ за повикување на наследство, па доколку дојде до склучување на таков договор тој

ќе биде ништовен.17

Во правните системи каде што е признат, договорот за наследување претставува

посилен правен основ за повикување на наследство во однос на тестаментот и законот.

После договорот за наследување според јачина доаѓа тестаментот. Тестаментот има

предност во примената во однос на законот затоа што претставува израз на последната

волја на оставителот. Кога како тестаментални наследници се јавуваат повеќе лица,

нивниот меѓусебен однос е онаков каков што го определил завештателот во тестаментот.

Во случај кога постојат два или повеќе тестаменти кои се напишани во различно време,

одредбите од стариот тестамент нема да важат доколку се спротивни со одредбите од

новиот тестамент. Што се однесува пак до одредбите од стариот тестамент што не се

спротивни со одредбите на новиот тестамент, тогаш тие се валидни.

Но кога станува збор за јачината на тестаментот како правен основ за наследување,

треба да се каже дека таа не е неограничена. Слободата на завештателот за располагање со

својот имот во тестаментот, е ограничена во корист на оние лица кои за време на животот

на оставителот биле во блиски врски со него. Тие се нужни наследници. Така нужните

наследници имаат право на нужен наследен дел, дури и во случаи кога тоа е спротивно на

волјата на завештателот изразена во тестаментот. Вака определениот наследен дел на

нужните наследници е определен со когентните норми (ius cogens). Според тоа може да се

17

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 7

17

заклучи дека покрај тоа што тестаментот претставува посилен основ за повикување на

наследство од законот, не може да биде посилен од когентните норми на правниот систем.

Има случаи кога наследувањето може да се остварува кумулативно врз основа на

два основа за повикување на наследство, односно врз основа на тестамент и врз основа на

закон.Според тоа законските и тестаменталните наследници се јавуваат како

сонаследници. Во ваков случај делот од оставината што ќе остане по извршената

распределба врз основа на тестаментот, ќе се наследи според закон.

За уредување на односите помеѓу законските наследници, потребно е нивно

групирање според определени правила и критериуми врз основа на кои треба да се

определи редоследот на нивно повикување на наследство и определување на големината

на нивниот наследен дел во однос со другите наследници. Поради таа причина во сите

наследно правни системи воспоставени се законски наследни редови, според кои се врши

определување на приоритетот на повикување на наследство и определување на

големината на наследните делови.

Бидејќи главната тема на овој труд се однесува на законското наследување, во

натамошниот дел ќе посветам посебна глава од овој труд за разработка и подетално

објаснување токму на законското наследување како еден од основите за повикување на

наследство.

18

4. НАЧЕЛА НА НАСЛЕДНОТО ПРАВО ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

Како битен елемент на нашиот наследно-правен систем, во овој труд ќе ги опфатам

и ќе направам една разработка на начелата на наследното право во Република Македонија.

Начелата на наследното право всушност се принципи врз кои е изградено наследното

право како научна дисциплина и тие начела ги претставуваат темелите врз кои е изграден

наследно-правниот систем. Во следните потточки подетално ќе го објаснам секое од тие

начела, со цел полесно да се разбере функционирањето на наследно-правниот систем кај

нас.

4.1 Начелo на универзална сукцесија

Начелото на универзална сукцесија подразбира дека во моментот на настапување

на смртта на оставителот, имотот во целост се пренесува од оставителот врз неговите

наследници. Тоа значи наследниците ги наследуваат сите ствари и права што оставителот

ги поседувал во моментот на неговата смрт.

Што се однесува до наследувањето на правата кои ги имал оставителот, треба да се

напомене дека наследливи се оние права кои по својата природа се преносливи, односно

наследниците не можат да наследат права кои се строго поврзани со личноста на

оставителот. Но покрај тоа што ги наследуваат стварите и правата, наследниците ги

наследуваат и обврските, односно долговите на оставителот. Исто како и правата, можат

да се пренесуваат само наследливите обврски.

Според член 120 од Законот за наследување, со смртта на едно лице се отвора

неговото наследство, а истото дејство го има и прогласувањето на едно лице за умрено.

Тоа значи дека смртта на оставителот е моментот кога универзалниот наследник се

стекнува со овие права и обврски, без разлика дали тој како наследник се јавува врз основа

на закон или врз основа на тестамент. Ако како наследници се јават повеќе лица, а

оставителот не оставил тестамент, Законот ја уредува распределбата на имотот и

големината на наследните делови на тие лица.

19

Може да се заклучи дека основна претпоставка на начелото на универзална

сукцесија е пренесување на севкупниот имот на оставителот врз неговите наследници,

односно пренесување на стварите, правата, обврските и долговите. Ова начело е

прифатено во нашиот наследно правен систем и е доминантно во наследно правните

системи во повеќето земји во светот.18

4.2 Начело на ограничување на основите за повикување на наследство

Ова начело се однесува на тоа што во нашиот наследно правен систем усвоени се

само два основа за повикување на наследство. Тоа се законот и тестаментот. Друг основ за

повикување на наследство претставува договорот за наследување, но тој кај нас не е

дозволен.

Ништовноста на договорот за наследување е изречно изразена во членот 7 од

Законот за наследување каде се кажува дека ,,ништовен е договорот со кој некој ја остава

својата оставина или нејзин дел на својот содоговарач или на трето лице, освен ако

располагањето се врши со договор за доживотна издршка”.19

Според ова договорот со кој

договорните страни ќе се договорат за начинот на меѓусебно наследување и распределба

на оставината е ништовен. Вакви договори за распределба на наследството најчесто се

склучуваат помеѓу блиски роднини кои и според законот меѓусебно се наследуваат.

Но од содржината на овој член може да се забележи дека од ваквата ништовност се

изземаат располагањата направени со договор за доживотна издршка. Тоа значи дека

договорот за доживотна издршка е прифатен во нашето наследно право, кој иако по

својата природа е облигационо-правен договор, сепак произведува наследно-правно

дејство и претставува еден вид основ за повикување на наследство.

Договорот за доживотна издршка кај нас е регулиран со Законот за облигациони

односи. Така според овој закон, ,,со договорот за доживотна издршка давателот на

издршката се обврзува доживотно да го издржува примателот на издршката или некое

18

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009 19

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 7

20

трето лице, а примателот на издршката во надомест му го остава целиот свој имот или

определен дел од имотот, чие предавање е одложено се до неговата смрт”.20

Oвој договор главно се склучува за примателот на издршката да обезбеди

доживотна издршка од определено лице односно давателот на издршката. Што се

однесува до сродството меѓу странките во овие договори, најчесто даватели на издршката

се лица кои се и законски наследници на примателот на доживотната издршка. Така во

најголемиот број случаи договорите за доживотна издршка се склучуваат помеѓу родители

и деца, но исто така зачестена е појавата на склучување вакви договори и помеѓу брачните

другари.21

Со оглед на фактот што договорот за доживотна издршка овозможува договарање

помеѓу страните за права што претставуваат предмет на наследувањето, односно се

договара распределба на оставината, се поставува прашањето за оправданоста на овој

договор. Очигледно е дека овој договор остава можност за различни злоупотреби во

остварувањето на наследните права и загрозување на правата на најблиските роднини на

оставителот.

Познато едека кај нас при распределба на оставината на одреден оставител, често

се јавуваат спорови помеѓу наследниците. Дали договорот за доживотна издршка уште

повеќе ќе го искомпликува распределувањето на оставината или не, зависи од

конкретниот случај. И покрај многуте забелешки и критики кои се однесуваат на

оправданоста и уставноста на договорот за доживотна издршка, овој договор опстојува

долго време во наследно правната регулатива и практика и е честа појава во нашето

секојдневие.22

4.3 Начело на рамноправност

Начелото на рамноправност претставува еден од основните принципи кои

претставуваат столбови на нашиот наследно правен систем. Ова начело означува дека сите

20

Закпн за пблигаципните пднпси (Службен весник на РМ, бр. 161 пд 30.12.2009 гпдина), член 1029 21

М-р Ангелеска М. Дпгпвпр за дпживптна издршка, февруари, 2014 гпдина http://www.pravdiko.mk/wp-content/uploads/2014/02/Dogovor-za-dozivotna-izdrska.pdf 22

М-р Ангелеска М. Дпгпвпр за дпживптна издршка, февруари, 2014 гпдина http://www.pravdiko.mk/wp-content/uploads/2014/02/Dogovor-za-dozivotna-izdrska.pdf

21

граѓани на Република Македонија, под исти услови се рамноправни во остварување на

своите наследни права. Така во член 3 од Законот за наследување се кажува дека сите

граѓани под исти услови се рамноправни во наследувањето. Рамноправноста во

наследувањето извира од членот 30 од Уставот на Република Македонија во кој се

гарантира правото на сопственост и правото на наследување на сите граѓани на Република

Македонија.

Рамноправноста во наследувањето се однесува и на вонбрачното сродство и

сродството со посвојување. Така според член 4 од Законот за наследување вонбрачното

сродство е изедначено со брачното, а сродството создадено со потполно посвојување се

изедначува со крвното сродство.

Што се однесува пак до граѓаните кои не се државјани на Република Македонија,

во законот е определено дека рамноправноста во наследувањето се однесува и на нив, но

под точно определени услови според законот. Така според член 5 од Законот за

наследување е определено дека во Република Македонија, странските државјани ги имаат

истите наследни права како и државјаните на Република Македонија, но под услов на

примена на начелото на реципроцитет. Кога се врши изедначување на домашните

државјани и странците во врска со остварувањето на наследните права, принципот на

реципроцитет е општо прифатен во сите современи наследно правни системи.23

4.4 Начело на стекнување на наследството ipso iure

Според ова начело, кое е едно од основните начела во нашиот наследноправен

систем, наследството се стекнува во моментот на смртта на оставителот, односно по сила

на закон. Тоа е потврдено во Законот за наследување во кој се вели дека со настапувањето

на смртта на едно лице се отвора неговото наследство, а истото дејство го има и

прогласувањето на едно лице за умрено.24

Така во моментот на настапување на смртта на

едно лице, неговите наследници, според силата на законот го наследуваат неговиот имот,

односно се стекнуваат со сите права и сите обврски од оставината. Тоа значи дека

давањето на позитивна наследничка изјава со која се прифаќа наследството нема

23

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009 24

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 120

22

конститутивен карактер, односно не претставува услов за стекнување на наследното

право.

Меѓутоа во некои земји ова начело не е прифатено, па се применува системот со

кој наследството се стекнува во моментот на давање на позитивна наследничка изјава од

страна на наследникот, со која изјавува дека го прифаќа наследството. Така во овие

наследно-правни системи се јавува еден период од настапувањето на смртта на

оставителот до давањето на позитивната наследничка изјава од страна на наследникот, во

кој наследникот не може да располага со оставината. Така се јавува институтот лежечка

оставина.

Со оглед на тоа што нашиот наследно-правен систем го прифаќа начелото на

стекнување на наследство по сила на законот (ipso iure) и не постои услов за давање на

позитивна наследничка изјава, се поставува друго прашање. Што доколку наследникот не

сака да го прифати наследството? Заради тоа важно е да се каже дека не постои обврска за

прифаќање на наследството доколку некој тоа не го сака, односно наследувањето се

остварува врз доброволна основа. Па дали наследникот ќе го прифати наследството или

не, зависи од неговата волја. Така наследникот има право да даде негативна наследничка

изјава, со која изјавува дека не сака да стане наследник и која произведува правно дејство

како лицето никогаш да не се стекнало со наследството.

4.5 Начело на ограничување на тестаменталното располагање

Во претходната глава кажав дека една од основите за повикување на наследство е

тестаментот. Со тестаментот, тестаторот слободно располага со својата оставина во случај

на негова смрт, односно има слобода по своја волја да ги определи наследниците и

нивните наследни делови. Меѓутоа, таа слобода за располагање со оставината не е

апсолутна и е ограничена токму со ова начело.

Начелото за ограничување на тестаменталното располагање служи за заштита на

правата на најблиските лица на оставителот. Во нашиот наследно-правен систем и во

континенталното право тоа се прави преку институтот нужно наследување, а во

англосаксонското право ограничувањето на апсолутната слобода за тестаментално

располагање се врши преку правото на издршка.

23

Во Законот за наследување изречно се наброени нужните наследници, а тоа се

децата на оставителот, неговите посвоеници и неговиот брачен другар.25

Потоа во законот

наведени се и други категории на лица кои можат да се јават како нужни наследници, но

за да го остварат тоа право потребно е да исполнат дополнителни услови. За тоа кои се тие

услови и како се определува нужниот дел на наследниците ќе објаснам подоцна во нова

глава посветена токму на нужните наследници.

4.6 Начело на ограничена одговорност на наследниците

Како што кажав и на почетокот на овој труд, со настапувањето на смртта на

оставителот, наследниците по сила на законот го стекнуваат правото на наследување и го

наследуваат имотот на оставителот, а со тоа и сите негови права и обврски. Тука пак ќе

нагласам дека станува збор само за наследливите права и обврски. Така според ова начело

наследникот има еден вид ограничена одговорност, односно одговара солидарно за

долговите на оставителот до висината на наследниот дел што го наследил.

Начелото на ограничена одговорност служи за да ги заштити правата на

наследниците и се применува само при законското наследување, затоа што кога

оставителот оставил тестамент можно е да извршил друга распределба на обврските

помеѓу наследниците. Како логичен заклучок од претходно кажаното, произлегува дека

наследникот не одговара за долговите на оставителот во случај кога се откажал од

наследството.26

4.7 Начело на официјалност на судско расправање на оставината

Ова начело ни кажува дека постапката за расправање на оставината се врши пред

суд според правилата на вонпарнична постапка. Официјалноста значи дека оставинската

постапка ја покренува оставинскиот суд по службена должност, во сите случаи кога ќе

дознае за смртта на некое физичко лице или пак за прогласување на некое лице за умрено.

Ова значи дека не постои обврска за наследниците да ја започнат оставинската

постапка, туку тоа го прави оставинскиот суд по службена должност. Исто така

25

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 30 26

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

24

оставинскиот суд е тој кој утврдува што ја сочинува оставината на умреното лице и кои

лица се јавуваат како наследници.

Оставинската постапка е уредена со Законот за вонпарнична постапка, а исто така

со овој закон е воведена можноста оставинските предмети да им бидат доверени на

нотарите. Така нотарите како повереници на судот добиваат надлежност за водење на

оставинската постапка и расправање на оставината. Исто така нотарите имаат и други

овластувања во оваа област, меѓу кои е и овластувањето за составување на нотарски акт за

изјава на последната волја, односно овластување за составување на тестамент.27

Со ова начело, односно со тоа што расправањето за оставината се врши пред суд,

во рамки на судска постапка, се обезбедува правната сигурност во оваа сфера. Исто така

значењето на ова начело се состои во пружање гаранција на граѓаните во остварувањето

на нивните наследни права.

27

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

25

5. НАСЛЕДУВАЊЕ ВРЗ ОСНОВА НА ЗАКОН

Главна тема во овој магистерски труд е законското наследување или

наследувањето врз основа на закон. Како што кажав претходно, законот претставува една

од основите за повикување на наследство. Така, со законското наследување се врши

пренесување на имотот на оставителот врз лица кои што се определени со закон како

негови наследници. Исто така како што кажав претходно, во однос на другите два основи

за повикување на наследство, законот претставува најслаб основ според кој наследниците

можат да се повикаат на наследство. Според јачина, на прво место е договорот за

наследување во оние земји каде што тој се применува, а кај нас тоа е договорот за

доживотна издршка. Потоа на второ место следи тестаментот, а на крај доаѓа и законот.

Ова значи дека наследувањето врз основа на закон според нашето наследно право ќе се

применува само во оние случаи кога оставителот за време на својот живот не располагал

со својот имот врз основа на договор за доживотна издршка или тестамент.

И покрај тоа што наследувањето според закон претставува најслаб основ за

повикување на наследство, тоа не значи дека тој е најмалку значаен. Спротивно на тоа,

законското наследување претставува најчесто применуваниот основ за повикување на

наследство. Тоа е така затоа што повеќето луѓе не се одлучуваат да состават тестамент, па

според тоа распределбата на нивната оставина се врши по оној редослед кој е предвиден

според законот.

Исто така, законско наследување е можно и во случаи кога постои тестамент. Еден

таков случај е кога тестаменталните наследници определени со тестаментот на

оставителот, нема да се јават како наследници, па распределбата на оставината ќе се

изврши според закон.

Друг случај на примена на законско наследување и покрај постоење на тестамент е

во случај кога нема да е исполнет субјективниот услов поврзан со личноста на

потенцијалниот тестаментален наследник, односно кога тестаменталниот наследник

изречно се откаже од наследството или пак е неспособен или недостоен за наследување.

26

Трет случај за примена на законското наследување и покрај постоењето на

тестамент е кога тестаментот ќе биде поништен, односно нема да биде полноважен од

причини кои се предвидени според закон.

На крај како што напоменав и на почетокот на овој труд, можно е наследувањето да

се остварува кумулативно, односно и врз основа на закон и врз основа на тестамент. Тоа е

спротивно од регулираноста на наследувањето во римското право. Во римското право не

било дозволено имотот на оставителот делумно да биде наследен врз основа на закон. Во

современите законодавства тоа е напуштено и во случај кога оставителот само со дел од

својот имот располагал по пат на тестамент, останатиот дел од имотот на оставителот ќе

се распредели според закон. Со ваквата регулираност дозволено е кумулативно

наследување врз основа на тестамент и врз основа на закон, но исто така испочитувана е

хиерархијата според јачината на правните основи за повикување на наследство.28

Важноста на законското наследување е навистина голема. Со правното регулирање

на наследувањето, поставени се темелите за правно уредување на имотните односи кои

настануваат во случај на смрт на едно лице. Тоа е така затоа што наследувањето како

појава ги манифестира карактеристиките врз кои е базирано и врз кои функционира секое

општество.

5.1 Определување на законски наследници

Со настапување на смртта на едно лице, кај повеќе лица се јавува интерес за

наследување на неговиот имот. Затоа едно од најважните прашања е определување на

кругот на потенцијални наследници и утврдување на фактите според кои ќе се врши

таквото определување. Според тоа основна задача на законодавецот е да конституира

наследноправен систем, односно да ги нормира правилата според кои ќе се врши

определување на наследниците. При определувањето на наследниците, најважен е односот

кој тие го имале со оставителот. Па така имајќи го во предвид односот на потенцијалните

наследници со оставителот и клучните факти за определување на наследниците, секој

наследноправен систем ги групира лицата во наследни редови. Со таквото групирање во

28

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011

27

наследни редови, наследноправниот систем го определува приоритетот, односно

редоследот на повикување на наследство.

При утврдувањето на клучните факти за определување на кругот на лица за

законски наследници, во текот на историскиот развој можат да се забележат различни

сфаќања. Така во минатото како клучни факти за определување на законските наследници

се јавувале сталешката или верската припадност, редот на раѓање на децата, полот на

лицата, квалификацијата на добрата што претставуваат предмет на наследување и слично.

Битно е да се напомене дека иако во минатото имало нерамноправност и потчинетост на

женските спрема машките лица, во современите правни системи жената има

наследоправен статус како и најблиските крвни роднини.29

Покрај сите факти во минатото, при определувањето на законските наследници на

оставителот, скоро сите современи наследноправни системи се согласни во ставот дека

семејството на оставителот е тоа кое треба да го наследи неговиот имот. Денес како

главни факти за определување на законските наследници се јавуваат сродството, брачната

врска, вонбрачната врска, заедницата на живот, а во најново време се јавува и заедницата

на живот на лица од ист пол.

Покрај постоењето на наведените главни факти за определување на законски

наследници, се јавуваат и дополнителни факти. Тоа се социјални факти и околности кои

влијаат врз определувањето на големината на наследниот дел или пак врз самото право за

наследување. Во нив спаѓаат имотната состојба на наследниците, нивната способност за

стопанисување, немањето нужни средства за живот, трајната неспособност за работа и

слично. Овие дополнителни факти и околности се применуваат со цел да се изврши еден

вид корекција во наследувањето, односно ублажување на правилата на законското

наследување.

Кажав дека што се однесува до законското наследување, основна задача на

законодавецот е да го уреди наследноправниот систем и да ги нормира правилата според

кои ќе се врши селекција и групирање на законските наследници во наследни редови. Но

29

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011

28

различните законодавства завземаат различни ставови во однос на уредувањето на

нивните наследноправни системи, односно секоја држава води своја наследноправна

политика што влијае во формирањето на нејзиниот наследноправен систем. Па така

компаративното наследно право познава неколку наследноправни системи, меѓу кои се

системот на близина на сродство, системот на заедничка крв и системот на парентели.

Системот на парентели се јавува во две варијанти како парентеларно-градуелен и

парентеларно-линеарен систем. Во нашиот наследноправен систем како основа за

групирање на наследниците во наследни редови е земен токму системот на парентели,

преку неговата варијанта како парентеларно-линеарен систем. Во следните потточки

накратко ќе ги објаснам овие наследноправни системи, а повеќе ќе се задржам на

парентеларно-линеарниот систем, кој за нас е најважен бидејќи е применет во нашето

наследно право.

5.2 Систем на близина на сродство

Според овој систем, критериум според кој се определуваат наследните редови е

степенот на сродство меѓу оставителот и неговите наследници. Па така приоритетот,

односно редоследот на повикување на наследниците на наследство зависи од близината на

сродство меѓу наследниците и оставителот.

Според вака формираниот систем, во првиот наследен ред се роднините кои по

степенот на сродство се најблиски со оставителот. Ако во оваа категорија спаѓаат повеќе

лица, наследството се дели помеѓу нив на еднакви делови. Според овие критериуми, во

овој наследен ред спаѓаат родителите и децата на оставителот.

Потоа, во вториот наследен ред спаѓаат внуците на оставителот, неговите баби и

дедовци и неговите браќа и сестри.

Во третиот наследен ред, според системот на близина на сродство спаѓаат

прабабите и прадедовците на оставителот.

29

Она што е важно да се каже за овој систем е дека се применува принципот според

кој поблиската група на сродници ја исклучува од наследство подалечната група на

сродници.30

5.3 Систем на заедничка крв

И системот на заедничка крв при определувањето на наследните редови, на некој

начин тргнува од степенот на сродство. Кај овој систем основен критериум за групирање

на наследниците во наследни редови е количеството на заедничка крв меѓу оставителот и

наследниците. При што количеството на заедничка крв меѓу сродниците опаѓа со секое

ново раѓање, затоа што се смета дека во крвта на секој наследник има половина

количество крв од мајката и половина од таткото.

Според овој систем во првиот наследен ред спаѓаат браќата и сестрите на

оставителот, затоа што имаат еднакво количество на крв со него.

Според количеството на заедничка крв, вториот наследен ред ќе го сочинуваат

децата на оставителот заедно со родителите на оставителот.

Овој систем е тешко да се прифати затоа што според вака определните критериуми

предност им се дава на браќата и сестрите на оставителот, пред неговите деца. Тоа не е

логично и не се совпаѓа со содржината на интензитетот на роднинските врски.31

5.4 Систем на парентели

Кај системот на парентели основен критериум за групирање на роднините во

наследни редови е нивното потекло од заеднички предок. Овој систем се карактеризира со

групирање на роднините кои потекнуваат од заеднички предок во групи, односно

парентели. Заедничкиот предок кој претставува и родоначалник на парентелата може да

биде самиот оставител, заедничкиот родител или пак подалечен предок од заеднички

родители.

Почетното групирање на наследниците, односно формирањето на првата парентела

се врши од потомците на оставителот затоа што нивен заеднички предок е самиот

30

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009 31

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009

30

оставител. Потоа следното групирање, односно формирањето на втората парентела се

врши од непосредните претци на оставителот заедно со нивните потомци, или со други

зборови родителите на оставителот и неговите браќа и сестри. Третото групирање или

формирањето на третата парентела се врши од редот на дедовците и бабите на оставителот

и нивните потомци. Четвртото групирање се врши од редот на прадедовците и прабабите

на оставителот заедно со нивните потомци и така натаму секоја наредна парентела се

формира од натамошниот директен предок на оставителот заедно со неговите потомци.

Но она што е битно за системот на парентели е тоа што и кај овој систем важи

принципот на исклучување. Тоа значи дека постоењето барем на еден претставник од

поблиската парентела, го исклучува повикувањето на наследство на подалечната група на

наследници, односно на подалечната парентела. Според тоа, при распределбата на

наследството потребно е да се истрошат сите можности за поделба на наследството

помеѓу членовите од поблиската парентела, а дури потоа да се премине на следната

парентела.

Според вака поставените критериуми на овој систем, во првиот наследен ред

спаѓаат децата на оставителот и нивните потомци. Тука носител на парентелата е самиот

оставител затоа што тој е заеднички предок на наследниците што ја сочинуваат оваа

парентела.

Во вториот наследен ред спаѓаат непосредните претци на оставителот, односно

неговите родители и нивните потомци, а тоа се неговите браќа, сестри и внуци. Тука

носители на парентелата се родителите на оставителот. А што се однесува до браќата и

сестрите на оставителот и нивните потомци, тие се повикуваат на наследство по правото

на претставување.

Носители на третиот наследен ред или третата парентела се бабите и дедовците на

оставителот. Тие исто така се родоначелници и првенствени наследници во оваа

парентела. Во овој наследен ред спаѓаат и потомците на бабите и дедовците на

оставителот, а тоа се тетките, чичковците и вујковците на оставителот заедно со нивните

потомци. Тие своето право да се повикаат на наследство го стекнуваат според правото на

претставување.

31

Како што напоменав на почетокот на оваа глава, системот на парентели се јавува во

две варијанти, како парентеларно-градуелен и парентеларно-линеарен систем. Основен

критериум според кој се разликуваат овие варијанти е примената на правото на

претставување. Така во парентеларно-градуелниот систем примената на правото на

претставување е сосема исклучена, додека пак основна карактеристика на парентеларно-

линеарниот систем е токму примената на правото на претставување.

Со оглед на тоа што парентеларно-градуелниот систем е останат само на ниво на

теориски наследноправен модел и не се применува во пракса, повеќе ќе се задржам на

парентеларно-линеарниот систем и ќе се обидам накратко да ги објаснам неговите главни

карактеристики. Тоа се примена на правото на претставување и правото на прираснување.

Како што кажав претходно, во системот на парентели роднините се групираат во

групи, односно парентели врз основа на заеднички предок. Додека пак во самите

парентели, роднините се групираат во линии. Бројот на линии зависи од бројот

родоначалниците на парентелата кои се и носители на линиите. Па така оставината се

дели на толку делови колку што има носители на линии и токму носителите на линиите

имаат приоритет во наследувањето. Со оглед на тоа што во првата парентела

родоначалник претставува самиот оставител, во оваа парентела бројот на линии зависи од

бројот на директни потомци на оставителот, односно од бројот на неговите деца.

5.4.1 Право на претставување

Правото на претставување се применува во случаи кога носителот на линијата не е

жив во моментот на смртта на оставителот, не е достоен за наследување, исклучен е од

наследство или едноставно не сака да стане наследник, односно се откаже од наследството

во свое име. Во вакви случаи, на местото на носителот на линијата доаѓаат неговите

потомци. Значи наследниот дел кој требало да му припадне на носителот на линијата, се

пренесува на неговите деца, па внуци и така натаму се додека не се исцрпи можноста за

наследници во рамки на таа линија.

Во ваков случај наследниот дел на носителот на линијата се дели на толку дела

колку што има негови потомци. Според тоа може да се заклучи дека со примена на

правото на претставувањеим се дава можност на подалечните роднини на оставителот во

32

рамките на иста линија, да се стекнат со статус на наследници, односно да стапат на

местото на својот предок кој бил носител на линијата.

Што се однесува до наследно-правната положба на лицата кои стануваат

наследници по пат на примена на правото на претставување може да се каже дека е

изедначена со наследно-правната положба на другите законски наследници. Значи лицето

кое се стекнува со својството наследник врз основа на правото на претставување, мора да

ги исполни сите услови предвидени за сите други законски наследници, односно да е живо

во моментот на смртта на оставителот, да е способно за наследување, достојно за

наследување, да не е исклучено од наследство и да се нема откажано од наследството.

Според тоа може да се заклучи дека овие лица наследуваат врз основа на сопствено

право. Тоа значи дека самите тие лица треба да ги исполнуваат наведените услови и

околности спрема оставителот, а не зависат од тоа дали нивниот предок преку кој се

стекнуваат со правото на наследување, ги исполнувал тие услови и околности или не.

5.4.2 Право на прираснување

Што се однесува пак до правото на прираснување, може да се каже дека тоа има

супсидиерен карактер. Тоа е така затоа што правото на прираснување се применува дури

откако ќе бидат истрошени сите можности за примена на правото на претставување.

Ова право функционира така што, откако ќе се истрошат можностите за примена на

правото на претставување, делот од наследството што требало да му припадне на

наследникот кој не сака или не може да наследи, прираснува на наследните делови на

другите наследници кои се од ист степен на сродство. Со оглед на тоа што преживеаниот

брачен другар на оставителот се јавува како носител на линија во првиот наследен ред, ова

право може да се однесува и на него, за разлика од правото на претставување кое ги

опфаќа само потомците.

Целта на примената на правото на прираснување е да им се овозможи на

сонаследниците од ист степен на сродство да се стекнат со еднакви делови од

наследството, во случај кога некој од наследниците не може или не сака да го добие својот

наследен дел. Тоа може најдобро да се разбере преку еден пример. Така во случај кога

како наследници на оставителот ќе се јават два сина и два внуци од порано починатата

33

ќерка, оставината ќе се подели на три еднакви делови. Двата синови ќе добијат по една

третина од наследството, а третата третина што требало да и припадни на починатата

ќерка, ќе се подели помеѓу нејзините потомци, односно внуците на оставителот. Значи на

двата внуци ќе им припадни по една шестина од наследството. Е сега во случај кога еден

од тие внуци не може или пак не сака да стане наследник, неговиот наследен дел ќе

прирасне на наследниот дел на другиот внук, затоа што тој е наследник од ист степен на

сродство. Во ваков случај наследниот дел на внукот кој не можел или не сакал да стане

наследник, не прираснува на наследните делови на синовите на оставителот, затоа што тие

не се наследници од ист степен на сродство. Во случај пак кога еден од синовите на

оставителот не може или не сака да стане наследник, половина од неговиот наследен дел

ќе прирасне на наследниот дел на другиот син, а половина на наследниот дел на внуците

на оставителот, кој се определува како збирен дел.

Во претходниот текст мислам дека дадов една јасна слика за функционирањето на

парентеларно-линеарниот систем и за неговите главни карактеристики, односно правото

на претставување и правото на прираснување. Што се однесува до примената на овие

карактеристики на парентеларно-линеарниот ситем, повторно ќе напоменам дека секогаш

предност има правото на претставување. А правото на прираснување е од супсидиерен

карактер, односно тоа се применува само во случаи кога ќе бидат истрошени сите

можности за примена на правото на претставување.

34

6. ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Главната тема на овој труд е токму законското наследување во Република

Македонија кое всушност е најзастапениот начин на распределба на оставината во нашиот

наследно-правен систем. Законското наследување во Република Македонија е уредено во

глава втора од Законот за наследување и ги опфаќа членовите од 12 до 29.

Лицата кои можат да се јават како законски наследници на оставителот се изречно

определени во Законот, а тоа се преживеаниот брачен другар, потомците и посвоениците

со нивните потомци, родителите, посвоителите, браќата и сестрите со нивните потомци и

бабите и дедовците со нивните потомци.32

Од претходно кажаното може да се забележи

дека како основи за повикување на наследство врз основа на закон се јавуваат сродството

и брачната врска.

Меѓутоа покрај нив, како законски наследници можат да се јават и друга категорија

на лица кои живееле во трајна заедница со оставителот. Што всушност значи дека како

основ за повикување на наследство врз основа на закон во одредени случаи се јавува и

живеењето во трајна заедница со оставителот.

Како што кажав претходно, законското наследување во Република Македонија се

одвива според правилата на парентеларно-линеарниот систем. Па согласно на тоа,

законските наследници се групираат во наследни редови. Бројот на наследни редови во

нашето наследно право е ограничен на три, па според тоа карактеристично за нашето

право е тоа што само поблиските роднини на оставителот можат да се јават како негови

законски наследници. При распределбата на оставината помеѓу законските наследници од

наследните редови се применува принципот на исклучување, односно се додека има барем

еден наследник од поблискиот наследен ред, на наследство не може да се повикаат

наследниците од подалечниот наследен ред.

Исто така треба да напоменам дека главните карактеристики на парентеларно

линеарниот систем, правото на претставување и правото на прираснување, доследно се

почитуваат и применуваат во нашето наследно право.

32

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 12, став 1

35

Во следните потточки ќе се обидам да направам една подетална анализа на

наследните редови, законските наследници кои нив ги сочинуваат, големината на нивните

наследни делови и редоследот при нивно повикување на наследство.

6.1 Прв наследен ред

Оставината на умрениот пред сите ја наследуваат неговите потомци и неговиот

брачен другар, на еднакви делови. Тоа е регулирано во членот 13 од Законот за

наследување. Според тоа, првиот наследен ред е составен од потомците на оставителот и

неговиот брачен другар.

Во претходната глава кажав дека родоначалник на овој наследен ред е самиот

оставител, но според природата на нештата нормално тој не е член на наследниот ред.

Наследно-правната положба на брачниот другар е изедначена со децата на оставителот, па

затоа овој наследен ред е составен од толку линии колку што имал деца оставителот плус

брачниот другар. Сите тие наследуваат еднакви делови од оставината. Условите кои треба

да ги исполнат се: да се живи во моментот на смртта на оставителот и да се достојни за

наследување.

Кога зборував за начелото на рамноправност во наследувањето, кажав дека

брачното сродство е изедначено со вонбрачното, а сродството со потполно посвојување е

изедначено со крвното сродство. Според тоа, во наследувањето не се прави разлика

помеѓу брачните и вонбрачните деца или посвоените деца кои се потполно посвоени од

оставителот. Што се однесува до децата посвоени со непотполно посвојување во членот

23 од Законот за наследување се вели дека доколку наследните права на посвоеникот при

посвојувањето не се ограничени, посвоеникот и негоите потомци спрема посвоителот ги

имаат истите наследни права како и децата на посвоителот.33

Па така може да се забележи

дека постои можност и децата посвоени со непотполно посвојување да ги имаат истите

наследни права со децата на посвоителот и децата посвоени со потполно посвојување.

Како што кажав, заедно со децата рамноправен член на првиот наследен ред е и

брачниот другар на оставителот. Во случај кога оставителот не оставил потомци, брачниот

другар се јавува како наследник во вториот наследен ред, заедно со родителите на

33

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 23, став 2

36

оставителот. За ова подетално ќе објаснам во наредната потточка кога ќе зборувам за

вториот наследен ред.

Но за разлика од тоа, Законот за наследување предвидува една ситуација кога

единствен наследник од првиот наследен ред ќе биде преживеаниот брачен другар. Тоа е

во случај кога оставителот оставил потомци или посвоеници, но тие се откажале од

наследството.34

Во таква ситуација преживеаниот брачен другар претставува единствен

наследник од првиот наследен ред и ја наследува целата оставина. Ваква ситуација е

можна само во случај кога сите деца и посвоеници на оставителот, заедно со нивните

натамошни потомци се откажале од наследство. Во тој случај преживеаниот брачен другар

не се повикува на наследство заедно со наследниците од вториот наследен ред.

Кога станува збор за наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар,

Законот за наследување предвидува уште една ситуација која се однесува на тоа. Овој пат

станува збор за намалување на делот на брачниот другар. Тоа се однесува на ситуација

кога постојат деца на оставителот кои не потекнуваат од бракот со преживеаниот брачен

другар. Па така при постоење на ваква ситуација, кога имотот на преживеаниот брачен

другар изнесува повеќе од наследниот дел што би му припаднал со делба на оставината на

еднакви делови, на секое дете на оставителот му припаѓа двапати поголем дел од

наследниот дел на брачниот другар.35

Од ваквата одредба може да се забележи дека скоро

секогаш кога во првиот наследен ред покрај преживеаниот брачен другар на наследство

конкурираат повеќе деца на оставителот меѓу кои и деца кои не потекнуваат од бракот со

тој брачен другар, ќе дојде до нејзина примена во реалноста. Доколку се тргни од

претпоставката дека заедничкиот имот на брачните другари им припаѓа нив на еднакви

делови, произлегува дека наследниот дел на преживеаниот брачен другар од половината

на оставителот што всушност ја претставува неговата оставина, ќе биде помал од

половината што му припаднала на брачниот другар при делбата на заедничкиот имот, што

всушност го претставува имотот на брачниот другар.36

34

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 128, став 6 35

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 15 36

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996

37

Со оглед на тоа што при распределбата на оставината според закон кај нас се

применува парентеларно-линеарниот систем, до израз доаѓаа примената на правото на

претставување и правото на прираснување.

Многу важна карактеристика на нашиот наследно-правен систем е правото на

претставување. Правото на претставување во првиот наследен ред кај нас е регулирано во

членот 14 од Законот за наследување. Така според овој член делот што би му припаднал

на порано умреното дете на оставителот, го наследуваат неговите деца, односно внуците

на оставителот и така натаму неговите останати потомци. Според ова може да се забележи

дека постои можност како наследници од првиот наследен ред да се јават и внуците,

правнуците и натамошните потомци на оставителот.

Целта и значењето на правото на претставување во нашиот наслено-правен систем

е да се обезбеди сите роднини од ист степен на сродство, како законски наследници да ја

наследат оставината на еднакви делови.

Друга важна карактеристика на нашиот наследно-правен систем е правото на

прираснување. Правото на прираснување претставува еден вид дополнување на правото

на претставување со кое се обезбедува еднаквост на наследните делови. Ова право

означува дека во случај кога еден наследник не сака или не може да го наследи својот

наследен дел, а нема услови за примена на правото на претставување, неговиот дел

прираснува на наследните делови на другите наследници од ист степен на сродство. Така

во случај кога порано умреното дете на оставителот не оставило потомци, се применува

правото на прираснување, па неговиот дел прираснува на наследните делови на

останатите првостепени потомци и на нивните потомци.37

Правото на претставување и правото на прираснување служат за да се обезбеди

рамномерна распределба на оставината помеѓу групите на наследници. Меѓутоа како

резултат на нивната примена, како наследници во рамките на ист наследен ред можат да

се јават роднини со поблиско и подалечно сродство со оставителот.

37

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996

38

Друга карактеристика на законската распределба на оставината помеѓу

наследниците од првиот наследен ред претставува издвојувањето на имотот на лицата

живееле и стопанисувале заедно со оставителот. Најчесто тоа се лицата од првиот

наследен ред односно неговите потомци и брачниот другар.

Оваа карактеристика произлегува од одредба содржана во Законот за сопственост и

други стварни права. Па така според оваа одредба на лицата кои живееле во заедница со

оставителот и придонесувале во стопанисувањето, имаат право да бараат издвојување од

оставината на делот кој одговара на нивниот придонес во зголемувањето на вредноста на

имотот на оставителот.38

Според вака формулираната одредба може да се заклучи дека

нејзината цел е да се избегне една ситуација во која некои од наследниците би требало да

наследат имот што го создале самите тие.

Па така издвоениот дел не припаѓа во оставината ниту му се пресметува на

наследникот во неговиот нужен и законски наследен дел.39

Дури откако ќе биде издвоен

тој дел од оставината што одговара на придонесот на наследниците може да се пристапи

кон натамошна распределба на оставината помеѓу наследниците.

6.2 Втор наследен ред

Како што споменав претходно, при распределба на оставината според правилата на

законското наследување во нашиот наследно-правен систем потребно е да се истрошат

сите можности за поделба на наследството помеѓу наследниците во првиот наследен ред, а

дури потоа да се премини на распределба на наследството помеѓу наследниците од

вториот наследен ред.

Како наследници од вториот наследен ред се јавуваат родителите на оставителот и

неговиот брачен другар.40

Тие се повикуваат на наследство во случај кога оставителот не

оставил потомци ниту посвоеници или нивни потомци.

38

Закпн за сппственпст и други стварни права (Службен весник на РМ, бр. 35 пд 12.03.2010 гпдина), член 91, став 1 39

Закпн за сппственпст и други стварни права (Службен весник на РМ, бр. 35 пд 12.03.2010 гпдина), член 91, став 2 40

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 16, став 1

39

Меѓутоа, наследниците од вториот наследен ред ќе се повикаат на наследство во

случај кога оставителот оставил еден потомок, но тој е исклучен од нужниот наследен дел

или пак е недостоен за наследување.41

При распределба на оставината помеѓу наследниците од вториот наследен ред, таа

се дели на две половини. Едната половина од оставината ја наследуваат родителите на

оставителот на еднакви делови. Додека пак другата половина ја наследува преживеаниот

брачен другар на оставителот.42

Според ова може да се забележи дека кога брачниот

другар на наследство конкурира заедно со родителите на оставителот, односно се јавува

како наследник во рамки на вториот наследен ред, неговиот статус е поповолен со оглед

на тоа што наследува половина од оставината.

Со оглед на тоа што родоначелници на вториот наследен ред се родителите на

оставителот, со примена на правото на претставување, како наследници во овој наследен

ред можат да се јават потомците на родителите на оставителот, односно браќата и

сестрите на оставителот и нивните потомци. Браќата и сестрите на оставителот можат да

бидат полнородни, односно по мајка и татко, или полуродни, односно само по мајка или

само по татко.

Па така во случај кога едниот родител умрел пред оставителот, наследниот дел што

би му припаднал ако го надживеел оставителот, според правото на претставување го

наследуваат неговите деца, внуци и натамошни потомци. Иста е ситуацијата и кога двата

родители на оставителот умреле пред него. Во тој случај наследниот дел што би му

припаднал на секој родител, со примена на правото на претставување се распоредува на

нивните потомци.43

Во нашиот Закон за наследување уредени се ситуациите кога на наследство се

повикуваат полуродни браќа и сестри на оставителот. Па така кога станува збор за браќа и

сестри на оставителот само по татко, тие го наследуваат татковиот дел од оставината на

еднакви делови. Браќата и сестрите на оставителот само по мајка, на еднакви делови го

41

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996 42

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 16, став 2 43

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 17, став 1 и став 2

40

наследуваат мајчиниот дел од оставината. А кога се работи за полнородни браќа и сестри,

тие со браќата и сестрите по татко на еднакви делови го наследуваат татковиот дел, а со

браќата и сестрите помајка на еднакви делови го наследуваат мајчиниот дел од

оставината.

Кога оставината се распределува помеѓу наследниците од вториот наследен ред,

има случаи кога целата оставина ја наследува или брачниот другар или родителите на

оставителот. Така во случај кога родители на оставителот умреле пред оставителот, а не

оставиле потомци, целата оставина ја наследува преживеаниот брачен другар.44

Во случај

пак кога по оставителот не останал брачен другар, целата оставина ја наследуваат

родителите на оставителот. Во таква ситуација секој од родителите наследува по една

половина од оставината.45

Во Законот за наследување предвидени се и случаи кога судот може да одлучи за

зголемување на наследниот дел на брачниот другар или на наследниот дел на родителите

на оставителот.

Така во случај кога брачниот другар е повикан на наследство со наследниците од

вториот наследен ред, а нема нужни средства за живот, може да бара зголемување на

неговиот наследен дел на сметка на наследниот дел што според закон требало да го

наследат другите наследници од овој наследен ред. Судот може да одлучи брачниот

другар да ја наследи и целата оставина во случај кога нејзината вредност е толку мала така

што со нејзина делба брачниот другар би се довел до скудност.46

Значи за да дојде до

зголемување на наследниот дел на брачниот другар мора да постои такво барање од

страна на брачниот другар до судот. Тоа барање треба да биде поставено во текот на

оставинската постапка, односно до нејзиното правосилно завршување. Потоа кога судот

ќе одлучува по тоа барање, мора да ги земе во предвид сите околности на случајот. Па

така треба да ја утврди имотната состојба на брачниот другар, односно дали тој нема

нужни средства за живот. А особено внимание треба да обрни на имотната состојба на

другите наследници и нивната способност за стопанисување.

44

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 19 45

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 16, став 3 46

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 27, став 1

41

На сличен начин е регулирано и зголемувањето на наследниот дел на родителите

на оставителот. Така во случај кога родителите на оставителот се повикани на наследство

заедно со брачниот другар, а немаат нужни средства за живот, можат да бараат

зголемување на нивниот наследен дел за сметка на наследниот дел на брачниот другар на

оставителот. Во случај кога вредноста на оставината е многу мала, така што со нејзина

делба родителите на оставителот би се довеле до скудност, судот може да одлучи

родителите да ја наследат и целата оставина. Во случај кога заедницата на живот меѓу

родителите на оставителот трајно престанала, а нужни средства за живот нема само

едниот родител, тогаш тој може да бара зголемување на наследниот дел на сметка на

наследниот дел на брачниот другар и наследниот дел на другиот родител. А ако другиот

родител умрел пред оставителот тогаш и на сметка на наследниот дел на наследниците на

умрениот родител на оставителот.47

Исто како и претходно и тука мора да постои барање

за зголемување на наследниот дел од страна на родителите на оставителот. Судот при

одлучувањето по барањето на родителите за зголемување на нивниот наследен ред, во

предвид треба да ги земе сите околности на случајот, а особено внимание да посвети на

имотната состојба на родителите на оставителот и имотната состојба на брачниот другар и

другите наследници.

Во Законот за наследување предвидено е дека како наследници во вториот

наследен ред можат да се јават определна категорија на лица кои живееле во трајна

заедница со оставителот. При тоа под трајна заедница се смета онаа заедница која траела

непрекинато најмалку 5 години.

Во оваа категорија на лица спаѓаат чуваникот и хранителот, посинокот и

паштерката и очувот и маќеата, зетот и тестот и тештата и лица кои се крвни роднини, кои

живееле во трајна заедница со оставителот. Меѓутоа за овие лица да бидат повикани како

наследници од вториот наследен ред, покрај постоењето на трајна заедница меѓу нив и

оставителот, потребно е да бидат исполнети и други одредени услови. Па така тие се

јавуваат како наследници од вториот наследен ред во случај кога оставителот не оставил

брачен другар и други наследници од првиот наследен ред, ниту родители и браќа и

47

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 28

42

сестри. Во ваква ситуација овие лица ја наследуваат целата оставина на еднакви делови.48

Според овие одредби, може да се забележи дека овие лица кои живееле во трајна заедница

со оставителот, од наследство ги исклучуваат потомците на браќата и сестрите на

оставителот.

Овие лица кои живеле во трајна заедница со оставителот можат да се јават како

наследници и кога на наследство е повикан само брачниот другар на оставителот. Во

таков случај тие на еднакви делови ја наследуваат едната половина од оставината, односно

делот од оставината што би им припаднал на родителите на оставителот.49

6.3 Трет наследен ред

Наследниците од третиот наследен ред, во реалниот живот многу ретко се

повикуваат на наследство. Причина за тоа е принципот на исклучување кој важи во

нашето наследно право. Па така за да се повикаат на наследство наследниците од третиот

наследен ред, потребно е да се истрошени сите можности за распределба на наследството

помеѓу наследниците од првиот и вториот наследен ред. Или како што е наведено во

членот 20 од Законот за наследување, оставителот да не оставил брачен другар, ниту

потомци, ниту родители, а ниту овие да оставиле некој потомок. Во ваков случај

оставината ја наследуваат бабите и дедовците на оставителот, односно тие се јавуваат како

родоначелници на третиот наследен ред.

Според тоа наследниците од третиот наследен ред се делат на две лози, баба и дедо

по мајка и баба и дедо по татко. Па така кога оставината се распределува помеѓу

наследниците од третиот наследен ред, таа се дели на две половини. Едната половина од

оставинатаја наследуваат бабата и дедото од мајчината лоза, а другата половина бабата и

дедото од татковата лоза.50

При тоа секој од тие дедовци и баби наследува по една

четвртина од оставината и се јавува како носител на линија во третиот наследен ред.

Со оглед на тоа што родоначелници на овој наследен ред се бабите и дедовците на

оставителот, со примена на правото на претставување, бројот на законски наследници од

третиот наследен ред може да биде доста голем затоа што тука спаѓаат и сите нивни

48

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 29, став 1 49

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 29, став 2 50

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 20

43

потомци. Па така, покрај бабите и дедовците на оставителот, како наследници од третиот

наследен ред можат да се јават и сите странични роднини на оставителот, чии најблиски

претци се бабата и дедото од мајчината лоза или бабата и дедото од татковата лоза.Со тоа

категоријата на лица кои се јавуваат како наследници од третиот наследен ред е прилично

бројна. Тука спаѓаат: вујковците, чичковците, тетките на оставителот, потоа неговите први

брачеди, нивните потомци односно внуците од први брачеди и така натаму.

Во случај кога некој од претците од една лоза умрел пред оставителот, неговиот

наследен дел, со примена на правото на претставување го наследуваат неговите потомци.

Или поинаку кажано, наследниот дел на носителот на линијата останува врзан за таа

линија се додека постои можност за примена на правото на претставување во рамките на

таа линија.51

Исто како и кај претходните наследни редови, откако ќе се истрошат можностите

за примена на правото на претставување, доаѓа до примена на правото на прираснување.

Така на пример доколку дедото од една лоза умрел пред оставителот, а не постојат услови

за примена на правото на претставување, неговиот наследен дел што изнесува една

четвртина од оставината му прираснува на наследниот дел на бабата од истата лоза, а во

случајот таа е неговиот брачен другар.

Во Законот за наследување посебно е регулирана ситуацијата кога дедото и бабата

од една лоза умреле без да остават потомство. Па така во ваква ситуација кога бабата и

дедото од иста лоза умреле без да остават ниту еден потомок, наследниот дел што би им

припаднал нив, го наследуваат бабата и дедото од другата лоза и нивните

потомци.Меѓутоа освен во случај кога тие умреле пред оставителот без да остават

потомок, истото важи и во случаи кога тие се исклучени од наследство, недостојни за

наследување илисе откажале од наследството, а не постојат услови за примена на правото

на претставување во рамките на таа лоза. Тогаш со примена на правото на прираснување,

нивниот наследен дел прираснува на наследниот дел на бабата и дедото од другата лоза и

нивните потомци.

51

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996

44

Друга важна карактеристика за наследниците од третиот наследен ред е тоа што

тие во никој случај не можат да се јават како нужни наследници.

Со оглед на тоа што во нашиот наследно-правен систем бројот на законски

наследни редови е ограничен на три, доколку нема ниту еден наследник од третиот

наследен ред оставината се смета за оставина без наследник и според член 11 од Законот

за наследување таа и припаѓа на Република Македонија. Државата не може да се откаже

од приемот на оставината. Со тоа што државата ја добива оставината, заедно со неа таа ги

презема и обврските и долговите на оставителот, но само до висината на вредноста на

оставината што ја добила.

45

7. НУЖНО НАСЛЕДУВАЊЕ

Со оглед на тоа што нужното наследување е поврзано со законското наследување,

се решив во овој труд да го опфатам и институтот нужно наследување и да направам една

разработка на неговата уредност во нашето наследно право. Поврзаноста помеѓу овие два

института на наследното право се одразува преку неколку начини. Па така право на нужен

наследен дел имаат лица кои се определени со Законот. Покрај тоа, нужните наследници

се определуваат од редот на законските наследници.

Според ова може да се каже дека нужното наследување има карактеристики на

еден вид законско наследување. За ваквото мислење придонесува и тоа што нужното

наследување претставува ограничување на волјата на тестаторот да располага со својот

имот во случај на смрт, како што е тестаментот. Покрај тоа ваквото ограничување се

однесува и на располагањето со имотот и за време на живот, како што се подароците.

Имајќи го во предвид тоа од една страна, а од друга страна начелата за приватна

сопственост и правата на сопственикот, во теоријата на наследното право се јавува

прашањето за оправданоста на ограничувањето на слободата на тестаторот да располага

со имотот по своја волја.

7.1 Нужни наследници

Општоприфатен став во законодавствата каде што е признат институтот нужно

наследување е дека нужните наследници се определуваат од редот на законските

наследници на оставителот. Друга важна карактеристика при определувањето на нужните

наследници е тоа што кругот на нужни наследници ги опфаќа само најблиските роднини

на оставителот и според тоа секогаш е потесен од кругот на законски наследници.

Според Законот за наследување нужни наследници се оние лица кои имаат право

на дел од оставината, кој е наречен нужен дел и кој им припаѓа во случај кога оставителот

располагал со оставината.52

Како што кажав и претходно не е битно дали оставителот

располагал со оставината со тестамент или располагал за време на својот живот. Значи до

примена на одредбите за нужно наследување може да дојде и во случај кога оставителот

52

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 31

46

за време на својот живот располагал со оставината без надоместок и со тоа ги лишил

нужните наследници од нивниот нужен наследен дел.

Исто така тука можам да ја спомнам и одредбата од членот 44 од Законот за

наследување според која нужните наследници имаат право да бараат намалување на

располагањата направени со тестамент и враќање на подароците направени во последните

90 дена од животот на оставителот, со цел да се намират нивните нужни наследни

делови.53

При тоа важно е да се каже дека тоа претставува лично право на нужните

наследници и не преминува врз нивните потомци.

При определувањето на нужните наследници во нашиот Закон за наследување

може да се забележи дека тие се определуваат од редот на законските наследници и со тоа

се потврдува општоприфатениот став кој важи во сите законодавства каде што е прифатен

институтот нужно наследување.

Но друго нешто што се забележува од Законот за наследување е тоа што нужните

наследници ги дели на две групи. Една група на нужни наследници кои се определени по

чисто објективен критериум, без никакви дополнителни услови и друга група на нужни

наследници кои се определени по објективно-субјективен критериум, односно покрај

определениот роднински однос со оставителот потребно е да исполнат и други

дополнителни услови определени со закон. Па така според тоа дали нужните наследници

треба да исполнат определени дополнителни услови или не, наследноправната теорија ги

дели на релативни нужни наследници и апсолутни нужни наследници.54

Како што напоменав во претходната глава, наследниците од третиот наследен ред

во никој случај не можат да се јават како нужни нследници. Па така нужните наследници

се определуваат од првиот и вториот наследен ред.

Нужни наследници од прв наследен ред, кои се определени според чисто

објективен критериум без никакви дополнителни услови се децата на оставителот,

неговите посвоеници и неговиот брачен другар.55

А што се однесува до брачниот другар

53

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 44 54

Д-р Спирпвиќ – Трпенпвска Љ., Наследнп правп, Скппје 2009 55

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 30, став 1

47

треба да се каже дека тој се јавува како нужен наследник и тогаш кога е повикан како

наследник од првиот наследен ред, но и тогаш кога е повикан како наследник од вториот

наследен ред.

Исто така како нужни наследници од првиот наследен ред можат да се јават и

потомците на децата на оставителот и на неговиот посвоеник, но за тоа треба да исполнат

определен субјективен критериум или дополнителен услов определен со законот. Тој

услов е во моментот на смртта на оставителот да живееле во заедница со него или тој да

ги издржувал или да се трајно неспособни за работа и да немаат нужни средства за

живот.56

Како нужни наследници од вториот наследен ред, покрај брачниот другар кој е

определен со чисто објективен критериум, можат да се јават и родителите на оставителот

и неговите браќа и сестри, но за тоа треба да биде исполнет определен субјективен

критериум. Па така родителите на оставителот и неговите браќа и сестри можат да се јават

како нужни наследници само ако се трајно неспособни за работа и ако немаат нужни

средства за живот.57

Во овој случај се јавуваат два услови кои кумулативно треба да

постојат за да можат овие лица да се повикаат како нужни наследници. Доколку

исполнуваат само еден од овие услови тогаш не можат да се јават како нужни наследници.

Така на пример доколку лицето не е способно за работа, но има имот од кој може да ги

задоволува нужните потреби за живот, не може да се јави како нужен наследник. Она што

е најбитно за определувањето на нужен наследник е да се утврди поврзаност помеѓу овие

два услови односно дека поради определената неспособност за работа лицето нема нужни

средства за живот.

Со вака наброените лица се заокружува кругот лица кои можат да се јават како

нужни наследници. Односно никое друго лице освен претходно наброените не може да се

јави како нужен наследник. Според тоа може да се забележи дека постои еден вид

ограничување при изборот на нужни наследници од вториот наследен ред, односно како

нужни наследници од вториот наследен ред не можат да се јават потомците на браќата и

сестрите на оставителот. Што се однесува пак до наследниците од третиот наследен ред,

56

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 30, став 2 57

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 30, став 3

48

напоменав и претходно дека ниту едно лице од третиот наследен ред не може да се јави

како нужен наследник.

Друга важна претпоставка при определувањето на нужните законски наследници е

тоа што претходно наведените лица можат да се јават како нужни наследници само кога

според законскиот ред на наследување се повикани на наследство.58

Тоа значи дека и тука

се применува правилото на исклучување, односно нужните наследници од поблискиот

наследен ред ги исклучуваат од наследство нужните наследници од подалечниот наследен

ред.

7.2 Нужен дел

Во моментот на настапување на смртта на оставителот се утврдува кои лица се

негови нужни наследници и колкави се нужните делови на тие лица. Прво што треба да се

направи е да се утврди кои лица се потенцијални законски наследници во конкретниот

случај, потоа да се утврди дали меѓу нив има нужни наследници и кои се тие, па според

тоа да се утврди колкав дел од оставината му припаѓа на секој од нужните наследници по

основ на правото на нужен дел. Така може да се заклучи дека нужниот наследен дел

секогаш се утврдува поединечно во однос на конкретниот нужен наследник.59

Големината на нужниот наследен дел на секој нужен наследник зависи од делот

што тој наследник би го добил кога би се повикувал на наследство како законски

наследник врз основа на законскиот ред на наследување. Така во Законот за наследување

определено е дека нужниот дел на потомците, посвоениците и нивните потомци и на

брачниот другар изнесува една половина од наследниот дел што би му припаднал според

законското наследување. Додека пак нужниот дел на другите нужни наследници изнесува

една третина од оној наследен дел што на секој наследник би му припаднал според

законскиот ред на наследување.60

При тоа не се прави никаква измена во големината на нужните делови на другите

нужните наследници ако некој нужен наследник е недостоен да наследи, е исклучен од

58

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 30, став 4 59

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996 60

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 31, став 2

49

наследство или се откаже од наследството. Во таков случај неговиот нужен дел од

наследството му прираснува на наследниот дел на тестаменталниот наследник.

За да може да се пресмета големината на нужниот дел на определен наследник,

прво потребно е да се утврди вредноста на оставината или таканаречената пресметковна

вредност на оставината. Таа пресметковна вредност на оставината служи како основа за

пресметување на нужниот наследен дел. Во следните пасуси ќе се обидам накратко да го

објаснам начинот според кој се врши утврдување на пресметковната вредност на

оставината кој инаку е уреден со Законот за наследување.

Прво што треба да се направи е попис и процена на добрата што оставителот ги

имал во моментот на неговата смрт, при што тука спаѓа и се она со што оставителот

располагал со тестаментот како и сите негови побарувања.61

Со ова се добива бруто

вредноста на оставината.

Следно што треба да се направи е од вака определената бруто вредност на

оставината да се одбие износот на долговите на оставителот, износот на трошоците за

закоп на оставителот и износот на трошоците за попис и процена на оставината.62

Со тоа

ја добиваме чистата нето вредност на оставината. Но за да ја добиеме основата од која

може да се пресмета големината на нужниот наследен дел, односно пресметковната

вредност на оставината, потребно е да се направи уште еден чекор.

Пресметковната вредност на оставината ја добиваме кога на чистата нето вредност

на оставината ќе се додаде вредноста на подароците што оставителот ги направил во

последните 90 дена од својот живот.63

Вака добиената пресметковна вредност на

оставината служи како основа за утврдување на големината на нужниот наследен дел за

секој наследник поединечно, во сооднос со наследниот дел што би му припаднал според

законскиот ред на наследување.

61

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 33, став 1, алинеа 1 62

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 33, став 1, алинеа 2 63

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 33, став 1, алинеа 3

50

7.3 Исклучување на нужните наследници

Исклучувањето на нужниот наследник од наследство претставува еден вид на

граѓанска казна кон наследникот за неговото поведение кон оставителот. За да има

исклучување на нужниот наследник потребно е да постои негова вина. Исклучувањето на

наследникот од нужниот наследен дел зависи од волјата на оставителот, односно

исклучувањето може да биде направено само по пат на тестамент од страна на

завештателот. Според тоа постои разлика помеѓу институтот недостојност за наследување

и институтот исклучување од наследство. Како што кажав исклучувањето од наследство

покрај исполнувањето на точно определените услови зависи и од волјата на оставителот

која е изречно наведена во тестаментот, додека пак недостојноста за наследување

настапува по сила на законот.

Доколку настапат услови за примена на законското наследување, исклучувањето од

наследство на нужниот наследник не се однесува само за правото на нужниот наследен

дел, туку тоа се однесува и за неговиот законски наследен дел. На пример такви услови

можат да настапат ако тестаменталните наследници се откажат од наследство или се

недостојни за наследување.64

Причините кои овозможуваат да дојде до исклучување на нужниот наследник од

наследство се изречно наведени во Законот за наследување.

Па така прва причина за исклучување од наследство на нужниот наследник е ако

тој потешко се огрешил спрема оставителот со повреда на некоја морална или законска

обврска.65

Како што е кажано во Законот, треба да се работи за потешка повреда на

моралната или законската обврска за тоа да претставува причина за исклучување од

наследство на нужниот наследник. Како потешка повреда се смета онаа која потешко го

погодила оставителот и кој е подложена на осуда од јавноста, односно од средината во

која живеат наследникот и оставителот.66

Што се однесува до моралната обврска на

оставителот таа се однесува на почитување и помагање на оставителот, укажување на

64

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996 65

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 46, став 1, тпчка 1 66

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996

51

нужна помош, културно однесување, посетување и слично. Моралните обврски зависат од

моралните норми кои се прифатени во одредена средина.

Втора причина за исклучување од наследство на нужниот наследник е кога со

смисленост сторил некое потешко злодело спрема оставителот или неговиот брачен

другар, дете или родител.67

Според оваа одредба од Законот за наследување може да се

забележи дека клучен критериум за исклучување на нужниот наследник од наследство,

покрај неговиот однос кон оставителот, претставува и неговиот однос кон блиските лица

на оставителот. А како блиски лица на оставителот се наведени неговите деца, родители и

брачен другар.

Кога делото е сторено спрема брачниот другар на оставителот, битно е во моментот

на сторување на делото бракот да постоел. Што се однесува пак кога делото е сторено

спрема децата на оставителот, се подразбираат само првостепените потомци и

посвоениците на оставителот, а не и внуците. А кога станува збор за родителите на

оставителот се подразбираат и посвоителите на оставителот.

Според оваа одредба може да се забележи дека основа за исклучување претставува

смислено сторено злодело под што се подразбира извршување на потешко кривично дело,

чија тежина се цени според Казнениот закон. Но, постоењето на пресуда на кривичниот

суд со која наследникот е осуден, не претставува услов за исклучување од наследството.

Во случај пак кога подоцна ќе се добие ослободителна пресуда за наследникот, основата

за исклучување од наследство ќе се смета дека не постои.

За исклучувањето од наследство на нужниот наследник да биде полноважно

потребно е тоа да биде изречно и на несомнен начин искажано од страна на оставителот.

Тоа изречно исклучување од наследство треба да биде изразено во тестаментот на

оставителот, а корисно би било и да е наведена причината за исклучување.68

Тоа значи

дека само неоставањето ништо од наследството на некој нужен наследник, без изречно

кажување дека го исклучува од наследство, не може да се смета за исклучување од

наследство. Тоа произлегува од одредбите во Законот за наследување.

67

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 46, став 1, тпчка 2 68

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 47, став 1

52

Друг услов за полноважност на исклучувањето на нужниот наследник од

наследство е причината за исклучување од наследство да постоела во моментот на

составување на тестаментот. Во случај кога причината постоела во времето на

составување на тестаментот, а подоцна отпаднала, ќе се смета дека исклучувањето на

нужниот наследник останало. Во таков случај за исклучувањето да не важи, потребно е

тоа изречно да биде отповикано во форма во која може да се состави тестамент.

Што се однесува пак до товарот за докажување дека исклучувањето е основано, во

Законот за наследување е предвидено дека во таков случај товарот за докажување лежи на

оној кој што се повикува на исклучувањето. Ова претставува исклучок од одредбата која е

предвидена во Законот за вонпарнична постапка според која, судот го упатува да поведе

процес оној учесник чие право се смета за помалку веројатно.

7.4 Лишување од нужниот дел во корист на потомците

Лишувањето од нужниот дел претставува одземање на правото на нужен наследен

дел на потомокот на оставителот, во корист на неговите потомци. При тоа за ваквото

лишување да биде полноважно мора да биде означено во тестаментот дека наследникот се

лишува од неговиот нужен дел во корист на неговите потомци.

Вакво лишување од нужниот наследен дел е можно во случаи кога потомокот е

презадолжен или е растурач.69

Според тоа, овие две причини се дадени алтернативно,

односно доволно е да биде исполнета една од наведените причини, па завештателот да

има право да му го одземе нужниот дел на својот потомок во корист на неговите потомци.

Кога се кажува дека потомокот е презадолжен, се подразбира ситуација кога збирот

на неговите долгови ја надминува вредноста на неговиот имот. При тоа, ваквата

презадолженост треба да претставува трајна состојба, односно да не е само преодна

презадолженост. За оваа ситуација треба да знае оставителот и таа треба да постои во

моментот на неговата смрт.

Што се однесува до тоа ако потомокот е растурач, се мисли на лице кое неразумно

и нерационално располага со своите средства, неговите трошоци не се сразмерни на

69

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 49, став 1

53

неговите приходи, при што во краток период го намалува својот имот. Ова особено се

однесува на ситуации кога потомокот троши средства на скапи и луксузни работи, живее

раскошен живот, се коцка и слично. Исто како и претходната причина, и оваа причина

треба да му биде позната на оставителот и таа треба да постои во моментот на неговата

смрт.

Во членот 49 од Законот за наследување се потенцира и обемот на лишувањето,

односно дека тоа може да биде делумно или целосно. Дали лишувањето ќе биде делумно

или целосно зависи од волјата на оставителот, која мора да биде изречно искажана во

тестамент. Кога имаме делумно лишување на наследникот од нужниот дел, неговите

потомци ќе го наследат само вишокот од нужниот дел од кој е лишен наследникот,

односно делот што завештателот им го определил во тестаментот. Додека пак кога се

работи за целосно лишување на наследникот од нужниот наследен дел, тогаш тој

потполно го губи правото на нужен дел од оставината и неговиот нужен дел го

наследуваат неговите потомци. При тоа треба да се нагласи дека во ваков случај

наследникот ги задржува подароците што ги примил од оставителот во текот на неговиот

живот.70

Тука треба да ја спомнам и одредбата од членот 59 од Законот за наследување

според која подароците дадени на лице на чие место на наследство доаѓа наследникот се

засметуваат во наследниот дел.71

Имајќи го ова во предвид може да се заклучи дека во

определени ситуации потомците на наследникот кој е лишен од нужниот дел, да не

наследат ништо.

Меѓутоа за ваквото лишување од нужниот дел во корист на потомците да биде

полноважно потребно е да бидат исполнети некои услови. Тие услови се определени во

Законот за наследување и се вели дека ваквото лишување е полноважно ако во моментот

на отворање на наследството лишениот наследник има малолетно дете или малолетен

внук од порано умреното дете, или има полнолетно дете или полнолетен внук од порано

умреното дете кои не се способни за стопанисување.72

Покрај овие услови, потомците на

лишениот наследник не треба да се недостојни за наследување или исклучени од

70

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996 71

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 59 72

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 49, став 2

54

наследство. Ако поради овие причини ниту еден потомок на лишениот наследник не може

да го наследи неговиот нужен дел, тогаш лишувањето од нужниот наследен дел отпаѓа.

Во случај кога во време на составување на тестаментот, постоеле потомци на

лишениот наследник кои можат да го наследат неговиот нужен дел, но пораснале и

станале полнолетни, а во меѓувреме се родиле други лица, тогаш лишувањето од нужен

наследен дел останува во сила. Исто така ваквото лишување од нужен дел останува во

сила ако во моментот на смртта на оставителот постои зачнато дете и тоа се роди живо.73

73

Д-р Чавдар К., Кпментар на Закпнпт за наследуваоетп сп пбрасци пд практична примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скппје, Скппје 1996

55

8. ОСТАВИНСКА ПОСТАПКА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Во овој труд ќе ја опфатам и оставинската постапка како постапка за распределба

на оставината по смртта на едно лице. Оваа постапка е уредена во глава VII од Законот за

вонпарнична постапка. Со оглед на тоа што темата на овој труд се однесува на законското

наследување, вниманието ќе го насочам кон одредбите кои се однесуваат на распределба

на оставината според закон, односно во случај кога не постои тестамент.

Претходно кажав дека со настапувањето на смртта кај едно лице, по сила на

законот (ipso iure) неговиот имот преминува врз наследниците. Истото дејство го има и

правосилноста на решението со кое исчезнатото лице се прогласува за умрено. Меѓутоа и

покрај тоа што во овие моменти оставината преминува врз наследниците по сила на

законот, за тоа фактички да се случи потребно е да се преземат определени дејствија,

односно да се спроведе оставинска постапка.

Најголемиот број од тие дејствија ги презема органот кој е надлежен да ја води

постапката а кај нас тоа е судот или нотарот како повереник на судот. Што се однесува за

нотарот како повереник на судот, ќе се надоврзам подоцна во оваа глава.

Дејствијата што ги презема судот на почетокот од оваа постапка се однесуваат на

утврдување на наследниците на оставителот, имотот од кој е составена оставината и

правата од оставината што им припаѓаат на наследниците.74

Но покрај тоа судот треба да

го утврди и основот по кој наследниците се повикуваат на наследство, големината на

нивните наследни делови, обврските на оставителот, дали евентуално постои тестамент,

трошоците на постапката и слично.

8.1 Надлежност

Законот за вонпарнична постапка ја уредува и надлежноста на судот за расправање

на оставината. Па така надлежен за расправање на оставина на лице кое е државјанин на

Република Македонија во однос на неговиот имот кој се наоѓа во нашата држава

исклучиво е надлежен суд на Република Македонија или нотар како повереник на судот.

Исто така суд на Република Македонија е исклучиво надлежен за расправање на

74

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 120

56

оставината на македонски државјанин во однос на неговиот движен имот што се наоѓа во

странство. Што се однесува пак до неговиот недвжен имот што се наоѓа во странство,

судот на Република Македонија ќе биде надлежен само во случај кога според законите на

државата во која се наоѓа имотот не е надлежен странски орган.75

Што се однесува до месната надлежност на судот и таа е уредена во Законот за

вонпранична постапка. Па така месно надлежен за расправање на оставината е судот на

чие подрачје оставителот во времето на смртта имал постојано живеалиште или

престојувалиште. Во случај пак кога оставителот во времето на настапувањето на смртта

немал живеалиште или престојувалиште во Република Македонија, месна надлежност за

расправање на оставината ќе има судот на чие подрачје оставителот има оставина. Ако пак

ниту еден дел од оставината на оставителот не се наоѓа во Република Македонија, тогаш

кој суд ќе биде месно надлежен определува Врховниот суд на Република Македонија.76

Од

претходно наведеното може да се забележи дека основа за определување на месната

надлежност на судот за расправањето на оставината претставува живеалиштето или

престојувалиштето на оставителот во моментот на неговата смрт.

8.2 Претходни дејствија во оставинската постапка

Пред да започне оставинската постапка и претходат определени дејствија. Овие

дејствија се определени со закон и некои од нив се задолжителни, односно оставинската

постапка не може да се спроведе доколку тие не се преземени. Тука ќе ги опфатам оние

претходни дејствија кои се поврзани со темата на овој труд, односно со законското

наследување. Такви се составувањето смртовница, попис и процена на оставината и

определување на привремени мерки за обезбедување на оставината.77

8.2.1 Смртовница

Од претходно наведеното може да се забележи дека многу важен документ за

поведување на оставинската постапка претставува смртовницата. Затоа во следниот текст

ќе направам една кратка анализа на овој документ.

75

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 126 76

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 129 77

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

57

Како што кажав претходно, смртовницата ја составува матичарот кој е надлежен за

упис на смртта на умреното лица во матичната книга на умрените. Смртовницата е многу

важен документ за оставинската постапка затоа што претставува јавна исправа која ја

докажува смртта на едно лице. Покрај тоа во неа се содржани и други податоци што се од

голема важност за поведувањето и текот на оставинската постапка.

Во Законот за вонпарнична постапка е определено кои податоци треба да ги

содржи една смртовница. Па така во неа треба да има лични податоци за умреното лице,

време и место на настапување на смртта и место во кое умрениот имал живеалиште или

престојувалиште. Покрај тоа, смртовницата треба да содржи и лични податоци за децата и

брачниот другар на умрениот, но исто така и за другите можни наследници. И на крај во

смртовницата треба да се внеси и приближната вредност на подвижниот и недвижниот

имот на умрениот.78

Ова се задолжителните податоци што треба да ги содржи една

смртовница. Според ова може да се забележи дека смртовницата како јавна исправа за

докажување на смртта на едно лице, покрај податоците за умреното лице треба да содржи

и податоци за можните наследници и имотот на умреното лице.

Покрај задолжителните податоци, една смртовница може да содржи и

дополнителни податоци кои се однесуваат на имотот на умреното лице, како што се

местото каде што се наоѓа и од што е составен. Потоа може да содржи и дополнителни

податоци кои се однесуваат на тоа дали умреното лице оставило тестамент или договор за

доживотна издршка. Исто така смртовницата може да содржи и дополнителни податоци за

некои од законските наследници како на пример дали се очекува раѓање на дете на

умреното лице или дали децата и брачниот другар на умреното лице имаат старател.79

Матичарот при составувањето на смртовницата треба да ги запази претходно

наведените податоци, особено задолжителните. Тие податоци матичарот најчесто ги

78

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 145, став 1 79

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 145, став 2 и став 3

58

прибавува од роднините на умреното лице, лицата кои живееле со него и други лица кои

можат да ги дадат потребните податоци.80

Кога матичарот не може да ги прибави сите податоци кои му се потребни за

составување на смртовницата, на судот ќе му ја достави смртовницата само со податоците

кои ги имал на располагање. Во ваков случај матичарот треба да ги наведе причините

поради кои не можел да ја состави смртовницата со сите потребни податоци.81

Па така

кога на оставинскиот суд му е доставена нецелосна смртовница, судот може сам да ја

состави смртовницата.

8.2.2 Попис и процена на оставината

Пописот и процената на оставината е такво дејствие кое во определени ситуации

мора да се преземе, а во определени не. Преземањето на ова дејствие е уредено во Законот

за вонпарнична постапка, па така спроед него задолжително да се направи попис и

процена на оставината е во случаи кога нема податоци за наследниците и за нивното

престојувалиште, кога наследниците се малолетни лица или душевно болни и не се

способни сами да се грижат за своите работи и во случај кога оставината треба да се

предаде на Република Македонија, односно кога нема ниту еден законски наследник на

оставителот. Пописот и процена на оставината се врши по одлука на оставинскиот суд.82

Но попис и процена на оставината може да се изврши и без одлука од судот, а тоа е

во случај кога тоа го бара некој од наследниците или легатарите.83

Во ваков случај

пописот и процената ги врши нотар.

Во пописот влегува целиот имот на умреното лице што го поседувало во моментот

на неговата смрт. Тука спаѓа и имотот што му припаѓал на умреното лице, но се наоѓа кај

друго лице. Во ваков случај треба да се назначи кај кого се наоѓа тој имот и по кој основ.

Што се однесува до побарувањата и долговите на умреното лице, исто така и тие се

забележуваат во пописот. Додека пак неплатените даноци и други давачки кои ги имало

умреното лице се забележуваат посебно.

80

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010 81

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 142, став 2 82

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 146, став 1 83

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 146, став 3

59

Законот за вонпарнична постапка го пропишува начинот на кој се врши пописот и

процената на оставината. Па така пописот на подвижниот имот се врши според видот,

родот, бројот, мерата и тежината или поединечно. Додека пак недвижниот имот се

попишува поединечно со назначување на местото каде што се наоѓа недвижноста,

културата на земјиштето, податоците од јавните книги во кои се запишуваат правата врз

недвижностите и другите катастарски податоци.84

Што се однесува пак до процената на оставината, таа се врши истовремено со

пописот. Тоа се прави преку назначување на вредноста на одделните недвижности и

подвижни предмети кои спаѓаат во оставината.

Вршењето на пописот и процената на оставината се остварува во присуство на

двајца полнолетни граѓани, а кога за тоа има потреба и со учество на вешти лица. Исто

така при вршењето на пописот и процената на оставината може да присуствуваат и сите

заинтересирани лица.85

Во случаите кога пописот и проценката на оставината ги врши нотар, добиените

податоци ги доставува до оставинскиот суд. Ако пак некој од учесниците приговараат на

извршените попис и процена, судот може да нареди повторно извршување на попис и

процена на оставината.86

8.2.3 Привремени мерки за обезбедување на оставината

Привремените мерки за обезбедување на оставината служат за да се овозможи

заштита на правата и интересите на малолетните лица кога за нивните права и интереси не

се грижат родителите, како и заштита за други лица кои не се во можност сами да се

грижат за своите права и интереси. Привремените мерки за обезбедување на оставината

најчесто ги определува органот на управата, кој за тоа е должен да го извести судот на чие

подрачје се наоѓа оставината. Во случај пак кога тоа не е направено од страна на органот

84

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 148 85

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 150 86

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

60

на управата, по барање на некој од наследниците, легатарите или доверителите,

привремени мерки за обезбедување на оставината може да определи и оставинскиот суд.87

Пример за привремена мерка за обезбедување на оставината е поставување на

привремен старател на оставината. Ваква мерка може да определи оставинскиот суд во

случај кога наследниците се непознати или се отсутни со непознато претстојувалиште и во

други случаи кога тоа е потребно. Откако оставинскиот суд ќе постави привремен

старател на оставината, треба да го извести органот за старателство, кој пак може да

постави друг старател. Улогата на привремениот старател на оставината е да ги застапува

интересите на наследниците.

8.3 Поведување на постапката

Што се однесува до поведувањето на оставинската постапка, во претходната глава

посветена на начелата на наследното право во Република Македонија, го споменав

начелото на официјалност на судско расправање на оставината, кое е едно од основните

начела во оваа сфера. Па така според тоа, може да се каже дека оставинската постапка е

строго официјална постапка, односно оваа постапка ја поведува оставинскиот суд по

службена должност секогаш кога ќе дознае за смртта на едно лице или пак кога некое

лице е прогласено за умрено.88

Од ова може да се забележи дека не постои обврска за наследниците или пак некои

други лица да ја започнат оставинската постапка. Но не само што не постои обврска за

наследниците да ја започнат оставинската постапка, туку не постои ни можност за

оставинската постапка да се поведе со предлог. Тоа е така затоа што можно е предлагачот

да го повлече предлогот, а во тој случај судот ќе треба да донесе решение со кое ќе ја

запре постапката.89

Со поведувањето на оставинската постапка по службена должност се

обезбедува правна сигурност во оваа сфера и се пружа гаранција за остварување на

наследните права на наследниците.

87

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010 88

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 121 89

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

61

Како што кажав, според начелото на официјалност судот ја поведува постапката за

расправање на оставината кога ќе дознае за смртта на некое лице. А за тоа може да дознае

на неколку начини.

Најчестиот начин е кога до судот ќе биде доставена смртовница од страна на

матичарот. По настапувањето на смртта кај некое лице, матичарот е должен да изврши

упис во матичната книга на умрените, а потоа во рок од 30 дена должен е да му достави

смртовница на оставинскиот суд.90

Друг начин на кој судот може да дознае за смртта на едно лице и да поведе

оставинска постапка е кога ќе добие правосилно решение со кое исчезнато лице е

прогласено за умрено. Ова е во случај кога судот со правосилно решение утврдил смрт на

исчезнато лице за кое нема докази дека е умрено според условите кои се предвидени во

законот.91

Трет начин на кој судот може да дознае за смртта на едно лице е кога ќе добие

укажување за тоа од страна на лица кои имаат правен интерес за да се распредели

оставината на умреното лице. Како што кажав и претходно оставинската постапка ја

поведува исклучиво судот по службена должност и ваквите укажувања не можат да се

сметаат за предлог за поведување на оставинската постапка. Па така овие укажувања

служат за во случај кога матичарот навремено не доставил смртовница или кога не е

навремено доставено правосилно решение за прогласување на исчезнато лице за умрено,

да се даде сигнал до судот за тој да ја поведе оставинската постапка.92

Ова беа начините на кои судот дознава за смртта на едно лице па после тоа

поведува оставинска постапка за распределба на неговиот имот. Но поведувањето на

оставинска постапка не треба да се меша со спроведувањето на расправа, односно со

рочиштето за расправање на оставината. Разликата е во тоа што судот секогаш кога ќе

дознае за смртта на едно лице мора да поведе оставинска постапка по службена должност,

90

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 142 91

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 74 92

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

62

додека пак спроведувањето на расправа зависи од тоа дали во оставината на умреното

лице има недвижен имот или не.

Па така кога во оставината има недвижности, судот или нотарот како повереник на

судот мора да спроведе расправа. Во случај пак кога умреното лице не оставило имот или

оставината се состои само од подвижен имот, судот или нотарот како негов повереник

може да одлучи да не се води постапка за расправање на оставината. Но и во ваков случај

можно е да се спроведе расправа кога тоа го бара некое од лицата кои се повикани на

наследство.

8.4 Рочиште за расправање на оставината

Како што напоменав претходно судот мора да спроведе расправа односно да закаже

рочиште за расправање на оставината во случај кога во оставината има недвижности. Исто

така мора да се одржи рочиште за расправање на оставината и во случај кога оставината е

составена само од подвижен имот, но тоа го бара некој од наследниците. Ваквото рочиште

се спроведува во усна форма.

Кога судот ќе закаже рочиште за расправање на оставината, со покана ги повикува

сите заинтересирани лица. А како заинтересирани лица се сметаат лицата кои полагаат

право на наследство, лицата кои можат да бараат издвојување на оставината и лицата кои

имаат побарувања спрема оставителот.93

Овие лица на рочиштето за расправање на оставината се повикуваат со посебна

покана. Што треба да содржи оваа покана е определено во Законот за вонпарнична

постапка. Па така со ваквата покана судот треба да ги извести лицата за поведувањето на

постапката и за тоа дали постои тестамент. Исто така со ваквата покана судот ги повикува

лицата да достават писмен тестамент или исправа за устен тестамент доколку се наоѓа кај

нив. Покрај ваквите известувања и барања, поканата треба да содржи и предупредување

до заинтересираните лица дека до завршувањето на постапката можат да дадат изјава за

прифаќање или откажување од наследството.94

93

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010 94

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 167

63

Покрај повикувањето со покана, судот може заинтересираните лица да ги повика и

со оглас. Тоа го прави во случаи кога не му е познато дали постојат наследници на

умрениот, кога на наследникот му е поставен привремен старател поради тоа што не е

познато неговото живеалиште, а тој нема свој полномошник и во случај кога наследникот

или неговиот законски застапник се наоѓаат во странство, а нема свој полномошник и

доставувањето не може да биде извршено. Oгласот се објавува во Службен весник на

Република Македонија и се става на огласна табла во судот.95

Со ваквиот оглас заинтересираните лица се повикуваат да се јават на оставинскиот

суд и да ја дадат потребната изјава во рок од една година од објавувањето на огласот во

Службен весник на Република Македонија. Ако во овој рок тие не се јават, судот ќе ја

расправи оставината врз основа на изјавата на поставениот старател и на податоците со

кои располага.

Кога заинтересираните лица ќе бидат повикани на рочиште за расправање на

оставината тие треба да дадат изјава дали го прифаќаат наследството или се откажуваат од

него. Таа изјава се нарекува наследничка изјава и претставува едно од најважните

дејствија во оставинската постапка. Како што кажав со ваквата изјава наследникот

изјавува дали го прифаќа наследството или не, па според тоа таа може да биде позитивна и

негативна.

Наследничката изјава ја дава и потпишува лично наследникот ако е деловно

способно лице, а кога не е деловно способен наследникот таквата изјава ја потпишува

неговиот законски застапник. Наследничката изјава може да се даде и преку полномошник

а полномошното мора да биде заверено од нотар.96

Во Законот за вонпарнична постапка е регулирано дека наследничката изјава се

дава пред оставинскиот суд или било кој друг основен суд во Република Македонија. Што

се однесува пак до давањето на наследничка изјава во странство, таа се дава пред

дипломатско-конзуларното претставништво на Република Македонија. Според ова може

да се забележи дека во законот не е изречно предвидено дека наследничка изјава може да

95

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 168 96

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 170, став 4

64

се даде на записник пред нотар. Но според претходните одредби кои се однесуваат на

нотарот како повереник на судот, треба да се сфати дека ваква изјава може да се даде и на

записник пред нотар затоа што кога нотарот постапува како повереник на судот овластен е

да ги презема сите дејствија во оставинската постапка.

Кога наследникот дава негативна наследничка изјава, односно изјава со која се

откажува од наследството, тој треба да биде поучен дека може да се откаже само во свое

име или и во името на неговите потомци.97

Ако наследникот се откажал од наследството

во свое име тогаш ќе се смета дека никогаш не бил наследник. Во случај кога наследникот

се откажал од наследството без да наведе дали се откажува само во свое име, ќе се смета

дека откажувањето се однесува и на неговите потомци.

Тука треба да напоменам дека наследничата изјава мора да биде дадена слободно, а

не под принуда, закана, измама или заблуда и треба да ја претставува вистинската волја на

наследникот. Еднаш дадената наследничка изјава за прифаќање или откажување од

наследство не може да се отповика.98

Откако судот ќе ги земе изјавите од заинтересираните лица, на рочиштето за

расправање на оставината ги презема сите потребни дејствија и расправа за сите прашања

кои се однесуваат на оставината, наследното право, големината на наследните делови и

правото на легат. Ако некои од заинтересираните лица кои биле уредно повикани не

дојдат на рочиштето за расправање на оставината, судот за нивните права ќе расправа врз

основа на податоците со кои располага.99

8.5 Упатување на процес

При расправањето на оставината, помеѓу учесниците во постапката можно е да

настанат одредени спорови, како што се спорови за факти од кои зависи некое нивно

право, спорови за примена на право, спорови за правото на легат и слични спорови. Во

вакви случаи предвидено е дека оставинскиот суд треба да го прекине раправањето на

97

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 170, став 6 98

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010 99

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 171

65

оставината и да ги упати учесниците на процес, односно да поведат парнична или управна

постапка.

Спорните факти од кои зависи некое право на учесниците се регулирани во Законот

за вонпарнична постапка. Па како такви факти се сметаат фактите од кои зависи

наследното право, полноважноста или содржината на тестаментот или пак односот помеѓу

оставителот и наследниците врз основа на кој се наследува според закон. Потоа фактите

од кои зависи основаноста на барањето за издвојување од оставината на предмети од

домаќинството од страна на преживеаниот брачен другар или лицата кои живееле во

трајна заедница со оставителот. Тука спаѓаат и фактите од кои зависи пресметувањето на

големината на наследниот дел на оставителот, потоа фактите од кои зависи основаноста за

исклучување на нужните наследници од наследство и други слични факти.100

Кога ќе

настане спор за некои од овие факти судот го прекинува расправањето на оставината и ги

упатува учесниците да поведат парнична или управна постапка за да го решат спорот.

При ваквото упатување на процес, судот го упатува оној учесник чие право го

смета за помалку веројатно. Со прекинувањето на постапката и упатувањето на процес,

судот го одредува и рокот во кој учесникот треба да поведе парнична или управна

постапка. Па така прекинот на постапката за расправање на оставината ќе трае се додека

правосилно не заврши парничната или управната постапка. Ако пак учесникот кој бил

упатен да поведе управна или парнична постапка, не го направил тоа или не го запазил

рокот, тогаш судот ќе продолжи со расправањето на оставината без оглед на барањата

поради кои учесникот бил упатен на процес.101

8.6 Решение за наследување

Откако по спроведеното рочиште за расправање на оставината, судот ќе ги утврди

лицата на кои им припаѓа правото на наследство и големината на нивните наследни

делови, донесува решение со кое нив ги прогласува за наследници. Со донесувањето на

ваквото решение завршува постапката за расправање на оставината. Ако во текот на

оставинската постапка, сите наследници спогодбено предложат делба на оставината, судот

100

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 173 101

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 176

66

треба да ја внесе таквата спогодба во решението за наследување, освен во случај кога таа е

во спротивност со постојните прописи.102

Законот за вонпарнична постапка изречно предвидува кои податоци треба да ги

содржи едно решение за наследување. Па така во решението за наследување треба да има

лични податоци за оставителот, податоци за оставината односно за недвижностите и

подвижните предмети, потоа лични податоци за наследниците како и податоци за тоа по

кој основ се повикани на наследство, податоци за тоа дали има ограничување, условување

или оптоварување на наследните права на наследниците и лични податоци за легатарите.

Решението за наследување во кое се содржани наведените податоци им се

доставува на сите наследници, легатари и лицата кои во текот на оставинската постапка

имале истакнато барање за наследство.

Како што имав кажано во претходната глава која се однесуваше на законското

наследување во нашата земја, кога нема ниту еден наследник на оставителот, оставината

ја наследува Република Македонија. Во ваков случај судот донесува посебно решение со

кое оставината се предава на Република Македонија.

Што се однесува до дејството на решението за наследување, тоа ги обврзува

учесниците на оставинската постапка. Ако на некој од учесниците во оваа постапка не им

е признато некое право, тогаш барањето за тоа право можат да го остваруваат во парнична

постапка.103

Согласно оваа одредба може да се забележи дека правосилноста на решението

за наследување не претставува пречка за барањето учесникот да поведе парнична

постапка, а од друга страна пак ваквата можност значи одлагање на материјалната

правосилност на решението за наследување.104

Друга карактеристика на решението за наследување е неговиот декларативен

карактер. Како што кажав на почетокот на овој труд, оставината по сила на законот

преминува на наследниците со настапувањето на смртта на оставителот. Па така лицата се

102

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 177, став 3 103

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 183 104

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

67

наследници уште од моментот на смртта на оставителот, а со решението за наследување

тие само се прогласуваат за наследници.

Како против секоја одлука донесена во судска постапка, така и против решението

за наследување дозволени се правни лекови. Како редовни правни лекови против

решението за наследување се јавуваат приговорот и жалбата.

Приговор против решението за наследување е дозволен кога таквото решение го

донел нотарот како повереник на судот. Ваквиот приговор против решението за

наследување донесено од страна на нотар и постапката по приговорот подетално ќе ги

објаснам во следната потточка посветена на нотарите како повереници на судот.

Во случај кога судот одлучил сам да ја расправи оставината и да донесе решение за

наследување, против таквото решение како редовен правен лек дозволена е жалба. Исто

така жалба е дозволена и против решението на судот со кое во целост или делумно го

укинува решението на нотарот.105

Кога станува збор за правните лекови во оставинската постапка, тука треба да ги

спомнам и вонредните правни лекови. Па така од вонредните правни лекови во оваа

постапка дозволена е ревизијата. Но ревизијата е дозволена само против правосилни

второстепени решенија во случај кога меѓу учесниците настанал спор за примена на

право, а правните прашања ќе ги реши оставинскиот суд.106

Што се однесува пак до трошоците на оставинската постапка и тие се регулирани

во Законот за вонпарнична постапка. Па така според одредбите од законот секој учесник

ги поднесува своите трошоци, односно трошоците што ги имал во текот на оставинската

постапка. Ако пак се работи за заеднички трошоци, судот го определува сразмерот во кој

учесниците ќе ги поднесат трошоците. Доколку се работи за трошоци причинети со

очигледно несовесно постапување од страна на едниот учесник, судот по предлог на

другиот учесник може да одлучи тие трошоци да ги надомести учесникот кој ги

предизвикал со несовесното постапување.

105

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010 106

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 188

68

8.7 Нотарите како повереници на судот

Како што напоменав претходно, за расправање на оставината надлежен е судот или

нотар како повереник на судот. Според тоа предвидена е можноста оставинската постапка

да ја води нотар. Ваквата можност произлегува од одредбите на Законот за вонпранична

постапка, со чие стапување во сила Република Македонија им се приклучи на многуте

држави во светот кои ја имаа применето оваа можност. Со ваквото решение, односно со

давањето можност оставинската постапка да ја води нотарот како повереник на судот, се

овозможува растоварување на судовите и забрзување на оставинската постапка.

Нотарот како повереник на судот, ја спроведува оставинската постапка во случај

кога тоа ќе му биде доверено од судот. А за доверувањето на оставинските предмети на

нотарите овластен е претседателот на основниот суд. Па така претседателот на основниот

суд треба да му го довери спроведувањето на оставинската постапка и да му го достави

оставинскиот предмет со сите списи на нотарот, во рок од осум дена откако предметот ќе

биде заведен.107

Претседателот на основниот суд, доверувањето на оставинските предмети го врши

на нотарите кои имаат седиште на подрачјето на основниот суд пред кој е заведен

предметот. На нотарите кои имаат седиште на подрачјето на надлежниот основен суд,

доделувањето на предметите се врши рамномерно според азбучниот редослед на

презимињата на нотарите.108

Кога нотарот постапува како повереник на судот во постапката за расправање на

оставината тој е овластен да ги презема сите дејствија и да ги донесува сите одлуки во

постапката согласно Законот за вонпарнична постапка. Тука треба да напоменам дека со

новиот Закон за нотаријат, во постапката за расправање на оставината предвидено е

задолжително присуство на адвокат како полномошник за секој од учесниците во

постапката.109

Во одредени ситуации, Законот за вонпарнична постапка предвидува можност

судот да процени дали треба да му го одземе на нотарот спроведувањето на оставинската

107

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 126, став 2 108

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 135 109

Закпн за нптаријатпт (Службен весник на РМ, бр.72 пд 12.04.2016 гпдина), член 147, став 2

69

постапка и да ја спроведе сам или да му ја довери на некој друг нотар. Такви ситуации се

јавуваат кога нотарот не можи да постапува поради болест или слични причини, кога

нотарот ги занемарува службените дејствија и поради други важни причини кога тоа ќе го

оцени судот.110

Со оглед на тоа што ваквата одлука на судот е од процесноправна природа,

против неа не е дозволена жалба.

Исто така Законот за вонпарнична постапка предвидува дека поради определени

причини нотарот може да биде изземен. Но во Законот за вонпарнична постапка не се

изречно наведени причините за изземање на нотарот, туку е предвидено дека за тие

причини одлучува судот што му ја доверил работата. Бидејќи тие причини не се изречно

наведени, може да се заклучи дека тоа се истите причини за изземање кои се уредени во

Законот за парнична постапка. А тоа се факти и околности кои што ја доведуваат во

сомневање неговата непристрасност во одлучувањето.

Кога на нотарот како повереник на судот ќе му биде доверено спроведување на

определена оставинска постапка, тој не може да го одбие спроведувањето на таа работа

освен ако постојат исклучително оправдани причини. Исто како и причините за изземање,

законот за вонпарнична постапка не ги предвидува изречно ниту причините за одбивање

на доверената работа. Па така може да се заклучи дека тоа се истите причини кои го

прават судијата неподобен да постапува при што мора самиот да се изземе. Исто така како

причина за одбивање на доверената работа од страна на нотарот може да се јави и некоја

ненадејна болест кај нотарот поради што тој не би можел да постапува. Секогаш кога

нотарот ќе ја одбие доверената работа, мора да ги наведе причините поради кои го прави

тоа, а за оправданоста на тие причини одлучува судот кој му ја доверил работата.111

Кога нотарот како повереник на судот ја спроведува оставинската постапка,

одлуките ги донесува во форма на решение. Против таквото решение на нотарот, дозволен

е приговор од страна на учесниците. Приговорот треба да биде доставен до нотарот во рок

од осум дена од денот на доставување на решението на учесниците. Потоа, нотарот е

должен без одлагање, а најдоцна во рок од три дена, заедно со сите списи на предметот да

110

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 132, став 2 111

Д-р Јаневски А., Д-р Зпрпска – Камилпвска Т., Граданскп прпцеснп правп - книга втпра Впнпарничнп правп, Скппје 2010

70

го достави до основниот суд кој му го доверил спроведувањето на оставинската постапка.

По ваквиот приговор одлучува судија поединец.112

Во случај кога приговорот не е доставен навреме, не е целосен или не е дозволен,

судот ќе го отфрли. Ако пак се работи за приговор против решението на нотарот кој е

навремен, целосен и дозволен, судот може делумно или во целост решението да го укине

или да го потврди. Кога по приговорот, судот делумно ќе го потврди или делумно ќе го

укине решението, за укинатиот дел на решението одлучува сам. Ваквото решение на судот

по приговорот, им се доставува на учесниците и на нотарот. Против решението на судот,

односно против решението на судот за целосно или делумно укинување на решението на

нотарот, дозволена е жалба во рок од осум дена.

Кога судот ќе го отфрли приговорот против решението кое го донел нотарот,

решението на нотарот станува правосилно. Во ваков случај клаузулата за правосилност ја

става судот. Во случај пак кога против решението кое го донел нотарот не е изјавен

приговор тоа станува правосилно, а клаузулата на правосилност ја става нотарот.113

Во Законот за вонпарнична постапка предвидени се ситуации кога нотарот треба да

му ги врати списите на судот за натамошното спроведување на постапката да го спроведи

тој. Во натамошниот текст ќе се обидам да анализирам неколку од нив.

Па така прв случај кога нотарот е должен да му ги врати списите на судот за

натамошно постапување е кога ќе открие дека оставинскиот суд кој му го доставил

предметот за распределба на оставината не е надлежен. Ваквата регулираност на оваа

ситуација произлегува од тоа што оставинскиот суд спроведувањето на оставинските

постапки му ги доверува на нотарите кои имаат седиште на неговото подрачје. Па така

штом оставинскиот суд не бил надлежен за определениот предмет, автоматски

произлегува дека за таа работа не е надлежен ниту нотарот на кој му била доверена.

Друг случај кога нотарот треба да му ги врати списите на судот за натамошно

постапување е кога во текот на постапката ќе процени дека оставинскиот суд треба да

нареди мерки за обезбедување на оставината. А такви мерки судот може да нареди во

112

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 129 113

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 128

71

текот на целата постапка за расправање на оставината, кога за тоа ќе се јави потреба. Во

ваков случај нотарот ги враќа списите на судот за натамошно постапување затоа што само

судот е надлежен да нареди такви мерки за обезбедување на оставината.

Нотарот ги враќа списите кај судот за натамошно постапување и во случај кога се

работи за делба на наследството. Правото на наследникот да бара делба на наследството е

уредено во Законот за сопственост и други стварни права. Секој наследник има право да

бара делба на наследството и ова право не може да застари ниту пак наследникот може да

се откаже од ова право.114

Тука треба да се напомене дека кога не постои никаков спор за

тоа кои се наследниците и колку изнесува наследниот дел на секој од нив и кога

наследниците спогодбено предложиле делба, тогаш делбата ја врши нотар во форма на

нотарски акт. А во случај кога постои некој спор поврзан за делбата на наследството,

нотарот мора да ги врати списите на судот за натамошно постапување.

Следна ситуација кога нотарот е должен да ги врати списите на судот за натамошно

постапување е кога во текот на оставинската постапка се постави барање од страна на

наследник кој живеел или стопанисувал во заедница со оставителот да му се остават

одредени предмети кои би припаднале во делот на другите наследници, а тој вредноста на

тие предмети да им ја исплати во пари. И тука треба да напоменам дека нотарот е должен

да ги врати списите на судот за натамошно постапување во случај кога не постои

согласност на сите учесници за ваквото барање од страна на наследникот кој живеел или

стопанисувал во заедница со оставителот.

Ова беа некои од ситуациите во кои нотарот е должен да ги врати списите до судот

за натамошно постапување. Но тука треба да кажам дека нотарот списите ги враќа до

судот и кога постапката е завршена со правосилно решение. Во ваков случај нотарот

задржува препис од списите во нотарскиот спис.115

Според претходно кажаното може да се забележи дека надзор над работата на

нотарот кога тој постапува како повереник на судот, врши судот кој му ја доверил

работата. Тоа е регулирано и во Законот за вонпарнична постапка. Покрај вршењето на

114

Закпн за сппственпст и други стварни права (Службен весник на РМ, бр. 35 пд 12.03.2010 гпдина), член 88 115

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 134, став 3

72

надзор, во определени ситуации судот може и да го казни нотарот. Па така кога нотарот ќе

одбие да изврши налог на судот или ќе одбие да ги предаде списите од доверената работа,

судот може со глоба да го казни нотарот.116

За постапувањето на нотарот како повереник на судот и спроведувањето на

оставинската постапка му следува награда и му се признаваат трошоците кои ги имал

направено. Тоа е предвидено и во Законот за вонпарнична постпапка и во Правилникот за

нотарска тарифа. Па така за сите дејствија кои ги има направено нотарот при

спроведувањето на оставинската постапка му следува една награда, која се определува

според вредноста на оставината.117

Трошоците и наградата која му следува на нотарот ја

плаќаат наследниците сразмерно на големината на нивните наследни делови.118

Како што кажав претходно, кога постапката за расправање на оставината се одвива

пред нотар како повереник на судот, задолжително е присуство на адвокат како

полномошник на секој од учесниците. Па така во оваа постапка, адвокатите без оглед на

нивниот број во постапката пред нотар имаат право на вкупна награда и трошоци во

вредност од 50% од наградата и трошоците кои се пропишани со Нотарската тарифа,

додека пак останатите 50% од наградата и трошоците му припаѓаат на нотарот.119

Тука треба да напоменам дека кога нотарот постапува како повереник на судот при

водење на оставинска постапка, за тоа не се плаќа нотарска такса.120

Ова решение е

резултат на тоа што со доверувањето на оставинската постапка на нотарите требаше да се

постигне побрза и поефтина оставинска постапка. Па затоа, за да не дојде до поскапување

на услугите на граѓаните, во оваа постапка не се плаќа нотарска такса.

116

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 138, став 5 117

Нптарска тарифа (Службен весник на РМ, бр. 226 пд 30.12.2016 гпдина), член 17, став 1 118

Нптарска тарифа (Службен весник на РМ, бр. 226 пд 30.12.2016 гпдина), член 20, став 1 119

Закпн за нптаријатпт (Службен весник на РМ, бр.72 пд 12.04.2016 гпдина), член 153, став 6 120

Закпн за впнпарнична ппстапка (Службен весник на РМ, бр.09 пд 18.01.2008 гпдина), член 140, став 3

73

9. ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО СПОРЕДБЕНОТО ПРАВО

Во претходните глави од овој труд го објаснав начинот на кој функционира

наследно-правниот систем во нашата држава, а особено наследувањето врз основа на

закон. Во оваа глава ќе се обидам да го објаснам законското наследување во споредбеното

право. Ќе направам анализа на законското наследување во неколку европски држави и

истовремено ќе правам споредба на тоа како е уредено законското наследување во тие

држави во однос на законското наследување во Република Македонија.

При изборот на држави во кои ќе го анализирам законското наследување се

потрудив да опфатам држави со различни наследно-правни системи, односно ќе опфатам

држави од поранешна Југославија, држави од континенталното право и држави каде се

применува англо-саксонското право. Целта на ваквиот избор е да направам една поширока

споредба на законското наследување во Европа во однос на законското наследување кај

нас.

Па така од државите кои припаѓаа на поранешна Југославија, за кои може да се

рече дека имаат наследно-правни системи блиски до нашиот, избрав да го анализирам

законското наследување во Хрватска. Од поразвиените држави кои припаѓаат на

континенталното право, ќе направам анализа на законското наследување во Франција и

Германија. Исто така ќе направам анализа и на законското наследување според англо-

саксонското право, односно ќе го анализирам законското наследување во Велика

Британија. Но кога станува збор за Велика Британија ќе напоменам дека во нејзиното

наследно право не постои единствен наследно-правен систем. Причината за тоа е што таа

претставува кралство од четири држави. Па така во Велика Британија има три наследно-

правни системи кои се под јуриздикција на Шкотска, Англија и Велс и Северна Ирска. Па

според тоа ќе направам анализа на законското наследување во секој од овие наследно-

правни системи.

74

9.1 Законското наследување во Хрватска

Наследувањето во Хрватска е уредено со Законот за наследување кој е донесен во

2003 година. До неговото донесување, наследно-правните односи се регулираа според

одредбите на Сојузниот закон за наследување и со тоа Хрватска беше единствената земја

од поранешна Југославија која не донесе свој републички закон туку го презеде Сојузниот

закон за наследување.

Наследувањето во Хрватска е регулирано на сличен начин како и наследувањето во

Република Македонија. Па така наследството се отвора во моментот на смртта на

оставителот и предвидени се истите основи за повикување на наследство, односно

тестаментот и законот. Со оглед на тоа што темата на овој труд се однесува на законското

наследување, во натамошниот текст ќе се задржам само на наследувањето според закон и

определувањето на законските наследници.

Исто како и во нашето наследно право, до примена на правилата за распределба на

оставината според закон доаѓа во случај кога оставителот не оставил тестамент. Друга

заедничка карактеристика со нашето наследно право е тоа што и во Хрватска како основа

за определување на законските наследници предвидено е постоење на роднинска или

брачна врска со оставителот.

Но, хрватскиот Закон за наследување воведува една новина а тоа е признавање на

вонбрачната заедница како основ за законско наследување. Со тоа наследно-правната

положба на вонбрачниот партнер се изедначува со положбата на брачниот другар. Покрај

тоа, овој закон ја дефинира вонбрачната заедница како животна заедница на неоженет маж

и немажена жена која траела подолг период и при тоа се исполнети потребните

претпоставките за полноважност на брак.121

За разлика од нашиот Закон за наследување, хрватскиот Закон за наследување не го

ограничува бројот на наследни редови. Меѓутоа заедничко со законското наследување кај

нас е тоа што и според правилата на хрватското законско наследување предвидени се

121

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 8 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

75

правото на претставување и примена на принципот на исклучивост при повикување на

наследство на наследниците од различните наследни редови.

9.1.1 Прв наследен ред

Исто како и кај нас, првиот наследен ред во хрватското наследно право го

сочинуваат потомците на оставителот и неговиот брачен другар. Тие ја наследуваат

оставината на еднакви делови. Како што напоменав и претходно и хрватскиот Закон за

наследување го предвивува правото на претставување. Па така во случај кога некое од

децата умрело пред оставителот, со примена на правото на претставување како

наследници од првиот наследен ред можат а се јават неговите потомци, односно внуците

на оставителот.122

Во случај кога оставителот не оставил преживеан брачен другар, целата оставина ја

наследуваат децата на оставителот или нивните потомци, на еднакви делови. Според ова

може да се забележи дека првиот наследен ред во хрватскиот-наследно правен систем е

уреден на ист начин како и првиот наследен ред во нашето наследно право.

9.1.2 Втор наследен ред

Наследниците од вториот наследен ред се повикуваат во случај кога оставителот не

оставил деца ниту ниту други потомци. Во тој случај, исто како и во нашето наследно

право, како наследници од вториот наследен ред се јавуваат родителите на оставителот и

неговиот брачен другар. При распределбата на оставината помеѓу наследниците од

вториот наследен ред, таа се дели на две половини. Едната половина ја наследува

преживеаниот брачен другар, додека пак другата половина ја наследуваат родителите на

оставителот на еднакви делови.

Ако двата родители не го надживеале оставителот, целата оставина ја наследува

преживеаниот брачен другар. Во случај пак кога оставителот не оставил преживеан

брачен другар, целата оставина ја наследуваат родителите на оставителот на еднакви

делови.

122

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 10 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

76

Според одредбите од хрватскиот Закон за наследување може да се забележи дека

правото на претставување во рамките на вториот наследен ред не се применува во случај

кога оставителот оставил преживеан брачен другар. Па така во случај кога има преживеан

брачен другар, а едниот родител умрел пред оставителот, неговиот наследен дел му

припаѓа на другиот родител.123

За разлика од нашето право, тука не доаѓа до примена на

правото на претставување туку директно се применува правото на прираснување.

Правото на претставување во рамките на вториот наследен ред се применува во

случај кога нема преживеан брачен другар на оставителот. Во таква ситуација кога некој

од родителите умрел пред оставителот, со примена на правото на претставување неговиот

наследен дел го наследуваат и како наследници од вториот наследен ред можат да се јават

неговите потомци, односно браќата и сестрите на оставителот и нивните потомци. Истото

се случува и кога двата родители не успеале да го надживеат оставителот.124

Доколку се направи една споредба може да се забележи дека исто како и првите

наследни редови, и вторите наследни редови во македонското и хрватското наследно

право се уредени на ист начин. Меѓутоа во хрватското наследно право се јавува една

карактеристика која е поврзана со примената на правото на претставување. Односно во

рамките на вториот наследен ред правото на претставување се применува само кога нема

преживеан брачен другар на оставителот.

9.1.3 Трет наследен ред

Исто како и во нашето наследно право, третиот наследен ред го сочинуваат бабите

и дедовците на оставителот или со примена на правото на претставување нивните

потомци. Наследниците од третиот наследен ред се повикуваат на наследство само тогаш

кога нема ниту еден наследник од првите два наследни реда, односно оставителот не

оставил преживеан брачен другар, ниту потомци, ниту родители или нивни потомци.125

123

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 11 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju 124

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 12 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju 125

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 14 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

77

Наследниците од третиот наследен ред се делат на две лози, таткова и мајчина. Во

татковата лоза спаѓаат бабата и дедото по татко, додека пак во мајчината лоза спаѓаат

бабата и дедото по мајка. Според тоа, при распределба на оставината помеѓу

наследниците од третиот наследен ред таа се дели на половина. Едната половина ја

наследуваат бабата и дедото од тактковата лоза, додека пак другата половина ја

наследуваат бабата и дедото од мајчината лоза.

Бабата и дедото од иста лоза наследуваат еднакви делови од нивната половина, па

така секој од нив наследува по една четвртина од вкупната оставина. Во случај кога некој

од бабите и дедовците на оставителот умрел пред него, доаѓа до примена на правото на

претставување. Согласно тоа, неговиот наследен дел му припаѓа на неговите деца и

останати потомци.126

Тоа значи дека како наследници од третиот наследен ред можат да се

јават и вујковците, чичковците и тетките на оставителот или неговите брачеди.

Во случај пак кога и бабата и дедото од иста лоза не успеале да го надживеат

оставителот, а не оставиле ниту потомци, нивниот дел од оставината го наследуваат

бабата и дедото од другата лоза или нивните потомци. Во ваков случај дедото и бабата од

другата лоза всушност ја наследуваат целата оставина.

9.1.4 Четврт наследен ред и останати наследни редови

Како што кажав на почетокот, хрватскиот Закон за наследување не го ограничува

бројот на законски наследни редови. Па така во законот регулирани се четвртиот и

останатите подалечни наследни редови.

Четвртиот наследен ред го сочинуваат прабабите и прадедовците на оставителот.

Исто како и кај наследниците од третиот наследен ред, и тука има поделба на две лози.

Тоа се прабаби и прадедовци од мајчина лоза и прабаби и прадедовци од татковата лоза.

Тие се повикуваат на наследство кога оставителот не оставил ниту еден наследник од

претходните три наследни редови. Кога оставината се распределува помеѓу наследниците

од четвртиот наследен ред, исто како и во вториот наследен ред таа се дели на половина.

126

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 15 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

78

Едната половина ја наследуваат парабабите и прадедовците од татковата лоза а другата

половина ја наследуваат прабабите и прадедовците од мајчината лоза.

Ако некој од прадедовците и прабабите не е жив, неговиот наследен дел го

наследува неговиот брачен другар. Во случај пак кога не е жив еден пар од прабабите и

прадедовците, нивниот наследен дел го наследува другиот пар од истата лоза. Ако пак

нема прабаби и прадедовци од една лоза, нивните наследни делови ги наследуваат

прабабите и прадедовците од другата лоза.127

Со оглед на тоа што во хрватското наследно право не е ограничен бројот на

наследни редови, постојат наследници кои се подалечни роднини и кои ги формираат

подалечните наследни редови. Па така останатите наследни редови ги формираат

подалечните предци на оставителот. При распределбата на оставината помеѓу останатите

наследни редови важат истите правила кои важат за наследниците од четвртиот наследен

ред.

Според вака уредениот четврт наследен ред, за разлика од другите наследни

редови, може да се забележи дека тука и во останатите подалечни наследни редови не

доаѓа до примена правото на претставување. Тоа е така затоа што во случај кога некој од

прабабите и прадедовците не го надживеал оставителот, неговиот наследен дел не се

пренесува на неговите потомци туку се пренесува на неговиот брачен другар или другите

прабаби и прадедовци на оставителот. Тоа значи дека без да се примени правото на

претставување, директно се применува правото на прираснување.

Во случај кога нема ниту еден законски наследник на оставителот, неговата

оставина се пренесува на општината. Меѓутоа определувањето на која општина ќе се

пренесе оставината зависи од тоа дали се работи за недвижнини или за подвижни ствари.

Па така недвижностите од оставината се пренесуваат на општината, односно градот на чие

подрачје се наоѓаат. Додека пак подвижните ствари од оставината се пренесуваат на

127

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 18 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

79

општината, односно градот на подрачје на Република Хрватска во кој оставителот имал

живеалиште.128

Ако направиме споредба помеѓу законското наследување во Република Македонија

и законското наследување во Хрватска, ќе забележиме многу сличности, па дури може да

се каже и дека се уредени на ист начин. Единствената поголема разлика се состои во тоа

што хрватското наследно право не го ограничува бројот на законски наследни редови,

додека пак во нашето наследно право предвидени се само три наследни редови.

Како друга разлика може да се наведе и наследувањето на оставината без

наследник. Односно во случај кога нема ниту еден законски наследник оставината се

пренесува врз општината или градот на подрачје на Република Хрватска, додека пак кај

нас таквата оставина му припаѓа на државата, односно на Република Македонија.

Заедничките карактеристики помеѓу законското наследување во Хрватска и

законското наследување во нашата земја пред сè се однесуваат на наследно-правната

положба на преживеаниот брачен другар и на потомците на оставителот. Исто така на

идентичен начин се определуваат законските наследници до третиот наследен ред. Како

заедничка карактеристика ќе ги наведам и примената на правото на претставување и

прираснување, а исто така и употребата на принципот на исклучивост при повикување на

наследство на законските наследници од различните наследни редови.

9.2 Законско наследување во Франција

Наследувањето во Франција е уредено во Францускиот граѓански законик кој е

попознат како Code civil или Наполеонов законик. Овој законик е донесен и стапи во сила

1804 година. Code civil претставува збир на сите закони од граѓанската област, па така во

него се содржани и одредбите кои го регулираат наследното право. Наследното право е

уредено во третата книга од овој законик и ги опфаќа членовите од 720 до 892.

Како и кај нас, исто и во француското право наследството се отвора во моментот на

смртта на оставителот. Друга заедничка карактеристика со нашето право е тоа што и

француското право ги предвидува истите основи за повикување на наследство, односно

128

Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15), ćlanak 20 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju

80

тестаментот и законот. Но во француското наследно право место завзема и таканареченото

договорно наследување кое се јавува како резултат на давањето на подароци.129

Бидејќи главна тема на овој труд е законското наследување како еден од основите

за повикување на наследство, повеќе внимание ќе посветам за да го објаснам начинот на

кој е уредено законското наследување во Франција и ќе се обидам да направам една

споредба со законското наследување во нашата земја.

Па така исто како и во нашето право, секогаш кога оставителот не располагал со

својот имот преку тестамент доаѓа до примена на одредбите од законското наследување.

Според закон, право да ја наследат оставината на оставителот имаат неговите роднини и

преживеаниот брачен другар.130

Исто така и ова е регулирано на ист начин како во нашето

наследно право и може да се заклучи дека еден од основните фактори за определување на

наследниците е нивното крвно сродство со оставителот. Што се однесува пак до

преживеаниот брачен другар, тој има право да се јави како наследник ако бракот не е

разведен и против кој не постои наредба за судска поделба која има сила на пресудена

работа.

Исто како и во нашето право и во Code Civil законските наследници се распоредени

во наследни редови кои се повикуваат на наследство последователно еден по друг. Но за

разлика од кај нас каде што наследниците се распоредени во три наследни редови,

француското наследно право законските наследници ги распоредува во четири наследни

редови.

Пред да преминам на подетално објаснување на наследните редови, треба да

напоменам дека француското наследно право има една карактеристика при

определувањето на наследниците во наследните редови на претците. Односно

карактеристично е тоа што предците и страничните роднини на оставителот се поделени

на привилегирани наследници и обични наследници. Привилегирани претци се таткото и

129

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011 130

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член

731https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

81

мајката на оставителот, додека пак во привилегирани странични роднини спаѓаат браќата

и сестрите на оставителот. Што се однесува пак до обичните претци, во нив спаѓаат

бабите и дедовците на оставителот, а во обичните странични роднини спаѓаат вујковците,

чичковците и тетките на оставителот.131

Исто така ќе напоменам дека за разлика од нашето наследно право каде

преживеаниот брачен другар е претставен како член на првиот и вториот наследен ред, во

француското наследно право наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар

е регулирана со посебни одредби и тој не е член на ниту еден наследен ред.

При повикувањето на наследниците на наследство, исто како и во нашето наследно

право и во Code civil предвидено е правото на претставување. Тука карактеристично е тоа

што правото на претставување се применува без никакви ограничувања во поглед на

потомците. Додека пак што се однесува до претците на оставителот правото на

претставување не е дозволено.132

9.2.1 Законско наследување во случај кога нема преживеан брачен другар на

оставителот

Во членот 734 од Code civil се определени наследните редови и редоследот по кој

тие се повикуваат на наследство во случај кога оставителот не оставил брачен другар. Па

така во првиот наследен ред спаѓаат децата на оставителот и нивните потомци. Потоа

вториот наследен ред го сочинуваат родителите на оставителот, неговите браќа и сестри и

нивните потомци. Третиот наследен ред го сочинуваат обичните претци на оставителот,

односно бабите и дедовците. И на крај во четвртиот наследен ред спаѓаат обичните

странични роднини на оставителот, односно вујковците, чичковците и тетките на

оставителот. Како што кажав и претходно, наследниците од овие наследни редови се

повикуваат последователно еден по друг и исто како и во нашето наследно право важи

принципот на исклучивост, односно постоењето на наследници од поблискиот наследен

ред ги исклучува од наследство членовите на следниот наследен ред.

131

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011 132

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 752 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

82

Како што кажав првиот наследен ред го сочинуваат децата на оставителот, а со

примена на правото на претставување како наследници од првиот наследен ред можат да

се јават и нивните потомци. Тие го наследуваат наследството на еднакви делови и при тоа

не се прави разлика во поглед на полот на детето, дали детето е првородено или пак дали

децата се од различни бракови.133

Кого оставителот не оставил потомци, на наследство се повикуваат наследниците

од вториот наследен ред. Како што кажав претходно тука спаѓаат родителите на

оставителот и неговите браќа и сестри.

Па така при постоење на родители на оставителот и негови браќа и сестри,

оставината се дели на следниов начин. Половина од оставината наследуваат родителите на

оставителот, односно секој родител наследува по една четвртина од вкупната оставина, а

останатата половина од оставината ја наследуваат браќата и сестрите на оставителот или

нивните потомци. Ако пак само еден од родителите го надживеал оставителот, една

четвртина од оставината наследува тој, а останатиот дел, односно останатите три

четвртини од оставината ги наследуваат браќата и сестрите на оставителот или нивните

потомци.134

Во случај кога оставителот не оставил браќа и сестри ниту пак нивни потомци,

целата оставина ја наследуваат родителите на оставителот на еднакви делови, односно по

една половина секој. Ако пак родителите на оставителот умреле пред него, оставината ја

наследуваат браќата и сестрите на оставителот или со примена на правото на

претставување нивните потомци.135

Според ова може да се забележи дека вториот наследен ред во француското право е

различно уреден во споредба со вториот наследен ред во нашето право. Според нашето

наследно право, браќата и сестрите на оставителот можат да се повикаат на наследство

само со примена на правото на претставување, односно ако не е жив некој од родителите

133

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 735 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 134

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 738 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 135

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 737 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

83

на оставителот. За разлика од тоа, во француското наследно право, браќата и сестрите на

оставителот се редовни наследници во вториот наследен реди оставината ја наследуваат

заедно со родителите на оставителот.

Ако нема ниту еден наследник од првите два наследни редови, на наследство се

повикуваат наследниците од третиот наследен ред. Во овој наследен ред спаѓаат обичните

предци на оставителот, односно неговите баби и дедовци.136

Слично како и во нашето

наследно право, кога на наследство се повикуваат наследниците од третиот наследен ред

се прави една поделба на две лози, мајчина лоза и таткова лоза. Па така половина од

оставината наследуваат бабата и дедото од татковата лоза, а другата половина ја

наследуваат бабата и дедото од мајчината лоза. При ваквата поделба секој дедо и баба

наследуваат по една четвртина од вкупната оставина. Доколку пак нема предок како

наследник од едната лоза, целата оставина ја наследуваат бабата и дедото од другата

лоза.137

Доколку не постојат наследници ниту од третиот наследен ред, на наследство се

повикуваат наследниците од четвртиот наследен ред. Како што кажав претходно, овој

наследен ред го сочинуваат обичните странични роднини на оставителот, односно

вујковците, чичковците и тетките на оставителот. Исто како и во претходниот наследен

ред и во овој наследен ред се прави поделба на наследниците на две лози. Па така

половина од оставината наследуваат вујковците и тетките од мајчината лоза, а другата

половина ја наследуваат чичковците и тетките од татковата лоза.138

9.2.2 Законско наследување во случај кога како наследник се јавува преживеаниот

брачен другар на оставителот

Досегашните одредби се однесуваа на повикување на законските наследници на

наследство и распределба на оставината во случај кога оставителот не оставил брачен

другар. Доколку како наследник се повикува и преживеаниот брачен другар на

оставителот, ситуацијата се менува и распределбата на оставината се врши на друг начин. 136

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 739 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 137

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 748 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 138

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 749 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

84

Кога преживеаниот брачен другар на наследство е повикан со потомците на

оставителот, тој има две опции. Преживеаниот брачен другар може да избира дали да

користи право на плодоуживање на целата оставина или пак да наследи во сопственост

една четвртина од оставината. Toa e во случај кога на наследство конкурира со децата на

оставителот од заедничкиот брак. Ако пак на наследство се повикува заедно со деца на

оставителот кои не се од заедничкиот брак, тогаш преживеаниот брачен другар има право

да наследи во сопственост една четвртина од вкупната оставина.139

Според ова може да се забележи разлика во наследно-правната положба на

преживеаниот брачен другар кога тој се повикува на наследство со потомците на

оставителот, во однос со наследно-правната положба во нашето право. Затоа што кај нас

кога преживеаниот брачен другар конкурира на наследство заедно со потомците на

оставителот нивната наследно-правна положба е изедначена и тие оставината ја

наследуваат на еднакви делови.

Што се однесува до изборот на брачниот другар помеѓу правото на сопственост и

правото на плодоуживање, неговите права не можат да се определат се додека тој не ја

искористи таа опција. Секој од останатите наследници има право да поднесе писмено

барање до преживеаниот брачен другар да ја искористи неговата опција за избор. Доколку

во рок од три месеци од поднесувањето на тоа барање, преживеаниот брачен другар не

донесе одлука во пишана форма, ќе се смета дека го избрал правото на плодоуживање.

Исто така и во случај кога брачниот другар умрел пред да донесе одлука, ќе се смета дека

го избрал правото на плодоуживање.140

Во случај кога оставителот не оставил потомци, преживеаниот брачен другар на

наследство се повикува заедно со родителите на оставителот доколку тие се живи. Во

таков случај половина од оставината наследува преживеаниот брачен другар, а другата

половина ја наследуваат родителите на оставителот, односно една четвртина од вкупната

оставина му припаѓа на таткото а една четвртина на мајката. Во случај кога едниот

родител умрел пред оставителот, неговиот дел го наследува преживеаниот брачен другар.

139

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 757 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 140

Code Civil (кпнсплидирана верзија пд 2 март 2017), член 758 https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

85

Ако пак оставителот не оставил потомци ниту пак родители, целата оставина ја наследува

преживеаниот брачен другар на оставителот.

Според ова може да се забележи една разлика при повикувањето на наследство на

наследниците од вториот наследен ред кога тие се повикуваат на наследство во

конкуренција со преживеаниот брачен другар на оставителот. Па така кога оставителот не

оставил брачен другар како редовни наследници од вториот наследен ред се јавуваат

браќата и сестрите на оставителот. За разлика од тоа кога како наследник се јавува

преживеаниот брачен другар, тој ги исклучува од наследство браќата и сестрите на

оставителот и тие не можат да се јават како наследници.

Исто така може да се забележи дека наследниците од третиот наследен ред односно

бабите и дедовците на оставителот не можат да се повикаат на наследство во случај кога

како наследник се јавува преживеаниот брачен другар на оставителот. Но Францускиот

граѓански законик содржи одредба според која обичните предци на оставителот, односно

бабите и дедовците можат да бараат да им се признае право на издршка од оставината во

случај кога за тоа имаат потреба. Тоа право тие го имаат во случаи кога преживеаниот

брачен другар на оставителот ја наследил целата или три четвртини од оставината. Рокот

во кој тие можат да го бараат ова право е една година од смртта на оставителот или од

моментот кога наследниците прекинале да ги извршуваат плаќањата односно издршката.

Плаќањата на име издршка треба да се вршат периодично и да бидат на товар на сите

наследници.

Исто како и во нашето наследно право и според Францускиот граѓански законик во

случај кога нема ниту еден законски наследник на оставителот од четирите наследни

редови, ниту пак преживеан брачен другар на оставителот, оставината му припаѓа на

државата.

9.3 Законското наследување во Германија

Наследувањето во Германија е уредено со Германскиот граѓански законик познат

како Bürgerliches Gesetzbuch (BGB). Овој законик донесен е во 1896 година, а во сила

стапи на 1 јануари 1900 година. Во овој законик регулирани се сите односи од граѓанската

86

област, па така и наследно правните односи. Наследното право е уредено во петтата книга

од Германскиот граѓански законик (Buch 5 – BGB) и ги опфаќа членовите од 1922 до 2385.

Основи за повикување на наследство во германското право се законот, тестаментот

и договорот за наследување. Според ова може да се забележи дека за разлика од кај нас

каде што како основи за повикување на наследство се признаваат само законот и

тестаментот, германското право како основ за повикување на наследство го признава и

договорот за наследување. На почетокот на овој труд напоменав дека договорот за

наследување во нашето прво не е признат и доколку постои таков договор тој ќе се смета

за ништовен.141

Во натамошниот текст од овој труд ќе се задржам на законското наследување во

Германија и ќе се обидам да правам една компарација со законското наследување во

Република Македонија.

Па така во случај кога не постои договор за наследување и оставителот не оставил

тестамент, распределбата на оставината се врши според закон, односно тогаш се

применува законското наследување. Слично како и кај нас, во германското право

законското наследување е уредено со примена на парентеларно-линеарниот систем.

Наследниците се групираат во наследни редови и се повикуваат на наследство

последователно почнувајќи од припадниците на најблискиот наследен ред.142

Исто како и

кај нас, и во германското право се применува принципот на исклучивост, односно

наследниците од поблиските наследни редови ги исклучуваат од наследство наследниците

од подалечните наследни редови.143

Кога станува збор за наследните редови, треба да се напомене дека за разлика од

нашето наследно право кое предвидува три наследни редови, германското наследно право

не го ограничува бројот на наследни редови. Тоа може да се забележи од членот 1929 од

Германскиот граѓански законик, во кој се признава правото на наследство на

наследниците од петтиот и подалечните наследни редови.

141

Закпн за наследуваоетп (Службен весник на РМ, бр.47 пд 12.09.1996 гпдина), член 7 142

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011 143

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1930 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html

87

Тука треба да напоменам дека во споредба со нашето право, наследно-правната

положба на преживеаниот брачен другар е уредена на различен начин. Па така со оглед на

тоа што преживеаниот брачен другар не е во роднинска врска со оставителот, слично како

и во француското право тој не е член на ниту еден наследен ред. Неговата наследно-

правна положба е уредена со посебни одредби.

9.3.1 Законско наследување кога не постои преживеан брачен другар на оставителот

Првиот наследен ред е уреден со членот 1924 од Германскиот граѓански законик и

е уреден на сличен начин како и првиот наследен ред во нашето наследно право. Така

според него, во овој наследен ред спаѓаат потомците на оставителот, кои оставината ја

наследуваат на еднакви делови. Во случај кога некој од потомците не е жив во моментот

на смртта на оставителот, тогаш со примена на правото на претставување на наследство се

повикуваат неговите потомци.144

Според тоа може да се забележи дека единствената

разлика во првиот наследен ред помеѓу македонското и германското наследно право е тоа

што тука како член не се јавува преживеаниот брачен другар.

Вториот наследен ред кој е уреден во членот 1925 од Германскиот граѓански

законик, го сочинуваат родителите на оставителот и нивните потомци. Тие се повикуваат

на наследство кога нема ниту еден наследник од првиот наследен ред. Доколку

родителите се живи во моментот на отворање на наследството, тие сами се јавуваат на

наследство и оставината ја наследуваат на еднакви делови. Во случај кога некој од

родителите не е жив во моментот на отворање на наследството, со примена на правото на

претставување, на негово место доаѓаат неговите потомци, односно браќата и сестрите на

оставителот и тие го наследуваат неговиот дел. А доколку починатиот родител нема

потомци, тогаш како единствен наследник се јавува преживеаниот родител.145

И од оваа

одредба може да се забележи дека освен тоа што како член на вториот наследен ред не се

јавува преживеаниот брачен другар, друга поголема разлика нема.

Третиот наследен ред кој е уреден со член 1926 од Германскиот граѓански законик,

го сочинуваат дедовците и бабите на оставителот и нивните потомци, односно

чичковците, тетките, вујковците и брачедите на оставителот. Припадниците на овој

144

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1924 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html 145

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1925 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html

88

наследен ред се повикуваат на наследство кога нема ниту еден наследник од првите два

наследни редови. Доколку дедовците и бабите се живи во моментот на отворање на

наследството, тие ја наследуваат целата оставина на еднакви делови, при што половина од

оставината му припаѓа на дедото и бабата по мајка, а половина на дедото и бабата по

татко. Во случај кога некој од бабите и дедовците умрел пред оставителот, на негово

место како наследници доаѓаат неговите потомци. Доколку нема потомци, неговиот

наследен дел прираснува на делот на неговиот брачен другар и неговите потомци. Во

случај кога ни неговиот брачен другар не е жив и нема потомци, тогаш нивниот наследен

дел прираснува на наследниот дел на бабата и дедото од другата лоза и нивните

потомци.146

Од претходно наведеното може да се забележи дека третиот наследен ред во

германското наследно право е уреден на ист начин како во македонското наследно право.

Односно составен е од истите членови и ги содржи истите правила при распределбата на

оставината помеѓу тие наследници.

Како што кажав и претходно, за разлика од нашето наследно право каде што бројот

на наследни редови е ограничен на три, германското право не го ограничува нивниот број.

Па така тука како законски наследници можат да се јават и членовите на подалечните

наследни редови. Но со оглед на тоа што при повикувањето на наследниците од

различните наследни редови се применува принципот на исклучивост, овие наследници од

подалечните наследни редови во реалноста би се повикале на наследство многу ретко.

Четвртиот наследен ред е уреден со член 1928 од Германскиот граѓански законик.

Во овој наследен ред спаѓаат прабабите и прадедовците на оставителот и нивните

потомци. За тие да бидат повикани на наследство потребно е да нема наследници од

претходните три наследни редови. Распределбата на оставината помеѓу наследниците од

овој наследен ред се врши на сличен начин како и помеѓу наследниците од третиот

наследен ред, така што една половина од оставината наследуваат прабабата и прадедото

по татко а другата половина ја наследуваат прабабата и прадедото по мајка. Но тука има

една карактеристика што се однесува до потомството на прабабите и прадедовците. Така

во случај кога тие не се живи, на наследство се повикува нивниот потомок кој е во

најблиско сродство со оставителот и тој ја наследува целата оставина. Во случај пак кога

146

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1926 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html

89

има повеќе такви потомци од ист степен на сродство со оставителот, тие ја наследуваат

оставината на еднакви делови.147

Со оглед на тоа што во германското наследно право бројот на наследни редови не е

ограничен, Германскиот граѓански законик го уредува и правото на наследство на

членовите од петтиот и подалечните наследни редови. Според тоа во овие натамошни

наследни редови спаѓаат подалечните предци на оставителот заедно со нивните потомци.

Со овие одредби уредени се наследните редови во кои се распределени поблиските

и подалечните роднини на оставителот. Со оглед на тоа што брачниот другар не е во

роднинска врска со оставителот, тој не спаѓа во ниеден од наследните редови. Неговата

наследноправна положба е уредена со посебни правила.

9.3.2 Наследно-правна положба на преживеаниот брачен другар

Слично како и во нашето наследно право, наследно-правната положба на брачниот

другар е различна во зависност од тоа со кои наследници конкурира на наследство. Во

случај кога преживеаниот брачен другар конкурира на наследство заедно со наследниците

од првиот наследен ред, односно со потомците на оставителот, тој има право на една

четвртина од оставината.148

Ова е општото правило за наследноправната положба на

преживеаниот брачен другар кога конкурира на наследство со наследниците од првиот

наследен ред.

Но има уште една дополнителна одредба според која кога преживеаниот брачен

другар конкурира на наследство со едно или две деца на оставителот, со нив ја наследува

оставината на еднакви делови. А во случај кога конкурира на наследство со повеќе од две

деца, тој наследува една четвртина од оставината, а останатиот дел од оставината го

наследуваат децата на оставителот на еднакви делови.

Ова е различно регулирано во однос со нашето право затоа што кај нас кога

брачниот другар конкурира на наследство заедно со децата на оставителот, без разлика на

нивниот број, неговата наследноправна положба е изедначена и тие оставината ја

наследуваат на еднакви делови.

147

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1928 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html 148

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1931 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html

90

Во случај кога преживеаниот брачен другар на наследство се повикува со

наследниците од вториот наследен ред или со бабите и дедовците на оставителот, тој има

право на една половина од оставината. Според ова може да се заклучи дека слично како и

во нашето наследно право, наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар е

поповолна кога на наследство конкурира со наследниците од вториот наследен ред.

Единствена разлика од нашето право во овој случај, е тоа што преживеаниот брачен

другар е во иста ваква положба и кога на наследство конкурира со бабите и дедовците на

оставителот. Додека пак во нашето наследно право таква ситуација не е возможна затоа

што наследниците од третиот наследен, односно бабите и дедовците на оставителот не

можат да се повикаат на наследство во случај кога постои преживеан брачен другар на

оставителот.

Германскиот граѓански законик содржи и одредби според кои преживеаниот

брачен другар има одредени повластувања во однос на делови од оставината. Така во

случај кога брачниот другар е повикан на наследство заедно со наследниците од вториот

наследен ред или бабите и дедовците, покрај неговиот наследен дел, има право и на

брачните подароци и стварите од домаќинството, се додека тие не претставуваат додаток

на некое земјиште. Ако пак преживеаниот брачен другар е повикан на наследство заедно

со наследниците од првиот наследен ред, тој има право на овие работи до степен до кој

му е тоа потребно за да одржува разумно домаќинство.149

Покрај одредбите за повластувањата кои ги има брачниот другар во однос на

делови од оставината, германскиот граѓански законик содржи и одредби според кои во

одредени случаи може да дојде до исклучување на правото на наследство на брачниот

другар. Па така преживеаниот брачен другар го губи правото на наследство во случај кога

пред смртта на оставителот, оставителот имал поднесено барање за поништување или

развод на бракот и во времето на неговата смрт биле исполнети условите за развод или

поништување на бракот.150

149

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1932 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html 150

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1933 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html

91

Во случај кога нема наследници од првите два наследни редови, ниту пак се живи

бабите и дедовците на оставителот, преживеаниот брачен другар ја наследува целата

оставина.

Покрај сите овие одредби за тоа кои лица можат да се јават како наследници на

оставителот, Германскиот граѓански законик содржи и одредби со кои се уредени

случаите кога како наследник се јавува државата. Така кога во времето на отворање на

наследството, нема живи роднини на оставителот ниу пак брачен другар, оставината ја

наследува државата.151

Ова е регулирано на сличен начин како во нашето наследно право,

затоа што кога кај нас нема ниту еден законски наследник од трите наследни редови ниту

пак преживеан брачен другар, оставината му припаѓа на државата.

9.4 Законско наследување во Велика Британија

Со оглед на тоа што Велика Британија претставува кралство составено од 4 држави,

нема единствен наследно-правен систем. Нејзиното наследно право се карактеризира со

три посебни наследно-правни системи. Тие наследно-правни системи се под јуриздикција

на Шкотска, Англија и Велс и Северна Ирска. Од овие системи како најразличен се

издвојува шкотскиот наследно-правен систем, а причина за тоа е што неговите корени

потекнуваат од римското право. Што се однесува пак до наследно-правните системи во

Англија и Велс и Северна Ирска, може да се каже дека тие до некој степен се слични затоа

што имаат заедничка основа, а тоа е common law традицијата.

Покрај разликите помеѓу овие системи, во последниов период за сите нив

карактеристично е проширувањето на наследните права на партнерите кои се различни од

брачните другари како и зголемувањето на наследните делови на брачните другари за

сметка на наследните делови на децата на оставителот.152

Пред да преминам на подетално објаснување на законското наследување треба да

напоменам дека за разлика од другите држави, во Велика Британија со брачните другари

изедначени се цивилните партнери. Цивилното партнерство претставува заедница помеѓу

лица од ист пол која треба да биде регистрирана според закон. Откако ќе биде

151

Bürgerliches Gesetzbuch, член 1936 https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html 152

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011

92

регистрирана таа заедница, ги предвидува истите права и обврски како и бракот.153

Па

според тоа во рамките на законското наследување, цивилните партнери ги имаат истите

наследни права како и брачните другари, односно нивната наследно-правна положба е

изедначена.

Во натамошниот текст ќе се обидам да ги објаснам главните карактеристики на

законското наследување во овие наследно-правни системи и да направам една споредба

измеѓу нив како и споредба со наследно-правниот систем на Република Македонија.

9.5 Законското наследување во Шкотска

Наследувањето во Шкотска е уредено во шкотскиот Закон за наследување од 1964

година (Succession Scotland Act 1964) кој се спроведува успешно повеќе од 50 години. Но

на 4 март 2016 година во сила стапи новиот Закон за наследување на Шкотска (Succession

Scotland Act 2016) кој има за цел распределбата на оставината помеѓу наследниците да ја

направи поправична. Измените кои ги содржи новиот Закон за наследување во однос на

законот од 1964 година, најчесто се однесуваат на распределбата на оставината според

тестамент и немаат некое влијание врз законското наследување во Шкотска. Затоа и не се

од голема важност за истражувањето во овој труд.

Исто како и во нашето наследно право, и во шкотскиот наследно-правен систем до

примена на законско наследување доаѓа во случај кога оставителот не оставил тестамент

или пак во случај кога оставил, но тој тестамент не е валиден.

При распределбата на оставината според законското наследување има одредени

правила и фази чиј редослед треба да биде запазен. Откако од оставината ќе бидат

исплатени долговите и другите обврски на оставителот, законските наследници имаат

право да го бараат својот наследен дел. Тие права на наследниците да ги побаруваат

своите наследни делови се поделени на приоритетни права и законски права. Од овие

права како што кажува и самото име, прво треба да бидат исполнети приоритетните права,

а потоа законските права. Откако ќе се исплатат овие побарувања, останатиот дел од

оставината се нарекува законска нето оставина и таа се распределува помеѓу роднините на

153

https://www.citizensadvice.org.uk/scotland/family/living-together-marriage-and-civil-partnership-s/living-together-and-civil-partnership-legal-differences-s/[2017]

93

оставителот кои се определени како потенцијални наследници и тие наследуваат според

редоследот кој е утврден во Законот за наследување на Шкотска.154

9.5.1 Приоритетни права

Приоритетни права на оставината имаат брачниот другар или цивилниот партнер

на оставителот. Овие права се однесуваат на куќата, мебелот и покуќнината и парите на

оставителот.

Па така според приоритетните права, брачниот другар или цивилниот партнер на

оставителот има право на заедничкиот дом во вредност до 473 000 фунти. Потоа тој има

право на мебелот и покуќнината кои претставуваат дел од заедничкиот дом во вредност до

29 000 фунти. И на крај преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот

има право и на парична вредност од 50 000 фунти во случај кога има и потомци на

оставителот, или парична вредност во износ од 89 000 фунти во случај кога нема

преживеани потомци на оставителот.155

Според ова може да се забележи дека постои можност целиот имот на оставителот

да се распредели при исполнување на овие приоритетни права на преживеаниот брачен

другар или цивилен партнер. Па според тоа да не се остави можност децата на оставителот

или некој од другите роднини да се јават како наследници на оставителот.

9.5.2 Законски права

Откако ќе бидат исполнети приоритетните права на ред доаѓаат законските права, а

тие се однесуваат на преживеаниот брачен другар или цивилен партнер, децата на

оставителот или нивните потомци. Значи за да може да се исплатат овие законски права,

мора претходно да бидат исполнети приоритетните права и со нивното исполнување да не

биде потрошена целата оставина. Важно е да се напомене дека законските права се

однесуваат само на подвижниот имот од оставината.

Законското право на наследен дел на преживеаниот брачен другар или цивилен

партнер на оставителот зависи од тоа дали оставителот оставил деца или други потомци

154

Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015 http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf 155

Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015 http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf

94

или не. Па така во случај кога оставителот оставил деца или нивни потомци,

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер има право на една третина од

преостанатиот подвижен имот од оставината. Додека пак во случај кога оставителот не

оставил деца или нивни потомци, делот од преостанатиот подвижен имот од оставината

кој му припаѓа на преживеаниот брачен другар или цивилен партнер изнесува една

половина.

Законското право на наследен дел на децата на оставителот, слично како и во

претходната ситуација, зависи од тоа дали оставителот оставил преживеан брачен другар

или цивилен партнер. Па така според тоа во случај кога како наследник се јавува и

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот, законскиот дел на

децата на оставителот изнесува една третина од преостанатиот подвижен имот од

оставината. Тој дел децата го наследуваат на еднакви делови. Во случај пак кога нема

преживеан брачен другар или цивилен парнтер на оставителот, законскиот дел на децата

изнесува една половина од преостанатиот подвижен имот од оставината. Законските права

на децата не зависат од нивната возраст или пол. Така на пример браќата не се рангираат

пред сестрите или постарите пред помладите.156

9.5.3 Законска нето оставина

Законската нето оставина го претставува делот од оставината кој ќе остане откако

ќе бидат исплатени обврските и долговите на оставителот, приоритетните права, и

законските права. Законската нето оставина може да ја претставува и вкупната оставина

на оставителот во случај кога тој не оставил брачен другар или цивилен партнер, деца,

внуци или подалечни роднини, односно во случај кога нема кому да се исплатат

приоритетните и законските права.

Законската нето оставина се распределува помеѓу роднините на оставителот.

Роднините на оставителот се распоредени во категории кои на наследство се повикуваат

по одреден редослед, односно слично како и во нашето наследно право и тука се

применува принципот на исклучивост. Тоа значи дека доколку постои наследник од

156

Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015 http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf

95

поблиската категорија, на наследство не може да се повика некој од наследниците од

подалечните категории.

Така според тој редослед први на наследство се повикуваат децата на оставителот.

Потоа на ред следуваат родителите и браќата и сестрите на оставителот, од кои половина

од законската нето оставина наследуваат родителите а половина браќата и сестрите на

оставителот. Во случај кога родителите не се живи, целата законска нето оставина ја

наследуваат браќата и сестрите на оставителот. Ако пак оставителот нема браќа и сестри

или пак тие не се живи, целата законска нето оставина ја наследуваат родителите на

оставителот. Доколку нема наследници ниту од оваа категорија, на ред доаѓа

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот. Ако нема ниту брачен

другар или цивилен парнер на наследство се повикуваат вујковците, чичковците и тетките

на оставителот, па потоа бабите и дедовците на оставителот, па браќата и сестрите на

бабите и дедовците на оставителот и другите подалечни предци. Доколку како наследник

не може да се повика ниту еден од наведените роднини на оставителот, односно кога

оставителот нема законски наследници, целата оставина ја наследува Круната.157

Друга карактеристика на шкотското наследно право што е заедничка со нашето

наследно право е тоа што и во Шкотска е признато правото на претставување. Ова право е

уредено во членот 11 од Законот за наследување од 1964 година. Правото на

претставување се применува при распределба на оставината според законското

наследување во случаи кога некој од законските наследници умрел пред оставителот. Во

таков случај на местото од починатиот наследник, со примена на правото на

претставување, на наследство се повикуваат неговите потомци.

9.5.4 Вонбрачни партнери

Од претходно наведеното може да се забележи дека во Законот за наследување на

Шкотска не е регулирана наследно-правната положба на вонбрачните партнери. Но

нивната наследно-правна положба е регулирана во членот 29 од Законот за семејство на

Шкотска од 2006 година. Па така според овој закон на вонбрачните парнтери, без разлика

дали се од ист или различен пол, им се признава правото да бараат од судот да им додели

157

Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015 http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf

96

дел од оставината.158

А ова право им се признава само во случаи на примена на законското

наследување, односно не е дозволено кога оставителот направил тестамент. Временскиот

рок во кој вонбрачниот партнер на оставителот може да поднесе вакво барање до судот

изнесува 6 месеци од смртта на неговиот партнер.

За да постои вонбрачна заедница потребно е да бидат исполнети определени

услови. Тие услови се определени во членот 25 од Законот за семејство. Па така вонбрачна

заедница постои во случај кога маж и жена живеат заедно како брачни другари или две

лица од ист пол живеат заедно како да се цивилни партнери. На тоа дали се исполнети

овие услови треба да внимава судот при утврдувањето дали постои вонбрачна заедница.

Исто така при утврдувањето дали постои вонбрачна врска, судот треба да внимава и на

други дополнителни фактори, односно на должината на вонбрачната врска, природата на

нивната врска и на природата и обемот на финансиските аранжмани кои тие ги имале

направено во тој период.159

Додека пак при одлучувањето дали да му додели наследен дел на вонбрачниот

партнер на оставителот, судот во предвид треба да земе и други факти. Тие факти се

однесуваат на природата и големината на оставината, дали вонбрачниот партнер добил

некоја друга корист како резултат на смртта на оставителот (на пример животно

осигурување) и на други права кои вонбрачниот партнер може да ги бара од оставината.160

9.5.5 Извештај на Шкотската Законодавна Комисија од 2009 година

Во 2009 година шкотската Законодавна комисија (Scottish Law Commission - SLC)

подготви извештај за наследувањето во Шкотска кој содржи препораки со цел да се

подобри распределбата на оставината помеѓу наследниците на оставителот. Најголемиот

број на препораки се однесуваат при распределбата на оставината помеѓу потомците на

оставителот и неговиот брачен другар или цивилен партнер. Во овој труд ќе ги опфатам

само оние препораки кои се од поголема важност за законската распределба на

оставината.

158

Family Law (Scotland) Act 2006, член 29 159

Family Law (Scotland) Act 2006, член 25 160

Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015 http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf

97

Најбитна препорака на Законодавната комисија на Шкотска е во случај кога

оставителот оставил само брачен другар или цивилен партнер, а не оставил деца, целата

оставина да ја наследи преживеаниот брачен другар или цивилен партнер.161

Доколку се

имплементира оваа препорака ќе дојди до промена во сегашното законодавство. Затоа што

досега во ваков случај постои можност оставината да се подели помеѓу преживеаниот

брачен другар или цивилен партнер на оставителот и неговите родители или браќа и

сестри.

Друга препорака од Законодавната комисија на Шкотска е онаа која се однесува на

законска распределба на оставината во случај кога оставителот оставил само деца а не

оставил брачен другар или цивилен партнер. Во ваков случај се препорачува целата

оставина да ја наследат децата на оставителот.

Според ваквото повикување на наследство при распределбата на оставината според

законското наследување во Шкотска, може да се забележи голема разлика во однос на

законската распределба на оставината во Република Македонија. Основните разлики се

однесуваат на поделбата на фази при распределба на оставината во Шкотска, наследно-

правната положба на брачните другари и цивилни партнери и наследно-правната положба

на децата на оставителот. Исто така она што е карактеристично за шкотското наследно

право е тоа што предвидува фиксни суми кои треба да му се исплатат од оставината на

шреживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот.

Додека пак што се однесува до заедничките карактеристики помеѓу законското

наследување во Шкотска и законското наследување во Република Македонија, може да се

каже дека како такви се јавуваат примената на принципот на исклучивост при повикување

на законските наследници и примена на правото на претставување.

9.6 Законското наследување во Англија и Велс

Наследувањето во Англија е регулирано со Законот за управување со имоти од

1925 година (Administration of Estates Act) и Законот за наследување од 1975 година

(Inheritance Law Act). Со првиот закон е уредено законското наследување во англиското

161

Scottish Law Commission – Report on succession, 2009https://www.scotlawcom.gov.uk/files/7112/7989/7451/rep215.pdf

98

право, додека пак со вториот закон од 1975 година е предвидено дискреционото право на

судот да одлучува во врска со барањата на одредени лица кои не се наследници да добијат

дел од наследството.162

Исто како и во другите наследно-правни системи, и во англискиот наследно-правен

систем до примена на законското наследување доаѓа во случај кога оставителот не

направил тестамент или пак направил тестамент но не е валиден. Според правилата на

законското наследување, како наследници можат да се јават роднините на оставителот и

неговиот брачен другар или цивилен партнер.

Во натамошниот текст ќе се обидам да го објаснам начинот на распределба на

оставината во англиското наследно право, согласно правилата на законското наследување

и да направам споредба со тоа како е регулирано во нашето наследно право.

Па така согласно законското наследување во англиското право, први на наследство

се повикуваат преживеаниот брачен другар или цивилниот партнер на оставителот. Како

што напоменав и претходно, тие можат да се јават како наследници само ако се венчани

или регистрирани како цивилни партнери во моментот на смртта на оставителот. Тоа

значи дека ако бракот е разведен или цивилното партнерство е прекинато според закон,

овие лица не можат да се јават како законски наследници на оставителот. Согласно со

овие одредби исто така како законски наследници не можат да се јават ниту вонбрачните

партнери.

Наследниот дел на преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на

оставителот се определува во зависност од вредноста на оставината и од тоа дали

оставителот оставил деца и други потомци или не. Ако оставителот не оставил деца или

други потомци, целата оставина ја наследува преживеаниот брачен другар или цивилен

партнер на оставителот.

Во случај пак кога како наследници се јавуваат и децата и другите потомци на

оставителот, а вредноста на оставината изнесува над 250 000 фунти, преживеаниот брачен

другар или цивилен партнер ги наследува личните добра на оставителот, фиксна парична

162

Д-р Спирпвиќ Трпенпвска Љ., Д-р Мицкпвиќ Д., Д-р Ристпв А., Наследуваоетп вп Еврппа, културна устанпва Блеспк, Скппје 2011

99

сума во вредност од 250 000 фунти од оставината и половина од вредноста на

преостанатата оставина.163

Според ова може да се забележи дека во случај кога вредноста

на оставината е помала од 250 000 фунти, иако оставителот оставил деца и други потомци

тие нема да можат да се јават како наследници и целата оставина ќе му припадне на

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер.

Друга карактеристика на англиското наследно право при законската распределба на

оставината се јавува во случај на заедничка сопственост на брачните другари или цивилни

партнери на дел од оставината. Па така кога тие имале во заедничка сопственост

определен имот или пари на заедничка сметка, со настапувањето на смртта на оставителот

тој имот или пари автоматски ги наследува преживеаниот брачен другар или цивилен

партнер. Карактеристично за ова е тоа што тој имот или пари не се засметуваат како дел

од оставината на оставителот.164

Што се однесува до определувањето на наследниот дел на децата на оставителот и

тоа зависи од вредноста на оставината и постоењето на брачен другар или цивилен

партнер на оставителот. Па така децата на оставителот можат да се јават како наследници

ако вредноста на оставината ја надминува сумата од 250 000 фунти или пак нема

преживеан брачен другар или цивилен партнер на оставителот.

Ако нема преживеан брачен другар или цивилен партнер на оставителот, согласно

правилата на законското наследување, целата оставина ќе ја наследат децата на

оставителот. Тие оставината ја наследуваат на еднакви делови.

Во случај кога како наследник се јавува и преживеаниот брачен другар или

цивилен партнер на оставителот, децата на оставителот можат да се јават како наследници

само кога вредноста на оставината изнесува над 250 000 фунти. Па така откако ќе биде

исплатена таа фиксна сума на преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на

оставителот, децата на оставителот имаат право на една половина од вредноста на

163

https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-the-rules-of-intestacy/[2017] 164

https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-the-rules-of-intestacy/[2017]

100

преостанатиот дел од оставината.165

Кога станува збор за правото на децата да се јават

како законски наследници, ќе напоменам дека тука не е битно дали нивните родители се

венчани или регистрирани како цивилни партнери.

Како законски наследници на оставителот можат да се јават и потомците на децата

на оставителот, односно неговите внуци и правнуци.166

Слично како и во нашето наследно

право, потомците на децата на оставителот можат да бидат повикани како законски

наследници со примена на правилото на претставување. Тоа значи дека во случај кога

некое од децата на оставителот умрело пред него, согласно правилото на претставување

на наследство ќе бидат повикани неговите потомци, а тоа се внуците и правнуците на

оставителот.

Во случај кога оставителот не оставил преживеан брачен другар или цивилен

партнер, ниту пак деца и други потомци, на наследство се повикуваат родителите на

оставителот кои оставината ја наследуваат на еднакви делови.167

Ако родителите на оставителот не се живи, следни на наследство се повикуваат

браќата и сестрите на оставителот. Тие исто така наследуваат еднакви делови од

оставината. Во случај ако некој од браќата и сестрите на оставителот не е жив, согласно

правото на претставување на неговото место како законски наследници се повикуваат

неговите потомци, а тоа се внуците на оставителот.168

Во случај пак кога оставителот нема

браќа и сестри, а има полубраќа и полусестри како законски наследници се повикуваат

вторите. Исто како и во претходната ситуација доколку некој од нив не е жив согласно

правото на претставување како законски наследници се јавуваат неговите потомци.

Доколку оставителот немал ниту браќа, сестри, полубраќа и полусестри, на

наследство се повикуваат бабите и дедовците на оставителот кои отавината ја наследуваат

на еднакви делови. Доколку нема наследник ни од оваа категорија, следни на наследство

се повикуваат вујковците, чичковците и тетките на оставителот. И тука се применува

165

https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-the-rules-of-intestacy/[2017] 166

https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-the-rules-of-intestacy/[2017] 167

https://www.gov.uk/inherits-someone-dies-without-will/y/england-and-wales/no/no/yes [2017] 168

https://www.gov.uk/inherits-someone-dies-without-will/y/england-and-wales/no/no/no/yes [2017]

101

правото на претставување, па доколку некој наследник од оваа категорија умрел пред

оставителот на негово место како законски наследник се јавуваат неговите потомци, а во

случајот тоа се брачедите на оставителот. Ако нема наследник ниту од оваа категорија,

доколку ги има на наследство се повикуваат полуродните вујковци, чичковци и тетки на

оставителот и согласно правото на претставување нивните потомци.

Во случајот кога оставителот не оставил ниту брачен другар или цивилен партнер,

ниту роднини, односно кога не е можно да се најде ниту еден наследник од претходно

наведените категории, целата оставина ја наследува Круната.169

Како што кажав и претходно, со Законот за наследување од 1975 година на судот

му е дадено дискреционото право да одлучува во врска со барањата на одредени лица кои

не се јавуваат како законски наследници, да добијат дел од оставината. Според тоа можно

е да дојде до преуредување на законската распределба на оставината. Рокот во кој треба да

биде поднесено ваквото барање е две години од настапувањето на смртта на оставителот.

А за да дојде до вакво преуредување на законската распределба на оставината мора да

постои согласност кај сите законски наследници на оставителот.170

Доколку се направи една споредба помеѓу вака уреденото законско наследување во

Англија и Велс и законското наследување во Република Македонија, може да се забележат

големи разлики. Првенствено разликите се однесуваат на наследно-правната положба на

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот, кој во зависност од

вредноста на оставината, може да се јави како нејзин единствен законски наследник и

покрај постоењето на деца и други потомци на оставителот. Исто така разлики се

забележуваат и во редоследот на повикување на наследство на останатите роднини на

оставителот.

Што се однесува пак до сличностите помеѓу законското наследување во нашата

земја и законското наследување во Англија и Велс, може да се забележи дека слично како

и кај нас и во англиското наследно право се применува принципот на исклучивост при

169

https://www.gov.uk/inherits-someone-dies-without-will/y/england-and-wales/no/no/no/no/no/no/no/no [2017] 170

https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-the-rules-of-intestacy/[2017]

102

повикување на наследство на различните категории законски наследници. Друга сличност

може да се каже дека е и примената на правото на претставување, кое сепак не е уредено

на ист начин како во нашето наследно право.

9.7 Законското наследување во Северна Ирска

Како што кажав и на почетокот, наследно-правниот систем на Северна Ирска е

доста сличен со наследно-правниот систем на Англија и Велс. Но и покрај сличностите,

наследно-правниот систем на Северна Ирска содржи одредби по кои се разликува.

Законското наследување во Северна Ирска е уредено со Законот за управување со имоти

од 1955 година (Administration of Estates Act – Northern Ireland).171

Како и во другите наследно правни системи до примена на законското наследување

доаѓа во случај кога оставителот не оставил тестамент. Кога оставината се распределува

според правилата на законското наследување, како наследници можат да се јават

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот и неговите роднини. Кој

од овие лица ќе се повикаат на наследство зависи од неколку фактори, а тоа се вредноста

на оставината, постоењето на преживеан брачен другар или цивилен партнер, постоењето

на деца или други потомци на оставителот и постоењето на останатите роднини. Во

натамошниот текст ќе го објаснам начинот на кој се распределува оставината при

различни дадени ситуации.

Начинот на распределба на оставината според правилата на законското

наследување, се разликува во зависност од тоа дали постои преживеан брачен другар или

цивилен партнер на оставителот или не. Прво, ќе ја објаснам законската распределба на

оставината во случај кога оставителот оставил брачен другар или цивилен партнер.

9.7.1 Законско наследување кога постои преживеан брачен другар или цивилен

партнер на оставителот

Па така кога оставителот оставил преживеан брачен другар или цивилен партнер, а

вредноста на оставината изнесува до 250 000 фунти, тогаш тој ја наследува целата

оставина без разлика дали има деца или други потомци на оставителот.

171

Administration of Estates Act (Northern Ireland) 1955http://www.legislation.gov.uk/apni/1955/24/part/II [2017]

103

Ако вредноста на оставината изнесува над 250 000 фунти, тогаш распределбата се

врши на друг начин. Ако постојат и деца на оставителот, покрај тие 250 000 фунти

преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот наследува и дел од

останатата оставина. Големината на тој дел зависи од бројот на деца на оставителот. Па

така кога има само едно дете на оставителот, преживеаниот брачен другар наследува една

половина од преостанатата оставина. Во случај пак кога постојат две или повеќе деца на

оставителот, неговиот дел од преостанатата оставина изнесува една третина.172

Како што

може да се забележи, ова е една од разликите помеѓу законското наследување во Шкотска

и законското наследување во Англија и Велс.

Во случај пак кога оставителот не оставил деца ниту нивни потомци, преживеаниот

брачен другар или цивилен партнер на оставителот наследува дел од оставината во

вредност од 450 000 фунти и половина од останатиот дел од оставината. Другата половина

од останатиот дел ја наследуваат родителите на оставителот на еднакви делови. Доколку

нема родители на оставителот, тогаш тој дел го наследуваат браќата и сестрите на

оставителот. Ако некој од браќата и сестрите умрел пред оставителот, со примена на

правото на претставување на негово место на наследство се повикуваат неговите потомци.

Ако пак не може да се најде наследник ниту од оваа категорија, тогаш целата оставина ја

наследува преживеаниот брачен другар или цивилен партнер на оставителот.173

Ова е

уште една разлика помеѓу законската распределба на оставината во Шкотска и законската

распределба во Англија и Велс, затоа што во Англија и Велс родителите на оставителот и

нивните потомци во никој случај не можат да се повикаат на наследство кога оставителот

оставил брачен другар или цивилен партнер.

Ваквата распределба на оставината се однесуваше на случај кога постои преживеан

брачен другар или цивилен партнер на оставителот. Во случај кога нема преживеан брачен

другар или цивилен партнер на оставителот, законската распределба на оставината е

сосема поинаква.

172

https://www.nidirect.gov.uk/articles/what-do-if-there-no-will [2017] 173

https://www.nidirect.gov.uk/articles/what-do-if-there-no-will [2017]

104

9.7.2 Законско наследување кога не постои преживеан брачен другар или цивилен

партнер на оставителот

Па така во случај кога нема преживеан брачен другар или цивилен партнер на

оставителот, целата оставина ја наследуваат децата на оставителот. Тие оставината ја

наследуваат на еднакви делови. Ако некое од децата починало пред оставителот, согласно

правото на претставување неговиот наследен дел го наследуваат неговите потомци.

Во случај кога оставителот нема деца и нивни потомци, оставината на еднакви

делови ја наследуваат родителите на оставителот. Доколку не се живи ниту родителите на

оставителот, следни на наследство се повикуваат браќата и сестрите на оставителот и

согласно правото на претставување нивните потомци. Доколку нема наследници ниту од

оваа категорија, оставината на еднакви делови ја наследуваат бабите и дедовците на

оставителот. Доколку нема живи ниту баба и дедо на оставителот, на наследство се

повикуваат вујковците, чичковците и тетките на оставителот или согласно правото на

претставување нивните потомци, а тоа се брачедите на оставителот. Тие се најдалечните

роднини на оставителот кои можат да се јават како законски наследници. Доколку нема

ниту еден наследник од претходно наброените роднини на оставителот, целата оставина ја

наследува Круната.174

Споредено со законското наследување во Република Македонија, законското

наследување во Северна Ирска е доста различно. Може да се каже дека постојат истите

разлики кои претходно ги напоменав во споредбата помеѓу македонското и англиското

законско наследување. Тие се однесуваат на наследно-правната положба на преживеаниот

брачен другар или цивилен партнер на оставителот и можноста тој да се јави како

единствен наследник на оставината и покрај постоењето на деца на оставителот.

Што се однесува до сличностите може да се каже дека постојат и истите сличности

кои ги наведов во споредбата помеѓу англиското и македонското законско наследување,

односно тоа се сличноста во примената на правото на претставување и принципот на

исклучивост при повикување на наследство на различните категории наследници.

174

https://www.nidirect.gov.uk/articles/what-do-if-there-no-will [2017]

105

9.8 Карактеристики на законското наследување во споредбеното право

Од претходно наведеното во овој труд може да се забележи дека секој наследно-

правен систем си има свои карактеристики по кои се разликува од останатите. Но исто

така може да се забележи и дека наследно-правните системи во споредбеното право имаат

и голем број на заеднички карактеристики, односно некои работи се уредени на ист или

сличен начин. Истото важи и за уреденоста на законското наследување во различните

наследно-правни системи.

Во оваа глава ќе направам една разработка на основните карактеристики на

законското наследување во однос на тоа како се уредени во нашиот наследно-правен

систем, а како во наследно-правните системи на другите држави.

Ќе започнам со тоа дека карактеристично за сите наследно-правни системи е тоа

што законското наследување претставува најслаб основ за повикување на наследство. Тоа

значи дека оставината се распределува според закон, односно се применува законско

наследување само во случаи кога оставителот не оставил тестамент ниту договор за

наследување или како што е уредено во нашето наследно право, договор за доживотна

издршка. Од претходните глави во овој труд може да се забележи дека ова претставува

основната заедничка карактеристика за сите наследно-правни системи.

Следната карактеристика се однесува на основните фактори за определување на

законските наследници. Од претходно наведеното може да се забележи дека во сите

наследно-правни системи опфатени во овој труд, како основни фактори се јавуваат

сродството и брачната врска. Тие се карактеристични и за нашето право.

Но во останатите наследно-правни системи се јавуваат и други фактори врз основа

на кои се определуваат законските наследници на оставителот. Па така на пример во

Хрватска, освен сродството и брачната врска како фактор за определување на законските

наследници се зема и вонбрачната врска. Истото важи и за Шкотска. Тоа е така затоа што

во овие земји вонбрачната заедница е изедначена со брачната, па според тоа вонбрачните

партнери ги имаат истите наследни права како и брачните другари. Со оглед на тоа што во

нашето наследно право како законски наследник е предвиден само брачниот другар, за

106

разлика од овие земји, вонбрачната заедница не претставува основ за повикување на

наследство врз основа на закон.

Друг фактор за определување на законските наследници кој е присутен во

споредбеното право претставува цивилното партнерство, односно регистрирана заедница

на лица од ист пол. Од претходно наведеното може да се забележи дека тоа е

карактеристика на наследно-правните системи во Велика Британија. Во овие системи

положбата на регистрираните цивилни партнери е изедначена со положбата на брачните

другари. За разлика од овие земји, во нашето општество сеуште постои отпор кон правата

на ваквите заедници и сеуште не се созреани услови за нивно правно регулирање. Па

според тоа заедницата на лица од ист пол не претставува основ за наследување врз основа

на закон.

Друга карактеристика на законското наследување е бројот на наследни редови во

кој се распределени законските наследници. Од претходната анализа на законското

наследување во државите кои ги опфатив во вој труд може да се забележи дека не постои

некоја усогласеност за бројот на законски наследни редови во споредбеното право. Друго

што може да се забележи од овој труд е дека за разлика од македонското наследно право

кое бројот на наследни редови го ограничува на три, другите држави или предвидуваат

повеќе или воопшто не го ограничуваат бројот на законски наследни редови.

Па според ваквата уреденост на бројот на законски наследни редови во

споредбеното право, логично е да се постави прашањето за тоа колку е оправдано

решението во нашето наследно право, односно ограничувањето на бројот на наследни

редови на три. На прв поглед се чини дека со ваквото уредување на бројот на законски

наследни редови, Република Македонија како држава е во поповолна положба отколку

другите држави. Тоа е така затоа што доколку нема ниту еден законски наследник,

оставината ја наследува државата. Па така во однос на државите во кои се предвидени

поголем број на законски наследни редови, Република Македонија има поголеми шанси да

стане наследник.

Но тука може да се каже дека во праксата тоа не е баш така. Во најголем број

случаи оставината се распределува помеѓу наследниците од првиот наследен ред, додека

107

поретко помеѓу наследниците од вториот наследен ред. Што се однесува пак до

наследниците од третиот наследен ред, може да се каже дека тие многу ретко па речиси и

никогаш не се повикуваат на наследство.

Па според тоа може да се каже дека решението во македонското право со кое

бројот на наследни редови е ограничен на три е оправдано. Предвидувањето на

дополнителен законски наследен ред или пак неограничувањето на бројот на законски

наследни редови не би имало некое големо практично значење. Со оглед на временската

ограниченост на човековиот живот може да се каже дека таквите решенија не се во

согласност со биолошките законитости и не би било логично на наследство да се повика

некој прадедо на оставителот.

Последна карактеристика на законското наследување што ќе ја анализирам во овој

труд е наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар. Па така доколку се

направи една споредба на наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар,

може да се забележи дека во споредбеното право таа е различно уредена.

Во земјите од континенталното право таа е уредена на сличен начин и

преживеаниот брачен другар најчесто се јавува како наследник од првиот и вториот

наследен ред. Но и помеѓу овие земји се јавуваат одредени разлики во однос на положбата

на преживеаниот брачен другар. Па така на пример за разлика од Македонија и Хрватска

каде што преживеаниот брачен другар има изедначена наследно-правна положба со децата

на оставителот кога на наследство конкурира со нив, во Франција и Германија неговата

положба е уредена со посебни одредби.

Во Германија кога преживеаниот брачен другар конкурира на наследство со

наследниците од првиот наследен ред, односно со потомците на оставителот, тој

наследува една четвртина од оставината. За разлика од тоа во Република Македонија и

Хрватска, преживеаниот брачен другар и децата на оставителот ја наследуваат оставината

на еднакви делови. Друга карактеристика која се однесува на наследно-правната положба

на преживеаниот брачен другар во Германија е тоа што тој може да конкурира на

наследство и со членовите од третиот наследен ред, односно со бабите и дедовците на

оставителот. И оваа одредба е различна во однос на нашето наследно право затоа што кај

108

нас кога нема други наследници од првиот и вториот наследен ред, целата оставина ја

наследува преживеаниот брачен другар на оставителот. Па според ова може да се каже

дека наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар е поповолна во нашето

наследно право, во однос со неговата положба во Германија.

Што се однесува пак до наследно правната положба на преживеаниот брачен

другар во Франција, може да се забележи дека карактеристично е тоа што кога тој

конкурира на наследство со наследниците од првиот наследен ред, односно потомците на

оставителот, дадена му е можноста да избере дали да користи право на плодоуживање на

целата оставина или пак да наследи во сопственост една четвртина од оставината. Со вака

дадената можност за избор може да се каже дека наследно-правната положба на

преживеаниот брачен другар е подобрена и тој е во поповолна ситуација.

За разлика од ваквата уреденост на наследно-правната положба на преживеаниот

брачен другар во континенталното право, може да се забележи дека таа е сосема поинаку

уредена во англо-саксонското право, односно во државите од Велика Британија. Во овие

држави карактеристично е тоа што на преживеаниот брачен другар му е загарантирано

наследувањето на дел од оставината со одредена фиксна вредност. А доколку вкупната

оставина ја надминува таа вредност, преживеаниот брачен другар заедно со останатите

наследници се јавува како наследник и на останатиот дел од оставината.

Она што е најважно за наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар

во Велика Британија е можноста тој да се јави како наследник на целата оставина и покрај

постоењето на деца и други потомци на оставителот. Тоа е така во случај кога вредноста

на вкупната оставина не ја надминува законски загарантираната вредност од оставината

што му припаѓа на преживеаниот брачен другар.

109

10. АНКЕТА

За потребите на овој труд направив едно истражување во форма на анкета.

Анкетата ја спроведов во онлајн форма на 50 испитаници кои имаат одредени познавања

од проблематиката која е разработена во овој труд. Што се однесува до испитаниците, тие

се млади правници или студенти на Правен факултет. Анкетата е формулирана како

краток прашалник во врска со тоа колку испитаниците се запознати со своите права како

потенцијални законски наследници и нивни мислења за одредени решенија во наследно-

правниот систем на Република Македонија и некои европски земји. Во прилог се

прашањата од анкетата и добиените резултати, а коментар на вака добиените резултати ќе

дадам во заклучокот од овој труд.

1. Колкаво е вашето познавање во однос на законското наследување во Република

Македонија?

56%

40%

4%

виспкп среднп нискп

110

2. Колку сте информирани за вашите права како потенцијален законски наследник?

3. Македонското наследно право, законските наследници ги распределува во три

законски наследни редови. Дали сметате дека ваквото решение е правилно?

50%

36%

14%

виспкп инфпрмирани среднп инфпрмирани нискп инфпрмирани

86%

10%

4%

да не не сум сигурен/на

111

4. Дали сметате дека има потреба од воведување на четврт или неограничен број на

законски наследни редови, како што тоа е уредено во некои земји?

5. Како основни фактори за определување на законските наследници во

македонското право се јавуваат сродството и брачната врска, додека пак

вонбрачната заедница не претставува основ за законско наследување. Дали сметате

дека во македонското право има потреба да се уреди наследно-правната положба на

вонбрачниот партнер?

88%

6%6%

не, сегашнптп решение пд три закпнски наследни редпви е правилнп

има пптреба пд впведуваое на четврт закпнски наследен ред

брпјпт на закпнски наследни редпви треба да е непграничен

64%

24%

12%

да не не сум сигурен/на

112

6. Дали сметате дека наследно-правната положба на вонбрачниот партнер на

оставителот треба да се изедначи со наследно-правната положба на преживеаниот

брачен другар?

7. Кога преживеаниот брачен другар се јавува како наследник од прв наследен ред,

односно на наследство конкурира со децата на оставителот, неговата наследно-

правна положба е изедначена со наследно-правната положба на децата на

оставителот. Дали сметате дека ваквото решение во македонското наследно право е

оправдано?

38%

62%

да не, таа треба да биде уредена сп ппсебни пдредби

70%

10%

20%

да не не сум сигурен/на

113

8. Во Франција, кога преживеаниот брачен другар на наследство конкурира со

наследниците од првиот наследен ред, односно потомците на оставителот, дадена му

е можност да избира дали да користи право на плодоуживање на целата оставина

или да наследи во сопственост една четвртина од оставината. Дали сметате дека

треба да се воведе вакво решение во македонското наследно право?

9. Во земјите од англо-саксонското право на преживеаниот брачен другар му е

загарантирано наследување на дел од оставината со одредена фиксна вредност, така

што во одредени случаи тој може да се јави како единствен наследник на целата

оставина и покрај постоењето на деца на оставителот. Дали сметате дека слично

решение треба да се воведе и во македонското наследно право?

40%

38%

22%

да не не сум сигурен/на

10%

72%

18%

да не не сум сигурен/на

114

10.Дали сметате дека наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар е

праведно уредена во македонското наследно право?

64%

18%

18%

да не не сум сигурен/на

115

11. ЗАКЛУЧОК

Прво што може да се заклучи од овој труд е дека иако законското наследување

претставува најслаб основ за повикување на наследство, тоа е најприменуваниот начин на

распределба на оставината по смртта на едно лице. Причина за тоа е што кај нас

употребата на тестамент или договор за доживотна издршка е на доста ниско ниво. Токму

затоа овој вид на наследување е најразвиен во нашето право.

Што се однесува до уреденоста на законското наследување во нашето право, може

да се каже дека тоа е на солидно ниво. Групирањето на наследниците во три законски

наследни редови е оправдано и правилно ја отсликува ситуацијата според која треба да се

изврши распределба на оставината по смртта на едно лице. Во таа смисла, воведувањето

на четврт или поголем број на законски наследни редови, како што тоа е уредено во некои

други држави, нема да е од големо практично значење. Тоа е така затоа што таквото

решение е спротивно на биолошките законитости и наследниците од четврт или подалечен

наследен ред речиси никогаш нема да бидат повикани на наследство. Ваквото мислење е

потврдено и во анкетата што ја правев за потребите на овој труд. Па така 88% од

испитаниците сметаат дека ваквото решение од три законски наследни редови е сосема

оправдано и дека нема потреба од зголемување на бројот на законски наследни редови

како што тоа е уредено во некои европски земји. Во праксата речиси во сите или

најголемиот број на случаи оставината се распределува помеѓу наследниците од првиот

наследен ред, а сосема е мал бројот на случаи кога таа се распределува помеѓу

наследниците од вториот или третиот наследен ред.

Друго што може да се забележи од истражувањето во овој труд се одредени

карактеристики на законското наследување во споредбеното право. Па така за разлика од

нашето право кое како фактори за определување на законските наследници ги определува

само сродството и брачната врска, во Хрватска и Шкотска ваков фактор претставува и

вонбрачната врска, додека пак карактеристично за наследно-правните системи од Велика

Британија е тоа што како ваков фактор го сметаат и цивилното партнерство, односно

регистрираната заедница на лица од ист пол.

116

Исто така може да се забележат и разлики во наследно-правната положба на

преживеаниот брачен другар. Кај нас неговата наследно-правна положба е изедначена со

децата на оставителот, кога со нив конкурира на наследство и во таков случај тие

оставината ја наследуваат на еднакви делови. За разлика од тоа во наследно-правните

системи на другите земји постојат одредби кои различно ја уредуваат наследно-правната

положба на преживеаниот брачен другар.

Така на пример во Франција, кога преживеаниот брачен другар на наследство

конкурира со наследниците од првиот наследен ред, дадена му е можноста да избира дали

да користи право на плодоуживање на целата оставина или да наследи во сопственост

една четвртина од оставината. Во анкетата што ја изработив за потребите на овој труд го

поставив прашањето дали вакво слично решение треба да се воведе во македонското

наследно право. Па мислењата на испитаниците се поделени, односно 40% сметаат дека

треба да се воведе, а 38% дека не треба. Тоа докажува дека треба да се размисли за

воведување на некоја слична одредба и во нашето наследно право.

За разлика од Франција, во земјите од англо-саксонското право на преживеаниот

брачен другар му е загарантирано наследување на дел од оставината со одредена фиксна

вредност, така што во некои случаи тој може да се јави како единствен наследник на

целата оставина и покрај постоење на деца на оставителот. Од ова може да се заклучи дека

во земјите од ансло-саксонското право, наследно-правната положба на преживеаниот

брачен другар е далеку подобра отколку во земјите од континенталното право. На

прашањето дали слично решение треба да се воведе и во македонското наследно право,

72% од испитаниците одговорија дека не треба. Па според тоа може да се заклучи дека во

нашето право некоја ваква одредба не би успеала.

Од резултатите кои ги добив со анкетата, може да се заклучи дека моменталната

уреденост на наследно-правната положба на преживеаниот брачен другар во нашето

наследно право е праведна. Такво мислење имаат 64% од испитаниците.

Друго важно прашање што го имав опфатено во анкетата се однесува на уредување

на наследно-правната положба на вонбрачниот партнер на оставителот. Од претходно

наведеното во овој труд може да се забележи дека за разлика од некои други држави,

117

македонското право не ја уредува наследно-правната положба на преживеаниот вонбрачен

партнер на оставителот и тој не може да се јави како негов законски наследник. Некои

земји, не само што ја уредуваат наследно-правната положба на вонбрачниот партнер на

оставителот, туку неговата наследно-правна положба и ја изедначуваат со положбата на

преживеаниот брачен другар.

Со оглед на тоа што во последниот период се повеќе се застапени вонбрачните

заедници, се јавува потребата од уредување на наследно-правната положба на

вонбрачниот партнер и во нашето право. Такво е мислењето и на мнозинството од

испитаниците во анкетата, односно 64% од нив сметаат дека има потреба од уредување на

наследно-правната положба на вонбрачниот партнер. А во однос на прашањето дали таа

треба да биде изедначена со наследно-правната положба на брачниот другар,

мнозинството сметаат дека таа не треба да биде изедначена. Односно 62% од

испитаниците сметаат дека таа треба да биде уредена со посебни одредби, како што тоа е

уредено во некои земји.

118

12. ЛИТЕРАТУРА

1. Д-р Спировиќ – Трпеновска Љ., Наследно право, Скопје 2009

2. Д-р Спировиќ Трпеновска Љ., Д-р Мицковиќ Д., Д-р Ристов А., Наследувањето во

Европа, културна установа Блесок, Скопје 2011

3. Д-р Чавдар К., Коментар на Законот за наследувањето со обрасци од практична

примена, Агенција “АКАДЕМИК” – Скопје, Скопје 1996

4. Д-р Јаневски А., Д-р Зороска – Камиловска Т., Граѓанско процесно право - книга втора

Вонпарнично право, Скопје 2010

5. Д-р Мицковиќ Д., Д-р Ристов А., Наследно право, културна установа Блесок, Скопје

2014

6. Работна верзија на Граѓанскиот законик на Република Македонија, книга четврта

,,Наследноправни односи”, Скопје 2013

7. М-р Ангелеска М. Договор за доживотна издршка, февруари, 2014 година

http://www.pravdiko.mk/wp-content/uploads/2014/02/Dogovor-za-dozivotna-izdrska.pdf [2017]

8. Закон за наследувањето (Службен весник на РМ, бр.47 од 12.09.1996 година)

9. Закон за облигационите односи (Службен весник на РМ, бр. 161 од 30.12.2009 година)

10. Закон за вонпарнична постапка (Службен весник на РМ, бр.09 од 18.01.2008 година)

11. Закон за нотаријатот (Службен весник на РМ, бр.72 од 12.04.2016 година)

12. Закон за сопственост и други стварни права (Службен весник на РМ, бр. 35 од

12.03.2010 година)

13. Нотарска тарифа (Службен весник на РМ, бр. 226 од 30.12.2016 година)

14. http://www.pravdiko.mk/kako-se-odviva-postapkata-za-raspravan-e-na-ostavina/[2017]

119

15. http://www.pravdiko.mk/shto-dobivaat-advokatite-so-dopolnetiot-predlog-zakon-za-notarijat/

[2017]

16. Zakon o nasljeđivanju (pročišćeni tekst zakona NN 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15),

ćlanak 8 https://www.zakon.hr/z/87/Zakon-o-naslje%C4%91ivanju [2017]

17. Code Civil (консолидирана верзија од 2 март

2017)https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 [2017]

18. Bürgerliches Gesetzbuchhttps://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/index.html [2017]

19. https://www.citizensadvice.org.uk/scotland/family/living-together-marriage-and-civil-

partnership-s/living-together-and-civil-partnership-legal-differences-s/[2017]

20. Harvie-Clark S., SPICe Briefing – Inheritance law in Scotland, 2015

http://www.parliament.scot/ResearchBriefingsAndFactsheets/S4/SB_15-

45_Inheritance_law_in_Scotland.pdf [2017]

21. Family Law (Scotland) Act 2006

22. Succession (Scotland) Act 2016 http://www.legislation.gov.uk/asp/2016/7/contents/enacted

[2017]

23. Scottish Law Commission – Report on succession, 2009

https://www.scotlawcom.gov.uk/files/7112/7989/7451/rep215.pdf [2017]

24. https://www.gov.uk/inherits-someone-dies-without-will/y/england-and-wales [2017]

25.https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-

the-rules-of-intestacy/[2017]

26. Administration of Estates Act (Northern Ireland) 1955

http://www.legislation.gov.uk/apni/1955/24/part/II [2017]

27. https://www.nidirect.gov.uk/articles/what-do-if-there-no-will [2017]

28. http://www.crosschannellawyers.co.uk/basics-of-german-inheritance-law/ [2017]

120

29.http://www.wf-kanzlei.de/en/wf-info/articles/german-succession-law/german-succession-law-

intestate-succession-in-germany.html [2017]

30. https://www.unlockthelaw.co.uk/wills-and-succession-in-england-wales.html [2017]

31.https://www.harpermacleod.co.uk/hm-insights/2016/march/new-rules-on-succession-in-

scotland-how-they-will-affect-who-inherits-your-estate/ [2017]

32. http://www.legislation.gov.uk/asp/2016/7/contents/enacted [2017]

33.http://www.waddellandmackintosh.co.uk/uploads/7/8/3/9/7839918/who_inherits_if_there_is_

no_will.pdf [2017]

34. http://www.titleresearch.com/getattachment/Resources/Rules-of-Intestacy/Scotland.pdf.aspx

[2017]

35. http://www.gov.scot/Publications/2005/12/05115128/51285 [2017]

36. Administration of Estates Act 1925

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo5/15-16/23/contents

37. https://www.unlockthelaw.co.uk/wills-and-succession-in-england-wales.html [2017]

38.https://www.citizensadvice.org.uk/family/death-and-wills/who-can-inherit-if-there-is-no-will-

the-rules-of-intestacy/ [2017]

39. https://www.gov.uk/inherits-someone-dies-without-will [2017]

40. https://www.nidirect.gov.uk/articles/what-do-if-there-no-will [2017]

41. http://notices.irishtimes.com/help?page=lasting_post%2Fis_no_will [2017]