Қазақстанның TIMSS 2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері …iac.kz/sites/default/files/1_nac_otchet_tims_2015_kaz_pdf.pdf · Ұлттық есепте

Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері Ұлттық есеп

1

«Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері» Ұлттық есеп

2

УДК 5(047.31)

ББК 22.1я72

Р34

«Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері», 2017 жыл, Ұлттық

есеп/С.Ырсалиев, А.Құлтуманова, Б.Қартпаев, А.Байгулова, Б.Ысқақов - Астана:

«Ақпараттық-талдау орталығы» АҚ, 2017 - 219 бет.

ISBN 978-601-7515-67-6

Ұлттық есепте TIMSS зерттеуінің 20 жылдық мерзім ішінде 50-ден астам

мемлекеттің математика және жаратылыстану ғылымдарынан білім беру сапасы

өзгерістерінің үрдістері қамтылды.

Қазақстанның қатысу нәтижелері халықаралық деңгейде де, өңірлік деңгейде де

салыстырылды.

Оқушылардың халықаралық тесттік тапсырманы орындаудың күрделілік

деңгейлері, мазмұндық салалар және оқу-танымдық қызметтің түрлері бойынша

орындау нәтижелеріне салыстырмалы талдау жасалды.

TIMSS-2015 зерттеуіне қатысушы қазақстандық төртінші сынып оқушылары мен

сегізінші сынып оқушыларының көрсеткіштері зерттеудің нәтижелеріне ықпал еткен

факторлар мән-мәтінінде де берілді.

Ұлттық есеп басқару шешімдерін қабылдау үшін маңызды ақпаратты ұсынады.

Зерттеудің нәтижелері академиялық және ата-аналар қауымының талқылануына

да арналған.

УДК 5(047.31)

ББК 22.1я72

ISBN 978-601-7515-67-6

© «Ақпараттық-талдау орталығы» АҚ, 2017


3

Ризашылық білдіру

Біз IEA Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық қауымдастыққа

және оның атқарушы директоры Дорк Хастед (Dr.Dirk Hastedt) мырзаға TIMSS

жаратылыстану-математикалық білім сапасының жаһандық мониторингіне

қатысуға мүмкіндік алғанымыз үшін ризашылығымызды білдіреміз.

Біз TIMSS және PIRLS Халықаралық Оқу Орталығының атқарушы

директорлары Айна Мюллис (Dr.Ina V.S. Mullis) ханымға және Майкл Мартин

(Dr.Michael O. Martin) мырзаға шыдамдылық, жақсы қарым-қатынас, өзара

ниеттестік және пайда болған мәселелерді жедел шешкендері үшін алғыс

білдіреміз.

TIMSS тобының сарапшыларына Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне

қатысуын тиімді сүйемелдегені үшін жеке алғыс білдіреміз.

Білім және ғылым министрлігі тарапынан үнемі қолдаудың көрсетілуі

TIMSS-2015 зерттеуіне сәтті қатысуға септігін тигізді.

Астана және Алматы қалаларының, облыстардың білім басқармалары,

сонымен қатар мектептердің әкімшілігі зерттеуді белгілеген орындарда өткізуді

ұйымдастыруға айтарлықтай үлес қосты.

Мұғалімдер мен ата-аналардың TIMSS-2015 зерттеуіне, әсіресе сауалнамаға

қатысуы құнды болды.

Астана қаласының бастауыш сыныптарының жетекші мұғалімдері және

пән мұғалімдері есепті әзірлеу барысына белсене қатысты.

Сонымен қатар, мұғалімдеріміз және TIMSS-2015 халықаралық тестін сәтті

орындағаны үшін оқушыларымызға алғыс білдіреміз.

Біз Қазақстанның жаратылыстану ғылымдарындағы білімінің сапасын

тәуелсіз халықаралық бағалауға қатысуын қамтамасыз етуде біздің

күш-жігерімізге тікелей немесе жанама қолдау көрсеткен тұлғалардың

барлығына алғыс айтамыз.


4

Халықаралық қауымдастық

Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері туралы

Аустралия

http://www.theage.com.au/federal-politics/political-news/wakeup-call-

australian-students-fall-behind-kazakhstan-in-maths-and-science-rankings-

20161129-gszvt1.html

«Оянатын кез келді – аустралиялық оқушылар қазақстандық

оқушылардан математика мен жаратылыстану ғылымдарының көрсеткіштері

бойынша артта қалды».

«Қазақстан $US10,546 жан басына шаққандағы ЖІӨ-мен, Аустралияның

$US54,718 жан басына шаққандағы ЖІӨ-мен салыстырғанда, 2011 жылы

Аустралиядан едәуір артта қалған еді, бірақ бүгін бізден озды».

http://www.9news.com.au/national/2016/11/30/03/33/australian-students-

still-falling-behind

«Аустралияның Білім министрі мемлекет оқушыларының математика

және жаратылыстану ғылымдары бойынша тестілеудегі «сұмдық

нәтижелерінен» көңілі қалды, бұнда олар Қазақстан сияқты елдерден артта

қалды».

Эндорю Ламин - Парламент мүшесі, либералдар партиясы:

«Әрине, менің бұрыңғы кеңестік республикаға қарым-қатынасым жақсы,

бірақ олар бізді білімнен озатын болса, онда бұл - үрейлендіретін жағдай

(ред. – Аустралия үшін)».

Эд Хасик – Парламент мүшесі, лейбористер партиясы:

«Қазақстан бізден озды дегенді естігенде, адамдардың көбісінің демі

тарылады және олар не болып жатқанын түсінгісі келеді деп ойлаймын».

http://www.abc.net.au/news/2016-11-30/australia-declines-in-global-education-

report/8077474

«Аустралия халықаралық білім беру рейтингінде сәтсіздікке ұшырап, Қазақстаннан

артта қалды».

http://www.theage.com.au/federal-politics/political-news/wakeup-call-australian-students-fall-behind-kazakhstan-in-maths-and-science-rankings-20161129-gszvt1.html



http://www.9news.com.au/national/2016/11/30/03/33/australian-students-still-falling-behind

http://www.9news.com.au/national/2016/11/30/03/33/australian-students-still-falling-behind

http://www.abc.net.au/news/2016-11-30/australia-declines-in-global-education-report/8077474

http://www.abc.net.au/news/2016-11-30/australia-declines-in-global-education-report/8077474


5

«Қазақстан – халық саны бізден анағұрлым аз, Орталық Азия елі – барлық

төрт критерий бойынша Аустралиядан жоғары көтерілді».

Сенатор Бирмингем, білім министрі: «Мен Қазақстанның жетістігін

төмендеткім келмейді… Мен Аустралия әлем үздіктері арасында болуға ұмтылу

керек деп ойлаймын және бұл өрескел жағдай, бұны өзгерту үшін бізге еселеп

жұмыс істеу керек».

Англия

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-bad-news-

finland-russia-and-kazakhstan-soar

«TIMSS: Финляндия үшін қолайсыз жаңалық, бірақ Ресей мен Қазақстан

алға шықты».

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-england-slips-

global-maths-rankings-asia-excels

«TIMSS: Англия математика бойынша рейтингте кем түсті, ал Азия болса,

көшбасшы болды».

«Англияның рейтингтегі көрсеткіштері азды-көпті бұрыңғы деңгейде

қалды, бұрыңғы көшбасшы Финляндия бастауыш мектептің математикасынан 8-

орыннан 17-орынға, ал жаратылыстанудан 3-орыннан 7-орынға күрт түсті. Бұл

кезекте Қазақстан, Словения мен Норвегия рейтингтегі өз позицияларын күрт

жоғарылатты».

Бен Дурбин, халықаралық білім департаментінің директоры (NFER):

«Жақын арада Еуропада «білім беру саясаты саласындағы бастамалар туризмі»

басталуы мүмкін.

«Ашықтан-ашық, Финляндияның регресі есте қаларлық, әсіресе, бұрын

оған көп көңіл бөлінгенін еске түсіретін болсақ, ал енді Польша, Қазақстан, Чехия

және Словения сияқты мемлекеттер ілгеріледі».

«Финляндияның шарықтауы мен жығылуын назарға ала отырып, біз

жақын арада осындай мемлекеттерге көбірек көңіл бөлетін болармыз».

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-bad-news-finland-russia-and-kazakhstan-soar

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-bad-news-finland-russia-and-kazakhstan-soar

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-england-slips-global-maths-rankings-asia-excels

https://www.tes.com/news/school-news/breaking-news/timss-england-slips-global-maths-rankings-asia-excels


6

МАЗМҰНЫ

3 РИЗАШЫЛЫҚ БІЛДІРУ

4 Халықаралық қауымдастық Қазақстанның TIMSS-2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері туралы

7 КІРІСПЕ

9 1-ТАРАУ. TIMSS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ: 20 ЖЫЛ

23 2-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ TIMSS-2015 ЗЕРТТЕУІНЕ

ҚАТЫСУ НӘТИЖЕЛЕРІ

26 2.1. Математика. 4-сынып оқушыларының нәтижелері

44 2.2. Математика. 8-сынып оқушыларының нәтижелері 59 2.3. Жаратылыстану. 4-сынып оқушыларының нәтижелері 72 2.4. Жаратылыстану. 8-сынып оқушыларының нәтижелері

85 3-ТАРАУ. БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨҢІРЛЕР ТҰРҒЫСЫНАН

КӨРСЕТКІШТЕРІ

89 3.1. Математика және жаратылыстану. 4-сынып оқушыларының нәтижелері

101 3.2. Математика және жаратылыстану. 8-сынып оқушыларының нәтижелері

113 4-ТАРАУ. КОРРЕЛЯЦИЯЛЫҚ ТАЛДАУ: ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН

АНЫҚТАЙТЫН ФАКТОРЛАР

115 4.1. Отбасының білім беру ресурстары 123 4.2. Мектептің білім беру ресурстары 130 4.3. Оқушылардың математика мен жаратылыстануға қатынасы

135 5-ТАРАУ. TIMSS-2015 ҚАТЫСУШЫ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ БІЛІМІН ДАМЫТУ ТӘСІЛДЕРІ

141 5.1. TIMSS-2015 қатысушы мемлекеттер білімінің құрылымы 148 5.2. Математиканың оқу бағдарламалары 155 5.3. Жаратылыстану ғылымдарының оқу бағдарламалары 160 5.4. Математика және жаратылыстану ғылымдарының оқу

бағдарламаларын жаңарту үрдістері 162 5.5. Математика және жаратылыстану ғылымдарының мұғалімдерін

даярлау және кәсіби дамыту 167 5.6. АКТ-ны оқу процесінде пайдалану

172 ҚОРЫТЫНДЫ 176 ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ 177 БИБЛИОГРАФИЯ 178 ҚОСЫМША


7

КІРІСПЕ

2016 жылғы 29 қарашада Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі

халықаралық қауымдастық (International Association for the Evaluation

of Educational Achievement – IEA) беделді халықаралық зерттеулерінің бірі болып

саналатын TIMSS-2015 (Trends in Mathematics and Science Study) математикалық

және жаратылыстану ғылымдары білімінің сапасын халықаралық зерттеуінің

нәтижелерін жариялады.

ҚР Тұңғыш Президенті Күні мен Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығы қарсаңында

біздің оқушылар баршаға сыйлық жасады. Қазақстан жаратылыстану-

математикалық білімнің сапасын зерттеудің көшбасшы елдерінің қатарына кірді.

Біздің сегізінші сынып оқушыларымыз әлімнің 39 мемлекетінің ішінде

математика мен жаратылыстану ғылымдарынан 7 және 9 орындарға ие болды.

Қазақстандық 4-сынып оқушыларының беталысы таңғалдырады.

Бұл - зерттеуге қатысқан 49 елдің ішінде 8 және 12-орындар. Қазақстандық

оқушылардың нәтижелері TIMSS халықаралық орташа көрсеткішінен

айтарлықтай жоғары болды.

Біздің оқушылар Ресеймен салыстыруға келетін нәтижелерді көрсетіп, АҚШ,

Англия, Германия, Канада, Аустралия, Израиль, Швеция, Дания, Нидерланды,

Польша, Чехия, Литва, Малайзия, Түркия және басқа мемлекеттердегі

қатарластарын озып шықты. Бұл – жай мектептердің қарапайым оқушылары.

Зерттеудің нәтижелері сіздің назарыңызға ұсынылып жатқан есепте

баяндалатын қызықты қорытындылар жасауға мүмкіндік берді. Алайда, ең басты

қорытынды: біздің оқушыларымыз талантты екеніне көзіміз жетті және біз өз

балаларымызға сенім арта аламыз. TIMSS-2015 нәтижелері Қазақстанның білім

беру жүйесі мұғалімдеріміздің тынымсыз, ерен еңбегі, Елбасының білім беру

жүйесіне деген тұрақты назары мен ерекше қамқорлығының арқасында

Тәуелсіздік жылдары серпінді, әрі тұрақты дамығанын дәлелдейді.

TIMSS-2015 нәтижелерін дүниежүзілік сарапшылар қауымы кеңінен

талқылап жатыр, себебі бұл зерттеу 57 мемлекеттің білім беру жүйелерінің

мықты және әлсіз тұстарын анықтайды және тиісті басқару шешімдерін

қабылдауға негіз болады.


8

Атап айтқанда, Қазақстан білім беру жүйесінің жетістіктерімен қатар, TIMSS-

2015 білімнің сапасында қала мен ауыл арасында, оқыту тілдері мен отбасының

әлеуметтік мәртебесі бойынша айырмашылықтың әлі де сақталу мәселесін

анықтады. TIMSS академиялық білімді өлшейді, бұнда Қазақстанның мектебі

кеңес үкіметінен кейінгі кеңістіктегі басқа мемлекеттермен бірге дәстүрлі

мықты болды (мысалы, көшбасшы орынға ие болған Ресей).

TIMSS ЭЫДҰ өткізетін, мектептер мен колледждердің 15 жастағы білім

алушыларының академиялық білімі мен дағдыларын әртүрлі өмір

жағдайларында қолдану тиімділігін, логикалық тұрғыдан ойлау және

негізделген қорытындылар жасау, ақпараттық кескіндер мен диаграммаларға

түсінік беру қабілеттерін, сонымен қатар басқа көптеген функционалдық

құзыреттерді өлшейтін басқа халықаралық зерттеуден, PISA-дан, осымен

ерекшеленеді. Қазақстанның PISA–2015 зерттеуіне қатысу нәтижелерімен жеке

Ұлттық есептен танысуға болады.

TIMSS-ке орала келсек, оны ең беделді ұйымдардың бірі - IEA Білім

жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық қауымдастық өткізетінін атап

өткен жөн. Бұл - ұлттық зерттеу институттарының және мемлекеттік зерттеу

агенттіктерінің тәуелсіз халықаралық бірлестігі. IEA саясат пен тәжірибенің

ықпалын елдің ішінде және білім беру жүйелерінің арасында зерттеу мақсатымен

білім беру саласында ауқымды салыстырмалы зерттеулер өткізеді.

Негізі қаланған 1958 жылдан бері IEA қауымдастықтың мүшелері болып

табылатын мемлекеттер үшін (60 астам мемлекет) анағұрлым қызықты

салаларға арналған 30 астам халықаралық зерттеуді өткізді. Олардың қатарында

математика, жаратылыстану, оқылым, азаматтық білім, компьютерлік және

ақпараттық сауаттылық, сонымен қатар мұғалімдердің даярлығы. IEA және оның

серіктестері беделінің арқасында TIMSS нәтижелері объективті, сенімді болып

саналады және әлемдік академиялық қауым оларды мойындайды.


9


10

Қысқаша түйіндеме

1995 жылы IEA Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық

қауымдастық алғаш рет TIMSS оқушылардың математикалық және

жаратылыстану ғылымдарының дайындық деңгейін кең ауқымды

зерттеуін өткізді.

20 жылда TIMSS 6 кезеңі өткізіліп, оған әлемнің 80 мемлекетінен 3

млн. астам оқушы қатысты.

Зерттеудің барлық алты кезеңінің тұрақты қатысушылары -

Аустралия, Кипр, Англия, Гонконг, Иран, Ирландия, Жапония, Корей

Республикасы, Жаңа Зеландия, Норвегия, Португалия, Сингапур,

Словения, АҚШ, Чехия Республикасы, Нидерланды және Венгрия.

Тәжірибеде мемлекеттердің кезеңдердің бірінде тайм-аут алатын

мысалдар бар.

Мемлекеттерге әрбір кезеңде фокус-топты өз бетінше анықтау

мүмкіндігі беріледі (4 және 8, немесе бір сынып).

TIMSS барлық 20 жыл бои ы трендтік тапсырмаларды сақтау есебінен

нәтижелердің салыстырылуын қамтамасыз етіп келеді.

Бұл кезекте, әлемдік тәжірибенің жаңа білім беру басымдықтарын

ескере отырып, TIMSS мазмұнына өзгерістер енгізіледі.

TIMSS бағалау шкаласы оқушылар нәтижелерінің халықаралық

тестті орындаудың ілгері, жоғары, орташа және төмен төрт деңгейіне

үлестірілуін қарастырады.

TIMSS зерттеуіне қатысу қорытындылары бойынша басым

мемлекеттер математикалық және жаратылыстану ғылымдарының

оқу жоспарларына тұжырымдамалық өзгерістер енгізді.

2015 жылға қарай қатысушы елдердің 60% астамы бастауыш және

негізгі мектептің оқу бағдарламаларын қайта қарастырды.

TIMSS 20-жылдық мерзімде көптеген қатысушы мемлекеттер

оқушыларының математикалық және жаратылыстану бойынша

дайындық жетістіктерінде оң динамика байқалады.


11

2015 жылы TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) 4-

ші және 8-ші сынып оқушыларының жаратылыстану және математикалық

даи ындық деңгеи ін бағалаудың алғашқы халықаралық зерттеуі өзінің 20-

жылдығын атап өтті. Зерттеудің алты кезеңінде дүниежүзінің 50-ден астам білім

беру жүи есі жаһандық мониторингіне қатысу мүмкіндігіне ие болды.

TIMSS-1995 оқушылардың математикалық және жаратылыстанудағы

дайындық деңгейін бағалаудың алғашқы кең ауқымды халықаралық зерттеуі

болды. Алғашқы зерттеуге дүниежүзінің 40-тан астам елінің үшінші, төртінші,

жетінші, сегізінші сынып оқушылары қатысты. Бірінші зерттеуге

қатысқандардың жалпы саны, ата-аналардың, мұғалімдердің және мектеп

басшыларының сауалнамасын қоса алғанда, жарты миллионнан асты.

Оқушылардың үлгеріміндегі айырмашылықтарды түсіну үшін

халықаралық деңгейде 1500 мән-мәтіндік айнымалылар бойынша алғаш рет

корреляция жасалды. Салыстырмалы талдаудың қорытындысы бойынша

балаларды оқытудың сәттілігін анықтайтын факторлармен отбасының білім

беру ресурстары мен ата-аналардың үміттері, оқушылардың тұлғалық ынтасы

мен мұғалімдер қауымының оқыту стратегиясына деген кәсіби көзқарастары

анықталды. Зерттеудің нәтижелері халықаралық жариялымдарда кең

ұсынылған.

Зерттеудің екінші кезеңінде IEA Халықаралық қауымдастық TIMSS-1999

қатысушылары ретінде 8-сынып оқушыларын анықтады.

Үшінші және бұдан кейінгі кезеңдерде халықаралық жетекші сарапшылар

консенсусының нәтижесінде тек бастауыш және орта мектептің оқушылары ғана

қатыса бастады. 4-ші және 8-ші сынып оқушыларын тандау кездейсоқтық емес.

Зерттеуді төрт жылда 1 рет өткізу жиелілігі мектептегі математикалық және

жаратылыстануда білім берудің тиімді мониторингін өткізуге мүмкіндік береді.

Бұл кезекте, елдерге зерттеудің әрбір кезеңінде фокус-топтарды өз

бетінше анықтау мүмкіндігі беріледі (4 және 8, немесе бір сынып). Зерттеудің

барлық алты кезеңінде тек Аустралия, Англия, Венгрия, Гонконг, Иран, Сингапур,

Словения, АҚШ және Жапония сияқты елдер, сонымен қатар Канаданың Онторио

және Квебек провинциялары ғана екі сынып бойынша қатысты.


12

Тәжірибеде елдердің зерттеу кезеңдерінің біреуінде тайм-аут алатын

мысалдары да бар. Мысалы, Австрия, Әзірбайжан, Гана, Македония, Палестина,

Румыния, Сирия, Тунис, Украина, Йемен сияқты TIMSS-2011 қатысушы елдері

2015 жылы зерттеуге қатыспады. Болгария, Канада, Кипр, Египет және Франция

TIMSS-2003 және 2007 қатысқаннан кейін зерттеудің соңғы кезеңіне қатысты.

Ресей Федерациясының 4-ші және 8-ші сынып оқушылары TIMSS-тің алғашқы

кезеңінен басқа барлық кезеңдеріне қатысты (1995 ж. - тек сегізінші сынып

оқушылары ғана) (қосымша, 1.1-кесте)

TIMSS тұжырымдамасы 20 жыл бойы жетіліп, зерттеудің шекарасы кеңейіп

келеді. Зерттеуде елдерге жекелеген провинциялар болып қатысу мүмкіндігі

беріледі. Мысалы, TIMSS-2015 Аргентинадан Буэнос-Айрес, Канададан Онтарио

және Квебек, БАӘ-ден Абу-Даби мен Дубай, АҚШ-тан Флорида штаты өз

мемлекетінің жалпы орта балына енбей, тек өз оқушыларының нәтижелерін ғана

бағалады.

Бағдарламаның халықаралық үйлестірушісі елдерге TIMSS Advanced-ке

қатысуды да ұсынады. Орта мектептегі оқуды бітірушілерге (11 немесе

12 сынып) тереңдетілген математика және физика сияқты қосымша екі опция

ұсынылады. 20 жылда TIMSS Advanced-тің 3 кезеңі (1995, 2008 және 2015) өтті.

Бұл зерттеудің соңғы кезеңіне Франция, Италия, Ливан, Норвегия, Португалия,

Ресей, Словения, Швеция және АҚШ-тың 56 000 астам оқушысы және 5 000 жуық

мұғалімі қатысты. Тереңдетілген дайындықтың озық нәтижелерін Ресей

мектептерінің түлектері көрсетті (Математика пәнінен 540 балл және физикадан

508 балл).

2015 жылы кіріс деңгейі төмен мемлекеттер үшін IEA алғаш рет TIMSS

Numeraсy опциясын ұсынды. Бұл 4-ші және 6-шы сынып оқушыларына арналған

Математика пәнінен жеңілдетілген тесттік тапсырмалардың нұсқасы. Оған

Бахрейн, Индонезия, Иран, Кувейт, Йордания, Марокко, Оңтүстік Африка және

Буэнос-Айрес провинциясы қатысты.

TIMSS тәуелсіз және объективті халықаралық бағалауға қатысуға мүдделі

елдер санының артуы зерттеудің беделділігін растайды. TIMSS-2015 алтыншы

мерейтойлық кезеңіне бастауыш және негізгі мектептің 550 000 астам оқушысы

қатысты. Халықаралық есепте математикалық сауаттылық бағытында 49 елдің


13

және жаратылыстану бағытында 47 елдің төртінші сынып оқушыларының

нәтижелері берілді (Оңтүстік Африка және Иорданияның көрсеткіштері

ұсынылмады). Барлық 39 елдің 8-сынып оқушыларының Математика пәнінен

және жаратылыстану пәндерінен алған нәтижелері қорытынды кестеде

жарияланды.

TIMSS зерттеуі басты назарды әртүрлі мерзімде алынған нәтижелердің

салыстырылуын қамтамасыз етуге аударады. Зерттеудің алты кезеңінде

жаратылыстану-математикалық білім беру сапасының өзгерісіндегі үрдісті

анықтау мүмкіндігі трендтік тапсырмалардың сақталуының арқасында

қамтамасыз етіледі. Бұл кезекте, TIMSS халықаралық тесттің мазмұнына әлемдік

тәжірибенің жаңа білім беру басымдылықтарын ескере отырып, біршама

өзгерістер енгізіледі.

TIMSS-тің алғашқы және бұдан кейінгі кезеңдерінің жиектемелік

құрылымы халықаралық зерттеуге қатысушы елдердің жаратылыстану-

математикалық ғылымдары өкілдерінің көп еңбекті талап ететін консенсусы

болып табылады (1.1-сурет).

1.1-сурет. TIMSS-тің үш басты өлшемі

Математика Жаратылыстану

Мазмұны

Сандар

Шама

Геометрия

Пропорционалдылық

Функциялар, қарым-қатынас және

теңестіру

Деректерді ұсыну, ықтималдық және

статистика

Элементтік талдау

Тексеріс және құрылым

Жер туралы Ғылымдар

Тіршілік туралы ғылымдар

Нақты ғылымдар

Ғылым, техника және математика

Ғылым мен техниканың тарихы

Экология мәселелері

Ғылым табиғаты

Ғылым және басқа пәндер

Күтілетін қызмет

Білу

Қарапайым рәсімдерді пайдалану

Мәселелерді анықтау және шешу

Математика тұрғысынан негіздеу

Түсіну

Мәселелерді теория тұрғысынан тексеру,

талдау және шешу


14

Қарым-қатынас Құралдарды, қарапайым рәсімдерді

пайдалану

Табиғат әлемін зерттеу

Қарым-қатынас

Перспективалар

Позиция

Мансап

Қатысу

Қызығушылықтың артуы

Стандартты емес жағдайларда іс-әрекет

жасау және жауапты шешімді қабылдау

қабілеті

Позиция

Мансап

Қатысу

Қызығушылықтың артуы

Қауіпсіздік

Стандартты емес жағдайларда іс-әрекет

жасау және жауапты шешімді қабылдау

қабілеті

Дереккөз:. http://timssandpirls.bc.edu/timss1995i/t95_study.html

Сингапурдың төртінші сынып оқушылары TIMSS-тің барлық алты

кезеңінде Математика пәнінен орташа балдың кезеңдік өсімін көрсетті. Сингапур

бастауыш және орта мектеп нәтижелерінің сабақтастығында оң динамиканы

көрсететінін атап өткен жөн (1.2-сурет).

1.2-сурет. Сингапурдың TIMSS-ке қатысу нәтижелері

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 4-ші және 8-ші сыныптар» IEA есептері

TIMSS-1995 орташа балымен (484) салыстырғанда, айтарлықтай өсімді

Англияның төртінші сынып оқушылары 2003 жылы көрсетті (531) (+47 балл).

Бұл елдің бастауыш мектебі келесі кезеңдерде балдың 1-ден 10-ға дейінгі

590599

606604611

621

1995 1999 2007 2011 2011 2015

4-сынып 8-сынып

http://timssandpirls.bc.edu/timss1995i/t95_study.html


15

шегіндегі өсімін көрсетті (2007 ж. – 541 балл, 2011 ж. – 542 балл, 2015 ж

- 546 балл).

Бұл кезекте, Англия оқушыларының математикалық дайындығы

балдарының өсімі бастауыш мектептен орта мектепке өткенде TІMSS-тің

алғашқы екі кезеңінде оң болғанымен, келесі кезеңдерде бұндай үрдістер

тіркелмеді (1.3-сурет). Англияның төртінші сынып оқушылары 4 жылдан кейін

сегізінші сынып оқушылары болып, өз білімдерінің айтарлықтай нашарлауын

көрсетті.

1.3-сурет. Англияның TIMSS зерттеуіне қатысу нәтижелері


TIMSS алдыңғы кезеңдерінің бастауыш мектептеріндегі айтарлықтай

жоғары нәтижелерін Ресейдің және АҚШ-тың кейін сегізінші сынып оқушылары

ақтап шықпады. Бұл кезекте, Ресейдің бастауыш және негізгі мектептерінің

арасында көрсеткіштер алшақтығы төмендеуінің оң динамикасы байқалады

(20 балдан 4 балға дейін). Ал америкалық оқушылардың TIMSS-тің соңғы кезеңде

бұл айырмашылық, зерттеудің алғашқы кезеңдерімен салыстырғанда, жоғары

болды (1.4 және 1.5 суреттер).

484

531 541 542

496513 507 518

1995 1999 2003 2007 2007 2011 2011 2015



16

1.4-сурет. Ресей Федерациясының TIMSS зерттеуіне қатысу нәтижелері


1.5-сурет. АҚШ-тың TIMSS зерттеуіне қатысу нәтижелері


Балдардың, 2007 жылмен салыстырғанда (607), 2011 жылғы шамалы

төмендегеннен кейін (602) Гонконгтың бастауыш мектебі 2015 жылы

көрсеткіштің өсімін көрсетті (615).

Чехия Республикасы TIMSS-1995 алғашқы халықаралық тестті сәтті

орындағаннан (541 балл) және 2003 жылғы тайм-ауттан кейін 2007 жылғы

зерттеуде өз көрсеткіштерін айтарлықтай төмендетті (486 балл).

Нидерланды 4-сынып оқушыларының математикалық дайындық

көрсеткіштерінің біршама төмендеуі тіркелді (1995 ж. - 549 балл, 2003 ж. –

540 балл, 2007 ж. – 535 балл, 2011 ж. – 540 балл, 2015 ж. - 530 балл).

Сингапур бастауыш мектептері жаратылыстану бойынша дайындық

бағытында 2003 жылы, TIMSS-1995-пен салыстырғанда, балдардың айтарлықтай

532544 542

512

539 538

2003 2007 2007 2011 2011 20154-сынып 8-сынып

518 518

541

502 508518

1995 1999 2003 2007 2011 20154-сынып 8-сынып


17

өсімін (+42 балл) көрсетті. 2011 жылғы көрсеткіштің (583),

2007 жылғы көрсеткішпен (587) салыстырғанда, шамалы төмендеуіне

қарамастан, Сингапур келесі кезеңдерде балдардың 4-тен 7-ге дейінгі өсімін

көрсетті.

Білім беру жүйелерінің көшбасшы Финляндия төртінші сынып

оқушыларының арасында зерттеудің тек соңғы екі кезеңіне ғана қатысты. TIMSS-

2011-мен салыстырғанда (математика – 545, жаратылыстану - 570),

2015 жылы (математика – 535 және жаратылыстану - 554) көрсеткіштер

математика пәнінен да, жаратылыстанудан да төмендегені тіркелді.

Грузияның 4-ші және 8-ші сынып оқушылары 2007 жылғы зерттеуге

қатыса отырып, математика пәнінен орташа балдың кезең сайынғы өсімін

көрсетеді (2007 ж. - 438 және 410, 2011 ж. - 450 және 431, 2015 ж. - 463 және

453 балл). Бұл кезекте, елдің бастауыш мектебі, негізгі мектеппен

салыстырғанда, анағұрлым жоғары нәтижелерді көрсетеді.

Германияның TIMSS-тің үш кезеңіне қатысу тәжірибесі бар. Бұл кезекте,

төртінші сынып оқушылары жаратылыстану бойынша дайындықтың әртүрлі

мәнді нәтижелерін көрсетеді (2007 ж. – 2011 ж – 2015 ж. 528 балдан).

2007 жылмен салыстырғанда (525), 2011 жылы 3 балдық өсімді көрсетіп,

бастауыш мектептің математика пәнінен 2015 жылғы көрсеткіштері 3 балға

төмендеді (522).

TIMSS бағалау шкаласы оқушылар нәтижелерінің халықаралық тестті

орындаудың ілгері, жоғары, орта және төмен төрт деңгейі бойынша үлестірілуін

қарастырады. Бұл әдістеме (anchoring method) зерттеу қатысушыларының

академиялық біліміне сапалы түсінік беруге мүмкіндік береді. Оқушылар

дайындығының төрт деңгейі балдардың белгілі бір санына сәйкес келеді.

Халықаралық сарапшылар зерттеу қатысушылары көрсетуге тиісті талаптар

тізбесін егжей-тегжейлі белгіледі. Мысалы, командалық есепте жоғары балдарға

ие болу үшін сегізінші сынып оқушылары айтарлықтай күрделі жаратылыстану

бойынша ұғымдарды білу мен түсінудің және зерттеу ерекшеліктерінің тиісті

деңгейін көрсету керек. Егер оқушылар күнделікті өмірде кездесетін кейбір

физикалық құбылыстардың негізгі ұғымдары туралы сұрақтарға жауап берсе,

онда оларға ең төменгі балдар беріледі (1.6 және 1.7 суреттер).


18

1.6-сурет. TIMSS-тің халықаралық бағалау шкаласы/ оқушылардың математикалық дайындық деңгейлерінің сипаттамасы


Ілгері

625 және одан жоғары

- күрделі тапсырмалар және іс-

әркеттердің алгоритмін

түсіндіру;

- жағдаяттық тапсырмаларды

шешу барысын пайымдау;

- кейбір жазық және кеңістік

фигуралар туралы

геометриялық білім;

- жай бөлшек пен ондық

бөлшектерді түсіну

- стандартты емес

тапсырмаларды жалпылау және

шешу;

- әркелкі тапсырмаларды шешу

(қатынастар, пропорциялар

және пайыздар);

- ұсынылған жағдайдың

алгебралық моделін құру;

- геометриядан білімін күрделі

тапсырмаларды шешуде

қолдану

Жоғары

550 - 624 балл

- көпқадамды тесттік

тапсырмаларды орындау;

- жазбада сандардың орынды

мәнін түсіну;

- қарапайым жай бөлшектер;

- берілген қос сандардың

арасындағы тәуелділігін

анықтау қабілеті;

- деректерді түсіндіру және

пайдалану (кестелер,

диаграммалар және кескіндер)

- білімді айтарлықтай күрделі

жағдайларда қолдану;

- жай және ондық бөлшектер

мен пайыздармен байланыс

орнату және есептеу;

- бүтін кері сандармен іс-

әрекеттерді орындау;

- алгебралық және сызықтық

теңдіктермен жұмыс жасау;

- деректерді түсіндіру (кескіндер

мен кестелер);

- жай есептерді шығару

(оқиғалар ықтималдығы)

Орта

475 - 549 балл

- негізгі математикалық білімді

қарапайым жағдайларда

қолдану;

- қарапайым сандық реттілікті

және геометриялық

фигуралардан тұратын

реттілікті жалғастыру;

- деректерді оқып, дәл сол

деректерді түсіндіру

- негізгі математикалық білімді

пайдалану;

- бірқадамды тесттік

тапсырмаларды шешу үшін

бүтін сандар мен ондық

бөлшектерді қосу және көбейту;

- таныс жай бөлшектермен

жұмыс жасау;

- базалық геометриялық

ұғымдарды білу;

- оқу және түсіндіру (кестелер,

кескіндер)

Төмен

400 – 474 балл

- біршама базалық білім;

- натурал сандарды қосуды және

алуды түсіну;

- қарапайым геометриялық

фигуралар туралы бастапқы

түсінік;

- қарапайым бағанды

диаграммалар мен кестелер

- натурал сандар, ондық

бөлшектер туралы біршама

түсінік және олармен жұмыс

жасау;

- стандартты кескіндер мен

диаграммалар



19

1.7-сурет. TIMSS-тің халықаралық бағалау шкаласы/ оқушылардың жаратылыстану бойынша дайындық деңгейлерінің сипаттамасы


Ілгері

625 және одан жоғары

- білім мен дағдыларды ғылыми процестерге қатысты қолданады; - жарықтың қасиеттерін және материалдардың физикалық ерекшеліктерінің арасындағы байланысты түсінеді; - нәтижелерді қарапайым эксперимент жағдайында түсіндіріп бере алады; - негіздей алады және сипаттамадан қорытынды жасай алады

- күрделі және абстракт ұғымдарды түсінеді (биология, химия, физика және география); - экожүйелердің және ағзалардың бейімделуінің күрделілігін түсінеді; - ғылыми зерттеудің негізгі ерекшеліктерін түсінеді (ақпаратты түсіндіреді және қорытынды жасайды, ғылыми білімнің жазбаша түсініктемесін береді)

Жоғары

550 - 624 балл

- өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлерінің құрылысын түсіну; - экожүйелер және ағзалардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі; - материяның кейбір қасиеттерін түсінуі (электр тоғы мен энергия, магниттік және гравитациялық күш, қозғалыс); - ғылыми зерттеулермен байланысты қарапайым білімді көрсетеді

- ұғымдарды түсіну (ғылыми бағыттары, жүйелері және қағидалары); - процестерді түсініп, экожүйелердегі қарым-қатынаспен біріктіреді; - жіктеуді түсінетіндерін көрсетеді (жарық және дыбыс, жылу алмасу мен температура, күш пен қозғалыс, электр тізбектері мен магниттер туралы базалық білім); - ғылыми тұрғыдан тексерудің біршама дағдылары

Орта

475 - 549 балл

- ғылым саласындағы базалық білім мен тәжірибелік жағдайларды түсіну; - көрнекті диаграммалардағы ақпаратты түсіндіріп бере алады және нақты білімді тәжірибелік жағдайларда қолдана алады

- терең ғылыми білім ұғымын біледі және әртүрлі жағдайларда пайдаланады; - кестелер, кескіндер, диаграммалар мен пиктограммалардан ақпаратты түсіндіріп, қорытындылар жасайды; - білімін тәжірибеде пайдаланады және қысқа егжей-тегжейлі жауаптар береді

Төмен

400 – 474 балл

- тіршілік, физика және биология туралы қарапайым біршама білім; - біршама базалық білім (энергия және заттардың физикалық қасиеттері); - қарапайым диаграммалар мен кестелерді түсіндіріп береді

- биология мен физикадан кейбір негізгі фактілерді білуі мүмкін; - физикалық құбылыстар туралы біршама хабардарлығы бар; - қарапайым диаграммалар мен кестелерді түсіндіріп береді



20

Жалпы алғанда, елдердің TIMSS тарихи кезеңіне қатысу нәтижелерінің

салыстырмалы талдауы келесіні көрсетті. 20-жылдық мерзімде зерттеудің

барлық алты кезеңінің қатысушы 17 елдің ішінде 14 мемлекет (Аустралия, Кипр,

Англия, Гонконг, Иран, Ирландия, Жапония, Корей Республикасы, Жаңа

Зеландия, Норвегия, Португалия, Сингапур, Словения, АҚШ) бастауыш мектептің

математикалық дайындығының нәтижелерін айтарлықтай жақсартты.

2 мемлекеттің (Чехия Республикасы және Нидерланды) халықаралық тестті сәтті

орындау көрсеткіштері төмендеді. Венгрияның нәтижелері өзгеріссіз қалды.

Зерттеудің алдыңғы кезеңдерімен салыстырғанда, 4-сынып оқушыларын

математикалық дайындық деңгейі бойынша бөлуде айтарлықтай өзгерістер

болды. Айтарлықтай өсімді Гонконг көрсетті. TIMSS-1995 алғашқы зерттеуінде

ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындаған төртінші сынып оқушыларының

үлесі 17% және жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушылардың

үлесі 56% болса, 2015 жылы бұл көрсеткіш әрбір деңгей бойынша 28% артты

(сәйкесінше 45% және 84%). TIMSS барлық кезеңдерінде Гонконг, Корей

Республикасы және Қытай Тайбэйінің барлық дерлік оқушылары төмен

деңгейдің тапсырмаларын орындады.

Жаратылыстану ғылымдарында Сингапур, Корей Республикасы, Гонконг,

Жапония, Англия, Кипр, Венгрия, Иран, Ирландия, Жапония, Португалия және

Словенияның төртінші сынып оқушылары сәтті ілгерілеп келеді. Аустралия,

Чехия Республикасы, Жаңа Зеландия және АҚШ-тың бастауыш сынып

оқушыларының жаратылыстану бойынша дайындығының сапасында

айтарлықтай өзгерістер болмады.

Жаратылыстанудан ілгері және жоғары деңгейдің тесттерін сәтті

орындаған төртінші сынып оқушылары үлесінің үздік өсімін Сингапур көрсетті

(1995 ж. - 14% және 42%, 2015 ж. - 37% және 71%). Барлық қатысушы елдердің

ішінді тек Корей Республикасының төртінші сынып оқушылары ғана

TIMSS-2015-те төмен деңгейдің тапсырмаларын 100% орындады (Сингапур

- 97%). TIMSS алты кезеңінің динамикасында жоғары деңгейдің тапсырмалары

бойынша айтарлықтай өсімді Словенияның бастауыш мектебі көрсетті (1995 ж. -

14%, 2015 ж. - 49%).


21

Аустралия, Ирландия, Жапония және Жаңа Зеландия сегізінші сынып

оқушыларының математикалық дайындық деңгейі TIMSS-2015-те алғашқы

халықаралық зерттеудің деңгейінде қалды.

Математика пәнінен академиялық білімнің оң динамикасын Англия,

Гонконг, Иран, Корей Республикасы, Литва, Ресей Федерациясы, Сингапур,

Словения және АҚШ-тың 8-сынып оқушылары көрсетті. Халықаралық тестті

орындау тиімділігі көрсеткіштерінің өсімі үш елде (Венгрия, Норвегия және

Швеция) тіркелмеді.

8-сынып тұрғысында оқушыларды математикалық дайындық деңгейлері

бойынша бөлгенде, үстіңгі жолдарды, 4-сыныптарда Сингапур, Қытай Тайбэйі,

Корей Республикасы, Гонконг және Жапония иеленді.

TIMSS-1995-пен салыстырғанда, 2015 жылы Сингапур (40% және 54%)

және Гонконг (23% және 37%) сегізінші сынып оқушылары үлесінің 14%-дан

өсімін көрсетті.

Литваның математика пәнінен (17% және 34%) және жаратылыстанудан

(14% және 37%) жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындаған сегізінші сынып

оқушыларының үлесі айтарлықтай артты.

Аустралия, Англия, Иран және Жаңа Зеландия оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындықтың динамикасында беталыс жоқ. Венгрия,

Норвегия және Швецияның сегізінші сынып оқушыларының көрсеткіштері де

математикадағыдай төмен.

Жалпы алғанда, жылда динамикасында негізгі мектеп оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындық сапасы артуының оң үрдісі байқалады.

Жаратылыстанудан ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындаған 8-сынып

оқушыларының ең көп үлес пен ең аз үлестің арасындағы айырмашылық TIMSS-

1995-те 28% құраса, 2015 жылы 41% құрады.

Халықаралық сарапшылар елдердің басты назарын TIMSS тестін гендерлік

сипатына қарай сәтті орындау көрсеткіштеріндегі өзгерістерге аударады.

Аустралия, Гонконг және Португалия сияқты елдерде жаратылыстану бойынша

дайындық көрсеткіштерінің арасында ұл балалардың пайдасына қарай

айтарлықтай алшақтық байқалады. Жыныстық тепе-теңдік Кипр, Чехия

Республикасы, Жапония, Нидерланды, Жаңа Зеландия, Норвегия және АҚШ


22

оқушыларының академиялық білімінде тіркелді. 1995 жылы математика пәнінен

халықаралық тестті сәтті орындауда гендерлік тепе-теңдік тіркелген Сингапурда

TIMSS-2015-те қыздардың нәтижелері ұлдардың көрсеткіштерінен 9 балға артық

болды (қосымша, 1.2-кесте).

TIMSS алты кезеңіне қатысушы елдердің салыстырмалы талдауы

4-сыныпта да, 8-сыныпта да, ұлдардың жаратылыстану ғылымдарындағы

артықшылықтарының төмендеуін растайды. Ұлдар мен қыздардың математика

пәнінен орташа балдарында айтарлықтай алшақтық байқалмайды.

Осылайша, жалпы алғанда, TIMSS зерттеуінің 20-жылдық мерейтойлық

мерзімінде оқушылардың математикалық және жаратылыстану бойынша

дайындығының жетістіктерінде жаһандық оң динамика тіркелді. Қатысушы

елдер бұны білім беру саласында реформаларды жүргізумен түсіндіреді. IEA

барлық қатысушы елдерге Халықаралық энциклопедияны ұсынады.

Бұл – бірегеи материал, ол TIMSS қатысушы елдердің ұлттық оқу

бағдарламаларының ерекшеліктері мен білім беру бастамалары туралы сенімді

ақпараттық қорды қамтиды.

Елдердің басым бөлігі математикалық және жаратылыстану

ғылымдарының оқу жоспарларына тұжырымдамалық өзгерістер енгізді.

2015 жылға қарай қатысушы елдердің 60%-дан астамы бастауыш және негізгі

мектептің оқу бағдарламаларын қайта қарастырды.

Мысалы, Жаңа Зеландия TIMSS-1995 жағымсыз нәтижелерінен кейін елде

математикалық дайындықтың сапасын арттыру жөнінде кешенді стратегияны

әзірледі және «Есептеу» мен «Арифметиканы дамыту» атты арнайы жобаларды

іске асырды. 1999 жылы Гонконг математика пәнінен оқу бағдарламаларының

мазмұнын түбегейлі жаңартты. Солтүстік Ирландияның Білім беру департаменті

TIMSS-2011 нәтижелері бои ынша көшбасшы елдердің бастауыш мектептерінің

білім беру бағдарламаларын егжеи -тегжеи лі талдап, жаратылыстану бағытында

пәндерді оқыту технологиясын түбегеи лі қаи та қарастырды.

Оқушылардың жаратылыстану-математикалық дайындығының жоғары

деңгейін көптеген мемлекеттер іргелі ғылымдарды табысты дамыту және жаңа

сәтті ашу көрсеткіші ретінде қарастыратынын атап өткен жөн.


23

20 жылда алынған нәтижелер қатысушы елдердің алдына көптеген

мәселелерді қояды. Бірақ төмен нәтижелерді де, жоғары нәтижелерді де

көрсететін оқушылардың математикалық және жаратылыстану бойынша

дайындық деңгейін арттыру TIMSS халықаралық зерттеудің барлық

қатысушыларының алдында тұрған басты міндерттердің бірі болып табылады.


24


25


Қазақстанның төртінші сынып оқушыларының математика пәнінен

нәтижесі 544 балды құрады, бұл TIMSS-2015-тің қатысушы 49

мемлекеттің арасында 12-орынға сәйкес келеді.

Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының қорытынды жиынтық

көрсеткіші зерттеудің қатысушы елдерінің орташа балынан жоғары.

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, еліміздің бастауыш мектебі

математикалық дайындық көрсеткішінің 43 балдық өсімін көрсетті.

Ілгері және жоғары деңгейлердің тапсырмаларын орындаған

қазақстандық бастауыш сынып оқушыларының үлесі артты.

«Сандар» бөлімінің тапсырмаларын орындауда 23 елдің, соның ішінде

Қазақстанның да төртінші сынып оқушылары жетістікке жетті.

Қазақстандық оқушылар «Геометриялық фигуралар мен өлшемдер» және

«Деректерді талдау» бөлімдерінің тапсырмаларын едәуір төмен орындады.

Қазақстан оқушыларының оқу-танымдық қызметтің барлық үш түрі

бойынша көрсеткіштердің өсімі 40 балдан артық болды.

Бұл кезекте, қазақстандық төртінші сынып оқушыларына стандартты емес

нысанда (кестелер, графиктер және диаграмма) келтірілген деректерге

түсінік беру қиындық туғызады.

8-сынып оқушыларының математикалық дайындығының орташа

көрсеткіші 528 балды құрады. Қазақстанның негізгі мектебі қатысушы

барлық 39 елдің ішінде ең жоғары беталысты көрсетті (+ 41 балл).

TIMSS-2015-те ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындаған қазақстандық

сегізінші сынып оқушылары үлесінің өсімі 5 есе артты.

Қазақстандық орта мектеп күрделілік деңгейі орташа математикалық

есептерді шешу қабілетін анағұрлым сәтті көрсетті.

Алайда, TIMSS-2015-ке қатысқан сегізінші сынып оқушыларының 9%-ы

натурал сандар мен ондық бөлшектерге арналған қарапайым есептерді,

қарапайым сызықтық графиктерді шығара алмады.

Қазақстандық сегізінші сынып оқушылары «Алгебра» және «Сандар»

бөлімдерінің тапсырмаларын анағұрлым жақсы орындады.


26

Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының «Деректерді талдау»

бөлімінің тапсырмаларын орындау көрсеткіші (492 балл) елдің орташа

көрсеткішінен (529) төмен болды. «Геометрия» бөлімінің тесттерін

орындаудағы айырмашылық Корей Республикасының ең жоғары

көрсеткішімен салыстырғанда, мысалы, 83 балды құрады.

Бастауыш мектептің қазақстандық түлектерінің жалпы нәтижесі

жаратылыстанудан 550 балды құрады. TIMSS-2011-мен салыстырғанда,

орташа балдың өсімі (+55) болды.

Халықаралық салыстыруда қазақстандық төртінші сынып оқушылары

жаратылыстану бойынша дайындықтың барлық деңгейлері оң

динамиканы көрсетті.

Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда TIMSS-2015 қатысушы қазақстандық

төртінші сынып оқушылары «Физикалық ғылымдар» бөлімінің

тапсырмаларын орындауда үздік нәтижеге қол жеткізді (+73).

Қазақстандық қатысушылар танымдық қызметтің түрлері мен барлық үш

мазмұндық бөлімдері бойынша көрсеткіштердің артуын көрсетті.

Еліміздің 4-сынып оқушылары «Білу» және «Пайымдау» тапсырмаларын

едәуір жақсы орындады.

Қазақстанның сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану

бағытындағы орташа балы - 533 балды құрады.

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, қатысушы 39 елдің ішінде 34-інде

тапсырмаларды барлық деңгейлер бойынша орындауда оң динамика

байқалды.

TIMSS-2015-те қатысушылар жаратылыстанудың барлық төрт мазмұндық

бөлігі бойынша халықаралық тесттің тапсырмаларын, TIMSS-2011–мен

салыстырғанда, жақсы орындады.

Қазақстандық оқушылардың TIMSS-2015-тегі нәтижелері оқу-танымдық

қызметтің үш түрі бойынша 500-ден артық.

Сингапурдың ең жоғары нәтижесі (597) мен Қазақстанның (533)

көрсеткішімен 64 балдық айырмашылық көшбасшы елдердің білім беру

бағдарламаларын, оқыту технологияларын егже-тегжейлі зерттеу

керектігін дәлелдейді.


27

2.1. Математика. 4-сынып оқушыларының нәтижелері.

TIMSS құралнамасы PISA-мен салыстырғанда оқушылардың

математикалық және жаратылыстану бойынша дайындығының академиялық

білімін бағалауымен ерекшеленеді. Халықаралық тестті орындау нәтижелілігінің

көрсеткіштері білім алушылардың бастауыш және негізгі мектептің оқу

бағдарламасынын меңгеру деңгейін анықтайды, 15 жастағы білім алушылардың

алған білімдерін күнделікті өмірде қолдану қабілетін бағалайды.

Осылайша, математика пәнінен TIMSS тестін орындай отырып,

қатысушылар стандартты есептер мен алгоритмдерді шешеді. Тапсырмалардың

біршама бөлігі ғана қолдану және пайымдау дағдыларын қарастырады.

Халықаралық тесттің басым бөлігі дұрыс жауапты тандаумен тапсырмаларды

қамтиды. Ал PISA-да қатысушылар жауапты дәлелдей отырып, математикалық

шешімді негіздеу қабілетін көрсетуі тиіс (математикалық сауаттылық).

Қазақстандық білім алушылардың TIMSS-2015-тегі нәтижелері мектептегі

айтарлықтай мықты дәстүрлі, «нақты білімнің» жоғары деңгейін

қалыптастыруға бағытталған математикамен расталады.

TIMSS-2015-те қазақстандық 4-сынып оқушыларының математика пәнінен

нәтижелері TIMSS-тің 500-балдық халықаралық шкаласының орташа мәнінен

айтарлықтай жоғары. 4-сынып оқушыларының көрсеткіші халықаралық шкала

бойынша 544 балды құрады. Қазақстандық төртінші сынып оқушылары

сәйкесінше 1, 2 және 3 позицияға жоғары тұрған Бельгия (546), Англия (546),

Ирландиямен (547) шамамен бірдей нәтиже көрсетіп, елдердің рейтингінде 12-

орынға ие болды. АҚШ, Финляндия, Венгрия, Аустралия, Литва, Түркия, Канада

сияқты елдердің нәтижелері Қазақстанның көрсеткіштерінен төмен болды.

Зерттеудің алдыңғы кезеңіндегі қатарлас қатысушылармен салыстырғанда,

TIMSS-2015-те Қазақстанның төртінші сынып оқушылары жалпы есепте

математикалық дайындық көрсеткішінің айтарлықтай өсімін көрсетті (+43 балл)

(2.1.1-сурет).


28

2.1.1-сурет. Математика/ҚР 4-сынып оқушыларының орташа балы

Дереккөз: TIMSS-2011 және TIMSS-2015 халықаралық есептері

Тапсырмаларды орындау базалық математикалық білімді де,

математикалық үлгі жасаудың біршама дағдыларын да қарастырады.

Тесттің мазмұны мен әрленіміне байланысты TIMSS тапсырмалары

күрделілік деңгейлері бойынша бөлінген.

Қатысушылардың математикалық дайындығының әрбір деңгейі үшін

критерийлер анықталған (1-тарау, 1.6-суретті қараңыз).

Зерттеудің технологиясына сәйкес, белгілі бір деңгейге жеткен

қатысушылардың қорытынды пайызы басқа деңгейлердің тапсырмаларын

орындау нәтижесі қосылады. Мысалы, төмен деңгейдің тапсырмаларын

орындаған қазақстандық қатысушылардың пайызына алдыңғы деңгейлердің

сұрақтарына жауап бергендердің нәтижелері де қосылды.

Ілгері деңгейге жеткен төртінші сынып оқушылары сәйкесінше алдыңғы

үш деңгейдің тапсырмаларын да орындады.

Салыстырмалы талдау ілгері және жоғары деңгейлердің тапсырмаларын

сәтті орындаған қазақстандық бастауыш сынып оқушылары үлесі өсімінің оң

динамикасын көрсетті (+9 және +18) (2.1.2-сурет).

501

544

400

500

600

2011 2015

Оқушылардың орташ

а балы


29

2.1.2-сурет. Математика/ жетістік деңгейлері бойынша ҚР 4-сынып оқушыларының %


Бұл нәтиже Венгрия, Түркия, Чехия Республикасы және Словакия

Республикасының көрсеткіштерінен жоғары. Бұл кезекте, ілгері деңгейдің

тапсырмаларын орындаған қазақстандық оқушылардың саны, көшбасшы

елдермен салыстырғанда, әлі де төмен. Әрбір екінші сингапурлық төртінші

сынып оқушысы (50%), Ресейде 4-сынып оқушыларының бесінші бөлігі (20%)

ілгері деңгейдің тапсырмаларын сәтті орындайды.

Мысалы, геометриялық фигураның периметрі туралы білімді қолданумен

және теңдік құрумен математикалық есепті шешудің ілгері деңгейін

Сингапурдың бастауыш сынып оқушыларының 68%-ы және Ресейдің - 53%-ы

көрсетті. Бұндай есепті шешудің оқу тәжірибесінде дұрыс жауапты қазақстандық

төртінші сынып оқушыларының тек 49%-ы ғана тандады (2.1.3-сурет).

2.1.3-сурет. Математика/ ілгері деңгей/ 4-сынып

Бесбұрыштың периметрі 30 сантиметрге тең.

Оның үш қырының әрқайсысының ұзындығы 4 см-ден.

Басқа екі қыры a және b ұзындықтары бірдей.

a қырының ұзындығы неге тең?

6 см 12 см

9 см 18 см

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 4-сынып» IEA есебі

Оқушылар алым бірліктен артық болған тапсырмалармен тек 5-сыныпта

ғана танысса да, қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 28%-ы өз

88

96

62

80

29

47

7

16

2011

2015

төмен орташа жоғары ілгері

В D

А С


30

жауабының алгоритмін түсіндіруді қарастыратын халықаралық тесттің ілгері

деңгейінің математикалық бөлігін орындады. Осылайша, бастауыш сынып

оқушылары қосымша білімдерін және кейбір математикалық есептерді

түсінетінін көрсетті. Қолданыстағы оқу бағдарламаларына сәйкес, бастауыш

мектеп төртінші сынып оқушыларын «бөлшек», «алым» және «бөлгіш» ұғымдық

аппаратымен ғана таныстырады және олар тұтастың бір бөлігін таба алады

немесе ауданның ⅛, ⅓ және т.б. белгілей алады. Бұл тапсырмаларды Корей

Республикасы (67%), Сингапур 64% және Ресейдің (33%) төртінші сынып

оқушылары анағұрлым сәтті орындады. Германияның көрсеткіші ең төмен.

Қатысушылардың небәрі 2%-ы ғана өз жауабын дәлелдеудің ілгері деңгейін

көрсетті (2.1.4-сурет).

2.1.4-сурет. Математика/ ілгері деңгей/ 4-сынып


Жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындаған қазақстандық

қатысушылардың үлесінде өсім тіркелді (+18). Бұл деңгейдің тапсырмаларын

орындаған бастауыш сынып оқушыларының анағұрлым басым үлесі Сингапур

(80%), Гонконг (84%) және Ресей (59%) сияқты елдерде байқалды.

Берілген сандардың әрқайсысы үшін ұсынылған көмек есебімен пайымдау

қабілетінің жоғары деңгейін Корей Республикасы және Гонконг білім

алушыларының 91%-ы көрсетті. Бұл кезекте, қазақстандық оқушыларының тек

39%-ы ғана жазбадағы санның сол жердегі мәнін дұрыс түсіндіріп бере алмады

және түсінгенін көрсете алмады (2.1.5-сурет).

А. Қай дөңгелек ауданының 3

8 бөлігі боялған?

В. Сенің жауабың неліктен дұрыс екенін түсіндір немесе суреттен көрсетіңіз.


31

2.1.5-сурет. Математика/ жоғары деңгей/ 4-сынып

Алдияр 4 мәнді сан туралы жұмбақ ойлап тапты: Жүздік сан 7-ге тең.

Мыңдық сан жүздік саннан үлкен. Бірлік сан жүздік саннан кіші.

Алдияр қандай санды ойлап тапты?

2 708 8 726

4 733 9 718


Күрделі жоғары деңгейінің басқа тапсырмасы қазақстандық қатысушылар

үшін айтарлықтай қиын болды. Төртінші сынып оқушыларының 38% кем үлесі

бірінші салынған баған бойынша шкаланы дұрыс оқып, берілген диаграммамен

жұмысты аяқтай алды. Тапсырма күрделі болды, өйткені «Бағандық

диаграммалар» тақырыбы бастауыш сынып оқушыларына бейтаныс болды,

себебі оқу бағдарламаларына сәйкес ол 5-6 сыныптарда алғаш рет оқытылады.

Корейлік білім алушылардың 80%-ы және жапондық оқушылардың

73%-ы берілген мәліметтерді түсіндіре отырып, дайын бағандық диаграмманың

жетіспейтін бағандарын жасады. TIMSS-2015 қатысушы елдер бойынша орта

есеппен бұл тапсырманы төртінші сынып оқушыларының 51%-ы орындады

(2.1.6-сурет).

2.1.6-сурет. Математика/ жоғары деңгей/ 4-сынып


Мұғалім өз сыныбының оқушыларынан «Сабақтан қолы бос уақытта немен

айналысасыңдар?» деген сұраққа жауап беруді сұрады.

Оның оқушылар арасындағы сауалнамасының нәтижелері кестеде келтірілген.

Сабақтың түрлері Оқушылар саны

Спортпен айналысты IIIII III

Теледидар көрді IIII

Кітаптар оқыды IIIII IIIII

Мұғалім қызметтің әрбір түрімен қанша оқушы айналысқанын көрсететін бағандық

диаграмма жасай бастады. Диаграмманы аяқтаңыз: басқа екі бағанды салып

белгілеңіз.

В D

А С

0

5

10

Оқырман

оқушылар

саны

қызмет түрлері

Мектептен тыс


32

Сингапур оқушыларының тек 7% және Гонконг төртінші сынып

оқушыларының 2%-ы ғана орташа деңгейдің тапсырмасын орындай алмады. Бұл

кезекте, қарапайым геометриялық фигуралар қоса берілген математикалық

есептерді шешу дағдыларын халықаралық тесттің қазақстандық

қатысушыларының 20%-ы көрсете алмады.

Мысалы, мазмұны бастауыш мектептің бағдарламасына сәйкес келетін

тапсырманы барлық қазақстандық төртінші сынып оқушылары орындай

алмады. Қазақстан оқушыларының 39%-ы сандардың қарапайым реттілігін

дұрыс жалғастыра алмады (2.1.7-сурет).

2.1.7-сурет. Математика/ орташа деңгей/ 4-сынып

Марат сандық реттілікті жаза бастады:

6, 13, 20, 27, …..

Ол келесі санды алу үшін әрдайым бір ғана санды қосады.

Өз реттілігінде ол келесі қандай санды жазуы тиіс?


Күрделіліктің орташа деңгейі тапсырмаларының мазмұны

қатысушылардың кестедегі мәтіндік тапсырмалармен жұмыс жасау дағдыларын

меңгеруін анықтайды.

Бұндай тапсырмалар бастауыш мектептің оқулықтарында көп кездесе

бермейді, бірақ оқушылар масса және ұзындық сияқты ұғымдарды біледі және

берілген мәліметтерді талдап, кестемен салыстыра алады.

Қазақстаннан қатысушылардың 62%-ы бұл тапсырманы орындады.

Кестеде берілген жыланның массасы (90кг) мен қыз көрген жыланның массасын

(80кг) салыстыру қиындық туғызуы мүмкін еді.

Сонымен қатар, мәндердің интервалы түрінде берілген екі жыланның

ұзындығы туралы мәліметтер де, әлбетте, белгілі бір қиындықты туғызды.

Гонконг (97%) және Корей Республикасы (95%) оқушылары бұл тапсырманы

орындауда көшбасшы болды (2.1.8-сурет).


33

2.1.8-сурет. Математика/ орташа деңгей/ 4-сынып

Кестеде үлкен жыландардың мөлшері келтірілген.

Жыланның түрі Масса (килограмм) Ұзындығы (метр)

Айдаһар жылан 27 4

Бирмандық питон 90 5-тен 7-ге дейін

Жасыл анаконда 227 6-дан 9-ға дейін

Корольдік әбжылан 9 4

А. Жанат ұзындығы 8 метр жыланды көрді. Бұл жыланның қандай түрі болуы мүмкін?

В. Нәйлә ұзындығы 6 метр және массасы 80кг жыланды көрді. Бұл жыланның қандай

түрі болуы мүмкін?


TIMSS-2011-мен салыстырғанда, төмен деңгейдің тапсырмаларын

орындаған 4-сынып оқушыларының үлесі азайды (-8).

Бұл кезекте, қарапайым бағандық диаграммалар мен кестелермен

математикалық есептерді Гонконг, Корей Республикасы, Қытай Тайбэйі және

Сингапурдың барлық қатысушылары шешеді (қосымша, 2.1.1-кесте).

TIMSS-2015 күрделілігі орташа деңгейдің математикалық тапсырмасына

мысал. Есептің тобы бойынша сандарды жіктеуге арналған ұқсас тапсырмалар

қазақстандық оқулықтарда кездеседі. Қазақстандық төртінші сынып

оқушыларының 93%-ы дұрыс жауап берді. Ең қарапайым тестті орындаудың ең

жоғары нәтижесін Қытай Тайбэйі, Ресей және Жапония көрсетті (98%-дан). Ең

төмен көрсеткіш Иран оқушыларында болды (57%) (2.1.9-сурет).

2.1.9-сурет. Математика/ төмен деңгей/ 4 сынып


«Өз жауабыңды тап» сайтына кіру» тапсырмасын орындау үшін белгілі бір

күнгі сайт пайдаланушыларының саны туралы ақпаратты алу керек еді.

«Үш мың жиырма үш» саны былай жазылады:

323 30 023

3 023 300 023

А С

В D


34

Бағандық диаграмманы оқудың жоғары қабілетін Қытай Тайбэйінің 98% және

Гонконг, Англия және Жапонияның 94% төртінші сынып оқушылары көрсетті.

Халықаралық тесттің қазақстандық қатысушыларының нәтижесі (79%)

халықаралық орташа көрсеткіштен (84%) төмен болды. Ең төмен нәтижеге

Марокконың төртінші сынып оқушылары ие болды (47%) (2.1.10-сурет).

2.1.10-сурет. Математика/ төмен деңгей/ 4-сынып


Математика бойынша TIMSS халықаралық тесттің өлшеу материалы

қатысушы елдер үшін типтік болып табылатын бастауыш мектеп оқу

бағдарламалары мазмұндық бөліктері бойынша үлестірілген. Басым мазмұндық

бөлігі, зерттеудің алдыңғы кезеңінде сияқты, «Сандар» бөлімінің есептері болып

қалды. Бұл кезекте, басқа бөлімдердің бағалау тапсырмаларының болуы

геометриялық фигуралармен жұмыс істеу қабілеттерін және мәліметтерді

түсіндіру дағдыларын бастауыш мектептің өзінде-ақ қалыптастырудың

халықаралық трендтерін дәлелдейді (2.1.1-кесте).

2.1.1-кесте. Мазмұндық бөлімдер/ математика/ 4-сынып

Мазмұндық бөлімдер Пайыздық арақатынас

Тапсырмалар саны

Сандар 50 89

Геометриялық фигуралар және

өлшемдер

35 56

Деректерді талдау 15 24


Төртінші сынып оқушыларының мазмұндық салалар және оқу-танымдық

қызметтің түрлері бойынша нәтижелерінің салыстырмалы талдауы келесіні

көрсетеді.

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жұма

кіруш

ілердің

саны

"Өз жауабыңды тап" сайтына кіру


35

Халықаралық сарапшылар «Сандар» бөлімінің тапсырмаларын орындауда

айтарлықтай жетістікке жеткен 23 елдің төртінші сынып оқушыларын атап өтті.

Көшбасшы елдермен қатар, Солтүстік Ирландия, Ресей, Қазақстан, АҚШ, Литва,

Түркия, Грузия және басқа елдер аталды. Тапсырмалардың бұл бөлімінде, TIMSS-

2011-мен салыстырғанда, орташа балдың анағұрлым жоғары өсімін Марокко

(+41 балл) көрсетті. Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының арасында да

бұндай тапсырмаларды орындау нәтижелілігі көрсеткішінің артуы тіркелді

(+37). Осылайша, 2015 жылы қазақстандық оқушылар «Сандар» бөлімінің

тапсырмаларын орындағанда, ең жоғары нәтижелерді көрсетті - 552 балл, бұл

елдің математика пәнінен орташа көрсеткішінен (544) 8 балға артық.

17 мемлекеттің, соның ішінде Жапония, Норвегия, Бельгия, Дания,

Финляндияның төртінші сынып оқушылары геометриялық және кеңістік

фигуралар туралы білімдерін анағұрлым сәтті көрсетті. TIMSS-2015-те орташа

балдың, алдыңғы кезеңге қарағанда, анағұрлым жоғары өсімін Оман (+54),

Марокко (+35), Түркияның (+28) оқушылары көрсетті. TIMSS-2011-мен

салыстырғанда, қазақстандық оқушылар көрсеткішінің айтарлықтай өсіміне

(+48) қарамастан, бұл бөлімнің тапсырмаларын орындау нәтижелері

Қазақстанның жалпы балынан (544) 4 балға төмен болды.

Түсіндіру және деректерді талдау бойынша анағұрлым күрделі

тапсырмаларды Ресей, Англия, Португалия, Финляндия, Аустралия, Германия,

Швеция және т.б. сияқты елдердің 4-сынып оқушылары сәтті орындады

(барлығы 17 мемлекет). TIMSS-2011-мен салыстырғанда орташа балды Марокко

(+80) және Ресей (+40) оқушылары айтарлықтай жоғарылатты. Бұл бөлімнің

тапсырмаларын орындау көрсеткішінің өсімін арттыра отырып (+48),

қазақстандық оқушылар математикалық есептерді шешудің талдамалы

дағдыларынан өздерінің шетелдік қатарластарынан әлі де артта қалып отыр.

Қазақстанның жалпы балы мен бұл бөлімнің нәтижесінің арасында айтарлықтай

айырмашылық тіркелді (-20).

Орташа балдың айтарлықтай төмендеуі Сауд Аравиясы (-38), Кувейт (-26)

және Нидерланды (-20) бастауыш сынып оқушыларының нәтижелерінде

тіркелді. Қытай Тайбэйі және Германияның оқушылары өз нәтижелерін

сәйкесінше 9 және 11 балға төмендетті (қосымша, 2.1.2-кесте).


36

Жалпы есепте TIMSS-2015 қатысушы қазақстандық төртінші сынып

оқушылары, басқа мазмұндық бөлімдермен салыстырғанда, «Сандар» бөлімінің

тапсырмаларын орындауда анағұрлым жоғары нәтижелерді көрсетті.

TIMSS-2015 салыстырғанда, орташа балдың айтарлықтай өсіміне қарамастан,

бастауыш сынып оқушылары геометриялық өлшемдерді түсіну деңгейін және

жауаптарды дәлелдеудің алғашқы дағдыларын анықтайтын тапсырмаларды

орындауда әлі де әлсіз (2.1.11-сурет).

2.1.11-сурет. Математика/ҚР 4-сынып оқушыларының мазмұндық салалар бойынша орташа балы


TIMSS-2015 халықаралық тест қатысушыларының нәтижелері қызметтің

оқу-танымдық түрлері бойынша түсіндіріледі. Пайыздық арақатынаста, PISA

тестімен салыстырғанда, бастауыш сынып оқушыларының академиялық

білімінің деңгейін анықтауға арналған тапсырмалар басым бөлігін құрайды.

Академиялық білімді қолдануға арналған математика есептері анағұрлым

қарапайым өмірлік жағдайларды қамтиды (2.1.2-кесте)

2.1.2-кесте. Қызмет түрлері/ математика/4-сынып


Жалпы алғанда, TIMSS-2011 нәтижелерімен салыстырғанда, қатысушы

елдердің басым бөлігінде танымдық қызметтің барлық үш түрі бойынша

көрсеткіштердің жақсаруы байқалады.

Қызмет түрлері Пайыздық арақатынас Тапсырмалар саны

Білу 40 64

Қолдану 40 72

Пайымдау 20 33

515491

476

552540

524

420440460480500520540560

Сандар Геометрия Деректерді талдау

Орташ

а балл

2011 2015


37

Алынған нәтижелер қазақстандық төртінші сынып оқушыларының

математикалық дайындық деңгейінің оң үрдісін де дәлелдейді. Оқу-танымдық

қызметтің барлық түрлері бойынша көрсеткіштердің өсімі 40 балдан артық

болды (2.1.12-сурет).

2.1.12-сурет. Математика/ ҚР 4-сынып оқушыларының орташа балы/қызмет түрлері


TIMSS-2015-те 21 мемлекеттің, соның ішінде қазақстандық (+43) төртінші

сынып оқушыларының академиялық білімінде орташа балдың айтарлықтай

өсімі тіркелді.

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, бұл көрсеткіштің анағұрлым жоғары

мәнін Марокко (+57), Оман (+43), Катар (+33), Испания (+23) және Қытай Тайбейі

(+21) қатысушылары да көрсетті. Сонымен бірге, қазақстандық білім алушылар

елдің жалпы көрсеткішінен (544) небәрі 1 балға (стандартты ауытқуды есепке

алғанда) артық нәтиже көрсетті.

TIMSS-2015 бастауыш сынып оқушыларының академиялық білімінің

деңгейін анықтауға арналған тесттік тапсырмаларының мысалдары (2.1.13,

2.1.14, 2.1.15-суреттер).

503499 501

546541

553

470

480

490

500

510

520

530

540

550

560

Білу Қолдану Пайымдау

орташ

а балл

2011 2015


38

2.1.13-сурет. Математика/4-сынып/білу

Мазмұны: «Сандар»

Қазақстан бойынша нәтиже: 39%

Елдер бойынша орташа нәтиже: 50%

Ең жоғары нәтиже: 92%

Ең төмен нәтиже: 12%

Келесі бөлшектердің қайсысы анағұрлым

үлкен?

Сарапшының пікірі. Бөлшектерді анықтау және салыстыру қабілетінің деңгейі

бағаланады. Тапсырманың мазмұны қазақстандық бастауыш мектептің математика

курсында оқытылмайтын «Жай бөлшектер» бөліміне жатады. Тапсырманы орындау

барысында берілген бөлшектерді бір-бірімен салыстырып, олардан үлкенін тандау

керек. Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының нәтижелері көшбасшы

елдердегі қатарластарынан айтарлықтай төмен.



Мазмұны: «Геометриялық фигуралар

және өлшемдер»





Суретте текше кескінделген.

Оның қанша қыры бар?

9 11

10 12

Сарапшының пікірі. Оқушылардың геометриялық денелердің қасиеттері туралы білім

деңгейі және кеңістік фигуралардық проекциялық кескінін жасау қабілеті

анықталады. Кеңістік фигуралар бастауыш мектептің математика курсында

оқытылады. Алайда, абстрактілі дамытуға, кеңістік фигуралардың элементтерінің

қарым-қатынасын анықтау қабілетін дамытуға арналған тапсырмалар сирек

қолданылады. Тапсырманы орындаудың қиындығы кеңістік фигуралардың

қасиеттері мен элементтерін анықтау кезінде дедуктивтік пайымдау логикасында

болды.


В

А С

D

1

2

1

3

1

4

1

5

А

В D

С


39


Мазмұны: «Деректерді талдау»


Елдер бойынша орташа нәтиже:

70%



Айгүл сыныбының бірнеше оқушысы

мектептегі мерекеде тәтті нан қорапшаларын

сатты. Төмендегі кестеде осы оқушылардың

әрқайсысы сатқан қорапшалардың саны

көрсетілген. Қанша оқушы 10-нан артық тәтті

нан қорапшасын сатты?

Аты Тәтті нан

қорапшаларының саны

Айгүл 12 Мұрат 7 Ерлан 8 Ксения 11 Болат 13 Ирина 9 Әсем 12

Сарапшының пікірі. Тапсырманың мазмұны «Кестелермен жұмыс» тақырыбына

жатады. Математикалық мәтіндерді кестеден оқу және қажетті деректерді алу

дағдылары бағаланады. Мұндай тапсырмалар қазақстандық мектептік математика

оқулықтарында жиі кездесе бермейді. Дегенмен, төртінші сынып оқушыларының

жартысынан астамы ақпараттық кесте бағдарлану және деректерді есептің шартымен

салыстыру қабілетін көрсетті.


TIMSS-2011 қатысушыларымен салыстырғанда, қолдану элементтері бар

математикалық тапсырмаларды шешудің нәтижелілік көрсеткіштерін

TIMSS-2015 қатысушы 22 елдің арасында Қазақстанның төртінші сынып

оқушылары жақсартты (+42 балл). Сонымен бірге, бұл бөлімнің тапсырмаларын

орындау нәтижелері (541), ел бойынша қорытынды орташа балымен (544)

салыстарғанда, төмен болды.

Математикалық тапсырмалардың бұл бөліміндегі тұрақты көрсеткіштер,

ТIMSS-2011-мен салыстырғанда, Қытай Тайбэйінің оқушыларында болды (2.1.16,

2.1.17, 2.1.18-суреттер).


40

2.1.16-сурет. Математика/4-сынып/ қолдану






Алма шырының бір шөлмегі 1,87 зед тұрады.

Апельсин шырынының бір шөлмегі 3,29 зед

тұрады. Қуаныштың 4 зеді бар. Екі шөлмекті

сатып алу үшін Қуанышқа тағы қанша ақша

керек?

1,06 зед 5,06 зед

1,16 зед 5,16 зед

Сарапшының пікірі. Оқушылардың математикалық есеп шешімінің үлгісін жасау

дағдылары бағаланады. Сонымен қатар, «Ондық бөлшектерді қосу және азайту»

тақырыбы бойынша білімді қолдану керек. Бұндай құрылымды мәтіндік

тапсырмалармен жұмыс жасау Қазақстан бастауыш мектебінің бағдарламасында

қарастырылады. Алайда, ондық бөлшектерді есептеу кезінде қиындық тууы мүмкін,

өйткені оқушылар олармен 5-сыныпта танысады. Тапсырманы орындау үшін

оқушыға екі шөлмектің бағасын есептеу, содан соң бар сомамен салыстырып,

жетпейтін соманы есептеп табу керек. Төртінші сынып оқушылары көшбасшы

елдердің нәтижелерінен төмен, бірақ қатысушы елдердің басым бөлігінен жоғары

болған нәтижеге болып, тексеру қабілетін меңгергенін көрсетті.



Мазмұны: «Деректерді

талдау»

Қазақстан бойынша

нәтиже: 59%

Елдер бойынша орташа

нәтиже: 39%



2008 жылы алғашқы алты айда Медет, кестеде

көрсетілгендей, телефонға қаражаттың келесі сомаларын

төледі:

Ай I II III IV V I

Сома 5 20 60 40 0 5

2009 жылы алғашқы алты айда Медет, диаграмма

көрсетілгендей, телефонға қаражаттың келесі сомаларын

төледі:

А С

В D


41

Кейбір айларда Медет 2009 жылы, 2008 жылға қарағанда,

телефонға анағұрлым аз төледі.

Қай айларда екенін анықтаңыз?

Сарапшының пікірі. Тапсырманың мазмұнын өмірлік жағдайдан «тасымалдау»

дағдыларын қажет ететін танымдық математикалық есеп. Бастауыш сынып

оқушылары өз жасына байланысты бұл тапсырмада суреттелген жағдайда әлбетте

болмады. Сонымен бірге, оқу бағдарламалары төртінші сынып оқушыларында

кестелердің мәліметтеріне диаграмманың мәліметтерімен түсінік беру дағдыларын

қалыптастыруды қарастырады. Алайда, кесте мен диаграммада келтірілген

ерекшеленетін мәліметтерді салыстыру оқушылар үшін күрделі болды.









Сағат 3.00-де сағаттың тілдері тік бұрыш

жасайды. Сағат нешеде сағат тілдері тағы да

тік бұрыш жасайды?

3:15 9:00

3:45 9:45

А С

D В

0

20

40

60

80

I II III IV V VI

ба

ғасы

, зе

д


42

Сарапшының пікірі. Халықаралық тесттің мазмұндық бөлігі қазақстандық оқу

бағдарламаларының мақсаттарына сәйкес келеді – «Бұрыштардың түрлері»

тақырыбы. Тапсырманың форматы оқушылар үшін дәстүрлі нысанда ұсынылғанына

қарамастан, қатысушылардың 21%-ы тапсырманы орындай алмады. Мұғалімдерге

геометриялық өлшемдердің элементтері бар математикалық есептерге ерекше назар

аудару керек. Елдің бастауыш мектебінде бұл, шынымен-ақ, әлсіз буын.


Қазақстандық бастауыш сынып оқушыларының «Пайымдау» танымдық

қызметіне арналған тапсырмаларын орындау орташа балының өсіміндегі оң

динамикасын атап өткен жөн (+52). Ресей, Сингапур, Корей Республикасы,

Гонконгтың бастауыш сынып оқушылары орташа балл өсімінің жоғары

көрсеткіштерін көрсетті (қосымша, 2.1.3-кесте).

Бұл кезекте, өз елінің орташа балына қатысты нәтижелерді Швеция (+23),

Словакия Республикасы (+17), Чехия Республикасы (+16), Нидерланды мен Жаңа

Зеландия (+13), Польша мен Корей Республикасы (+11) және Канаданың (+10) 4-

сынып оқушылары айтарлықтай арттырды. Қазақстанның көрсеткіші, ел

бойынша жалпы орташа балмен салыстарғанда жоғары болды (+9).

Өз елінің орташа балына қатысты нәтижелердің айтарлықтай төмендеуі

Қытай Тайбэйі, Солтүстік Ирландия және Кувейт (-21-ден), Түркияның (-17)

қатысушыларында байқалды. Сингапурлық және гонконгтық оқушылар да

қызметтің бұл түрі бойынша айтарлықтай аз балл жинады. Өз елінің орташа

көрсеткішімен салыстырғанда, айырмашылық 15 балды құрады (2.1.19, 2.1.20,

2.1.21-суреттер).

2.1.19-сурет. Математика/4-сынып/ пайымдау



Елдер бойынша орташа нәтиже:37 %



Бинұрдың 12 сым үзігі, 40 домалақ моншағы

және 48 жалпақ моншағы бар. Ол 1 білезікті

жасау үшін 1 сым үзігін, 10 домалақ және 8

жалпақ моншақты пайдаланады. Егер Бинұр

өзінің барлық білезіктерін бірдей жасаса,

онда ол қанша білезік жасай алады?


43

40 5

12 4

Сарапшының пікірі. Шарты белгілі қызық математикалық есеп. Мән-мәтіні шынайы

айтарлықтай таныс жағдайдан алынған. Төртінші сынып оқушыларының ақпаратты

талдау, есеп шығару қабілеті бағаланады.

Тапсырманың берілген форматтағы мазмұндық құрамдас бөлігі қазақстандық

оқулықтарда әрдайым пайдалана бермейді. Бастауыш сынып мұғалімдері бұндай

тапсырмаларды көп жағдайда математиканың қосымша сабақтарында орындайды.

Тапсырманы орындау үшін оқушыға есептің шартын мұқият талдау, шешімнің

барысын жоспарлау, оны іске асыру және жауапты тексеру керек. Оқушыға бөлудің

бірнеше амалын орындап, жекелеген материал (сым, домалақ моншақ, жалпақ

моншақ) қанша білезікке жететінін тексеру керек. Содан соң жауап алу үшін

нәтижелерді салыстыру керек. Жауап алғаннан кейін барлық шарттардың есепке

алынғанын тексеру керек.

Қазақстаннан қатысушылардың бұл тапсырманы орындау нәтижесі, ең алдымен,

зерттеу қатысушыларының кезең-кезеңмен пайымдауда қалыптасқан құзыреттердің

төмен деңгейіне байланысты.









Дөңгелектің ішінде барлық қабырғалары тең

болатын үшбұрыш сал.

Қандай нүктелерді өзара қостыңыз?

Сарапшының пікірі. Бастауыш сынып оқушыларына арналған тапсырмалардың бұл

түрі ойлау қабілетін дамытуға және кеңістіктік қиялды қалыптастыруға ықпал етеді.

Осылайша, бастауыш мектептің өзінде-ақ балалар геометрияның негіздерімен

танысады. Сабақта ізденіс пен зеректікке бағытталған қызықты есептерді көбірек

А

В

С

D


44

пайдалану балалардың математикалық интуициясының қалыптасуына ықпал етеді.

Бұл тапсырманы орындаудың төмен жалпы нәтижесі TIMSS-2015 қатысушыларында

талдау және бастапқы деректердің арасында өзара байланыс орнату дағдылары

болмауының салдары болып табылады.



Мазмұны: «Деректерді

талдау»

Қазақстан бойынша нәтиже:

30 %


нәтиже: 34%

Ең жоғары нәтиже:77 %


Триатлон жарысында спортсмендер ең алдымен

жүзеді, содан соң велосипед тебеді, содан кейін

жүгіреді. Кестеде Күләш, Бибігүл мен Санияның

нәтижелері келтірілген. Бір қыздың триатлонда

көрсеткен жалпы уақыты кестеге жазылды.

Триатлон бойынша нәтижелер (минут)

Күләш Бибігүл Сания

Жүзу 35 5 50

Велосипед тебу 80 0 85

Жүгіру 135 30 120

Барлығы 250

А. Анағұрлым аз минут жұмсап, жарысты

аяқтайтын қыз жеңеді. Триатлонда қыздардың

қайсысы жеңді? Оның қанша уақыты жұмсалды?

В. Сания келесі жылы триатлонда анағұрлым аз

уақыт көрсеткісі келеді. Ол Күләш пен Бибігүлді жеңу

үшін өз нәтижесін спорттың қай түрі бойынша

жақсарту керек?

Бір торды белгілеңіз.

o Жүзу

o Велосипед тебу

o Жүгіру

Кестеде келтірілген мәліметтерді пайдалана отырып,

жауапты түсіндіріңіз.

Сарапшының пікірі. Тапсырма математикалық кестені оқи отырып, пайымдау

(дәлелдеу) қабілетінің деңгейін бағалайды. Зерттеудің қатысушылары –

қазақстандық бастауыш сынып оқушылары үшін айтарлықтай стандартты емес


45

тапсырма. Сұраққа жауап беру үшін салыстыру және жалпылау, пайымдау және

болжамдау дағдыларын көрсету керек еді. Бұндай тапсырманың мазмұндық бөлігі

мен форматы 5-6 сыныптардың оқу бағдарламасында «Мәліметтерді ұсыну»

бөлімінің тақырыбы шеңберінде оқытылады. Сәйкесінше, жалпы нәтиже төмен

болды.


TIMSS-2015 қатысушы төртінші сынып оқушыларының математикалық

дайындығын тәуелсіз халықаралық бағалау нәтижелері қазақстандық

сарапшыларға арналған айтарлықтай ақпараттық материалды біріктіреді.

Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының математика пәнінен қорытынды

жиынтық көрсеткіші (544) зерттеуге қатысушы 49 ел бойынша орташа балдан

жоғары болды. Бұл еліміздің академиялық бастауыш мектебінің жоғары

деңгейін растайды.

Сонымен бірге, бұл нәтижеге күрделіліктің орташа деңгейінің

тапсырмаларын анағұрлым сәтті шешу арқылы қол жеткізілді (қарапайым

жағдайлардағы базалық математикалық білім мен оңай сандық есептерді шешу).

Стандартты емес форматта (кестелер, графиктер және диаграммалар) берілген

деректерге түсінік беру дағдылары қазақстандық 4-сынып оқушыларында

қиындық туғызады.

Бастауыш мектептегі математика – бұл оқушының сандар мен

геометриялық фигуралар, кестелер мен диаграммалар кең әлемімен өздік

жұмысының алғашқы тәжірибесі. Бұл деңгейде ойлау дағдыларын

қалыптастыратын және балаларды жаңа білімге итермелейтін математикаға

деген қызығушылықтың іргесі қаланады.

Халықаралық тестті орындаудың сараптамалық талдауы бастауыш

мектептің өзінде-ақ геометриялық фигуралардың сапалық қасиеттерін

анағұрлым терең зерттеу қажеттілігін дәлелдейді. Бастауыш сынып оқушылары

геометриялық білімді тәжірибелік қызықты оқыту ортасында анағұрлым жақсы

меңгереді. Бастауыш сынып оқушыларының ерте кезеңде қалыптасқан

математикалық интуициясы мен кеңістіктік қиялы анағұрлым жақсы бұдан әрі

оқуына септігін тигізеді.


46

2.2. Математика. 8-сынып оқушыларының нәтижелері.

Жалпы есепте қазақстандық TIMSS-2015 қатысушылары негізгі мектептің

математикалық дайындығын бағалауда 528 балл жинады. Бұл зерттеуге

қатысушы 39 елдердің қорытынды кестесінде 7 позициясына сәйкес келді.

Алайда сегізінші сынып оқушыларының нәтижелері көшбасшы мемлекеттер

қатарластарының көрсеткіштерінен айтарлықтай төмен болды. Балдардағы

айырмашылық 58 балдан (Жапония - 586) 93 балға дейін (Сингапур – 621) болды.

Канада, Ирландия, АҚШ, Англия, Словения, Венгрия, Норвегия, Литва,

Израиль, Аустралия, Швецияның сегізінші сынып оқушылары қатысушы елдер

бойынша орташа балдан (481) жоғары нәтиже көрсетті (қосымша, 2.2.1-кесте).

Зерттеудің алдыңғы кезеңімен салыстырғанда, орташа балдың өсімін 17

мемлекет көрсетті. Олардың қатарында Сингапур (10), Жапония (+16), АҚШ (+9),

Норвегия (+37), Литва (+9), Швеция (+17), Оман (+37) және басқа елдер болды.

Қазақстандық негізгі мектеп барлық қатысушы елдердің арасында ең жоғары

беталысты көрсетті (+ 41 балл) (2.2.1-сурет).

2.2.1-сурет. Математика/ ҚР 8-сынып оқушыларының орташа балы


IEA халықаралық деректер қоры қатысушы 39 елдің негізгі мектебінің

математика есептерін шешудің күрделілік деңгейлері бойынша нәтижелерін де

ұсынды. Халықаралық тестілеу қатысушыларының математикалық

дайындығының оқу жетістіктері төрт деңгей бойынша түсіндіріледі. Әр деңгейге

4-сынып деңгейінің балдарына ұқсас балдардың саны беріледі.

487

528

460470480490500510520530540

2011 2015

орташ

а балл


47

Ілгері және жоғары деңгейлердің математикалық есептерін шешудің ең

жоғары нәтижесін Жапония оқушыларының 34%-ынан Сингапур

оқушыларының 81%-ына дейін көрсетті. Бұл елдерде математикалық

дайындықтың орта деңгейіне жеткен сегізінші сынып оқушыларының пайызы

ең жоғары (89%-дан 94%-ға дейін) және төмен деңгейдің тапсырмаларын

орындамаған қатысушылардың пайызы ең төмен болды (1%-дан 3%-ға дейін).

TIMSS-2015-те ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындаған қазақстандық

сегізінші сынып оқушылары пайызының өсімі 5 есе артты. Осы кезекте бұл

көрсеткіш, басқа деңгейлердің тапсырмаларын орындау нәтижелерімен

салыстырғанда, әлі де төмен болып тұр (2.2.2-сурет).

2.2.2-сурет. Математика 8-сынып/ деңгей/ оқушылардың пайызы


Төмен деңгейдің тапсырмаларын орындағандар үлесінің көрсеткішіне

(оқушылардың 91%) төмен, орташа, жоғары және ілгері деңгейлердің

тапсырмаларын орындағандардың барлығы кіреді. Ілгері деңгейдің

тапсырмаларын орындаған сегізінші сынып оқушыларының 15%-ына басқа

барлық деңгейлердің тапсырмаларын орындай алған оқушылар үлесінің

көрсеткіші кірді. Сәйкесінше орташа деңгей үшін 71% тек төмен және орташа

деңгейлердің тапсырмаларын орындаған оқушылардың үлесін білдіреді, ал

оқушылардың 41%-ы тек жоғары, орташа және төмен деңгейлердің

тапсырмаларын ғана орындады.

85

91

57

71

23

41

3

15

2011 жыл

2015 жыл



48

TIMSS-2011 және 2015-тегі академиялық математикалық дайындықты

халықаралық бағалау трендтері келесіні дәлелдейді. 9 елде ілгері деңгейге

жеткен қатысушылар үлесінің өсімі тіркелді (Сингапур, Жапония, Қазақстан,

Венгрия, АҚШ, Словения, БАӘ, Швеция және Малайзия). Алдыңғы кезеңмен

салыстырғанда Қытай Тайбэйі бұл көрсеткішті 49%-дан 44%-ға дейін

төмендетті.

Ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындағанда сегізінші сынып оқушылары

мәтіндік тапсырмалармен жұмыс жасау, сызықтық теңдіктерді шешу,

қорытындыларды дәлелдеу және жауаптарды негіздеу қабілеттерін көрсетуге

тиіс еді.

Бұл деңгейдің математикалық есебінің мысалы. Қазақстандық

қатысушылардың тек 54%-ы ғана дұрыс жауап берді. Елдер бойынша

тапсырманы орындаудың орташа көрсеткіші - 42%. Оқу материалы «Сызықтық

функциялар және олардың кескіндері» бөліміне жатады және 6-сыныптың

математика курсында оқытылады. Қазақстандық оқулықтарды тәжірибе

жүзінде шешуге және оқушылардың тақырыпты меңгеруіне есептердің

жеткілікті саны беріледі. Тапсырма алған білімді тәжірибеде қолдану қабілетін

тексеруге бағытталған. Негізгі мектепте тақырыптың жеткілікті меңгерілмеуі

дұрыс жауап бермеудің ықтимал себебі болуы мүмкін (2.2.3-сурет).

2.2.3-сурет. Математика/ ілгері деңгей/8-сынып


Ілгері деңгейдің тапсырмаларын 14 мемлекет сәтті орындады. Бұл Корей

Республикасы, Гонконг, Ресей, Литва, Норвегия, сонымен қатар ілгері деңгейдің

көшбасшы елдері. Қазақстан TIMSS-2011 нәтижелеріне қатысты барлық төрт

Жанна функцияның графигін сипаттады:

График түзу сызық болып табылады.

График осьті 3 нүктесінде қиып өтеді.

Қандай функция Жаннаның графигін сипаттайды?

у=х2+3 у=3х2- 1

у=3х+1 у=х + 3 В D

А С


49

деңгейде өз көрсеткіштерін арттырған 7 елдің қатарында (Швеция, Словения,

Норвегия, Малайзия, Бахрейн және Оман) (қосымша, 2.2.2-кесте).

Математика пәнінен халықаралық тесттің күрделілігі жоғары деңгейінің

мазмұндық бөлігі академиялық білімді қолдануға және оларды айтарлықтай

күрделі әртүрлі жағдайларда түсінуге арналған кейбір тапсырмаларды бағалады.

Бұндай тапсырмалар геометриялық фигуралар және өлшемдер

форматында берілген болатын.

Мысалы, төмендегі есепте келтірілген сияқты дағдыларды TIMSS-2015

қатысушы қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының 62%-ы көрсетті.

Оқушылардың мұндай есептерді шешу тәжірибесі болғанымен және

қазақстандық оқулықтарда бұған тапсырмалардың жеткілікті мөлшері

бөлінгенімен, сегізінші сынып оқушыларының 38% бұрыштардың қасиеттерін

пайдалана алмады (2.2.4-сурет).

2.2.4-сурет. Математика/ жоғары деңгей/8-сынып


Күрделіліктің орташа деңгейіне арналған математикалық есептерді

шешуде қазақстандық бастауыш мектеп анағұрлым табысты болды.

Бұл - оқылым және түсіндіру, график және кестелерді салу, ықтималдық

теориясы туралы негізгі ұғымдарды білу дағдылары. Мысалы, күрделіліктің

орташа деңгейіне арналған математика есебі (2.2.5-сурет).

2.2.5-сурет. Математика/ орташа деңгей/8-сынып

PQ және ВС түзулері параллель.

х бұрышының шамасы қандай?

Кестеде бір бумадағы қағаз парақтарының саны және осы буманың биіктігі

көрсетілген.


50


Қазақстандық қатысушылардың 63%-ы кесте деректерімен жұмыс істеу

дағдыларын көрсетті. Бұндай тапсырмалар негізгі мектептің математика

сабақтарында тәжірибе жүзінде жиі орындалады. Елдер бойынша орындау

көрсеткіші - 53%.

Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда, математикалық дайындықтың төмен

деңгейін көрсететін қазақстандық қатысушылардың үлесі төмендеді (-6).

Сонымен бірге, TIMSS-2015 қатысушы сегізінші сынып оқушыларының 9%-ы

натурал сандар және ондық бөлшектерге арналған қарапайым есептерді әлі де

шеше алмады, түзу графиктермен қарапайым тапсырмаларды әлі де орындай

алмады. Мысалы, ең төмен деңгейдің тапсырмасын сегізінші сынып

оқушыларының 20%-ы орындай алмады (2.2.6-сурет).

2.2.6-сурет. Математика/төмен деңгей/8-сынып


Негізгі мектептің TIMSS-2015 халықаралық тесті бастапқы мазмұндық

бөліктерге «Алгебра» қосымша опциясын қамтиды. Теңдіктерді шешу туралы

ғылымның бірегей тапсырмалары оқушылардың жаңа ақпаратты қабылдау, іс-

әрекеттерін жоспарлау және жауаптарын дәлелдеу қабілетін бағалайды.

«Сандар» және «Алгебра», «Геометрия» және «Деректерді талдау» мазмұндық

бөліктер бойынша пайыздық арақатынас шамалас (2.2.1-кесте).

2.2.1-кесте. Мазмұндық бөліктер/ 8-сынып

Бір бумадағы қағаз

парақтарының саны

100 150 200

Буманың биіктігі (мм) 8

А. Кестені толтырыңыз.

В. Биіктігі 28 мм буманың қағаз парақтары қанша?

33 неге тең?

6 27

9 33 В D

А С


51


TIMSS-2015 нәтижелерінің мазмұндық бөлімдері бойынша салыстырмалы

талдауы қатысушылардың «Алгебра» бөлімінің тапсырмаларын анағұрлым сәтті

орындағанын дәлелдейді. 39 елдің ішіндегі 18 негізгі мектебі теңдік пен

теңсіздіктерді шешу, математикалық үлгілеу және логикалық тәсілдерді

пайдаланудың жоғары деңгейін көрсетті.

Бұл бөлімнің тапсырмаларын өз елдерінің орташа балына қатысты

орындау нәтижелілігін Корей Республикасы, Қытай Тайбэйі, Жапония, Ресей

және АҚШ оқушылары көрсетті. Қазақстандық сегізінші сынып оқушылары да

бұл бөлімнің тапсырмаларын айтарлықтай жоғары деңгейде орындады. 555

балдық нәтиже елдің жалпы орташа балынан (528) жоғары болды. Мектептегі

математика курсының негізгі бағыттарының бірі болып табылатын «Сандар»

бөлімінің нәтижесі. Негізгі мектептің оқу бағдарламасында бұл бөлімді оқыту

өзектендіріліп келеді. 5-6 сыныптардың математика курсында, содан соң 7-9

сыныптардың алгебра курсы аясында сандар ұғымы кеңейеді.

Сандық есептер шешудің анағұрлым жоғары қабілеттерін және берілген

шарттармен әртүрлі сандардың жазба формулаларын құрудың анағұрлым

жоғары қабілеттерін тек 15 мемлекеттің сегізінші сынып оқушылары ғана

көрсетті. Өз елінің жалпы орташа балынан айтарлықтай жоғары нәтижелерді

көрсеткен елдердің қатарына Ирландия(+21), Норвегия (+17), Швеция (+12),

Канада (+10), Англия (+9) және Сингапур (+8 балл) кірді. Қазақстан

оқушыларының нәтижелері Ресей, Корей Республикасы, Жапония, Қытай

Тайбэйінің сегізінші сынып оқушыларының нәтижелерімен қатарлас болды

(қосымша, 2.2.3-кесте).

TIMSS-2015 қатысушы елдердің бастауыш мектептері «Геометрия»

бөлімінің тесттерін орындағанда, анағұрлым төмен нәтижелер көрсетті. Тек

12 мемлекет қана, қорытынды орташа балмен салыстырғанда, нәтижелерін

Мазмұндық бөліктер Пайыздық арақатынас Тапсырмалар саны

Сандар

30% 64

Алгебра 30% 61

Геометрия 20% 43

Деректерді талдау 20% 41


52

жоғарылатты. Ел бойынша орташа балдан жоғары нәтижені – көшбасшылар

Корей Республикасында 6-дан және Жапонияда 11-балға дейін, Гонконг және

Қытай Тайбэйі (+ 8 балдан) көрсетті. Сингапурдың қатысушылары ел бойынша

орташа балдан (621) төмен 617 балдық нәтижені көрсетті.

Қазақстанның сегізінші сынып оқушылары геометриялық өлшемдерді

түсінудің анағұрлым нашар деңгейін көрсетті. Елдің орташа балына қатысты

жалпы нәтиже +1 балл («Геометрия» - 529 балл). Қазақстандық сегізінші сынып

оқушыларының, корейлік қатарластарының үздік көрсеткішімен

салыстырғанда, тапсырмаларды орындау нәтижелілігіндегі алшақтық 83 балды

құрады. Зерттеуге қатысушы 22 елдің, соның ішінде Қазақстанның, сегізінші

сынып оқушылары үшін математика саласындағы «Деректерді талдау»

тапсырмалар бөлімі күрделі болды. Қатысушы елдердің нәтижелері төмен

тобына Сингапур, Корей Республикасы және Қытай Тайбэйі кірді.

Қазақстандық оқушылар маңызды ақпаратты алу және көрнекті деректері

бар мәтіндік тапсырманы талдау математикалық қабілеттерін жеткілікті жоғары

деңгейде көрсете алмады. Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының бұл

бөлімнің тапсырмаларын орындау көрсеткіші (492 балл) ел бойынша орташа

нәтижеден (529) төмен болды.

Жалпы алғанда, халықаралық деректер қоры, TIMSS-2011-мен

салыстырғанда, нәтижелер жақсаруының оң үрдісін дәлелдейді. Өз

көрсеткіштерін нығайтқан мемлекеттердің саны басым (TIMSS-2015 қатысушы

39 елдің 34-і). Барлық мазмұндық бөлімдер бойынша көшбасшы елдердің ішінде

2011 жылға қатысты үздік нәтижені Жапония («Сандар» +15, «Алгебра» +26,

«Геометрия» +12 және «Деректерді талдау» +10 балл) көрсетті (қосымша,

2.2.3-кесте).

2011 жылмен салыстырғанда, қазақстандық білім алушылардың

нәтижелері барлық мазмұндық салалар бойынша айтарлықтай артты

(2.2.7-сурет).


53

2.2.7-сурет. Математика/ 8-сынып/ҚР/мазмұндық салалар


Математика курсын оқытуда сандар теориясының академиялық білімін

пысықтауды өзектендіру ұсынылады.

Сонымен бірге, өткізілген талдау негізгі мектептің «Деректерді талдау»

мазмұндық саласы бойынша математикалық дайындығын нығайту қажеттілігін

дәлеледейді. Халықаралық тесттің бұл мазмұндық бөлімі қазақстандық

қатысушылардың басым бөлігінде қиындық туғызады. Бұл бөлімнің

тапсырмаларын орындау қолданбалы сипатты тапсырмаларды қарастырады.

Қазақстандық қатысушылар талдау дағдыларының және мазмұндық талдау

қабілеттерінің төмен деңгейін көрсетеді. ІТ-технологиялардың үдеуі мен

ақпараттық материалдардың басым болуына байланысты оқушылардың бұндай

дағдыларын қалыптастыру аса маңызды.

Математикалық тапсырмаларды мазмұндық бөлімдер бойынша сәтті

орындау оқушылардың білімді қолдану, шешім қабылдау және жауаптарды

дәлелдеу сияқты қалыптасқан дағдыларының деңгейіне тікелей байланысты

болады.

TIMSS-2015 қатысушы елдердің бастауыш мектебінің математикалық

дайындығын халықаралық бағалаудың құрамдас бөліктері келесідей

үлестіріледі (2.2.2-кесте).

2.2.2-кесте. Қызмет түрлері/ математика/8-сынып


Білу 35% 69

Қолдану 40% 94

Пайымдау 25% 46


479 506 491 444

516 555 529 492

Сандар Алгебра Геометрия Деректерді талдау

2011 2015


54

Халықаралық тесттің басым бөлігі «Қолдануға» арналған тапсырмалардан

тұрды. Өз елінің жалпы балдарымен салыстырғанда, математика пәнінен

салыстырмалы жақсы нәтижелерді Қытай Тайбэйі, Жапония, Ресей, Норвегия,

Литва және Швецияның сегізінші сынып оқушылары көрсетті.

Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда, бұл бөлімнің тапсырмаларын

орындауда балдың өсімін 17 мемлекет, соның ішінде Грузия (+30), Литва (+24),

Жапония (+17) және АҚШ (+12) көрсетті. Қазақстандық сегізінші сынып

оқушылары, TIMSS-2011 қатысушы қатарластарымен салыстырғанда,

көрсеткіштің айтарлықтай өсімін көрсетті (+43 балл).

Бұл бөлімнің математикалық есебін орындау нәтижелілігіне мысал (2.2.8-сурет).

2.2.8-сурет. Математика / қолдану/ 8-сынып

Мазмұны: «Алгебра»





Суреттегі фигура – ұзындығы 1 және ені

w тіктөртбұрыш.

Ұзындығы екі есе артты, ені өзгермеді.

Жаңа тіктөртбұрыштың S ауданын

қандай формуланың көмегімен есептеуге

болады:

S=2l+2w S=2l w

S=2l+4w S=4l w

Сарапшының пікірі. Күрделілік деңгейі жоғары тапсырмаларды қазақстандық

оқушылар едәуір сәтті орындады. Қатысушылар математикалық фигуралар

мен өрнектерді салыстырып, оларға түсінік беруге тиіс еді. Бұған ұқсас

тапсырмалар қазақстандық оқулықтарда кездеседі және ұлттық бағалау

жүйесінде пайдаланылады. Геометриялық ұғымдар мен математикалық

формулалардың элементтерін біріктіру тапсырманың бірешейлігі болып

табылады.


А С

В D


55

«Білу» бөлімі тапсырмаларының математикалық дайындығының сәтті

нәтижелерін TIMSS-2015 қатысушы 39 елдің 14-і көрсетті. Жалпы орта балға

қатысты балдардың жоғары өсімін көрсететін елдердің тобына Сингапур

(+12, ел бойынша орташа 621 балдан жоғары) және 600 балдық нәтижемен, бұл

елдің жалпы көрсеткішінен 6 балға жоғары, Гонконг кірді. Ресейлік оқушылар да

математика пәнінен бұл бөлімнің тапсырмаларын, қазақстандық сегізінші сынып

оқушылары сияқты өз елінің жалпы балына (+5) балдық нәтижемен орындады.

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, өз нәтижелерін жақсартқан қатысушы

елдер, өз балдарын төмендеткенге қарағанда, басым болды. Осылайша, «Білу»

білім алушылар қыметінің түрі бойынша 2015 жылы балдары төмен болған

4 елге қарсы 16 елдің сәтті көрсеткіштері бар. Қазақстан балдардың айтарлықтай

артуымен (+44) табысты елдердің қатарында тұр. 2011 жылы нәтиже 489 балды

құрады.

Жапондық оқушылар алдыңғы нәтижелерін айтарлықтай арттырды (+20)

және 2015 жылы 578 балды жинады. Сингапурдың білім алушылары 2011 жылғы

көрсеткішке (617) 16 балды қосты (633 балл). Малайзияда сегізінші сынып

оқушылары 2011 жылғы нәтижеге (472 балл) +28 балдық өсімді көрсетті.

«Білу» бөлімінің тапсырмалары халықаралық тест қатысушыларының

стандартты алгоритмдерді және оларды шешу тәсілдерін пайдалану

қабілеттерін бағалады (екі қарапайым бөлшекті көбейту, сызықтық теңдікті

шешу және т.б.) (2.2.9, 2.2.10 және 2.2.11-суреттер).

2.2.9-сурет. Математика / білу/8-сынып

Мазмұны: «Алгебра»





х + у=5 Өрнектің мәнін табу керек. 3х + 3у 5 15

8 45

Сарапшының пікірі: Күрделіліктің орташа деңгейіне арналған есеп. Бұл теңдікті шешу

үшін білім алушылар ортақ көбейткішті жақшаның сыртына шығару әдісін

А С

В D


56

пайдалануға тиіс еді. Тақырып 7-сыныптың алгебра курсында «Алгебралық

өрнектерді теңбе-тең түрлендіру» бөлімінде оқытылады және оны оқушылар

айтарлықтай жеңіл меңгереді. Қазақстандық оқулықтарда материалды пысықтауға

арналған тапсырмалардың жеткілікті саны беріледі.


2.2.10-сурет. Математика/ білу/ 8-сынып

Мазмұны: «Деректерді талдау»





Жоғары тұрған графикте Зедландияның бір

өңірінің апта бойы тіркелген жоғары және

төмен температурасының көрсеткіштері

белгіленген.

Қай күні ең жоғары және ең төмен

температуралардың айырмашылығы 100 С

құрады?

сәрсенбіде жұмада

бейсенбіде сенбіде

Сарапшының пікірі. Қазақстанның оқу бағдарламаларымен 6-сыныпта «Сызықтық

функциялар» тақырыбын оқыту қарастырылған. Сонымен бірге, қазақстандық

оқулықтарда бұндай тапсырмалар өте сирек кездеседі. Дұрыс жауап берген сегізінші

сынып оқушылары үлесінің төмен пайызы оқушылардың күрделілік дәрежесі әртүрлі

графиктермен жұмыс істеу дағдылары мен қабілеттерінің төмен деңгейіне

байланысты.

А С

В D


57

Бұндай тапсырмалардың форматын оқу материалын пысықтауға енгізу және

оқушылардың математикалық дайындығын бағалаудың әртүрлі түрлерінде жиі

пайдалану ұсынылады.


2.2.11-сурет. Математика/ білу/ 8-сынып

Мазмұны: «Сандар» Қазақстан

бойынша нәтиже:75%




Қай сан 3

4-ке анағұрлым жақын?

0,34 0,74

0,43 0,79

Сарапшының пікірі. Күрделіліктің орташа деңгейіне арналған тапсырма.

Оқушылардың қарапайым бөлшекті ондық бөлшекке айналдыру және оларды

салыстыру сияқты математикалық ойлау қабілеті бағаланады. Қазақстандық оқу

бағдарламаларында тақырып 5-сыныпта оқытылады.

Мектептегі оқулықтар мен қосымша дидактикалық материалдарда бұндай

тапсырмалардың өте көп. Дегенмен, қатысушылардың 25%-ы тапсырманы орындай

алмады.

Ықтимал себеп – бұл оқу үлгерімі нашар оқушылар, олармен пән мұғалімдері

материалды қосымша пысықтамады.


«Пайымдау» қалыптасқан математикалық қабілетінің жоғары деңгейін

TIMSS-2015 қатысушы 13 мемлекеттің сегізінші сынып оқушылары ғана көрсетті.

Елдің жалпы орташа көрсеткішімен салыстырғанда, балдардың өсімін Түркия

(+15), Аустралия (+9), Канада (+7), АҚШ, Норвегия және Жапония

(+4 балдан), Қытай Тайбэйі (+3) және Корей Республикасы (+2) көрсетті.

Қазақстандық оқушылар, қызметтің екі алдыңғы түріндегіндей,

TIMSS-2011-мен салыстырғанда айтарлықтай нәтижеге қол жеткізді. Қызметтің

бұл түріне арналған есептерді шешу көрсеткіші алдыңғы нәтижеден 42 балға

жоғары болды (525).

А С

В D


58

Жапония, Гонконг және Сингапурдың сегізінші сынып оқушылары 2011

жылғы нәтижелерін сәйкесінше 11 және 12 балға арттырды.

Қатысушы елдердің негізгі мектебінің бұл бөлімнің тапсырмаларын

орындау бойынша математикалық дайындығы күрделі және көп қадамдық

есептерді шешуге қатысты бағаланды.

Сонымен қатар, өз жауаптарын негіздеп дәлелдеу керек еді (2.2.12 және

2.2.13 суреттер).

2.2.12-сурет. Математика/ пайымдау/ 8-сынып

Мазмұны: «Геометрия»





Ләззат жоғарыда көрсетілген

жайманы бүктеу арқылы текше жасады.

Қайсы қыры Q қырына қарама-қарсы

орналасады?

P T

S U

Сарапшының пікірі: Геометриялық үлгілеуге арналған тапсырма оқушылардың

шығармашылық тұрғыдан ойлау қабілетін бағалайды. Қағаздың парағынан

қарапайым кеңістік фигураларын жасау әдісі (оригами) математика сабақтарында

кеңінен қолданылады. Бұндай тапсырмалар абстрактілі ойлаудың жоғары деңгейін

қалыптастырады, зейінді және ойлап шығару қабілетін дамытады. Бұндай

тапсырмаларды орындағанда, дұрыс жауапты жай ғана «түртіп таппау» керек.

Заңдылығын тауып геометриялық жағдайды көз алдына елестету маңызды. Бұл

маңызды ойлау қабілеттерін талап етеді.

Тапсырма күрделіліктің орташа деңгейіне арналса да, қазақстандық

қатысушылардың тек жартысы ғана халықаралық тестті орындады.

Бұл оқушылардың танымдық геометриялық тәсілдерін түсінігін және геометриялық

қызметтің дағдыларын дамыту қажеттілігін дәлелдейді. Мектептегі оқу

А С

В D


59

бағдарламаларын жаңарту аясында негізгі мектеп шеңберінде жазық және кеңістік

фигуралардың қасиеттерін біріктіріп оқыту мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.


2.2.13-сурет. Математика/ пайымдау/ 8-сынып



Елдер бойынша орташа нәтиже:

44%



2

3 х + 1 – натурал сан.

Х-ке қатысты қандай тұжырым дұрыс?

Х тақ сан болуы тиіс

Х жұп сан болуы тиіс

Х 3-тен артық сан болуы тиіс

Х 3-ке бөлінетін сан болуы тиіс

Сарапшының пікірі. Қазақстан бойынша бұл тапсырманы орындау нәтижелілігінің

төмен көрсеткіші – оқушылардың пайымдау және дәлелдеу қабілеттерін

қалыптастыру әдістерін математика курсында жүйесіз пайдаланудың салдары. Шын

мәнінде, бұл басты тапсырма қазақстандық мектеп үшін әлі де өзекті. Математикалық

білімді пайдалану дағдылары құрылымдық логикалық ойлауға көмектеседі.

Мұғалімнің оқыту әдістемесінде математикалық индукция тәсілі әрдайым пайдалана

берілмейді. Оқушылардың математикалық тұрғыдан дәлелдеудің қалыптасқан

қабілеті, әлбетте, бұндай тапсырмаларды сәтті орындауға ықпал етеді.


Өткізілген талдау негізгі мектеп оқушыларының математикалық

дайындығында «Білу» оқу-танымдық қызметінің түрі басым құрамдас бөлігі

екенін дәлелдейді (2.2.14-сурет).

2.2.14-сурет. Математика / қызметтің түрлері/ 8-сынып


533

527 525

500

510

520

530

540


ҚР-ның тест бойынша орташа мәні: 528

А

С

D

В


60

Қазақстанның TIMSS-2015-тегі жоғары көрсеткіштеріне сегізінші сынып

оқушыларының алған білімдерін көрсетуге арналған тапсырмаларды анағұрлым

жақсы орындауы ықпал етті. Бұл кезекте, қолдану элементтері бар

математикалық есептерді шешу бөлімінде халықаралық тесттің қатысушылары

төмен нәтиже көрсетті. Күрделі және көп қадамды есептерді шешу, сонымен

қатар негізделген жауаптар беру аса қиындық туғызды. Пайымдау және

дәлелдеу, талдау және жалпылау сияқты зияткерлік қабілеттерді қалыптастыру

ерекше педагогикалық тәсілдерді, оқытудың жаңа әдістерін енгізуді және

пайдалануды талап етеді.

Осылайша, мазмұндық салалар және оқу-танымдық қызметтің түрлері

бойынша балдардың өсіміне қарамастан, қазақстандық сегізінші сынып

оқушыларын математикалық есептерді шығарғанда, зерттеудің көшбасшы

елдеріндегі қатарластарынан әлі де артта қалып тұр.

2.3. Жаратылыстану. 4-сынып оқушыларының нәтижелері.

Жаратылыстану бойынша құбылыстарды түсінудің академиялық білім

деңгейін анықтау TIMSS зерттеуінде кездейсоқ емес. Халықаралық зерттеуге

қатысушы елдер оқу бағдарламаларындағы кейбір айырмашылықтарға

қарамастан, оқушылардың жаратылыстану бағытындағы пәндердің логикалық

байланысын теориялық тұрғыдан түсіну деңгейінде бәсекелеседі. TIMSS

халықаралық тесттің жаратылыстану бөлігі – бұл халықаралық сарапшылардың

бастауыш және негізгі мектепте қалыптастырылуы тиіс іргелі білімді түсінудегі

жалпы көрінісі.

ІEA халықаралық қоры зерттеуге қатысқан 47 елдің 4-сынып

оқушыларының нәтижелерін ұсынды. 41 мемлекет оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындық деңгейінде беталыс тіркелді. 1000 балдық

халықаралық шкала бойынша ең жоғарғы көрсеткішті Сингапур (590), содан соң

Корей Республикасы (589), Жапония (569), Ресей (567), Гонконг (557), Қытай

Тайбэйі (555) және Финляндия (554) көрсетті (қосымша, 2.3.1-кесте).

Қазақстандық бастауыш мектеп түлектерінің көрсеткіші TIMSS

шкаласының орташа мәнінен 50 балға жоғары болды. TIMSS-2015-те


61

қазақстандық оқушылар, TIMSS-2011-мен салыстырғанда, орташа балдың

анағұрлым жоғары өсімін (+55) көрсетті (2.3.1-сурет).

2.3.1-сурет. Жаратылыстану/ ҚР 4-сынып оқушыларының орташа балы


Халықаралық тесттің жаратылыстану бөлігі тапсырмаларының күрделілік

деңгейі бойынша оқушылар нәтижелері сапасының талдауы келесіні көрсетті.

Халықаралық тесттің жоғары және ілгері деңгейлерінің тапсырмаларын сәтті

орындауда Сингапур (34% және 37%) және Корей Республикасы (46% және 29%)

оқушылары көшбасшы. Корей Республикасының барлық қатысушылары төмен

деңгейдің тапсырмаларын орындады. Гонконг және Қытай Тайбэйінің төртінші

сынып оқушыларының тек 2%-дан ғана, Жапония, Финляндия және Ресей

қатысушыларының тек 1%-дан ғана бұл деңгейдің тапсырмаларын орындай

алмады (қосымша, 2.3.2-кесте).

Халықаралық салыстыруда қазақстандық төртінші сынып оқушылары,

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, жаратылыстану бойынша дайындықтың

барлық деңгейлері көрсеткіштердің оң динамикасын көрсетті. Сонымен қатар,

көшбасшы мемлекеттердің нәтижелеріне қатысты көрсеткіштердің

айтарлықтай айырмашылығы тіркелді (2.3.2-сурет).

2.3.2-сурет. Жаратылыстану/ жетістік деңгейлері бойынша ҚР 4-сынып оқушыларының %

Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4-сынып» IEA есебі

495

550

400

500

600

2011 2015

84

96

58

81

28

49

7

19

2011 жыл

2015 жыл



62

TIMSS-2015-ке қатысқан ілгері деңгейдің тапсырмаларын орындаған

қазақстандық төртінші сынып оқушылары үлесінің өсімі, алдыңғы кезеңмен

салыстырғанда, 12%-ды құрады. Бастауыш сынып оқушылары жаратылыстану

бойынша құбылыстарды түсінумен қатар, олардың өзара байланысын да,

сонымен қатар эксперимент жасау туралы бастапқы түсініктерді де көрсетті.

Күрделіліктің ілгері деңгейіне мысал оқушының құрастыру және егжей-

тегжейлі жауап беру дағдыларын қарастырады. «Жердің құрылымы және жер

қыртысының қасиеттері» тақырыбында жаратылыстану бойынша

тұжырымдамалардың пәндік білімін пайдалану керек. Сұрақтың мазмұндық

бөлігі қазақстандық бастауыш мектептің оқу бағдарламаларына біршама сәйкес

келмеуіне қарамастан, (тақырып география пәнінде 5-6 сыныптарда оқытылады)

бұл тапсырманы қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 21% орындады

(2.3.3-сурет).

2.3.3-сурет. Жаратылыстану/ ілгері деңгей/ 4-сынып

Суретте Жердің құрылысы көрсетілген.

Жердің сыртқы қабаты жер қыртысы деп аталады.

Жер қыртысы неден тұрады? Екі мысал келтіріңіз.


Қазақстандық төртінші сынып оқушылары, TIMSS-2011-мен

салыстырғанда, күрделіліктің жоғары деңгейінің тапсырмаларына анағұрлым

сәтті жауап берді (+21%). Осылайша, төртінші сынып оқушылары күнделікті

өмірмен байланысты жаратылыстану бойынша құбылыстарды түсінетіндерін

және зерттеу өткізу дағдылары мен білімдерін көрсетті.

Сонымен бірге, TIMSS-2015-ке қатысқан Қазақстанның 4-сынып

оқушыларының жартысы айтарлықтай күрделі емес сұрақтарға егжей-тегжейлі

толық дәлелді жауап әлі де бере алмады.

Күрделіліктің жоғары деңгейінің тапсырмасына мысал. Бұндай

тапсырманы орындау үшін бастауыш сынып оқушыларына айтарлықтай таныс

табиғат құбылыстардың өзара байланыстарын орнату жеткілікті еді.


63

«Дүниетану» пәнінің аясында оқытылатын бағдарламалық сұраққа

қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 29%-ы жауап бере алмады (2.3.4-

сурет).

2.3.4-сурет. Жаратылыстану/ жоғары деңгей/ 4-сынып


Төртінші сынып оқушылары көрсеткіштің анағұрлым жоғары өсімін

күрделіліктің орташа деңгейінің тапсырмаларын орындау барысында көрсетті.

Бұл деңгейдің жаратылыстану бойынша сұрақтарының форматы

қатысушылардан білімді шынайы жағдайларда қолдану қабілетін көрсетуді және

адам биологиясы мен оның денсаулығын, заттардың физикалық қасиеттерін

және электр құбылыстарының жарығын, Жердегі ресурстарды және т.б. түсінуді

талап етті.

Мысалы, табиғаттың физикалық құбылыстары туралы білімді қолдану

деңгейі бағаланады.

Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 87%-ы Жердің тартылыс

күшін анықтау тапсырмасын сәтті орындады (2.3.5-сурет)

2.3.5-сурет. Жаратылыстану/ орташа деңгей/ 4-сынып


Дәурен бау-бақшасындағы өрмекшілерден құтылғысы келеді. Миша оған бұл дұрыс

емес, өйткені өрмекшілер қоршаған орта үшін маңызды деп айтты.

Бау-бақшада өрмекшілердің болғаны неліктен маңызды?

Бір себебін жазыңыз.

Суретте үстелдің үстінде жатқан ағаш кесегі берілген. Қандай сызықша Жердің

тартылыс күшінің бағытын көрсетіп тұр?

1 3

2 4 В D

А С


64

Төмен деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушылар үлесінің

салыстырмалы төмендеуі кезінде (-12), қазақстандық қатысушылар қарапайым

суреттерді түсіндіріп, күрделі емес кестелерді толтыра алмады.

Бастауыш сынып оқушылары айтарлықтай оңай сұрақтарға тек қысқаша

жауаптар ғана берді. Халықаралық тесттің базалық деңгейінің тапсырмасына

мысал. Тапсырманың мазмұны оқу бағдарламасына сәйкес келеді («Жануарлар»

бөлімі).

Тақырып бастауыш мектепте барлық төрт жыл бойы оқытылады. Сонымен

бірге, зерттеу қатысушыларының тек 67%-ы ғана дұрыс жауап берді (2.3.6-сурет).

2.3.6-сурет. Жаратылыстану/ төмен деңгей/ 4-сынып


В

D

А

С


65

TIMSS халықаралық тесттің жаратылыстану бағытындағы өлшеу

материалы математикадағы материал сияқты қатысушы елдердің басым бөлігі

үшін типтік болып табылатын бастауыш мектептің оқу бағдарламаларының

мазмұндық бөліктері бойынша үлестірілген. 4-сынып оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындығын бағалаудың басым мазмұндық бөлігі

«Биология» болып табылады (2.3.1-кесте).

2.3.1-кесте. Мазмұндық бөліктер/жаратылыстану/ 4-сынып

Атауы Пайыздық арақатынас

Тапсырмалар саны

Биология 45 74

Физикалық ғылымдар 35 61

География 20 33


TIMSS-2015-те салыстырмалы тұрғыдан мықты, «Биология» бөлімінің

тапсырмаларын сәтті орындаған елдердің тобына Сингапур, Польша және АҚШ

кірді. Елдің жаратылыстанудан жалпы орташа нәтижесімен салыстырғанда,

мұнда балдардың шамалы өсімі тіркелді (сәйкесінше +16, 9 және 10).

Венгрия (+8), Норвегия (+8), Болгария (+6), Чехия Республикасы (+4),

Канада (+11) және басқа елдердің оқушылары да жақсы академиялық білімдерін

көрсетті. Өз елдерінің жалпы нәтижелеріне қатысты салыстырмалы түрде әлсіз

11 мемлекет болды. Солардың қатарында зерттеудің көшбасшылары - Корей

Республикасы (-8), Жапония (-13), Гонконг (-6) және Қытай Тайбэйі (-11).

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, бұл бөлімнің тапсырмалары бойынша

балдардың айтарлықтай өсіміне қарамастан (+45), қазақстандық оқушылар

жалпы есепте жаратылыстанудан елдің жалпы балынан төмен болған

нәтижелерді көрсетті (550) (-5).

Қазақстандық төртінші сынып оқушылары – TIMSS-2015 қатысушылары

«Физикалық ғылымдар» бөлімінің тапсырмаларын орындағанда, алдыңғы

кезеңмен салыстырғанда, үздік нәтиже көрсетті (+73). Бұл Қазақстанға

анағұрлым мықты 15 мемлекет тобына кіруге мүмкіндік берді.

Корейлік қатарластары сияқты қазақстандық төртінші сынып оқушылары

да ел бойынша жалпы орташа көрсеткіштен жоғары нәтиже көрсетті (+9).


66

Жапония оқушылары өз елінің орташа балына қатысты анағұрлым жоғары

балды жинады (+18).

TIMSS-2015-ке қатысушы 47 елдің бастауыш сынып оқушыларының

«География» мазмұндық саласының тапсырмаларын орындауда айтарлықтай

айырмашылық тіркелді. Небәрі 7 мемлекет қана салыстырмалы түрде мықты

және 27-сі жаратылыстанудан елдің орташа балына қатысты нашар нәтижелерді

көрсетті. Үздік жетілікте - Гонконг (ел бойынша жалпы нәтижеден +18 балға

жоғары), Финляндия (+6), Швеция және Норвегия (+12-ден), Ирландия (+6),

Португалия (+5) және Сауд Аравиясы (+4). Қазақстандық оқушылар

географиялық ұғымдардың және құбылыстардың ел бойынша жалпы балдан

төмен болған бастапқы білімдерін көрсетті (-8) (қосымша, 2.3.3-кесте).

Жалпы алғанда, зерттеудің алдыңғы кезеңімен салыстырғанда,

қазақстандық қатысушылар халықаралық тесттің барлық үш мазмұндық бөлімі

бойынша көрсеткіштердің ілгерілеуін көрсетті (2.3.7-сурет).

2.3.7-сурет. Жаратылыстану/ ҚР 4-сынып оқушыларының мазмұндық бөлім бойынша орташа балы


Жалпы алғанда, TIMSS-2015 қорытындылары бастауыш сынып

оқушыларының академиялық білім деңгейінің келесі әлемдік ілгерілеу үрдісін

дәлелдейді. Қатысушы елдердің білім алушылары биологиядан (20 мемлекет),

содан соң физиканың бастапқы ұғымдарынан (15 мемлекет) және географиядан

500486 491 495

545559

542 550

Биология Физикалық ғылымдар

География Елдің орташа балы

2011 2015


67

(15 мемлекет) анағұрлым мықты. Бастауыш мектептің жаратылыстану

ғылымдарында Гонконг, Литва, Марокко, Словения, Түркия, БАӘ, Испания, Катар

және Оман сияқты елдер сенімді ілгерілеп келеді (қосымша, 2.3.4-кесте).

Математика пәнінен оқушылардың бастауыш академиялық

жаратылыстану бойынша дайындық деңгейі оқу-танымдық қызметтің түрлері

бағаланады. «Білуге» арналған тесттік тапсырмалар оқушылардан

жаратылыстану бойынша ұғымдарды, фактілерді және құбылыстарды білу мен

түсінуді талап етті. Жекелеген жаратылыстану бойынша фактілерді немесе

ағзалардың жекелеген қасиеттерін түсіндіріп беру, оларға белгілі процестерді

суреттеп беру, мысал келтіру және т.б. керек еді.

«Қолдануға» арналған тапсырмалардың тең арақатынасы төртінші сынып

оқушыларының базалық білімін шынайы өмірде қолдану қабілетінің деңгейін

анықтауды қарастырды. Оқушылар оқиғалардың кезектілігін, ағза топтарының

арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарын анықтады, байқап жатқан

құбылыстарды түсіндірді.

«Пайымдауға» арналған тапсырмаларды орындағанда оқушылар бейтаныс

жағдайда суреттелген көп қадамды қызметтің тапсырмаларын шешуге тиіс еді.

Оқушылар әртүрлі күрделі құбылыстарды түсіндіруге, гипотезалар мен

болжамдарды жасауға, белгілі бір жағдайды өз бетінше талдау жасауға тиіс еді.

Халықаралық тест тапсырмаларының оқу-танымдық қызметтің түрлері

бойынша құрамдас бөлігі келесі пайыздық және сандық арақатынаста

үлестірілген (2.3.2-кесте).

2.3.2-кесте. Жаратылыстану/ қызмет түрлері/ 4-сынып


Білу 40% 67

Қолдану 40% 66

Пайымдау 20% 35


Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының TIMSS-2015-тегі

нәтижелері оқушылардың танымдық қызметінің түрлері бойынша 2011 жылғы

көрсеткіштерден айтарлықтай жоғары (2.3.8-сурет).


68

2.3.8-сурет. Жаратылыстану/ ҚР 4-сынып оқушыларының орташа балы/

қызмет түрлері


«Білу» тапсырмалар бөлімінің нәтижелерін TIMSS-2015-те 16 мемлекет

жақсартты. Олардың ішінде Марокко (+94) және Катар (+49), Гонконг (+25),

Словения (+23) және Түркия (+21 балл) және т.б. бар. Көрсеткіштердің

айтарлықтай өсімін Қазақстанның оқушылары көрсетті (+65). Сонымен бірге,

жаратылыстанудан елдің жалпы орташа балына (550) қатысты айтарлықтай

айырмашылықтар тіркелмеді (+1, -3, +2). Сонымен қатар, зерттеудің алдыңғы

кезеңінің қатысушылары қолдану және пайымдауға арналған тапсырмаларды

анағұрлым жақсы орындаса, TIMSS-2015-те «Білу» және «Пайымдау» бөлімінің

тапсырмаларын анағұрлым сәтті орындады.

Елдің жалпы орташа балына қатысты «Білуге» арналған тапсырмаларды

орындаған нәтижелі қатысушылар тобына 11 мемлекет, соның ішінде Гонконг,

АҚШ, Венгрия, Болгария, Чехия Республикасы кірді. Сингапур, Корей

Республикасы және Жапония сияқты көшбасшы мемлекеттер өз елінің жалпы

нәтижелерінен төмен көрсеткіштерді көрсетті (сәйкесінше -16, -8 және -25 балл).

TIMSS-2015-тің бастауыш сынып оқушыларының академиялық білімінің

деңгейін анықтауға арналған тест тапсырмаларының мысалдары (2.3.9-2.3.13

суреттер).

2.3.9-сурет. Жаратылыстану / білу/ 4-сынып

Мазмұны: «Физика»

Қазақстан бойынша нәтижесі: 60%


Ең жоғарғы нәтиже: 60%

Марат мәрмәр допты, суретте

көрсетілгендей, көлбеу науаның шыңына

қойды.

486 499 496

551 547 552


2015

2011


69

Ең төменгі нәтиже: 6%

Доп науаның бойымен

төмен қарай домалады.

Допты қозғалтқан күштің

атауын жазу керек.

Сарапшының пікірі. Физикалық құбылыстармен бастауыш сынып оқушылары жерге

тартылу, булану және жылу беру, электр тоғы, магнетизм және т.б. сияқты

процестерді түсіне бастағанда танысады. Қазақстандық бастауыш мектептің

бағдарламалық мақсаттары балаларды күнделікті өмірде кездесетін физикалық

құбылыстармен таныстыру болып табылады. Ашық типті танымдық тапсырма

«Дүниетану» пәнінің бағдарламалық мазмұнының аясынан шығады. TIMSS-2015

зерттеуіне қатысушы қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 40%-ы дұрыс

жауап бере алмады, себебі балалар «Күш және қозғалыс» терминологиясымен негізгі

мектепте танысады.


2.3.10-сурет. Жаратылыстану/ білу/ 4-сынып

Мазмұны: «Химия»



Ең жоғарғы нәтиже: 96%


Су сұйық, қатты немесе газ түрінде болады.

Төмендегінің қайсысы қатты зат болып

табылады?

бу бұлт

мұз кесегі жаңбыр тамшысы

Сарапшының пікірі. Судың үш күйін ажырату және келтірілген тізімнен қатты болып

табылатын затты таңдау қабілеті тексеріледі. Қазақстандық оқушылар бұл

тапсырманы орындаудың айтарлықтай жоғары нәтижелерін көрсетті, өйткені судың

әртүрлі күйдегі қасиеттері бастауыш мектепте «Дүниетану» барлық курсы бойы

егжей-тегжейлі оқытылады. Бұндай тапсырманы сәтті орындауға бастауыш сынып

оқушыларына табиғаттың бұл құбылысы анағұрлым жоғары дәреже таныс болуы да

ықпал етті.


«Қолдануға» арналған халықаралық тесттерді 12 мемлекеттің оқушылары

анағұрлым сәтті орындады. Олардың қатарына Сингапур, Корей Республикасы

және Жапония сияқты көшбасшы елдер кірді, олар өз елінің орташа

көрсеткішінен жоғары сәйкесінше 9, 4 және 7 балға нәтиже көрсетті. Польшада

А С

D В


70

елдің жалпы балына қатысты өсім (+7), Норвегияда (+4), Францияда (+6),

Түркияда (+3) балды құрады.

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, қазақстандық оқушылармен қатар,

орташа балдың өсімін Гонконг (+25), Түркия (+23), Хорватия (+20), Жапония

(+14) және Ресей (+12) қатысушылары көрсетті. Халықаралық тестті бұл бөлім

бойынша орындау нәтижелілігінің ең жоғары өсімін Марокко (+101) және Оман

(+63) көрсетті (қосымша, 2.3.5-кесте).

2.3.11-сурет. Жаратылыстану/ қолдану/ 4-сынып

Мазмұны: «Биология»


нәтиже: 64%


нәтиже: 72%

Ең жоғарғы нәтиже:

91%


Суретте кескінделген барлық тірі ағзалар шөл далада өмір

сүреді.

Айдар жоғарыда көрсетілген тірі ағзалардан тұратын

қоректік тізбекті құрай бастады. Ол қоректік тізбектің

басына шөп

пен құрт-

құмырсқаларды орналастырды, өйткені құрт-

құмырсқалар шөптің дәнімен қоректенетінін білді.

Жетіспейтін үш тірі ағзаның атауларын жазып, қоректік

тізбекті аяқта.

Сарапшының пікірі. Тапсырма бастауыш мектеп оқушыларының жануарлар әлемінің

саналуандығын және тірі ағзалардың негізгі сипаттарын білуді қарастырады.

Қазақстандық мектептердің оқу бағдарламасына сәйкес келуі және бастауыш

мектептің бүкіл оқу курсы бойы өзектендірілуі тапсырманы сәтті орындаудың

нәтижесі болды.

Алайда, бұл тақырыптар жеңіл-желпі қарастырылады, соның салдарынан

оқушылардың 36%-ы материалды жеткілікті дәрежеде меңгере алмай, тапсырманы

орындай алмады.



71

2.3.12-сурет. Жаратылыстану/ қолдану/ 4-сынып

Мазмұны:

«География»


нәтиже: 68%

Елдер бойынша

орташа нәтиже: 66%

Ең жоғары нәтиже:

87%

Ең төмен нәтиже:

25%

Кестеде әртүрлі төрт қаланың ауа райы туралы мәлімет

келтірілген. Қайсысында қар жауып тұр?

Қала Температура Бұлттылық

А 5 0С бұлтты

В -5 0С бұлтсыз

С -5 0С бұлтты

D 5 0С бұлтсыз

А қаласында C қаласында

В қаласында D қаласында

Сарапшының пікірі. Тапсырманың стандартты емес форматы балалардың кестенің

деректерімен жоғары деңгейде жұмыс істеуін қарастырады. Сұрақтың мазмұны

кестеде келтірілген ауа температурасының ауытқуын ескере отырып, өз бетінше

қорытындылар жасау дағдыларын талап етеді. Қойылған сұраққа жауап беру үшін

оқушы ауа райы туралы мәліметтерді салыстырып, сұраққа жауап беруі тиіс. Кесте

түрінде келтірілген тапсырма берілісі қиындық тудыруы мүмкін еді.


«Пайымдауға» арналған тапсырмалар бойынша өз елінің жалпы

нәтижесіне қатысты жоғары көрсеткішті Жапонияның (+25) және Сингапурдың

(+15) төртінші сынып оқушылары көрсетті. TIMSS-2015 қазақстандық

қатысушылар, алдыңғы кезеңнің төртінші сынып оқушыларына қарағанда,

айтарлықтай жоғары нәтижелер көрсетті (+56 балл). TIMSS-2011 нәтижелеріне

қатысты өсімнің жоғары көрсеткіштерін Литваның (+26) және Ресейдің (+19)

оқушылары көрсетті.

2.3.13-сурет. Жаратылыстану / пайымдау/ 4-сынып


Қазақстан бойынша нәтиже:

32%


нәтиже: 36%

Қоректік тізбекте басқа жануарлармен қоректенетін

жануарды жыртқыш деп атайды. Ал қорек етілетін

жануар азық деп аталады.

Жыртқыш немесе азық туралы келесі

тұжырымдардың қайсысы дұрыс немесе бұрыс?

А С

D В


72



Әр тұжырымға қарама-қарсы тұрған дөңгелектердің

біреуі белгіле.

Дұрыс

Бұрыс

Тісі өткір жануар, әдетте,

жыртқыш болып табылады

Жыртқыштар, олардың

азығына қарағанда, әрдайым

ірі болады

Ірі жануар азық болуы мүмкін

емес

Кейбір жануарлар жыртқыш

та, азық та болуы мүмкін

Сарапшының пікірі. Берілген бірнеше нұсқадан жауап таңдау танымдық сұрағы.

Халықаралық тесттің қатысушылары жануарлар әлемінің ерекше сипаттарын білуді

көрсетуі тиіс еді. Оқу процесінде берілген тұжырымдар негізінде себеп-салдар

баи ланысын орнату арқылы тапсырмаларды орындау бастауыш сынып

оқушыларына біршама қиындық туғызады. Бұл ои лау операцияларының жоғары

деңгеи ін талап ететін «ойда қалатын» буын болып табылады. Сондықтан, әлбетте,

TIMSS-2015-ке қатысушы қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 64%-ы

жауапты қате белгіледі.


Жалпы алғанда, халықаралық салыстыруда қатысушы елдердің қызметтің

әртүрлі түрлерінің меңгерілуін тексеретін тапсырмалар топтары бойынша

нәтижелері айтарлықтай ерекшеленеді. Көшбасшы елдер алған білімді

қолданудың біршама дағдыларын қарастыратын тапсырмаларды сәтті орындау

сипатына ие болды. Бұндай елдердің бастауыш сынып оқушылары жауаптарын

жоғары дәрежеде негіздеуге және дәлелдеуге тырысады («Пайымдау»). Бұл

кезекте, төртінші сынып оқушыларының басым бөлігіне бұндай тапсырмалар

біршама қиындықтар туғызады.

А

А

А

А

В

В

В

В


73

2.4. Жаратылыстану. 8-сынып оқушыларының нәтижелері.

Халықаралық тесттің тапсырмаларын жаратылыстану бөлімінің пәндері

бойынша орындауда жақсарту динамикасының беталысын қатысушы 39 елдің

ішінен 15 мемлекеттің сегізінші сынып оқушылары көрсетті. Бұл Жапония,

Гонконг, Швеция, Түркия, Литва, Грузия және т.б. Бұл кезекте, Қытай Тайбэйі,

Англия, Корей Республикасы, Ресей, Сингапур, АҚШ, Норвегия сияқты елдердің

нәтижелері іс жүзінде тұрақты. 2011 жылмен салыстырғанда, төмен нәтижелерді

Иран, Иордания, Ботсвана және Сауд Аравиясының білім алушылары көрсетті

(қосымша, 2.4.1-кесте).

TIMSS-2015-ке қатысушы қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының

жаратылыстану ғылымдары бойынша нәтижелері халықаралық зерттеуге

қатысқан көптеген дамыған елдердегі қатарластарының көрсеткіштерінен

жоғары болды. Елдің орташа көрсеткіші 533 балды құрады. Қазақстанның

сегізінші сынып оқушыларынан тек Оңтүстік Шығыс Азия мен Тынық мұхиты

өңірінің елдеріндегі – Сингапур, Жапония, Қытай Тайбэйі, Корей Республикасы,

Гонконг, сонымен қатар Словения мен Ресейдегі қатарластары ғана асып түсті.

Зерттеудің алдыңғы кезеңімен салыстырғанда, Қазақстанның көрсеткіштері

айтарлықтай жақсарды (+43 балл) (2.4.1-сурет).

2.4.1-сурет. Жаратылыстану/ ҚР/ орташа балл/ 8-сынып


Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының нәтижелері елдер бойынша

орташа балдан (486 балл) айтарлықтай жоғары болуына қарамастан, көшбасшы

490

533

460

470

480

490

500

510

520

530

540

2011 2015


74

елдерге қатысты көрсеткіштердегі айырмашылық әлі де бар. Айырмашылық 11-

ден 64 балға дейін (Ресей - 544 және Сингапур - 597).

TIMSS-2015 қатысушыларының жаратылыстану бойынша дайындығын

тапсырмалардың күрделілік деңгейлерінде бағалаудың салыстырмалы талдауы

келесіні көрсетті.

Зерттеудің алдыңғы кезеңімен салыстырғанда, тапсырмаларды

күрделіліктің барлық деңгейлері бойынша орындаудың оң динамикасы

қатысқан 39 елдің 34-інде тіркелді. Бұл кезекте, ілгері деңгейдің тапсырмаларын

орындаған оқушылар үлесінің өсімі шамалы (қосымша,

2.4.2-кесте).

Зерттеудің алдыңғы кезеңінің сегізінші сынып оқушыларымен

салыстырғанда, TIMSS-2015-тің қазақстандық қатысушылары халықаралық

тестті анағұрлым сәтті орындады (2.4.2-сурет).

2.4.2-сурет. Жаратылыстану/ жетістік деңгейлері бойынша ҚР 8-сынып оқушыларының %-ы


Күрделі және абстрактілі жаратылыстану ұғымдары туралы білімді,

сонымен қатар бірнеше дереккөзден алынған ақпаратты біріктіру қабілетін

қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының тек 15%-ы ғана көрсетті (ілгері

деңгей). Ең жоғары нәтижені Сингапур қатысушылары көрсетті (42%).

Дұрыс жауапты тандаумен ілгері деңгейдің тапсырмасына мысал.

Заттардың физикалық және химиялық қасиеттері тақырыбымен оқушылар 5-

сыныпта жаратылыстану курсында-ақ танысады, содан соң 7-8 сыныптарда

физика және химия пәндерін оқиды. Табығат құбылыстарының

айырмашылықтары мен ортақ заңдылықтары туралы білімді TIMSS-2015

қазақстандық қатысушылардың тек 73%-ы ғана көрсетті (2.4.3-сурет).

86

93

58

74

23

42

4

15

2011 жыл

2015 жыл



75

2.4.3-сурет. Жаратылыстану/ ілгері деңгей/ 8-сынып


Ілгері деңгейдің тапсырмасын орындаған қазақстандық оқушылар

үлесінің өсіміне қарамастан (+19), қатысушылардың 58%-ы кейбір табиғи

кезеңдер мен жүйелердің, сонымен қатар ғылыми қағидалардың

тұжырымдамалық түсініктерін көрсете алмады.

Мысалы, қатысушының толық жайылма жауабын қарастырған

күрделіліктің жоғары деңгейінің танымдық тапсырмасы. Биология курсы,

«Құстар тобы» тақырыбы. Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының тек

54%-ы ғана айтарлықтай қарапайым сұраққа жауап берді. Жауап қосымша

энциклопедиялық білімді де қарастырды. Бұл сұраққа жауап берудің анағұрлым

жоғары көрсеткішін Корей Республикасы көрсетті (қатысушылардың 69%-ы)

(2.4.4-сурет).

2.4.4-сурет. Жаратылыстану/ жоғары деңгей/ 8-сынып


Тізімге көрсетілген сипаттың әрқайсысына қажетті торды сипаттың

физикалық немесе химиялық қасиеті болуына байланысты белгілеңіз. Әр

тармақта бір торды белгілеңіз.

Физикалық қасиеттер Химиялық қасиеттер

Сумен әрекеттесу қабілеті

Қайнау нүктесі

Қышқылдығы

Тығыздығы

Бүркіт сияқты қанатты жыртқыштар өсімдіксіз қоршаған ортада өмір сүре алмайды.

Неге екенін түсіндіріңіз.

А В

А

А

В

В

В

А


76

Жалпы алғанда, жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындаудың ең жоғары

көрсеткішіне сингапурлық сегізінші сынып оқушылары (74%) ие болды.

Зерттеудің алдыңғы кезеңімен салыстырғанда, жоғары деңгейдің

тапсырмаларын орындаудың айтарықтай өсімін Малайзия (2011 ж. - 34%, 2015

ж. - 52%) және Грузия (2011 ж. - 28%, 2015 ж. - 38%) көрсетті.

Жалпы есепте негізгі ғылыми ұғымдар туралы білім кестелер мен

графиктерден қажетті ақпаратты алу дағдыларын қазақстандық

қатысушылардың 74%-ы көрсетті (орташа деңгей).

Халықаралық тесттің бұл деңгейінің барлық дерлік тапсырмаларын

Қазақстанның негізгі мектебінің оқу бағдарламасына сәйкес келді.

Сонымен бірге, мысалы, «Қысылған серіппеде энергияның қандай түрі

бар?» сұрағына қоса берілген 4 жауап нұсқасынан қазақстандық сегізінші сынып

оқушыларының 18%-ы дұрыс жауап тандай алмады.

Бұл тапсырманы орындаудың ең жоғары көрсеткішіне Сингапур ие болды

(оқушылардың 90%-ы) (2.4.5-сурет).

2.4.5-сурет. Жаратылыстану/ орташа деңгей/ 8-сынып

Дереккөз: «TIMSS-2015. жаратылыстанудан халыөаралық нәтижелер 8-сынып» IEA есебі

TIMSS-2011-мен салыстырғанда, төмен деңгейдің тапсырмаларын

орындаған қазақстандық қатысушылардың үлесі азайды (-7).

Сонымен бірге, биология, физика және химия ұғымдық аппараты мен

процестері туралы базалық білімдерін барлық сегізінші сынып оқушылары

Көлденең серіппені қысты.

Қысылған серіппеде энергияның қандай түрі бар?

жылулық әлеуетті

электрлік химиялық

В D

А С


77

көрсете алмады, қарапайым сызбаларға, диаграммаларға және графиктерге

түсінік бере алмады.

Мысалы, TIMSS-2015 қатысушыларының 8%-ы «суды жоғарыға қысым

қозғалтатын» белгілей алмады.

Тапсырманың мазмұндық бөлігі «География» пәнінің «Жерасты сулар»

тақырыбына сәйкес келеді (2.4.6-сурет).

2.4.6-сурет. Жаратылыстану/ төмен деңгей/ 8-сынып


Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының тапсырмаларды күрделілік

деңгейлері бойынша IEA ұсынған орындау нәтижелері негізгі мектеп

оқушыларына анағұрлым сапалы жаратылыстану бойынша дайындық жүргізу

қажеттілігін дәлелдейді. Сегізінші сынып оқушыларының академиялық

білімдері айтарлықтай жоғары деңгейде болғанымен, дәлелдеу және өз

жауаптарын негіздеу дағдыларын көрсете алмады.

Халықаралық нәтижелер зерттеушілік білім мен шығармашылық

эксперимент дағдыларын қалыптастыруды күшейту қажеттілігін дәлелдейді.

Артезиан алабында жерасты сулар тау жыныстарының қыртыстарында

орналасады. Суретте артезиан алабының бөлігі көрсетілген.

Адамдар құбырды тау жыныстарының қыртыстарына түсіргенде, су құбырдың

бойымен жоғары қарай ағады және жерге төгіледі.

Суды құбыр бойымен жоғары қарай не қозғалтады?

электр тоғы қысым

магнетизм ауырлық күші В D

А С


78

Танымдық белсенділікпен қатар, жаратылыстану бойынша құбылыстарды

түрлендіру және алған білімді қолдану дағдыларын жинау ұсынылады. Бұл

оқушылардың эксперимент жасау және жаратылыстану бойынша ұғымдарға

түсінік беру қабілеттерін дамытуға арналған тиімді педагогикалық тәсілдерді

пайдалануды талап етеді.

Халықаралық деректер қоры мазмұндық салалар және оқу-танымдық

қызметтің түрлері бойынша тапсырмаларды орындау нәтижелеріне талдау

жасау үшін маңызды ақпаратты ұсынды.

Халықаралық тесттің негізгі мектеп оқушыларына арналған мазмұндық

салалар бойынша жаратылыстану бөлігі келесідей үлестірілген. Сұрақтардың

басым бөлігі «Биология» (сұрақтардың 35%-ы), «Физика» (25%), «Химия» және

«География» (20%-дан) бөлімінің академиялық білімінің деңгейін бағалады.

Халықаралық салыстыруда «Химия» мазмұндық саласында елдің орташа

нәтижесінен жоғары көрсеткішті TIMSS-2015-те Қытай Тайбэйі (579-569), Грузия

(456-443) және Ливан (438-398 балл) көрсетті. Жоғары көрсеткіштер

Қазақстанда да тіркелді (2.4.7-сурет).

2.4.7-сурет. Жаратылыстану / ҚР жалпы балына қатысты мазмұндық бөлімдер бойынша нәтиже/ 8-сынып


Елдің орташа балына қатысты «Биология» бөлімінің тапсырмаларын

орындаудың анағұрлым жақсы нәтижелерді Сингапур (609 - 597 балл), АҚШ (540

- 530), Аустралия (522 – 512), Таиланд (466 – 456) көрсетті.

520

554543

508

533

480

500

520

540

560

Биология Химия Физика География

2015 Жаратылыстанудан орташа балл


79

Физикада Сингапур (608 – 597) және Корей Республикасы (564 – 556)

оқушылары жетістікке жетті. Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының

нәтижелері де елдің қорытынды орташа балынан жоғары болды.

Қазақстанның негізгі мектебі, Сингапурдың негізгі мектебі сияқты

(565-597 балл), Италия (514 – 499), Норвегия (523 – 509), Словения (564 – 551)

және Гонконгтан (558 – 546) кеңістік-уақыт заңдары туралы академиялық

білімінен артта қалды. TIMSS-2011 нәтижелермен салыстырғанда, қатысқан 39

елдің 34-інде нәтижелер өзгерісінің оң үрдісі тіркелді. «Биология» бөлімінің

тапсырмаларын орындау нәтижелерін Малайзия (2011 – 427 балл, 2015 – 466),

Катар (2011 - 411, 2015 – 454), Сингапур (2011 – 594, 2015 – 609), Гонконг (2011 –

535, 2015 – 549) жақсартты.

Грузияның 8-сынып оқушылары физикадан да, химиядан да жақсы

нәтижелер көрсетті. Физикадан көрсеткіштің өсімі 28 балды (2011 ж. - 401,

2015 ж. – 429), химиядан 61 балды (2011 ж. – 395, 2015 ж. – 456) құрады.

Жапонияда физикадан 2011 жылғы нәтиже 558 балл, 2015 жылы 570 балл,

химиядан 2011 жылы 560 балл, 2015 жылы 10 балға артық болды.

Географиялық мазмұнды тапсырмаларды орындау балының жоғары өсімін

Малайзия оқушылары көрсетті (+59) (2015 ж. - 460 балл, 2011 ж. – 401 балл). Бұл

кезекте, Сингапурдың бұл бөлімдегі нәтижесі алдыңғы кезеңнен төмен болды

(-3).

Жалпы алғанда, жаратылыстанудың барлық төрт саласы бойынша

- «Биология» (39), «Химия» (+47), «Физика» (+45) және «География» (+59 балл)

орташа балдың ең жоғарғы өсімін Малайзия оқушылары көрсетті.

TIMSS-2015-те қазақстандық қатысушылар, алдыңғы кезеңге қатысқан

қатарластарымен салыстырғанда, халықаралық тесттегі жаратылыстанудың

барлық төрт мазмұндық саласы бойынша тапсырмаларын анағұрлым сәтті

орындады (2.4.8-сурет).


80

2.3.8-сурет. Жаратылыстану/ ҚР 8-сыныптарының мазмұндық салалар бойынша орташа балы


Осылайша, әлемдік білім беру жүйелерінде жаратылыстану бағытындағы

пәндер бойынша академиялық білімнің күшею үрдісі байқалады. Қазіргі

заманның оқушылары әлем ортақ екенін жоғары деңгейде түсінетінін білдіреді.

Сондықтан мектеп курсында пәндерді емес, жаратылыстану бөлімінің пәндерін

біріктіріп оқыту өзекті және маңызды болып табылады. Оқушылардың

жаратылыстану бойынша заңдылықтарды түсінуі мен зерттеу дағдыларын

дамыту да аса маңызды.

Осыған байланысты, негізгі мектептің TIMSS-тегі оқу-танымдық қызметтің

түрлері бойынша нәтижелері педагогикалық құндылыққа ие.

TIMSS-2015-те халықаралық тесттің басым бөлігін алған білімді

тәжірибелік жағдайларда қолдану қабілетіне арналған тапсырмалар құрады (88).

Дәлелдік білімді көрсетуге 75 тапсырма берілген. «Пайымдауға» арналған

тесттер анағұрлым аз бөлікті құрады (52 тапсырма).

TIMSS-2015-те қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының қызметтің

үш түрі бойынша нәтижелерінде айтарлықтай айырмашылықтар тіркелмегенін

атап өткен жөн.

Елдің жалпы орташа балына қатысты жаратылыстанудан өсімі (533)

«Қолдануда» 3 балды құрады, «Білу» және «Пайымдау» тапсырмаларында орташа

көрсеткіштен төмен болды (сәйкесінше -4 және -5) (2.4.9-сурет).

483508

489472

520

554543

508

420440460480500520540560580

Биология Химия Физика География

2011 2015


81

2.4.9-сурет. Жаратылыстану/ ҚР 8-сыныптарының оқу-танымдық қызметтің түрлері бойынша орташы балы


Көшбасшы елдердің тобында ұқсас жағдай Сингапур мен Жапонияда

байқалады, мұнда оқушылар «Қолдануға» арналған тапсырмаларды орындай

отырып, ең жоғары нәтижелерге қол жеткізді.

Сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану бойынша дайындығын

оқу-танымдық қызметтің түрлерін бағалауға арналған тапсырмалардың

мысалдары (2.4.10 және 2.4.11-суреттер).

2.4.10-сурет. Жаратылыстану/қолдану / 8-сынып



Елдер бойынша нәтиже: 22%



Температурасы әртүрлі екі металл

текше төменде көрсетілгендей бір-

бірінің үстіне

қойылды.

Қайсы суретте

жылу ағысының

дұрыс бағыты

көрсетілген?

Бір қанатша белгісін белгілеңіз.

Жауапты түсіндіріңіз.

1-сурет

2-сурет

529

535

528

533


2015 елдің орташа балы


82

Сарапшының пікірі. ҰБТ физика пәнінің тапсырмаларында жылу алмасудың

анағұрлым күрделі сызбасымен ұқсас тапсырмалар кездеседі. Қыздырылған денеден

суық денеге жылудың тасымалдануы туралы іргелі түсінік 8-сыныпта физика

курсында қалыптасады. Бұл тапсырманы халықаралық деңгеи де, соның ішінде

қазақстандық оқушылардың да орындау көрсеткішінің төмен болуы оқушылардың ең

алдымен өз жауабын дәлелдеи алмауы себеп болды.


2.4.11-сурет. Жаратылыстану / қолдану/ 8-сынып






Төмендегі суретте адамның дене

мүшелері көрсетілген.

Бұл дене мүшелерін қалай

атауға болады?

жасуша мүшелер

ұлпа мүшелер жүйесі

Сарапшының пікірі: Тапсырманың сұрағы мен форматы оқушылар үшін

аи тарлықтаи таныс. Оқу процесінде ағзаның тіршілік қабілеті тақырыбында

маңызды дидактикалық материал жиналған (құрылысы мен функциясы, рөлі мен

мәні, гигиеналық талаптар, профилактикалық шаралар, темекінің, алкогольдің,

есірткінің асқорыту жүйесі қызметіне зияны). Негізгі мектептің биология курсынан

күтілетін мақсаттары оқушыларда «Асқорыту жүи есі» және «Тыныс алу жүи есі» оқу

тақырыптарын толық ұғымдық аппаратын қалыптастыру, муляждар мен

суреттерде тану, олардың өзара байланысының құрылымы мен функцияларын

түсіндіру, негізгі гигиеналық ережелерді негіздеу және т.б. болып табылады.

Бұл тапсырманы орындаған қатысушылардың пайызының төмен болуының себебі

«Асқорыту жүйесі» және «Тыныс алу жүйесі» бөлімдері оқу бағдарламаларында

жекеше қарастырылуы, өзара байланыстың болмауы болуы мүмкін. Сонымен қатар,

оқыту әдістемесінде білім берудің анағұрлым ретрансляциялық тәсілін пайдалану

балалар өз білімдерін тіпті күн сайын кездесетін тақырыптар мен сұрақтарда

пайдалана алмауына әкеледі.


Қорытынды кестеде Қазақстаннан жоғары орындарға ие болған Қытай

Тайбэйі, Корей Республикасы, Гонконг және Ресейдің оқушылары білімді

көрсетуде жоғары көрсеткіштерге ие болды.

В D

А С


83

Елдің орташа балына қатысты қызметтің барлық түрлері бойынша ең

жоғары өсімін Қытай Тайбэйінің сегізінші сынып оқушылары көрсетті. «Білуге»

арналған тапсырмаларды орындағанда, бұл ел оқушыларының нәтижелері

орташа балдан (569) 20 балға артық болды.

Жалпы алғанда, TIMSS-2015-те елдің орташа балына қатысты нәтижелерін

арттырған қатысушылардың саны, төмен нәтижелер көрсеткен елдерге

қарағанда, айтарлықтай аз. 9 елде «Білу» және «Пайымдау» сұрақтар бөлімінде, 7

елде «Қолдану» сұрақтар бөлімінде оң динамика тіркелді.

18 мемлекетте академиялық білімді көрсету, 12-сінде «Қолдануда» және 19-ында

«Пайымдауда» оқушылардың жауаптарында төмен нәтижелер байқалды.

Сегізінші сынып оқушыларының оқу-танымдық қызметтің түрлері

бойынша жаратылыстану бойынша дайындығын бағалауға арналған

тапсырмаларға мысалдар (2.4.12 және 2.4.13-суреттер) берілген.

2.4.12-сурет. Жаратылыстану/білу /8-сынып

Мазмұны: «География»





Жер өз осімен айналады.

Бұның себебінен келесінің қайсысы

болады?

жыл мезгілдерінің ауысуы

күннің тұтылуы

күн мен түннің ауысуы

судың көтерілуі мен қайтуы

Сарапшының пікірі. Бұл тапсырманы Қазақстан бойынша орындау нәтижелілігінің

күтілетін көрсеткіші қазақстандық оқулықтарда «Жер – Күн жүйесінің планетасы»

тақырыбына жеткілікті уақыт бөлінумен байланысты. Сонымен бірге, оқушылардың

27%-ы зейінсіздіктің кесірінен дұрыс жауапты тандай алмады. Тұжырымдағы басты

сұрақ-сөз «өз осімен айналады».


В

D

А

С


84

2.4.13-сурет. Жаратылыстану/ пайымдау/ 8-сынып






А және В екі магниттің әрқайсысын

металл қыстырғыштары бар лотокқа

жақын әкеледі және белгілі бір

қашықтықта ұстайды. Дана құрылғыға

қарап, В магниті А

магнитінен мықты

деген қорытындыға

келеді.

Сен Дананың

қорытындысымен

келісесін бе?

Бір торды белгілеңіз.

Иә

Жоқ

Өз жауабыңызды түсіндіріңіз.

Сарапшының пікірі. Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының бұл тапсырманы

орындау нәтижесі қатысушы елдердің орташа көрсеткішіне сәи кес келеді. Сұрақтың

мазмұны 8-сыныптың оқу бағдарламасына сәи кес келеді. «Магниттік өріс» физика

бөлімінің «Тұрақты магниттер» тақырыбын меңгеруге 1 сағат бөлінген. Оқушы

келіспеуі мүмкін тұжырымы бар тапсырма. Бұл кезекте, халықаралық тесттің

қатысушысы өз шешімін дәлелдеуі тиіс еді. Ашық дұрыс жауапты беру оқушыларға

қиындық туғызды. Қазақстанның жартысынан астам қатысушысы тапсырманы

орындай алмады.


Әлемдік үрдістер ахуалында тапсырмаларды оқу-танымдық қызметтің

түрлері бойынша орындауда TIMSS-2015 қатысушы елдердің басым бөлігі

алдыңғы кезеңге қатысты нәтижелерін жақсартты. 15 елдің оқушылары

«Қолдануға», 13 – «Білуге», 8 – «Пайымдауға» арналған күрделі тапсырмаларды

орындауда айтарлықтай жетістікке жетті. TIMSS-2011-мен салыстырғнда,

оқу-танымдық қызметтің барлық үш түрі бойынша нәтижелердің арту үрдісін

Қазақстан да көрсетті (2.4.14-сурет).


85

2.4.14-сурет. Жаратылыстану / ҚР/ қызмет түрлері/ 8-сынып


IEA халықаралық қоры Қазақстанның негізгі мектеп оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындығының көрсеткіштеріне салыстырмалы

талдау жасауға арналған бірегей материал ұсынды. Еліміздің ғылыми-

педагогикалық қоғамында жаратылыстану бағытының пәндерін біріктіру

мәселесі кеңінен талқыланып жатыр. Бұл жағдайда қазақстандық оқушылардың

TIMSS-2015-тегі нәтижелерін мазмұндық бөлімдер – оқу-танымдық қызметтің

түрлерінің призмасы арқылы түсіндіру өзекті болып табылады.

Сингапурдың ең жоғары нәтижесі (597) мен Қазақстан көрсеткішінің (533)

64-балдық айырмашылығы көшбасшы елдердің білім беру бағдарламалары мен

оқыту технологиялары феноменін егжей-тегжейлі зерттеу қажеттілігін

дәлелдейді. Негізгі мектепте оқушыларды танымдық материалдарды қосымша

оқуға ынталандыратын оқыту технологиялары мен әдістерін енгізу және

пайдалану мәселелерін қарастыру ұсынылады. Бүгін мұғалімдер мен

оқушыларға жаратылыстану пәндерінің циклінен әртүрлі бейне-қосымшалар

қолжетімді. Оқу процесінің барлық қатысушылары жаратылыстану бойынша

ұғымдарды жақсы меңгеру және түсіну адамның мүмкіндіктерін айтарлықтай

кеңейтетінін түсінуі тиіс.

483491 487

529535

528

450

460

470

480

490

500

510

520

530

540


2011 2015


86


87


Халықаралық іріктемемен TIMSS-2015-ке қатысу үшін барлық 14 облыс,

Астана және Алматы қалаларының төртінші сыныптарының 4 710

оқушысы тандалды.

Қазақстанның барлық өңірлерінің математика пәнінен да,

жаратылыстанудан да орташа балы 4-сыныпта 500 балдан жоғары.

Бастауыш мектеп оқушыларының математикалық және жаратылыстану

бойынша дайындығында өңірлік айтарлықтай дифференциация тіркелді.

Алматы қаласы және Маңғыстау облысы қатысушыларының халықаралық

тестті орындау нәтижелілігіндегі айырмашылық математика пәнінен 100

балды және жаратылыстанудан 119 балды құрады.

Төртінші сынып оқушыларының геометриялық өлшемдерді түсіну мен

кеңістіктік ойлау деңгейі анағұрлым төмен. 50% облыстың бастауыш

мектебіндегі нәтижелер ел бойынша орташа балдан төмен.

Кесте мәліметтерімен тапсырмаларды орындау, кезең-кезеңмен талдау

және жауапты негіздеу қазақстандық қатысушыларға қиындық туғызады.

Бұл бөлімнің тапсырмаларын орындауда өңірлердің ең жоғары (Алматы

қаласы) және ең төмен көрсеткіштерінің (Алматы обл.) айырмашылығы

115 балды құрады.

Маңғыстау облысы мен ОҚО-да тапсырмаларды орындамаған және төмен

деңгейге жетпеген қатысушылардың үлесі, ел бойынша орташа

көрсеткіштен екі есе артық.

TIMSS-2015-те өңірлердің бастауыш мектебі географиялық объектілер,

процестер және құбылыстар туралы академиялық білімді анағұрлым

жақсы көрсетті. Тапсырмаларды орындау жетістігінің ең жоғары және ең

төмен көрсеткіштеріндегі өңірлік айырмашылық «География» бөлімі

бойынша 126 балл, «Биология» бойынша 125 балл, «Физикалық

ғылымдар» бойынша 115 балды құрады.

Өңірлік салыстыруда 4-сыныпта математика пәнінен қазақ тілінде білім

алатын Алматы қаласы және Павлодар облысы қатысушылары

көрсеткіштерінің айырмашылығы 94 балды құрады.


88

TIMSS-2015 қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының жалпы

контингенті 14 облыстан және Астана мен Алматы қалаларынан

4 869 оқушыны құрады.

Қазақстанның сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану

дайындығы бойынша жетістіктері, математикамен салыстырғанда, 5

балға артық. Ел бойынша орташа балына қатысты төмен көрсеткіштерді

Атырау және Маңғыстау облыстарының оқушылары көрсетті.

Сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану дайындығының ең

жоғары (Алматы қаласы) және ең төмен (Атырау облысы) өңірлік

көрсеткіштеріндегі айырмашылық 120 балды құрады.

TIMSS-2015 қатысқан сегізінші сынып оқушыларының төмен деңгейден

төмен білімді көрсететін үлесі жекелеген өңірлерде жоғары болды. Бұл

факт өңірлердің пән мұғалімдерінің назарын аударуы тиіс.

8-сынып оқушылары «Алгебра» және «Химия» бөлімдерінде анағұрлым

жоғары көрсеткіштерге қол жеткізді. Қызылорда облысының сегізінші

сынып оқушылары мен олардың Маңғыстау облысындағы

қатарластарының алгебралық есептерді орындау жетістігіндегі

айырмашылық 105 балды құрады.

Қазақ тілінде білім беретін негізгі мектеп (3 237 адам), олардың орыс

тілінде білім алатын қатарластарымен (1 632 адам) салыстырғанда, төмен

нәтижелер көрсетті. Еліміздің сегізінші сынып оқушыларының оқыту

тілдері бойынша математикалық дайындығындағы айырмашылық 15

балды құрады. Аралас мектептердің орыс тілінде оқытатын сыныптардың

қатысушылары қазақ тілінде оқытатын паралелль сыныптардағы

қатарластарынан озады.

Жалпы алғанда, бастауыш және негізгі мектептердің өңірлік салыстыруда

жалпы есепте Алматы қаласы, Қызылорда, Жамбыл, Шығыс Қазақстан

және Павлодар облыстарының қатысушылары екі бағыт бойынша жақсы

нәтижелерді көрсетті.


89

Бұл өңірлерде қатысушылардың математикалық және жаратылыстану

бойынша дайындығының орташа балы елдің орташа көрсеткішінен

жоғары.

TIMSS-2015 халықаралық зерттеудің нәтижелерін ҰБТ

қорытындыларымен 2015 жылы салыстыру аталған өңірлер де елдің

орташа балына қатысты жақсы көрсеткіштерге ие болғанын көрсетті.


90

3.1. Математика және жаратылыстану ғылымдары. 4-сынып оқушыларының нәтижелері.

2014-2015 оқу жылында қазақстандық мектептегі білім беру жүйесінде 4-

сыныптың 267 794 оқушысы білім алды. Халықаралық іріктемемен TIMSS-

2015-ке қатысу үшін барлық 14 облыстың, Астана және Алматы қалаларының

4 710 төртінші сынып оқушысы тандалды. Оңтүстік Қазақстан және Алматы

облыстарының бастауыш мектебінің түлектері қатысушылардың басым бөлігін

құрады (3.1.1-кесте).

3.1.1-кесте. TIMSS-2015 қатысушылары/ 4-сынып

Дереккөз: TIMSS-2015 халықаралық деректер қоры

Облыс

Барлығы Оқыту тілі Саны

оқуш

ылар

қазақ

орыс

қыздар

ұлдар

Ақмола 134 77 57 65 69

Ақтөбе 195 172 24 98 97

Алматы 611 532 59 296 315

Атырау 130 130 0 58 72

ШҚО 275 125 150 138 137

Жамбыл 359 238 121 176 183

БҚО 130 85 45 56 74

Қарағанды 381 169 212 197 184

Қостанай 208 76 132 109 99

Қызылорда 390 275 115 201 189

Маңғыстау 247 225 24 111 136

Павлодар 127 16 111 64 63

СҚО 147 65 82 74 73

ОҚО 954 835 136 471 483

Алматы қ. 167 98 69 80 87

Астана қ. 255 126 129 129 126

ҚР 4710 3244 1466 2323 2387


91

Халықаралық деректер қорын талдау еліміздің барлық өңірлерінің

математика пәнінен да, жаратылыстанудан да орташа балы TIMSS шкаласының

орта мәнінен (500 балл) жоғары екенін көрсетті.

Екі бағытта ең жоғары нәтижелерге Алматы қаласының төртінші сынып

оқушылары ие болды. Қала бойынша орташа көрсеткіш математика пәнінен

608 балды және жаратылыстанудан 623 балды құрады, бұл Қазақстанның орташа

көрсеткішінен сәйкесінше 64 және 73 балға жоғары.

Маңғыстау облысы қатысушыларының нәтижелері елдің орташа

көрсеткішінен математика пәнінен 36 балға және жаратылыстанудан 46 балға

төмен.

Салыстырмалы талдау бастауыш мектеп оқушыларының математикалық

және жаратылыстану бойынша дайындығында өңірлік айтарлықтай

айырмашылық бар екенін дәлелдейді.

Алматы қаласы мен Маңғыстау облысы қатысушыларының халықаралық

тестті орындау нәтижелілігіндегі айырмашылық математика пәнінен 100 балды

және жаратылыстанудан 119 балды құрады (3.1.1 және 3.1.2-суреттер).

3.1.1-сурет. Математика/ орташа балл/ 4-сынып


608

582 582 582

561549 548

540 536 535 533 533 529 523511 508

544


92

Өңірлердің позицияларында халықаралық бағалаудың екі бағыты бойынша

айтарлықтай айырмашылықтар тіркелмеді.

Тек Қостанай облысының оқушылары ғана «Жаратылыстану» бөлімінің

тапсырмаларын анағұрлым сәтті орындады (3.1.2-сурет).

3.1.2-сурет. Жаратылыстану/ орташа балл/ 4-сынып


Сонымен бірге, халықаралық деректер қоры талдау жасауға және

қатысушылардың математикалық және жаратылыстану бойынша дайындық

деңгейлері өңірлік көрсеткіштерді ұсынуға мүмкіндік берді.

Күрделіліктің ілгері деңгейінің математикалық тапсырмаларын Алматы

қаласы білім алушыларының 44%-ы сәтті орындады.

Бұл - ең жоғары көрсеткіш. Ел бойынша (16%) бұл деңгейдің

тапсырмаларын орындағандар үлесінің орташа көрсеткішінен жоғары нәтижені

Жамбыл, Қызылорда, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарының

оқушылары көрсетті (3.1.3-сурет).

623588 582 581 573 557 554 549 547 544 544 538 536 530 519 504

550


93

3.1.3-сурет. Математика/ күрделілік деңгейлері бойынша тапсырмаларды орындаған 4-сынып оқушыларының %-ы


Математикалық тапсырмаларды орындамаған төртінші сынып

оқушыларының үлесі ОҚО, Атырау, Маңғыстау және Алматы облыстарында елдің

орташа көрсеткішінен жоғары. Өңірлік салыстыруда барлық халықаралық тестті

тек ШҚО бастауыш сынып оқушылары ғана орындады. Бұл облыстың

қатысушылары күрделіліктің жоғары деңгейінің есептерін шешуде көшбасшы

болды.

Алматы қаласының бастауыш мектебі жаратылыстанудан да көшбасшы.

Қатысушылардың жартысынан астамы табиғи процестер мен құбылыстар

туралы түсініктерін, олардың өзара байланысын, сонымен қатар эксперимент

жасау және зерттеу өткізу туралы бастапқы түсініктердің барын көрсете алды.

3

2

6

7

0

2

2

2

3

1

6

3

2

7

2

2

4

16

13

29

24

3

11

12

18

22

6

25

16

13

19

7

18

16

47

33

37

38

24

23

44

37

40

27

41

28

32

30

17

41

33

26

41

20

14

53

34

38

32

30

37

23

24

43

29

30

25

31

8

11

9

17

21

31

4

11

5

29

5

29

10

15

44

14

16

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Ақмола

Ақтөбе

Алматы

Атырау

ШҚО

Жамбыл

БҚО

Қарағанды

Қостанай

Қызылорда

Маңғыстау

Павлодар

СҚО

ОҚО

Алматы қ.

Астана қ.

ҚР

орындамады төмен орташа жоғары ілгері


94

Бұл деңгейдің тапсырмаларын орындауда елдің орташа көрсеткішінен

жоғары нәтижені Павлодар, Жамбыл, Қызылорда және Шығыс Қазақстан

облыстарының төртінші сынып оқушылары да көрсетті. Маңғыстау облысында

және ОҚО-нда төмен деңгейге жетпеген оқушылардың үлесі елдің орташа

көрсеткішінен екі есе артық болды (3.1.4-сурет).

3.1.4-сурет. Жаратылыстану/ күрделілік деңгейлері бойынша тапсырмаларды орындаған 4-сынып оқушыларының %-ы


3

1

6

3

0

2

1

2

2

0

8

4

3

8

2

2

4

13

12

24

28

2

10

8

16

14

7

26

10

12

20

7

16

15

39

34

38

40

24

22

47

32

37

25

40

29

31

31

12

38

32

37

35

22

12

47

37

37

36

31

41

21

26

37

25

25

28

30

8

18

10

17

27

29

7

14

16

27

5

31

17

16

54

16

19

0 20 40 60 80 100

Ақмола

Ақтөбе

Алматы

Атырау

ШҚО

Жамбыл

БҚО

Қарағанды

Қостанай

Қызылорда

Маңғыстау

Павлодар

СҚО

ОҚО

Алматы қ.

Астана қ.

ҚР



95

Халықаралық тесттің математикалық бөлігін мазмұндық салалар бойынша

орындау жетістігінің салыстырмалы талдауы келесіні дәлелдейді. Барлық үш

бөлімнің есептерін шешуде анағұрлым жоғары нәтижелерге Алматы қаласының

төртінші сынып оқушылары қол жеткізді.

Өңірлік салыстыруда сандық заңдылықтар бөлімінің ең жоғары және ең

төмен нәтижелерінің айырмашылығы 87 балды құрады.

Елдің орташа көрсеткішіне қатысты тең мәнді және 30 балға төмен

нәтижені Алматы және Маңғыстау облыстарының оқушылары көрсетті

(3.1.5-сурет).

3.1.5-сурет. Математика/ сандар/ орташа балл/ 4-сынып


Оқушылардың геометриялық өлшемдер мен кеңістіктік ойлау

түсініктерінің деңгейі анағұрлым төмен. 50% облыстың бастауыш мектебінің

нәтижелері елдің орташа көрсеткішінен төмен.

Маңғыстау облысының төртінші сынып оқушылары бұл бөлімнің

тапсырмаларын орындағанда ең төмен нәтижені көрсетті (3.1.6-сурет).

536

553

522

540

583585

543

547

532

586

522

566

554

543

609

545

552


96

3.1.6-сурет. Математика/ геометриялық фигуралар және өлшемдер/

орташа балл/ 4-сынып


TIMSS-2015 халықаралық тесттің ең күрделі бір бөлігінің тапсырмаларын

орындау да қазақстандық қатысушыларда қиындық туғызады. Бұл кестенің

деректерімен жұмыс жасау, кезең-кезеңімен талдау және жауапты негіздеу

болып табылады. Өңірлердің бұл бөлімнің тапсырмаларын орындаудағы ең

жоғары және ең төмен көрсеткіштерінің айырмашылығы 115 балды құрады

(3.1.7-сурет).

3.1.7-сурет. Математика/ деректерді талдау/ орташа балл/ 4-сынып


529

541

496

529

589

588

523

534

512

588

489

555

548

528

613

522

540

Ақмола

Ақтөбе

Алматы

Атырау

ШҚО

Жамбыл

БҚО

Қарағанды

Қостанай

Қызылорда

Маңғыстау

Павлодар

СҚО

ОҚО

Алматы қ.

Астана қ.

ҚР

507

530482 505

575 569520 526 516

562

487

557528 499

597

519 524


97

Осылайша, математиканың барлық үш мазмұндық саласы бойынша өңірлік

салыстыруда Алматы қаласы, Павлодар, Қызылорда, Жамбыл, Шығыс Қазақстан,

Ақтөбе облыстарының оқушылары көшбасшы болды. Маңғыстау және Алматы

облыстарының төртінші сынып оқушыларының төмен нәтижелері тіркелді.

Жалпы есепте өңірлердің қатысушылары «Сандар» бөлімінің тесттерін жақсы

орындады, олар үшін «Геометрия» және «Деректерді талдау» бөлімдерінің

тапсырмалары анағұрлым күрделі болды.

4-сынып оқушыларының жаратылыстану бойынша дайындығының

сапасын бағалау үшін халықаралық тесттер «География», «Биология» және

«Физикалық ғылымдар» бөлімдерінен тапсырмаларды қамтыды. TIMSS-2015-те

өңірлердің бастауыш мектебі географиялық объектілер, процестер мен

құбылыстар туралы білімдерін жақсы көрсете білді. Жаратылыстанудың барлық

үш бөлімі бойынша Алматы қаласы, ШҚО, Қызылорда, Жамбыл, Павлодар және

Ақтөбе облыстарының көрсеткіштері елдің орташа көрсеткішінен айтарлықтай

жоғары. Қарағанды, Қостанай, Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан

облыстарының төртінші сынып оқушылары барлық бөлімдер бойынша орташа

республикалық көрсеткішпен салыстыруға келетін нәтижелерді көрсетті.

«География» бөлімінің тапсырмаларын орындау нәтижелілігінің ең жоғары және

ең төмен көрсеткіштеріндегі өңірлік айырмашылық 126 балл, «Биологиядан» 125

балл, «Физикалық ғылымдардан» 115 балды құрады (3.1.8-3.1.10 суреттер).

3.1.8-сурет. Жаратылыстану/ география/ орташа балл/ 4-сынып


529 553505 533

585 575537 540 542

581495

565 540 521

620532 542

0

100

200

300

400

500

600

700


98

3.1.9-сурет. Жаратылыстану/ биология/ орташа балл/ 4-сынып


3.1.10-сурет. Жаратылыстану/ физикалық ғылымдар/ орташа балл/ 4-сынып


Өңірлердің бастауыш мектептерінің математикалық және жаратылыстану

бойынша дайындығының нәтижелерін оқу-танымдық қызметтің түрлерін

талдау келесі заңдылықты көрсетті. Мазмұндық бөлімдерде жетістікке жеткен

төртінші сынып оқушылары қызметтің түрлері бойынша да жақсы нәтиже

көрсетеді. Екі бағытта танымдық қызметтің барлық үш түрі бойынша ең жоғары

нәтижелерді Алматы қаласының оқушылары көрсетті. Маңғыстау облысының

төмен көрсеткіштері TIMSS шкаласының орташа мәнінен (500 балл) жоғары

немесе онымен салыстыруға келерлік (3.1.2-кесте).

532

553

518 529

581 575

542 542547

576

501

568

542 524

616

543 545

544

565

528 542

596 591

560 554 558

595

510

583

553 540

636

553 559


99

3.1.2-кесте. Оқу-танымдық қызметтің түрлері/

орташа балл/ 4-сынып

Облыс Білу Қолдану Пайымдау

Матем

атика

Жаратылыстану

Матем

атика


Матем

атика


Ақмола 532 540 529 537 541 539

Ақтөбе 546 563 547 553 555 560

Алматы 512 519 505 517 521 524

Атырау 536 532 526 529 539 539

ШҚО 581 591 584 584 592 586

Жамбыл 584 583 581 579 588 585

БҚО 538 549 533 542 546 547

Қарағанды 541 547 536 541 548 548

Қостанай 523 552 518 546 529 556

Қызылорда 583 582 580 581 591 585

Маңғыстау 515 500 502 504 518 503

Павлодар 559 577 559 571 573 575

СҚО 549 553 547 542 554 554

ОҚО 535 528 527 529 541 531

Алматы қ. 606 626 607 620 614 626

Астана қ. 536 548 529 542 545 543

ҚР 546 551 541 547 553 552


Математикалық және жаратылыстану бойынша білімнің сапасын

халықаралық зерттеуінде Қазақстанның атынан қазақ тілінде білім алатын 3 244

оқушы және орыс тілінде білім алатын 1 466 төртінші сынып оқушылары өкілдік

етті. Қазақ тілінде білім беретін бастауыш мектеп TIMSS-2015 тапсырмаларын

анағұрлым нашар орындады. Оқушылардың математикалық дайындығының

көрсеткіштеріндегі айырмашылық 24 балды құрайды.


100

Өңірлердің арасында математика пәнінен оқытудың екі тіл бойынша ең

жоғары нәтижелерді Алматы қаласының 4-сынып оқушылары көрсетті. Елдің

орташа көрсеткішімен салыстырғанда, қазақ тілінде білім алатын оқушылардың

нәтижелері 54 балға, орыс тілінде білім алатын оқушылардың көрсеткіштері 62

балға артық. Өңірлік салыстыруда көшбасшы өңірдің (Алматы қ.) және аутсайдер

өңірдің (Павлодар облысы) қазақ тілінде білім алатын қатысушылардың

көрсеткіштеріндегі айырмашылық 94 балды құрады.

Қарағанды облысының қазақ тілінде білім алатын төртінші сынып

оқушылары, олардың орыс тілінде білім алатын қатарластарымен

салыстырғанда, математика пәнінен тесттерді анағұрлым жақсы орындады.

Ақмола және Қостанай облыстарында қазақ тілінде білім алатын білім

алушылардың көрсеткіштері, олардың орыс тілінде білім алатын

қатарластарымен салыстырғанда, 5 балға, ОҚО-нда 2 балға жоғары. Қазақ және

орыс тілдерінде білім алатын оқушылардың нәтижелерінде айтарлықтай

айырмашылық (85 балл) Павлодар облысында байқалды. Атырау облысында

орыс тілінде білім алатын оқушылар халықаралық іріктемемен тандалмады

(3.1.11-сурет).

3.1.11-сурет. Математика/ оқыту тілі/ орташа балл/ 4-сынып


537512591533526497506575527551533573575533501540532

561558

623531

561582

519631

522533546

610589

575613

527

ҚРАстана қ.Алматы қ.

ОҚОСҚО

ПавлодарМаңғыстауҚызылордаҚостанай

ҚарағандыБҚО

ЖамбылШҚО

АтырауАлматыАқтөбеАқмола

қазақ орыс


101

Орыс тілінде білім алатын 4-сынып оқушылары жаратылыстанудан да

жоғары нәтиже көрсетті (576 балл), бұл, қазақ тілінде білім алатын

қатысушылармен салыстырғанда, 39 балға артық. Өңірлер тұрғысында Алматы

қаласы, Қызылорда, Ақтөбе, Жамбыл облыстарының орыс тілінде білім алатын

оқушылар көшбасшы орындарға ие. Ақтөбе және Павлодар облыстарының қазақ

тілінде білім алатын төртінші сынып оқушылары, орыс тілінде білім алатын

қатарластарына қарағанда, айтарлықтай төмен көрсеткіштерге ие болды.

Айырмашылық сәйкесінше 93 және 90 балл. Өңірлік салыстыруда көшбасшы

өңірдің (Алматы қаласы) мен аутсайдер өңірдің (Маңғыстау облысы) қазақ

тілінде білім алатын қатысушыларының көрсеткіштеріндегі айырмашылық 95

балды құрады. Басқа облыстарда қазақ тілінде білім алатын қатысушылардың

көрсеткіштері де орыс тілінде білім алатын оқушылардың нәтижелерінен төмен.

Айырмашылық ОҚО-ның 5-балынан Алматы облысының 78 балына дейін

құрады. Математикадан Қарағанды облысының қазақ тілінде білім беретін

бастауыш мектебінің нәтижелері орыс тілінде білім алушылардың көрсеткішінен

13 балға жоғары (3.1.12-сурет).

3.1.12-сурет. Жаратылыстану/ оқыту тілі/ орташа балл/ 4-сынып


537

510

593

529

513

505

498

575

527

555

542

570

572

536

508

546

531

576

576

649

534

577

595

529

642

557

542

554

617

603

586

639

544

ҚР

Астана қ.

Алматы қ.

ОҚО

СҚО

Павлодар

Маңғыстау

Қызылорда

Қостанай

Қарағанды

БҚО

Жамбыл

ШҚО

Атырау

Алматы

Ақтөбе

Ақмола

қазақ орыс


102

Осылайша, өңірлік салыстыруда 4-сыныптардың арасында математикалық

және жаратылыстану бойынша дайындықтың жалпы көрсеткіштерінен де,

оқыту тілі тұрғысынан да, сонымен қатар деңгейлер, мазмұндық салалар мен

оқу-танымдық қызметтің түрлерінен де жоғары көрсеткіштерге ие болған бес

өңірді (Алматы қаласы, Қызылорда, ШҚО, Павлодар және Жамбыл облыстары)

атап өткен жөн. Олар бұнымен Қазақстанның төртінші сынып оқушыларының

математикалық және жаратылыстану бойынша білім сапасының халықаралық

рейтингіндегі айтарлықтай жетістігін анықтады.

3.2. Математика және жаратылыстану. 8-сынып оқушыларының нәтижелері.

Қазақстанның негізгі мектебі TIMSS халықаралық зерттеуіне екінші рет

қатысты. TIMSS-2015 қатысушыларының жалпы контингентін 14 облыстың

және Астана мен Алматы қалаларының 4 869 оқушысы құрады. Оңтүстік

Қазақстан және Алматы облыстарының білім алушылары қатысушылардың

басым бөлігін құрады. Қазақ тілінде білім алатын оқушылардың саны орыс

тілінде білім алатын оқушылардың санынан екі есе артық болды (3.2.1-кесте).

3.2.1-кесте. Қазақстан: TIMSS-2015 қатысушылары/ 8-сынып

Облыс

Барлығы Оқыту тілі Саны

оқуш

ылар

қазақ

орыс

қыздар

ұлдар

Ақмола 129 57 72 61 68

Ақтөбе 172 129 44 83 89

Алматы 663 573 90 318 345

Атырау 119 99 20 61 58

ШҚО 327 165 162 139 188

Жамбыл 374 238 137 196 178

БҚО 110 80 34 48 62

Қарағанды 415 134 281 212 203

Қостанай 185 50 135 103 82

Қызылорда 440 331 109 219 221


103

Маңғыстау 255 232 24 120 135

Павлодар 108 0 108 41 67

СҚО 153 59 95 70 83

ОҚО 973 894 71 496 477

Алматы қ. 196 69 127 90 106

Астана қ. 250 127 123 139 111

ҚР 4869 3237 1632 2396 2473


Еліміздің 13 өңірінің нәтижелері TIMSS шкаласының орташа мәнінен (500

балл) жоғары. Қызылорда облысының сегізінші сынып оқушыларының

көрсеткіштері төртінші сынып оқушыларының арасында математика пәнінен

көшбасшы болған Алматы қаласынан 6 балға жоғары. Алты өңірдің

көрсеткіштері елдің орташа көрсеткішінен жоғары. Елдің орташа көрсеткішіне

қатысты төмен нәтижелерді Атырау және Маңғыстау облыстарының білім

алушылары көрсетті (3.2.1-сурет).

3.2.1-сурет. Математика/ өңір/ орташа балл/ 8-сынып


Қазақстанның сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану бойынша

дайындығының жетістіктері, математикамен салыстырғанда, 5 балға жоғары.

Бастауыш мектептегідей, жаратылыстану бағытындағы пәндердің

тапсырмаларын орындау нәтижелілігінің анағұрлым жоғары көрсеткішін

Алматы қаласының сегізінші сынып оқушылары көрсетті. Жамбыл, Шығыс

581 575 573 560 544 530 523 522 522 519 515 511 504 494 478 476528


104

Қазақстан, Қызылорда, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстары

оқушыларының орташа балы елдің орташа көрсеткішінен 20 астам балға жоғары.

Астана қаласының негізгі мектебі елдің орташа көрсеткішімен салыстыруға

келетін нәтижелерді көрсетті. ОҚО-нда оқушылар математика бойынша алған

балдардың санын жинады. Атырау және Маңғыстау облыстарының сегізінші

сынып оқушыларының нәтижелері Қазақстан бойынша орташа көрсеткіштен

сәйкесінше 62 және 60 балға төмен. Сегізінші сынып оқушыларының

жаратылыстану бойынша дайындық деңгейінің ең жоғары және ең төмен өңірлік

көрсеткіштеріндегі айырмашылық 120 балды құрады (3.2.2-сурет).

3.2.2-сурет. Жаратылыстану/ өңір/ орташа балл/ 8-сынып


Халықаралық тесттің ең күрделі деңгейлерінің математикалық

тапсырмаларын орындаған қатысушылардың ең үлкен үлесі тіркелді. Ілгері

деңгейді Алматы қаласының сегізінші сынып оқушыларының 33%-ы көрсетті.

Алматылық оқушылардың 29%-ы математикалық қабілеттерінің жоғары

деңгейін де көрсетті.

Қызылорда және Жамбыл облыстарының 8-сынып оқушыларының

шамамен тең үлесі ілгері және жоғары деңгейге дейін жетті. Ақмола, Батыс

Қазақстан, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында ілгері деңгейдің

тапсырмаларын орындаған сегізінші сынып оқушыларының үлесі шамамен тең.

Бұл кезекте, тіпті төмен деңгейге де жетпеген сегізінші сынып

оқушыларының үлесі жекелеген өңірлерде ерекше назарды талап етеді. ОҚО,

591 580 574 570 556 554 530 529 528 525 522 516 511 507 473 471533


105

Атырау, Маңғыстау, Қостанай және Алматы облыстарының қатысушылары тіпті

қарапайым тапсырмаларды да орындай алмады (3.2.3-сурет).

3.2.3-сурет. Математика/ деңгей/ білім алушылардың пайызы/ 8-сынып


Жаратылыстану бойынша дайындық деңгейлерін өңірлік салыстыруда

көшбасшы орындарға математикадағы өңірлер ие болды. Алматы қаласының

негізгі мектебі ілгері және жоғары деңгейдің тапсырмаларын орындаудың

анағұрлым жоғары пайызын көрсетті. Бұл кезекте, қатысушылардың 3%-ы

күрделіліктің төмен деңгейінің тапсырмаларына жауап бермеді.

Математикалық дайындықпен салыстырғанда, СҚО сегізінші сынып

оқушылары күрделіліктің ілгері деңгейінің тапсырмаларын орындауда үздік

көрсеткіштерге ие болды. Облыс білім алушыларының төрттен бір бөлігі (24%)

ең күрделі деңгейдің тапсырмаларын орындап, бұл деңгейге жеткен

оқушылардың үлесі елдің орташа көрсеткішінен асатын өңірлердің қатарына

10

10

14

25

1

4

3

6

14

2

15

8

6

13

5

10

9

23

17

26

31

8

9

21

22

28

9

36

23

20

21

8

21

20

38

29

29

28

32

24

47

36

34

26

32

22

39

24

25

35

30

22

27

22

3

44

36

22

25

17

35

15

22

28

27

29

24

26

7

17

10

12

14

28

7

11

7

29

2

25

7

15

33

10

15

Ақмола

Ақтөбе

Алматы

Атырау

ШҚО

Жамбыл

БҚО

Қарағанды

Қостанай

Қызылорда

Маңғыстау

Павлодар

СҚО

ОҚО

Алматы қ.

Астана қ.

ҚР



106

кіре алды. Атырау облысы тіпті төмен деңгейге жетпеген сегізінші сынып

оқушыларының айтарлықтай үлесімен және жоғары деңгейдің тапсырмаларын

орындаған оқушылардың ең аз пайызымен (3%) ерекшеленеді.

Тесттердің жаратылыстану бөлігінде білім алушылардың басым үлесі

негізінен күрделілігі төмен және орташа деңгейдің тапсырмаларын орындады.

Төмен деңгейден төмен білімді көрсететін TIMSS-2015 қатысқан сегізінші сынып

оқушыларының үлесі жекелеген өңірлерде әлі де жоғары. Бұл факт өңірлердің

пән мұғалімдерінің назарын аудару керек (3.2.4-сурет).

3.2.4-сурет. Жаратылыстану/ деңгей/ білім алушылардың пайызы/ 8-сынып


Негізгі мектеп оқушыларының «Сандар», «Алгебра», «Геометрия» және

«Деректерді талдау» мазмұндық салалары бойынша нәтижелерін облыстар

тұрғысынан талдау оқушылар «Алгебра» бөлімінде анағұрлым жоғары

көрсеткіштерге ие болғанын көрсетті. Математиканың бұл саласында ең жоғары

нәтижені Қызылорда облысының сегізінші сынып оқушылары көрсетті.

Көшбасшы өңір мен аутсайдердің (Маңғыстау облысы) алгебралық есептерді

орындау жетістіктеріндегі айырмашылық 105 балды құрады (3.2.5-сурет).

6 11 9

29

1 1 2 3 91

167 4 10 3 6 7

1923 25

32

8 818 18

23

10

38

13 12

23

617 19

3732 38

24

30 24

49 4033

33

30

24 32

29

18

39 32

28 2421

3

35 40

22 31 24

33

11

29 28

24

38

26 27

10 9 7 1226 28

9 7 1222

4

27 2414

35

11 15



107

3.2.5-сурет. Математика/ алгебра/ орташа балл/ 8-сынып


«Деректерді талдау» мазмұндық саласының тапсырмалары сегізінші

сынып оқушыларында белгілі бір қиындық туғызды. Бұл бөлімде назар

тапсырмаларды орындау статистикалық деректерді сипаттау және түсінік беруге

және «Ықтималдық» тақырыбының кейбір элементтерін білуге аударылды.

Сәтті нәтижелерді Алматы қаласының оқушылары көрсетті. Олардың Маңғыстау

облысындағы қатарластарының көрсеткіштері елдің орташа көрсеткішінен 51

балға төмен болды. ҚР бойынша орташа көрсеткішпен (492) салыстыруға келетін

балдар Ақтөбе, Батыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында тіркелді (3.2.6-

сурет).

3.2.6-сурет. Математика/ деректерді талдау/ орташа балл/ 8-сынып


545 537 533 523 518 491 490 490 488 482 481 477 473 469 441 438492

612 604 596 587 571 557 552 550 550 542 536 533 530 513 511 507555


108

«Сандар» бөлімінің математикалық тапсырмаларын орындауда көшбасшы

орындарға да алдыңғы бөлімдердегі өңірлер ие болды. Бұл облыстардың

нәтижелері елдің орташа көрсеткішінен жоғары. Балдардың өсімі Шығыс

Қазақстан облысында 27 балдан Алматы қаласында 51 балға дейін құрады. Ал

Маңғыстау және Атырау облыстарында оқушылар елдің орташа көрсеткішінен

сәйкесінше 50 және 51 балға төмен нәтиже көрсетті. Ақтөбе облысы білім

алушыларының көрсеткіштері елдің орташа көрсеткішінен 4 балға жоғары (3.2.7-

сурет).

3.2.7-сурет. Математика/ сандар/ орташа балл/ 8-сынып


Өңірлер ең жоғары балдан ең төмен балға сәйкес «Геометрия» бөлімінде

«Алгебра» бөліміндегі орындарға сәйкес орналасты. Орташа және шекті

позицияларда біршама өзгерістер байқалды. ШҚО және Павлодар облысы өңірлік

салыстыруда математиканың барлық мазмұндық салалары бойынша тұрақты

түрде 4 және 5 орындарды алады (3.2.8-сурет).

3.2.8-сурет. Математика/ геометрия/ орташа балл/ 8-сынып


567 564 558 543 531 520 517 514 511 511 508 500 495 486 466 465 516

593 586 581 568 546 532 527 524 519 519 512 511 503 484 469 466529


109

Жаратылыстану бойынша дайындықтың мазмұндық салалары

нәтижелерінің өңірлер тұрғысынан талдауы 8-сынып оқушылары химиядан

тесттік тапсырмаларды, қалған үш бөліммен салыстырғанда, анағұрлым сәтті

орындағанын көрсетті.

Жаратылыстанудың барлық төрт мазмұндық саласы бойынша ең жоғары

көрсеткіштерді Алматы қаласының қатысушылары көрсетті. Химия мен

географиядан Атырау облысы, биология мен физикадан Маңғыстау облысының

қатысушылар тапсырмаларды орындаудың төмен балына ие болды

(3.2.2-кесте).

3.2.2-кесте. Жаратылыстану/ мазмұндық салалар/ орташа балл/ 8-сынып

Облыс Химия География Биология Физика

Ақмола 548 501 518 545

Ақтөбе 534 476 495 521

Алматы 530 479 493 518

Атырау 490 442 462 484

ШҚО 597 549 562 583

Жамбыл 609 558 566 595

БҚО 540 508 512 531

Қарағанды 545 510 520 539

Қостанай 527 492 504 528

Қызылорда 598 544 562 576

Маңғыстау 495 445 459 475

Павлодар 567 529 546 573

СҚО 569 532 546 564

ОҚО 544 496 510 533

Алматы қ. 611 578 577 606

Астана қ. 546 507 522 535

ҚР 554 508 520 543


Білу, қолдану және пайымдаудың айтарлықтай жақсы қабілеттерін Алматы

қаласы, Қызылорда, Жамбыл, Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарының

сегізінші сынып оқушылары көрсетті. Қызметтің үш түрі бойынша айтарлықтай


110

айырмашылықтар байқалмады. Сегізінші сынып оқушыларының натурал

сандар, ондық бөлшектер және олармен амалдары, стандартты графиктер мен

диаграммаларды білуге арналған тапсырмаларды орындаудағы көрсеткіштер

біршама жоғары. Солтүстік Қазақстан және Маңғыстау облыстарында білім

алушылардың білімді қолдану және пайымдау қабілеттері бойынша нәтижелері,

«Білу» бөлімінің көрсеткішімен салыстырғанда, айтарлықтай жоғары (3.2.9-

сурет).

3.2.9-сурет. Математика/ қызметтің түрлері/ орташа балл/ 8-сынып


Қазақ тілінде білім беретін негізгі мектеп (3 237 адам), орыс тілінде білім

алатын қатарластарымен (1 632 адам) салыстырғанда, анағұрлым төмен

нәтижелер көрсетті. Еліміздің сегізінші сынып оқушыларының оқыту тілдері

бойынша математикалық дайындығындағы айырмашылық 15 балды құрады.

Өңірлік салыстыруда көшбасшы өңір (Қызылорда облысы) мен аутсайдер

өңірдің (Атырау облысы) қазақ тілінде білім алатын қатысушылардың

көрсеткіштерінде біршама айырмашылық бар (-142 балл).

Қазақ және орыс тілдерінде білім алатын оқушылардың нәтижелерінде

айтарлықтай айырмашылық Атырау облысында тіркелді (128 балл). Өңірлердің

көрсеткіштерін салыстырғанда, Қызылорда облысының орыс тілінде білім

470478492506516519520526526530537551567583586595

533

476479496504511514524523519520530547560570576578

527

476476

488502509512522515517519528

538556

573571577

525

МаңғыстауАтырау

ҚостанайАлматыАқмола

Астана қ.СҚО

ҚарағандыБҚООҚО

АқтөбеПавлодар

ШҚОЖамбыл

Алматы қ.Қызылорда

ҚР



111

алатын оқушылардың көрсеткіштері, қазақ тілінде білім алушылармен

салыстырғанда, 47 балға жоғары.

Қарағанды облысының қазақ тілінде білім алатын сегізінші сынып

оқушылары математика пәнінен тестті анағұрлым жақсы орындады. Жамбыл

және Қостанай облыстарында қазақ тілінде білім алатын оқушылардың

көрсеткіштері орыс тілінде білім алатын олардың қатарластарымен теңбе-тең.

Алматы және Маңғыстау облыстарында қазақ тілінде білім алатын

оқушылардың нәтижелері, орыс тілінде білім алатын оқушылардың

көрсеткіштерімен салыстырғанда, сәйкесінше 6 және 8 балға жоғары болды.

Павлодар облысының орыс тілінде білім алатын сегізінші сынып

оқушылары қазақ тілінде білім алатын өз қатарластарынан айтарлықтай озды

(3.2.10-сурет).

3.2.10-сурет. Математика/ оқыту тілі/ орташа балл/ 8-сынып


523

505

561

516

490

470

477

576

493

532

519

573

557

434

505

524

509

538

529

584

581

543

558

469

623

494

516

523

574

562

562

499

554

514

ҚР

Астана қ.

Алматы қ.

ОҚО

СҚО

Павлодар

Маңғыстау

Қызылорда

Қостанай

Қарағанды

БҚО

Жамбыл

ШҚО

Атырау

Алматы

Ақтөбе

Ақмола

қазақ орыс


112

Тесттердің жаратылыстану бөлімінің тапсырмаларын орындағанда, қазақ

тілінде білім алатын оқушылардың нәтижелері де орыс тілінде білім алатын

олардың қатарластарының нәтижелерінен айтарлықтай төмен. Еліміздің

сегізінші сынып оқушыларының жаратылыстану бағыттағы пәндер бойынша

дайындығындағы оқыту тілі бойынша айырмашылық 48 балды құрады.

Оқыту тілі бойынша көрсеткіштердің айтарлықтай айырмашылығы

Атырау (139 балл) және Павлодар (121) облыстарында тіркелді.

Оқыту тілі бойынша көрсеткіштердің арасында ең төмен айырмашылық

Алматы (17), Қарағанды (21) және Батыс Қазақстан (21) облыстарында

байқалды.

Өңірлік салыстыруда көшбасшы өңірдің (Жамбыл облысы) және аутсайдер

өңірдің (Атырау облысы) қазақ тілінде білім алатын қатысушылардың

көрсеткіштеріндегі айырмашылық айтарлықтай жоғары

(-146 балл) (3.2.11-сурет)

3.2.11-сурет. Жаратылыстану/ оқыту тілі/ орташа балл/ 8-сынып


517

519

552

514

498

455

470

562

483

516

522

570

542

424

505

496

510

565

546

617

607

587

576

494

635

524

537

543

605

603

563

522

569

546

ҚР

Астана қ.

Алматы қ.

ОҚО

СҚО

Павлодар

Маңғыстау

Қызылорда

Қостанай

Қарағанды

БҚО

Жамбыл

ШҚО

Атырау

Алматы

Ақтөбе

Ақмола

қазақ орыс


113

Зерттеуге қазақ, орыс және аралас тілде білім беретін мектептер қатысты.

Аралас тілде білім беретін мектептердің нәтижелерін талдау ондағы орыс тілінде

білім алатын білім алушылар параллель сыныптарда қазақ тілінде білім алатын

өз қатарластарынан озатынын көрсетті. Осылайша, қазақ тілінде білім алатын 4-

сыныптардың математика пәнінен нәтижелері (531) орыс тілді сыныптардан

(555) 24 балға, орыс тілді сыныптардың жаратылыстанудан көрсеткіштері қазақ

тілді сынып оқушыларының көрсеткішінен 40 балға жоғары болды.

8-сыныптарда да ұқсас жағдай қалыптасты. Аралас мектептердің қазақ

тілінде білім алатын (518) және орыс тілдерінде білім алатын (526) сегізінші

сынып оқушыларының математикалық дайындығындағы айырмашылық

математика пәнінен 8 балды, жаратылыстанудан 45 балды құрады (сәйкесінше

510 және 555 балл).

Жалпы алғанда, жалпы есепте бастауыш және негізгі мектептерді өңірлік

тұрғыдан екі бағыт бойынша салыстырғанда, Алматы қаласы, Қызылорда,

Жамбыл, Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарының қатысушылары

жақсы көрсеткіштерге ие болды. Қатысушылардың математикалық және

жаратылыстану бойынша дайындығы орташа балл бұл өңірлерде елдің орташа

көрсеткішінен жоғары.

TIMSS-2015 халықаралық зерттеудің нәтижелерін 2015 жылғы ҰБТ

қорытындыларымен салыстыру аталған өңірлердің көрсеткіштері де елдің

орташа көрсеткішінен жоғары болғанын көрсетті.

TIMSS-2015-тегі жоғары дәрежені Алматы қаласының негізгі мектебі

ОЖСБ-2016 да дәлелдеді (52,2 балл).


114


115


Өз баласының оқуын қолдауға арналған жеткілікті жоғары ресурстары бар

отбасылардан шыққан оқушылар математикалық және жаратылыстану

бойынша дайындықтың жоғары нәтижелерін көрсетеді. Ата-анасының

білім деңгейі жоғары болса, олардың балаларының нәтижелері жоғары

болады.

Баланы отбасыда да, мектепке дейінгі ұйымдарда да оқуға ерте дайындау

айтарлықтай ықпал етеді, мектепке дейінгі дайындық баланың бастауыш

мектепте жақсы оқуын алдын ала анықтайды.

Қазақстандық оқушылар ата-аналарының 91%-ы математика мен

жаратылыстану оқушы үшін керек деген тұжырымдарға оң қарым-қатынас

білдірді.

Бір тілде білім алатын, ал үйде екінші тілде қарым-қатынас жасайтын

балалардың нәтижелері анағұрлым жоғары.

5 жылдан кем жұмыс өтілі бар мұғалімдер жұмыс жасайтын бастауыш

сынып оқушылары математика пәнінен дайындықтың анағұрлым төмен

деңгейін көрсетеді.

Өз жұмысына қанағаттанатын мұғалімнен білім алатын еліміздің 4-ші және

8-ші сынып оқушыларының орташа балы халықаралық бағалаудың екі

бағыт бойынша да жоғары.

Компьютер қолжетімді болып табылатын қазақстандық 4-сынып

оқушылары 40%-ының нәтижелері олардың компьютерлік сыныптар

қолжетімсіз болып табылатын қатарластарының көрсеткіштерінен

10 балға жоғары.

Қалалық оқушылардың математика пәнінен да, жаратылыстану

пәндерінен де орташа балы ауылдық оқушылардың орташа балынан екі

сынып тұрғысынан да жоғары.

Бастауыш сынып оқушыларымен салыстырғанда, математиканы ұнататын

қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының үлесі екі есе аз. Қазақстанда

жаратылыстану бағытындағы пәндерді білетініне және түсінетіне өте

сенімді сегізінші сынып оқушыларының үлесі басым.


116

4.1. Отбасының білім беру ресурстары.

Зерттеудің технологиясы елдерге халықаралық тестті орындау

көрсеткіштері мен TIMSS-2015 қатысушы респонденттер сауалнамалары

жауаптарының арасындағы өзара байланысты зерттеудің көп өлшемді әдісін

қолдануға мүмкіндік береді.

TIMSS-2015 сауалнамасына оқушылармен қатар 4-сыныптың 4 710 ата-

анасы, бастауыш мектептің 239 мұғалімі, математика және жаратылыстану

пәндерінің 1 159 мұғалімі мен мектептің 179 директоры қатысты.

Халықаралық деректер қоры оқушылар (жасы, жынысы, пәндерге деген

қарым-қатынас, білім алу ынтасы және т.б.), оқушының отбасы (ата-анасының

білімі, компьютер мен ғаламтордың қолжетімділігі, үйдегі кітаптардың саны

және т.б.), білім беру ұйымдары (орналасқан жері, материалдық-техникалық

базасы, мектептегі қауіпсіздік және т.б.), мұғалімдер (жұмыс өтілі, оқу жүктемесі,

өз жұмысына қанағаттануы, біліктілікті арттыру және т.б.) және оқу процесі

(оқыту үлгісі, сабақтағы оқу жүктемесі, АКТ пайдалану және т.б.) сияқты фокус-

топтар мен сипаттамалар бойынша корреляция жасауға мүмкіндік берді.

Осылайша, TIMSS нәтижелерінің факторлық талдауы үш басты бөлім –

отбасының білім беру ресурстары, мектептің білім беру ресурстары және

оқушының математика мен жаратылыстануды меңгеруге деген қарым-қатынасы

бойынша жасалды.

Оқушылардың сауалнаманың сұрақтарына жауап беруіне қатысты

халықаралық сарапшылар үш топты анықтады. Білім беру ресурстарының

деңгейі жоғары отбасылар. Осы топқа жататын оқушылардың үйінде 100 астам

кітабы бар, ғаламтор толық және сапалы түрде қолжетімді, баланың жеке бөлмесі

бар, кем дегенде ата-анасының біреуінде жоғары білім бар және ол жоғары кәсіби

қызметпен айналысады. Ресурстардың деңгейі төмен отбасының үй

кітапханасында 25-тен аз кітабы бар, баланың жеке бөлмесі жоқ және ғаламтор

қолжетімсіз, ата-анасының ешқайсысының білімі ортадан жоғары емес, ата-

анасының ешқайсысы кәсіби еңбекпен айналыспайды. Алғашқы екі топтың

сипатына жауап бермейтін оқушы отбасы ресурстарының деңгейі орташа деп

анықталды.


117

Математикалық және жаратылыстану бойынша дайындықтың анағұрлым

жоғары нәтижелерін өз балаларының оқуын қолдауға арналған жеткілікті

жоғары ресурстары бар отбасылардан шыққан оқушылар көрсетеді.

Ресурстардың деңгейі жоғары және төмен отбасылардың пайыздық

арақатынаста салыстырғанда, бірінші топтың оқушылары математика пәнінен

57 балға жоғары болатын нәтижелерді көрсетеді. Бұндай үрдіс елдің орташа

көрсеткіштерінде өте маңызды (-142) (4.1.1-сурет).

4.1.1-сурет. Отбасы ресурстарының деңгейі/ математика/ 4-сынып


Ата-анасының білімі туралы сұрақ тек 8-сынып оқушыларына ғана

қойылды. Ата-аналар сауалнамасының деректері бойынша зерттеуге қатысқан

қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының 38%-ының жоғары білімі, 25%-

ының техникалық және кәсіптік білімі, 22%-ының жалпы орта білімі бар.

Деректер талдауы ата-анасының білімі анағұрлым жоғары болса, олардың

балаларының нәтижелері соғұрлым жоғары болатынын көрсетті. Осылайша,

анасының жоғары білімі бар оқушылар математика мен жаратылыстанудан

көрсеткіштері салыстырмалы, анасының жалпы орта білімі бар білім

Оқушылардың орташа

балы 569

501

427

578543

521

400

500

600

Елдер бойынша орташа Қазақстан

Отбасының ресурстармен

қамтамасыз етілу деңгейі

Отбасылардың пайызы

жоғары орташа төмен


118

алушылардың нәтижелерінен сәйкесінше 25 және 22 балға жоғары болды

(4.1.2-сурет).

4.1.2-сурет. Ата-аналардың білімі/ оқушылардың нәтижелері/ 8-сынып


TIMSS-2015 зерттеуінде халықаралық емтиханға қатысқан 4-сынып

оқушыларының ата-аналарына сауалнама алғаш рет өткізілді. Сұрақтар тестілеу

қатысушыларының мектепке дейінгі дайындығының деңгейін, ата-аналардың

баланың білім алуына тартылуын және т.б. анықтауға бағытталды.

TIMSS зерттеуінің деректері балалардың балабақшаға баруы мен олардың 4-

сыныпта математика мен жаратылыстану бойынша нәтижелерінің арасында оң

байланыстың барын дәлелдейді. 2 және 3 жыл бойы балабақшаға барған

оқушылар математика пәнінен да, жаратылыстанудан да үздік нәтижелерге қол

жеткізді. Қазақстандық қатысушылардың арасында тек 59% ғана мектепке

дейінгі дайындықтан өтті. Жапонияда да оқушылардың дәл осындай пайызы,

бірақ нәтижелер қазақстандық көрсеткіштен 15 балға жоғары. Қытай Тайбэйінің

92%-дық мектепке дейінгі дайындықпен төртінші сынып оқушыларының

нәтижелері Қазақстанмен салыстыруға келеді. Венгрияның балабақшаға 2 және

3 жыл бойы барған оқушылардың үлесі (97%) артық болғанымен, олардың

жаратылыстанудан нәтижелері сәйкесінше 61 және 13 балға төмен (4.1.3-сурет).

519

536

544

521

540543

505510515520525530535540545550

Жалпы орта Техникалық және кәсіптік

Жоғары



119

4.1.3-сурет. Балабақшаға бару/ жаратылыстану/ 4-сынып

Бармады Барды

1 жыл

немесе одан

да аз уақыт

2 жыл 3 жыл

және одан

да ұзақ

уақыт

21% 20% 12% 47%

12% 15% 18% 55%


Баланы оқуға отбасыда да, мектепке дейінгі ұйымдарда да ерте дайындау да

айтарлықтай ықпал етеді. 3 жыл және одан да ұзақ уақыт бойы ерте

дайындықтан өткен және отбасыда жазу мен есептеуге үйренумен айналысқан

қазақстандық қатысушылардың математикалық тапсырмаларды орындаудың

орташа көрсеткіші 3 жылдан кем уақыт бойы ерте дайындықпен айналысқан

және отбасыда жазу мен есептеумен кейде айналысқан оқушылардың орташа

нәтижесінен 32 балға артық (4.1.1-кесте).

4.1.1-кесте. Мектепке ерте дайындау/ математика/ 4-сынып

Дайындық мерзімі

3 жыл және одан да көп 3 жылдан кем

Отбасында жазумен және есептеумен жиі айналысты

Отбасында жазумен және есептеумен

кейде айналысты

Отбасында жазумен және есептеумен жиі айналысты

Отбасында жазумен және есептеумен

сирек айналысты

білім алушылардың

%

33 14

33 20

орташа балл 558 540 544 526


Отбасылар

пайызы

529546 556 559

466491

503515

Қазақстан Елдегі орташа көрсеткіш

Орташ

а балл


120

Ата-аналардың «Сіз немесе отбасының басқа мүшесі балаңыз бастауыш

мектепке барғанға дейін келесі іс-әрекеттерді жиі/кейде/ешқашан немесе

ешқашан делік жасадыңыз: кітап оқу, оқиға айту, ойын ойнау (әріптері мен

сандары бар текшелермен), сандарды жазу» деген сұраққа жауаптары келесідей

болды. Қазақстандық төртінші сынып оқушыларының барлық ата-аналары өз

балаларын мектепке дайындауға мүдделі болды, соның ішінде жазу мен

есептеумен 66% жиі, 34% кейде айналысты. Отбасы мүшелері көп уақыт бөлген

бастауыш сынып оқушылары жаратылыстанудан (22 балл) және математика

пәнінен (3 балл) үздік нәтижелерге қол жеткізді (4.1.4-сурет).

4.1.4-сурет. Балаларды ерте оқыту/ ҚР/ нәтижелер/ 4-сынып

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен және жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4-сынып» IEA есептері

Халықаралық салыстыруда Ресейдің төртінші сынып оқушыларының ата-

аналары мектептің алдында ерте дайындауға жиі қатысқанда (70%),

нәтижеліліктің орташа көрсеткіші 568 балды құрады.

Ата-аналардың жауаптары да төртінші сынып оқушыларының мектепке

барарда қандай қабілеттері болғанын анықтауға мүмкіндік берді («алфавит

әріптерінің басым бөлігін тану», «кейбір сөздерді оқу», «кейбір сөздерді жазу»,

«ішінен есептеу», «қарапайым қосу, алу», «ұзындығы мен енін өлшеу» және т.б.).

Алынған деректерді талдау қазақстандық білім алушылардың 22%-ы

аталған әрекеттерді өте жақсы, 65%-ы жақсы орындай алатынын және 13%-ы

орындай алмайтынын көрсетті. Бұл кезекте Финляндияда да бұл әрекеттерді

22% өте жақсы, 49% жақсы орындады және 29% орындай алмады. Солай бола

тұра, бұл әрекеттерді өте жақсы орындаған фин оқушылардың нәтижелері

532

551

535

557

кейде

жиі

жаратылыстану математика


121

Қазақстандық нәтижелерден математика пәнінен 14 балға және

жаратылыстанудан 18 балға жоғары (4.1.5-сурет).

4.1.5-сурет. Жазу және санау қабілеті/ ҚР/ нәтижелер/ 4-сынып


Келесі сұраққа жауап бере отырып, ата-аналар өз келісімінің дәрежесін

көрсету керек еді: «Математика мен жаратылыстану ғылымдары туралы келесі

тұжырымдармен қаншалықты келісесіз? Жауаптың келесі нұсқалары берілді:

«Мамандықтардың басым бөлігі математикалық, жаратылыстану бойынша

және техникалық дағдыларды талап етеді», «Өмірде жетістікке жету үшін

менің балама математика керек», «Жаратылыстану ғылымдарын меңгеру

әркімге де қолжетімді» және т.б. Қазақстандық білім алушылардың 91%-ының

ата-анасы математика мен жаратылыстану оқушыға керек деген тұжырымға оң

қарым-қатынас білдірді. Бұл кезекте, бұл оқушылардың нәтижелері ата-аналары

«Келісетін сияқтымын» деген жауапты берген 9% оқушының нәтижелерінен

анағұрлым жоғары (4.1.6-сурет).

4.1.6-сурет. Ата-аналардың пәндерді оқуға қарым-қатынасы/ оқушылардың нәтижелері/ 4-сынып


567

540526

571

545532

өте жақсы жақсы орындай алмады

математика жаратылыстану

546

535

550 548

520

530

540

550

560

толық келіседі (91%) келіседі (9%)



122

Жапонияда 18% оқушының ата-анасы олардың балаларының нәтижелері

жоғары болса да (573 балл), жаратылыстану-математикалық пәндерді оқытуға

теріс қарым-қатынас білдірді.

Зерттеудің нәтижелерін талдау оқушы жетістіктерінің тестілеу тілін үйде

пайдалануға белгілі бір тәуелділігін де көрсетті. «Сіз үйде қазақ (орыс) тілінде

қаншалықты жиі сөйлесесіз?» (оқыту тіліне байланысты) деген сұраққа

қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 78%-ы тек бір тілде ғана білім

алып, үйде қарым-қатынас жасайтынын, 9%-ы «әрқашан делік» және 12%-ы

«кейде» деп жауап берді. Бұл кезекте, үйде оқыту тілінде қарым-қатынасты

жиірек (әрқашан делік) жасайтын оқушылардың нәтижелері, үйде де, мектепте

де әрқашан бір тілде сөйлесетін білім алушылармен салыстырғанда, жоғары

болды.

Үйде оқыту тілінде жиі (әрқашан делік) қарым-қатынас жасайтын

бастауыш сынып оқушылары математика пәнінен 553 балл және

жаратылыстанудан 559 балл жинайды. Ал бір тілде білім алып, үйде сол тілде

әрқашан қарым-қатынас жасайтын оқушылар математика пәнінен 544 балл және

жаратылыстанудан 550 балл жинайды. Ұқсас жағдай сегізінші сынып

оқушыларының нәтижелерінде де тіркелді (4.1.7-сурет).

4.1.7-сурет. Тестілеу тілі/ нәтижелер/ 8-сынып


Тестілеу тіліне қатысты сұрақ TIMSS-2015-ке қатысқан мектеп

директорларына да қойылды. Білім беру ұйымдарының басшылары қазақ (орыс)

тілі туған тілі болып табылатын мектеп оқушыларының жуық пайызын белгілеуі

526

545

522530

549

525

500510520530540550560

әрқашан (80%) әрқашан дерлік (13%)

кейде (6%)



123

тиіс еді. Сауалнама нәтижелері мектептерді үш топқа бөлді. Біріншісі – тестілеу

тілі ана тілі болып табылатын оқушылардың 90%-ы білім алатын мектеп,

екіншісі – тестілеу тілі ана тілі болып табылатын оқушылардың

51%-ынан 90%-ына дейін білім алатын мектеп, үшіншісі - тестілеу тілі ана тілі

болып табылатын оқушылардың 50%-ы және одан да кем үлесі білім алатын

мектеп.

Сауалнама нәтижелері Қазақстанда төртінші сынып оқушыларының

57%-ы бірінші топқа, 23%-ы екінші топқа және 20%-ы үшінші топқа кіретін

мектептерде білім алатынын көрсетті. Осы кезекте, екінші топтың мектептерінде

білім алатын оқушылардың жетістіктері, басқа екі топпен салыстырғанда,

математика пәнінен да, жаратылыстанудан да анағұрлым жоғары болды (4.1.8-

сурет).

4.1.8-сурет. Тестілеу тілі ана тілі болып табылатын мектептер/ ҚР/ нәтижелер/4-сынып


Жапония мен Чилиде тестілеу тілі туған тілі болып табылатын

оқушылардың 90%-ы білім алатын мектептерде оқитын оқушылардың 100%-ы

тіркелді.

TIMSS зерттеуі оқушының әлеуметтік мәртебесі мен оның нәтижелерінің

арасындағы тәуелділіктің корреляциясын жасау мүмкіндігін береді.

Мектеп директорлары 0-10%, 11-25%, 26-50% және 50%-дан астам

арақатынаспен ауқатсыз және дәулетті отбасылардан шыққан балалардың жуық

549

562

536

558

571

538

510

520

530

540

550

560

570

580

50% және одан кем 51% - 90% 90% астам



124

пайызын белгілеуі тиіс еді. Алынған деректердің талдауы TIMSS-2015-ке

қатысқан қазақстандық төртінші сынып оқушыларының 69%-ы отбасылардың

мәртебесін 25% дәулетті және 25%-дан кем ауқатсыз отбасылар құрайтын

мектептерде білім алатынын көрсетті.

Қазақстандық білім алушылардың тек 6% ғана отбасылардың санаттары

25% астам ауқатсыз және 25% дәулетті болып табылатын мектептерде білім

алады. 69% оқушының нәтижелері (558), 6% білім алушының көрсеткіштерімен

(522 балл) салыстырғанда, 36 балға жоғары.

Халықаралық салыстыруда қатысушы елдер бойынша орташа мән -

отбасының мәртебесі 25% астам дәулетті және 25%-дан кем кедей болатын

мектептерде төртінші сынып оқушыларының 38%-ының нәтижесі 526 балл, ал

отбасының мәртебесі 25% астам кедей және 25% кем дәулетті мектептердің 27%-

ының нәтижесі 483 балл.

4.2. Мектептің білім беру ресурстары.

179 мектеп директоры, 1 434 бастауыш сынып мұғалімі мен 8-сыныптың

пән мұғалімдері сауалнамасының нәтижелері келесідей болды.

Қазақстандық төртінші сынып оқушылары математика пәнінен

нәтижелерінің және олардың 20 жылдан астам және 10-нан 20 жылға дейін

жұмыс өтілі бар мұғалімдерінің педагогикалық өтіліне айтарлықтай тәуелділігі

анықталмады.

Бұл кезекте, 5 жылдан кем жұмыс өтілімен мұғалімдер жұмыс жасайтын

бастауыш сынып оқушыларының математикалық дайындық деңгейі анағұрлым

төмен (-7 балл).

Жұмыс өтілі әртүрлі мұғалімдерден сабақ алатын сегізінші сынып

оқушылары жаратылыстану пәндерінен салыстыруға келетін нәтижелер

көрсетеді.

Халықаралық салыстыруда 20 жылдан астам педагогикалық өтілі бар

мұғалімдерден сабақ алатын 4-ші және 8-ші сынып оқушылары математика

пәнінен анағұрлым жоғары нәтижелер көрсетеді (4.2.1-кесте).


125

4.2.1-кесте. Мұғалімдердің жұмыс өтілі/ оқушылардың орташа балы/4-сынып

Ел

Жұмыс өтілі

20 жылдан

астам

10-нан 20

жылға дейін

5-тен 10

жылға дейін

5 жылдан кем

оқуш

ылар %

Орташ

а балл

оқуш

ылар %

Орташ

а балл

оқуш

ылар %

Орташ

а балл

оқуш

ылар %

Орташ

а балл

Финляндия 38 539 31 533 15 535 16 530

Корей Республикасы 35 617 31 606 14 610 21 595

Англия 19 557 24 531 22 557 35 546

Ресей 78 569 12 554 5 561 4 526

Түркия 35 511 33 489 17 471 15 419

Қазақстан 57 546 27 548 8 536 9 539

Елдер бойынша орташа 40 508 31 505 16 502 13 500


Мектептегі білімнің сапасын халықаралық зерттеу үшін мектеп ортасының

қауіпсіздігі мәселесі өзекті. TIMSS-2015-ке оқуда табысқа жету үшін әртүрлі

жағдайлар жасаған мемлекеттер ғана қабылданады.

Негізгі мектептің қазақстандық мұғалімдер жұмыс жасау үшін қауіпсіз

шарттар жасалғанын белгіледі.

Зерттеуге қатысқан Қазақстанның сегізінші сынып оқушыларының 100%-

ы мектепте қауіпсіздіктің жеткілікті шаралары қолданылатынына келісім

білдірген мұғалімдерде білім алады, бұнда оқушылар тәртібінің нақты ережелері

бар, мектеп қауіпсіз ауданда орналасқан және т.б. Бұл кезекте, бұл көрсеткіштің

қатысушы елдер бойынша орташа мәні 92% оқушыны құрады, ал қалған 8% - бұл

ата-анасы қауіпсіздік мәселелері туралы уайымдайтын оқушылар (4.2.1-сурет).


126

4.2.1-сурет. Мектеп ортасының қауіпсіздігі/ орташа балл/ 8-сынып


Қазақстандық білім алушылардың TIMSS-2015-тегі нәтижелері олардың

математика пәнінен да, жаратылыстану пәндерінен де жетістіктері негізгі

мектепте, бастауыш мектеппен салыстырғанда, біршама төмен болатынын

көрсетеді.

Бұны қатысушы елдердің халықаралық үрдістері де дәлелдейді.

Мұғалімдер сауалнамасының нәтижелері негізгі мектепте кәсіби қызметіне

қанағаттанатын мұғалімдердің көрсеткіштері төмендейтінін дәлелдейді.

Бастауыш сынып оқушыларының қазақстандық мұғалімдерінің 64%-ы өз

жұмысына айтарлықтай қанағаттанады (негізгі мектепте 59%). Өз жұмысына

өте риза мұғалімдерден білім алатын төртінші сынып оқушыларының орташа

балы халықаралық бағалаудың екі бағытында да анағұрлым жоғары (сәйкесінше

8 және 7 балл) (4.2.2-сурет).

4.2.2-сурет. Мұғалімдердің педагогикалық қызметке қанағаттану деңгейі/ орташа балл/ 4-сынып


536 527499

478457

400

500

600

толық келісемін келісемін келіспеймін

Қазақстан Елдер бойынша орташа

548

540

553

546

530

535

540

545

550

555

өте қанағаттанамын қанағаттанамын



127

Тапсырмаларды сәтті орындау көрсеткіштерінің инфрақұрылым

мәселелері мен мектеп мұғалімдерінің жұмыс шарттарына тәуелділігі

анықталған болатын. Мұғалімдер өз мектептерінде «Мектеп ғимаратына күрделі

жөндеу жұмыстарын жүргізу керек», «Мұғалімдердің ыңғайлы жұмыс орны жоқ»,

«Мұғалімдердің тиісті оқу материалдары мен құралдары жоқ», «Оқу

кабинеттеріне жөндеу жұмыстарын жүргізу керек» және «Мұғалімдерге

оқытудың заманауи технологияларын пайдалуда тиісті қолдау көрсетілмейді»

сияқты мәселелердің орын алу дәрежесін белгілеуге тиіс еді.

Сауалнама деректерін бұл сұрақ бойынша өңдеу барысында мұғалімдердің

үш тобы анықталды (мәселелері жоқ, біршама мәселелері бар және көп

мәселелері бар мұғалімдер). Бірінші топқа жататын мұғалімдердің сегізінші

сынып оқушылары анағұрлым жоғары нәтижелерге қол жеткізгені анықталды.

Тек Литва мен Венгрияда бұл көрсеткіштердің арасында тікелей тәуелділік

байқалмады. Соңғылардың нәтижелері математика пәнінен Литвада 5 балға (524

және 519 балл), Венгрияда 12 балға (518 және 530) жоғары.

Қазақстанда бұл айырмашылық математика пәнінен 26 балды және

жаратылыстанудан 21 балды құрады (4.2.3-сурет).

4.2.3-сурет. Инфрақұрылым және мектеп мұғалімдерінің жұмыс шарттары/ орташа балл/ 8-сынып


IT-технологиялардың білім алушылардың оқу жетістіктеріне ықпалы –

әлемдік ғылыми-педагогикалық қауым жиі талқылайтын сұрақ. TIMSS-2015

533 534

507

540 534519

400

500

600

мәселелер жоқ делік біршама мәселелер көп мәселелер


40

%

40

%

20

% 40

%

37

%

23

%


128

қорытындылары нәтижелердің оқу процесінде компьютерді пайдалану

факторына біршама тәуелділігін дәлелдейді. Корреляциялық талдау жасау үшін

мұғалімдерге «мұғалімдер математика сабақтарында компьютерлік техниканы

қандай мақсатпен және қаншалықты жиі ұйымдастырады және жұмысына

пайдаланады» деген сұраққа жауап беру ұсынылды.

Нәтижелер келесідей болды. Қазақстанның төртінші сынып

оқушыларының 38%-ы компьютердің көмегімен математика ұғымдарын үйрету

бойынша жұмысты бір ай бойы ұйымдастыратын, 39%-ы компьютердің

көмегімен қабілет пен дағдыларды дамытуға арналған тәжірибелік

тапсырмалар, идеялар мен ақпаратты іздейтін мұғалімдерден білім алады.

Мұғалімдер оқушылардың компьютерлерге қолжетімділігі туралы сұраққа бір

мезгілде жауап берді. Компьютер қолжетімді қазақстандық 4-сыныптың 40%

оқушының нәтижесі олардың компьютерлік сыныптар қолжетімсіз болып

табылатын қатарластарының нәтижелерінен 10 балға жоғары. 8-сыныпта

айырмашылық 6 балды құрады (4.2.4-сурет).

4.2.4-сурет. Компьютерді мектепте пайдалану/ математика/ нәтижелер


Халықаралық тестті орындау жетістігінің TIMSS-2015 зерттеуінің

қатысушылары білім алатын елді-мекеннің түріне тәуелділігі анықталды.

Зерттеуге қалалық 96 мектептен 8-сыныптың 2 755 оқушысы, ауылдық 83

мектептен 2 114 оқушы қатысты. Қалалық сегізінші сынып оқушыларының

541525

551531

400

500

600


қолжетімсіз қолжетімді


129

математика пәнінен орташа балы ауылдық оқушылардың орташа балынан 33-

ке, жаратылыстану пәндерінен 37-ге артық болды.

Бастауыш мектептің көрсеткіштерінде де ұқсас жағдай байқалды.

Тапсырмаларды орындауда айырмашылық, математикамен салыстырғанда (-

29 балл), жаратылыстанудан (-31 балл) айтарлықтай жоғары болды. TIMSS-

2015-ке 2 622 қалалық және 2 088 ауылдық төртінші сынып оқушылары қатысты

(4.2.5 – 4.2.6 суреттер).

4.2.5-сурет. Орналасқан жері/ ҚР/ орташа балл/ 8-сынып




Халықаралық іріктеуге Қазақстанның ірі қалалардың да, шағын

қалалардың да мектептері енді. TIMSS-2015 қатысқан 96 қалалық мектептің 21-і

еліміздің шағын қалаларынан болды. Қазақстан оқушыларының нәтижелеріне

жасалған талдау ауылдық оқушылар жалпы есепте қалалық білім алушылардан

артта қалса да, шағын қалалардағы өз қатарластарынан жоғары нәтижелерге ие

545

512

552

515

400

500

600

қала ауыл


559530

565534

400

500

600

қала ауыл



130

болатынын көрсетті. Бұндай жағдай 4-сыныпта да, 8-сыныпта да байқалады

(4.2.7- 4.2.8 суреттер).





Директор мектептегі ортаға және мұғалімдердің еңбек шарттарына

шешуші ықпал етеді.

Орташа есеппен алғанда, деректері бар елдер бойынша директорлардың

60% астам үлесі мұғалімдердің арасында жаңа педагогикалық тәжірибені әзірлеу

517530

571

522534

578

400

500

600

шағын қала ауыл ірі және орта қала


512

501

558

515

509

566

ауыл

шағын қала

ірі және орта қала

Жаратылыстану Математика


131

үшін ынтымақтастықты дамыту, сонымен қатар, мұғалімдер өз педагогикалық

дағдыларын арттыруға өздері жауапты екенін сезу, олар білім беретін

оқушылардың үлгеріміне өз жауаптылығын сезінуге көмектесу үшін ықпал

ететін шараларды жиі қабылдайды.

4.3. Оқушылардың математика мен жаратылыстануға қарым-қатынасы.

Оқушылардың білім жетістіктері балалар жаратылыстану-математикалық

бағыттағы пәндерді оқуға қаншалықты ынталандырылғанына айтарлықтай

тәуелді болады.

Халықаралық тестті орындау нәтижелілігі көрсеткіштерінің бұндай

факторларға тәуелділігі оқушылардың «Мен пәнді қуана оқимын, мен оны

оқығым келмейді, пән қызық емес, мен оны оқығанда көп қызықтарды білемін,

пән маған ұнайды және бұл менің сүйікті пәндерімнің бірі» сияқты

тұжырымдармен қаншалықты келісесіз немесе келіспейсіз деген сұраққа жауап

берген сауалнамаларын өңдеу қорытындылары бойынша анықталды.

Қатысушылардың жауаптары үш топқа бөлінді: пән өте ұнайды, пән

негізінен ұнайды, пән ұнамайды.

Қазақстанның математиканы өте ұнататын төртінші сынып

оқушыларының 69%-ы 552 балдық нәтижені көрсетті. Математиканы негізінен

ұнататын 29% оқушының нәтижелері 22 балға төмен болды.

Халықаралық салыстыруда Қазақстанда математиканы ұнатпайтын

оқушылардың пайызы ең төмен (2%). Бұл кезекте, бұл көрсеткіш Жапонияда

30%-ды, Қытай Тайбэйінде 38%-ды және Корей Республикасында 35%-ды

құрады.

TIMSS-2015-тің барлық қатысушы елдерге ортақ үрдісті атап өткен жөн.

Шамамен барлық елдерде, соның ішінде Қазақстанда да, негізгі мектепте

математикаға қызығушылық танытатын оқушылардың үлесі айтарлықтай

төмендейді.

Бастауыш сынып оқушылармен салыстырғанда, математиканы ұнататын

қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының үлесі екі есе аз.


132

548522

503

518485

462400

500

600

өте ұнайды негізінен ұнайды

ұнамайды

Қазақстан


Математика шабыттандырмайтын оқушылардың пайызы артты

(4.3.1-сурет).

4.3.1-сурет. Оқушылардың математикаға қарым-қатынасы/ 8-сынып

оқушылардың пайызы


Жаратылыстануға қатысты бастауыш мектепте де пәнді ұнататын және

пәнді ұнатпайтын оқушылардың арасында нәтижелердің айырмашылығы

байқалады. Көшбасшы елдерде жаратылыстануды ұнатпайтын оқушылардың

үлесі, математикаға қарағанда, айтарлықтай төмен. 4-сынып оқушыларының

үлесі Жапонияда 10%, Қытай Тайбэйінде 11%, Корей Республикасында 14%.

Қазақстанда бұндай оқушылардың үлесі - 3%. Елдер бойынша орташа

көрсеткіштер: 56% - өте ұнайды, 33% - ұнайды және 11% - ұнамайды (4.3.2-

сурет).

4.3.2-сурет. Оқушылардың жаратылыстануға қарым-қатынасы/ 4-сынып


577 563605

559563 549582

533551 532566

528

450500550600650

Жапония Қытай Тайбэйі Корея Қазақстан

өте ұнайды негізінен ұнайды ұнамайды

Оқуш

ылардың орташ

а

балы

өте

ұнайды негізінен

ұнайды ұнамайды


133

Қазақстандық сегізінші сынып оқушыларына биология, жаратылыстану

бағытындағы басқа үш пәнмен салыстырғанда, анағұрлым ұнамды болды. Білім

алушылардың 46%-ы осы пәнді, 40%-ы химияны, 39%-ы географияны және 38%-

ы физиканы өте қатты ұнататынын белгіледі. Оқушылардың жаратылыстану

бағытындағы пәндер бойынша өз біліміне сенімділігі олардың нәтижелерінің

жетістігін анықтайды. Оқушылардың өз-өзіне берген бағасын анықтау үшін

сауалнамалау процесінде білім алушылар «Мен пәнді жақсы оқимын, пән маған

менің сыныптастарыма қарағанда анағұрлым қиын беріледі, мен пәннен мықты

емеспін, мен күрделі тапсырмаларды жақсы орындаймын, мұғалім мен жақсы

оқимын деп айтады, басқа пәндерге қарағанда бұл пән маған қиын беріледі, пән

мен үшін түсініксіз сияқты» пән туралы тұжырымдармен қаншалықты келісесіз

деген сұраққа жауап берді.

Сауалнаманың сұрақтарына жауап беруге қатысты үш тобы анықталды: өз

біліміне өте сенімді оқушылар, өз біліміне негізінен сенімді оқушылар және пән

бойынша өз біліміне сенімсіз оқушылар. Өзінің математикалық біліміне өте

сенімді қазақстандық 8-сынып оқушыларының үлесі, 4-сынып оқушыларымен

салыстырғанда 2,66 есе аз (40%). Жаратылыстану бағытындағы пәндер бойынша

біліміне өте сенімді сегізінші сынып оқушыларының үлесі басым (4.3.3-сурет).

4.3.3-сурет. Оқушылардың білімге сенімділігі/ жаратылыстану/ 8-сынып


Қазақстанның бастауыш мектеп оқушыларының математика пәнінен және

жаратылыстанудан нәтижелерінде айтарлықтай айырмашылықтар байқалмады.

545 21%

560 24%

536 24%

558 31%

Елдер бойынша орташа балл

Қазақстан

география физика химия биология

558 31%

536 26%

546 18%

560 22%


134

Математика пәнінен біліміне өте сенімді төртінші сынып оқушыларының 40%-ы

566 балдық нәтиже көрсетті, жаратылыстанудан оқушылардың 49%-ы 568 балл

жинады. Бұл кезекте, бұл көрсеткіш бойынша Сингапурда оқушылардың небәрі

19%-ы, бірақ олар математика пәнінен жоғары нәтижелер көрсетеді (681 балл),

жаратылыстанудан оқушылардың 26%-ы 621 балдық нәтиже көрсетті.

Төртінші сынып оқушыларының 46%-ы Қытай Тайбэйінде, 39%-ы

Сингапурда, 37%-ы Жапонияда 36%-ы Корей Республикасында математика

пәнінен өз білімдеріне сенімсіз. Қазақстанда бұндай қатысушылардың үлесі тек

12% ғана. Ресейде математика пәнінен өз біліміне сенімді және өз біліміне

сенімсіз оқушылар үлестерінің мәні бірдей (28%). Халықаралық салыстыруда

қатысушы елдерде негізгі мектеп оқушыларының өзінің математикалық және

жаратылыстануда дайындығына сенімділік дәрежесінің төмендеу үрдісі тіркелді.

Елдер бойынша орташа көрсеткіш: «Математика пәнінен» - өз біліміне сенімді

оқушылар - 14% (554 балл), өз біліміне сенімді оқушылар - 43% (494 балл) және

пән бойынша өз біліміне сенімсіз оқушылар - 43% (449 балл).

Математикалық және жаратылыстану бойынша дайындықтың

маңыздылығы мен қажеттілігін тікелей оқушылардың түсінуіне факторлық

талдау жасалды. Мысалы, негізгі мектептің қатысушыларына арналған

сауалнамалық сұрақ пәнді оқу маған күнделікті өмірімде қажет болады, пән

маған басқа мектеп пәндерін оқу үшін керек, маған ЖОО-ға түсу және мен қалаған

жұмысыма тұру үшін жақсы оқу керек, өмірде жетістікке қол жеткізу үшін, менің

ата-анам үшін менің жақсы оқығаным маңызды сияқты тұжырымдармен келісу

дәрежесін анықтады. Математиканы да, жаратылыстану пәндерін де өте

бағалайтын қазақстандық сегізінші сынып оқушыларының үлесі шамамен тең

болды (оқушылардың 40%-ы және 41%-ы). Бұл кезекте, математиканың

маңызын түсінбейтін оқушылардың үлесі 8%-ды, жаратылыстанудан 10%-ды

құрады. Сәйкесінше оқушылардың нәтижелеріндегі айырмашылық математика

пәнінен 15 балды, жаратылыстанудан 19 балды құрады. Пәннің маңызын толық

түсінбейтін оқушылардың көрсеткіштері пәннің маңызын түсінбейтін

оқушылардың нәтижелерімен салыстыруға келеді (4.3.4-сурет).


135

4.3.4-сурет. Пәнді оқудың маңыздылығы/ ҚР/ нәтижелер/ 8-сынып

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8-сынып» IEA есептері

Осылайша, Қазақстанның алған нәтижелері оқушылардың білім

жетістіктерінің бала отбасысының әлеуметтік-экономикалық мәртебесіне,

мектепте қалыптасқан оқу ортасына және жеке ынтасының аспектілеріне

корреляциялық тәуелділігін дәлелдейді. Білімге жұмсалатын шығыс

көрсеткіштермен қатар, сапалы жоғары білімі бар халықтың үлесі сияқты фактор

басты мәселе. Халықаралық сарапшылар бұл көрсеткішті 1%-ға арттыру TIMSS-

те 8-сыныпта математикадан 3,45 және жаратылыстанудан 2,01 балдық өсімді

анықтады.

TIMSS-те жетістікке жету жұмыспен қамтылған халық үлесінің

экономикалық көрсеткішін анықтайды. Халықаралық тест нәтижелерінің бұл

көрсеткішке тәуелділігі анықталды. Қоғамдық пайдалы қызметтің әртүрлі

түрлеріне тартылған халық үлесі артқанда, 8-сыныптың TIMSS көрсеткіші

математикадан 5,1 және жаратылыстанудан 2,93 балға артады. 4-сыныптың

TIMSS-тегі балдың өсімі математика пәнінен 4,42 балды және жаратылыстанудан

3 балды құрайды. Орта білімде оқушылар санының оқытушылар құрамына

арақатынасы да бастауыш сынып оқушыларының жаратылыстану-

математикалық дайындығының жетістігін анықтайды. Бұл көрсеткіш бір

оқушыға артса, бастауыш мектепте TIMSS нәтижелері математикадан 6,62,

жаратылыстанудан 5,56 балға төмендейді. Оларды қазақстандық білім беру

жүйесін дамыту үшін басты факторлар ретінде назарға алу еліміздің адами

капиталының бәсекеге қабілеттілігін халықаралық деңгейде анықтайды.

538 522 523546

525 527

400

500

600

өте бағалайды оқуын бағалайды бағаламайды



136


137


Әртүрлі мемлекеттердің білім беру жүйелерінің құрылымы,

мән-мәтіні, ресурстық қамтамасыз ету бойынша айтарлықтай

ерекшеленеді, бұл тарихи және мәдени өзгешеліктермен,

географиялық және экономикалық ресурстардың

айырмашылықтармен түсіндіріледі.

TIMSS-2015 географиялық шекарасы Антарктидадан басқа,

барлық континенттердің елдеріне таралады. Оқушылардың

математикалық және жаратылыстану бойынша дайындық

сапасының алтыншы кезеңіне дүниежүзінің 57 білім беру жүйесі

қатысты. Бастауыш және негізгі мектептен 583 827 оқушы

өкілдік етті (төртінші сыныптың 301 623 оқушысы және

сегізінші сыныптың 282 204 оқушысы).

Бастауыш мектепті бағалауға 50 мемлекет, соның 17 мемлекеті

тек математика пәнінен халықаралық тестке ғана қатысты. 47

елдің бастауыш сынып оқушылары мен 7 бенчмаркинг

қатысушысы (елдердің жекелеген провинциялары)

жаратылыстанудан тапсырмаларды орындады.

Негізгі мектептен 40 мемлекет өкілдік етті. Соның ішінде

бағалаудың екі бағытына 39 мемлекет пен 7 бенчмаркинг

қатысты. 7 елдің сегізінші сынып оқушылары жаратылыстану

бойынша тест орындады.

Дүниежүзілік білім беру жүйелері балалардың жоғары

математикалық қабілеттерін және жаратылыстану

ғылымдары туралы түсінігін мектептегі оқытудың бастапқы

кезеңдерінен қалыптастыруды басты бағыт ретінде

анықтайды.

Математика мен жаратылыстану ғылымдарына бөлінген оқу

сағаттарының саны емес, олардың тиімділігі маңызды

құрамдас бөлігі болып табылады.

Жаңа мыңжылдық басталғаннан бері TIMSS барлық елдері


138

математика мен жаратылыстанудан жаңа оқу

бағдарламаларын іске асырып келеді. Елдердің 75%-ы

төртінші сыныптың оқу бағдарламаларына деректерді талдау

немесе статистика, елдердің 50%-ы кестелер мен

гистограммаларға түсінік беру, дөңгелек диаграммалар мен

пиктограмма сияқты мазмұндық салаларды енгізді. Барлық

елдер сегізінші сыныптың оқу бағдарламаларына

геометриялық өлшемдер мен олардың қасиеттерін енгізеді.

TIMSS-2015 қатысушы 50% елдердің оқу бағдарламалары

оқушылардың түсінік беру және деректерді талдау,

процентиль және квантильді есептеу, қарапайым кездейсоқ

оқиғаларды болжау немесе ықтималдықты болжау

дағдыларын қалыптастыру мен дамытуды қарастырады.

Зерттеуге қатысушы елдер басым бөлігінің жаратылыстану

білімінің стандарттары оқушылардың зерттеу дағдыларын

қалыптастыруды басты деп анықтайды.

Көптеген елдер педагогикалық білімге қойылатын

талаптарды арттырды. Мұғалімдерді даярлау

бағдарламалары, жұмысқа қабылдау критерийлері және

сертификаттаудың жаңа саясаттары әзірленіп жатыр.

TIMSS-тің шамамен әрбір елінің оқу бағдарламасының

аясында оқыту және білім беруге АКТ енгізу жөнінде

жоспарлары бар.

Бастауыш сынып оқушыларының математикалық

қабілеттерін қалыптастыруда АКТ пайдалану белсендіріліп

келеді. Бұл кезекте, көптеген елдер математика сабақтарында

және емтиханда калькуляторды пайдалануға қарсы.

АКТ математикада және жаратылыстануда – бұл зерттеу,

талдау және абстрактілі түсініктерді көрсету дағдыларын

қалыптастыратын жаңа танымдық бағдарламалық

қосымшалар, дамытатын ойындар, оқытудың интерактивті

үлгілері.


139

TIMSS халықаралық зерттеуі қатысушы елдерге зерттеудің

қатысушыларының жаратылыстану бои ынша және математикалық даи ындық

деңгеи ін ғана бағаламаи ды.

Бірегеи зерттеудің ауқымы мен оны кезеңмен өткізу жаратылыстану

бои ынша және математикалық білімді дамытудың әлемдік үрдістерін зерттеуге

мүмкіндік береді.

Алынған нәтижелердің толық мәнін түсіну үшін TIMSS-2015 қатысушы

елдер жүзеге асыратын білім беру басымдықтарының маңызды ақпараттық

материалы жасалды.

Әртүрлі елдердің білім беру жүйелері құрылымы, мән-мәтіні, ресурстық

қамтамасыз етілуі бойынша айтарлықтай ерекшеленеді, бұл тарихи және

мәдени өзгешеліктермен, географиялық және экономикалық ресурстардағы

айырмашылықтармен түсіндіріледі. Әрбір мемлекет өз құрылымы мен мәні

бойынша бірегей болып табылады.

TIMSS-2015 зерттеуінің географиялық шекарасы Антарктидадан басқа

барлық континенттердің мемлекеттерін қамтиды. TIMSS-2015 қатысушы

елдердің демографиялық және экономикалық сипаттары бои ынша аи тарлықтаи

ерекшеліктері бар (халық саны мен тығыздығы, денсаулық көрсеткіштері және

жан басына щаққандағы ЖІӨ, жұмыспен қамту деңгеи і мен жұмыссыздық және

т.б.). Бұл аи тарлықтаи ерекшеліктеріне қарамастан, мемлекеттер ортақ білім

беру саласында бәсекелеседі.

Оқушылардың математикалық және жаратылыстану бои ынша даи ындық

сапасын бағалаудың алтыншы кезеңіне дүниежүзінің 57 білім беру жүи есі

қатысты. Бастауыш және негізгі мектептің атынан 583 827 оқушы өкілдік етті

(төртінші сыныптың 301 623 оқушысы және сегізінші сыныптың 282 204

оқушысы).

TIMSS-2015-те бенчмаркингтің жекелеген алты қатысушысы да болды,

солардың ішінде Онтарио және Квебек провинциялары (Канада), Флорида штаты

(АҚШ), Біріккен Араб Әміршілігінің екі эмираты (Абу Даби мен Дубаи ) және

Буэнос-Аи рес (Аргентина) (5-кесте).


140

5-кесте. TIMSS-2015 қатысушы мемлекеттер

Қатысушы мемлекеттер

Бенчмаркингтің жекелеген

қатысушылары

Аустралия Марокко Абу Даби, БАӘ

Англия Нидерланды Буэнос Айрес, Аргентина

Армения Жаңа Зеландия Дубай, БАӘ

Бахрейн Норвегия Квебек, Канада

Бельгия (Фландрия) Оман Онтарио, Канада

Ботсвана БАӘ Флорида, АҚШ

Болгария Польша

Венгрия Португалия

Германия Ресей Федерациясы

Гонконг АӘА Сауд Аравиясы

Грузия Солтүстік Ирландия

Дания Сербия

Египет Сингапур

Израиль Словакия Республикасы

Индонезия Словения

Иордания АҚШ

Иран, Ислам Республикасы Таиланд

Ирландия Түркия

Испания Финляндия

Италия Франция

Қазақстан Хорватия

Канада Чехия Республикасы

Катар Чили

Кипр Швеция

Қытай Тайбэйі Оңтүстік Африка

Корей Республикасы Жапония

Кувейт

Ливия

Литва

Малайзия

Мальта

Дереккөз: TIMSS-2015 энциклопедиясы


141

Бастауыш мектепті бағалауға 50 мемлекет, соның 17 мемлекеті тек

математика пәнінен халықаралық тестке қатысты (Бельгия, Болгария,

Хорватия, Кипр, Чехия Республикасы, Дания, Англия, Финляндия, Франция,

Германия, Индонезия, Нидерланды, Солтүстік Ирландия, Польша, Сербия,

Словакия Республикасы, Испания).

47 елдің бастауыш сынып оқушылары мен 7 бенчмаркинг қатысушысы

жаратылыстанудан тапсырмалар орындады. Негізгі мектептің атынан 40

мемлекет өкілдік етті. Соның ішінде бағалаудың екі бағытына

39 мемлекет пен 7 бенчмаркинг қатысушысы қатысты. 7 елдің сегізінші

сынып оқушылары жаратылыстану бойынша тесттің халықаралық бөлімін

орындады.

Негізгі мектептің атынан 40 мемлекет өкілдік етті. Соның ішінде

бағалаудың екі бағытына 39 мемлекет пен 7 бенчмаркинг қатысушысы

қатысты. 7 елдің (Ботсвана, Египет, Израиль, Ливия, Малаи зия, Мальта, Таиланд)

сегізінші сынып оқушылары жаратылыстану бойынша тест бөлімін

орындады.

Қатысушы елдердің ұлттық және өңірлік ахуалдары білім беру жүи елерінің

құрылымындағы және оқу бағдарламаларындағы аи ырмашылықтарды алдын

ала анықтаи ды. Сонымен бірге, әлемдік білім беру жүи елері балалардың

жоғары математикалық қабілеттерін және жаратылыстану ғылымдары

туралы түсінігін мектептегі оқытудың бастапқы кезеңдерінен

қалыптастыруды басты бағыт ретінде анықтайды.

Математика мен жаратылыстану ғылымдарын басты бағыт ретінде

анықтаи отырып, мемлекеттер бастауыш және негізгі мектепте математика мен

жаратылыстану ғылымдарын оқытуға оқу уақытының сәи кесінше төрттен бір

бөлігінен үштен бір бөлігіне деи ін уақыт бөледі.

Бұл кезекте, математика мен жаратылыстану ғылымдарын оқытуға

бөлінетін сағаттар саны маңызды емес құрамдас бөлігі болып табылады. Ұлттық

оқу бағдарламаларымен қарастырылған оқытудың оқу сағаттарын тиімді

паи далану негізгі болып табылады.


142

TIMSS-2015 шамамен барлық мемлекеттері жаңа мыңжылдық

басталғаннан бері бастауыш мектепте де, негізгі мектепте де математика мен

жаратылыстану бои ынша жаңа оқу бағдарламарын іске асырып жатқанын атап

өткен жөн. TIMSS басталған алғашқы жылы (1995 жылы) көптеген елдердің

бастауыш мектептерінің оқу жоспарлары паи ымдау дағдыларын

қалыптастыруды қарастырмаған болатын. IEA зерттеудің халықаралық

үи лестірушісі TIMSS 20 жылының ішінде мемлекеттер оқу бағдарламаларының

басым бөлігі оқытудың жаңа технологиялары мен біріктіріп оқыту бои ынша

ұсыныстарды ескере отырып, түбегеи лі өзгертілгенін атап өтті. Көптеген

мемлекеттер мұғалімдердің педагогикалық білімі мен сертификациясына

қои ылатын талаптарды жоғарылатты.

Орта есеппен паи ыздық арақатынаста бұл үрдісті келесідеи көрсетуге

болады. Төртінші сыныпта оқу уақытының 15-20%-ы математиканы және

5-10%-ы жаратылыстануды меңгеруге бөлінеді. Хорватия, Франция, Грузия,

Сербия, Сингапур, Словения, Оңтүстік Африка сияқты мемлекеттерде оқу

уақытының математикалық құрамдас бөлігі 20-25%-ын, Қытаи Таи бэи і мен

Грузияда жаратылыстану оқу уақытының 10-16%-ын алады.

Сегізінші сыныпта оқу уақытының 10-15%-ын математикалық

заңдылықтарды және 15-25%-ын жаратылыстану заңдылықтарын меңгеруге

бөлінеді. Грузия, БАӘ және Израильде оқу уақытының 17-20%-ы математикаға

бөлінеді, ал Ливия, Ресеи Федерациясы, Армения мен Словенияда

жаратылыстануда таным-білімді дамытуға оқу уақытының 23-33%-ы бөлінеді.

5.1. TIMSS-2015 қатысушы елдердің білім беру құрылымы.

TIMSS бағалаи тын оқу бағдарламаларының модельдері үш аспектті

қарастырады: ұсынылатын, іске асырылған және қол жеткізілген оқу жоспары.

Осылаи ша, зерттеу моделі күтілетін, оқытылған және бағаланғанды ескереді.

TIMSS-тің Канада, Германия және АҚШ-тан басқа (оқу бағдарламалары

провинциялар немесе штаттар деңгеи інде әзірленеді) барлық елдері ұлттық оқу

бағдарламаларын іске асырады. Осылаи ша, зерттеу қатысушыларының басым

бөлігі оқушылардың математика және жаратылыстану ғылымдары салаларында


143

қандаи білімі, қабілеті мен дағдылары басым қалыптастырылуы керек екенін

анықтаи отырып, оқу бағдарламаларын ұлттық деңгеи де әзірлеи ді.

Кеи бір мемлекеттерге үздік нәтижелерге қол жеткізуге не мүмкіндік

беретінін түсіну үшін TIMSS-2015 көшбасшы елдерінің оқу бағдарламаларының

құрылымдарына талдау жасалды.

Сингапур. Сингапур шағын мемлекеті білім беру саласын өз дамуы мен ел

өркендеуінің басымдылығы ретінде анықтады. Сингапур Білім министрлігінің

миссиясы – ұлт болашағын қалыптастыру. Шамамен барлық сингапурлық

оқушылар мемлекет қаржыландыратын мектептерге барады. Елдің мемлекеттік

мектептері материалдық-техникалық тұрғыдан жоғары деңгеи де

жабдықталуымен ерекшеленеді. Және ең бастысы, сингапурлық мектептегі білім

жүи есі барлық балалардың танымдық және өмір бои ы оқу ниетін дамытуды

мақсат етеді.

Елдің білімді басқару құрылымы 1960-1980 жылдары аи тарлықтаи тиімді

орталықтандырылған бақылау жүи есіне ие болды. Бұл халық сауаттылығының

негізгі дағдыларын нығаи ту мақсатымен баи ланысты болған мәжбүрлі шара еді.

1997 жылы бастау алған «Мектептің ои лауы, ұлтты оқыту» ұлттық бағдарламасы

Сингапур білім беру жүи есінің өзгерісті кезеңі болды. Өзгерістер басқару жүи есін

қаи та құру және мектептің дербестігін анағұрлым икемді етуге қатысты болды.

Бүгінгі таңда сингапурлық білімді басқарудың бірегеи құрылымы бар.

Білім министрлігінің штаб пәтері мен мектептердің арасында аралық басқару

деңгеи лері жоқ. Бұл, саясат пен тәжірибенің арасындағы тығыз баи ланысқа

ықпал ететіні сөзсіз. Осылаи ша, білім беру жүи есінің әртүрлі элементтерін

орталықтандыру және бір орталықтан жүргізілмеуінің арасында теңгерімді

қамтамасыз етіледі.

Бір орталықтан жүргізілмеи тін тәсіл Сингапурдың білім министрлігіне

мектептермен тығыз қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Бұл пән

мұғалімдеріне кеңес беру мақсатымен мектепке бару.

Елдің білім беру саласы тәжірибесінде кластерлік жүи е паи даланады. Бұл

Білім министрлігі қызметкерлерін, мектеп басшылығы мен мұғалімдерін

орталықтандырып әдеи і ауыстыру. «Жұмыс рөльдерін» алмастыру жүи есі саясат

пен тәжірибенің арасында біртұтас баи ланыс жүи есін құруға мүмкіндік береді.


144

Сингапурлықтар бұндаи модель жалпы миссияны өзара түсіну мен келісілген

білім беру саясатын іске асыруға ықпал ететініне сенімді.

Мектептердің қызметін бақылау Сингапурдың Білім министрлігі

педагогикалық және ата-аналар қауымымен бірлесіп әзірлеген үлгілі мектептің

моделіне сәи кес іске асырылады. Басқа мектептердің тәжірибелі жетекшілерінің

қатысуымен алты жылда бір рет мектептің өзін-өзі бағалауы өткізіледі. Бұндаи

сырттаи тексерістің мақсаты – мектепті жетілдіру үшін мықты және әлсіз

тұстарына тәуелсіз баға алу. Осылаи ша, бұнда сырттан бөгде инспекторлардың

күштеп өткізетін тексерістері болмаи ды. Мониторингті өткізуге мектептердің

өздері бастамашылық етсе, үнемі және тұрақты нығаи ту тиімді болады.

Білім министрлігі барлық балалардың мектептерде білім алуының

қолжетімділігін анықтаи ды. Ұлттық деңгеи де оқу жоспары әзірленеді және

қаржыландырудың нормативтері белгіленеді. Өкілетті орган мұғалімдердің

Ұлттық білім институтындағы бастапқы даи ындығын қаржыландырады және

оларды мектептер бои ынша бөледі.

Соңғы екі онжылдықта бұнда балалар мықты және әлсіз

қызығушылықтарын анықтауға және дамытуға мүмкіндік беретін білім беру

бағдарламалары жүзеге асырылып келеді. Сан қилы әртүрлі бағдарламалар

балалардың жаңа білімге үнемі ұмтылу дағдыларын жетілдіреді.

Сингапурда мектепке деи інгі білім міндетті болып табылмаи ды. Сонымен

бірге 3 жасқа деи інгі және одан да ересек балаларға арналған дамыту

бағдарламалары халық үшін кең қолжетімді. 2013 жылы ерте жастағы балаларды

дамыту жөніндегі агенттік алғаш рет құрылды. Тәрбиелеушілерге арналған оқу

жоспарының ұлттық жиектемелерін іске асыру, балабақшаларға кеңес беру

сызбасын енгізу арқылы сапалы мектепке деи інгі оқытуды қамтамасыз ету басты

мақсат ретінде белгіленді.

Мектептегі бастауыш білім міндетті болып табылады. Ресми білім

1-сыныпта жеті жасынан басталады. Бастауыш мектеп жалпы ұлттық оқу

бағдарламасы бои ынша білім алады. Оқу жоспары этникалық тиістілікке

қатысты ағылшын тілін және ана тілін (малаи тілі, қытаи тілі немесе тамиль тілі),

математика мен азаматтық білімді, өнер мен музыканы, қоғамдық ғылымдар мен

дене шынықтыруды қамтиды. Жаратылыстану 3-сыныптан басталады.


145

Біріктірілген оқу сабақтарының кең ауқымы балалардың қызығушылықтары

мен ниеттерін ескере отырып, оқушылардың зерттеушілік дағдыларын дамытуға

мүмкіндік береді. Бастауыш мектепте тіршілік дағдыларын және жеке тұлғалық

қасиеттерді қалыптастыруға ерекше назар аударады.

6-сыныпты аяқтағанда, барлық оқушылар бастауыш мектептің түлек

емтихандарын тапсырады: ағылшын тілі және ана тілі, математика және ғылым.

Орта мектеп міндетті болып табылмаи ды, бірақ оны Сингапурдың

шамамен барлық оқушылары аяқтаи ды. Мысалы, 2014 жылы орта білімді

1 паи ыздан кем емес үлесі аяқтамады. Орта деңгеи лерде оқушылар Арнаи ы

(Экспресс), Академиялық немесе Техникалық оқыту курстарына түседі.

Сараланған оқу бағдарламалары балалардың қызығушылықтары мен

қабілеттерін ескере отырып әзірленді. Оқушыларға басқа курстардың белгілі бір

пәндерін қоса оқуға рұқсат беріледі. Бұл кезекте, жаратылыстану ғылымдарын 8-

сыныпқа деи ін және математиканы 10-сыныпқа деи ін оқу міндетті болып

табылады. Бұл Сингапур білім беру стратегиясының басты бағытын

– математика мен жаратылыстану білімдерін дәлелдеи ді. Өнер, спорт,

математика немесе ғылым саласында ерекше таланты бар оқушылар

мамандандырылған мектептерге түсіп, білім ала алады.

Орта мектепті аяқтағаннан кеи ін оқушылардың басым бөлігі оқуды елдің

жоғары оқу орнында жалғастыра алады. Университетке деи інгі кешендік

бағдарламалар да ұсынылады. Мектеп түлектерінің 30%-ы жыл саи ын осындаи

бағдарламаларға қабылданады.

2015 жылы Сингапурдың үкіметі бес автономды университетті

қаржыландырды. Бұл Сингапурдың ұлттық университеті, Наньянг

технологиялық университеті, Сингапурдың технологиялық институты,

Сингапурдың басқару университеті мен Сингапурдың технология және дизаи н

университеті.

Елдің көптеген университеттері жұмыс істеи тін ересектерге арналған

үздіксіз білім беру және кәсіптік даи ындау қызметтерін жеткізушісі болып

табылады. SkillsFuture жобасы ұлттық деңгеи де іске асырылады. Бұл қозғалыс

көптеген бастамалар мен бағдарламаларды қамтиды.


146

Сингапур – көп ұлтты мемлекет. Малаи , қытаи (мандарин), тамиль және

ағылшын тілдері ресми тілдер болып табылады. Ұлттық тіл – малаи тілі,

ағылшын тілі басқару және білім беру тілі болып табылады.

Барлық сыныптарда бүкіл пәндер бои ынша оқыту ағылшын тілінде

жүргізіледі. Екі тілді саясат білім беру жүи есінің Сингапур тәуелсіздік алғаннан

бері түбегеи лі ерекшелігі болып табылады. Оқушыларға ағылшын тілін және

олардың ана тілін (малаи , қытаи немесе тамиль тілдері), сонымен қатар екі тілді

ең жоғары деңгеи де меңгеру ұсынылады. 2010 жылы Сингапур халқының

71%-ы екі немесе одан да көп тілдерді біледі (2000 ж. – 56%).

Гонконг. Гонконгте, Қытаи дың арнаи ы әкімшілік ауданында (АӘА), заңды

білім беру саясатын Білім бюросы анықтаи ды. Дәл бұл орган білім беру

бағдарламаларын тиімді іске асырылуын қадағалаи ды. Сонымен қатар, Бюро

Университеттік гранттар жөніндегі комитет, Студенттік қаржылаи көмек көрсету

агенттігі, Гонконг емтихандар мен бағалау орталығы, Гонконгтың аккредитация

және біліктілікті тағаи ындау кеңесі ұсынатын қызметтерге мониторинг

жасаи ды.

Оқу жоспарын дамыту институты Бюроның кеңес беру органы және

құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Институт оқу жоспарларының

әзірленуін және іске асырылуын үи лестіруді қамтамасыз етеді.

Білім берудің жаңа құрылымы 2009-2010 оқу жылы енгізілді. Оған деи ін

Гонконгтың білім беру жүи есі британдық білім беру моделін ұстанатын

(6-5-2-3). Бүгінгі таңда білім беру жүи есі 6-3-3-4 құрылымы бои ынша жұмыс

істеи ді. Бастауыш мектепте алты жыл, төменгі орта мектепте үш жыл, жоғары

орта мектепте үш жыл және университетте төрт жыл білім алады. Алғашқы тоғыз

жыл – міндетті негізгі білім. Бұл құрылым Қытаи дың білім беру жүи есімен

келісіледі.

Орта деңгеи дің жоғары сатысында оқушылар негізгі төрт мазмұндық

бөлімді оқиды. Бұл - қытаи және ағылшын тілдері, математика және либералды

зерттеулер, оқытудың әртүрлі басты саласының екі немесе үш қосымша пәндері.

Адамгершілік және азаматтық білім беру, қоғамдық жұмыстар, дене және

эстетикалық тәрбие, тәжірибе сияқты оқытудың басқа нысандары да


147

ұсынылады. Орта білімнің жоғары сатысын аяқтағаннан кеи ін барлық оқушылар

Гонконгтың орта білім туралы дипломын алу үшін емтихан тапсырады.

Мектепке деи інгі білім беру, соның ішінде туылғаннан 3 жасқа деи інгі

балаларға арналған орталықтар және 3-тен 6 жасқа деи інгі балаларға арналған

балабақшалар міндетті білім берудің бөлігі болып табылмаи ды. Балаларды күту

орталықтары мен балабақшалар көбінесе жеке меншік ұи ымдардың иелігінде

болады. Жергілікті коммерциялық емес балалар орталықтарында және

балабақшаларда тәрбиеленетін балалардың ата-аналарына үкімет ваучер

сызбалар арқылы тікелеи субсидияны қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, үкімет

мұқтаж ата-аналарға балабақшаның және балаға күтім жасаи тын орталықтың

ақысын өтеп көмек көрсетеді. 2017-2018 оқу жылы білім сапасын арттыру

мақсатында жергілікті коммерциялық емес балабақшаларға арналған арнаи ы

бағдарламаларды іске асыруды бастауды жоспарлауда.

Қытаи және ағылшын тілдері Гонконгтың ресми тілдері болып табылады.

Қабылданған білім беру саясаты – екі тіл (қытаи және ағылшын тілдері) және үш

тіл (путунхуа, кантон және ағылшын тілдері). Жергілікті бастауыш мектептерінің

басым бөлігі қытаи тілін (кантон) паи даланады. 1997 жылы үкімет орта

мектептерде қытаи тілін барлық оқу пәндерін оқытудың негізгі тілі ретінде

қабылдау жөніндегі нұсқаулықты жариялады.

Ағылшын тілінде оқытқысы келетін орта мектептер елдің үкіметінен

келесім алуы және үш талапқа сәи кес келуі керек. Оқушылар ағылшын тілінде

білім алу, мұғалімдер ағылшын тілінде білім беру қабілеттерін көрсетуі,

мектептердің ағылшын тілінде білім беруге арналған тиісті стратегиясы болуы

тиіс. Осы үш критерии болғанда ғана мектептер ағылшын тілінде оқытатын

бірнеше пәнді өз бетімен тандаи алады.

Кореи Республикасы. Кореи Республикасы Білім министрлігінің миссиясы –

өмір бои ы қолжетімді білім алуға ықпал ететін салауатты білім беру ортасын

құру.

1991 жылы Жергілікті дербестік туралы заңын қабылдау білімнің басқару

жүи есінің орталықсыздандырылуына ықпал етті. Ұлттық білім беру

бағдарламалары мектептердің ерекше сипаттарын ескерумен мектептер үшін

икемді болып табылады.


148

Кореи Республикасының 6-3-3-4 бірыңғаи білім жүи есі бар. Бастауыш

мектепте алты жыл, негізгі және жоғары мектепте үш жылдан, сонымен қатар

колледжде немесе университетте төрт жыл білім алады. Бұл жүи е барлық

балаларға олардың қабілеттеріне қараи білімнің қолжетімділігін қамтамасыз

етеді. 1-сыныптан 9-сыныпқа деи ін оқу ұлттық бірыңғаи оқу жоспары бои ынша

тегін әрі міндетті болып табылады. Мектептерде кореи мемлекеттік тілінде

жүргізіледі.

Ресеи Федерациясы. «Білім туралы» заңына сәи кес федералдық билік білім

беру саласында бірыңғаи саясатты әзірлеп жүзеге асырады. Өңірлік билік

органдары өңірлік бағдарламаларды жүзеге асырады.

Федералдық билік мемлекеттік білім беру стандарттарын белгілеи ді,

үлгілік оқу жоспарларын және үлгілік бағдарламаларды әзірлеи ді, оқулықтардың

сараптамасын қадағалаи ды.

Мемлекеттік білім беру жүи есі мектепке деи інгі, бастауыш, негізгі және

орта білімді, орта мектеп деңгеи індегі кәсіптік білімді, жоғары және жоғары оқу

орнынан кеи інгі білім беруді қамтиды. 1-сыныптан 11-сыныпқа деи інгі жалпы

білім міндетті болып табылады.

2 аи ынан 6 жас пен 6 аи ға деи інгі балаларға арналған мектепке деи інгі

білім міндетті емес. Туылудың жоғары деңгеи іне және балабақшалардың

жеткіліксіз санына баи ланысты отбасылық балабақшалар сияқты ұи ымдардың

жаңа типтері құрылады.

Білімнің ресеи лік үлгісі бастауыш мектепті (1-4 сыныптар), жалпы негізгі

білімді немесе толық емес орта білімді (5-9 сыныптар) және жалпы негізгі

білімнің жоғары сатысын (10-11 сыныптар) қамтиды.

Негізгі мектепті (9-сынып) аяқтаи тын және оқуды кәсіптік-техникалық

училищеде жалғастыратын оқушылар жалпы білімнің пәндерін (10-11

сыныптардың эквиваленті) және беи інді пәндерді оқиды.

Ресеи дің барлық бастауыш, негізгі және орта мектептердің 99%-ы

мемлекеттік-муниципалды болып табылады. Шешімдердің басым бөлігі өңірлік

деңгеи де қабылданады, себебі муниципалдық бюджет мектептерді

қаржыландырудың негізгі қаи нар көзі болып табылады.


149

Ресеи дің мектептерінде оқу ресми орыс тілінде жүргізіледі. Ата-аналар мен

балалардың ниеті бои ынша мектептерде ұлт топтарының тілдерінде де білім

беріледі.

Финляндия. Финляндияда білім жасына, ұлтына, тұрғылықты орнына,

қаржы жағдаи ына немесе ана тіліне қарамастан барлық азаматтарға беріледі.

Елдің Білім және мәдениет министрлігінің Білім мәселелері жөніндегі ұлттық

кеңес оқыту мазмұнының басымдықтарын анықтаи ды және негізгі оқу

бағдарламасын әзірлеи ді. Соның негізінде муниципалитеттер өздерінің оқу

бағдарламаларын әзірлеи ді.

2015 жылдан бері біржылдық мектепке деи інгі білім міндетті болды.

Міндетті білім 7 жасынан беріледі. Базалық білім 9 жылды қамтиды. Орта білім

жалпы және кәсіптік білімді қамтиды. Орта білімді бітіргеннен кеи ін Орта мектеп

түлек емтихандармен аяқталады.

Финляндияның екі ресми – фин және швед тілдері бар. Фин тілінде ел

халқының 90%-ы, швед тілінде 5%-ы сөи леи ді. Білімнің барлық деңгеи лерінде

және барлық мектеп пәндері фин және швед тілдерінде оқытылады. Сами

– Финляндияның солтүстігінде тұратын халықтың ұлттық азшылығының тілі.

Сами, баи ырғы халық ретінде өз тілі мен мәдениетін сақтап дамытып келеді.

Сами кеи бір базалық, орта жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындарында

оқыту тілі болып табылады.

5.2. Математика пәнінен оқу бағдарламалары.

TIMSS-2015-ке қатысушы елдердің математика бои ынша оқу

жоспарларының салыстырмалы талдауы келесіні дәлелдеи ді.

Оқушылардың математикалық даи ындығы танымдық қызметтің үлгілеу

және мәселелерді шешу, ои лау және паи ымдау сияқты дағдыларын белсендіреді.

Төртінші сынып математикасының оқу бағдарламаларында мазмұнның

50%-ымен сандық тақырыптар (бүтін сандар – 25%, үлестер мен ондық сандар –

15%, өрнектер, жаи теңдіктер мен қатынастар – 10%), 35%-ымен геометриялық

фигуралар мен өлшемдер, 15%-ымен деректерді көрсету қамтылады.

Елдердің 75%-ы төртінші сыныптың оқу бағдарламаларына деректерді

өңдеу немесе статистика, 50%-ы кестелер мен гистограммаларға түсінік беру,


150

дөңгелек диаграммалар мен пиктограммалар сияқты мазмұндық салаларды

енгізді.

Сегізінші сыныпта математиканы оқыту келесідеи құрылымдалған.

Сан – 30%, алгебра – 30%, геометрия – 20%, деректер мен ықтималдық – 20%.

Алгебраны оқытуда біршама аи ырмашылықтар тіркелді. Барлық дерлік

мемлекеттерде сегізінші сынып оқушылары алгебра өрнектері мен

аи нымалыларын, сызықтық теңдіктер мен қатынастарды, функциялар мен

жүи елілікті, теңсіздіктерді меңгереді.

Барлық мемлекеттер сегізінші сыныптың оқу бағдарламаларына

геометриялық өлшемдер мен олардың қасиеттерін енгізеді. Сонымен бірге,

елдердің тек 50%-ы ғана түрлендіру мен симметрияны, бұрыштар немесе

сызықтар, мөлшерлерді (периметр, аудан, көлем) қосады.

TIMSS-2015 қатысушы шамамен 50% елдің оқу бағдарламалары

оқушылардың деректерге түсінік беру және талдау жасау, процентиль мен

квантильді есептеу, оқиғалардың жиынтық жиілілігі, қарапаи ым кездеи соқ

жағдаи лар немесе ықтималдықты есептеу дағдыларын қалыптастыруды және

дамытуды қарастырады.

Сингапур математикалық білімнің оқу жоспарының құрылымы білім

алушылардың басты назарды мәселелерді шешуге аударып, ои лау қабілетін

дамытуды қарастырады. Математика білім беру жүи есінде иерархиялық субъект

ретінде оның тақырыптарын белгілі бір реттілікпен оқытуды қарастырады.

Осылаи ша, бастауыш мектептен университетке деи інгі білімге деи ін мазмұндық

бөлімдердің сабақтастығы қамтамасыз етіледі. Оқу жоспары бұралым түрінде

әзірленген, бұнда мән-мәтіннің әр тізбегінде ұғымдар мен дағдылар, мысалы,

сандар мен алгебра, геометрия мен өлшемдер, мәнін анағұрлым терең түсіну үшін

қаи таланады және пысықталады.

Тұжырымдамалар, дағдылар, процестер, метатаным және қарым-қатынас

атты өзара баи ланысқан бес компонент мәселелік шешімдерді дамытуға қолдау

көрсетеді.

Гонконгте бастауыш және орта деңгеи ге арналған математика

бағдарламалары 2002 және 2001 жылдары енгізілді. Материяның нысаны туралы

білім алу және дағдыларды қалыптастырудың маңыздылығына қоса бастауыш


151

және орта деңгеи лерде математиканың оқу бағдарламалары жалпы дағдыларды

дамытуға және математикаға деген оң қарым-қатынасты орнатуға бағытталады.

Бастауыш мектеп деңгеи інде оқу бағдарламасы бес саланы (сандар, пішін,

ғарыштық кеңістікті зерттеу, өлшем, деректерді өңдеу, алгебра) қамтиды.

Кореи Республикасында ұлттық оқу бағдарламасы оны тез өзгермелі

қоғамның қажеттіліктеріне сәи кес келтіріп отыру үшін жүи елі түрде қаи та

қарастырылады.

2009 жылғы оқу бағдарламасы оқушылардың әлемде болып жатқан

бірқатар математикалық құбылыстарды баи қау және оларға түсінік беру

дағдыларын қалыптастыруды қарастыратын курстардың жиынтығы түрінде іске

асырылды.

Оқушылар анағұрлым күрделі әлі мамандандырылған еңбек нарығында

үлкен жетістікке қол жеткізу үшін қажетті басты құзыреттерді меңгеруге тиіс еді.

Бастауыш мектептің оқу жоспары бес саланы (сандар мен амалдар, фигуралар,

өлшемдер, шаблондар, ықтималдық және статистика) қамтыды (5.2.1- кесте).

TIMSS-2015-ке қатысушы төртінші сынып оқушылары 1-3 сыныптарда

2007 жылғы қаи та қарастырылған ұлттық оқу бағдарламасы бои ынша және

бастауыш мектептерде 2009 жылғы оқу жоспарына сәи кес білім алды. TIMSS-

2015-ке қатысқан сегізінші сынып оқушылары 1-3 сыныптарда жетінші ұлттық

оқу бағдарламасы шеңберінде және 4-6 сыныпта 2007 жылғы оқу жоспарына,

7-8 сыныптарда 2009 жылғы оқу жоспарына сәи кес білім алды. 2015 жылы оқу

жоспары барлық сыныптарда қаи та қарастырылды, ол 2017 жылы 1-2

сыныптардан бастап кезең-кезеңімен іске асырыла бастаи ды (5.2.2-кесте).


152

5.2.1-кесте. Бастауыш мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің математика оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары

Сала Сингапур Гонконг Корей Республикасы

С

ан

да

р,

ам

ал

да

р ж

ән

е

ал

ге

бр

а

Бүтін сандар, бөлшектер және ондық бөлшектер, сонымен қатар төрт арифметикалық амал (қосу, алу, көбейту және бөлу). Калькулятормен есептеу. Шамалау және бағалау. Пайыздар. Коэффициент. Жылдамдық. Бір айнымалысы бар алгебралық өрнектер.

Бүтін сандар. Натурал сандар. Ондық бөлшектер мен пайыздар. Есептеу құралдары. Алгебралық символдар. Теңдік.

Төрт цифрға дейінгі сандар. Екі мәнді сандарды қосу және алу. Көбейту. Үш мәнді сандарды қосу және алу. Көбейту. Бөлу. Натурал сандармен төрт арифметикалық амал. Ондық белгілер. Ондық бөлшектерді қосу және алу. Бөлшектерді көбейту және алу.

Өл

ше

м

Ұзындықты, массаны, көлемді, уақытты және бұрышты өлшеу. Үшбұрыштың, шаршының және тікбұрыштың ауданы мен периметрі, дөңгелектің ауданы мен шеңбері, текшенің көлемі. Қарапайым геометриялық фигуралардың қасиеттері.

Ақша. Ұзындық және салмақ. Уақыт. Периметр, аудан және көлем. Жылдамдық.

Шамаларды салыстыру. Уақыттың ұзақтығы. Уақыт. Ұзындық. Көлем. Салмақ. Бұрыштар. Бағалау (дөңгелектеу). Сандарды салыстыру (тең немесе артық, тең немесе кем, кем, артық). Жазық фигуралардың периметрі мен ауданы. Салмақ пен ауданның бірліктері. Шеңбер ұзындығының оның диаметрі мен дөңгелектің ауданына қатынасы. Аудан және көлем.

С

та

ти

ст

ик

а,

де

ре

кт

ер

жә

не

ы

қт

им

ал

ды

қ

Графиктер, гистограммалар, кестелер, графиктер, сызықтық және дөңгелек диаграммалар.

Статистика (пиктограммалар мен графиктер).

Жіктеу. Салуға арналған графиктер. Сызықтық графиктер. Ықтималдық және орташа мән. Деректік өрнек. Графиктерді салыстыру (графиктер тобы және дөңгелек диаграммалар).

Фи

гу

ра

, мо

де

лб

де

р ж

ән

е

ке

ңіс

тік

Сызықтар. Екі өлшемді және үш өлшемді формалар.

Жазық фигуралар және олардың қасиеттері. Фигуралардың негіздері. Жазық фигуралардың орнын ауыстыру. Шеңбердің компоненттері. Үшбұрыштар. Төртбұрыштар. Келістілік және симметрия. Текшелер. Призма және пирамида. Цилиндрлер және конустар. Қатты фигуралар. Модельдер. Коэффициент және жылдамдық. Пропорционалдық өрнек пен үлестіру. Тура және кері пропорциялар.



153

5.2.2-кесте. Орта мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің математика оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары Сала Сингапур Гонконг Корей Республикасы

Са

нд

ар

, ам

ал

да

р

жә

не

ал

ге

бр

а

Кері сандар, бүтін сандар, рационал сандар, натурал сандар, сонымен қатар төрт арифметикалық амал (қосу, алу, көбейту және бөлу). Калькулятормен есептеу Символдарды, соның ішінде <,>, ≤, ≥ қолдану. Шамалау және бағалау. Пайыз. Қатынас және тура және кері пропорция. Жылдамдық.

Рационал және иррационал сандар. Пайыздық арақатынас. Жылдамдық және арақатынас. Қарапайым көпмүшелермен амалдар. Сызықтық теңдіктер.

Жай сандар. Рационал және иррационал сандар. Шаршы түбір.

Өл

ше

м

Геометриялық фигуралардың қасиеттері мен құрылысы. Конгруэнттік және ұқсастық. Жазық фигуралардың ауданы, көлемі мен қатты денелер бетінің ауданы. Пифагор теоремасы. Сүйір бұрыштардың тікбұрышты үшбұрыштағы тригонометриялық арақатынасы.

Фигураның екі- және үшөлшемді өлшемінде бағалау. Аудан және көлем. Геометрияға кіріспе. Пифагор теоремасы. Тригонометриялық арақатынас және пайдалану. Түрлендіру және симметрия. Координаттық геометрия. Конгруэнттік және ұқсастық.

Сызықтар. Қырлар. Парралель сызықтар. Теңқабырғалы үшбұрыштар. Пифагор теоремасы. Доғал бұрыштардың қасиеттері. Тригонометрия. Конгруэнттік.

Ст

ат

ис

ти

ка

, д

ер

ек

те

р

жә

не

ы

қт

им

ал

ды

қ

Деректерді талдау (соның ішінде әртүрлі статистикалық ұғымдарға түсінік беру және талдау). Ықтималдық.

Статистиканың әртүрлі кезеңдеріне кіріспе. Қарапайым диаграммаларды және графиктерді салу және оларға түсінік беру. Ықтималдыққа кіріспе.

Ықтималдықты есептеу. Медиана. Орташа жиелілік. Кестелер. Гистограмма.


Ресеи . Бастауыш жалпы білімнің негізгі білім беру бағдарламасының

құрылымына және бастауыш жалпы білімнің негізгі білім беру бағдарламасын

меңгерген білім алушылардың нәтижелеріне қои ылатын талаптарды бастауыш


154

жалпы білімнің федералдық мемлекеттік білім беру стандарты анықтаи ды

(Стандарт).

Бастауыш жалпы білімнің оқу жоспары Стандартты енгізу және

талаптарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, білім алушы жүктемесінің жалпы

мөлшерін және дәрістік жүктеменің ең жоғары мөлшерін, міндетті пәндік

салалардың құрылымын және сыныптар (оқыту жылдары) бои ынша сабақтан

тыс қызметінің бағытын анықтаи ды.

Бастауыш мектепте математика және информатика пәндік саланы іске

асырудың негізгі міндеттері – математикалық тілді, логикалық және алгоритмдік

ои лауды, қиялдауды дамыту, компьютерлік сауаттылық туралы бастапқы

түсінікті қамтамасыз ету.

TIMSS-2015 қатысушы төртінші сынып оқушылары 2009 жылғы

Стандартқа сәи кес және 2011 жылғы білім беру ұи ымының бастауыш жалпы

білімнің негізгі білім беру бағдарламасы бои ынша білім алды.

TIMSS-2015 қатысушы сегізінші сынып оқушылары 2004 жылғы негізгі

білімнің (5-9 сыныптар) Федералдық мемлекеттік білім беру стандартына сәи кес

білім алды. Негізгі жалпы білім беру деңгеи інде математиканы оқыту

тәжірибелік қызметте қолдану, сыни тұрғыдан ои лауды, интуицияны

қалыптастыру, кеңістіктік ұғымдар, математиканың ғылыми-техникалық үрдіс

үшін маңызын түсіну үшін қажетті математикалық білім мен қабілеттер жүи есін

меңгеруді қарастырды.

2015 жылы 5-9 сыныптарға арналған жаңа Федералдық мемлекеттік білім

беру стандарты (ФМБС) енгізілді. Стандарт негізгі жалпы білімнің негізгі білім

беру бағдарламасының құрылымын да, меңгеру нәтижелеріне де қои ылатын

талаптарды белгілеи ді. Оқушылардың математика саласындағы тәжірибелік

қызметіндегі және танымдық қызметіндегі рөлі, олардың жеке және топтық

жобаларға қатысуы күшеи тілді.

Финляндия математикалық білімнің оқушылардың зияткерлік дамуына

және олардың сәтті әлеуметтенуіне аи тарлықтаи ықпал ететінін мои ындаи ды.

Ұлттық негізгі базалық білімнің оқу жоспары математикаға оқытудың мақсаты

ретінде математикалық ои лауды дамытуды, математикалық ұғымдарды және

мәселелерді шешудің әдістерін меңгеруді анықтаи ды. 1-2 сыныптарда оқытудың


155

басты назары математикалық ои лау, зеи інге, тыңдалымға және қарым-қатынас

жасау дағдыларына салынады.

3-5 сыныптарда математикаға оқытудың басты мақсаттары – есептеудің

негізгі дағдыларын жетілдіру және сандар туралы түсінік беру, математикалық

үлгілеу дағдыларын дамыту.

6-9 сыныптарда математикалық тұжырымдарды қалыптастыру, үлгілеу

дағдыларын және математикалық бастамаларды дәлдікпен білдіруді бұдан әрі

дамыту басты болып табылады (5.2.3 және 5.2.4 кестелер).

3- кесте. Бастауыш мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің математика оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары Сала Ресей Финляндия

Са

нд

ар

м

ен

м

ән

де

р

жә

не

а

лг

еб

ра

0-ден 1 миллионға дейінгі сандарды жазу, топтар және санаттар, массаның өлшем бірліктері (грамм, килограмм, центнер және т.б.), сыйымдылық

(литрлерде) және уақыт (секундтар, минуттар және сағаттар), бөлшектер

Символдар; сандардың қасиеттері, салыстыру, жіктеу, жүйелеу, ондық жүйе, кестелерді қосу және алу, көбейту

Ке

ңіс

тік

тік

қ

ат

ын

ас

та

р м

ен

г

ео

ме

тр

ия

лы

қ

фи

гу

ра

ла

р

Объектілердің кеңістікте және жазықтықта сәйкес орналасуы, сипаты бойынша тану және геометриялық фигуралар, құрылымды жасау үшін сурет салу құралдарын пайдалану, текшелер, сфералар, параллелепипедтер, пирамидалар, цилиндрлер, конустар.

Кеңістіктік қатынастарды бақылау және сипаттау, екі және үш өлшемді фигуралар, негізгі геометриялық ұғымдар, үш өлшемді фигураларды жасау, салу, тану және құру.

Ге

ом

ет

ри

ял

ық

ш

ам

ал

ар

, өл

ше

мд

ер

Геометриялық шамалар және олардың қасиеттері, сегменттің ұзындығын өлшеу, периметр бойынша ұзындық бірліктері, көпбұрыштың периметрін есептеу, геометриялық фигуралардың ауданы, аудан бірліктері, тікбұрыштың ауданын есептеу.

Өлшеу қағидалары, ұзындық, масса, аудан, көлем, уақыт пен құн, өлшеу құралдарын пайдалану, өлшем бірліктерін салыстыру және өлшем нәтижелерін талдау.

Де

ре

кт

ер

ді

өң

де

у

жә

не

ст

ат

ист

ик

а,

ақ

па

ра

тп

ен

ж

ұм

ыс

іст

еу

Есеппен немесе өлшеммен байланысты ақпаратты жинау және ұсыну, ақпаратты жазу және талдау, қарапайым өрнектерді құру, кестедегі деректерді оқу, аяқтау және түсінік беру, гистограмманы оқу.

Деректерді өңдеу және статистика, деректерді іздеу, жинау және сақтау, қарапайым кестелерді және диаграммаларды оқу, жиналған ақпаратты график түрінде көрсету.



156

5.2.4-кесте. Орта мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің математика оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары Сала Ресей Финляндия

Са

нд

ар

ж

ән

е

мә

нд

ер

, а

лг

еб

ра

Натурал сандар, бүтін сандар, сандардың квадраттық түбірі. Алгебралық өрнектер, көрсеткіштердің қасиеттері. Координаттар.

Сандар және шамалар, ондық жүйе туралы түсінік, көбейту, бөліктерге бөлу, бөлшек және ондық бөлшек туралы түсінік, бөлшектердің арасындағы қатынас, ондық бөлшектер, пайыздар, қосу, алу, көбейту.

Ке

ңіс

тік

тік

қ

ат

ын

ас

та

р ж

ән

е

ге

ом

ет

ри

ял

ық

ф

иг

ур

ал

ар

Сызықтар, кесінділер және сәулелер, бұрыштар, көпбұрыштар, конгруэнттік және ұқсастық, құрылымдар мен ою-өрнектер және геометриялық нысандар. Үшбұрыштар, геометриялық оюлар мен өрнектер, геометриялық объектілер, геометриялық түрлендіру.

Масштаб, симметрияны бейнелеу, конгруэнттік, дөңгелек және оның бөліктері, параллель және перпендикуляр сызықтар, көпбұрыштардың әртүрлі түрлерін жіктеу, шеңбер, периметр және аудан.

Де

ре

кт

ер

ді

өң

де

у ж

ән

е

ста

ти

ст

ик

а,

ақ

па

ра

тп

ен

ж

ұм

ыс

іст

еу

Статистикалық деректер мен ықтималдық туралы түсінік, эксперименттер, белгілі және болмайтын жағдайлар арасындағы айырмашылық, ықтималдықты бағалау.

Деректерді өңдеу, статистика және ықтималдық – деректерді іздеу, жинау, сақтау және ұсыну, координаталар жүйесі, қарапайым кестелер мен диаграммаларды оқу.


5.3. Жаратылыстану ғылымдарының оқу бағдарламалары.

Зерттеуге қатысушы мемлекеттер басым бөлігінің төртінші және сегізінші

сыныптарының жаратылыстану білімінің оқу бағдарламалары оқушылардың

зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруды басты деп анықтаи ды.

Мемлекеттердің жартысынан астамы жаратылыстану бои ынша ұғымдар мен

құбылыстарды оқытуды ғылыммен және қоғамдық қарым-қатынастармен

тығыз баи ланыста өзектендіреді. Елдердің шамамен үштен бір бөлігі жаһандық

мәселелерге, соның ішінде экология мен қоршаған ортаға аи тарлықтаи назар

аударады.

4-сыныптарда зерттеуге қатысушы елдердің 45%-ы басты назарды

жаратылыстану ғылымдарын, 35%-ы физикалық ғылымдарды және 20%-ы

географияны оқытуға аударады. Мемлекеттер басым бөлігінің биологиядан оқу

жоспарлары тірі ағзалардың (адам, өсімдік және жануар) сипаттарын,


157

экожүи елермен өзара іс-әрекетін, денсаулықты, тамақтануды және қауіпсіздікті

меңгеруді қарастырады.

Барлық дерлік мемлекеттер физиканың оқу бағдарламаларына жарық пен

дыбыс, электр тоғы және магнетизм, күштер мен қозғалыс сияқты

тақырыптарды енгізеді. Басым елдердің мектептегі Географиясы – бұл күн жүи есі

мен жер ресурстарын меңгеру. Оқу бағдарламаларының шамамен үштен бір бөлігі

қоршаған ортадағы өзгерістерді атап өтеді (климаттың ластануы, өзгеруі).

8-сыныптарда жаратылыстану бои ынша құрамдас бөлік келесідеи

бөлінген: биология - 35%, химия – 20%, физика – 25%, география - 20%.

Биологияны оқуда оқу жоспарларының көбісінде тірі ағзалардың

сипаттары мен тіршілік процестер оқытылады.

Адамның денсаулығы, оның қалпына келуі, тұқым қуалаушылық және

генетика мәселелері қозғалады. Оқу бағдарламаларының шамамен үштен бір

бөлігіне енген тақырыптар: жасушалар мен экожүи елер.

Химия заттардың жіктелісі, оның нақты құрылымын, химиялық

өзгерістерін зерттеу және периодтық кестені паи далануға шоғырланған.

Физикада: энергия, электр тоғы және магнетизм, күш және қозғалыс,

жарық және дыбыс. Қатысушы елдердің тек 50%-ының оқу бағдарламалары ғана

экологиялық ластану және ғаламдық жылыну сияқты маңызды мәселелерді

қарастырады.

Сингапур жаратылыстануының оқу бағдарламасының басты мақсаты

– ғылыми зерттеулер.

Бастауыш мектептің алғашқы кезеңдерінен бастап балаларды ғылыми

қызметпен таныстырады, қолданбалы ғылым тәжірибеде қолданылады. Үш

интегралдық сала белгіленген: білу, түсіну және қолдану; дағдылар мен

процестер; этика және қарым-қатынас.

Оқу бағдарламасы оқушыларға жаратылыстануды күнделікті өмір, қоғам

және қоршаған орта үшін оқудың маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді. Оқу

жоспарлары оқушылар күнделікті өмірде кездесетін тақырыптарды ескерумен

әзірленді.


158

Гонконгта мектептегі ғылыми білімнің басты назары балалардың ғылыми

тұрғыдан ои лауын қалыптастыру мен дамытуға аударылады.

Оқу қызметі жоспарлау мен жобалау, бақылау мен бағалау, зерттеу мен

деректерді талдауды қамтиды.

Бастапқы кезеңде жаратылыстану жалпы зерттеу пәнінің бір бөлігі ретінде

оқытылады (әлеуметтік, гуманитарлық және технологиялық ғылымдар).

Оқу жоспары оқушының өзін қоғамның және табиғи әлемнің жеке тұлғасы

ретінде сезіну, адамның қоршаған ортамен өзара баи ланысы туралы біртұтас

түсінігін дамытуға мүмкіндік береді.

Бастауыш мектеп оқушыларына ғылым мен техника саласында кем

дегенде 20 сағат тәжірибемен аи налысу ұсынылады.

Орта білім деңгеи інде биология, химия, физика, география біріктірілген

пән ретінде бірге оқытылады.

Кеи бір орта мектептер 9-сыныпта жаратылыстанудан оқытылатын белгілі

бір тақырыптардың оқу сағаттарын өз бетінше анықтаи алады.

Жаратылыстанудың мазмұндық тақырыптары алты бағытты қамтиды:

ғылыми зерттеулер, тіршілік пен тірі ағзалар, нақты өмір, энергетика мен

өзгерістер, жер және оның шектері, ғылым, технология және қоғам.

Кореи Республикасы оқу жоспары оқушылардың оларға біртұтас ғылыми

тұрғыдан күнделікті өмірде шешім қабылдауға мүмкіндік беретін ғылыми

сауаттылығын дамытуды қарастырады.

Оқытудың негізгі аспектілері оқушылардың бақылау және эксперимент

жасау, зерттеу және паи ымдау қабілеттерін дамытуға бағытталған.

TIMSS-2015-ке қатысқан төртінші сынып оқушылары 2009 жылғы оқу

жоспары бои ынша білім алды.

Жаратылыстанудың мазмұндық салалары материя, энергия, тіршілік және

жер сияқты салаларды қамтыды. TIMSS-2015-ке қатысқан сегізінші сынып

оқушылары да 2009 жылғы оқу жоспары бои ынша білім алды.

Оқу бағдарламасының негізгі мақсаты оқушылардың негізгі ғылыми

білімдерін дамыту болды (5.3.1 және 5.3.2 кестелер).


159

5.3.1- кесте. Бастауыш мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің жаратылыстанудан оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары Сингапур Гонконг Корей Республикасы

Әртүрлілік – тірі және өлі

ағзалардың саналуандығы.

Кезеңдер – өсімдіктер мен

кезеңдері (өмір сүру және көбею

кезеңдері), материя мен судың

кезеңдері.

Энергия – энергияның түрлері,

фотосинтез.

Өзара әрекеттесу – магниттер,

күштер, үйкеліс.

Жүйелер – өсімдіктер жүйесі,

адам жүйесі, жасушалар мен

электр жүйесі.

Ғылыми зерттеулер –

қоршаған орта, ғалым болу.

Тіршілік және тірі ағзалар –

ағза, денсаулық, өсімдіктер

мен жануарлар, ауа,

қоректену.

Нақты әлем – экология,

табиғи ресурстар, материя.

Энергия және алмасу – жылу,

қозғалыс, жарық, дыбыс,

электр тоғы.

Жер және оның шектері – күн,

ай, жұлдыздар, ауа райы, жыл

мезгілдері, су, жарық, дыбыс.

Ғылым, технология және

қоғам – табиғатқа күтім

жасау, біздің қоғам,

утилизация, Гонконг, Қытай,

өмір мен технология, халық,

әлемдегі мәселелер.

Материя мен энергия, салмақ,

объектілер, материя, сұйықтық,

дыбыс, газ, магнит, су,

температура, жылу, жану.

Тіршілік және Жер – Жер мен ай,

жануарлар, өсімдіктер, геология,

ауа райы, күн жүйесі, адамның

мүшелері, қоршаған орта,

маусымдық өзгерістер.


5.3.2-кесте. Орта мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің жаратылыстанудан оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары Сингапур Гонконг Корей Республикасы

Әртүрлілік – материяның

химиялық құрамы бойынша

саналуандығын зерттеу, үлестіру

әдістерін пайдаланумен

материяның саналуандығы, тірі

ағзалардың саналуандығы.

Өзара әрекеттесу – қуат, энергия,

дыбыс шығару, химиялық

өзгерістер.

Модель – жасушалар, материя,

заттардың, жарықтың үлгісі.

Жүйелер – тасымалдау, ас

қорыту, репродуктивтік,

электрлік жүйе.

Ғылыми зерттеулер –

зертхана, ғылым жоспары.

Тіршілік және тірі ағзалар –

жасушалар, адамның көбеюі,

ауа, сау дене, сезім.

Нақты әлем – металл,

пластик, материя.

Энергия және алмасу –

энергияның түрлері, отын,

электр тоғы.

Жер және оның шектері – су,

жарық, түс, ғарыш, қуат,

гравитация.

Ғылым, технология және

қоғам, экологиялық

мәселелер, ластану,

қышқылдар мен сілтілер.

Материя және энергия – күш пен

қозғалыс, жылу, жарық пен

толқындар, энергия, электр тоғы,

химиялық реакция, күн жүйесі.

Тіршілік және Жер – Жер жүйесі,

литосфера, фотосинтез,

гидросфера, атмосфера, эволюция,

экзосфера, ас қорыту, қан

айналымы, тыныс алу.


Ресеи бастауыш мектебі (1-4 сыныптар) жаратылыстану бои ынша білім

беруді «Қоршаған орта» курсы арқылы қамтамасыз етеді, бұнда ғылым


160

әлеуметтік зерттеулермен біріктірілген. 2009 жылғы бастауыш білім берудің

жаңа Федералдық мемлекеттік білім беру стандарттары басты білім беру

мақсатын белгіледі – қоршаған ортаның біртұтастығын танып білу, экологиялық

сауаттылықтың негіздерін меңгеру, қоршаған ортада себеп-салдар баи ланысын

белгілеу және анықтау дағдыларын дамыту.

Негізгі мектептегі (5-9 сыныптар) жаратылыстану бои ынша білім

5-сыныпта табиғаттану біріктірілген курсынан басталады. Бұдан әрі жекелеген

пәндер ретінде биология (6-9 сыныптар), география (6-9 сыныптар), физика

(7-9 сыныптар) және химия (8-9 сыныптар) оқытылады. TIMSS-2015-ке қатысқан

сегізінші сынып оқушылары негізгі білім берудің 2004 жылғы Федералдық

мемлекеттік білім беру стандартына сәи кес білім алды.

Математикада негізгі білім берудің жаңа Федералдық мемлекеттік білім

беру стандарттары 2015 жылы енгізілді. Стандарттар тұлғалық даму үшін

мета-танымдық және мета-субъектілік дағдыларды қалыптастырудың

маңыздылығын атаи ды.

Финляндияда қоршаған орта мен табиғат зерттеулері 1-сыныптан

4-сыныпқа деи ін биология, география, физика, химия және медициналық

санитарлық ағарту салаларын қамтитын біріктірілген пән ретінде оқытылады.

Пәндік топта оқытуда басты назар әлемнің тұрақты дамуы мәселелеріне

аударылады (табиғатты және жасанды ортаны, өзін және басқа адамдарды,

адамдардың әртүрлілігін және ауруларды түсіну). Жеке пән ретінде ғылым

5-сыныптан 9-сыныпқа деи ін (биология, география, физика, химия және

денсаулық) оқытылады (5.3.3 және 5.3.4 кестелер).

5.3.3-кесте. Бастауыш мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің жаратылыстанудан оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары

Ресей Финляндия

Табиғат, субстанциялар, жұлдыздар мен

планеталар, ауа райы, Жердің құрылысы,

өсімдіктер, саңырауқұлақтар, жануарлар, тірі

және өлі табиғаттың бірлігі, адам ағзасы

Ағзалар және қоршаған орта, тікелей орта, үй

өңірі мен жер шары, тәулік уақыты мен жыл

мезгілдері, техногендік орта және адам,

Финляндия, Солтүстік Еуропа елдерінде, табиғат

құбылыстары, адам және денсаулық, қауіпсіздік



161

5.3.4-кесте. Орта мектеп/ TIMSS-2015-ке қатысушы мемлекеттердің жаратылыстанудан оқу бағдарламаларының мазмұндық

салалары

Ресей Финляндия

Биология – тірі ағзалардың сипаттамалары;

жүйелер, тірі табиғаттың әртүрлілігі және

эволюциясы; адамның биологиясы мен

денсаулықты қорғау; және ағзалар мен

қоршаған ортаның өзара әрекеттесуі.

География – Жер мен адамның табиғаты; Жер

қыртысы мен литосфера; гидросфера,

атмосфера, биосфера және Жер топырағының

табиғаты; континенттер мен мұхиттар; табиғат

байлықтарын пайдалану және геоэкология;

және Ресейдің географиясы.

Физика - механикалық құбылыстар, жылулық

құбылыстар, электрмагниттік және кванттық

құбылыстар.

Химия – химия, химия мен тіршілік

эксперименттік негізінде органикалық заттар

туралы негізгі идеялар.

Биология – табиғат және экожүйе, өсімдіктердің,

саңырауқұлақтардың және жануарлардың түрлері;

экожүйелер және оның құрылымы, орман

шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы, тіршілік

және эволюция, адам, қоршаған орта.

География – Жер және адамзат, континенттер,

Еуропа, Финляндияның географиясы және

ландшафты, қоршаған орта мен даму.

Физика – қозғалыс және қуат, тепе-теңдік,

қозғалыс, жылу, электр тоғы, табиғат

құрылымдары және пропорциялар.

Химия – ауа және су, атмосфералық заттар, су және

оның қасиеттері, жану реакциясы, шикізат және

өнім.

Медициналық санитарлық ағарту.

Дереккөз:TIMSS-2015 энциклопедиясы

5.4. Математика және жаратылыстану ғылымдарының оқу бағдарламаларын жаңарту үрдістері.

20 жылда TIMSS қатысушы елдердің барлығы бастауыш және негізгі

мектептердің математика және жаратылыстану ғылымдары бои ынша ұлттық

бағдарламаларын жаңартты. Халықаралық сарапшылар зерттеуге қатысқан

мемлекеттердің математикалық білім берудің оқу бағдарламаларын жетілдіруді

ерекше атап өтеді.

Бірқатар елдерде оқу бағдарламаларының реформасы негізінен TIMSS

нәтижелеріне негізделді. Мысалы, Хорватияның TIMSS-2011-ге қатысу

қорытындылары бои ынша білім берудің барлық деңгеи лерінде математикалық

білім берудің оқу бағдарламалары түбегеи лі жаңартылды.

Күрделілік деңгеи і жоғары тапсырмаларды орындау оқушыларға көп

қиындық туғызатынын назарға алып, Малаи зия орта мектеп деңгеи інде 2017

жылы математика мен жаратылыстану ғылымдары бои ынша жаңа қаи та

қаралған оқу бағдарламаларын енгізіп жатыр.


162

Мектептегі математикалық білім берудің ұлттық оқу бағдарламаларын

2001-2005 жж. 6 мемлекет (Финляндия, Ирландия, Марокко, Катар, Түркия және

БАӘ), 2006-2010 жж. 13 мемлекет (Бахреи н, Қытаи Таи бэи і, Хорватия, Чехия

Республикасы, Франция, Грузия, Венгрия, Индонезия, Кувеи т, Польша, Сауд

Аравиясы, Сингапур, Словакия Республикасы) қаи та қарастырды. 2011 жылдан

бері Аустралия, Чили, Кипр, Иран, Қазақстан, Кореи Республикасы, Ресеи

Федерациясы сияқты елдер оқу бағдарламаларын жаңарту жұмыстарын жүргізіп

жатыр. 26 мемлекетте қазіргі уақытта төртінші сыныптың математика оқу

бағдарламалары қаи та қарастырылып жатыр.

TIMSS-1995 алғашқы зерттеуіне қатысу қорытындылары бои ынша 1997

жылы Бельгия төртінші сыныптың жаратылыстану бои ыншабілімнің оқу

бағдарламасын жаңартты.

6 мемлекет 2002-2005 жж. (Финляндия, Иран, Марокко, Катар, Түркия, БАӘ)

және 13 мемлекет 2006-2010 жж. (Бахреи н, Хорватия, Чехия Республикасы,

Франция, Грузия, Венгрия, Индонезия, Кувеи т, Польша, Сауд Аравиясы, Сингапур,

Словакия Республикасы, Қытаи Таи бэи і) жаратылыстану бағытындағы

пәндердің мазмұнын қаи та қарастырды. 2011 жылдан бері Аустралия, Чили,

Кипр, Гонконг, Қазақстан, Кореи Республикасы және Ресеи Федерациясы

жаратылыстану ғылымдарын меңгерудің жаңа тұжырымдарын іске асырып

жатыр.

Қазіргі уақытта 28 мемлекетте төртінші сыныптың жаратылыстану оқу

бағдарламалары жаңартылып жатыр. Оқу бағдарламалары Болгария, Дания,

Англия, Италия, Жапония, Иордания, Литва, Нидерланды, Жаңа Зеландия,

Норвегия, Оман, Португалия, Сербия, Словения, Оңтүстік Африка, Испания,

Швеция сияқты елдерде сирек қаи та қарастырылады.

TIMSS алғашқы зерттеуі бастау алғаннан бері, тақырыптық бөлімдердің

сабақтастығын қамтамасыз ете отырып, 22 мемлекет 8-сыныптың

математикалық және жаратылыстану бои ынша оқытудың мазмұндық

тұжырымдамасын жаңартты. Бұл Гонконг, Катар, Ресеи Федерациясы, БАӘ

(2001-2005 жж.), Бахреи н, Қытаи Таи бэи і, Грузия, Венгрия, Ирландия, Израиль,

Сауд Аравиясы, Түркия (2006-2010 жж.) сияқты елдер. 2011 жылдан бері

математика мен жаратылыстануды оқыту мәселелерін қарастырып жатқан


163

мемлекеттердің қатарына Аустралия, Чили, Иран, Қазақстан, Кореи

Республикасы, Мальта және Сингапур кіреді. Қазіргі уақытта 22 мемлекет негізгі

мектептің математика бағытындағы оқу жоспарларын қаи та қарастырып жатыр.

1997 жылы жаңартылған сегізінші сыныптың жаратылыстану

ғылымдарының оқу бағдарламалары бои ынша екі мемлекет (Гонконг және

Ливия), 2002-2005 жж. 4 мемлекет (Ирландия, Малаи зия, Ресеи Федерациясы,

Түркия), 2006-2010 жж. 7 мемлекет (Бахреи н, Қытаи Таи бэи і, Грузия, Венгрия,

Израиль, Сауд Аравиясы, БАӘ) жұмысын жалғастырып жатыр. 2011 жылдан бері

21 мемлекет, соның ішінде Аустралия, Чили, Иран, Қазақстан, Кореи

Республикасы, Мальта, Катар және Сингапур сегізінші сыныптың TIMSS

бағалауының бұл бағытындағы оқу бағдарламаларын қаи та қарастырып жатыр.

5.5. Математика және жаратылыстану ғылымдарының мұғалімдерін даярлау

және кәсіби дамыту.

Бастауыш мектептің мұғалімдерін Ресеи дің педагогикалық

колледждерінде де, жоғары білім беру жүи есінде де даярлаи ды. Педагогикалық

колледжде негізгі мектептің түлектері төрт жыл білім алады. Орта мектепті

аяқтаған соң студенттер педагогикалық колледжде екі жыл білім алады. Жоғары

оқу орындары да бастауыш мектеп мұғалімдерін даи ындауда білім беру

қызметтерінің кең ауқымын ұсынады. Ресми білім берудің шеңберінде жоғары

білім беру жүи есінде бастауыш сыныптарда оқытудың әртүрлі әдістемелері

белсене оқытылады.

Негізгі мектепте оқытушылық қызметті іске асыру үшін жоғары және

жоғары және жоғары оқу орнынан кеи інгі білім беру жүи есіндегі оқуды аяқтау

керек. Оқуды сәтті аяқтағаннан кеи ін математика, физика, химия, биология

пәнінің мұғалімі немесе олардың қос атауымен біліктілік беріледі (бакалавр

немесе физика-математика ғылымдарының магистрі дәрежесі). Студенттер

жоғары кәсіптік білім берудің Федералдық білім беру стандарттарына сәи кес оқу

бағдарламасын аяқтаи ды, түлек біліктілік жұмысын қорғаи ды және емтихан

тапсырады.

Математика және жаратылыстану ғылымдарының барлық мұғалімдерінің

жоғары білімі болу керек. Математика және жаратылыстану бои ынша білім


164

саласында қосымша курстан өту туралы сертификаттардың немесе куәліктердің

болғаны жақсы. 2017 жылдан бастап мұғалімдерге арналған жаңа кәсіби

стандарттарды енгізу жоспарланды.

Кәсіби даму міндетті емес. Білім берудің жаңа мақсаттарын ескере отырып,

мұғалімдер қосымша білімді баланы оқыту және дамытудың белсенді

стратегиялары шеңберінде алады.

Финляндияда магистр дәрежесі мұғалім біліктілігінің міндетті шарты

болып табылмаи ды. Сегіз университет мұғалімдерді, сонымен қатар маман

оқытушыларды даярлаи ды. Педагогикалық білім беру бағдарламаларының

құрылымы мен жалпы мазмұнын, сонымен бірге бағдарламаның магистрлік

дәрежесіне қои ылатын талаптарды мемлекет реттеи ді. Университеттер

мұғалімдерді даярлаудың білім беру бағдарламаларының мазмұнына қатысты

дербестікке ие.

Мектеп мұғалімдерін бес-алты жыл даярлаи ды (Кредиттік трансфердің

еуропалық жүи есінің 300 кредиті). Математиканың және жаратылыстану

ғылымдарының болашақ мұғалімдері мектепте балаларды оқытатын негізгі 160

кредитті және қосымша 60 кредитті таңдаи ды. 20 кредит тіркелген

мектептердегі міндетті педагогикалық тәжірибеге арналады. Оқу тәжірибелік

сабақтар ЖОО базасында ұи ымдастырылатын педагогикалық зерттеуге

енгізілген және олар міндетті болып табылады (60 кредит).

Бағдарламалардың мазмұны университеттердің арасында құбылып

тұрады. Шамамен жеті кредит – міндетті математикалық даи ындық, үш

кредиттен - химия және физика. Міндетті курстармен қатар, болашақ мұғалімдер

факультатив пәнді де аяқтаи алады (60 кредит). Бұл оларға 7-9 сыныптарда

маман оқытушы ретінде нақты тақырыптардан сабақ беру құқығын береді.

Ұжымдық келісіммен міндетті кәсіби даму әр оқу жылының үш күні бои ы

реттеледі. Жұмыс берушілер өз қызметкерлерін оқытуды, соның ішінде

жұмыстан қол үзбеи оқытуды ұи ымдастыруға және қаржыландыруға жауапты.

Мұғалімдерді дамыту бағдарламаларының мазмұны муниципалитетке

баи ланысты ерекшеленеді. Жылдық негізде білім беру ұи ымдары Ұлттық білімді

басқару кеңесіне осындаи бағдарламалардың қаржыландырылуына өтініш бере

алады.


165

Сингапурдың Білім министрлігі мемлекеттік мектептердің мұғалімдерін

даярлауды қаржыландырады және оларды мектептер бои ынша бөледі.

Тәжірибелі мектеп директорларынан тұратын рекрутингтік топ өтініш

берушіден сұхбат алады және лаи ықты үміткерлерді егжеи -тегжеи лі таңдаи ды.

Мектептерде сабақ беру үшін белгілі бір салада үлкен тәжірибесі бар басқа

салалардың мамандарын тарту да тәжірибеде паи даланылады.

Барлық тағылымгер мұғалімдер тәлімгердің жетекшілігімен 10 апталық

тәжірибеден өтеді. Олар алған теориялық білімді тәжірибеде қолданудың ең

жоғары деңгеи дегі дағдыларын көрсетуге тиіс.

Рефлексивтік тәжірибе мен кәсіби даму (PD) арқылы педагогикалық

шеберлікті үнемі жетілдіру мұғалімнің басты постулаты болып табылады.

Сондықтан барлық мұғалімдердің PD-ге жылына 100 сағаты бар. Білім

министрлігі форматы әртүрлі, соның ішінде математикалық және

жаратылыстану бои ынша білімнің нақты тақырыптарына арнаи ы курстарды

ұсынады. Бұндаи курстар мұғалімдерге педагогикалық инновациялар мен

балаларды оқытудың жаңа тәсілдері туралы хабардар болуға мүмкіндік береді.

2003 жылдан бері ресми ресурстарға қоса, мұғалімдердің зерттеу

жобаларына және әртүрлі бағдарламаларға қатысу, ғылыми зертханаларда

жұмыс істеу мүмкіндіктері бар. Осылаи ша, мұғалімдер бұл қызметке өз

оқушыларын тарта отырып, жаңа білім алады.

Білім министрлігі мұғалім шеберлігін тұрақты кәсіби шындауға қолдау

көрсетеді. Сингапур мұғалімдерінің академияларын құру 2010 жылы

Сингапурдың оқыту тәжірибесінің стандарттарын арттыруда маңызды қадам

болды.

Саясат мәселелері мен мұғалімдер мен директорлардың мансаптың әртүрлі

деңгеи леріндегі кәсіби дамуымен баи ланысты шараларды Гонконг Білім бюросы

үи лестіреді. 2015 жылы Білім бюросы мектеп директорлары мен мұғалімдерге

арналған кәсіби дамудың 810 әртүрлі бағдарламасын ұсыну туралы хабарлады.

Оқытушылық қызметтің қолжетімділігі мұғалімдердің міндетті тіркелуі

арқылы жүргізіледі. Оқытушылар бекітілген педагогикалық біліктілігі мен

оқыту тәжірибесі болуы шарт.


166

Мұғалімдерді даярлаудың екі негізгі бағдарламасы бар: бес жылдық

бакалавриат - бакалавр және бір жылдық оқу (толық жұмыс күні немесе екі

жартылаи жұмыс күні), жоғары оқу орнының түлегі қатарынан білім беру

бағдарламалары саласындағы аспирант дипломы. Гонконгта бес мекеме

педагогикалық білімді ұсынады, алаи да олардың тек төртеуі ғана негізгі қызмет

жеткізушісі болып саналады. Бұл мекемелер математикалық білім мен ғылыми

білім саласында педагогикалық мамандандырылған бағдарламаларды ұсынады.

Гонконгтың жылдық статистикасына сәи кес бастауыш мектеп

мұғалімдерінің үлесі 2010-2011 оқу жылының 92,5%-ынан 2014-2015 оқу

жылының 96%-ына деи ін, орта мектеп мұғалімдерінің үлесі сәи кесінше

97,5%-дан 98,5%-ға деи ін артып келеді.

Кеңес беру комитеті мектеп мұғалімдері мен директорларының мансаптың

әртүрлі кезеңдерінде кәсіби дамуын ұи ымдастыруға жауапты. Комитет кәсіби

алмасу, білім беру ұи ымдарының және әртүрлі мүдделі тараптардың өзара

әрекеттесу платформасы болып табылады.

Кәсіби даму бағдарламаларының екі кең санаты бар. Бұл жалпы кәсіптік

білімді арттыруға арналған курстар және оқытудың басты салалары немесе

нақты тақырыптар жөніндегі курстар.

Мұғалімдердің дамудың кәсіби бағдарламаларына қатысуы ерікті және

міндетті емес болып табылады. Мұғалімдердің кәсіби даму бағдарламаларына

немесе шараларына қатысуына қои ылатын ешқандаи ресми талаптар жоқ.

Алаи да, Комитет мұғалімдерге олардың мұқтаждықтарына сәи кес үш жылдың

ішінде 150 сағат көлемінде курстан өтуге кеңес береді.

Жіктеу және мұғалімдер жіктелісі Кореи Республикасының мектептегі

бастауыш және орта білім туралы заңында қарастырылған. Мұғалімдер әрбір

санатқа (І және ІІ дәреже) арналған белгілі бір біліктілік критерии лерге сәи кес

келуі тиіс.

Бастауыш мектеп мұғалімдерін колледждер мен жоғары оқу орындары

даярлаи ды. Орта мектеп мұғалімдері төрт жыл ұлттық университеттерде білім

алады. Оқуды аяқтағаннан кеи ін болашақ мұғалімдер «Мұғалім» арнаи ы тестінен

өтеді, ол екі кезеңмен өткізіледі. Бірінші – пәндік білім мен мектептегі оқу

бағдарламаларын түсінуді тексеретін жазбаша тест, екінші – тереңдетілген


167

сұхбат, мұнда үміткер өзінің оқыту және білім беру бағдарламасын ұсынады,

сонымен қатар алғашқы ашық сабағын өткізеді. Ағылшын тілін меңгеру деңгеи ін

анықтауға арналған қосымша емтихандар мен ғылыми дағдылар тесті

қарастырылған.

Кәсіби тәжірибені арттыру мақсатында Кореи білім беру органы әртүрлі

оқу бағдарламаларын ұсынады.

3 немесе одан да ұзақ жұмыс өтілі бар оқытушылар жазғы және қысқы

демалыста 180 сағаттық кәсіби даму бағдарламасынан өту керек. Нәтижесінде, «І

немесе ІІ дәрежелі мектеп мұғалімі» сертификаты беріледі.

Әртүрлі кәсіби даму бағдарламаларының кең спектрін муниципалдық оқу

орталықтары, университеттік білім беру орталықтары мен жекеменшік оқу

орталықтары ұсынады.

Жалпы алғанда, TIMSS қатысушы барлық елдерде мектептерде мұғалімдік

қызметке қои латын талаптардың күшеи тілуі тіркелді. Мұғалімдерді даярлау

бағдарламаларына қатысты жаңа саясат әзірленіп жатыр. Бұл жоғары білім алу

үшін қажетті университеттік даи ындықтың артуы (бакалавр дәрежесінен

магистрге деи ін), қабылдау критерии лерінің қатаңдату (түлек ету емтихандары

қорытындылары бои ынша орташа балл, сұхбаттан өтудің міндетті жоғары

деңгеи і). Басқа елдер сертификацияға қои ылатын талапты күшеи тті (растау

және жаңа біліктілік емтихандары). Мемлекеттерде тағылымгерлер үшін

сынақтан өту, тәлімгерліктің кіріспе бағдарламалары сияқты нысандар

тәжірибеде паи даланылады.

Мектеп директорларының рөлі мен жауапкершілігі артып келеді. Зерттеуге

қатысқан мемлекеттердің бестен бір бөлігі олардың кәсіби және көшбасшылық

қасиеттеріне қои ылатын талаптарды күшеи тті. Жұмыс істеп жатқан мектеп

директорларының сертификациядан өтудің жаңа бағдарламалары іске қосылып

жатыр.

Мұғалімдер мен мектеп директорларына қои ылатын талаптарды күшеи те

отырып, көптеген мемлекеттер бір мезгілде біліктілікті арттырудың әртүрлі

курстарының сапасына қатаң мониторинг жасаи отырып, олардың бұдан әрі

кәсіби дамуына анағұрлым көп ресурстар бөледі.


168

Мұғалімдердің оқытуда жетістікке қолжеткізуіне барлық елдер мүдделі. Өз

мұғалімдерінің кәсіпқои лығын арттыру бои ынша жұмыс жасап жатқан елдердің

бірі Аустралия 2010 жылы мектепте білім беруді жетілдіретін және

көшбасшылыққа қолдау көрсететін арнаи ы институтты құрды. Көптеген басқа

бастамалармен қатар, институт 2011 жылы енгізілген мұғалімдерге арналған

Аустралиялық кәсіптік стандарттарды әзірледі. Стандарттар үш саланы қамтиды.

Бұл - кәсіптік білім, кәсіптік тәжірибе және түлек, жоғары білікті мұғалім, жоғары

білікті және жетекші оқытушы деген мансаптың төрт кезеңдері.

Бельгияда (Фландрия) үкіметтік қаулы бір келісілген құрылым шеңберінде

мұғалімдерді даярлауда маңызды өзгерістерге әкелді. Мұғалімнің беи інінде

білім, дағдылар және қарым-қатынастар тұрғысынан құзыреттер аталады, ал

үздіксіз білім беру курстары мұғалімдерге оқытудың белгілі бір аспектісіне

қажетті біліктілікті алуға мүмкіндік береді.

Англияда барлық тағылымгер мұғалімдер белгіленген стандарттарға

сәи кес келу және аттестациядан өткен мұғалім мәртебесін алу үшін заңнамамен

қарастырылған 12 аи лық кіріспе бағдарламасынан өту керек.

Жаңа Зеландияның мұғалімдері сертификаттарын әр үш жыл саи ын

жаңарта отырып, кәсіби дамудың жоғары деңгеи ін көрсету керек. Педагогикалық

білімнің осындаи критерии лерін жаңазеландиялық білім мәселелері жөніндегі

кеңес белгіледі.

Солтүстік Ирландияда барлық мұғалімдердің жұмыс нәтижелерін

персоналдың біліктілігін арттыру және тиімділігін талдау жүи есіне сәи кес жыл

саи ын қаи та қарастырады. Бұл кәсіби даму үшін тиісті мүмкіндіктерін алуды

қамтамасыз етеді.

5.6. АКТ-ны білім беру процесінде паи далану.

Оқушылардың математикалық және жаратылыстану бои ынша

даи ындығының жетістіктерін оқыту технологиялары анықтаи тыны сөзсіз.

TIMSS әрбір дерлік мемлекеттің оқу бағдарламасының шеңберінде АКТ-ны оқыту

және білім беруге кіріктіру жоспарлары бар. Көптеген елдер информатика пәніне

көп сағаттар бөледі.


169

Ресеи дің Электронды Ресеи және білім беру жүи есін ақпараттандыру

сияқты федералдық және өңірлік жобалары техникалық инфрақұрылым мен

электронды білім беру ресурстарын дамытуға бағытталған. Мұғалімдердің

технологиялар мен АКТ-ны оқыту процесіне енгізу және мектепті басқару

саласында кәсіптік дамудың әртүрлі курстары қарастырылған. Бұл шаралар

ұлттық ғаламтор порталы, электронды оқулықтар және ұлттық деңгеи де

үлестірілген ақпараттық ресурстар электронды кітапханасы арқылы іске

асырылады. Ресеи дің барлық мектептерінің сыныпта паи далану және

ғаламторға шығу үшін АКТ бар. Жаңа федералдық мемлекеттік білім беру

стандарттары енгізілгеннен бері АКТ рөлі аи тарлықтаи өзгеріп келеді (қарым-

қатынас жасау және ақпарат алу құралынан жеке дамуға деи ін). Стандарттар АКТ-

ны жалпы білім беруде паи даланудың үш деңгеи ін қарастырады. Бұл оқу

жоспарындағы, мектептегі ресурстағы және мұғалімнің шынаи ы тәжірибесіндегі

АКТ.

Мектептерге арналған АКТ білім беру ресурстары оларды оқу процесінде

паи далануға қатысты үш топқа бөледі. Бірінші топ барлық пәндер бои ынша

паи далануға болатын ресурстар, соның ішінде интерактивті тақталар,

иллюстрациялар, мәтіндік және графикалық процессорлар, паи ымдау тақталары

және тұжырымдамалық карталар. Екінші топ – виртуалды физика немесе химия

зертханалары және математика үлгілері сияқты нақты пәндерге арналған

ресурстар. Үшінші топ – тікелеи немесе жанама өлшеу, ғылымда бақылау үшін

паи далануға болатын құрылғылар немесе дигитаи зерлер сияқты электронды

өлшеу құралдары.

Финляндияның ұлттық негізгі оқу бағдарламасы АКТ-мен біріктірілген

алты пәнаралық тақырыпты қамтиды. АКТ оқыту математика және ғылым

саласында кеңінен қолданылып келеді. Мектепте сабақ беру нұсқаулықтарында

АКТ-ны іздеу және өңдеу сияқты мазмұндық бөлімдерде паи далану ұсынылады.

Бастауыш мектептің басында дәстүрлі әдістер мен материалдарды толықтыра

отырып, математика пәнінен сабақ берудің арнаи ы оқыту тәсілдеріне ерекше

назар аударылады.

Сингапурдың 2015 жылы бастау алған білім берудегі АКТ-ға арналған

шеберлік-жоспар жаңа ақпараттық технологияларды оқыту мен білім беруде


170

паи далу жөнінде ұсыныстарды қамтиды. Шеберлік-жоспар жалпы оқу жоспарын

қолдау үшін ІТ саласындағы жетекші сарапшылардың және тәжірибелі жасампаз

мұғалімдердің қатысуымен әзірленді. Ол оқушыларға 21-ғасырдың құзыреттерін

дамытуға көмектесу мақсатымен білім беру ландшафтінің өзгерістерін

аи қындаи ды.

2008 жылдан бері 5-сыныпта электронды калькуляторлар енгізілді.

Бастапқы кезеңде калькуляторлар математикада оқыту мен білім беру

процесінің тиімділігін арттыру, оқушыларға қарапаи ым есептеудің орнына

мәселені шешуге зеи ін жұмылдыруға мүмкіндік беру үшін паи даланылады.

Орта мектеп деңгеи інде оқушылар электронды графикалық карталар мен

кестелерді, әртүрлі бағдарламалық қосымшаларды паи даланады (динамикалық

геометрия). Калькулятор және басқа да есептеу құралдарын паи далану

менталдық және қолда есептеу екпінін төмендетпеи ді. Бұл дағдыларды дамыту

әлі де басым бағыт болып табылады.

Оқушылар калькулятордың көмегімен алынған өз жауаптарын қаи та

тексеру және негіздеу керек.

Жаратылыстану сабақтарында деректер тіркеуіші сияқты құрылғыларды

паи далану оқушылардың деректерді өз бетінше жинау және талдау процесін

жеңілдетеді.

Бірлескен жұмыстың Online құралдары оқушыларға өз идеяларымен

бөлісуге және паи ымдауға, сонымен қатар бұл саладағы сарапшылардан кеңес

алу барысында өз білімдерін кеңеи туге мүмкіндік береді. Оқушылар

аи нымалылармен күрделі іс-әрекет жасау үшін анимация және құралдарды

үлгілеу арқылы абстрактілі ұғымдарды да зерттеи ді және көрнекілеи ді.

Гонконгтың Базалық білім беру оқу жоспарының нұсқаулығы ақпараттық

технологияларды интерактивті оқытудың басты міндеттерінің бірі ретінде

белгілеи ді.

Ақпараттық технологиялар ақпаратты қолжетімді ету және өңдеуге

қажетті құзыреттерді қалыптастыруға ықпал етеді, әлемнің түкпір-түкпіріндегі

адамдармен анағұрлым тығыз қарым-қатынасты дамытады.


171

Компьютерлерді мектептерде паи далану танымал бола бастады. Барлық

дерлік мектептерде Ғаламтор қолжетімді компьютерлік сынып және электронды

оқытуға арналған техникалық қолдау бар.

Компьютерге немесе планшетке қолжетімділік бастауыш және төменгі

орта деңгеи лердің оқушыларын ортақ болып табылады. Дегенмен, әдетте,

калькуляторларды паи далану бастауыш мектепте рұқсат етілмеи ді. Оқушылар,

әдетте, калькуляторды 7-сыныптан паи далана бастаи ды.

Кореи ұлттық оқу жоспары оқу процесінде ақпараттық технологияларды

міндетті паи далануды қарастырады.

Математика оқу жоспарында оқушыларға күрделі есептеулерді орындауда

көмек көрсету мақсатында технологиялық қосымша құралдарды паи далану

қарастырылған. Технологиялық қосымша құралдар математикалық ұғымдарды

анағұрлым терең түсінуге ықпал етеді.

Атап аи тқанда, калькуляторларды, компьютерлерді және білім беру

бағдарламалық қамсыздандыруды паи далану оқушыларға күрделі есептерді

шешумен қатар, математикалық ұғымдарды, қағидаларды және заңдылықтарды

түсінуге де мүмкіндік береді.

Жаратылыстану оқу бағдарламаларында компьютерлік баи ланыс

желілерін және мультимедианы тиісінше паи далану ұсынылады.

Тиісті компьютерлік зертханаларды, ғаламторды және мультимедиялық

ресурстарды паи даланумен тәжірибелік қызмет басымдыққа ие.

Кореи үкіметі барлық оқушылар мен мұғалімдерге кибер-оқыту жүи есін

ұсынады. Ғылыми және әлеуметтік зерттеулерге арналған сандық оқулықтар

әзірленіп, ғылыми мектептерде сынақтан өтті.

Сонымен қатар, кедеи үи шаруашылықтары және ауылдық мектептер үшін

кореи үкіметі дербес компьютерлерді, ғаламторға қосылу қызметін, сонымен

қатар ақпараттық инфрақұрылымды ұсынуға тырысып жатыр.

Чехия Республикасында мектептерге арнаи ы АКТ-мен жабдықталған

арнаи ы бөлмелердің болуына ұи ғарым етілді.

Оқушылардың ІТ-құзыреттерін қалыптастыру бастауыш және орта

деңгеи лерде базалық білімнің міндетті бөлігі болып табылады.


172

Оқушылар есептеу технологиялық құралдарды математикалық

қосымшалар мән-мәтінінде паи даланады (калькуляторлар, компьютерлік

бағдарламалық қамсыздандыру және басқа қосымша құралдар).

2011 жылдан 2015 жылға деи ін Дания мектептерінде ақпараттық

технологиялардың паи даланылуын арттыру үшін 500 млн. даттық крон

мөлшерінде бюджет бөлді.

Бұл бастама 2017 жылдың соңына деи ін ұзартылды. Мұғалімдер

компьютерлік технологияларды оқытумен сабақтастырып, оқушылардың

мүддесі үшін сандық педагогикалық және дидактикалық құралдарды паи далану

керек.

Израильдің білім беру жүи есін 21-ғасырға беи імдеи тін 2011 жылғы ұлттық

бағдарламасы технологиялар инновациялық педагогиканы дамытуға ықпал

ететін оқытуға жағдаи жасауға бағытталған.

Компьютерлік оқыту ортасын құру үшін 2015 жылы «Өз құралынды алып

кел» жаңа бағдарламасы бастау алды.

Осылаи ша, TIMSS қатысушы елдерді халықаралық бағалау жағдаи ында

математика және жаратылыстану ғылымдарында оқытудың жаңа

технологияларын кеңінен паи далану өзектендіріліп келеді.

Бастауыш сынып оқушыларының математикалық қабілеттерін

қалыптастыру кезінде АКТ паи далану белсендіріліп келеді. Бұл кезекте, көптеген

елдер математика сабақтарында және емтихан кезінде калькуляторды

паи далануға қарсы.

Математика мен жаратылыстанудағы АКТ – бұл зерттеу, ақпаратты талдау

дағдыларын қалыптастыратын және абстрактілі ұғымдарды көрнекілеи тін жаңа

танымдық бағдарламалық қосымшалар, дамытатын ои ындар, оқытудың

интерактивті модельдері.

Бұның бәрі оқушылардың шығармашылық құзыреттерін дамытуға ықпал

ететіні және жаңа зерттеулер мен жаңалықтарға ынталандыратыны сөзсіз.


173

ҚОРЫТЫНДЫ

Мектептегі білімнің басты аспектілерінің мәнін түсіну Қазақстанның TIMSS-

ке қатысуының басты құндылығы болып табылады. Тәуелсіз халықаралық

бағалаудың нәтижелері қазақстандық оқушылардың жаратылыстану

бои ынша және математикалық даи ындығының мықты және әлсіз тұстарын

анықтауға мүмкіндік береді.

Атап аи тқанда, қазақстандық оқушылардың ТIMSS-2015-тегі қорытынды

көрсеткіші қатысушы елдердің орташа нәтижесінен 40 балға жоғары, бұл

олардың академиялық білімінің жоғары деңгеи ін растаи ды.

Алаи да өңірлер (120 балл), қала мен ауыл (37 балға деи ін), оқыту тілдері

(48 балға деи ін) арасында және отбасының әлеуметтік мәртебесіне

қатысты (65 балға деи ін) көрсеткіштердің жоғары дифференциациясы

сақталуда.

Бұл кезекте, үздік бестік елдерден аи тарлықтаи артта қалудамыз (93 балға

деи ін).

Біздің оқушыларымыздың келесі әлсіз дағдылары артта қалушылыққа

себеп болды:

білімді қолдану және паи ымдауға бағытталған, сонымен қатар

геометрия мен деректерді талдаудың кеи бір тапсырмаларын

орындау;

мәтіндік есептермен, кестелермен және графиктермен жұмыс істеу;

заңдылықтарды орнату және ассоциациялық ойлау қабілеті;

пайымдау және өз жауаптарын дәлелдеу;

ашық типті тапсырмаларды орындау;

процестер туралы түсінікті шынайы өмір жағдайларында тарату;

халықаралық тест тапсырмаларының қолдану және пайымдау

дағдыларын талап ететін біршама бөлігін орындау;

ілгері және жоғары деңгейлердің тапсырмаларын орындау:

стандартты емес есептерді шешу, процестер мен құбылыстардың

байланысын орнату, қорытындыларды дәлелдеу және жауаптарды

негіздеу (ілгері және жоғары деңгейлердің тапсырмаларын


174

орындаған қазақстандық оқушылардың үлесі 17%-дан 45%-ға дейін

құрайды, ал олардың көшбасшы үштік елдеріндегі қатарластарының

үлесі 37%-дан 81%-ға дейін құрайды);

базалық білімді көрсету (тапсырмалары қазақстандық оқу

бағдарламаларына сәйкес келетін халықаралық тестті барлық

қатысушылардың шамамен орта есеппен 20%-ы орындай алмады).

өңірлер, қала мен ауыл арасындағы, отбасының әлеуметтік мәртебесіне

қатысты және оқыту тілдері бойынша білім беру сапасындағы

айырмашылықты қысқарту үшін ұсынылады:

жаңартылған мазмұнды енгізу шеңберінде аутсайдер өңірлерде пән

мұғалімдерінің дайындығын күшейту;

төмен нәтижелерді көрсеткен өңірлерді мұғалімдердің біліктілікті

арттырудың курстық дайындығын қаржыландырудың

басымдылығы ретінде анықтау;

оқытудың озық әдістемелерімен өңіраралық алмасуды

ұйымдастыру;

үздік мектеп директорларын артта қалған мектептерге

алмастыруды, тәжірибелі мұғалімдердің шеберлік сабақтарын,

идеялар мен оқыту технологияларымен алмасуды қолдану және

ынталандыру;

ауылдық мектептерге әдістемелік қолдау көрсету және ауылдық

мектептерді жаңа пәндік сыныптармен және құрал-жабдықтармен

жетілдірумен қолдау көрсетудің өңірлік бағдарламаларына

бастамашылық ету;

қазақ мектептерінің мұғалімдеріне арналған әдістемелік және

дидактикалық құралдарды әзірлеуді күшейту;

мектеп ұжымдарына қорытындылардың педагогикалық

кеңестердің отырыстарында кең талқылануын ұйымдастыру;

жаратылыстану-математикалық білім пәндерінің әдістемелік

бірлестіктеріне алынған нәтижелерге сараптамалық талдау жасау;

зерттеудің нәтижелерін ата-аналар қауымына жеткізу.


175

Қазақстандық оқушылардың жоғарыда аталған салалардағы дағдыларын

жетілдіру үшін ұсынылады:

балалардың білімге үнемі ұмтылу дағдыларын бастауыш мектептің

өзінде-ақ қалыптастыруды қарастыру;

бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қызметі үшін жақсы

педагогикалық жағдаи лар жасау;

бастауыш мектепте балалардың қызығушылықтары мен ниеттерін

ескере отырып, біріктірілген оқу сабақтарын тәжірибеде қолдану;

жобалық және зерттеу оқу қызметін нығайту;

оқушылардың деректер қорымен жұмыс істеу дағдыларын дамытатын

оқыту технологияларын енгізу;

мектептегі оқу бағдарламаларының мазмұнын жаңарту аясында негізгі

мектептің курсына «Процентиль және квантиль», «Корреляциялық және

кемімелдік талдау», «Оқиғалардың шоғырланбалы жиелілігі»,

«Болжамдық мәндерді есептеу» тақырыптарын енгізу мүмкіндігін

қарастыру (елдердің 75%-ы төртінші сыныптың оқу бағдарламаларына

деректерді талдау немесе статистика сияқты осындай мазмұндық

саланы енгізді);

эксперимен жасау, сыни тұрғыдан басқаша ойлау және дәлелдеу

қабілеттерін дамытатын сапасы тұрғысынан жаңа оқыту әдістемелерін

әзірлеу;

математика және жаратылыстану бағытындағы пәндердің мазмұндық

салаларының тақырыптық бөлімдерінің сабақтастығын қамтамасыз

ету;

өткен материалды пысықтаудың педагогикалық әдістерін өзектендіру;

деңгейі әртүрлі тапсырмалардың нақты критерийлерін оқушылардың

қабілеттеріне сәйкес белгілеу;

оқушылардың аралық және қорытынды аттестаттаудың бағалау

өлшемдірінің мазмұнын ұлттық деңгейде де түбегейлі жаңарту;

үлгерімі нашар оқушыларға педагогикалық қолдау көрсетудің жаңа

әдістемелерін жасап шығару;


176

оқу процесінің дидактикалық құрамдас бөлігін нығайту, соның ішінде

оқытудың жаңа технологияларын енгізу және пайдалану;

оқушылардың саны мен педагогикалық құрамның арақатынасының

нормативтерін сақтау;

бір оқушыны оқытуға бөлінетін шығыстарды арттыру мүмкіндігін

қарастыру;

мұғалім жалақысының ең жоғары шегін белгілеу.

Сіздің назарларыңызға ұсынылған Ұлттық есеп пен оның нәтижелерін

академиялық қауым кәсіби мақсаттарда пайдалана алады. Зерттеудің

басты тұжырымдарын барлық мүдделі тараптар – мектептегі білімнің

мазмұнын әзірлеушілерден педагог мамандарды даярлайтын жоғары оқу

орындарына дейін ескереді деп үміттенеміз. Тек бұл жағдайда ғана

оқушылардың білім жетістіктерінің сәтті болуын қамтамасыз етуге және

еліміздің адами капиталының халықаралық деңгейдегі бәсекеге

қабілеттілігін алдын ала анықтауға болады.


177

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ

АКТ Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар

АӘА Арнайы әкімшілік аудан

АҚШ Америка құрама штаттары

БАӘ Біріккен Араб Әміршілігі

БҚО Батыс Қазақстан облысы

ҚР Қазақстан Республикасы

МЖМБС Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты

ОЖСБ Оқу жетістіктерін сырттай бағалау

ОҚО Оңтүстік Қазақстан облысы

СҚО Солтүстік Қазақстан облысы

ҰБТ Ұлттық бірыңғай тестілеу

ФМБС Федералдық мемлекеттік білім беру стандарты

ШҚО Шығыс Қазақстан облысы

IEA International Association for the evaluation of educational

achievement – Білім жетістіктерін бағалау жөніндегі

халықаралық қауымдастық

IT Informational technology – ақпараттық технологиялар

LUMA LU stands for ‘luonnontieteet’, natural science in Finnish, and MA for

mathematics, Finland's Science Education Centre - Фин Ғылыми

Білім беру Орталығы

PD Professional development – кәсіби даму

PISA Programme for International Student Assessment – Білім

алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық

бағдарламасы

STEAM Education - Integrated Science, Technology, Engineering, Arts and

Mathematics – Массачусетс ғылым, технология, инженерия,

өнер және математиканың ғылыми білім беру орталығы

TIMSS Trends in International Mathematics and Science Study –

Математикалық және жаратылыстану бойыншабілімнің

сапасын халықаралық мониторингтік зерттеу


178

БИБЛИОГРАФИЯ

1. TIMSS 2015 International Results in Mathematics, 4th grade/by Ina V.S.

Mullis, Michael O. Martin, Pierre Foy, Martin Hooper. IEA, TIMSS&PIRLS International

Study Center, Boston College.

2. TIMSS 2015 International Results in Mathematics, 8th grade/by Ina V.S.

Mullis, Michael O. Martin, Pierre Foy, Martin Hooper. IEA, TIMSS&PIRLS International

Study Center, Boston College.

3. TIMSS 2015 International Results in Science, 4th grade/by Ina V.S. Mullis,

Michael O. Martin, Pierre Foy, Martin Hooper. IEA, TIMSS&PIRLS International Study

Center, Boston College.

4. TIMSS 2015 International Results in Science, 8th grade/by Ina V.S. Mullis,

Michael O. Martin, Pierre Foy, Martin Hooper. IEA, TIMSS&PIRLS International Study

Center, Boston College.

5. TIMSS 2015 Encyclopedia: Education Policy and Curriculum in

Mathematics and Science. Edited by: Ina V.S. Mullis, Michael O. Martin, Goh S., Cotter K.

Publisher: TIMSS&PIRLS International Study Center, Lynch School of Education, Boston

College, 2012.

6. TIMSS 2011 4th & 8th Grade Science-Mathematics Items Achievement Data

Almanac/ IEA, TIMSS&PIRLS International Study Center, Lynch School of Education,

Boston College.

7. 20 Years of TIMSS: International Trends in Mathematics and Science

Achievement, Curriculum and Instruction/ IEA, TIMSS&PIRLS International Study

Center, Lynch School of Education, Boston College.

8. TIMSS және PIRLS ресми сайты http://timssandpirls.bc.edu.

9. IEA ресми сайты http://www.iea.nl.

http://timssandpirls.bc.edu/

http://www.iea.nl/


179

ҚОСЫМША


180

1.1-кесте. TIMSS-2015-ке және алдыңғы кезеңдерге қатысқан мемлекеттер

Мемлекет

4 сынып 8 сынып

2015 2011 2007 2003 1995 2015 2011 2007 2003 1999 1995

Армения ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Аустралия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Бахрейн ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Бельгия (Фландрия) ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Ботсвана ⦿ ⦿ ⦿ Болгария ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Канада ⦿ ⦿ Чили ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Қытай Тайбэйі ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Хорватия ⦿ ⦿ Кипр ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Чехия Республикасы ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Дания ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Египет ⦿ ⦿ ⦿ Англия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Финляндия ⦿ ⦿ ⦿ Франция ⦿ ⦿ Грузия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Германия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Гонконг ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Венгрия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Индонезия ⦿ ⦿ ⦿ Иран ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Ирландия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Израиль ⦿ ⦿ Италия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Жапония ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Иордания ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Қазақстан ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Корей Республикасы ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Кувейт ⦿ ⦿ ⦿ Ливия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Литва ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Малайзия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Мальта ⦿ ⦿ ⦿ Марокко ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Нидерланды ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Жаңа Зеландия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Солтүстік Ирландия ⦿ ⦿ Норвегия ⦿ ⦿ Оман ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Польша ⦿ Португалия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Катар ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Ресей Федерациясы ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Сауд Арабиясы ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Сербия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Сингапур ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Словакия Республикасы ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Словения ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Оңтүстік Африка ⦿ ⦿ ⦿ Испания ⦿ ⦿ ⦿ Швеция ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Таиланд ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ Түркия ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ БАӘ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ АҚШ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿ ⦿

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен және жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4-ші және 8-ші сыныптар» IEA есептері


181

1.2-кесте. Жыныстық ерекшеліктер бойынша оқушылардың орташа баллы/ математика/ 4 сынып

Мемлекет

Қыздар Ұлдар

оқушылар

%-ы

Орташ

а балл

оқушылар

%-ы

Орташ

а балл

Аустралия 49 513 51 522

Бахрейн 50 459 50 443

Бельгия (Фландрия) 50 543 50 549

Болгария 49 527 51 522

Канада 49 506 51 515

Чили 49 458 51 459

Қытай Тайбэйі 49 594 51 599

Хорватия 49 496 51 508

Кипр 49 520 51 526

Чехия Республикасы 49 525 51 532

Дания 49 536 51 542

Англия 51 543 49 549

Финляндия 48 540 52 531

Франция 49 485 51 491

Грузия 49 465 51 461

Германия 48 520 52 523

Гонконг 46 609 54 619

Венгрия 49 526 51 532

Индонезия 48 403 52 393

Иран 50 437 50 426

Ирландия 47 545 53 549

Италия 49 497 51 517

Жапония 50 593 50 593

Иордания 46 399 54 379

Қазақстан 49 546 51 543

Корей Республикасы 48 604 52 612

Кувейт 51 359 49 347

Литва 50 537 50 534

Марокко 48 378 52 377

Нидерланды 50 526 50 534

Жаңа Зеландия 49 489 51 492

Солтүстік Ирландия 50 569 50 571

Норвегия 49 551 51 547

Оман 50 436 50 415

Польша 50 534 50 536

Португалия 49 536 51 547

Катар 51 440 49 438

Ресей Федерациясы 49 564 51 564

Сауд Арабиясы 49 405 51 363

Сербия 48 520 52 517

Сингапур 48 620 52 616

Словакия Республикасы 48 493 52 504

Словения 49 518 51 522

Оңтүстік Африка 48 384 52 368

Испания 49 499 51 511

Швеция 49 519 51 518

Түркия 49 482 51 484

БАӘ 48 453 52 450

АҚШ 51 536 49 543

Орташа халықаралық көрсеткіш 49 505 51 505

Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 4 сынып» IEA есебі.


182

1.2-кесте. Гендерлік айырмашылықтары бойынша оқушылардың орташа баллы/ жаратылыстану/ 4 сынып

Мемлекет


оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

Аустралия 49 524 51 523

Бахрейн 50 478 50 439


Болгария 49 540 51 532

Канада 49 526 51 524

Чили 49 477 51 478


Хорватия 49 532 51 534

Кипр 49 481 51 481


Дания 49 525 51 529

Англия 51 536 49 536

Финляндия 48 560 52 548

Франция 49 487 51 487

Грузия 49 453 51 449

Германия 48 527 52 529

Гонконг 46 551 54 561

Венгрия 49 538 51 546

Индонезия 48 401 52 393

Иран 49 427 51 415

Ирландия 47 526 53 531

Италия 49 512 51 521

Жапония 50 567 50 571

Қазақстан 49 552 51 547


Кувейт 51 352 49 322

Литва 50 529 50 526

Марокко 48 358 52 347




Норвегия 49 538 51 537

Оман 50 447 50 415

Польша 50 548 50 546


Катар 51 448 49 424



Сербия 48 526 52 523

Сингапур 48 591 52 590


Словения 49 539 51 546

Испания 49 515 51 521

Швеция 49 544 51 536

Түркия 49 484 51 483

БАӘ 48 459 52 444

АҚШ 51 544 49 548


Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып» IEA есебі.


183

1.2-кесте. Гендерлік айырмашылықтары бойынша оқушылардың орташа баллы/ математика/ 8 сынып

Мемлекет


оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

Аустралия 51 504 49 506

Бахрейн 48 462 52 446

Ботсвана 51 400 49 381

Канада 51 525 49 530

Чили 48 418 52 436

Египет 53 397 47 387


Англия 51 520 49 517

Грузия 47 454 53 453

Гонконг 47 591 53 597

Венгрия 50 510 50 519

Иордания 50 395 50 376

Израиль 49 510 51 512

Иран 48 438 52 435

Ирландия 50 521 50 526

Италия 49 491 51 498

Жапония 51 588 49 585

Қазақстан 49 531 51 525


Кувейт 50 396 50 389

Ливия 53 441 47 444

Литва 50 510 50 513

Малайзия 50 470 50 461

Марокко 46 385 54 384

Мальта 49 495 51 492


Норвегия 50 511 50 512

Оман 48 420 52 388

Катар 50 440 50 434



Сингапур 49 626 51 616

Словения 48 515 52 518

Швеция 48 497 52 504

Таиланд 54 440 46 422

Түркия 48 461 52 455


БАӘ 50 471 50 459

АҚШ 50 517 50 519


Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8 сыныптар» IEA есебі.


184

1.2-кесте. Гендерлік айырмашылықтары бойынша оқушылардың орташа баллы/ жаратылыстану/ 8 сынып

Мемлекет


оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

оқушылар %

-ы

Орташ

а балл

Аустралия 51 510 49 515

Бахрейн 48 492 52 442

Ботсвана 51 403 49 381

Канада 51 524 49 529

Чили 48 448 52 460

Египет 53 377 47 364


Англия 51 537 49 536

Грузия 47 444 53 443

Гонконг 47 540 53 551

Венгрия 50 519 50 535

Иордания 50 447 50 405

Израиль 49 510 51 504

Иран 48 459 52 454

Ирландия 50 531 50 529

Италия 49 494 51 504

Жапония 51 571 49 570

Қазақстан 49 536 51 530


Кувейт 50 434 50 387

Ливия 53 403 47 393

Литва 50 520 50 519

Малайзия 50 476 50 466

Марокко 46 397 54 390

Мальта 49 485 51 477


Норвегия 50 507 50 511

Оман 48 478 52 433

Катар 50 471 50 441



Сингапур 49 596 51 597

Словения 48 553 52 549

Швеция 48 523 52 522

Таиланд 54 465 46 445

Түркия 48 503 52 484


БАӘ 50 492 50 461

АҚШ 50 527 50 533


Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 8-сынып» IEA есебі.


185

2.1.1-кесте. Халықаралық деңгейлер бойынша нәтижелер/ математика/ 4 сынып

Мемлекет

Ілгері

деңгей

(6

25

)

Жоғарғы

деңгей

(5

50

)

Орташ

а деңгей

(4

75

)

Төменгі

деңгей

(4

00

)

Сингапур 50 80 93 99

Гонконг 45 84 98 100



Жапония 32 74 95 99



Англия 17 49 80 96

Қазақстан 16 47 80 96

Ирландия 14 51 84 97

Норвегия 14 50 86 98

АҚШ 14 47 79 95

Венгрия 13 44 75 92


Дания 12 46 80 96


Литва 10 44 81 96

Польша 10 44 80 96

Болгария 10 40 75 92

Кипр 10 39 74 93

Сербия 10 37 72 91

Аустралия 9 36 70 91

Финляндия 8 43 82 97


Словения 6 34 75 95

Канада 6 31 69 92


Германия 5 34 77 96

Швеция 5 34 75 95

Түркия 5 25 57 81

БАӘ 5 18 42 68


Италия 4 28 69 93


Испания 3 27 67 93

Хорватия 3 24 67 93

Катар 3 13 36 65

Франция 2 21 58 87

Грузия 2 15 47 78

Бахрейн 2 13 41 72

Оман 2 11 32 60

Иран 1 11 36 65

Чили 1 10 42 78


Иордания 0 5 21 50

Индонезия 0 3 20 50

Марокко 0 3 17 41


Кувейт 0 3 12 33




186

2.1.2-кесте. Мазмұндық бөлімдер бойынша нәтижелер/ математика/ 4 сынып

Мемлекет

Орташа балл

Сандар Орташа балл

Геометриялық фигуралар мен өлшемдер

Орташабалл

Деректер ұсыну

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Аустралия

2015 509 1 6 527 -7 -9 533 17↑ 0

2011 508 5 534 -3 515 -17↓

2007 503 536 532

Бахрейн

2015 453 14↑ 447 25↑ 454 12↑

2011 439 422 442

Бельгия (Фландрия)

2015 543 -8↓ 564 11↑ 523 -13↓

2011 552 552 536

Чили

2015 455 -7 460 4 463 -2

2011 462 455 465

Қытай Тайбэйі

2015 599 0 17↑ 597 24↑ 31↑ 591 -9↓ 15↑

2011 599 17↑ 573 7↑ 600 24↑

2007 583 566 576

Хорватия

2015 498 7↑ 512 22↑ 498 10↑

2011 491 490 488

Чехия Республикасы

2015 528 19↑ 42↑ 531 18↑ 44↑ 525 6 43↑

2011 509 23↑ 513 26↑ 519 37↑

2007 486 487 482

Дания

2015 535 1 21↑ 555 7 10↑ 526 -6 -1

2011 534 21↑ 549 2 532 -5

2007 513 546 527

Англия

2015 547 8 11↑ 542 -3 -9↓ 552 3 2

2011 539 4 545 -6 549 -1

2007 535 552 551

Финляндия

2015 532 -14↓ 539 -4 542 -9

2011 545 543 551

Грузия

2015 483 10↑ 12↑ 429 17↑ 33↑ 435 2 45↑

2011 473 2 411 16↑ 433 43↑

2007 470 395 390

Германия

2015 515 -5 -9↓ 531 -5 4 535 -11↓ 3

2011 520 -4 536 9↑ 546 14↑

2007 524 527 532

Гонконг

2015 616 12↑ 9 617 12↑ 3 611 18↑ 10↑

2011 604 -4 605 -9 593 -7

2007 608 613 600

Венгрия

2015 531 16↑ 16↑ 536 16↑ 29↑ 513 3 16↑

2011 515 0 520 14↑ 510 13↑

2007 515 507 497

Ескертпе: ↑ - алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай жоғары ↓ - алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 4 сынып» IEA есебі.


187



Мемлекет


Сандар Орташабалл




2011 2007 2011 2007 2011 2007

Иран

2015 435 -5 28↑ 428 -7 19↑ 416 18↑ 42↑

2011 440 32↑ 435 26↑ 397 24↑

2007 407 408 374

Ирландия

2015 551 18↑ 542 22↑ 548 25↑

2011 533 520 523

Италия

2015 510 0 0 503 -9↓ -3 498 3 -1

2011 510 0 513 6 495 -4

2007 510 507 499

Жапония

2015 592 8↑ 28↑ 601 12↑ 26↑ 593 4 6

2011 584 20↑ 589 14↑ 590 2

2007 564 575 588

Қазақстан

2015 552 37 540 48↑ 524 48↑

2011 515 491 476

Корей Республикасы

2015 610 4 610 3 607 4

2011 606 607 603

Кувейт

2015 329 -4 315 -6 321 -26↓

2011 333 321 347

Литва

2015 539 1 3 527 -4 9↑ 542 16↑ 13↑

2011 537 1 531 12↑ 526 -3

2007 536 518 529

Марокко

2015 381 41↑ 385 35↑ 351 80↑

2011 340 350 271

Нидерланды

2015 531 -12↓ -8↓ 522 -2 0 539 -20↓ -6

2011 543 4 524 2 559 14↑

2007 539 522 545

Жаңа Зеландия

2015 485 3 0 489 6 -7 506 15↑ 0

2011 483 -3 483 -12↓ 491 -15↓

2007 485 495 506

Солтүстік Ирландия

2015 574 8 566 6 567 12↑

2011 566 560 555

Норвегия

2015 489 1 21↑ 499 -7 20↑ 495 1 21↑

2011 488 20↑ 507 27↑ 494 20↑

2007 468 479 474


188



Мемлекет






2011 2007 2011 2007 2011 2007

Оман

2015 423 39↑ 430 54↑ 414 33↑

2011 384 376 381

Португалия

2015 541 18↑ 539 -9 546 -2

2011 522 548 548

Катар

2015 446 29↑ 423 24↑ 435 19↑

2011 417 399 416

Ресей Федерацияся

2015 567 22↑ 18↑ 557 15↑ 14 573 40↑ 44↑

2011

545 -4 542 -1 533 4

2007 549 543 529

Сауд Арабиясы

2015 384 -27↓ 381 -23↓ 365 -38↓

2011 410 404 403

Сербия

2015 524 -5 503 6 517 14↑

2011 529 497 503

Сингапур

2015 630 11↑ 18↑ 607 18↑ 24↑ 600 12↑ 3

2011 619 8 589 5 588 -9

2007 611 584 597

Словакия Республикасы

2015 502 -9↓ 2 491 -9 -3 496 -8 14↑

2011 511 11↑ 500 6 504 22↑

2007 500 494 482

Словения

2015 511 8↑ 21↑ 530 4 10↑ 540 8 28↑

2011 503 13↑ 526 6↑ 532 21↑

2007 490 520 512

Испания

2015 504 18 503 26↑ 509 30↑

2011 487 476 479

Швеция

2015 514 14↑ 19↑ 523 23↑ 19↑ 529 6 2

2011 500 5 500 -4 523 -4

2007 495 503 527

Түркия

2015 489 12↑ 475 28↑ 476 -2

2011 477 447 478

БАӘ

2015 455 17↑ 442 24↑ 453 16↑

2011 438 418 437

АҚШ

2015 546 3 16↑ 525 -9↓ 3 540 -4 -5

2011 543 13↑ 535 13↑ 545 -1

2007 529 522 546


189

2.1.3-кесте. Танымдық қызмет түрлері бойынша нәтижелер/ математика/ 4 сынып

Мемлекет






2011 2007 2011 2007 2011 2007

Аустралия

2015 509 -7 -2 521 2 -1 523 10↑ 7

2011 516 -5 519 -3 513 -3

2007 511 522 516

Бахрейн

2015 453 15↑ 450 19↑ 447 8↑

2011 438 431 439


2015 554 -10↓ 544 -2 536 4

2011 564 546 532

Чили

2015 449 -7 462 0 466 -3

2011 455 463 469


2015 620 21↑ 35↑ 593 0 19↑ 576 -2 5

2011 599 13↑ 593 19↑ 577 6

2007 586 574 571

Хорватия

2015 502 8↑ 499 15↑ 507 15↑

2011 495 484 492


2015 519 17↑ 48↑ 528 16↑ 35↑ 544 21↑ 52↑

2011 502 30↑ 512 19↑ 523 31↑

2007 472 493 491

Дания

2015 536 5 22↑ 538 -1 11↑ 548 5 22↑

2011 531 18↑ 539 12↑ 543 17↑

2007 514 527 525

Англия

2015 554 2 8 544 2 3 540 9 1

2011 552 6 542 0 531 -8

2007 546 542 539

Финляндия

2015 530 -18↓ 536 -8↓ 540 -5

2011 548 544 546

Грузия

2015 466 16↑ 21↑ 461 14↑ 31↑ 452 1 19↑

2011 449 4 447 17↑ 450 18↑

2007 445 430 433

Германия

2015 524 0 9↑ 515 -13↓ -15↓ 535 3 5

2011 524 9↑ 528 -2 532 2

2007 515 530 530

Гонконг

2015 618 -1 -4 621 23↑ 14↑ 600 11↑ 4

2011 619 -3 597 -9 589 -7

2007 622 606 596

Венгрия

2015 532 13↑ 21↑ 526 13↑ 20↑ 529 15↑ 20↑

2011 519 8 513 7 514 5

2007 511 506 510



190



Мемлекет






2011 2007 2011 2007 2011 2007

Иран

2015 429 -6 25↑ 435 7 38↑ 426 4 26↑

2011 435 31↑ 427 30↑ 423 22↑

2007 404 397 401

Ирландия

2015 554 15↑ 549 20↑ 535 26↑

2011 539 529 510

Италия

2015 511 1 -1 504 -2 5 503 -3 -8

2011 510 -3 506 7 505 -5

2007 512 499 511

Жапония

2015 601 11↑ 35↑ 589 10↑ 19↑ 595 3 26↑

2011 590 24↑ 579 9↑ 592 22↑

2007 567 570 569

Қазақстан

2015 546 43↑ 541 42↑ 553 52↑

2011 503 499 501


2015 627 13↑ 595 -5 619 16↑

2011 614 600 603

Кувейт

2015 326 -16↓ 322 -8 306 -23↓

2011 343 330 329

Литва

2015 534 8↑ 14↑ 538 -2 -3 536 -1 7

2011 525 5 540 0 536 8↑

2007 520 540 529

Марокко

2015 377 57↑ 375 43↑ 379 32↑

2011 320 332 347


2015 521 -17↓ -8↓ 531 -10↓ -10↓ 543 0 6

2011 537 9↑ 540 0 543 7

2007 528 540 537


2015 475 -1 -8↓ 497 7↑ 4 504 13↑ 2

2011 476 -7 490 -3 490 -12↓

2007 484 493 502


2015 582 2 575 11↑ 550 12↑

2011 580 565 538

Норвегия

2015 479 -8 20↑ 495 -4 20↑ 506 5 20↑

2011 487 28↑ 499 24↑ 501 15↑

2007 459 475 486


191



Мемлекет






2011 2007 2011 2007 2011 2007

Оман

2015 422 43↑ 428 46↑ 420 29↑

2011 380 382 391


2015 548 17↑ 540 6 532 1

2011 531 534 531

Катар

2015 444 33↑ 434 23↑ 431 15↑

2011 411 411 416

Ресей Федерациясы

2015 556 16↑ 18↑ 566 27↑ 18↑ 570 22↑ 26↑

2011

541 2 539 -9 548 4

2007 539 549 544


2015 374 -36↓ 382 -23↓ 383 -29↓

2011 409 405 412

Сербия

2015 513 -7 521 10↑ 517 2

2011 520 511 514

Сингапур

2015 631 2 5 619 17↑ 23↑ 603 15↑ 19↑

2011 629 4 602 5 588 4

2007 625 597 584


2015 491 -16↓ -1 497 -9 1 515 5 17↑

2011 506 15↑ 505 9 511 12↑

2007 491 496 499

Словения

2015 517 7↑ 19↑ 521 7↑ 19↑ 524 8↑ 20↑

2011 510 12↑ 514 12↑ 516 12↑

2007 498 502 504

Испания

2015 505 23↑ 505 22↑ 502 19↑

2011 482 483 483

Швеция

2015 501 12↑ 18↑ 521 14↑ 16↑ 542 22↑ 22↑

2011 489 6 507 2 520 0

2007 483 506 519

Түркия

2015 491 17↑ 482 13↑ 466 5

2011 475 469 462

БАӘ

2015 453 16↑ 452 22↑ 445 11↑

2011 437 430 434

АҚШ

2015 547 -8↓ 6 537 -2 13↑ 531 5 6

2011 556 14↑ 539 15↑ 525 1

2007 547 524 525


192

2.2.1-кесте. Оқушылардың нәтижелері/ математика/ 8 сынып

Мем

лекет

Орташ

а балл

Сингапур 621

Корей Республикасы 606

Қытай Тайбэйі 599

Гонконг 594

Жапония 586

Ресей Федерациясы 538

Қазақстан 528

Канада 527

Ирландия 523

АҚШ 518

Англия 518

Словения 516

Венгрия 514

Норвегия 512

Литва 511

Израиль 511

Аустралия 505

Швеция 501

Орташа халықаралық көрсеткіш 500

Италия 494

Мальта 494

Жаңа Зеландия 493

Малайзия 465

БАӘ 465

Түркия 458

Бахрейн 454

Грузия 453

Ливия 442

Катар 437

Иран 436

Таиланд 431

Чили 427

Оман 403

Кувейт 392

Египет 392

Ботсвана 391

Иордания 386

Марокко 384

Оңтүстік Африка 372

Сауд Арабиясы 368



193


Мемлекет

Ілгері деңгей (625)

Жоғарғы деңгей (550)

Орташа деңгей (475)

Төменгі деңгей (400)




Гонконг 37 75 92 98

Жапония 34 67 89 98



Израиль 13 38 65 84

Венгрия 12 37 67 88

АҚШ 10 37 70 91

Англия 10 36 69 93

Канада 7 39 78 96




Түркия 6 20 42 70

Литва 6 33 68 92


БАӘ 5 20 46 73

Мальта 5 29 62 84


Швеция 3 26 65 91

Катар 3 14 36 63

Малайзия 3 18 45 76

Италия 3 24 62 89

Таиланд 3 10 29 62

Иран 2 12 34 63

Грузия 2 15 42 72

Бахрейн 2 12 39 75

Оман 1 6 23 52

Кувейт 1 5 18 45

Чили 1 7 28 63


Египет 0 5 21 47

Ливия 0 8 35 71



Ботсвана 0 2 16 47





194


Мемлекет



оқушылар %-ы оқушылар %-ы

2015 2011

2007 2003 1999 1995 2015 2011 2007 2003 1999 1995

Сингапур 54 48↑ 40↑ 44↑ 42↑ 40↑ 81 78 70↑ 77 77 84

Қытай Тайбэйі 44 49↓ 45 38↑ 37↑ 72 73 71 66↑ 67↑

Корей Республикасы 43 47 40 35↑ 32↑ 31↑ 75 77 71↑ 70↑ 70↑ 67↑

Гонконг 37 34 31↑ 31↑ 28↑ 23↑ 75 71 64↑ 73 70 65↑

Жапония 34 27↑ 26↑ 24↑ 29↑ 29↑ 67 61↑ 61↑ 62↑ 66 67

Қазақстан 15 3↑ 41 23↑

Ресей Федерациясы 14 14 8↑ 6↑ 12 9↑ 46 47 33↑ 30↑ 39↑ 38↑

Израиль 13 12 38 40

Венгрия 12 8↑ 10 11 13 10 37 32↑ 36 41 43↓ 40

АҚШ 10 7↑ 6↑ 7↑ 7 4↑ 37 30↑ 31↑ 29↑ 30↑ 26↑

Англия 10 8 8 5↑ 6↑ 6↑ 36 32 35 26↑ 25↑ 27↑

Аустралия 7 9 6 7 7 30 29 24↑ 29 33


Литва 6 5 6 5 3↑ 2↑ 34 29↑ 30↑ 28↑ 18↑ 17↑

Жаңа Зеландия 6 5 5 6 6 27 24 24 26 28

Түркия 6 7 20 20

Словения 6 4↑ 4 3↑ 4↑ 32 27↑ 25↑ 21↑ 22↑

БАӘ 5 2↑ 20 14↑

Мальта 5 5 29 26↑

Швеция 3 1↑ 2 3 12↓ 26 16↑ 20↑ 24 46↓

Катар 3 2 14 10↑

Малайзия 3 2↑ 2 6↓ 10↓ 18 12↑ 18 30↓ 36↓

Италия 3 3 3 3 4 24 24 17↑ 19↑ 21

Таиланд 3 2 3 3 10 8 12 17

Иран 2 2 1↑ 0↑ 1↑ 0↑ 12 8↑ 5↑ 3↑ 6↑ 4↑

Грузия 2 3 1↑ 15 13 7↑

Бахрейн 2 1 0↑ 0↑ 12 8↑ 3↑ 2↑

Норвегия 1 1 0↑ 0 4↓ 17 12↑ 11↑ 10↑ 26↓

Оман 1 0 0↑ 6 4↑ 2↑

Чили 1 1 0 1 7 5 3↑ 4↑


Египет 0 1 1 5 5 6

Ливия 0 1 1 0 8 9 10 4↑

Сауд Арабиясы 0 1 2 5↓

Иордания 0 0 1↓ 1↓ 3↓ 3 6↓ 11↓ 8↓ 12↓

Кувейт 0 0 1 0↑



Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


195


Мемлекет




2015 2011

2007 2003 1999 1995 2015 2011 2007 2003 1999 1995

Сингапур 94 92 88↑ 93 94 98↓ 99 99 97↑ 99 99 100↓

Қытай Тайбэйі 88 88 86 85↑ 85↑ 97 96 95 96 95↑

Корей Республикасы 93 93 90↑ 90↑ 91 89↑ 99 99 98↑ 98↑ 99 97↑

Гонконг 92 89 85↑ 93 92 88 98 97 94↑ 98 98 96

Жапония 89 87↑ 87↑ 88 90 91 98 97 97 98 98 98

Қазақстан 71 57↑ 91 85↑

Ресей Федерациясы 78 78 68↑ 66↑ 73 73 95 95 91↑ 92↑ 93 93

Израиль 65 68 84 87

Венгрия 67 65 69 75↓ 75↓ 74↓ 88 88 91 95↓ 93↓ 94↓

АҚШ 70 68 67 64↑ 62↑ 61↑ 91 92 92 90 87↑ 86↑

Англия 69 65 69 61↑ 60↑ 61↑ 93 88↑ 90 90 88↑ 87↑

Аустралия 64 63 61 65 68 89 89 89 90 90


Литва 69 64↑ 65 63↑ 53↑ 50↑ 92 90 90 90 85↑ 81↑

Жаңа Зеландия 58 57 59 57 64↓ 85 84 88 84 89↓

Түркия 42 40 70 67

Словения 73 67↑ 65↑ 60↑ 60↑ 95 93↑ 92↑ 90↑ 90↑

БАӘ 46 42↑ 73 73

Мальта 62 60 84 83↑

Швеция 65 57↑ 60↑ 64 81↓ 91 89↑ 90 91 96↓

Катар 36 29↑ 63 54↑

Малайзия 45 36↑ 50 66↓ 70↓ 76 65↑ 82↓ 93↓ 93↓

Италия 62 64 54↑ 56↑ 53↑ 89 90 85↑ 86↑ 82↑

Таиланд 29 28 34 45↓ 62 62 66 79↓

Иран 34 26↑ 20↑ 20↑ 26↑ 24↑ 63 55↑ 51↑ 55↑ 61 59

Грузия 42 36↑ 26↑ 72 62↑ 56↑

Бахрейн 39 26↑ 19↑ 17↑ 75 53↑ 49↑ 51↑

Норвегия 59 51↑ 48↑ 44↑ 64↓ 90 87↑ 85↑ 81↑ 90

Оман 23 16↑ 14↑ 52 39↑ 41↑

Чили 28 23↑ 15↑ 16↑ 63 57↑ 41↑ 46↑

Оңтүстік Африка 13 9↑ 34 24↑

Египет 21 21 24 47 47 52↓

Ливия 35 38 36 27↑ 71 73 74 68

Сауд Арабиясы 11 20↓ 34 47↓

Иордания 18 26↓ 35↓ 30↓ 33↓ 45 55↓ 61↓ 60↓ 61↓

Кувейт 11 6↑ 37 29↑


Марокко 14 12↑ 41 36↑

Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


196


Мемлекет

Орташ

а балл

Сандар

Орташ

а балл

Алгебра

Орташ

а балл

Геометрия

Орташ

а балл

Деректер мен

ықтималдық

2011 2007 2011 2007 2011 2007 201

1 2007

Аустралия

2015 511 -1 8 491 2 16↑ 500 1 12↑ 519 -16↓ -7

2011 513 9 489 15↑ 499 11 534 8

2007 504 474 488 526

Бахрейн

2015 436 39↑ 54↑ 483 58↑ 86↑ 449 51↑ 46↑ 453 46↑ 53↑

2011 397 15↑ 424 28↑ 398 -5 407 8↑

2007 381 397 403 400

Ботсвана

2015 393 1 400 -7 377 -4 374 -17↓

2011 392 407 381 391

Чили

2015 472 15↑ 413 11↑ 428 9 429 4

2011 413 403 419 426


2015 590 -8 4 613 -15↓ -16↓ 607 -18↓ 2 588 4 9

2011 598 12↑ 628 -1 625 20↑ 584 5

2007 586 629 605 579

Египет

2015 393 8 420 15↑ 393 -4 338 -20↓

2011 386 405 397 358

Англия

2015 528 15↑ 17↑ 492 3 -4 514 16↑ 1 541 -2 -11

2011 512 1 489 -7 498 -15↓ 543 -9

2007 511 496 513 552

Грузия

2015 457 22↑ 40↑ 469 18↑ 52↑ 441 34↑ 39↑ 421 30↑ 71↑

2011 435 19↑ 450 34↑ 406 5 392 42↑

2007 416 416 402 350

Гонконг

2015 594 6 19↑ 593 10 18↑ 602 4 22↑ 597 16↑ 37↑

2011 588 13 583 8 597 18↑ 581 21↑

2007 575 575 580 560

Венгрия

2015 518 8 -3 503 6 -5 518 17↑ 8 519 2 -8

2011 510 -11 496 -11↓ 501 -9 517 -10

2007 520 508 510 527

Иран

2015 432 30↑ 44↑ 437 15↑ 33↑ 448 10 33↑ 417 24↑ 21↑

2011 402 14↑ 422 18↑ 437 23↑ 393 -3

2007 388 405 414 396

Израиль

2015 518 0 517 -4 487 -9 503 -12

2011 518 521 496 515

Италия

2015 494 -2 14↑ 481 -10↓ 21↑ 504 -8 13↑ 496 -3 12↑

2011 496 16↑ 491 30↑ 512 21↑ 499 15↑

2007 480 460 491 485

Жапония

2015 572 15↑ 14↑ 596 26↑ 29↑ 598 12↑ 14↑ 589 10↑ -2

2011 557 -2 570 3 586 2 579 -11↓

2007 558 567 584 591



197


Мемлекет

Орташ

а балл

Сандар

Орташ

а балл

Алгебра

Орташ

а балл

Геометрия

Орташ

а балл



2011 2007 2011 2007 2011 2007 201

1 2007

Иордания

2015 380 -10↓ -32↓ 418 -14↓ -28↓ 381 -26↓ -48↓ 346 -33↓ -60↓

2011 390 -22↓ 432 -14↓ 407 -22↓ 379 -27↓

2007 412 445 429 406

Қазақстан

2015 516 37↑ 555 49↑ 529 39↑ 492 48↑

2011 479 506 491 444


2015 601 -17↓ 9↑ 612 -4 4 612 0 12↑ 600 -15↓ -1

2011 618 25↑ 617 9 612 12↑ 616 14↑

2007 592 608 600 602

Кувейт

2015 376 38↑ 364 23↑ 366 -11↓ 361 22↑

2011 338 341 377 339

Ливия 2015 440 -11↓ -13↓ 466 -5 -2 444 -4 -12↓ 395 2 7

2011 451 -1 471 3 447 -8 393 5

2007 453 468 455 388

Литва

2015 512 11↑ 5 498 6 10↑ 516 16↑ 7 524 9↑ -1

2011 501 -6 492 5 500 -9↓ 515 -10↓

2007 507 487 509 526

Малайзия

2015 472 21↑ -22↓ 467 37↑ 11 455 23 -19↓ 451 22 -7

2011 451 -43↓ 430 -26↓ 432 -42↓ 429 -30↓

2007 494 455 474 459

Мальта

2015 501 2 492 18↑ 484 -10↓ 487 5

2011 499 475 494 482

Марокко

2015 382 3 372 16↑ 410 20↑ 353 21↑

2011 379 357 390 332


2015 500 7 475 3 488 5 509 -5

2011 492 472 483 513

Норвегия

2015 504 11↑ 19↑ 423 -9↓ -1 477 17↑ 20↑ 519 6 17↑

2011 492 8↑ 432 -8 461 3 513 11↑

2007 485 424 458 502

Оман

2015 389 38↑ 35↑ 426 43↑ 43↑ 415 38↑ 38↑ 376 34↑ 11↑

2011 351 -4 383 0 377 0 342 -23↓

2007 354 384 377 365

Катар

2015 435 27↑ 452 27↑ 433 45↑ 417 27↑

2011 408 425 387 390


2015 533 -1 23↑ 558 2 33↑ 536 3 25↑ 507 -4 24↑

2011 534 25↑ 556 31↑ 533 23↑ 511 28↑

2007 510 525 510 483



198


Мемлекет

Орташ

а балл

Сандар

Орташ

а балл

Алгебра

Орташ

а балл

Геометрия

Орташ

а балл



2011 2007 2011 2007 2011 2007 201

1 2007


2015 352 -41↓ 391 -8 342 -22↓ 361 -25↓

2011 393 399 364 387

Сингапур

2015 629 18↑ 24↑ 623 8 31↑ 617 8 27↑ 617 10 28↑

2011 611 6 614 23↑ 609 19↑ 607 18↑

2007 605 591 590 589

Словения

2015 524 13↑ 20↑ 498 5 8↑ 522 18↑ 22↑ 525 7 16↑

2011 511 7 493 2 504 4 518 9↑

2007 504 491 500 509

Оңтүстік Африка

2015 368 10 394 32↑ 364 48↑ 357 24↑

2011 359 361 315 333

Швеция

2015 513 9↑ 7↑ 482 23↑ 23↑ 478 22↑ 5 512 8 -14↓

2011 504 -2 459 0 456 -17↓ 504 -22↓

2007 505 459 472 526

Таиланд

2015 430 6 -12 429 4 -1 429 14 -8 425 -6 -14↓

2011 425 -18↓ 425 -5 415 -22↓ 431 -8

2007 443 431 437 438

Түркия

2015 447 13↑ 459 4 463 8 467 -1

2011 435 455 454 467

БАӘ

2015 464 5 485 17↑ 447 17↑ 449 9↑

2011 459 468 431 440

АҚШ

2015 520 6 6 525 13↑ 18↑ 500 15↑ 20↑ 522 -5 -11↓

2011 514 0 512 5 485 5 527 -5

2007 514 507 480 533



199


Мемлекет

Жалпы Орташа балл

Сандар (64 тапсырма)

Алгебра (61 тапсырма)


Жалпы балл арасындағы айырмашылы

қ

Орташа балл Жалпы балл арасындағы

айырмашылық

Сингапур 621 629 8↑ 623 2

Корей Республикасы 606 601 -5↓ 612 6↑

Қытай Тайбэйі 599 590 -9↓ 613 14↑

Гонконг 594 594 0 593 -1

Жапония 586 572 -14↓ 596 9↑

Ресей Федерациясы 538 533 -5↓ 558 20↑

Қазақстан 528 516 -11↓ 555 27↑

Канада 527 537 10↑ 513 -14↓

Ирландия 523 544 21↑ 501 -22↓

АҚШ 518 520 1↑ 525 7↑

Англия 518 528 9↑ 492 -26↓

Словения 516 524 7↑ 498 -18↓

Венгрия 514 518 3↑ 503 -12↓

Норвегия 512 529 17↑ 471 -40↓

Литва 511 511 0 497 -14↓

Израиль 511 518 7↑ 517 6↑

Аустралия 505 511 6↑ 491 -14↓

Швеция 501 513 12↑ 482 -19↓

Италия 494 494 0 481 -13↓

Мальта 494 501 7↑ 492 -1

Жаңа Зеландия 493 500 7↑ 475 -18↓

Малайзия 465 472 6↑ 467 2

БАӘ 465 464 -1 485 20↑

Түркия 458 447 -10↓ 459 1

Бахрейн 454 436 -18↓ 483 29↑

Грузия 453 457 4↑ 469 16↑

Ливия 442 440 -2 466 23↑

Катар 437 435 -2 452 15↑

Иран 436 432 -5↓ 437 1

Таиланд 431 430 -1 429 -2

Чили 427 427 0 413 -14↓

Оман 403 389 -14↓ 426 23↑

Кувейт 392 395 2 384 -8↓

Египет 392 393 1 420 27↑

Ботсвана 391 393 3 400 9↑

Иордания 386 380 -5↓ 418 32↑

Марокко 384 382 -2 372 -12↓

Оңтүстік Африка 372 368 -4↓ 394 21↑

Сауд Арабиясы 368 352 -16↓ 391 23↑

Ескертпе: ↑ - жалпы баллдан едәуір жоғары; ↓ - жалпы баллдан едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


200


Мемлекет


Геометрия (43 тапсырма)

Деректер мен ықтималдық (41 тапсырма)

Орташа балл Жалпы балл арасындағы айырмашылы

қ

Орташа балл Жалпы балл арасындағы


Сингапур 621 617 -4↓ 617 -4↓

Корей Республикасы 606 612 6↑ 600 -6↓

Қытай Тайбэйі 599 607 8↑ 588 -11↓

Гонконг 594 602 8↑ 597 3

Жапония 586 598 11↑ 589 3↑

Ресей Федерациясы 538 536 -2 507 -31↓

Қазақстан 528 529 1 492 -36↓

Канада 527 527 -1 534 7↑

Ирландия 523 503 -20↓ 534 10↑

АҚШ 518 500 -18↓ 522 4↑

Англия 518 514 -4↓ 541 23↑

Словения 516 522 6↑ 525 8↑

Венгрия 514 518 4↑ 519 4↑

Норвегия 512 498 -14↓ 542 31↑

Литва 511 515 3↑ 521 10↑

Израиль 511 487 -24↓ 503 -8↓

Аустралия 505 500 -5↓ 519 14↑

Швеция 501 478 -23↓ 512 11↑

Италия 494 504 10↑ 496 2

Мальта 494 484 -10↓ 487 -7↓

Жаңа Зеландия 493 488 -5↓ 509 16↑

Малайзия 465 455 -10↓ 451 -14↓

БАӘ 465 447 -17↓ 449 -16↓

Түркия 458 463 5↑ 467 9↑

Бахрейн 454 449 -5↓ 453 -1

Грузия 453 441 -13↓ 421 -32↓

Ливия 442 444 1 395 -47↓

Катар 437 433 -4 417 -20↓

Иран 436 448 11↑ 417 -19↓

Таиланд 431 429 -2 425 -7↓

Чили 427 428 0 429 2

Оман 403 415 11↑ 376 -27↓

Кувейт 392 382 -11↓ 377 -15↓

Египет 392 393 1 338 -54↓

Ботсвана 391 377 -14↓ 374 -17↓

Иордания 386 381 -5↓ 346 -39↓

Марокко 384 410 26↑ 353 -31↓

Оңтүстік Африка 372 364 -9↓ 357 -15↓

Сауд Арабиясы 368 342 -25↓ 361 -6↓

Ескертпе: ↑ - жалпы баллдан едәуір жоғары; ↓ - жалпы баллдан едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Математика пәнінен халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


201

2.3.1-кесте. Оқушылардың нәтижелері/ жаратылыстану/ 4 сынып

Мемлекет


Сингапур 590

Корей Республикасы 589

Жапония 569

Ресей Федерациясы 567

Гонконг 557

Қытай Тайбэйі 555

Финляндия 554

Қазақстан 550

Польша 547

АҚШ 546

Словения 543

Венгрия 542

Швеция 540

Норвегия 538

Англия 536

Болгария 536

Чехия Республикасы 534

Хорватия 533

Ирландия 529

Германия 528

Литва 528

Дания 527

Канада 525

Сербия 525

Аустралия 524

Словакия Республикасы 520

Солтүстік Ирландия 520

Испания 518

Нидерланды 517

Италия 516

Бельгия (Фландрия) 512

Португалия 508

Жаңа Зеландия 506

Орташа халықаралық көрсеткіш 500

Франция 487

Түркия 483

Кипр 481

Чили 478

Бахрейн 459

Грузия 451

БАӘ 451

Катар 436

Оман 431

Иран 421

Индонезия 397

Сауд Арабиясы 390

Марокко 352

Кувейт 337

Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып»


202

2.3.2-кесте. Халықаралық деңгейлер бойынша нәтижелер/ жаратылыстану/ 4 сынып

Мемлекет








Жапония 19 63 93 99


Гонконг 16 55 88 98

Болгария 16 50 77 90

АҚШ 16 51 81 95


Венгрия 14 50 81 94

Финляндия 13 54 89 99

Польша 12 51 85 97

Швеция 11 47 82 96


Англия 10 43 81 97



Сербия 8 40 77 93


Германия 8 40 78 96

Канада 7 38 77 95



Литва 7 39 78 96

Дания 7 39 78 96


БАӘ 6 22 46 67

Хорватия 6 41 83 98


Испания 5 34 74 95

Оман 4 16 38 61

Бахрейн 4 19 47 72

Түркия 4 24 58 82

Италия 4 32 75 95

Катар 3 15 39 64



Франция 2 20 58 88


Кипр 2 18 56 86

Чили 2 16 53 85

Грузия 1 12 41 74


Иран 1 9 33 61


Индонезия 1 6 24 51

Кувейт 1 4 15 33


Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып»


203


Мемлекет




2015 2011 2007 2003 1995 2015 2011 2007 2003 1995

Сингапур 37 33 36 25↑ 14↑ 71 68 68 61↑ 42↑

Корей Республикасы Қытай Тайбэйі

29 29 22↑ 75 73 67↑

Ресей Федерациясы 20 16↑ 16 11↑ 62 52↑ 49↑ 39↑

Жапония 19 14↑ 12↑ 12↑ 15↑ 63 58↑ 51↑ 49↑ 54↑


Гонконг 16 9↑ 14 7↑ 5↑ 55 45↑ 55 47↑ 30↑

АҚШ 16 15 15 13↑ 19 51 49 47↑ 45↑ 50

Қытай Тайбэйі 14 15 19↓ 14 56 53 55 52

Венгрия 14 13 13 10↑ 7 50 46 47 42 32↑

Финляндия 13 20↓ 54 65↓

Швеция 11 10 8↑ 47 44 37↑

Словения 11 7↑ 6↑ 3↑ 2↑ 49 36↑ 36↑ 22↑ 14↑

Англия 10 11 14↓ 15↓ 15↓ 43 42 48↓ 47↓ 42


9 10 11 40 44↓ 42

Чехия Республикасы 9 10 7 12↓ 43 44 33↑ 42

Сербия 8 8 40 35↑

Аустралия 8 7 10↓ 9 13↓ 39 35 41 38 40

Германия 8 7 10↓ 40 39 41

Литва 7 4↑ 3↑ 3↑ 40 31↑ 30↑ 30↑

Ирландия 7 7 8 40 35↑ 36

Дания 7 8 7 39 39 35

Жаңа Зеландия 6 5 8 9↓ 11↓ 32 28↑ 32 38↓ 35

БАӘ 6 3↑ 22 14↑

Хорватия 6 3↑ 41 30↑


Испания 5 4 34 28↑

Оман 4 1↑ 16 7↑

Бахрейн 4 4 19 17

Түркия 4 3 24 18↑

Италия 4 8↓ 13↓ 9↓ 32 37↓ 44↓ 35

Катар 3 2 15 11↑

Нидерланды 3 3 4 3 6↓ 30 37↓ 34 32 38↓

Бельгия (Фландрия) 3 2 2 27 24 28

Португалия 2 7↓ 2 25 35↓ 13↑

Кипр 2 2 1↑ 18 17 11↑

Норвегия 2 1 1 2 8↓ 21 19 17↑ 15↑ 32↓

Чили 2 2 16 19

Грузия 1 1 1 12 13 5↑


Иран 1 3↓ 2 1 0↑ 9 16↓ 12↓ 7↑ 3↑

Марокко 1 0 5 1↑

Кувейт 0 1 2 4↓

Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып»


204


Мемлекет




2015 2011 2007 2003 1995 2015 2011 2007 2003 1995

Сингапур 90 89 88 86↑ 71↑ 97 97 96 95↑ 89↑

Корей Республикасы 96 95 93↑ 100 99 99↑

Ресей Федерациясы 91 86↑ 82↑ 74↑ 99 98 96↑ 93↑

Жапония 93 90↑ 86↑ 84↑ 87↑ 99 99 97↑ 96↑ 97↑

Қазақстан 81 58↑ 96 84↑

Гонконг 88 82↑ 88 87 69↑ 98 96↑ 98 98 91↑

АҚШ 81 81 78↑ 78↑ 78↑ 95 96 94 94 92↑

Қытай Тайбэйі 88 85↑ 86 87 98 97↑ 97↑ 98

Венгрия 81 78 78 76↑ 67↑ 94 93 93 94 90↑

Финляндия 89 92↓ 99 99

Швеция 82 79 76↑ 96 95 95

Словения 84 74↑ 74↑ 61↑ 45↑ 97 93↑ 93↑ 87↑ 79↑

Англия 81 76↑ 81 79 72↑ 97 93↑ 95↑ 94↑ 90↑


74 79↓ 75 91 94↓ 92

Чехия Республикасы 81 81 72↑ 77↑ 96 97 93↑ 95↑

Сербия 77 72↑ 93 91

Аустралия 75 72↑ 76 74 72 94 91↑ 93 92 89↑

Германия 78 78 76 96 96 94↑

Литва 79 73↑ 74↑ 73↑ 96 95↑ 95 95

Ирландия 79 72↑ 70↑ 96 92↑ 91↑

Дания 78 78 72↑ 96 95 93↑

Жаңа Зеландия 67 63↑ 65 73↓ 66 88 86 87 91↓ 85

БАӘ 46 36↑ 67 61↑

Хорватия 83 75↑ 98 96↑


Испания 74 67↑ 95 92↑

Оман 38 23↑ 61 45↑

Бахрейн 47 43↑ 72 70

Түркия 58 48↑ 82 76↑

Италия 75 76 78 70↑ 95 95 94 91↑

Катар 39 29↑ 64 50↑

Нидерланды 76 86↓ 79 83↓ 82↓ 97 99↓ 97 99↓ 98

Бельгия (Фландрия) 73 73 79↓ 96 96 98↓

Португалия 72 75 43↑ 96 95 73↑

Кипр 56 55 39↑ 86 86 74↑

Норвегия 63 64 54↑ 49↑ 65 90 92 84↑ 79↑ 88

Чили 53 54 85 85

Грузия 41 44 26↑ 74 75 59↑


Иран 33 44↓ 36 28↑ 15↑ 61 72↓ 65 58 42↑

Марокко 17 6↑ 35 16↑

Кувейт 10 16↓ 25 37↓

Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып»


205

2.3.3-кесте. Мазмұндық бөлімдер бойынша нәтижелер/ жаратылыстану/ 4 сынып

Мемлекет


Биология (74 тапсырма)

Физикалық ғылымдар (61 тапсырма)

География (33 тапсырма)


Жалпы балл арасындағы








Сингапур 590 607 16↑ 603 13↑ 546 -44↓

Корей Республикасы 589 581 -8↓ 597 8↑ 591 1

Жапония 569 556 -13↓ 587 18↑ 563 -6↓

Ресей Федерациясы 567 569 2 567 0 562 -5

Гонконг 557 550 -6↓ 555 -2 574 18↑

Қытай Тайбэйі 555 545 -11↓ 568 13↑ 555 0

Финляндия 554 556 2 547 -7↓ 560 6↑

Қазақстан 550 545 -5↓ 559 9↑ 542 -8↓

Польша 547 557 9↑ 540 -7↓ 540 -7↓

АҚШ 546 555 10↑ 537 -8↓ 539 -7↓

Словения 543 545 2 546 4 531 -12↓

Венгрия 542 550 8↑ 534 -8↓ 535 -7↓

Швеция 540 540 0 534 -6↓ 552 12↑

Норвегия 538 546 8↑ 522 -16↓ 549 12↑

Англия 536 536 0 540 4↑ 527 -8↓

Болгария 536 542 6↑ 529 -6↓ 532 -4

Чехия Республикасы 534 538 4↑ 531 -4↓ 531 -3↓

Хорватия 533 531 -3 535 2 535 2

Ирландия 529 531 2 524 -5↓ 535 6↑

Германия 528 528 -1 532 4 519 -10↓

Литва 528 527 -1 535 7↑ 515 -12↓

Дания 527 534 7↑ 516 -11↓ 531 3

Канада 525 536 11↑ 518 -7↓ 513 -12↓

Сербия 525 531 6↑ 529 4↑ 496 -29↓

Аустралия 524 531 8↑ 516 -8↓ 520 -4↓


520 517 -3 526 5↑ 514 -7↓

Солтүстік Ирландия 520 521 1 514 -6↓ 522 2

Испания 518 523 5↑ 507 -11↓ 520 2

Нидерланды 517 525 8↑ 504 -13↓ 520 3

Италия 516 519 3 513 -4↓ 510 -6↓

Бельгия (Фландрия) 512 513 1 506 -6↓ 513 1

Португалия 508 508 0 502 -6↓ 513 5↑

Жаңа Зеландия 506 511 6↑ 497 -8↓ 506 0

Франция 487 490 2 482 -6↓ 485 -3

Түркия 483 472 -11↓ 496 12↑ 480 -4↓

Кипр 481 481 0 486 5↑ 463 -19↓

Чили 478 487 10↑ 466 -12↓ 465 -13↓

Бахрейн 459 455 -4↓ 465 6↑ 448 -11↓

Грузия 451 459 8↑ 438 -13↓ 441 -10↓

БАӘ 451 449 -2 453 2↑ 448 -3↓

Катар 436 436 0 435 -1 427 -9↓

Оман 431 426 -5↓ 435 4↑ 423 -8↓

Иран 421 417 -4 423 2 408 -13↓

Индонезия 397 387 -10↓ 405 8↑ 384 -13↓

Сауд Арабиясы 390 382 -9↓ 390 -1 395 4↑

Марокко 352 350 -2 357 5 289 -63↓

Кувейт 337 331 -6↓ 325 -12↓ 333 -4

Ескертпе: ↑ - жалпы баллдан едәуір жоғары; ↓ - жалпы баллдан едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып»


206


Мемлекет О

рташ

а балл

Биология

Орташ

а балл

Физикалық ғылымдар

Орташ

а балл

География

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Аустралия

2015 531 15↑ 2 516 2 -5 520 0 -16↓

2011 516 -14↓ 514 -7 520 -17↓

2007 529 521 536

Бахрейн

2015 544 11↑ 465 12↑ 448 3

2011 444 453 445


2015 513 3 506 -1 513 8

2011 510 507 505

Чили

2015 487 -2 466 -5 465 -10↓

2011 490 471 475


2015 545 7↑ -2 568 0 5 555 3 -8↓

2011 538 -9↓ 569 5 553 -10↓

2007 547 564 563

Хорватия

2015 531 6 535 33↑ 535 14↑

2011 525 502 521


2015 538 -12↓ 16↑ 531 11↑ 22↑ 531 -6 18↑

2011 550 27↑ 519 10↑ 537 24↑

2007 522 509 514

Дания

2015 534 4 7 516 -10↓ 14↑ 531 4 12↑

2011 530 3 526 24↑ 527 8

2007 527 502 519

Англия

2015 536 6 0 540 5 -6 527 5 -14↓

2011 530 -6 535 -10↓ 522 -19↓

2007 536 546 542

Финляндия

2015 556 -18↓ 547 -21↓ 560 -5

2011 574 568 566

Грузия

2015 459 -2 37↑ 438 -2 35↑ 441 -17↓ 25↑

2011 461 39↑ 440 37↑ 458 42↑

2007 421 403 416

Германия

2015 528 3 -3 532 -3 6 519 -1 -5

2011 525 -6 535 8 520 -4

2007 531 527 524

Гонконг

2015 550 26↑ 10 555 16↑ -7 574 26↑ 6

2011 524 -16↓ 539 -23↓ 548 -20↓

2007 540 562 568

Венгрия

2015 550 -1 -2 534 13↑ 5 535 11 18↑

2011 552 -1 520 -8 524 7

2007 553 529 517

Ескертпе: ↑ - алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай жоғары ↓ - алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып» IEA есебі.


207


Мемлекет О

рташ

а балл

Биология

Орташ

а балл


Орташ

а балл

География

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Иран

2015 417 -31↓ -20↓ 423 -30↓ -16↓ 408 -49↓ -8

2011 449 11 453 13↑ 457 40↑

2007 437 440 416

Ирландия

2015 531 18↑ 524 7 535 15↑

2011 513 517 520

Италия

2015 519 -16↓ -36↓ 513 4 -7 510 -13↓ -16↓

2011 535 -20↓ 509 -11↓ 523 -3

2007 555 520 527

Жапония

2015 556 16↑ 20↑ 587 -2 16↑ 563 12↑ 31↑

2011 540 4 589 18↑ 551 20↑

2007 536 571 532

Қазақстан

2015 545 45↑ 559 73↑ 542 51↑

2011 500 486 491


2015 581 11↑ 597 1 591 -12↓

2011 571 597 603

Кувейт

2015 310 -12 303 -46↓ 312 -40↓

2011 232 348 352

Литва

2015 529 9↑ 11↑ 538 24↑ 26↑ 517 17↑ 9

2011 520 2 514 3 501 -8

2007 518 511 508

Марокко

2015 350 106↑ 357 101↑ 289 81↑

2011 245 256 208


2015 525 -11↓ -14↓ 504 -22↓ 0 520 -5 -4

2011 537 -3 526 22↑ 525 1

2007 539 503 524


2015 511 14↑ 5 497 4 3 506 7 -7

2011 497 -8↓ 493 -1 499 -14↓

2007 506 494 513


2015 521 3 514 -6 522 15↑

2011 519 520 507

Норвегия

2015 502 6 20↑ 475 -8 14↑ 498 -8 8

2011 496 13↑ 482 21↑ 506 17↑

2007 482 461 490

Оман

2015 426 56↑ 435 65↑ 423 53↑

2011 370 370 371


2015 508 -13↓ 502 -15↓ 513 -18↓

2011 520 517 531



208


Мемлекет О

рташ

а балл

Биология

Орташ

а балл


Орташ

а балл

География

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Катар

2015 436 53↑ 516 39↑ 520 26↑

2011 383 514 520


2015 569 13↑ 24↑ 567 19↑ 15↑ 562 10 21↑

2011 556 12 548 -4 552 11

2007 545 552 541


2015 382 -33↓ 390 -49↓ 395 -37↓

2011 415 439 432

Сербия

2015 531 13↑ 529 6 496 -1

2011 518 523 497

Сингапур

2015 607 9 12 603 5 6 546 5 -18↓

2011 597 3 598 2 541 -24↓

2007 595 597 565


2015 517 -16↓ -18↓ 526 -2 14↑ 514 -22↓ -18↓

2011 534 -1 527 15↑ 535 3

2007 535 512 532

Словения

2015 545 21↑ 34↑ 546 23↑ 18↑ 531 25↑ 15↑

2011 524 13↑ 524 -5 506 -10↓

2007 511 528 516

Испания

2015 523 10↑ 507 10↑ 520 21↑

2011 513 497 499

Швеция

2015 540 6 8 534 6 26↑ 552 13↑ 13↑

2011 534 2 528 19↑ 538 -1

2007 532 509 539

Түркия

2015 472 12↑ 496 29↑ 480 24↑

2011 460 466 456

БАӘ

2015 449 29↑ 453 25↑ 448 13↑

2011 420 429 435

АҚШ

2015 555 8↑ 12↑ 537 -6 3 539 0 2

2011 547 3 544 9↑ 539 2

2007 544 535 537



209

2.3.5-кесте. Танымдық қызмет түрлері бойынша нәтижелер/ жаратылыстану/ 4 сынып

Мемлекет


Білу (67 тапсырма)

Қолдану (66 тапсырма)

Пайымдау (35 тапсырма)









айырмашылық Сингапур 590 574 -16↓ 599 9↑ 605 15↑

Корей Республикасы 589 582 -8↓ 594 4↑ 594 5↑

Жапония 569 544 -25↓ 576 7↑ 594 25↑

Ресей Федерациясы 567 569 1 568 1 561 -7↓

Гонконг 557 562 5↑ 554 -3 552 -4

Қытай Тайбэйі 555 557 2 553 -2 558 3

Финляндия 554 556 2 553 -1 552 -2

Қазақстан 550 551 1 547 -3 552 2

Польша 547 544 -4↓ 554 7↑ 542 -5↓

АҚШ 546 548 2↑ 546 0 542 -4↓

Словения 543 541 -2 546 3 538 -4↓

Венгрия 542 550 8↑ 539 -3↓ 533 -9↓

Швеция 540 538 -2 540 0 542 2

Норвегия 538 533 -5↓ 542 4↑ 537 -1

Англия 536 533 -3 538 2 539 3

Болгария 536 551 15↑ 536 0 507 -29↓

Чехия Республикасы 534 545 10↑ 528 -6↓ 529 -6↓

Хорватия 533 534 1 530 -3 536 2

Ирландия 529 529 0 530 1 526 -3

Германия 528 527 -1 529 0 532 3

Литва 528 524 -4 526 -1 538 10↑

Дания 527 524 -3 529 2 526 -1

Канада 525 523 -2 528 3↑ 524 0

Сербия 525 527 2 522 -3 521 -4

Аустралия 524 523 -1 522 -1 527 4↑


520 530 9↑ 517 -4↓ 507 -13↓

Солтүстік Ирландия 520 518 -1 519 -1 520 0

Испания 518 522 4↑ 514 -4↓ 517 -2

Нидерланды 517 508 -9↓ 519 2 526 9↑

Италия 516 521 4↑ 513 -3↓ 511 -5↓

Бельгия (Фландрия) 512 498 -14↓ 513 2↑ 526 14↑

Португалия 508 507 -1 508 0 506 -2

Жаңа Зеландия 506 504 -2 502 -3↓ 514 8↑

Франция 487 482 -6↓ 494 6↑ 481 -6↓

Түркия 483 478 -6↓ 486 3↑ 483 0

Кипр 481 467 -14↓ 489 8↑ 490 8↑

Чили 478 477 0 476 -2 477 -1

Бахрейн 459 456 -3 462 3 455 -4

Грузия 451 460 8 449 -2 426 -26↓

БАӘ 451 453 2↑ 452 1 444 -7↓

Катар 436 437 1 430 -6↓ 433 -3

Оман 431 422 -9↓ 435 4↑ 431 0

Иран 421 416 -5 417 -4 422 1

Индонезия 397 397 1 392 -5 390 -7↓

Сауд Арабиясы 390 394 4 388 -3 365 -25↓

Марокко 352 331 -21↓ 357 5↑ 354 2

Кувейт 337 343 6↑ 324 -13↓ 297 -40↓

Ескертпе: ↑ - жалпы баллдан едәуір жоғары; ↓ - жалпы баллдан едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 4 сынып» IEA есебі.


210


Мемлекет О

рташ

а балл

Білу

Орташ

а балл

Қолдану

Орташ

а балл

Пайымдау

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Аустралия

2015 523 5 -9 522 9↑ 0 527 10↑ -1

2011 517 -14↓ 513 -9 518 -11↓

2007 532 522 528

Бахрейн

2015 456 2 462 18↑ 455 13↑

2011 454 443 442


2015 498 -9↓ 513 2 526 17↑

2011 507 511 508

Чили

2015 477 -5 476 -4 477 0

2011 483 479 477


2015 557 15↑ 13↑ 553 1 -6 558 -10↓ -16↓

2011 542 -1 552 -7 568 -6

2007 544 560 574

Хорватия

2015 534 9↑ 530 20↑ 536 23↑

2011 526 510 512


2015 545 -6 24↑ 528 -6 13↑ 529 12↑ 21↑

2011 551 30↑ 534 19↑ 516 9

2007 521 515 507

Дания

2015 524 0 7 529 -2 16↑ 526 -2 1

2011 524 7 532 19↑ 527 3

2007 517 513 524

Англия

2015 533 5 -14↓ 538 5 1 539 12↑ -1

2011 529 -19↓ 532 -4 526 -14↓

2007 547 537 540

Финляндия

2015 556 -23↓ 553 -15↓ 552 -8↓

2011 579 568 560

Грузия

2015 460 -6 31↑ 449 -3 35↑ 426 3 46↑

2011 466 37↑ 452 38↑ 422 43↑

2007 429 415 379

Германия

2015 527 3 -1 529 -4 3 532 6 6

2011 524 -4 533 7↑ 526 1

2007 529 526 525

Гонконг

2015 562 25↑ 9 554 25↑ 1 552 11 -10

2011 537 -16↓ 529 -24↓ 541 -21↓ 2007 553 552 563

Венгрия

2015 550 4 6 539 9 7 533 8 5

2011 547 2 530 -2 525 -3 2007 544 532 528



211


Мемлекет О

рташ

а балл

Білу

Орташ

а балл

Қолдану

Орташ

а балл

Пайымдау

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Иран

2015 416 -32↓ -15↓ 417 -34↓ -25↓ 422 -37↓ -5

2011 448 17↑ 452 9 459 32↑

2007 431 443 427

Ирландия

2015 529 11↑ 530 13↑ 526 17↑

2011 518 517 509

Италия

2015 521 -11↓ -14↓ 513 -10↓ -28↓ 511 2 -12↓

2011 532 -3 523 -18↓ 510 -14↓

2007 535 541 523

Жапония

2015 544 6↑ 9↑ 576 14↑ 31↑ 594 3 21↑

2011 538 3 562 16↑ 591 18↑

2007 534 546 573

Қазақстан

2015 551 64↑ 547 48↑ 552 56↑

2011 486 499 496


2015 582 12↑ 594 0 594 -11↓

2011 570 593 605

Кувейт

2015 322 -20↓ 304 -30↓ 266 -69↓

2011 342 334 336

Литва

2015 526 18↑ 14↑ 529 8↑ 15↑ 541 26↑ 21↑

2011 508 -4 521 7 515 -5

2007 511 513 521

Марокко

2015 331 94↑ 357 101↑ 354 114↑

2011 237 256 240


2015 508 -19↓ -12↓ 519 -15↓ -6 526 -6 0

2011 528 7↑ 534 10↑ 532 6

2007 521 525 526


2015 504 8↑ -7 502 5 6 514 17↑ 11↑

2011 496 -15↓ 497 1 497 -6

2007 511 496 503


2015 518 1 519 -3 520 17↑

2011 517 521 503

Норвегия

2015 495 -7 14↑ 494 7 22↑ 482 -10↓ 7

2011 502 21↑ 487 15↑ 493 17↑

2007 480 472 475

Оман

2015 422 46↑ 435 63↑ 431 77↑

2011 376 372 354


2015 507 -21↓ 508 -7 506 -19

2011 528 515 524



212


Мемлекет О

рташ

а балл

Білу

Орташ

а балл

Қолдану

Орташ

а балл

Пайымдау

2011 2007 2011 2007 2011 2007

Катар

2015 437 49↑ 430 41↑ 433 29↑

2011 388 389 404


2015 569 15↑ 23↑ 568 12↑ 19↑ 561 19↑ 18↑

2011 553 7 556 6 542 0

2007 546 550 542


2015 394 -38↓ 388 -39↓ 365 -51↓

2011 432 427 416

Сербия

2015 527 3 522 16↑ 521 1

2011 524 506 519

Сингапур

2015 574 4 -24↓ 599 10 12↑ 605 8 29↑

2011 570 -29↓ 590 2 597 20↑

2007 599 587 576


2015 530 -17↓ -2 517 -11↓ -10 507 -7 -4

2011 547 15↑ 528 1 514 2

2007 531 527 512

Словения

2015 541 23↑ 31↑ 546 28↑ 21↑ 538 13↑ 13↑

2011 518 9↑ 518 -7 525 0

2007 510 525 525

Испания

2015 522 6 514 15↑ 517 21↑

2011 516 499 496

Швеция

2015 538 3 10↑ 540 9↑ 20↑ 542 5 14↑

2011 536 8 531 11↑ 537 9

2007 528 520 528

Түркия

2015 478 21↑ 486 23↑ 483 11

2011 457 463 472

БАӘ

2015 453 21↑ 452 31↑ 444 19↑

2011 433 421 426

АҚШ

2015 548 2 3 546 2 12↑ 542 4 6

2011 546 1 544 10↑ 537 2

2007 546 534 535



213

2.4.1-кесте. Нәтижелер арасындағы айырмашылық/ жаратылыстану/ 8 сынып

Мемлекет


Жылдар арасындағы айырмашылық

2011 2007 2003 1999 1995

Аустралия

2015 512 -7 -3 -15↓ -2

2011 519 4 -8 6

2007 515 -12↓ 1

2003 527 13↑

1995 514

Бахрейн

2015 466 13↑ -2 28↑

2011 452 -15↓ 14↑

2007 467 29↑

2003 438

Ботсвана

2015 392 -13↓

2011 404

Чили

2015 545 -7 41↑ 34↑

2011 461 49↑ 41↑

2003 413 -8

1999 420


2015 569 6 8↑ -2 0

2011 2007

564 3 -7 -5

2007 561 -10↓ -8

2203 571 2

1999 569

Египет

2015 371 -37↓ -50↓

2007 408 -13↓

2003 421

Англия

2015 537 4 -5 -7 -2 3

2011 533 -9 -11 -5 0

2007 542 -2 3 8

2003 544 5 11↑

1999 538 5

1995 533

Грузия

2015 443 23↑ 22↑

2011 420 -1

2007 421

Гонконг

2015 546 11↑ 16↑ -10↓ 16↑ 36↑

2011 535 5 -21↓ 6 25↑

2007 530 -26↓ 1 20↑

2003 556 27↑ 46↑

1999 530 20↑

1995 510

Венгрия

2015 527 5 -12↓ -16↓ -25↓ -9↓

2011 522 -17↓ -20↓ -30↓ -14↓

2007 539 -4 -13↓ 2

2003 543 --10↓ 6

1999 552 16↑

1995

537



214


Мемлекет



2011 2007 2003 1999 1995

Иран

2015 456 -18↓ -3 3 8 -6

2011 474 15↑ 21↑ 26↑ 12↑

2007 459 6 11↑ -4

2003 453 5 -9↓

1999 448 -15↓

1995 463

Ирландия

2015 530 12↑

1995 518

Израиль

2015 507 -9

2011 516

Италия

2015 499 -2 4 8↑ 6

2011 501 6 10↑ 8

2007 495 4 2

2003 491 -2

1999 493

Жапония

2015 571 13↑ 17↑ 19↑ 21↑ 16↑

2011 558 4 6 8↑ 3

2007 554 2 4 -1

2003 552 3 -2

1999 550 -5

1995 554

Иордания

2015 426 -23↓ -56↓ -49↓ -24↓

2011 449 -33↓ -26↓ -1

2007 482 7 31↑

2003 475 25↑

1999 450

Қазақстан

2015 533 43↑

2011 490


2015 556 -5 2 -3 7↑ 10↑

2011 560 7↑ 2 12↑ 14↑

2007 553 -5↓ 4 7↑

2003 558 10↑ 13↑

1999 549 3

1995 546

Кувейт

2015 394 -24↓

2007 418

Ливия

2015 398 -8 -15 5

2011 406 -8 13

2007 414 20↑

2003 393



215


Мемлекет



2011 2007 2003 1999 1995

Литва

2015 522 8↑ 3 3 34↑ 58↑

2011 514 -5 -6 26↑ 50↑

2007 519 -1 30↑ 55↑

2003 519 31↑ 56↑

1999 488 25↑

1995

464

Малайзия

2015 471 44↑ 0 -40↓ -22↓

2011 426 -44↓ -84↓ -66↓

2007 471 -40↓ -22↓

2003 510 18↑

1999 492

Мальта

2015 481 24↑

2007 457

Марокко

2015 393 17↑

2011 376


2015 513 1 -7 3 2

2011 512 -8 2 1

2003 520 10 9

1999 510 -1

1995 511

Норвегия

2015 489 -5 2 -5 -25↓

2011 494 8↑ 1 -20↓

2007 487 -7↓ -28↓

2003 494 -21↓

1995 514

Оман

2015 455 35↑ 32↑

2011 420 -3

2007 423

Катар

2015 457 38↑

2011 419


2015 544 2 15↑ 30↑ 15 22↑

2011 542 13↑ 29↑ 13 20↑

2007 530 16↑ 0 7

2003 514 -16↓ -9

1999 529 7

1995 523


.


216


Мемлекет



2011 2007 2003 1999 1995


2015 396 -40↓

2011 436

Сингапур

2015 597 7 29↑ 19↑ 29↑ 16↑

2011 590 23↑ 12↑ 22↑ 10

2007 567 -11 -1 -13

2003 578 10 -3

1999 568 -12

1995 580

Словения

2015 551 8↑ 14↑ 31↑ 37↑

2011 543 5 22↑ 29↑

2007 538 17↑ 24↑

2003 520 7↑

1995 514

Оңтүстік Африка

2015 358 26↑

2011 332

Швеция

2015 522 13↑ 12↑ -2 -30↓

2011 509 -1 -15↓ -43↓

2007 511 -14↓ -42↓

2003 524 -28↓

1995 553

Таиланд

2015 456 5 -15↓ -26↓

2011 451 -20↓ -31↓

2007 471 -12↓

1999 482

Түркия

2015 493 10↑

2011 483

БАӘ

2015 477 12↑

2011 465

АҚШ

2015 530 5 10↑ 3 15↑ 17↑

2011 525 5 -3 10 12↑

2007 520 -7 5 7

2003 527 12↑ 15↑

1999 515 2

1995 513



217


Мемлекет







Жапония 24 63 89 98




Англия 14 45 77 95


Израиль 12 37 64 84

Венгрия 12 42 74 92

АҚШ 12 43 75 93

Гонконг 12 51 85 96


Швеция 10 40 73 92


Түркия 8 29 59 83

Литва 8 36 72 93


Мальта 7 28 57 79

Канада 7 38 78 96

БАӘ 7 26 53 76


Катар 6 21 46 70

Бахрейн 6 22 49 73

Италия 4 26 64 89

Малайзия 3 21 52 77

Иран 3 15 42 73

Оман 3 17 45 72

Таиланд 2 12 41 75

Кувейт 2 10 29 55

Чили 1 12 40 75



Грузия 1 10 38 70


Ливия 1 7 24 50


Египет 0 5 20 42



Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


218


Мемлекет




2015 2011

2007 2003 1999 1995 2015 2011 2007 2003 1999 1995

Сингапур 42 40 32↑ 33↑ 29↑ 29↑ 74 69 61↑ 66↑ 60↑ 64↑

Қытай Тайбэйі 27 24 25 26 27 63 60↑ 60 63 61

Жапония 24 18↑ 17↑ 15↑ 16↑ 18↑ 63 57↑ 55↑ 53↑ 52↑ 54↑


19 20 17 17 19 17 54 57 54 57 50↑ 50↑

Словения 17 13↑ 11↑ 6↑ 8↑ 52 48 45↑ 33↑ 32↑


Англия 14 14 17 15 17 15 45 44 48 48 45 43

Ресей Федерациясы 14 14 11↑ 6↑ 15 11 49 48 41↑ 32↑ 41↑ 38↑

Израиль 12 11 37 39

Венгрия 12 9↑ 13 14 19↓ 12 42 39 46↓ 46↓ 53↓ 44

АҚШ 12 10 10 11 12 11 43 40 38↑ 41 37↑ 38↑

Гонконг 12 9 10 13 7↑ 7↑ 51 47 45 58↓ 40↑ 33↑


Швеция 10 6↑ 6↑ 8↑ 19↓ 40 33↑ 32↑ 38 52↓

Жаңа Зеландия 10 9 7 10 9 36 34 35 35 34

Литва 8 6 8 6 5↑ 2↑ 37 33↑ 36 34 22↑ 14↑

Түркия 8 8 29 26

Аустралия 7 11 8 9 10↓ 34 35 33 40↓ 36

Мальта 7 5↑ 28 21↑

БАӘ 7 4↑ 26 19↑

Катар 6 3↑ 21 14↑

Бахрейн 6 3↑ 2↑ 0↑ 22 17↑ 17↑ 6↑

Италия 4 4 4 4 6 26 27 24 23 26

Малайзия 3 1↑ 3 4 5 21 11↑ 18 28↓ 24

Иран 3 5 2 1↑ 1 1 15 21↓ 14 9↑ 11 11

Норвегия 3 3 2 2 6↓ 22 22 20 21 32↓

Оман 3 2↑ 1↑ 17 11↑ 8↑

Таиланд 2 1 3 2 12 10 17↓ 18↓

Чили 1 1 1↑ 1 12 12 5↑ 7↑

Иордания 1 2 5↓ 3↓ 4↓ 9 15↓ 26↓ 21↓ 17↓

Оңтүстік Африка 1 1

5 4

Грузия 1 0 0↑ 10 6↑ 5↑


Ливия 1 1 1 0 7 7 8 4↑

Кувейт 1 0 6 6


Египет 0 1 1↓ 5 7↓ 10↓

Марокко 0 0 3 2↑

Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.


219


Мемлекет




2015 2011

2007 2003 1999 1995 2015 2011 2007 2003 1999 1995

Сингапур 90 87 80↑ 85↑ 84↑ 91 97 96 93↑ 95↑ 95↑ 99↓

Қытай Тайбэйі 86 85 83↑ 88 86 96 96 95↑ 98↓ 96

Жапония 89 86↑ 85↑ 86↑ 84↑ 85↑ 98 97↑ 96↑ 98 97↑ 97↑


85 86 85 88↓ 81↑ 81↑ 97 97 97 98↓ 96↑ 95↑

Словения 84 82 81↑ 75↑ 69↑ 97 96 97 96 93↑

Қазақстан 74 58↑ 93 86↑

Англия 77 76 79 81 76 75 95 93 94 96 94 93↑

Ресей Федерациясы 81 81 76↑ 70↑ 73↑ 71↑ 96 96 95 93↑ 92↑ 92↑

Израиль 64 69↓ 84 88↓

Венгрия 74 75 80↓ 82↓ 83↓ 80↓ 92 92 96↓ 97↓ 96↓ 95↓

АҚШ 75 73 71↑ 75 67↑ 68↑ 93 93 92 93 87↑ 87↑

Гонконг 85 80↑ 77↑ 89↓ 80↑ 70↑ 96 95 92↑ 98 96 90↑

Ирландия 77 70↑ 94 90

Швеция 73 68↑ 69 75 83↓ 92 91 91 95↓ 97↓

Жаңа Зеландия 67 67 73↓ 66 67 88 90 94↓ 88 89

Литва 73 71 72 74 57↑ 45↑ 94 92 93 95 86↑ 79↑

Түркия 59 54↑ 83 79↑

Аустралия 69 70 70 76↓ 69 91 92 92 95↓ 89

Мальта 57 48↑ 79 71↑

БАӘ 53 47↑ 76 75

Катар 46 34↑ 70 58↑

Бахрейн 49 44↑ 49 33↑ 73 70↑ 78↓ 70↑

Италия 64 65 62 59↑ 59↑ 89 90 88 87 86↑

Малайзия 52 34↑ 50 71↓ 59↓ 77 62↑ 80 95↓ 87↓

Иран 42 50↓ 41 38 38 43 73 79↓ 76 77 72 81↓

Норвегия 60 62 58 63 72↓ 88 90 87 91↓ 94↓

Оман 45 34 32↑ 72 59↑ 61↑

Таиланд 41 39 48↓ 54 75 74 80↓ 87↓

Чили 40 43 24↑ 27↑ 75 79↓ 56↑ 60↑

Иордания 34 45↓ 56↓ 53↓ 42↓ 63 72↓ 79↓ 80↓ 69↓

Оңтүстік Африка 14 11 32 25↑

Грузия 38 28↑ 27↑ 70 62↑ 61↑


Ливия 24 25 28 20 50 54 55 48

Кувейт 23 28↓ 49 60↓

Ботсвана 23 26 51 55↓

Египет 20 27↓ 33↓ 42 55↓ 59↓

Марокко 17 13↑ 47 39↑

Ескертпе: ↑ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір жоғары; ↓ - 2015 жылдағы пайыздық өлшем едәуір төмен. Дереккөз: «TIMSS-2015. Жаратылыстанудан халықаралық нәтижелер, 8 сынып» IEA есебі.

Documents

Қазақстанның TIMSS 2015 зерттеуіне қатысу нәтижелері …iac.kz/sites/default/files/1_nac_otchet_tims_2015_kaz_pdf.pdf · Ұлттық есепте