112

นกแสกทงหญา: The ghost in trembling land!น.สพ.ไชยยนต เกษรดอกบว เอกลกษณ คนศร และชยวฒน วงศไชย

กลมศกษาเหยยวและนกอนทรในประเทศไทยคณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน

นกแสกทงหญา (Grass Owl: Tyto capensis Jerdon, 1839) เปนนกแสกในวงศ Tytonidaeและสกล Tyto เชนเดยวกบนกแสก (Barn Owl) แตลกษณะของชดขนและถนทอยตางกน โดยสนเชงช อสามญระบประเภทของถ นท อย แบบท งหญาสำหรบทำรงวางไข แมวาลกษณะทางกายวภาคจะคลายคลงกนแตความแตกตางของชดขนระหวางนกแสกรวมสกล (congener) 2 ชนดนสามารถจำแนกออกจากกนในภาคสนามไดอยางชดเจน นกแสกทงหญาแพรกระจายพนธเฉพาะในโลกเกากอปรดวย ทวปแอาฟรกา อนทวปอนเดย จนตอนใต เกาะไตหวน ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในสวนของหมเกาะของประเทศฟลปปนสและอนโดนเซย และทวปออสเตรเลย ตำราบางเลมยกฐานะชนดยอยในทวปเอเชยและหมเกาะ ตางๆ รวมเปนชนดโดยสมบรณ เรยกวา Easternหรอ Australasian Grass Owl: Tyto longimembris (Sibley & Monroe, 1990; Clements, 2007)เชน T. (capensis) longimembris ทอนทวปอนเดย ประเทศลาวและเวยดนาม อนโดนเซย และออสตรเลย T. (l.) chinensis ทประเทศจนตอนใตและเวยดนาม T. (l.) pithecops ทประเทศไตหวนเปนตน เนองจากเขตแพรกระจายพนธไมมรอยเชอมตอหรอทบซอนระหวางประชากรในทวปแอฟรกาและทวปเอเชย (allopatric species)

นกแสกทงหญา ตวเตมวย จบใสหวงขาเพองานวจยกำลงผลดขนปก (remix molt)ทขนปลายปกชนนอก ภาพโดย น.สพ.ไชยยนต เกษรดอกบว

22

ในอดตไมปรากฏหลกฐานพบนกแสกทงหญาในประเทศไทยจนกระทงเดอนกรกฎาคม พ.ศ.2549 นกแสกทงหญา จำนวน 1 ตวถกถายภาพได ณ ทงหญากลางพนทชมนำแบบพรใน อ. แมจนจ. เชยงราย (ชยวฒน 2550) นบเปนรายงานแรกทมหลกฐานภาพถายยนยน

นกแสกทงหญาเปนนกลาเหยอในเวลากลางคน ขนาดกลาง วดจากจะงอยปากจรดปลายหางยาว 35-38 ซม. โดยเฉลยใหญกวานกแสก (T. alba) เลกนอย จากการตรวจชดขนของนกแสกทงหญาทจบใสหวงขาเพองานวจย พบวาขนใบหนาขาวปลอด ชดขนโดยรวมมสเขมกวานกแสก กระหมอมสนำตาลเขมแบบสชอคโกแลต ตางจากนกแสกทเปนสเทา ใบหนายาวรกวานกแสก บรเวณอกมแถบกวางสนำตาลออนตดกบพนทองสขาว ประดวยจดดำ ขนคลมใตปกมสขาวประจดดำเหมอนพนทอง ปลายปกโดยเฉพาะขนปลายปกชนนอก (outer primaries) มแถบดำ บนปก(upperwing) และบนหาง (uppertail) มแถบดำพาดขวาง (เกดจากจดดำเรยงตวเปนแนวเสน)

ตดกบสนำตาลออนของเสนขน ขนคลมบนปกสนำตาลเขม เสมอขนบนกระหมอม ประเมนจากลกษณะของชดขน นกแสกทงหญาตวนเปนชนดยอยหลก (nominate subspecies) คอ T. (l)longimembris พบแพรกระจายพนธตงแตประเทศอนเดย ลาว เวยดนาม ลงไปทหมเกาะของอนโดนเซย และออสเตรเลย (Clements, 2007) ซงจะพสจนยนยนดวยวธเทคโนโลยเชงโมเลกลโดยเปรยบเทยบชนดยอยตางๆ ในพนทตางประชากรตอไป

ลกษณะทางกายวภาคทแตกตางจากนกแสกทเดนชด ไดแก ความยาวแขง (tarsus length)ของนกแสกทงหญา ยาว 9.66 - 10 ซม. (n = 2) (ไชยยนตและคณะ ขอมลเบองตน; Choudhury,2005) แตแขงของนกแสกยาว 7.37 ซม. (n = 1) ทำใหนกแสกทงหญาขณะเกาะมรปลกษณ

นกแสกทงหญาขณะบน สงเกตขายนยาวกวาปลายหางทำใหเหนตนและกรงเลบชดเจนภาพโดย น.สพ.ไชยยนต เกษรดอกบว

12

สงโปรงและขณะบน จะเหนตนและกรงเลบยนยาวเลยปลายหางชดเจน ในขณะทตนของนกแสกจะหลบอยภายใตขนหาง

โดยสรป นกแสกทงหญาเปนนกประจำถน ผสมพนธในประเทศไทย การจำแนกชนดนกแสกทงหญา ประกอบดวยถนทอย คอ พบนก "แสก" ในทงหญาระดบสง รปลกษณขณะบนมขายนยาวกวาปลายหาง และลกษณะของชดขนมกระหมอมสนำตาลเขม แถบอกสนำตาลออนตดกบทองขาว ปลายปกคาดแถบดำ ขนคลมบนปกสนำตาลเขมตดกบบนปกสนำตาลออนมแถบดำพาดขวาง

ขอมลเกยวกบประชากรและชววทยาการสบพนธของนกแสกทงหญาในประเทศไทยยงไมทราบชด แตในเบองตนพบวา ระหวางวนท 24-26 มกราคม พ.ศ. 2551 ขณะสำรวจเหยยวทงในทงหญากลางพรนำจดทเคยพบนกแสกทงหญาครงแรก พบรงของนกแสกทงหญา จำนวน 2 รงและตวเตมวย จำนวน 3 ตว ภายในรงไมมวสดรอง มเพยงหญาแหงสานทบกนเปนพนรงมลกษณะเปนอโมงคมทางเขาดานขาง และมโพรงหลายโพรงเชอมตอกน ซอนอยในทงหญาซงประกอบดวยหญาไซและหญาคา สงราว 100 -150 ซม. ทรงแรก พบนกตวเตมวย 1 ตว และลกนก2 ตว อายประมาณ 2 สปดาห มขนอยสนำตาลออนขนทวตว และรงทสองมโพรง 2 โพรงตอกนคลายตวอกษรแอล พบนกตวเตมวย 2 ตว และลกนก 4 ตว อายประมาณ 3 สปดาห มขนอยสนำตาลออนขนทวตว แตขนปกและขนหางกำลงงอก (pin feathers) ในรงทสอง นกสำรอกกอนกากอาหาร (pellet) มากองรวมกนไวในโพรงแยกจากอโมงคหลกทลกนกนงพกอย เสมอนเปนหองขบถาย จากการตรวจกอนกากอาหารเบองตน พบชนกะโหลกของหน ตอกยำความสำคญของ

นกแสกทงหญา ตวเตมวย สงเกตลกษณะของขนคลมบนปก บนปกและบนหางภาพโดย น.สพ.ไชยยนต เกษรดอกบว

2

เอกสารอางองชยวฒน วงศไชย. 2550. รายงานการพบนกแสกทงหญาครงแรกในเมองไทย. วารสารนกกางเขน. สมาคมอนรกษนกและ

ธรรมชาตแหงประเทศไทย ปท 24 ฉบบท 3 หนา 16-17.Choudhury, A. 2005. Significant records of birds in Nagaland, north-east India. Forktail. 21:187-190.Clements, J. F. 2007. The Clements Checklist of Birds of the World. New York: Cornell University Press.Robson, Craig. 2005. Birds of South-East Asia. London: New Holland Publishers, Ltd.Sibley, C.G. and Monroe, B.L., Jr. 1990. Distribution and Taxonomy of Birds of the World. New Haven: Yale University

Press.

นกแสกทงหญา ในฐานะตวกำจดหนในธรรมชาต เชนเดยวกบนกแสก จงสรปไดวานกแสกทงหญาเปนนกประจำถน ทำรงวางไขในประเทศไทย คาดวาฤดผสมพนธของนกแสกทงหญาอยระหวางเดอนธนวาคมถงมนาคม

ภยคกคามของนกแสกทงหญาในพนท ไมพบการลาหรอรบกวนของมนษย จากการสอบถามชาวบานในชมชนรอบพนท พบวาชาวบานเรยกนกแสกทงหญาวา "นกเกาจาง" และไมนยมเล ยงในบานเพราะถอวาอปมงคล เชนเดยวกบนกแสก แต 2 วนหลงจากสำรวจพบรงของนกแสกทงหญา ปรากฏวามการเผาหญาหนาแลงโดยชาวบานทเขาไปใชประโยชนในพนท เพ อหาของปา ของกน และไมนาจะมเจตนารบกวนนก เน องจากไมทราบวามร งนกอย ผลจากการเผาหญาครงน ไดทำลายรงและลกนกในรงทสองทงหมด แตในรงแรกนกตวเตมวยและลกนกปลอดภย ในเบองตน ผเขยนไดแจงองคกรบรหารสวนทองถน ใหขอความรวมมอจากชาวบานทเขาใชประโยชนในพนทใหระงบการเผาหญาไปจนกวาจะถงเดอนเมษายน ซงคาดวาลกนกจะเตบโตเตมทและบนออกจากรงแลว ดงนนการสำรวจประชากรและเกบขอมลการสบพนธของนกแสกหายากชนดนเปนความจำเปนเรงดวนเพอใชเปนฐานกำหนดแผน การอนรกษนกและถนทอยอาศยแบบพรทงหญาลกษณะนทหาไดยากยงในประเทศ เพอใหประสานสอดคลองอยางไมขดแยงกบการใชประโยชนของพนทตามวถทองถน

หากผอานทานใดพบนกแสกทงหญาในพนทอน ๆ ขอความรวมมอรายงานการพบนกและลกษณะของถนอาศย ท trogon@gmail.com หรอ www.thairaptorgroup.com จะเปนประโยชนตอการรวบรวมขอมลของนกแสกชนดนในเมองไทยใหสมบรณยงขน

นกแสกทงหญาถกปลอยคนถนหลงจากเกบขอมลชวรปพรรณและใสหวงขา

ภาพโดย น.สพ.ไชยยนต เกษรดอกบว

2