Embed Size (px)
Citation preview
PASOJAT BIOLOGJIKE TE PASOJAT BIOLOGJIKE TE FRAGMENTIMIT TE FRAGMENTIMIT TE
HABITATIT HABITATIT
Nje cikel zhvillimi bujqesor i Nje cikel zhvillimi bujqesor i ndjekur nga nje tejshfrytezim i ndjekur nga nje tejshfrytezim i tokes, eshte perseritur shume tokes, eshte perseritur shume
here ne histori.here ne histori.Ne disa zona, mbi 90% e Ne disa zona, mbi 90% e
vegjetacionit autokton eshte vegjetacionit autokton eshte zhdukur zhdukur
Ajo qe ka mbetur eshte nje Ajo qe ka mbetur eshte nje vegjetacion i copezuar “patchwork”- vegjetacion i copezuar “patchwork”-
nje peisazh i fragmentuar nje peisazh i fragmentuar Dy efekte primare:Dy efekte primare:
1. Ndryshimi i 1. Ndryshimi i mikroklimesmikroklimes brenda dhe brenda dhe rreth asaj cka ka mbetur rreth asaj cka ka mbetur
2. 2. IzolimiIzolimi i cdo zone nga pjeset e mbetura i cdo zone nga pjeset e mbetura
Ndryshimet ne MikroklimeNdryshimet ne MikroklimeFlukset Rrezatues Flukset Rrezatues
1. 1. Ekuilibri energjitik i nje peisazhi te fragmentuar do te Ekuilibri energjitik i nje peisazhi te fragmentuar do te ndryshoje ndjeshem-temperaturat ditore jane me te ndryshoje ndjeshem-temperaturat ditore jane me te larta dhe temperaturat e nates me te ulta se ne larta dhe temperaturat e nates me te ulta se ne zonat me vegjetacion natyror; zonat me vegjetacion natyror;
2. 2. Efektet skajore-ndikojne mbi shkallen e rritjes se Efektet skajore-ndikojne mbi shkallen e rritjes se rrezatimit diellor ne zonat natyrore te mbetura. rrezatimit diellor ne zonat natyrore te mbetura.
Flukset e Rrezatimit Flukset e Rrezatimit
3. 3. Lartesia – ndikon mbi sasine e rrezatimit Lartesia – ndikon mbi sasine e rrezatimit renes – ne lartesi te medha, aty ku kendet renes – ne lartesi te medha, aty ku kendet solare jane te vegjel, skajet e pjeseve te solare jane te vegjel, skajet e pjeseve te mbetura te natyres mund te marre mbetura te natyres mund te marre sinjifikativisht me shume rrezatim diellor sinjifikativisht me shume rrezatim diellor
Pasojat e rritjes se rrezatimit diellor, Pasojat e rritjes se rrezatimit diellor, ne skajet e mbetura te natyres, nuk ne skajet e mbetura te natyres, nuk
jane te qartajane te qarta
1. Rritja sekondare mund t’a fiksoje pjeset 1. Rritja sekondare mund t’a fiksoje pjeset e mbetura dhe te ruaje nje mjedis te e mbetura dhe te ruaje nje mjedis te ngjashem me ate qe ka ekzistuar para ngjashem me ate qe ka ekzistuar para fragmentimit- sigurisht eshte nje fragmentimit- sigurisht eshte nje proces qe kerkon kohe proces qe kerkon kohe
2. Fragmentimi pasohet menjehere me 2. Fragmentimi pasohet menjehere me ndryshime drastike ne temperature ndryshime drastike ne temperature dhe lageshtine relative dhe lageshtine relative
Flukset e Rrezatimit dhe Ndikimet e Flukset e Rrezatimit dhe Ndikimet e
tyre mbi Organizmattyre mbi Organizmat 1. Llojet hije-toleruese kufizohen (restriktohen) ne 1. Llojet hije-toleruese kufizohen (restriktohen) ne
pjeset e brendeshme te mbetura (lloje te ndryshme pjeset e brendeshme te mbetura (lloje te ndryshme me kerkesa te ndryshme ne largesine nga skajet); me kerkesa te ndryshme ne largesine nga skajet);
2. Proceset e ciklimit te lendeve ushqyese 2. Proceset e ciklimit te lendeve ushqyese modifikohen nga rritja e nxehtesise se tokes, e cila modifikohen nga rritja e nxehtesise se tokes, e cila ndikon mbi llojet, ndryshimet dhe veprimtarite e ndikon mbi llojet, ndryshimet dhe veprimtarite e mikroorganizmave dhe invertebroreve te tokes, te mikroorganizmave dhe invertebroreve te tokes, te cilet nga ana e tyre modifikojne dekompozimin e cilet nga ana e tyre modifikojne dekompozimin e mbeturinave-shoqerimet bimore mycorrhizale mbeturinave-shoqerimet bimore mycorrhizale
Flukset Rezatues dhe Flukset Rezatues dhe Ndikimet mbi OrganizmatNdikimet mbi Organizmat
3. Ndryshimet ne ekuilibrin rrezatues ndikojne 3. Ndryshimet ne ekuilibrin rrezatues ndikojne jo drejtepersedrejti dhe ndjeshem faunen jo drejtepersedrejti dhe ndjeshem faunen duke modifikuar perberjen bimore, rritjen e duke modifikuar perberjen bimore, rritjen e bimeve dhe fenologjine e tyre bimeve dhe fenologjine e tyre
EraEra
1. Demtim i drejteperdrejte fizik-keputja apo 1. Demtim i drejteperdrejte fizik-keputja apo flakja nga era shkakton formimin e flakja nga era shkakton formimin e hapsirave rigjeneruese-gje qe lejon rikthimin hapsirave rigjeneruese-gje qe lejon rikthimin e llojeve pioniere apo drite-dashese e llojeve pioniere apo drite-dashese
2. Ritje te transpirimit avullues, i cili do te 2. Ritje te transpirimit avullues, i cili do te reduktoje lageshtine dhe do te rrite thatesine reduktoje lageshtine dhe do te rrite thatesine
3. Rritje te shpejtesise se eres ne skajet e 3. Rritje te shpejtesise se eres ne skajet e pjeseve mbetese te natyres, e cila do te rrite pjeseve mbetese te natyres, e cila do te rrite transferimin e pluhurit dhe farave jo-native transferimin e pluhurit dhe farave jo-native nga mjedisi rrethues nga mjedisi rrethues
EraEra
4. Rritje e transferimit te insekteve dhe 4. Rritje e transferimit te insekteve dhe organizmave infektues ne zonat e organizmave infektues ne zonat e mbetura te natyresmbetura te natyres
Fluksi i Ujit -Fluksi i Ujit -Modifikimi i Perberesve te Modifikimi i Perberesve te
Ciklit Hidrologjik Ciklit Hidrologjik
Eliminimi i vegjetacionit nativ Eliminimi i vegjetacionit nativ ndryshon ritmin e rreshjeve, ndryshon ritmin e rreshjeve, transpirimin evaporativ , dhe transpirimin evaporativ , dhe nivelet e lageshtise se tokes nivelet e lageshtise se tokes
Fluksi i UjitFluksi i Ujit1. Zevendesimi i llojeve shumevjecare me rrenje te 1. Zevendesimi i llojeve shumevjecare me rrenje te
thella, me lloje te barishtore ose lloje te kullotave, con thella, me lloje te barishtore ose lloje te kullotave, con ne nje reduktim te ndjeshem te transpirimit ne nje reduktim te ndjeshem te transpirimit evaporativ, rritjes se siperfaqes dhe rrjedhjeve evaporativ, rritjes se siperfaqes dhe rrjedhjeve nentokesore- te cilat cojne nga ana e tyre ne rritjen e nentokesore- te cilat cojne nga ana e tyre ne rritjen e erozionit dhe transportit te sedimenteve, lendeve erozionit dhe transportit te sedimenteve, lendeve ushqyese dhe pesticideve ushqyese dhe pesticideve
2. Rritjet ne prurjet ujore sjellin rritje ne permbajtjen ne 2. Rritjet ne prurjet ujore sjellin rritje ne permbajtjen ne kripera ne siperfaqe, gje qe ka ndikime te kripera ne siperfaqe, gje qe ka ndikime te konsiderueshme mbi pjesen e mbetur dhe mjedisin konsiderueshme mbi pjesen e mbetur dhe mjedisin bujqesor bujqesor
Fluksi i UjitFluksi i Ujit3. Depozitimi i materialeve te pasur me lende 3. Depozitimi i materialeve te pasur me lende
ushqyese vepron si nje pike invazioni nga llojet qe ushqyese vepron si nje pike invazioni nga llojet qe kerkojne terren te perzier dhe/ose te pasur me kerkojne terren te perzier dhe/ose te pasur me lende ushqyese per nje stabilizim te suksesshem lende ushqyese per nje stabilizim te suksesshem
4. Ndryshimet ne nivelin e lageshtise se tokes mund 4. Ndryshimet ne nivelin e lageshtise se tokes mund te cojne ne ndryshime ne ritmin e dekompozimit, te cojne ne ndryshime ne ritmin e dekompozimit, te karakteristikave te shtratit bimor dhe ndryshime te karakteristikave te shtratit bimor dhe ndryshime te habitatit per organizmat banues te tokes te habitatit per organizmat banues te tokes
Pervec ndikimeve fizike, Pervec ndikimeve fizike, fragmentimi i habitatit ka dy fragmentimi i habitatit ka dy pasoja te rendesishme per pasoja te rendesishme per
bioten bioten
Pasojat Biologjike te Pasojat Biologjike te Fragmentimit Fragmentimit
IzolimiIzolimi
1. Nje reduktim ne siperfaqen totale te 1. Nje reduktim ne siperfaqen totale te habitatit te lire (disponibel) habitatit te lire (disponibel)
2. Habitati coptohet ne pjese te izoluara 2. Habitati coptohet ne pjese te izoluara ne shkalle te ndryshme ne shkalle te ndryshme
Pergjigjja biotike ndaj fragmentimit Pergjigjja biotike ndaj fragmentimit percaktohet kryesisht nga:percaktohet kryesisht nga:
••Koha e izolimitKoha e izolimit •• Largesia ndermjet Largesia ndermjet
mbetjeve fqinje, dhembetjeve fqinje, dhe •• Shkalles se lidhjes midis Shkalles se lidhjes midis
mbetjeve mbetjeve
Perjashtimi FillestarPerjashtimi Fillestar
Nje nga ndikimet me te shpejte dhe me te Nje nga ndikimet me te shpejte dhe me te dukshem te fragmentimit te habitatit eshte dukshem te fragmentimit te habitatit eshte eliminimi i llojeve te gjendura ne numer te eliminimi i llojeve te gjendura ne numer te
kufizuar ne peisazhin e shkaterruar nga zhvillimi. kufizuar ne peisazhin e shkaterruar nga zhvillimi.
Nje pjese e madhe e llojeve te ralle jane endemike, Nje pjese e madhe e llojeve te ralle jane endemike, me nje perhapje shume te ngushte dhe qe me nje perhapje shume te ngushte dhe qe gjenden vetem ne nje apo pak “njolla” te gjenden vetem ne nje apo pak “njolla” te
habitateve te pershtatshem habitateve te pershtatshem
Gjate izolimit, nje vegjetacion mbetes ka te Gjate izolimit, nje vegjetacion mbetes ka te ngjare te kete me shume lloje nga sa mund ngjare te kete me shume lloje nga sa mund
te jete i afte te mbaje, dhe llojet do te te jete i afte te mbaje, dhe llojet do te zhduken nga fakti se ndryshimet qe ndodhin zhduken nga fakti se ndryshimet qe ndodhin
nga fragmentimi, pesojne efektin nga fragmentimi, pesojne efektin
““relaksimit llojorrelaksimit llojor””
Efekti i Mases (Grupit)Efekti i Mases (Grupit)
Llojet me te ndjeshme ndaj Llojet me te ndjeshme ndaj zhdukjes lokale dhe rajonale zhdukjes lokale dhe rajonale
1. Llojet e ralle ne natyre – densitet te ulet 1. Llojet e ralle ne natyre – densitet te ulet popullate dhe perhapje gjeografike te kufizuar popullate dhe perhapje gjeografike te kufizuar apo me “njolla” apo me “njolla”
2. Lloje me perhapje te gjere 2. Lloje me perhapje te gjere 3. Lloje te paafte perhapjeje3. Lloje te paafte perhapjeje4. Lloje me fekonditet te ulet4. Lloje me fekonditet te ulet5. Lloje te varur nga “njollat” apo burime te 5. Lloje te varur nga “njollat” apo burime te
paparashikueshme paparashikueshme
Llojet me te prekur nga Llojet me te prekur nga zhdukja zhdukja
6. Llojet e brendeshem (shmangie e 6. Llojet e brendeshem (shmangie e kufijve anesore) kufijve anesore)
7. Lloje te prekshem nga shfrytezimi prej 7. Lloje te prekshem nga shfrytezimi prej njeriut njeriut
Efektet skajore Efektet skajore
Nje zone ndikimi, qe varion gjeresisht sipas Nje zone ndikimi, qe varion gjeresisht sipas asaj qe matet, ose zone ndryshimi i asaj qe matet, ose zone ndryshimi i
karakteristikave klimatike dhe perberjes karakteristikave klimatike dhe perberjes llojore llojore
Barierat dhe Izolimi Barierat dhe Izolimi Izolimi i habitateve nga levizja e barierave eshte nje Izolimi i habitateve nga levizja e barierave eshte nje
ndikim i fragmentimit, po aq i rendesishem sa ndikim i fragmentimit, po aq i rendesishem sa reduktimi i madhesise se habitatit. Llojet e reduktimi i madhesise se habitatit. Llojet e
kufizuar ne disa lloje habitatesh mund te varen kufizuar ne disa lloje habitatesh mund te varen nga konstelacioni i “njollave” te habitatit ne nga konstelacioni i “njollave” te habitatit ne
afersi te tyre, ne rastet kur nje habitat i vetem nuk afersi te tyre, ne rastet kur nje habitat i vetem nuk mund t’i plotesoje nevojat e individeve apo mund t’i plotesoje nevojat e individeve apo
grupeve. Perberja e barieres levizese eshte grupeve. Perberja e barieres levizese eshte specifike per llojin specifike per llojin
Koha qe ka kaluar nga Izolimi Koha qe ka kaluar nga Izolimi
Kur diskutojme larmine llojore ne pjeset Kur diskutojme larmine llojore ne pjeset e natyres se mbetur, bejme gabim te e natyres se mbetur, bejme gabim te marim ne konsiderate vetem numrin e marim ne konsiderate vetem numrin e llojeve dhe jo perberjen e tyre- pjeset llojeve dhe jo perberjen e tyre- pjeset natyrore te izoluara prej shume kohesh natyrore te izoluara prej shume kohesh pritet te kene humbur nje pjese te pritet te kene humbur nje pjese te madhe te llojeve fillestare dhe te kene madhe te llojeve fillestare dhe te kene fituar lloje invadues fituar lloje invadues
Pranohet gjeresisht, se ne nje fare Pranohet gjeresisht, se ne nje fare stadi, pjesa natyrore mbetese ri-stadi, pjesa natyrore mbetese ri-
ekilibrohet me peisazhin rrethues ekilibrohet me peisazhin rrethues
Gjithesesi, eshte e diskutueshme nese Gjithesesi, eshte e diskutueshme nese arrihet nje ekuiliber i qendrueshem- arrihet nje ekuiliber i qendrueshem- procesi i ekuilibrit pritet te prishet nga procesi i ekuilibrit pritet te prishet nga ndryshimet qe vijne nga mjedisi ndryshimet qe vijne nga mjedisi rrethues, shqetesimet dhe futjet e rrethues, shqetesimet dhe futjet e llojeve te rinj invazive llojeve te rinj invazive
Ekuilibri final, ndoshta Ekuilibri final, ndoshta mendohet si nje fund i mendohet si nje fund i
idealizuar, i cili nuk mund te idealizuar, i cili nuk mund te arrihet kurre, ashtu sikurse arrihet kurre, ashtu sikurse
konceptohet klimaksi klimatik konceptohet klimaksi klimatik sot, ne teorine e suksesioneve sot, ne teorine e suksesioneve
Laurance Laurance etjetj. . 20022002. Shkaterrimi i . Shkaterrimi i Ekosistemit te Fragmenteve pyjore te Ekosistemit te Fragmenteve pyjore te
Amazones: nje kerkim 22-vjecar. Amazones: nje kerkim 22-vjecar. Conservation Biology 16:605-618Conservation Biology 16:605-618
Ne shume ishuj habitatesh ka Ne shume ishuj habitatesh ka nje tendence te faunes se tyre nje tendence te faunes se tyre
per te formuar per te formuar mikrofaunamikrofauna
D.m.th., brenda nje arkipelagu, D.m.th., brenda nje arkipelagu, perberja llojore e faunes se perberja llojore e faunes se vogel tenton te jete pjese vogel tenton te jete pjese
perberese e faunave me te perberese e faunave me te medha medha
Patterson & AtmarPatterson & Atmar (1986) dhe (1986) dhe PattersonPatterson (1987) e emertuan (1987) e emertuan
kete skeme kete skeme “modeli i mikrofaunave”“modeli i mikrofaunave”
AA A BA B
A BA B CC
A BA B C DC D
Ishulli 1Ishulli 1 Ishulli 2Ishulli 2
Ishulli 3 Ishulli 4Ishulli 3 Ishulli 4
Nje shembull hipotetik Nje shembull hipotetik
600 21 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U 600 21 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U
425 16 A B C D E F G H I J K L M N O P 425 16 A B C D E F G H I J K L M N O P
120 10 A B C D E F G H I J 120 10 A B C D E F G H I J
65 7 A B C D E F G 65 7 A B C D E F G
20 5 A B C D E20 5 A B C D E
5 3 A B C 5 3 A B C
Shembull nga Shpendet Shembull nga Shpendet Folezues ne Grumbujt Pyjore te Folezues ne Grumbujt Pyjore te Ruajtur (Woodlots) ne- Illinoisin Ruajtur (Woodlots) ne- Illinoisin lindoro-qendror – lindoro-qendror – Blake (1991)Blake (1991)
RezultatetRezultatet
Rezultatet e Vrojtuar vs. te Rezultatet e Vrojtuar vs. te PriturPritur
SimulationSimulationYear Sp Observed No Index Mean Ni SD Min Max t = P <Year Sp Observed No Index Mean Ni SD Min Max t = P <----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1979 46 59 127.4 11.17 91 152 6.09 0.0011979 46 59 127.4 11.17 91 152 6.09 0.001
1980 49 65 133.1 11.57 105 159 5.86 0.0011980 49 65 133.1 11.57 105 159 5.86 0.001
PattersonPatterson tregoi se natyra jo tregoi se natyra jo rastesore e zhdukjes mund te rastesore e zhdukjes mund te
beje qe perberja llojore e beje qe perberja llojore e fragmenteve te vegjel te habitatit fragmenteve te vegjel te habitatit
te konvergjoje me kalimin e te konvergjoje me kalimin e kohes, me mbijetese te llojeve kohes, me mbijetese te llojeve
gjeneraliste me perhapje te gjere gjeneraliste me perhapje te gjere dhe zhdukjen e llojeve te rralle, dhe zhdukjen e llojeve te rralle,
lokalelokale
Kjo ka nje rendesi te vecante per Kjo ka nje rendesi te vecante per Ruajtjen ne kuptimin e debatit Ruajtjen ne kuptimin e debatit
SLOSSSLOSS (Species Loss) ne (Species Loss) ne dizenjimin e rezervateve dizenjimin e rezervateve
Strategjia me e mire per ruajtjen Strategjia me e mire per ruajtjen e llojeve te rralle, qe kane nevoje e llojeve te rralle, qe kane nevoje
per mbrojtje te vecante, eshte per mbrojtje te vecante, eshte ekzistenca e rezervateve te ekzistenca e rezervateve te
medhenj, dhe jo ajo e shume medhenj, dhe jo ajo e shume rezervateve e vegjel rezervateve e vegjel
Disa argumentojne se debati Disa argumentojne se debati SLOSS eshte zgjidhur bazuar SLOSS eshte zgjidhur bazuar ne modelin e ne modelin e mikrofaunave!mikrofaunave!
Ne duhet te favorizojme Ne duhet te favorizojme rezervatet e medhenj!rezervatet e medhenj!
Boecklen, W.J. 1997Boecklen, W.J. 1997. . MikrofaunaMikrofauna, teoria , teoria
biogjeografike dhe dizenjimi i biogjeografike dhe dizenjimi i rezervateve natyrore. rezervateve natyrore.
Oecologia 112:123-142Oecologia 112:123-142..
BoecklenBoecklen tregoi se nese nje biote tregoi se nese nje biote popullohet plotesisht, dhe nese popullohet plotesisht, dhe nese pasuria ne lloje rritet uniformisht pasuria ne lloje rritet uniformisht
me territorin, atehere nje rezervat me territorin, atehere nje rezervat i madh i vetem gjithmone do te i madh i vetem gjithmone do te
ruante me shume lloje se sa ruante me shume lloje se sa shume rezervate te vegjel, me te shume rezervate te vegjel, me te
njejten madhesi totalenjejten madhesi totale
Debati i varesise se numrit Debati i varesise se numrit te pergjithshem te llojeve nga te pergjithshem te llojeve nga
siperfaqja e nje zone te siperfaqja e nje zone te mbetur apo “ishulli natyror” mbetur apo “ishulli natyror” nuik ka kuptim kur flitet per nuik ka kuptim kur flitet per
zona te gjeresive te ndryshme zona te gjeresive te ndryshme gjeografike apo me perberje te gjeografike apo me perberje te
ndryshme habitateshndryshme habitatesh
Popullimi llojor per 148 biota Popullimi llojor per 148 biota te izoluara te izoluara
X = 0.47 + 0.019
131/148 = 89% significant
Percent Intercept Slope R2 P x-InterceptPercent Intercept Slope R2 P x-InterceptAreaArea
PairsPairs 20 13.28 -13.86 0.15 <0.001 0.95820 13.28 -13.86 0.15 <0.001 0.958 30 13.61 -13.34 0.15 <0.001 1.02030 13.61 -13.34 0.15 <0.001 1.02040 13.85 -12.97 0.14 <0.001 1.06840 13.85 -12.97 0.14 <0.001 1.06850 14.03 -12.69 0.12 <0.001 1.10650 14.03 -12.69 0.12 <0.001 1.10660 14.18 -12.46 0.11 <0.001 1.13960 14.18 -12.46 0.11 <0.001 1.13970 14.31 -12.26 0.10 <0.001 1.16770 14.31 -12.26 0.10 <0.001 1.16780 14.42 -12.09 0.09 <0.001 1.19380 14.42 -12.09 0.09 <0.001 1.19390 14.52 -11.94 0.08 <0.001 1.21690 14.52 -11.94 0.08 <0.001 1.216100 14.61 -11.81 0.07 <0.001 1.237100 14.61 -11.81 0.07 <0.001 1.237
Mardhenia ndermjet Mardhenia ndermjet SLOSS dhe popullimit llojor SLOSS dhe popullimit llojor
faunistikfaunistik
SLOSSSLOSSINDEXINDEX
NESTEDNESSNESTEDNESSINDEXINDEX
RR22 = 7-26% = 7-26%SS
SL
SimberloffSimberloff dhe dhe GotelliGotelli (1984) (1984) – te dhena mbi bimet nga – te dhena mbi bimet nga
mbetjet e “praireve” dhe pyjet mbetjet e “praireve” dhe pyjet e perendimit qendror te SHBA e perendimit qendror te SHBA
Ata treguan se:Ata treguan se:1. Arkipelaget e zonave te vogla tentojne te 1. Arkipelaget e zonave te vogla tentojne te
mbajne me shume lloje se sa nje arkipelag i mbajne me shume lloje se sa nje arkipelag i vetem i madh, me te njejten siperfaqe totale vetem i madh, me te njejten siperfaqe totale
2. Asnje lloj nuk ishte larguar nga zonat e vogla 2. Asnje lloj nuk ishte larguar nga zonat e vogla
3. Llojet e rralle gjenden me shpesh ne zonat e 3. Llojet e rralle gjenden me shpesh ne zonat e vogla vogla
4. Nuk ka te dhena per asnje nga keto zona, qe 4. Nuk ka te dhena per asnje nga keto zona, qe numri i llojeve eshte i stabilizuar numri i llojeve eshte i stabilizuar
BoecklenBoecklen konkludoi se numri i konkludoi se numri i llojeve tregon pak ne lidhje me llojeve tregon pak ne lidhje me planifikimin dhe menaxhimin e planifikimin dhe menaxhimin e
rezervateve, dhe duket se rezervateve, dhe duket se eshte nje instrument i dobet eshte nje instrument i dobet
per ruajtje per ruajtje
