ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΕΤΑΚΡΙΤΙΚΗ, ΜΕΤΑΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΜΕΤΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Οι πολλαπλές προκλήσεις της κρίσης της παγκοσμιοποίησης και το

σχέδιο της Νέας Ανθρωπολογίας

«Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις».

Ηράκλειτος

I

Η σύγχρονη κοινωνία των ανεπτυγμένων χωρών γνωρίζει, ως γνωστόν, μια βαθιά

και επώδυνη κρίση: Κρίση οικονομική, κρίση κοινωνική, κρίση πολιτισμική. Από μια

ορισμένη άποψη είναι αδύνατο να μη γίνουν σημαντικές αλλαγές στην πορεία της

κοινωνίας προς την έξοδο από την κρίση, να μη γίνουν ακόμη και ριζικές πολιτισμικές

μεταλλαγές. Η κοινωνική κατάσταση αλλάζει: αναπόφευκτα θα αλλάξει και το

πολιτισμικό εποικοδόμημα, ο πολιτισμός γενικότερα. Σε αυτή τη νέα κατάσταση όπως

προδιαγράφεται, διαμορφώθηκε και κυριαρχεί μια νέα αρχή του πραγματικού. Οπότε και

στο χώρο της τέχνης, της αισθητικής και του πολιτισμού θα αναδυθούν και θα

κυριαρχήσουν αναπόφευκτα νέες αρχές, νέες νόρμες, νέες μορφές.

Με βάση τις έρευνες που έχουμε κάνει εδώ και αρκετά χρόνια, προτείνουμε την

ανασυγκρότηση των μοντέλων, τη διατύπωση νέων θεωρήσεων, νέων πρακτικών.

Εξάλλου, έχουμε ήδη μπει στην εποχή της μετακριτικής, της μεταφιλοσοφίας και της

μετα-αισθητικής, με επίκεντρο την έννοια των renversibles αλλαγών: του ξεπεράσματος

και της συνθετότητας (και αντίστροφα). Έτσι, πρέπει να ανιχνεύσουμε θετικές

προοπτικές για το ξεπέρασμα της σύγχρονης κρίσης σε όλα τα επίπεδα και να

προτείνουμε κάποιες πρακτικές και εφαρμόσιμες λύσεις. Διαφορετικά δεν θα έχει

κανένα νόημα η όποια έρευνα. Όμως πρέπει ν’ αποφευκτεί η απλούστευση, οι υπέρ

απλοϊκές λύσεις και προτάσεις. Στην εποχή της σύνθετης και πολύπλοκης

παγκοσμιοποίησης ο simplisme είναι επικίνδυνος, προκαλεί αυταπάτες (illusions). Για

1

το λόγο αυτό προτείνουμε μια θεωρητική έρευνα όσο μπορούμε υψηλότερου επιπέδου, η

οποία κατά τη διάρκειά της θα είναι επικεντρωμένη ή θα διαρθρώνεται γύρω από την

έννοια της πολιτισμικής συνθετότητας και της πολυπλοκότητας εν τω γίγνεσθαι.

Ως εκ τούτου, παρουσιάζουμε συνοπτικά τις βασικές πτυχές της όλης ερευνητικής

προσπάθειάς μας μέχρι τώρα. Αυτή, λοιπόν, σχηματικά διαρθρώθηκε γύρω από τρείς

κύριους τομείς, στους οποίους έχουμε εργαστεί μέχρι τώρα εντατικά. Με βάση το

προτεινόμενο εδώ σχέδιο, θα προσπαθήσουμε ν’ ανασυγκροτήσουμε κριτικά τις

θεματικές που έχουμε αναπτύξει μέχρι σήμερα, διευρύνοντας και συστηματοποιώντας

τες με καινοτόμο πάντοτε τρόπο μέσα στο νέο κοινωνικό πλαίσιο που έχει

διαμορφωθεί, προσβλέποντας πλέον στη δημιουργία μιας μεγάλης σύνθεσης.

Αναλυτικότερα οι τρείς αυτοί τομείς ήταν:

Α. Η μελέτη των σύγχρονων κοινωνιών – οι κοινωνικές αλλαγές. Ειδικότερα:

α) Ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, ο τεϋλορισμός – φορντισμός, η

αλλοτρίωση, η πραγμοποίηση κ.α. και β) Η διαδικασία παγκοσμιοποίησης, η κρίση της

παγκοσμιοποίησης και η αποπαγκοσμιοποίηση.

Β. Η κοινωνική θεωρία, η μεθοδολογία των κοινωνικών και ανθρωπιστικών

επιστημών και της αισθητικής. Η Σχολή της Φρανκφούρτης.

Γ. α) Η ιστορία και η θεωρία της μοντέρνας τέχνης, η θεωρία της κουλτούρας, η

κριτική προσέγγιση της ιδεολογίας και της επικοινωνίας, η διερεύνηση των

πολιτισμικών αλλαγών, του μοντερνισμού, της διαπολιτισμικότητας, της

διακαλλιτεχνικότητας, των πολιτισμικών μοντέλων, των σχέσεων της

παγκοσμιοποίησης με τον πολιτισμό˙ η ανθρωπολογία, η μετακριτική, η μεταφιλοσοφία,

η μετα-αισθητική κ.α.

β) Ο Σκλάβος, ο Στέρης και ο Giacometti κ.α. Πρόκειται για μια τριλογία αισθητικών

μελετών για τρεις σημαντικούς μοντέρνους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας. Συνοπτικά

πρόκειται για μια παράταξη αισθητικών μελετών, που αποσκοπούν στην ανάδειξη της

μοντέρνας ιδιαιτερότητας, της κρισιμότητας της πρωτοπόρας σκέψης και πράξης για

την ανασυγκρότηση των μοντέλων, των μορφών, των διαδικασιών δημιουργίας κ.α.

2

γ) Ροντέν, Μπρανκούζι, Μάλεβιτς, Καντίνσκυ, Κλέ, Πόλοκ, Cobra, Σαραφιανός,

Κουνέλης, κ.α. Πρόκειται για εμβληματικούς καλλιτέχνες της μοντέρνας τέχνης, για τη

ζωή και το έργο των οποίων έχουμε δώσει διαλέξεις, επεξεργαζόμαστε κείμενα και

δημοσιεύσεις, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, εκθεσιογραφία κ.α.

δ) Ο μοντερνισμός στη γλυπτική και η κοινωνική εργασία στην εποχή της

παγκοσμιοποίησης: είναι ένα θέμα που είχαμε αρχίσει να ερευνούμε σε συνεργασία και

υπό τις οδηγίες του καθηγητή μας, Ο. Revault d’ Allones, μόλις ολοκληρώσαμε το

διδακτορικό μας. Για το θέμα αυτό ήδη έχουμε κάνει δημοσιεύσεις, ενώ ετοιμάζουμε και

νέες.

ΙΙ

Σημερινά ερευνητικά σχέδια μας είναι: α) Η παγκοσμιοποίηση και η μοντέρνα τέχνη.

β) Η μοντέρνα τέχνη και το πεδίο, στη συνέχεια των θεωρητικοποιήσεων του Cl.

Greenberg, και κυρίως γ) Η νέα ανθρωπολογία και η τέχνη κ.α. Με άλλα λόγια, έχουμε

επεκτείνει τις έρευνές μας σε νέα θέματα, τα οποία αναδύονται μέσα από τη

συνειδητοποίηση των αλλαγών που επιφέρει η κρίση. Συγχρόνως, προσπαθούμε μια

κριτική επανάγνωση της ιστορίας του πολιτισμού και της φιλοσοφίας συνολικά, από

τον Όμηρο μέχρι σήμερα, δίνοντας έμφαση στον «εξανθρωπισμό του ανθρώπου», στην

ανάγκη (ανά-) συγκρότησης μιας νέας ανθρωπολογίας, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την

κρίση προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης μερικών θεμελιωδών ανθρώπινων

αναγκών, αν θέλουμε να ξαναβάλουμε τον μη αλλοτριωμένο ή τον απo-αλλοτριωμένο

άνθρωπο στο κέντρο του ενδιαφέροντός μας.

Η απo-αλλοτρίωση του ανθρώπου μέσω της τέχνης, της κουλτούρας, της φιλοσοφίας,

της εκπαίδευσης, της παιδείας, της νέας οργάνωσης της παραγωγής και της ζωής

γενικότερα, και μονολεκτικά μέσω της απόκτησης αυτοσυνειδησίας του σύγχρονου

ανθρώπου σε διαδικασία αυτοπροσδιορισμού, θα πρέπει να είναι το κύριο καθήκον μας,

το κύριο μέλημά μας. Σήμερα πλέον υπό την επήρεια της πρωτόγνωρης κρίσης θα πρέπει

να αναδειχτούν τουλάχιστον μερικές κρίσιμες πτυχές της όλης προβληματικής, και

οπωσδήποτε σχετικά με μερικά τουλάχιστον πρωταρχικά θέματα. Με βάση τις αρχές

του Διαφωτισμού, και στη συνέχεια του Ορθού Λόγου, του Μοντερνισμού κ.α., θα

3

οργανώσουμε έναν διεθνή (κατά το μεγαλύτερο δυνατό) ορθολογικό επιστημονικό

διάλογο, μέσα από την ανάπτυξη της ευρύτερης δυνατής ορθολογικής επικοινωνίας με

χαμπερμασιανούς όρους. Έτσι θα δημιουργήσουμε ένα είδος κυψέλης προχωρημένης

θεωρητικής και καλλιτεχνικής έρευνας. Η διακαλλιτεχνικότητα, η διεπιστημονικότητα,

η τάση προς τη συνένωση θεωρίας και πράξης, η ανάδειξη μερικών πολυσύνθετων

πολιτισμικών πρακτικών, η δημιουργία ποιοτικών και προχωρημένων έργων, η

πολυμορφία κ.α. θα είναι μερικές κατευθύνσεις αυτού του σχεδίου. Σε αυτό θα

συμμετάσχουν και ήδη συμμετέχουν θεωρητική, καλλιτέχνες, διανοούμενοι κ.α. Θα

ευαισθητοποιήσουμε, θα εμψυχώσουμε και θα κινητοποιήσουμε συστηματικά, με

συνέπεια και αποφασιστικότητα τους συνεργάτες μας καθηγητές, ερευνητές,

καλλιτέχνες, βοηθούς κ.α. με στόχο τη διαμόρφωση μιας νέας θεώρησης, τη δημιουργία

ενός νέου συλλογικού ενδιαφέροντος, μιας νέας συλλογικότητας εν τω γίγνεσθαι: Ενός

νέου συλλογικού υποκειμένου με ιστορική συνείδηση.

Θα προσπαθήσουμε, συγχρόνως, να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις ανάπτυξης της

καινοτομίας, της έρευνας, της καλλιτεχνικής και πολιτισμικής γενικότερα πράξης. Θα

προσπαθήσουμε, τέλος, να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις για να φτάσουμε ακόμη

και στον αυτο-καθορισμό. Η αναμέτρηση με την αλλοτρίωση, η οποία επιπλέον

μεταμορφώνεται ή ακόμη και μεταλλάσσεται διαρκώς, σε συνάρτηση με το γενικότερο

κοινωνικό γίγνεσθαι, το οποίο σήμερα μάλιστα κατευθύνεται προς ανελαστικές

τουλάχιστον μορφές, προς ένα είδος απολυτοποίησης και στεγανοποίησης, με ό,τι αυτό

συνεπάγεται για τον σύγχρονο άνθρωπο, είναι μια πολύ δύσκολη, τιτάνια υπόθεση:

είναι σαν να συζητούμε με το διάβολο, για να θυμηθούμε το ιστορικής σημασίας έργο

του Μπέργκμαν, Η έβδομη σφραγίδα. Πρέπει όμως να έχουμε ένα σημαντικό στόχο, ένα

σκοπό, μια τελικότητα (finitude) στην έρευνα, όπως και στη συνολική πρακτική μας,

όσο δύσκολα και αν μπορέσει αυτή να πραγματοποιηθεί, τελικότητα που θα πρέπει να

παράγεται και ν’ αναπαράγεται σε κάθε βήμα της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να

επιτύχουμε οπωσδήποτε τη δημιουργία μιας νέας ευαισθησίας, μιας νέας ποιότητας, να

δημιουργήσουμε μια νέα constellation, όπως έλεγε και ο Αντόρνο.

ΙΙΙ

4

Η προτεινόμενη έρευνα-θεματοποίηση προσπαθούμε να αποκτήσει υψηλούς

ποιοτικούς στόχους, να δώσει έμφαση στον άνθρωπο, να επεκτείνει και να ξεπεράσει

πεδία, να ξεπεράσει κάποια όρια, να ξεφύγει από τις τρέχουσες νόρμες «της σχολικής

και πανεπιστημιακής φιλοσοφίας», όπως έλεγε ο δάσκαλός μας, ο Fr. Châtelet. Πρέπει

πάντα να ξεπερνούμε τα όρια, έλεγε ο άλλος δάσκαλός μας, ο O. Revault d’Allonnes.

Πρέπει να έχουμε σαν μόνιμο στόχο, στο κέντρο όλων των αναζητήσεων και

δραστηριοτήτων μας το ξεπέρασμα, έλεγε ο τρίτος δάσκαλος μας, ο H. Lefebvre.

Έτσι και εμείς, εμπρός στις επερχόμενες ραγδαίες και ριζικές αλλαγές, τις

επερχόμενες κοσμογονικές θα λέγαμε αλλαγές, προτείνουμε την επιστημονική

διερεύνηση του θέματος σε βάθος και με συστηματικό τρόπο, έτσι ώστε μέσα από μια

διεπιστημονική και μετακριτική προσέγγιση που με αυστηρά επιστημονικούς όρους (και

με βάση την εμπειρία των προηγούμενων ερευνών μας), θα θέσουμε τις προυποθέσεις

ώστε να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε μια μετακριτική σύλληψη-θεωρητικοποίηση για

το ξεπέρασμα της κρίσης και τη δημιουργία του νέου πολιτισμικού προτάγματος, το

οποίο είναι ήδη εν τη γεννέσει του… Στόχος μας είναι συγχρόνως να υποβοηθήσουμε

την ανάπτυξη επικοινωνίας με τις απαραίτητες ανταλλαγές σκέψεων και

προβληματικών, τη δημιουργία έργων, την επεξεργασία κειμένων, την οργάνωση

δράσεων υψηλού επιπέδου, την έκδοση κειμένων κ.α. Με άλλα λόγια, θα

διαμορφώσουμε ένα ανοιχτό Δίκτυο επικοινωνίας και προβληματικής για να

πραγματοποιήσουμε μια σύγχρονη, πρωτότυπη και καινοτόμα έρευνα, μια έρευνα-

αναφορά πρωτοποριακού μάλιστα – θέλουμε να πιστεύουμε - χαρακτήρα.

Για την υλοποίηση του παρόντος σχεδίου δίνουμε έμφαση στη χρήση Νέας

Τεχνολογίας, μέσω της οποίας θα ανταλλάσουμε πληροφορίες, θα οργανώσουμε μια

κατά το δυνατόν πλήρη documentation εκθέσεων, δράσεων, πολιτισμικών γεγονότων

και δρώμενων, καθώς και την πληρέστερη δυνατή βιβλιογραφία, θα κάνουμε εκδόσεις

κειμένων, και κυρίως θα δημιουργήσουμε ένα ψηφιακό περιοδικό, το οποίο προς τιμή

του μεγάλου θεωρητικού της τέχνης Th. Adorno θα ονομάσουμε ADORNO, στο οποίο θα

δημοσιεύουμε το υλικό της έρευνας μας. Έτσι το περιοδικό αυτό θα αποτελεί ένα

ζωντανό δείγμα διαλόγου, ανταλλαγής απόψεων και σύνθεσης θέσεων. Μέσα σε αυτό

5

το πλαίσιο θα σχεδιάσουμε την οργάνωση σεμιναρίων έρευνας, και στη συνέχεια την

οργάνωση συμποσίων, ημερίδων, συνεδρίων, στρογγυλών τραπεζιών εκδόσεων,

εκθέσεων, δράσεων κ.α., ενταγμένων στις θεματικές και στους σκοπούς της

προτεινόμενης έρευνας: για τη συγκρότηση των νέων θεωρητικών πολιτισμικών και

καλλιτεχνικών πρακτικών και τη δημιουργία νέων και πρωτοπόρων έργων.

Το προτεινόμενο εδώ σχέδιο, όπως έχουμε δείξει μέχρι τώρα με τις πολυάριθμες

δημοσιεύσεις, εισηγήσεις, έρευνες, μελέτες μας κ.α. φιλοδοξούμε να είναι μια έρευνα

μεγάλης έκτασης και εμβέλειας και πάντοτε υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών. Θα

καταβάλλουμε δε προσπάθεια, με βάση πάντα τη βιβλιογραφία, τις πηγές κτλ., να

ολοκληρώσουμε και να συστηματοποιήσουμε ακόμη περισσότερο τις νέες

θεωρητικοποιήσεις μας, αλλά να επεκταθούμε και σε άλλες. Μέσα δε από την

κοινοποίηση περιλήψεων, προτάσεων, σχεδιασμάτων, κειμένων μας κ.α. σε όλους τους

συνεργάτες μας, θεωρητικούς και καλλιτέχνες, θα προσπαθούμε να τους εμψυχώνουμε,

έτσι ώστε να πετύχουμε την ώθηση των ερευνών τους σε υψηλότερα πάντοτε επίπεδα,

στην αναζήτηση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της έρευνας και της

αρμόζουσας (adéquate) πολιτισμικής πρακτικής για την κοινωνία. Γενικότερα, στόχος

μας είναι η όλη επεξεργασία μας να είναι πρωτοποριακή και προχωρημένη, συστηματική

και καινοτόμα, ανοίγοντας νέα πεδία ερευνών, προβληματικής και καλλιτεχνικής και

γενικότερα πολιτισμικής πρακτικής. Και μονολεκτικά, θα προσπαθήσουμε συστηματικά

να γίνει μια διεπιστημονική έρευνα αναφοράς στο χώρο των κοινωνικών,

ανθρωπιστικών και πολιτισμικών επιστημών και της μοντέρνας τέχνης.

Για να φέρουμε σε πέρας αυτό το πολύ σημαντικό για μας έργο, ένα έργο θεωρητικό

και επιστημονικό πολύ υψηλών απαιτήσεων, όπως θέλουμε να είναι, θα στηριχθούμε,

εκτός των άλλων, και στη στέρεα γνώση μας της μακρόχρονης και ιστορικής

τζιακομεττικής πρακτικής, μελέτης και κριτικής απόδοσης του μοντέλου, του

πραγματικού. Ενός όμως αλλοτριωμένου ολικά και πραγμοποιημένου τραγικά

πραγματικού. Αυτό βέβαια κατέληξε να έχει νόημα μόνο ή κυρίως στη τζιακομεττική

εκδοχή, η σύγχρονη κοινωνία ευρισκόμενη συνεχώς σε πραγματοποιητική μετεξέλιξη.

Στη συνέχεια όμως του Τζιακομέττι πρέπει να επιμείνουμε θεωρητικά, ερευνητικά,

6

καλλιτεχνικά για τη ανεύρεση ή ακόμη και τη δημιουργία εκ νέου έννοιας, νοήματος,

κατεύθυνσης, σημασίας, με διεπιστημονικό και διακαλλιτεχνικό τρόπο, ζώντας μέσα σε

μια παγκομιοποιημένη κατάσταση, η οποία είναι πλέον σε κρίση: κρίση μοντέλων και

αναφορών, σε γενικευμένη αβεβαιότητα. Παρόλα αυτά πρέπει να «είμαστε απόλυτα

μοντέρνοι» (Rimbault). Και ο δάσκαλός μας, ο François Châtelet έλεγε και ξαναέλεγε:

πρέπει να επιμένουμε δημιουργικά, συνθετικά: να κάνουμε μεγάλα σχέδια.

ΙV

Πιο συγκεκριμένα, το προτεινόμενο εδώ σχέδιο στηρίζεται στις εκτεταμένες έρευνες

που έχουμε κάνει στην επιστημονική, διδακτική και ερευνητική καριέρα μας στο χώρο

των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, της φιλοσοφίας, της αισθητικής και

της θεωρίας της κουλτούρας. Συγχρόνως προσπαθεί να ανασυνθέσει και να

ανασυγκροτήσει μεθοδολογικά τις κυριότερες και τις σημαντικότερες απ΄ αυτές, έτσι

ώστε μέσα στις συνθήκες έντονης και παρατεταμένης κρίσης που ζούμε, να

προσπαθήσουμε αφενός την επεξεργασία νέων θεωρήσεων, έτσι ώστε να γίνει εφικτή η

ανίχνευση προοπτικών για το ξεπέρασμα της κρίσης και ειδικότερα της πολιτισμικής.

Αφ’ ετέρου, θα ακολουθήσει η διατύπωση προτάσεων προς την κατεύθυνση υλοποίησης

του παρόντος σχεδίου μας. Με την έννοια αυτή εισηγούμαστε την επεξεργασία μιας

νέας αντίληψης για τη διακαλλιτεχνική θεωρία και πράξη μέσω της ανάπτυξης

συνθετικών, συστηματικών (μετά-) αισθητικών θεωρήσεων για τη μοντέρνα τέχνη και

τη δημιουργία δράσεων (πράξη) στο χώρο της τέχνης, του πολιτισμού και της παιδείας.

Συγχρόνως, θα προσπαθήσουμε να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις (κατά το δυνατό)

για τη σύνδεση ή ακόμη και τη συνένωση με θετικό, πρακτικό, και –κατά το δυνατόν-

εφαρμοσμένο τρόπο της θεωρίας με την πράξη, της αισθητικής με την τέχνη.

Σε ένα επόμενο στάδιο, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη σύλληψη και

δημιουργία ενός σύγχρονου σύνθετου μοντέλου (δια-) καλλιτεχνικής και (δια-)

πολιτισμικής θεωρίας και πράξης, το οποίο θα είναι προσανατολισμένο κυρίως προς

την αισθητική, καλλιτεχνική και πολιτισμική μεταθεωρία.

Με βάση τις μέχρι τώρα εκτεταμένες και μακρόχρονες έρευνές μας και τα

7

συμπεράσματά τους, και στηριζόμενοι σε αυτές, θα οργανώσουμε νέες διεπιστημονικές

έρευνες στον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, με έμφαση τη

θεωρία της τέχνης και την αισθητική. Στόχος μας είναι η κατανόηση και η ανάδειξη των

σύγχρονων πολιτισμικών αναγκών, μέσα στις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες που έχει

διαμορφώσει η κρίση. Σε ένα επόμενο επίπεδο, θα διαμορφώσουμε μια νέα θεώρηση με

βάση τη νέα αρχή του πραγματικού, όπως αυτή προδιαγράφεται. Αυτή η θεώρηση, με την

σειρά της, θα μας επιτρέψει να διαμορφώσουμε μια νέα αρχή, την αρχή της νέας

διακαλλιτεχνικής και διαπολιτισμικής θεωρίας και πράξης.

Η νέα αυτή θεωρητικοποίηση θα μας επιτρέψει να ασχοληθούμε με τη σύνθετη και

συγχρόνως δύσκολη, πλήν όμως απόλυτα απαραίτητη για τη σύγχρονη έρευνα στις

κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, έννοια της κριτικής διεπιστημονικότητας,

στην συνέχεια των ερευνών της Σχολής της Φρανκφούρτης. Με βάση αυτά τα δεδομένα

θα μπορέσουμε στη συνέχεια να επικεντρωθούμε στις έννοιες της όσμωσης, της

αλληλόδρασης, της συνθετότητας και της πολυμορφίας, δίνοντας μάλιστα έμφαση σε

αυτές, δεδομένων των εγγενών τάσεων των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων

κοινωνιών προς τη διαπολιτισμικότητα και την πολυ-πολιτισμικότητα.

Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις θα διερευνηθεί και θα αναδειχθεί η φιλοσοφία της

πράξης στο χώρο της τέχνης και του πολιτισμού με συγκεκριμένο και σύγχρονο τρόπο,

σύμφωνα με την εξαιρετικά σημαντική φιλοσοφική θεώρηση του Κόζικ: Φιλοσοφία του

συγκεκριμένου. Θα αναδείξουμε ακόμη τις εξίσου σημαντικές, αν και κάπως

ξεχασμένες, έννοιες της Ποίησις και της Πράξις, έτσι ώστε να προσπαθήσουμε να

εμβανθύνουμε πάνω στη σύγχρονη Μεταφιλοσοφία. Συγχρόνως θα προσπαθήσουμε να

επεκτείνουμε τη μεταφιλοσοφική προβληματική προς τη μετα-αισθητική. Από την

άποψη αυτή, θα βοηθηθεί η αναγκαία και επιβαλλόμενη από τις σύγχρονες σύνθετες

συνθήκες διεύρυνση του καλλιτεχνικού, θεωρητικού και πολιτισμικού πεδίου,

προσβλέποντας ακόμη και στη δημιουργία νέων πολιτισμικών και κοινωνικών πεδίων

στη εποχή της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, προοπτική σήμερα εξαιρετικά σημαντική.

Η διεύρυνση του πεδίου θα μας επιτρέψει να προσεγγίσουμε επαρκώς τη σύνθετη, όσο

και δύσκολη έννοια της (δια-)καλλιτεχνικής και πολιτισμικής καινοτομίας στην τέχνη,

8

τη θεωρία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Έτσι θα φτάσουμε στην επίτευξη

καινοτόμων μεταφιλοσοφικών, μετακριτικών και μετα-αισθητικών προσεγγίσεων και

πρακτικών.

Η προτεινόμενη εδώ έρευνα θα είναι συστηματικού χαρακτήρα, επεκτεινόμενη από τη

γέννηση της μοντέρνας τέχνης και του αισθητικού μοντερνισμού μέχρι σήμερα. Μέσα

από αυτή τη διαδικασία θα προσπαθήσουμε να συλλάβουμε μια διαλεκτική προσέγγιση

της πολιτισμικής κληρονομιάς, με την έννοια ότι θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε

και να αναπτύξουμε έστω και μερικά ζωντανά ακόμη ιστορικά πολιτισμικά μοντέλα

και να τα ενσωματώσουμε στον σύγχρονο αντιφατικό κόσμο. Έτσι θα δημιουργήσουμε

σύγχρονα πολιτισμικά μοντέλα και πρακτικές που θα επικεντρωθούν στη σύγχρονη

διακαλλιτεχνική και διαπολιτισμική δημιουργία. Παράλληλα, θα αναδείξουμε τη

διαλεκτική μεταξύ παγκόσμιου και παγκοσμιότητας, από τη μια μεριά, με το τοπικό και

περιφερειακό, από την άλλη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα καταβληθεί προσπάθεια να

αναδειχτεί η σημασία μερικών τουλάχιστον σημαντικών παραδοσιακών τεχνών

(artisanat), πολιτισμικών παραδόσεων και τεχνικών. Συγχρόνως θα διερευνήσουμε πως

αυτές ενσωματώθηκαν στο σύγχρονο πολιτισμικό γίγνεσθαι και κυρίως στη μοντέρνα

τέχνη. Μια άλλη βασική πτυχή θα είναι ο επαναπροσανατολισμός της έρευνας και της

καλλιτεχνικής πρακτικής: από την τέχνη στις τέχνες. Στη σημερινή εποχή της

παγκοσμιοποίησης επιβάλλεται η σύλληψη και η επεξεργασία ενός διευρυμένου πλέον

και πολυσύνθετου πολιτισμικού πεδίου με σαφείς ιστορικές διαστάσεις και πάντοτε

στο γίγνεσθαί του. Μέσα από τη δυναμική σύνδεση ή και αλληλόδραση των τοπικών

και (δια-) πολιτισμικών μοντέλλων και παραδόσεων με το ευρωπαικό γίγνεσθαι θα

διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για μια σύγχρονη, δυναμική και καινοτόμα ανάπτυξη

διακαλλιτεχνικών και διαπολιτισμικών πρακτικών και μεθοδολογιών στη σύγχρονη

κοινωνία της γνώσης και της κουλτούρας. Έτσι θα δημιουργηθούν καινοτόμα και

πρωτοπόρα διακαλλιτεχνικά έργα, θα οργανωθούν σύγχρονες διαπολιτισμικές δράσεις,

προϊόντα της έρευνάς μας και που στη συνέχεια θα την ανατροφοδοτήσουν και θα τη

βοηθήσουν να αναπτυχθεί παραπέρα κ.ο.κ.

9

V

Η διεπιστημονικότητα είναι μια σημαντική κατάκτηση των κοινωνικών και

ανθρωπιστικών επιστημών στον 20ο αιώνα. Μέσω αυτής ξεπεράστηκε η μονομέρεια των

παραδοσιακών κοινωνικών επιστημών, κατά τέτοιο τρόπο ώστε το επιστητό να

αποκτήσει άλλη, ευρύτερη, διάσταση, ο λόγος να φωτιστεί ως προς περισσότερες από

τις βασικές συνιστώσες του, η κοινωνική και η καλλιτεχνική πράξη μέσα στην

πολυμέρια και την πολυπλοκότητά τους να αποκτήσουν νόημα, κατεύθυνση, ενδιαφέρον

– συμφέρον (intèrêt) με τη χαμπερμασιανή έννοια του όρου. Μέσω αυτής

(διεπιστημονικότητας) είναι δυνατό το ξεπέρασμα των πολύ διαδεδομένων σήμερα-πλην

όμως άκρως προβληματικών- αντιλήψεων monolines, της απόλυτα αρνητικής και

μονοδιάστατης σκέψης και κουλτούρας.

Στη δεκαετία του ’30 η συγκρότηση της Σχολής της Φρανκφούρτης σημείωσε μία

σημαντική καμπή στην εξέλιξη των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών,

δεδομένου ότι η πρωταρχική εισφορά αυτής της Σχολής ήταν η εισαγωγή της έννοιας

της διεπιστημονικότητας. Για τη Σχολή της Φρανκφούρτης δεν έχει νόημα η πολιτική

οικονομία, η κοινωνιολογία, η φιλοσοφία, καθώς και οι άλλες κοινωνικές και

ανθρωπιστικές επιστήμες καθαυτές. Αυτό που έχει νόημα πλέον είναι η σύνθεση ή

ακριβέστερα οι δυνατές συνθέσεις μεταξύ των επιμέρους κλάδων των κοινωνικών και

ανθρωπιστικών επιστημών, το άνοιγμα του πεδίου, η αναζήτηση με κάθε τρόπο της

ολότητας. Η λουκατσική έννοια της ολότητας, υπό το πρίσμα των κοινωνικών και

ιστορικών εξελίξεων σε Ευρώπη και Αμερική προς πρωτόγνωρες καταστάσεις στον

εικοστό αιώνα, αποκτά όλη τη σημασία της στα κείμενα των Χορκχάιμερ, Αντόρνο,

Μπένζαμιν, Μαρκούζε, Γκολντμάν, Λεφέβρ κ.α., καθοδηγώντας τις έρευνές τους στις

νέες δύσκολες και σύνθετες συνθήκες που διαγράφονται. Από την άποψη αυτή, η έννοια

της ολότητας εμπλουτίζεται, διευρύνεται, αποκτά όλη τη σημασία της,

προσλαμβάνοντας συγχρόνως όλο και νέες διεπιστημονικές διαστάσεις. Έτσι αυτή

προσαρμόζεται στις γενικότερες απαιτήσεις της δυναμικής και πολλαπλής ανάπτυξης

των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών προς νέα πεδία, νέα αντικείμενα, νέους

κλάδους.

10

Ξεκινώντας από την ανάλυση για την κατανόηση των κοινωνιών του αναπτυγμένου

καπιταλισμού, οι φιλόσοφοι και οι κοινωνιολόγοι της Σχολής της Φρανκφούρτης

κατανοούν γρήγορα ότι η μέχρι τότε εξέλιξη των κοινωνικών και ανθρωπιστικών

κοινωνιών απαιτεί:

a) Τη μετακριτική θεώρηση και την επιστημολογική και μεθοδολογική ανασκευή της

φιλοσοφίας, θεωρώντας την στην πορεία της προς τη συγκρότηση του σύγχρονου, πλην

όμως προβληματικού λόγου, από τις απαρχές της.

b) Τη συστηματική διαλεκτική και κριτική φιλοσοφική θεώρηση του σύγχρονου,

πλην όμως άκρως αβέβαιου είναι και κυρίως γίγνεσθαι, με ήδη σημαντικές ποσοτικές

και ποιοτικές υποχωρήσεις ή επαναστροφές σε πρότερες κατώτερες καταστάσεις, με

σαφείς τάσεις παραπέρα οπισθωδρόμησης υπό την ολική κυριαρχία των μουλάδων του

νεοφιλελευθερισμού και των συνταγματαρχών του νεοσυντηρητισμού.

c) Τη συστηματική διερεύνηση των νέων κοινωνικών συνθηκών, όπως αυτές

διαμορφώνονται με την εισαγωγή και ταχεία επέκταση του τεϋλορισμού και του

φορντισμού22, η οποία είχε πολλαπλές και σημαντικές, ακόμη και καθοριστικές

επιπτώσεις τόσο στη συνολική κοινωνική οργάνωση και κοινωνική διαίρεση της

εργασίας, όσο και στη φύση της αλλοτρίωσης, η οποία έτεινε πλέον να γενικευθεί και

να προσλάβει καθολικές διαστάσεις. Αυτή η νέα κατάσταση της κοινωνίας

θεωρητικοποιείται μέσω της ανάλυσης για την πραγμοποίηση, επαληθεύοντας και σε

αυτό το θέμα την ιστορικής σημασίας ανάλυση πάλιν του Lukàcs.

d) Την επέκταση των ερευνών για τη φύση του κοινωνικού είναι και στο χώρο της

ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, ενσωματώνοντας δημιουργικά τις πρόσφατες

κατακτήσεις του Φρόυντ, της ψυχολογίας των μαζών, του νεότερου φρουδομαρξισμού,

κ.α.

e) Την υιοθέτηση της θέσης ότι η αισθητική, ως θεωρητικοποίηση των κατακτήσεων

της μοντέρνας τέχνης, είναι ένας χώρος κατεξοχήν διεπιστημονικών ερευνών και

συνάμα αυτονομίας και αυτόνομης θεώρησης, καθόσον η μοντέρνα και πρωτοπόρα

καλλιτεχνική πρακτική, άρα και το αντίστοιχο καλλιτεχνικό έργο, είναι αυτόνομα έστω

και σχετικά, χωρίς παρόλα αυτά να χάνει την κοινωνική του διάσταση. Από την άποψη

11

αυτή είμαστε συνεπείς στην αρχή ή στη θεωρία της ομολογίας των υπό εξέλιξη

κοινωνικών δομών και των αντίστοιχων θεωρήσεων του κόσμου, άρα και της τέχνης,

της κουλτούρας, της ιδεολογίας κ.α.

Από την εμφάνισή της (αρχές του 20ου αιώνα) η μοντέρνα τέχνη συνέχισε την

αυτόνομη πορεία και ανάπτυξή της μέχρι τη δεκαετία του ’80, δημιουργώντας ή

αναδεικνύοντας μια ολόκληρη πλειάδα τάσεων, ρευμάτων, κινημάτων πάντοτε

καινοτόμων και πάντοτε το ένα πιο σύγχρονο του άλλου, δημιουργώντας έτσι μια

μοναδική ιστορική διαδοχή συνεχώς νέων μορφών, υλικών, καταστάσεων, αντιλήψεων,

πρακτικών. Από την άλλη, οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες συνέχισαν να

αναπτύσσονται, αναγάγοντας τη διεπιστημονικότητα σε μια κυρίαρχη κατάσταση, κατά

τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εφεξής αδύνατο να βρεθεί ένα σημαντικό κείμενο που να

ανήκει αμιγώς σε έναν επιστημονικό κλάδο.

VI

Η Σχολή της Φρανκφούρτης συνέχισε μεταπολεμικά τις έρευνές της πάντοτε με την

ίδια ένταση, αν και κάπως πιο ατομικοποιημένα, αλλά αποκτώντας επιπλέον ένα νέο

δυναμικό και πολύ γρήγορα επιφανές μέλος, τον Χάμπερμας, πρώην μαθητή των

Αντόρνο και Χορκχάιμερ. Ο Μονοδιάστατος άνθρωπος του Μαρκούζε, η Αρνητική

Διαλεκτική και η Αισθητική Θεωρία του Αντόρνο, η Έκλειψη του Λόγου του Χορκχάιμερ,

η Διαλεκτική του Λόγου των Χορκχάιμερ-Αντόρνο μεταξύ άλλων έργων των

φρανκφουρτιανών θεωρητικών γίνονται οι αναφορές των νεότερων ανθρωπιστικών και

κοινωνικών επιστημών, ολοκληρώνοντας τις έρευνες της Σχολής της Φρανκφούρτης της

δεκαετίας του ’30. Συγχρόνως το Passages του Μπένζαμιν είναι ένα σύνολο κειμένων

900 περίπου σελίδων ενός έργου που έμεινε δυστυχώς ημιτελές, λόγω της

συγκλονιστικής αυτοκτονίας του συγγραφέα του (για να μην πέσει στα χέρια των

χιτλερικών), αλλά αδύνατον να το παρακάμψει κανείς στην προσπάθειά του να

κατανοήσει σε βάθος το Παρίσι του 19ου αιώνα (το οποίο ήταν το πολιτισμικό, το

κοινωνικό, το πολιτικό και ιδεολογικό κέντρο της Ευρώπης και γενικότερα του κόσμου),

την κριτική, τη διαλεκτική, τη φιλοσοφία της γλώσσας, τη φιλοσοφία της ιστορίας, την

12

κριτική της τέχνης και τις σχέσεις της με την αισθητική, την κοινωνιολογία, τη

φιλοσοφία της κουλτούρας, του πολιτισμού κ.α.

Ένας άλλος θεωρητικός που αναπτύσσει το έργο του και αυτός στη συνέχεια του

Lukàcs, παράλληλα και σε διάλογο με τη Σχολή της Φρανκφούρτης είναι ο L.Goldmann.

Η λογοτεχνία, η κοινωνία, η κουλτούρα, η ιστορία, η ιδεολογία ανατέμνονται κριτικά

και πάντοτε διεπιστημονικά και γενετικά (γενετικός στρουκτουραλισμός) από το

Goldmann, στην προσπάθειά του να αναδείξει τις μεταξύ τους σχέσεις, αλληλοδράσεις

και αλληλοπροσδιορισμούς, μέσα από την καινοτόμα και πρωτότυπη θεωρία των

σημαντικών δομών που εισηγείται. Σύμφωνα με αυτόν το μεγάλο θεωρητικό, η έννοια

του γίγνεσθαι, στη συνέχεια των Χέγκελ, Μάρξ, Λούκατς, είναι πάντοτε καθοριστική, η

δε διεπιστημονικότητα σε μια διευρυμένη και συνάμα πιο σύγχρονη εκδοχή της,

αποτελεί μια στέρεη βάση για το φωτισμό και την κατανόηση των εκ των πραγμάτων

εγγενών δυσκολιών του κοινωνικού και ιστορικού γίγνεσθαι στην ολότητά του.

Υπάρχει ακόμη ένας μεγάλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, ο H.Lefebvre, που και

αυτός έχει αναγάγει την έννοια της διεπιστημονικότητας σε σχεδόν καθολική οντότητα.

Φιλοσοφία, κοινωνιολογία, αισθητική αλληλοδιαπλέκονται στην πένα του Lefebvre,

υπό την οπτική του φωτισμού της εξαιρετικά δύσκολης δομής που αποδεικνύεται η

αλλοτρίωση, της διερεύνησης των δυνατοτήτων δημιουργίας πάντοτε νέων

καταστάσεων και κυρίως της ανασκευής ή της ανασυγκρότησης του σύγχρονου

φιλοσοφικού προβληματισμού, επικεντρωμένου στις έννοιες της ποίησις και της πράξις

από την αρχαία Ελλάδα (Εμπεδοκλής) μέχρι σήμερα. Αυτό το σχέδιο συνιστά την

εξαιρετικά σημαντική υπόθεση της Μεταφιλοσοφίας κατά τον Lefebvre, πάντοτε

θεμελιακά διεπιστημονικού χαρακτήρα.

Η μοντέρνα τέχνη στην εναγώνια προσπάθειά της κατανόησης και αισθητοποίησης

του πραγματικού ανακαλύπτει τις πολλαπλές εκδοχές του, και για το λόγο αυτό εισάγει

πολλαπλά αισθητικά και καλλιτεχνικά μοντέλα. Ο Αντόρνο προς το τέλος της ζωής του

συνειδητοποιεί τη ριζική αυτή αλλαγή και σε ένα εμπνευσμένο κείμενό του αναλύει τη

μετατροπή, το θεμελιακό πλέον μετασχηματισμό του μοντέρνου σχεδίου: από την τέχνη

στις τέχνες. Οπότε μπορούμε να πούμε, πολύ επιγραμματικά, ότι η τέχνη ζει πλέον τη

13

διακαλλιτεχνική της περίοδο, κάτι αντίστοιχο με τη διεπιστημονική περίοδο των

κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.

Ο Χάμπερμας στις αρχές της δεκαετίας του ’90 δημοσιεύει ένα ιστορικής σημασίας

απολύτως διεπιστημονικό δίτομο έργο 1000 περίπου σελίδων, με τίτλο Théorie de l’agir

communicationnel, στο οποίο εισηγείται την αλλαγή του επιστημολογικού

παραδείγματος, από το παράδειγμα της εργασίας – γνώσης (πρώιμος Χάμπερμας: πρώτη

έκδοση του Connaissance et intérêt) στο παράδειγμα της επικοινωνίας, πλην όμως αυτή

η έννοια θα έχει έναν ολικά, με την λουκατσική σημασία του όρου, διεπιστημονικό

χαρακτήρα. Η ορθολογικότητα, κατά τον Χάμπερμας, είναι πλέον διεπιστημονική,

συγκροτούμενη από πολλές επιμέρους ορθολογικότητες, θεωρημένες στη μεταξύ τους

διεπιστημονική σύνθεση, με βάση και αναφορά την έννοια της επικοινωνίας. (Βλ. τον

πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του Connaissance et intérêt ).

VII

Σήμερα είμαστε στη μετά minimal και μετά conceptual art εποχή. Το concept είναι

πλέον το κεντρικό, το καθοριστικό. Αυτό το σύγχρονο concept είναι συγχρόνως

διακαλλιτεχνικό και διεπιστημονικό και πολλές φορές είναι προϊόν της αλληλόδρασής

τους. Η παγκοσμιοποίηση με τις προκλήσεις της δημιούργησε και νέες – σύνθετες

απαιτήσεις σε όλους τους τομείς των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, αλλά

και της τέχνης. Στη νέα περίοδο που μπήκε η παγκοσμιοποίηση, λόγω της κρίσης,

δημιουργεί νέες προκλήσεις και απαιτεί νέες λύσεις, ενώ συγχρόνως δημιουργεί νέες

ανάγκες και νέες απαιτήσεις: επιβάλλεται πλέον η πλήρης, η ολική ανασυγκρότηση με

χαμπερμασιανούς όρους του μοντέλου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οδηγούμαστε, δηλαδή,

προς τη σύλληψη μιας νέας πιο σύνθετης διεπιστημονικότητας, μιας

διεπιστημονικότητας πάντοτε μετακριτικού και μεταφιλοσοφικού χαρακτήρα, μιας νέας

διακαλλιτεχνικότητας εξίσου σύνθετης και πολύπλοκης. Οπότε, μέσα από την

αμεσότερη, σύμφωνα με τον Μπένζαμιν, συνεύρεση σε επίπεδο έρευνας της θεωρίας με

την καλλιτεχνική πράξη πιστεύουμε βάσιμα, ότι μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια νέα

διεπιστημονική και μια νέα διακαλλιτεχνική θεωρία και πράξη, και ίσως προς την

14

υπέρβαση, το ξεπέρασμα της απόλυτης διάκρισης της θεωρίας από την πράξη, η οποία

είναι κοινωνική, με την έννοια της ειδικής μορφής κοινωνικής διαίρεσης της εργασίας,

η οποία ως τέτοια είναι ιστορικά προσδιορισμένη. Το ξεπέρασμα αυτό,

μεταφιλοσοφικού και θεμελιακά καινοτόμου χαρακτήρα, ως τέτοιο ταυτίζεται με το

ξεπέρασμα της αλλοτρίωσης (ή καλύτερα της αλλοτριωμένης εργασίας), κατά τον

Lefevbre έχει ήδη αρχίσει, τουλάχιστον ως προς μερικές και ίσως τις πιο κρίσιμες

εκφάνσεις του. Οπότε, θα ήταν μια μοναδική καινοτόμα εμπειρία η βίωση έστω και

πειραματικά μιας τέτοιας νέας κατάστασης. Ευελπιστούμε βάσιμα ότι αυτή θα ανοίξει

νέους δρόμους στη σκέψη και στην πράξη, θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για το

άνοιγμα της σκέψης προς νέες καινοτόμες συλλήψεις και εξ ίσου καινοτόμες πρακτικές.

Έτσι, θα μας εισαγάγει σε μια νέα κατάσταση, στην οποία θα έχει προεξάρχουσα θέση η

συνθετική και αντιστρεπτή (renversible) καινοτομία. Αυτή με τη σειρά της θα

αποτελέσει τις υλικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας πολύμορφης θεωρητικής

και καλλιτεχνικής πράξης. Έτσι θα μπορέσουμε να εργαστούμε συστηματικά για τη

σύλληψη και πραγματοποίηση της έννοιας της πολυμορφίας σε συνθήκες

παγκοσμιοποίησης, αναγκαία προϋπόθεση ώστε έτσι να επιτευχθεί η σύλληψη, η

συγκρότηση και η πραγματοποίηση -με υλικούς πλέον όρους- ενός σύγχρονου, νέου και

ορθολογικού επικοινωνιακού σχεδίου (με χαμπερμασιανούς όρους), το οποίο και αυτό

πρέπει πλέον εξ ορισμού να είναι πολύμορφο, δημιουργικό και καινοτόμο: να ανοίγει

συνεχώς νέους ορίζοντες, να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύλληψη νέων

θεωρητικοποιήσεων και πρακτικών, να οδηγεί στη πραγματοποίηση νέων έργων, τέχνης

και λόγου, νέων πολιτισμικών προϊόντων ποιότητας: σε νέες και ποιοτικές

πολιτισμικές καταστάσεις πάντοτε εν τω γίγνεσθαι.

VIII

Η σύγχρονη κοινωνία διαπερνιέται ή καθορίζεται από μια πολύπλοκη διαδικασία

μορφογένεσης και μετασχηματισμού προς το άλλο, προς συνεχώς νέες καταστάσεις

(situations). Συμπύκνωση, συγκεκριμενοποίηση και έκφραση αυτής της διαδικασίας

είναι η δημιουργία της αλληλοδραστικής δέσμης των σχέσεων μεταξύ των εννοιών –

15

καταστάσεων: αλλοτρίωση, πραγμοποίηση, κοινωνική και διεθνής διαίρεση και

καταμερισμός της εργασίας, συνείδηση (-εις), αρνητική διαλεκτική ή διαλεκτική της

άρνησης, γίγνεσθαι κ.α. Έτσι, μέσα από αυτήν την πολύπλοκη σχέση διαμορφώνονται

οι προϋποθέσεις για το ξεπέρασμα, απόλυτα αναγκαίο, για τη δημιουργία νέων

κοινωνικών και άλλων μορφών. Οι καταστάσεις αυτές συνδέονται στενά με τις

αντίστοιχες διανοητικές, ιδεολογικές, θεωρητικές, και οπωσδήποτε πάντοτε

τουλάχιστον γνωσιολογικές: οι διαδικασίες δημιουργίας γνώσης, νέων γνώσεων και

πνευματικών δημιουργιών και νέων γενικότερα αποκρυσταλλώσεων (constellations).

Από την άλλη, ισχύει ο νόμος του Ηράκλειτου περί γίγνεσθαι, κίνησης, μόνο που σήμερα

η κίνηση αυτή είναι θεμελιακά πολύπλοκη και αντινομική, πολυσύνθετη, αντιφατική

και αβέβαιη, προϋποθέτοντας πάντοτε τη συνεύρεση περισσότερων του ενός

παραγόντων, χωρίς σαφή αιτιώδη σχέση – τουλάχιστον αφετηριακά ή φαινομενικά –

μεταξύ τους. Συνήθως, συχνά συνυπάρχουν αρκετοί από αυτούς τους παράγοντες

συγχρόνως, ευρισκόμενοι μάλιστα σε μια πολύπλοκη διαλεκτική σχέση. Το σημαντικό

όμως, το πρωτεύον, είναι η κίνησή τους πάντοτε προς κάτι νέο, ακόμη και όταν δεν

είναι άμεσα ορατό ή ακόμη αν δεν είναι επίσης ορατό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η

λανθάνουσα βέβαια μορφή αυτής της μοριακής, όπως την αποκαλούσαν οι Deleuze και

Guattari, αρχικά κίνησης, αλλά που μετά μπορεί να αποκτήσει μορφή χιονοστιβάδας,

δεν θα πρέπει ποτέ να δημιουργούν επανάπαυση στο σοβαρό κοινωνικό επιστήμονα και

ακόμη πιο πολύ στο φιλόσοφο, όπως έγινε τα τελευταία χρόνια, υπό την επήρεια και

διάδοση μεταμοντέρνων, νεοφιλοσοφικών, αποδομητικών και άλλων

αντιανθρωπιστικών ουσιαστικά θεωρήσεων, οι οποίες λειτούργησαν ως ιδεολογίες.

Η κοινωνική θεωρία είναι πάντοτε κριτική, ακόμη και αυτοκριτική, φθάνοντας μέχρι

και την αυτοαναίρεσή της, αναπροσαρμόζοντας συνεχώς τα εργαλεία και τις μεθόδους

της σε σχέση με ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο αντικειμενικό κόσμο (έστω και

στοιχειωδώς ή μοριακά για κάποια περίοδο). Κόσμος, ο οποίος πάντοτε διέπεται από

κανόνες και νόμους και κυρίως καθορίζεται από την αντικειμενικότητα των εγγενών

σχέσεων και διαφοροποιήσεών του. Ο αντικειμενικός όμως κόσμος παραμένει

αλλοτριωμένος και πραγμοποιημένος, παράγοντας και αναπαράγοντας αυτό το

16

συγκεκριμένο είναι. Για τους λόγους αυτούς, η κοινωνική θεωρία πρέπει να είναι

κριτική, αρνητική, προσβλέποντας πάντοτε στην διαλεκτική μεταλλαγή: προς το

ξεπέρασμα αυτών των μορφών, και έτσι στη δημιουργία προϋποθέσεων για την

απελευθέρωση και χειραφέτηση του σύγχρονου ανθρώπου. Την απελευθέρωση μάλιστα

από κάθε μορφή αλλοτρίωσης, τώρα που η γενική κρίση της παγκοσμιοποίησης

δημιουργούν προϋποθέσεις για ένα δυνατό ξεπέρασμα της αλλοτριωτικής δομής της. Η

κίνηση αυτή μάλιστα προς νέες μορφές, μπορεί να προσλάβει ολικό, παγκόσμιο

χαρακτήρα.

Με αυτά τα δεδομένα, το μεγάλο σχέδιο έρευνάς μας Νέα Ανθρωπολογία και Τέχνη,

μέσα από την ανάδειξη και θεωρητικοποίηση του σύγχρονου και πολύπλοκου γίγνεσθαι,

θέλει να φωτίσει και να αναδείξει τις δυνατότητες απελευθέρωσης του σύγχρονου

ανθρώπου, ως δυνατότητα και προοπτική ξεπεράσματος των εμμενών αντινομιών του

πολύπλοκου και αντιφατικού κοινωνικού και ιστορικού παγκόσμιου πλέον γίγνεσθαι

προς το άλλο, το ριζοσπαστικό, το καινοτόμο, το μοντέρνο, το εναλλακτικό: το

ανθρώπινο.

ΙΧ

Στη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών συνεχίσαμε την ερευνητική δραστηριότητά

μας με την ίδια ένταση όπως πριν, επεκτείνοντας και διευρύνοντας την προβληματική

μας σε νέα θεωρητικά πεδία και νέες θεματικές. Ένα από τα βασικότερα θέματα που

μελετήσαμε κατά το δυνατότερο συστηματικά, ήταν αυτό της παγκοσμιοποίησης και

των σημαντικών επιπτώσεών της στη δομή της κοινωνίας, της σκέψης, της τέχνης, της

επικοινωνίας και της κουλτούρας : στον πολιτισμό γενικότερα. Έτσι οργανώσαμε

συνέδρια, ημερίδες, δημοσιεύσαμε κείμενα, επιμεληθήκαμε συλλογικές εκδόσεις κ.α.

Μέσα από αυτήν την εντατική ερευνητική διαδικασία καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι

χρειάζεται μια συστηματική πλέον διεύρυνση του πεδίου έρευνας και

θεωρητικοποίησης, αποπειρώμενοι μάλιστα ακόμη και μια επιστροφή στην Αρχαία

Ελλάδα, προσβλέποντας σε μια εξίσου συστηματικού χαρακτήρα θεωρητική

ανασυγκρότηση του μοντέλου σκέψης, με επίκεντρο πάντοτε τον άνθρωπο (τον οποίο,

17

εξάλλου, δεν είχαμε εγκαταλείψει ποτέ, όπως φαίνεται και από τις μέχρι τώρα

δημοσιεύσεις μας, σε αντίθεση με πολλούς ερευνητές που ενέδωσαν στη μόδα του

μεταμοντερνισμού). Εξού και το θέμα της νέας θεώρησης που επιχειρούμε: Νέα

ανθρωπολογία, σε συνδυασμό πάντοτε με την τέχνη, θεωρώντας ότι η διαλεκτική

άνθρωπος-τέχνη είναι όχι μόνο δημιουργική, αλλά και καινοτόμα σύλληψη, δεδομένου

ότι οι καλλιτεχνικές καινοτομίες των πρωτοποριών, όταν θεωρητικοποιούνται

κατάλληλα, δημιουργούν τις προϋποθέσεις εμπλουτισμού, ακόμη και φωτισμού πολλών

και δύσκολων θεμάτων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, συνθέτοντας

έτσι ένα διαλεκτικό όλον, με επίκεντρο πάντα τον άνθρωπο: τον σκεπτόμενο και

δρώντα άνθρωπο, με αυτοσυνειδησία, με στοχασμό και αναστοχασμό , με ιστορική

συνείδηση της τραγικότητας της σύγχρονης ανθρώπινης συνθήκης. Έτσι, (ανα-)

συνθέτοντας τα αποσπάσματα του σύγχρονου θρυμματισμένου παγκοσμιοποημένου

κόσμου, αναζητούμε τη συγκρότηση μιας νέας δυναμικής ολότητας, με επίκεντρο

πάντοτε τον διαλυμένο από την πρόοδο και την υλική ανάπτυξη άνθρωπο. Η

ανασυγκρότηση της μεθοδολογίας της σκέψης (η οποία με απόγειό της τον καντιανό

κριτικισμό και τον χεγκελιανικό διαλεκτικό ιδεαλισμό έγραψε μερικές μεγαλειώδεις

σελίδες στην εποποιία της ιστορίας της ανθρώπινης σκέψης προς τη μαρξική διαλεκτική

και στη συνέχεια τη σύγχρονη μετακριτική, τη μεταφιλοσοφία και τη μέτα-αισθητική,

στη συνέχεια και του έργου της Σχολής της Φρανκφούρτης, καθώς και άλλων

σύγχρονων φιλόσοφων, καλλιτεχνών, στοχαστών και διανοούμενων, σήμερα σε

συνθήκες βαθιάς και παρατεταμένης κρίσης της παγκοσμιοποίησης) είναι ένα ύψιστο

καθήκον για εμάς. Εξάλλου, ήδη εργαζόμαστε με ένα καινοτόμο τρόπο με στόχο τη

σύλληψη και επεξεργασία νέων θεωρητικοποιήσεων. Καρπός αυτής της εργασίας είναι

η συγγραφή ήδη αρκετών νέων κειμένων (βλ. Βιβλιογραφία), η διοργάνωση Διεθνούς

Ημερίδας στη Ρόδο την 5η Φεβρουαρίου του 2011 με τίτλο: Προς τη Διαπολιτισμικότητα

και Διακαλλιτεχνικότητα με τη χρήση Νέων Τεχνολογιών, με πολύ θετικά

αποτελέσματα σε όλα τα επίπεδα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, σχεδιάζουμε στη συνέχεια

τη διοργάνωση Σεμιναρίων Έρευνας, Διεθνούς Συμποσίου με θέμα «Παγκοσμιοποίηση

18

και Πολιτισμός: η έννοια της πολιτισμικής πολυμορφίας», Διεθνούς Διημερίδας με θέμα

«Κρίση της Παγκοσμιοποίησης, κρίση του Πολιτισμού» κ.α.

Με την έννοια αυτή, πιστεύουμε ότι είμαστε σε θέση να εργαστούμε

συστηματικότερα και με ακόμη μεγαλύτερο πάθος, οργανώνοντας Διεθνείς Ημερίδες,

Συμπόσια, Συνέδρια κ.α., γύρω από το θέμα μας: Νέα Ανθρωπολογία και Τέχνη,

εκδόσεις, καλλιτεχνικές δράσεις, κ.α., έτσι ώστε μετά από μια εντατική εργασία βάθους

και πλάτους, να μπορέσουμε να εμπεδώσουμε τα συμπεράσματα και τα πορίσματα της

έρευνάς μας, και οπωσδήποτε να εκδώσουμε και να κοινοποιήσουμε το μεγαλύτερο

δυνατό αριθμό κειμένων, προτάσεων, θέσεων κ.α. Έτσι προσβλέπουμε στην κατά το

δυνατό μεγέθυνση του κοινωνικού οφέλους, και να συνδράμουμε με όλες μας τις

δυνάμεις στη συνειδητοποίηση των επερχομένων ριζικών αλλαγών σε όλα τα επίπεδα,

έτσι ώστε να βοηθηθεί η επερχόμενη αναπόφευκτη κοινωνική και πολιτισμική

ανασυγκρότηση, επ’ ωφελεία του ανθρώπου και της κοινωνίας γενικότερα.

Προς τούτο, με βάση μια σύγχρονη διαλεκτική μεθοδολογία την οποία

προσπαθούμε να συγκροτήσουμε, πρέπει οπωσδήποτε να δημιουργήσουμε μια νέα

ανθρωπολογική σύλληψη με κάθε κόστος, με όποιο αντίτιμο κόπου και εργασίας. Οι

συνθήκες είναι, από μια ορισμένη άποψη, μέσα στη βαθύτατα αντινομική φύση τους και

στην ολική αρνητικότητά τους, ιδανικές για αυτό το μεγάλο θεωρητικό βήμα. Ήδη

υπάρχουν κάποια ακόμη έστω και μικρά πλην όμως απτά δείγματα της γενικότερης της,

παγκόσμιας μεταστροφής προς την συνειδητοποίηση της ανάγκες βαθύτερων και

γενικότερων αλλαγών προς την απελευθέρωση και την χειραφέτηση του ανθρώπου.

Καθήκον μας είναι πλέον να συστηματοποιήσουμε, να εμβαθύνουμε και να

γενικεύσουμε αυτή την τάση.

Χ

Να ξανασκεφτούμε τη φιλοσοφία, τη σκέψη και μονολεκτικά τον άνθρωπο με

σύγχρονους και (μετα-)κριτικούς όρους: Κρίση της παγκοσμιοποίησης,

Αποπαγκοσμιοποίηση, Νέες κοινωνικές αναδιαρθρώσεις και ανασυγκροτήσεις σε

παγκόσμιο επίπεδο. Η παγκοσμιοποίηση ήταν μια οριακή κατάσταση στην οποία έφτασε

η ανθρωπότητα. Άρχισε η περίοδος της δύστυχης πλέον παγκοσμιοποίησης, για να

19

παραφράσουμε έναν πασίγνωστο γάλλο ιδεολόγο της ευτυχισμένης υποτίθεται στις

δεκαετίες 1980-2000 παγκοσμιοποίησης, τον A. Mink. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες

τίθενται με νέους όρους το πρόβλημα της συνείδησης, της πραγμοποίησης, της

αλλοτρίωσης, του αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου: του γίγνεσθαι με ιστορικούς

πλέον όρους καθώς και του ξεπεράσματος. Η τέχνη, ως ένα σημαντικό βαθμό, τα

τελευταία χρόνια είχε προαναγγείλει τη σύγχρονη μεγάλη και καθολική κρίση.

Ξαναμελετούμε, λοιπόν, και την τέχνη υπό νέο πρίσμα, αυτό της αναγκαίας εύρεσης

μεθόδων ξεπεράσματος του απύθμενου και καταστροφικού σύγχρονου υλισμού και

συνάμα της ανάγκης επανεύρεσης πνευματικών και πολιτισμικών αξιών.

Πρέπει να αποπειραθούμε εκ νέου, μετά το ιστορικής σημασίας κείμενο των

Horkheimer - Adorno, Dialectique de la raison μία κριτική του Διαφωτισμού στην

προσπάθεια μιας αναγκαίας και επιβαλλόμενης εκ των πραγμάτων πλέον σύλληψης και

δημιουργίας ενός νέου Διαφωτισμού. Η αξία, ακόμη και η υπεροχή της φιλοσοφίας στο

σύγχρονο υπερ-υλιστικό, χρηματο-οικονομικό κόσμο της εγγενούς και αναπόφευκτης,

αν δεν ανατραπεί αυτή η κατάσταση, καταστροφής του ανθρώπου, αναδύεται στην

επιφάνεια μετά από πολλά χρόνια εγκατάλειψής της από το μεταμοντερνισμό. Η

σωκρατική απορητική είναι και πάλι επίκαιρη: η ανυπέρβλητη μεθοδολογία θεσίματος

ερωτημάτων και αποφυγής κάθε επικίνδυνου, εκ φύσεως, συστήματος.

Με βάση τη συσωρευμένη αρνητική και θετική πείρα της ανθρωπότητας, έχει

γίνει ήδη συνείδηση, ότι δεν πρόκειται ποτέ να πραγματοποιηθεί οποιοδήποτε

ξεπέρασμα της φιλοσοφίας, ειδικότερα δε της κριτικής. Καμία ιδεολογία δεν θα αλώσει

τον βαθύτερο πυρήνα της : Διαρκής αμφισβήτηση και θέσιμο διαρκώς ερωτημάτων,

δημιουργία νέων κριτικών και διαλεκτικών μοντέλων : «Σκέπτεσθαι διαλεκτικά

σημαίνει σκέπτεσθαι με μοντέλα» (Adorno) υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Έτσι θα γίνει

εφικτός ο φωτισμός του είναι, προσπάθεια βέβαια από τη φύση της σισύφεια και

κυρίως του γίγνεσθαι. Δηλαδή του Ανθρώπου.

Μακριά και σε αντίθεση με την αποσπασματικότητα που παράγεται συστηματικά

από τον περιβάλλοντα ξεπεσμένο κόσμο πρέπει να επιμένουμε πάντοτε φιλοσοφικά,

όπως έλεγε ο δάσκαλός μας, ο Châtelet. Να προετοιμάζουμε μεγάλες συνθέσεις, να

20

δημιουργούμε μεγάλα έργα έλεγε και ξαναέλεγε ο Châtelet. Έτσι και εμείς, εργαζόμενοι

συστηματικά σε όλη την πανεπιστημιακή καριέρα μας, δημοσιεύοντας συνεχώς άρθρα,

μελέτες και βιβλία με στόχο το φωτισμό των προβλημάτων και των περιπετειών του

σύγχρονου ανθρώπου, πιστεύουμε ότι μπορούμε να αποπειραθούμε πλέον τη μεγάλη

σύνθεση (προς την οποία μας προέτρεπε επίμονα ο δάσκαλός μας), σήμερα πλέον σε

συνθήκες μιας βαθιάς παγκόσμιας κρίσης. Έτσι πιστεύουμε ότι θα δημιουργήσουμε με

καινοτόμο τρόπο μια νέα σύλληψη, μια νέα θεωρητικοποίηση: Νέα Ανθρωπολογία και

Τέχνη.

ΧΙ

Με το προτεινόμενο σχέδιο θα μπούμε σε μια περίοδο εντατικοποίησης και

συστηματοποίησης των προσωπικών ερευνών μας, έτσι ώστε να επιτύχουμε τα πιο

ολοκληρωμένα και καλύτερα αποτελέσματα:

α) Την ολοκλήρωση των κειμένων που επεξεργαζόμαστε ήδη, καθώς και των άλλων

για τα οποία έχουμε υλικό, σημειώσεις προσχέδια κ.α., και όποιων άλλων προκύψει η

ανάγκη στην πορεία, ώστε να καταλήξουμε στην έκδοση ενός συγκροτημένου βιβλίου,

με θέμα: Νέα Ανθρωπολογία και Τέχνη. Αναφέρουμε ότι έχουμε ήδη επεξεργαστεί σε

διάφορα στάδια κάποια κεφάλαια και στο τέλος της εργασίας αυτής προσβλέπουμε στη

δημοσίευση ενός μεγάλου κειμένου.

β) Στην δημιουργία καλλιτεχνικών έργων των καλλιτεχνών συνεργατών μας, ως

προϊόν της επαφής και συνεργασίας μας μαζί τους, ξεπερνώντας έτσι κατά ένα

σημαντικό βαθμό τα στεγανά μεταξύ θεωρίας και πράξης.

γ) Στη δημιουργία μιας σημαντικής και εκτεταμένης ηλεκτρονικής τράπεζας

δεδομένων, που θα περιλαμβάνει μια κατά το δυνατόν πλήρη διεθνή βιβλιογραφία,

εργογραφία καλλιτεχνών, συλλογών κτλ., καθώς και άλλο πολιτισμικό υλικό.

δ) Τη διάδοση και τη διάχυση της έρευνας μας και των αποτελεσμάτων της στο

μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ερευνητών, καλλιτεχνών και πολιτισμικών φορέων,

χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα επικοινωνίας.

21

ε) Τη δημιουργία με καινοτόμο τρόπο νέων μεθοδολογιών έρευνας, θεωρητικής και

καλλιτεχνικής, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε νέες έννοιες (concepts), νέα έργα και νέα

προϊόντα. Από την άποψη αυτή και βασιζόμενοι πρωταρχικά σε μια συστηματική έρευνα

διεπιστημονικού χαρακτήρα, θα προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε τις έρευνες μας σε

τρία κύρια και εξ ορισμού διεπιστημονικά πεδία:

i. Την πολυμορφία

ii. Τη reversibilité

iii. Τη διαδικασία των πολιτισμικών μετασχηματισμών, της αλληλόδρασης, της

ώσμωσης κ.α.

Για να έχει κάποιος μια καλύτερη εικόνα της όλης προσπάθειας που κάνουμε και της

μεθοδολογικής στροφής που εισηγούμαστε με την παρούσα πρότασης μας: Νέα

Ανθρωπολογία και Τέχνη, επεκτείνοντας συνάμα το πεδίο της έρευνας μας, αναφέρουμε

ότι η αρχή αυτής της προσπάθειας γίνεται με τη δημοσίευση της μικρής μελέτης μας, με

θέμα «Τέχνη, μορφές, Παγκοσμιοποίηση». Συνεχίστηκε αυτή η προσπάθεια με μια

εισήγησή μας για τη γλυπτική στο δημόσιο χώρο και την εισήγησή μας για τα

μεθοδολογικά προβλήματα της Ιστορίας της Μοντέρνας Τέχνης και άλλα κείμενα αυτής

της περιόδου. Η δεύτερη φάση αυτής της νέας πορείας εκδηλώνεται αρχικά με την

εισήγηση στο συνέδριο της Κεφαλονιάς (με θέμα Πολιτισμός, Παγκοσμοιοποίηση,

Επικοινωνία, το οποίο συνδιοργάνωσε το Εργαστήριό μας με το Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων) με

θέμα την έννοια της επικοινωνίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, με βάση το

ιστορικής σημασίας βιβλίο του Χάμπερμας, Théorie de l’ agir communicationnel, και με

τη διάλεξή μας επίσης στη Κεφαλονιά (4/7/2009), με θέμα το καθεστώς των

διαμεσολαβήσεων στην εποχή της κρίσης της Παγκοσμιοποίησης (για πλήρεις αναφορές

βλ. βιβλιογραφία) και την εισήγηση μας στην ημερίδα των Πρεσπών, με θέμα, Τα

Διευρυμένα Πεδία στη Μοντέρνα Τέχνη.

Αυτές οι νέες έρευνες, σε συνδυασμό και με μια άλλη έρευνα που είχαμε ξεκινήσει

στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σχετικά με την πολιτική του πολιτισμού και την

έννοια της κουλτούρας στις αναπτυγμένες κοινωνίες σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης

(κείμενα από την οποία έρευνα έχουμε δημοσιεύσει κατά καιρούς), μας οδήγησαν στο

22

συμπέρασμα ότι μέσα σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης πλέον, πρέπει σήμερα να μπούμε

σε μια νέα περίοδο στοχασμού και αναστοχασμού για το σύγχρονο κοινωνικό και

ιστορικό γίγνεσθαι, με επίκεντρο πάντοτε τον άνθρωπο.

Πιο συγκεκριμένα, ο αναστοχασμός αυτός συνίσταται σε μια μετακριτική

ανασκόπηση και επαναθεώρηση του προηγούμενου έργου μας, του ιστορικού έργου της

Σχολής Φρανκφούρτης, του έργου των L. Goldmann, H. Lefebvre, κ.α. Συγχρόνως

συνίσταται στη μετακριτική μελέτη των σύγχρονων κοινωνικών, αισθητικών,

πολιτισμικών δεδομένων και κυρίως των νεότερων. Μέσα από αυτήν την προσπάθεια

πιστεύουμε ότι θα οδηγηθούμε σε μια νέα θεωρητικοποίηση, με επίκεντρο πάντα τον

άνθρωπο, έτσι ώστε να συμβάλλουμε για τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων της

δημιουργίας ενός νέου ουμανισμού.

Συγχρόνως η μεταφιλοσοφική αυτή προσπάθεια θα μας δημιουργήσει τις

προϋποθέσεις - τουλάχιστον σε επίπεδο θεωρίας και μεθοδολογίας - για τη σύλληψη

μορφών ξεπεράσματος της κρίσης. Παράλληλα μέσα από αυτή τη νέα γενετική

διαδικασία, όπως θα έλεγε ο Goldmann, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη

διαμόρφωση μιας νέας σχέσης μεταξύ θεωρίας και πράξης και θα αναδειχτεί η σημασία

μιας γενικότερης απο-αλλοτριωτικής πρακτικής.

Για να επιτύχουμε αυτούς τους στόχους πρέπει να βασιστούμε ακόμη: α) σε μια

συστηματική επανάγνωση της ιστορίας της μοντέρνας τέχνης, αναδεικνύοντας έτσι τις

καινοτόμες μεθόδους και πρακτικές των μεγάλων καλλιτεχνών και τις σημαντικές

εισφορές που επέτυχαν σε επίπεδο μορφών και εννοιών (concepts). Για το λόγο αυτό

έχουμε ανάγκη να κάνουμε συστηματικές και εμπεριστατωμένες έρευνες στα διάφορα

μεγάλα μουσεία (όπως αναφέρουμε σε άλλα εδάφια). β) Σε μια κριτική επανάγνωση της

ιστορίας του πολιτισμού από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα, αποδίδοντας έμφαση

στις μεγάλες φιλοσοφικές κατακτήσεις, στην πορεία της σκέψης προς τη διαμόρφωση

του σύγχρονου κριτικού λόγου και επιδιώκοντας την ανεύρεση λύσεων στη σύγχρονη

κρίση του λόγου με σύγχρονους πολιτισμικούς όρους.

Από την άποψη αυτή, αποδίδουμε ιδιαίτερη σημασία στα Σεμινάρια έρευνας και στα

Συμπόσια που οργανώνουμε, στα οποία θα τεθούν αυτά τα θέματα και θα διερευνηθούν

23

και τέλος στο μεγάλο Διεθνές Συνέδριο, το οποίο θα είναι επιστέγασμα της όλης

ερευνητικής μας εργασίας.

ΧΙΙ

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ

Με βάση τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της προτεινόμενης έρευνας, είναι βέβαιο

ότι θα οδηγηθούμε σε ικανοποιητικά πορίσματα για τη διαμόρφωση νέων προτάσεων

σχετικά με το ανθρώπινο και πολιτισμικό γίγνεσθαι. Έτσι θα συνδράμουμε με θετικό

τρόπο στη διαμόρφωση του γενικότερου ανθρώπινου γίγνεσθαι. Ο πολιτισμός για εμάς,

λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία της χώρας μας και την πολιτισμική κληρονομιά της,

καθώς και αυτήν της Ευρώπης, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Βασική μας θέση δε

είναι ότι μέσω της πολιτισμικής ανάπτυξης θα βοηθηθεί και η γενικότερη ανάπτυξη,

καθώς και η ανάπτυξη της ανθρώπινης επικοινωνίας γενικότερα. Η συνολική ανάπτυξη

του πολιτισμού θα έχει και προφανή οικονομικά oφέλη: Θα διευκολυνθεί η παραγωγή

προστιθέμενης αξίας, καθώς και η παραγωγή νέων αξιών μέσα από τη δημιουργία και

προώθηση γενικότερα νέων προϊόντων, έργων, μεθοδολογιών, εφαρμογών, πρακτικών

κ.α.

Βασικό μέσο για την επίτευξη των σκοπών αυτών είναι η οργάνωση Σεμιναρίων

θεωρητικού, ερευνητικού και πολιτισμικού περιεχομένου, καθώς και εκπαιδευτικών-

επιμορφωτικών Summer Schools, σε συνδυασμό με την οργάνωση εκθέσεων και άλλων

δρώμενων με στενή σύνδεση με τις έρευνές μας. Έτσι θα συνδυαστεί η έρευνα με την

εκπαίδευση-επιμόρφωση, με τον πολιτισμικό τουρισμό και με μία ευρύτερη έννοια με

την επικοινωνία.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα εργαστούμε συστηματικά και με απόλυτη συνέπεια και

υπευθυνότητα με άλλους ερευνητικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς φορείς: π.χ

Δήμος Ρόδου, Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου κ.α, για τη διεκπεραίωση του έργου αυτού,

έτσι ώστε να ανταπεξέλθουμε στις ανάγκες αυτής της απαιτητικής έρευνας, στις

ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες που ζούμε, λόγω της βαθειάς κρίσης που περνά η

κοινωνία μας. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων θα βοηθήσουμε στο πολιτισμικό

24

και κοινωνικό έργο κάθε σχετικό με το αντικείμενο πολιτισμικό και κοινωνικό φορέα

(και κατά πρώτο λόγο τους φορείς με τους οποίους έχουμε ήδη μια στενή επαφή ή

συνεργαζόμαστε), με όποιο τρόπο μας ζητηθεί, και που θα μπορούμε, έτσι ώστε να

βοηθηθούν και αυτοί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην αποστολή τους και κυρίως

για το ξεπέρασμα της σύγχρονης κρίσης.

Θα προσπαθήσουμε μέσω του ευρύτερου Δικτύου συνεργαζόμενων πολιτισμικών

φορέων, που θα συγκροτήσουμε, να δημιουργήσουμε ένα πλήρες σύστημα πολιτισμικών

ανταλλαγών, ερευνών και άλλων δράσεων προς την κατεύθυνση της ανάδειξης και της

εξωτερίκευσης της συνολικής εργασίας μας. Σε αυτό το έργο το Εργαστήριό μας θα

παίξει τον ρόλο του Οργανωτή και του Εμψυχωτή αυτής της συνολικής προσπάθειας.

ΔΙΚΤΥΟ

Το Εργαστήριό μας (Εργαστήριο Καλλιτεχνικής και Πολιτισμικής Παιδείας)

μέχρι σήμερα έχει αναπτύξει μια πολυσχιδή ερευνητική και επιστημονική

δραστηριότητα. Έχουμε μία συγκροτημένη δομή, και επιπλέον συνεργαζόμαστε

συστηματικά με καλλιτέχνες, καθηγητές, ερευνητές κτλ. οι οποίοι, εργάζονται σε

Ιδρύματα που βρίσκονται σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Συγχρόνως με την οργάνωση και λειτουργία της ιστοσελίδας μας έχουμε δημιουργήσει

τις προϋποθέσεις για να κάνουμε το επόμενο βήμα, δηλαδή τη δημιουργία και

συγκρότηση ενός πλήρως οργανωμένου και αυτοτελούς Δικτύου έρευνας και

επικοινωνίας, το οποίο θα ασχοληθεί αποκλειστικά με το θέμα, Νέα Ανθρωπολογία

και Τέχνη.

Στα πλαίσια της παρούσας πρότασης, το Δίκτυο αυτό θα εργαστεί συστηματικά υπό

την ευθύνη μας και με βάση το Εργαστήριό μας για:

-Την ταχύτερη on line κυκλοφορία πληροφοριών σχετικά με τις δραστηριότητες του

προγράμματος.

-Την επιτυχή οργάνωση των δραστηριοτήτων του προγράμματος (σεμιναρίων,

εκδόσεων κτλ.).

-Την καλύτερη δυνατή κυκλοφορία των κειμένων των συνεργατών.

25

-Την καλύτερη δυνατή καθοδήγηση εκ μέρους μας και εκ μέρους του Εργαστηρίου μας

της όλης ερευνητικής διαδικασίας.

-Την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής διάχυσης της παραγόμενης- σύμφωνα με την

πρόοδο της Έρευνας- επιστημονικής και γενικότερα πολιτισμικής πληροφορίας.

Πιο συγκεκριμένα η δομή που θα αποκτήσει το Δίκτυο θα συγκροτηθεί ως εξής:

α) Το Εργαστήριο με τους βασικούς συνεργάτες του:

-Καθηγητής Β.Φιοραβάντες, Διευθυντής

- Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Α. Μαστρογιάννη, Υπεύθυνη Εργαστηρίου

-Υποψήφιοι διδάκτορες-ερευνητές στο πρόγραμμα:

Γ. Ζιώγας

Β. Σταμάτης

Μ. Γεωργούση

Γ. Κουτσαφάς

- Μεταπτυχιακοί φοιτητές

- Προπτυχιακοί φοιτητές

β) Εξωτερικοί συνεργάτες:

ΧΙΙ

Μεθοδολογία – Δράσεις - Χρονοδιαγραμμα

Η οργάνωση και η διεκπεραίωση της προτεινόμενης έρευνας: H Νέα

Ανθρωπολογία και η Τέχνη, με υπότιτλο: Σύγχρονη Μετακριτική,

Μεταφιλοσοφία και Μετα-αισθητική, σύμφωνα με το σκεπτικό που έχουμε

επεξεργαστεί (και το οποίο παραθέτουμε σε άλλο εδάφιο), θα υλοποιηθεί

καταρχήν μέσω της εντατικής και συστηματικής προσωπικής μας έρευνας, την

οποία διεξάγουμε ήδη εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα. Η έρευνα αυτή

πιστεύουμε βάσιμα από τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουμε, ότι θα μας οδηγήσει

στην συγγραφή ενός προσωπικού θεωρητικού κειμένου. Ήδη έχουμε συντάξει ένα

ικανοποιητικό αριθμό κεφαλαίων (τα οποία παραθέτουμε σε άλλο εδάφιο) και

συνεχίζουμε την επεξεργασία άλλων κεφαλαίων. Bέβαια η όλη έρευνα είναι

ακόμη στην αρχή της και για αυτό πιστεύουμε βάσιμα ότι με την υποστήριξη από

26

την Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορέσει να εκτελεστεί στην έκταση και στο ποιοτικό

επίπεδο που προσδοκούμε.

Στα πλαίσια αυτής της έρευνας σχεδιάζουμε να οργανώσουμε και να

υλοποιήσουμε ένα σημαντικό αριθμό επί μέρους ερευνών, καλλιτεχνικών,

εκπαιδευτικών, εκδοτικών και άλλων δράσεων, ώστε να εμβαθύνουμε, να

συστηματοποιήσουμε και να διαχύσουμε τα αποτελέσματα της όλης προσπάθειάς

μας σε ερευνητές, καλλιτέχνες και στο κοινωνικό και πολιτισμικό ευρύτερα

σύνολο.

Θα οργανώσουμε την όλη έρευνα με συνέπεια και μεθοδικότητα. Θα

αναλύσουμε τους στόχους και τα καθήκοντά με απόλυτη σαφήνεια. Θα

κοινοποιήσουμε αμέσως το θέμα, το σκεπτικό και την ημερομηνία των

Σεμιναρίων.

Α

Με την έναρξη του προγράμματος θα οργανώσουμε ένα πλήρες ψηφιακό αρχείο

θεωρητικών και καλλιτεχνικών έργων, βιβλιογραφίας, εργαστηρίων, μουσείων,

πολιτισμικών φορέων κ.α.

Θα κάνουμε καταγραφή και εμπεριστατωμένη έρευνα για τα διεθνή ρεύματα της

Μοντέρνας Τέχνης: πρωταγωνιστές, μανιφέστα, χρονολογίες, έργα- αναφορές κ.α.

Θα συνεχίσουμε μια έρευνα με θέμα: Ο μοντερνισμός στη γλυπτική, την οποία

είχαμε αρχίσει σε συνεργασία με τον καθηγητή μας O. Revault d’ Allonnes, αμέσως

μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού μας, προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα στα νέα

δεδομένα της παγκοσμιοποίησης.

Με τη χρήση πάντα της νέας τεχνολογίας θα δημιουργήσουμε ντοκιματέρ,

βίντεο κ.α. με έργα μοντέρνων καλλιτεχνών ελλήνων και ξένων.

Πιο συγκεκριμένα οι δραστηριότητες θα έχουν ως εξής:

27

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

c. Έρευνα για τη σύγχρονη φιλοσοφική ανθρωπολογία στα αρχεία των

Πανεπιστημίων Paris I, Paris VIII, Nanterre, Université Européen de philosophie,

College international de philosophie στο Χώρο Lefebvre, στις μεγάλες γαλλικές

πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, την εθνική βιβλιοθήκη της Γαλλίας κ.α., για το έργο

των: O. Revault d’Allonnes, Fr. Châtelet, Η. Lefebvre. Έρευνα στην Ecole des Ηautes

Etudes για το έργο του L. Goldmann και του Η. Lefebvre.

d. Έρευνα στο Μπωμπούρ (Musée de l’art Moderne), στα μουσεία: Πικάσο,

d’Orsay, Zadkine, Rodin, στο μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της πόλης του Παρισιού, στο

Ίδρυμα Ζερβός κ.α., για την ιστορία και τη θεωρία της μοντέρνας τέχνης: Μανιφέστα,

ντοκουμέντα, αρχεία, έργα κ.α.

i. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Β

Σεμινάριο: H Νέα Ανθρωπολογία και η Τέχνη στην εποχή της

Παγκοσμιοποίησης. Προς μια νέα Mοντέρνα Τέχνη;

Στο σεμινάριο αυτό θα κάνουμε μια μακροσκελή εισαγωγή για τις σύγχρονες

θεωρητικές έρευνες, μια διεθνή επισκόπηση της σύγχρονης προβληματικής και

θα τοποθετήσουμε σε σχέση με αυτά τη δική μας έρευνα και τους δικούς μας

στόχους.

Στο σεμινάριο θα λάβουν μέρος συνεργάτες μας θεωρητικοί, καλλιτέχνες,

διανοούμενοι, με στόχο τη διερεύνηση και το φωτισμό επιμέρους θεμάτων. Μέσα

από αυτή τη διαδικασία και με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, στόχος μας είναι να

28

καταλήξουμε σε μια συνθετική προσέγγιση. Το σεμινάριο αυτό (όπως και όλα τα

υπόλοιπα σεμινάρια), θα κάνουμε παρεμβάσεις, κριτικές και άλλα και στο τέλος

θα εξαγάγουμε τα συμπεράσματα και τα πορίσματα. Όλο το υλικό του

σεμιναρίου αυτού θα το δημοσιεύσουμε στον ιστότοπό μας και σε ανεξάρτητη

καλαίσθητη έκδοση (βιβλίο με cd).

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

c. Έρευνα για την Κοινωνική Θεωρία στα αρχεία του Ινστιτούτου Κοινωνικών

ερευνών στην Φρανκφούρτη

d. Έρευνα στα μουσεία Μοντέρνας Τέχνης της Γερμανίας

e. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Γ

Σεμινάριο: Η Σύγχρονη Κοινωνική θεωρία, Η Νέα Ανθρωπολογία και η Τέχνη.

Στο σεμινάριο αυτό θα κάνουμε μια μακροσκελή εισαγωγή για να

παρουσιάσουμε σήμερα το θέμα αυτό σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, να

επισημάνουμε τις προκλήσεις της σύγχρονης Κοινωνικής Θεωρίας για τη

σύλληψη και τον ορισμό του σύγχρονου προβλήματος άνθρωπος και να

αναδείξουμε ,τέλος, τη σημαντική εισφορά που μπορεί να έχει η Μοντέρνα

πάντοτε Τέχνη για την ανάπτυξη και την εμβάθυνση αυτής της προβληματικής.

Στο σεμινάριο θα λάβουν μέρος συνεργάτες μας θεωρητικοί, καλλιτέχνες,

διανοούμενοι, με στόχο τη διερεύνηση και το φωτισμό επιμέρους θεμάτων,

συμβάλλοντας έτσι στην εμβάθυνση και διερεύνηση της προβληματικής όσον

αφορά αυτό το κρίσιμο θέμα. Στόχος μας είναι πάντοτε η παραπέρα συστηματική

29

διερεύνηση του γενικότερου θέματος. Κατά τον ίδιο τρόπο, θα διευθύνουμε

προσωπικά το σεμινάριο αυτό, επισημαίνοντας κυρίως τις θετικές πτυχές της

συστηματικής και συνθετικής θεωρητικοποίησης. Θα κάνουμε παρεμβάσεις,

κριτικές κ.α. και στο τέλος θα εξαγάγουμε τα συμπεράσματα και τα πορίσματα.

Όλο το υλικό του σεμιναρίου αυτού θα το δημοσιεύσουμε στον ιστότοπό μας και

σε ανεξάρτητη καλαίσθητη έκδοση (βιβλίο με cd).

Δ

Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

a. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

b. Έρευνα στα αρχεία και στις συλλογές των μουσείων Μοντέρνας Τέχνης:

μουσείο της πόλης της Βενετίας, μουσείο Guggenheim, Grassi.

c. Έρευνα στα αρχεία της Bienale της Βενετίας.

d. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής

εργασία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Ε

Σεμινάριο: Κριτική της Τέχνης-Κριτική της Παγκοσμιοποίησης

Στο σεμινάριο αυτό θα κάνουμε μια περισσότερο συστηματικού χαρακτήρα εισαγωγή

στην προβληματικής μας, με βάση το υλικό των προηγούμενων σεμιναρίων, των

ερευνών σε αρχεία, στα μουσεία κτλ. και θα προσπαθήσουμε να τοποθετήσουμε την

προβληματική μας τη συνέχεια του Ιστορικού σεμιναρίου Αισθητικής της Σορβόννης,

υπό τη Διεύθυνση του καθηγητή μας, O. Revault d’Allonnes, Κριτική της Τέχνης-Κριτική

της Κοινωνίας. Οι διαφορές του Κοινωνικού και Ιστορικού πλαισίου από τα χρόνια

1980-’90 που παρακολουθούσαμε ανελλιπώς το σεμινάριο αυτό, είναι τόσο σημαντικές

που δεν χρειάζεται εδώ να αναφέρουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Η ανασυγκρότηση

30

του μοντέλου (με Χαμπερμασιανούς όρους) που προτείνουμε εδώ, έχει σαν αφετηρία

ακριβώς αυτή τη βαθιά αλλαγή που έχει συντελεστεί.

Όπως και στα προηγούμενα σεμινάρια θα λάβουν μέρος με εισηγήσεις οι συνεργάτες

μας θεωρητικοί, καλλιτέχνες και διανοούμενοι, οι οποίοι υπό την προηγούμενη εμπειρία

θα έχουν μπεί βαθύτερα στις απαιτήσεις της έρευνας και θα φωτίσουν μέσα από τη

διαπραγμάτευσή τους ειδικότερα θέματα και μάλιστα συστηματικότερα. Στο τέλος θα

κλείσουμε το σεμινάριο με την απαραίτητη συναγωγή συμπερασμάτων, με συνθετικό

πάντοτε τρόπο και συγχρόνως προσδιορίζοντας τους στόχους της έρευνας για τη

συνέχεια.

Όλο το υλικό του σεμιναρίου αυτού θα το δημοσιεύσουμε στον ιστότοπό μας και σε

ανεξάρτητη καλαίσθητη έκδοση (βιβλίο με cd).

Στα πλαίσια του Σεμιναρίου αυτού θα οργανώσουμε συμπόσιο γλυπτικής ανοιχτού

χώρου στη Ρόδο, με τη συμμετοχή γλυπτών του προγράμματος (ενδεχομένως και

κάποιων άλλων εξωτερικών συνεργατών) στο χώρο του Πανεπιστημίου. Τα έργα θα

εκτίθενται στη διάρκεια του σεμιναρίου, ώστε να γίνουν αντικείμενο συζήτησης και

έρευνας. Στη συνέχεια τα έργα αυτά θα παραμείνουν στο χώρο του Πανεπιστημίου με

ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό. Το φωτογραφικό υλικό της έκθεσης θα το

αναρτήσουμε στο site, ενώ θα εκδώσουμε και καλαίσθητο μικρό λεύκωμα μα

εισαγωγικό κείμενο δικό μας.

ΣΤ

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

c. Θα οργανώσουμε συστηματική έρευνα και μελέτη της ιστορικής συλλογής

Κωστάκη στο Κρατικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Θεσσαλονίκη για τη Ρώσικη

31

Πρωτοπορία. Από τη μελέτη αυτή θα υπάρξουν σημαντικές ανακοινώσεις στα

σεμινάρια.

d. Έρευνα στα μουσεία της Ολλανδίας: Μουσείο Van Gog, Μουσείο Μοντέρνας

Τέχνης και Μουσείο COBRA.

e. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Ζ

Σεμινάριο: Αισθητική Θεωρία και Νέα Ανρωπολογία: Η Σύγχρονη

διεπιστημονική, διακαλλιτεχνική θεωρία και πράξη. Δημιουργία σύγχρονων έργων.

Στο σεμινάριο αυτό θα επικεντρωθούμε περισσότερο στα κρίσιμα θέματα της

σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας σε συνθήκες πολυπλοκότητας, αντιθέσεων,

αντινομιών κ.α. και τις ανάγκες διαμόρφωσης συνθετικών συλλήψεων, προτάσεων-

έργων, με βάση πάντοτε ένα νέο concept,το οποίο καλούμαστε να διαμορφώσουμε

ατομικά και συλλογικά. Μετά την εμπεριστατωμένη και λεπτομερή εισαγωγή μας, η

οποία θα αναφέρεται στις προκλήσεις αυτές της σύγχρονης αισθητικής θεωρίας και

στην ανάγκη σύνδεσής τους πάντοτε με την νέα ανθρωπολογία υπό διαμόρφωση, θα

ακολουθήσουν στοχευόμενες εισηγήσεις των συνεργατών μας, και κυρίως κριτικές

παρουσιάσεις των έργων των καλλιτεχνών, τα οποία θα έχουν δημιουργήσει στη

διάρκεια της προπαρασκευαστικής περιόδου αυτού του σεμιναρίου, μετά από συνεχή

επαφή, συζήτηση και έρευνα υπο την καθοδήγησή μας.

Τα έργα αυτά θα τα εκθέσουμε στο χώρο του Πανεπιστημίου, θα τα αναρτήσουμε στο

site και θα τα συμπεριλάβουμε σε κατάλογο τον οποίο εκδώσουμε αυτοτελώς με δική

μας εισαγωγή.

Στο τέλος θα υπάρξει η κριτική αξιολόγηση της όλης προσπάθειας υπό την προοπτική

της ανάδειξης της ανάγκης συνειδητοποίησης των προκλήσεων που αναδεικνύει η

32

σύγχρονη κρίση και των απαραίτητων δημιουργικών αναπροσαρμογών που θα πρέπει να

κάνουν η καλλιτεχνική πράξη και θεωρία.

Η

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

c. Έρευνα στα Μουσεία Μοντέρνας Τέχνης της Ελβετίας: Bayelet, Tingely, Martiny

κ.α.

d. Έρευνα στο Μουσείο Πικάσο στην Antibes, στο ίδρυμα Maeght κ.α.

e. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Θ

Μεγάλο Διεθνές Συμπόσιο με θέμα:

Παγκοσμιοποίηση και Πολιτισμός: Η Έννοια της Πολιτισμικής Πολυμορφίας ή προς

ένα νέο Μοντερνισμό

Μετά από τη εισαγωγή εκ μέρους μας, η οποία θα είναι σχετικά σύντομη, θα

οργανωθουν πέντε στρογγυλά τραπέζια με θέματα:

- Εισαγωγή στην έννοια της πολιτισμικής πολυμορφίας

- Η Μοντέρνα Τέχνη ως βάση της σύγχρονης πολιτισμικής πολυμορφίας

- Διακαλλιτεχνικότητα, διαπολιτισμικότητα, πολυμορφία

- Η πολιτισμική κληρονομιά και ο λαϊκός πολιτισμός στην εποχή της

παγκοσμιοποίησης ως πηγή και αναφορά για τη σύγχρονη πολύπλοκη πολιτισμική

δημιουργία.

33

- Νέες κοινωνικές συνθήκες, Τέχνη και Πολιτισμός

- Κρίση του πολιτισμού και νέο πολιτισμικό πρόταγμα

Στα στρογγυλά τραπέζια θα συμμετάσχουν με εισηγήσεις οι βασικότεροι

συνεργάτες μας, αλλά και άλλοι εξέχοντες εξωτερικοί συνεργάτες από την

Ελλάδα και το εξωτερικό. Στη διάρκεια του Συμποσίου αυτού θα γίνει εκτεταμένη

ανάλυση και συζήτηση με στόχο την εμβάθυνση της προβληματικής μας, τη

νοηματική και εννοιολογική αποσαφήνιση, την ανάδειξη νέων θεμάτων για

παραπέρα διερεύνηση τους . Σε κάθε στρογγυλό τραπέζι θα κάνουμε σύντομη

εισαγωγή και κλείσιμο, θα διευθύνουμε προσωπικά την όλη συζήτηση προς την

κατεύθυνση της ανάπτυξης ενός όσο το δυνατόν επιστημονικού και ορθολογικού

διαλόγου. Στο τέλος θα διατυπώσουμε τα συμπεράσματα, θα καταγράψουμε

ενδεχόμενες σοβαρές θεωρητικές διαφορές, θα θέσουμε υπό κριτικό έλεγχο την

προσωπική προβληματική που αναπτύσσουμε και θα προσπαθήσουμε να γίνει

ευρύτερα αντιληπτή η δυσκολία της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας στα

θέματα των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών, λόγω της πολυπλοκότητας

της νεότερης οικονομικοκοινωνικής συνθήκης.

Θα εκδώσουμε με αυτοτελή τόμο τα πρακτικά του Συμποσίου και θα τα

αναρτήσουμε στο site του Πανεπιστημίου.

Στα πλαίσια του Συμποσίου θα παρουσιάσουμε έργο που θα έχει

σκηνοθετήσει ο συνεργάτης μας, F. Toledi με τη θεατρική του ομάδα, Astragali

και ψηφιακό ντοκιματέρ συνεργατών μας.

Ι

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

34

c. Έρευνα στην Tate Gallery (Λονδίνο)

d. Συνέχιση των ερευνών στα μουσεία του Παρισιού

e. Συνέχιση των ερευνών στα Πανεπιστήμια και στις βιβλιοθήκες του Παρισιού

f. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Κ

Σεμινάριο: Κρίση της Παγκοσμιοποίησης-Αποπαγκοσμιοποίηση και Νέα

Πολιτισμική Πράξη

Στο σεμινάριο αυτό με βάση όλη την προηγούμενη έρευνα, και κυρίως τη διεύρυνση

των ερευνών και των συζητήσεων που θα έχουμε επιτύχει με την οργάνωση του

Διεθνούς Συμποσίου – αμέσως πριν, θα προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε πάνω στα

κρίσιμα θέματα της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτισμικής θεωρίας. Στην εισαγωγή

μας θα κάνουμε όσο πιο λεπτομερή αναφορά στα θέματα αυτά, με βάση πάντοτε την πιο

πρόσφατη βιβλιογραφία. Στη συνέχεια οι εισηγητές-συνεργάτες μας, οι οποίοι θα έχουν

μπει πλέον στο πνεύμα της έρευνα μας, στο τρόπο εργασίας μας και στις υψηλές

απαιτήσεις που έχουμε για την έρευνα, θα προσπαθήσουν κατά τον καλύτερο και πιο

συγκροτημένο επιστημονικό τρόπο να προσεγγίσουν τα θέματά τους, σε σχέση πάντοτε

με την προσωπική έρευνά τους, αποσκοπώντας συγχρόνως στη νέα σύλληψη της

θεωρίας που θέλουμε να δημιουργήσουμε.

Λ

a. Βιβλιογραφία, εργογραφία, ψηφιοποίηση πηγών.

b. Έρευνα σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε αρχεία και σε συλλογές. Ψηφιοποίηση

έργων.

c. Συνέχιση των ερευνών στα μουσεία της Γερμανίας

35

d. Συνέχιση των ερευνών στα αρχεία του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών της

Φρανκφούρτης

e. Έρευνα: Ο μοντερνισμός στην Γλυπτική και το θέμα της κοινωνικής εργασία

στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Μ

Σεμινάριο: Κρίση της Παγκοσμιοποίησης : Οι απαντήσεις της Κριτικής

Θεωρίας. Από την Αισθητική της Μοντέρνας Τέχνης στη Μετα-αισθητική της Νέας

Εποχής.

Στο σεμινάριο αυτό, αφού αναλύσουμε λεπτομερώς την προηγηθείσα διαδικασία

παγκοσμιοποίησης, της ανισορροπίας που δημιούργησε, τα αδιέξοδα που έφθασε, τα

όρια που προσπάθησε να ξεπεράσει, θα προσδιορίσουμε το θέμα σε σχέση με τις

απαντήσεις που πρέπει να δώσει η σύγχρονη κριτική θεωρία. Η ανάγκη της νέας

ανθρωπολογίας πλέον θα έχει αναδειχθεί με σαφήνεια, καθώς και ανάγκη πλήρους

αναστοχασμού και επαναπροσανατολισμού της τέχνης στις νέες συνθήκες που

διαμορφώνονται.

Το σεμινάριο θα δώσει έμφαση στην εμβάθυνση, τη συστηματοποίηση των

εισηγήσεων με στόχο τη δημιουργία νέων θεωρητικών και καλλιτεχνικών

καταστάσεων, έργων, constellations.

Στο τέλος θα κλείσουμε τις εργασίες του, πάντοτε κάνοντας τις απαραίτητες

επισημάνσεις για πάρα πέρα διερεύνηση. Η έρευνα δεν σταματάει. Το μεγάλο σχέδιο

έρευνάς μας, σύμφωνα με την προτροπή των δασκάλων μας, τον F. Châtelet, θα είναι

κοντά ίσως στην υλοποίηση του, έχοντας όμως συνάμα ανοίξει νέα θεωρητικά και

ερευνητικά πεδία για τους νεότερους ερευνητές.

Στα πλαίσια του σεμιναρίου αυτού θα γίνει παρουσίαση των φιλμ, των video και

άλλου ψηφιακού υλικού των συνεργατών μας.

Ν

36

Το εξάμηνο αυτό είναι το τελευταίο της έρευνας. Στη διάρκεια του θα

προσπαθήσουμε να ολοκληρώσουμε όλες τις επιμέρους έρευνες, τις

ψηφιοποιήσεις, τις φιλμογραφήσεις, τις εκδόσεις κ.τλ..

Θα ασχοληθούμε επισταμένως με τη παρουσίαση του όλου υλικού, των

τόμων των πρακτικών των Σεμιναρίων, του Συμποσίου, θα έρθουμε σε επαφή με

τους συνεργαζόμενους φορείς για να τους κοινοποιήσουμε το υλικό, να τους το

παρουσιάσουμε στους χώρους τους κ.α.

Θα έχει τροφοδοτηθεί η ιστοσελίδα μας με όλο το υλικό που θα έχουμε

παράξει, θα έχουμε αναβαθμίσει και επεκτείνει το Δίκτυό μας, προσβλέποντας

στη συνέχιση της έρευνάς μας, αφού κάνουμε έναν απολογισμό.

Στο τέλος θα οργανώσουμε ένα μεγάλο Διεθνές Συνέδριο στην αίθουσα του

Γαλλικού ινστιτούτου στην Αθήνα (με το οποίο συνεργαζόμαστε από μακρού)

με τίτλο:

Νέα ανθρωπολογία και τέχνη: Προς ένα νέο πολιτισμικό μοντέλο

Στο Συνέδριο αυτό θα παρουσιάσουμε την όλη ερευνά μας και με τη

συμμετοχή των ερευνητών-συνεργατών μας αλλά και άλλων σημαντικών

ερευνητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, θα προσπαθήσουμε να δούμε

σφαιρικά το θέμα, τις τάσεις που προδιαγράφονται και να εντοπίσουμε τα νέα

θέματα έρευνας για το μέλλον. Θα παρουσιάσουμε το Εργαστήριο και το

Δίκτυο μας, τα έργα των συνεργατών μας κ.α..

Στη συνέχεια θα εκδώσουμε τα πρακτικά και θα τα αναρτήσουμε στην

ιστοσελίδα μας.

Στα πλαίσια του συνεδρίου αυτού θα παρουσιαστεί ένα σύνολο σύγχρονων

Ομιλιών(ειδική μορφή λαϊκού θεάτρου της Ζακύνθου, με μεγάλη ιστορική παράδοση)

του συνεργάτη μας Κ. Καποδίστρια και της θεατρικής του ομάδας.

Ολοκλήρωση και έκδοση της προσωπικής έρευνας, με θέμα: Νέα

Ανθρωπολογία και Τέχνη.

37

Ολοκλήρωση της έκδοσης καταλόγου με έργα καλλιτεχνών της πρωτοπορίας

και όλων των επί μέρους ερευνητικών εκδόσεων.

Σύνταξη - έκδοση των συμπερασμάτων και των πορισμάτων.

Στο τέλος θα οργανώσουμε μια Conference, εν είδει απολογισμού, για τη

διάχυση της ερευνητικής και πολιτισμικής πληροφορίας που θα έχουμε ήδη

δημιουργήσει.

Υπονοείται ότι στο τέλος κάθε εξαμήνου θα συντάσσουμε απολογισμό και

στο τέλος του προγράμματος, θα συντάξουμε τον τελικό απολογισμό.

Αναλυτικότερα:

a. Ολοκλήρωση της βιβλιογραφίας, της εργογραφίας, της ψηφιοποίησης πηγών.

b. Έκδοση λευκωμάτων

c. Ολοκλήρωση των εκδόσεων.

d. Έκδοση των πρακτικών

Ολοκλήρωση όλων των εργασιών κτλ. Σύνταξη τελικού απολογισμού.

Συμπεράσματα-πορίσματα. Οργάνωση Conference για παρουσίαση του όλου έργου.

38

39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

I

Θ. Αντόρνο, Αισθητική Θεωρία, Klincsieck,

Αρνητική Διαλεκτική, Payot

Χ. Μαρκούζε, Ο Μονοδιάστατος άνθρωπος, Παπαζήσης

B. Μπένζαμιν Passages, Cerf

Γ. Χάμπερμας, Théorie de l’agir communicationnel, Fayard

Connaissance et intérêt, Gallimard

M. Χορκχάιμερ, Έκλειψη του Λόγου, Κριτική

Μ. Χορκχάιμερ- Θ. Αντόρνο, Διαλεκτική του Λόγου, Ύψιλον

II

Β. Φιοραβάντες:

-Ιδεολογική κριτική και αισθητική, α’ έκδ. Πράξις. Β’ εκδ. Παρουσία,

1987

-Εισαγωγή στην Αισθητική και την Ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης,

Παρουσία,1993

-Μοντερνισμός και Κουλτούρα, Παπαζήσης, Δεκέμβριος 1993, σ. 277.

Β΄ εκδ. Μάιος 2000, σ. 340.

-Γ.Σκλάβος. Αφαίρεση, Τραγικότητα, Μοντερνισμός, Παρουσία, Ιούνιος

1994,σ.227. Επανέκδοση το 1999 συμπληρωμένη (Παπαζήσης), με

τίτλο, Αισθητική και σύγχρονη τραγική συνείδηση

-Κριτική Θεωρία και Άνθρωπος, Παπαζήσης, Ιούνιος 1994, σ. 204. Β΄

έκδοση, διορθωμένη και συμπληρωμένη, Παπαζήσης, Δεκέμβριος, 1996, σ.

296.

-Αρνητική Πολιτισμική Πράξη. Δοκίμιο σύγχρονης κοινωνικής και

πολιτισμικής θεωρίας, Παπαζήσης, 1995, σ. 256. Β΄ έκδοση 2003,

διορθωμένη και συμπληρωμένη, σ. 318.

40

-Α. Τζιακομέττι, Ελληνικά Γράμματα, Υπ. Υπαρξιακή αγωνία ή οι

κρίσιμες

αντιθέσεις του μοντερνισμού, β' βελτιωμένη έκδοση, 1998, σ. 105 με

έγχρωμες φωτογραφίες.

-Κοινωνική αισθητική και διαπολιτισμικότητα, Ελληνικά Γράμματα,

σειρά

"Κριτική Διεπιστημονική Βιβλιοθήκη",1998,σ. 170.

-Κριτικά πολιτισμικά μοντέλα, Ελληνικά Γράμματα, σειρά «Κριτική

Διεπιστημονική βιβλιοθήκη», 1999, σ. 278.

-Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, σελ. 420, 1999.

-Κριτική της Τέχνης – Κριτική της Κοινωνίας. Συλλ. Έκδοση. Επ. Εμ. Β.

Φιοραβάντες, ΝΗΣΙΔΕΣ

-Κριτική θεωρία της Μοντέρνας Τέχνης, ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

-Προς τη Νέα Ανθρωπολογία (Υπ. Κριτική της Τέχνης – Κριτική της

Παγκοσμιοποίησης). Συλλ. Εκδ. Επ. Εμ. Β. Φιοραβάντες, ΑΡΜΟΣ

41

42