1 3(11)2019 8 В предвкушении… Нашумевший законопроект «О статусе педагога» будоражит педагогическую общественность

1 3(11)2019

WWW.AKTOBE-ORLEU.KZ 2

Білім мазмұны / Образовательный контент

3 3(11)2019



Сары алтындай жарқыраған күздің шуақты күндері әрқайсымызды сан түрлі

ойға жетелейді, бұл шақта біз өмірдің маңызына үңіліп, әуел бастағы басты

міндетімізге ой көзімен қарап, алда жүзеге асырылатын жеке жоспарлар туралы

ойланамыз. Қыркүйек – жаңа оқу жылының басталар айы, бұл салтанатты айды

тек балалар ғана емес, олардың ата – аналары да, педагогтар да асыға күтеді.

Олай болса, осы жаңа оқу жылы өзінің көптеген шуақты, бақытты күндерін ала

келсін, бұл жыл – табысты әрі игілікті істердің молынан атқарылар жылы болсын.

Ұстаздықтан артық мәртебелі, абыройлы, жемісті еңбек жоқ шығар, өйткені

адамдарға білім беріп, сауатын ашып, оны өмірге тәрбиелеу – жер бетіндегі ұлы

мақсаттардың бірі болып табылады. Себебі дүниедегі өркениеттің дамуында

адамзатқа алғашқы білімді оның қадірлі ұстазы беретіні сөзсіз. Ұстаздың еңбегі

қай кезеңде, қай елде болмасын ең құрметті, қадірлі!

Еліміздегі педагогика саласының қызметкерлерінің бастамасымен педагогтердің

біліктілігін және беделін арттыру, тәжірибе алмасу алаңын қалыптастыру, үздік

педагогтарды анықтап, оларды көтермелеу, әріптестік ынтымақтастықты нығайту –

біздің басты мақсатымыз.

«Білім – бақтың жібермейтін қазығы» десек, сол қазықты қағатын Сіздер

ұстаздар қауымы. Жаңартылған білім мазмұнын ізгілендіруде оқытудың жаңа

технологияларын енгізе отырып, өзін-өзі дамытатын, өз бетімен білім алатын, өзін-өзі

үнемі жетілдіру арқылы өз бағдарын айқындаған оқушы тұлғасын қалыптастырудағы

лайықты еңбектеріңізге «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік

қоғамының филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты ұжымының атынан зор денсаулық, шығармашылық

белестер, қажырлы еңбек жолында тек сәттілік пен үкілеген үміттеріңіздің

орындалуын тілейміз!

Ізгі ниетпен,

журналдың бас редакторы

ф.ғ.к., Н.Абишева

Уақыт тынысы

5 3(11)2019

В готовности № 1каждый учитель встречает начало нового учебного года. Для

педагогического сообщества, это, безусловно, ответственный момент. Разработка учебных планов, уроков, классное руководство и прочая документация - все в должном порядке.

Накануне всемирного дня знаний, мы побывали в гостях у секретаря областного маслихата, деятельность, которой ранее также была посвящена воспитанию подрастающего поколения. Своими взглядами на педагогику и происходящему вокруг поделилась известная личность в городе Сания Мусаевна Калдыгулова.

Помнят! Любят! Воспоминания о школе секретарь областного маслихата связывает с периодом

преподавания в школе. Выпускники до сих пор в тесной связи с бывшем учителем начальных классов. Группа в WhatsApp, ежедневная переписка с пожеланиями доброго утра и удачного дня.

- Это были самые лучшие годы... совместный труд, массовые мероприятия, взаимоподдержка и беззаветное доверие...

Несмотря на занятость, Сания Мусаевна по-прежнему активно сотрудничает со школой, являясь председателем попечительского совета СОШ № 17, непонаслышке знакома с новшествами в образовании.

- С обновленкой знакома. Понимаю родителей и учителей. Учиться, и не получать оценок - это как? Качество работы, уровень знаний должны оцениваться. Мы перенесли эту система с Запада, и каков результат? Уйма недопониманий со стороны родителей, запуганные таким поведением педагоги… Советская система образования была лучшей! Это надо признать. Это сугубо мое личное мнение.

ГРЯДУЩИЕ ИЗМЕНЕНИЯ, ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА И ДОБРЫЕ ПОЖЕЛАНИЯ



Беспокоит, что сейчас – много, случайно оказавшихся молодых людей, в педагогике. Чтобы исключить эти случайности, по мнению Сании Мусаевны, надо ввести обучение по гранту на конкурсной основе. Такой отбор позволит сильнейшим занять эту нишу.

- Сейчас в ВУЗах отменили практическую часть обучения. А как обучаться навыкам преподавания? Пусть молодые учителя походят на уроки к лучшим педагогам, посмотрят на их методы преподавания. Необходима преемственность, нужно опираться на опыт педагогов-наставников.

Гендерное деление в педагогике Суждение о гендерном делении в преподавании заставило меня призадуматься

о разделении педагогических кадров. Так, С.М.Калдыгулова считает, что такие учебные дисциплины как физика, информатика, труд, физическая культура должны преподаваться мужчинами, остальные - женщинами. Необходимо создать такие возможности, а это в первую очередь зарплата, чтобы мужчины-педагоги работали в школах.

- Труд педагогов благодарный. Есть такие ученики, которые своих наставников помнят и чтят всю жизнь. Это и есть высшая награда. Пусть в жизни всех педагогов будут благодарные ученики! Их признания - лучшая оценка деятельности, - заключает секретарь областного маслихата.

Неразрывно с обучением и воспитанием связано имя руководителя Управления образования Актюбинкой области Лаззат Аманжоловны Уразбаевой. Более четверти века - от рядового учителя до руководителя Управления, посвящено вопросам и проблемам педагогики . О вводимых новшествах и студенческих воспоминаниях мы узнали из первых уст.

Августовка - главное

событие всего учительства

Беседа с Лаззат Аманжоловной началась с ее переписки. Оказываемая, онлайн-услуга управлением образования области,


7 3(11)2019

требует быстрого реагирования. Ответив на все вопросы интернет – пользователей мы приступаем к диалогу.

-Августовская конференция порадовала как никогда прежде. Атмосфера взаимопонимания, заметная поддержка педагогической общественности Президентом страны дает большие надежды, а повышение заработной платы, Закон о статусе педагога, - все в совокупности позволяет говорить о хороших началах.

Многообещающими нововведениями могут похвастаться учителя и ученики. В будущем, обновленная программа обучения предполагает переход на 12-летнее обучение. А и с учебниками не все просто - после проверки Министром образования были выявлены ошибки в учебных изданиях по многим дисциплинам.

Кадры решают все Вопрос о кадрах не стоит настолько остро, насколько это обсуждаемо в

соцсетях. Посетив Шалкарский район, главный педагог разводит руками - работать в поселке, в райцентре, топить печь углем никто не хочет, все в поисках работы в городе. Отсюда и дефицит педагогов на селе, но они то имеются. Нехватка кадров заметна для родителей и учащихся с русским языком обучения. Вот здесь - да, требуются учителя русского языка, преподаватели начальной школы. Ждем в эту профессию молодых людей любящих детей, готовых делиться своими знаниями!

Учитель – родитель - ученик Цепочка, подразумевающая взаимосвязь, где каждая из сторон в конечном

итоге имеет общую цель - обретение знаний, умений, навыков последнего. Если известное математическое правило гласит «От перестановки слагаемого сумма не изменяется», то в нашем случае наоборот. При неверной расстановке составляющих, педагоги подвергаются резкой критике.

- Авторитет педагога подорван, это не секрет. Наше общество, в большинстве - это и есть родители школьников, которые должны оказать нам помощь. Очень надеюсь, что раннее уважаемая профессия с принятием Закона о статусе педагога, вернет свое достойное имя УЧИТЕЛЮ, - заключает ЛаззатАманжоловна.

Школьные годы чудесные Говоря о личных школьных воспоминаниях, Л.А.Уразбаева раскрывает мечту

детства. Руководитель ведомства с детства мечтала быть агрономом. Растениеводство, биология и смежные науки были одни из любимых, и, казалось, будущее известно. Но, поддавшись веянию моды, оказалась в педучилище. О своих наставниках говорит так: «Это те люди, которые показали престиж профессии. Они полностью посвятили себя во благо педагогики. Отличники образования - это разве не пример для подражания? Их методы и подходы до сих пор для меня остаются образцовыми…»

-В канун предстоящего учебного года, я желаю коллегам - много терпения, родителям - спокойствия, а всем школьникам - огромного желания в обретении знаний».



В предвкушении… Нашумевший законопроект «О статусе

педагога» будоражит педагогическую общественность. Защита чести и достоинства, повышение заработной платы, снятие несвойственных функций - основные требования учителей. Общественная организация, курирующая социально - правовую сферу учителей «Казахстанский отраслевой профсоюз работников образования и науки Актюбинской области» в лице профсоюзного лидера Сериковой Раушан Сериковной, видит скорые положительные изменения.

- С 2016 года по сегодняшний день увеличение заработной платы превысило 30%. Только, в этом году 50 молодых педагогов побывали в педагогическом лагере в городе Актау, а в рамках празднования Года молодежи порядка 150–ти человек получили возможность прекрасного отдыха. Грядущее повышение оплаты труда и другие изменения не за горами...

Важное значение придаѐм правовой защите педагогических работников, оказываем квалифицированную правовую и юридическую помощь непосредственно в трудовых коллективах и тем самым способствуем недопущению нарушений трудовых прав рвботников.

Школы распахнули свои двери для миллионов учащихся! Всем школьникам нашей страны желаю успехов в освоении наук. Учителям – радости за достижения своих подопечных!

Родителям – гордости за своих детей!

Л.Асабаева


9 3(11)2019

Ш.Жұбай «Шығармашылық Академиясы» МҚКҚ директоры, Қазақстандық Ұлттық

ЮНЕСКО Клубтар Федерациясының Ақтӛбе облысы бойынша аймақтық ӛкілдік тӛрайымы

Жастар жылы аясында 16-26 мау-сым аралығында «ЮНЕСКО Клубтары-ның IV Шығармашылық Академиясының» ең үздік, жарқын және дарынды фина-листері Алматы қаласында 10 күндік жас-тардың білім деңгейін кӛтеру және жан-жақты дамытуға бағытталған инновация-лық платформасында бас қосты.

Мемлекет болашаққа жоспар құрып, одан әрі даму аяларын анықтап, жақын арада оның негізгі қозғаушы күші пат-риоттық және азаматтық жауапкершілік рухында тәрбиеленген жігерлі жас кӛш-басшылар болатынына сенеді. Осыған орай, "ЮНЕСКО Клубтарының шығарма-шылық академиясының" тӛртінші циклы Қазақстанның түкпір-түкпірінен 12-18 жас аралығындағы дарынды жастарға ӛз есігін ашты.

ЮНЕСКО Клубтарының шығарма-шылық Академиясы – бұл еліміздің же-текші мамандары мен мэтрлерінен білім берудің барлық саласында құнды білім алуға мүмкіндік беретін Қазақстан жаста-ры үшін бірегей платформа. Жоба бағ-дарламасы Қазақстанның барлық аймақ-тарындағы дарынды балалар мен жас-тардың әлеуметтік жағдайына қарамас-тан, ЮНЕСКО-ның мәдениет, ғылым жә-не білім беру саласындағы озық бағдар-ламаларына тегін қол жеткізуге, сондай-ақ ӛзінің шығармашылық және ғылыми

дарынын ашуға және арттыруға мүмкін-дік береді. Жобаға Ақтӛбе облысынан 10 дарынды жас қатысты. Атап айтсақ, Асылжан Абденова Ақтӛбе қаласының Шығармашылық Академиясы «School TV» студиясының оқушысы шешендік ӛнер бағыты бойынша, Жүсіп Ансар, Сатиев Рахим, Жолтума Лияна және Раймбергенова Аружан Ақтӛбе қаласы-ның №1 Балалар музыка мектебінің шә-кірттері вокалдық және музыкалық ба-ғыттар бойынша, Қалалық кӛркемсурет лицейінен Байназар Айя бейнелеу ӛнері бағытында, Назарбаев зияткерлік мекте-бінің оқушылары Курманалина Сая және Турланов Айдар ғылыми және жобалық белсенділік бойынша бағыт алса, Тимур Инкар коммуникативті дағдылар бағытын таңдады. Сәлімгерейқызы Гулнұр Қарға-лы ауданының Бадамша селосы Бала-лар шығармашылық үйінің оқушысы ше-шендік ӛнер бойынша жобаға қатысқан болатын. Ӛнерлілердің барлығы ЮНЕСКО Клубының мүшелері.

«ЮНЕСКО Клубтарының IV Шығар-машылық академиясы» финалистері үздік тәлімгерлермен, сонымен қатар Қазақстанның кӛрнекті ӛнер және ғылым қайраткерлерімен дағдыларын дамытып, жаңа тәжірибе жинақтап, шабыттанып қайтты. Мемлекеттің шығармашылық жә-не ғылыми әлеуеттің болашағын қалып-



тастыруға бағытталған білім берудегі ин-новациялық тәсілдерді жүзеге асыру ар-қылы Қазақстан Республикасының да-рынды жастарын дамыту және оларға қолдау кӛрсету-жобының негізгі мақсаты.

- «ЮНЕСКО Клубтарының IV Шы-ғармашылық академиясына» келгенде, шынымды айтсам, кайтар кезде ерікті-лермен, жаңа достармен, мұгалімдермен және Қазақстандық Ұлттық ЮНЕСКО Клубтарының Федерациясы және ҚР Тұңғыш Президенті - Елбасы Қорының ұйымдастырушылармен қоштасуға қиын болатының ойламаған едім. Осындай жастарға қолдау кӛрсетіп, олардың да-муына жол ашатын жобаға қатысканыма ӛте қуаныштымын және алғысымды біл-діремін. Юнеско Клубының мүшесі болға-ныма бақыттымын! — дейді Жүсіп Аңсар (Ақтӛбе қаласы, №1 Балалар музыкалық мектебі – ЮНЕСКО Клубының оқушысы), ЮНЕСКО Клубтарының IV Шығармашы-лық академиясының финалисі.

Қазақстандық Ұлттық ЮНЕСКО Клубтарының Федерациясы және Қазақ-стан Республикасының Тұңғыш Прези-денті – Елбасының Қоры, «Шеврон» ком-паниясы мен Алматы қаласының Әкімді-гінің қолдауымен ӛткізілген бұл жоба кон-курстық кезеңі біздің байтақ еліміздің 14 облысынан және шалғай ӛңірлерінен 2.000-нан астам дарынды және талантты балалар мен жасӛспірімдерді қамтыды. Қазылар алқасы Академияға қатысу үшін алты бағыт бойынша ең дарынды 50 ба-ланы таңдап алды. 10 күндік инновация-лық білім беру бағдарламасы тӛменгі ба-ғыттарды қамтыды: ғылым және жоба-лық белсенділік, коммуникативті дағды-лар мен шешендік өнер, бейнелеу өнері, музыкалық өнер, вокалдық өнер және хореографиялық өнер.

«ЮНЕСКО Клубтарының IV Шығар-машылық академиясының» қорытынды кезеңі - музыкалық, вокалдық және хо-реографиялық ӛнер бағыттары бойынша финалистердің қатысуымен ӛткен Гала-концерт. «Арқайым» этно-фолк бағытын-дағы танымал топ концерт қонағы болып, қатысушылармен бірге ӛз ӛнерлерін ор-таға салды. Шығармашылық академия-сының кӛрмесінде бейнелеу ӛнері бағы-

тындағы финалистер атақты суретшілер-дің жетекшілігімен орындалған қорытын-ды жұмыстарын ұсынды. «Ғылыми жұ-мыстар мен жоба жазу» номинациясы-ның қатысушылары жоба тарихында ал-ғаш рет қарапайым және қолжетімді тіл-де зияткерлік жекпе-жек "Science Slam" форматында ӛнер кӛрсетті. Ӛз кезегінде, «Қарым-қатынас орнату мен шешендік ӛнер» номинациясының финалисттері шешендік және актерлік бағыттар бойын-ша алған білімдерін кӛрсетті, сондай-ақ жазбаша жұмыстарын ұсынды. Концерт соңында қатысушылар сӛзі де, әні де ма-хаббатқа, мейірімділікке толы ЮНЕСКО Клубтары Федерациясының әнұранын орындады.

— Шығармашылық академиясы - ЮНЕСКО Клубтары қозғалысының да-рынды балаларына арналған білім беру бағдарламасы. Барлық Қазақстанның қалалары мен елді мекендерінен бала-лар бұл жобаға тегін қатысып, білім бе-ру саласындағы әлемнің алдыңғы қатар-лы тәжірибелілерін қабылдай алады. Бұл жоба талантын паш етемін дейтін кез келген балаға, соның ішінде әлеу-меттік жағдайы төмен отбасылардан шыққан балаларға да үлкен мүмкіндік-тер сыйлайды, себебі бағдарламаға қа-тысу тегін. Ол, әрине, Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті – Елбасы Қорының, Шефрон компаниясы-ның қолдауының арқасында мүмкін бо-лып отыр. Жоба өз міндеттерін толы-ғымен орындады деп сенемін: рухани мәдениетімізді жаңғырту, құндылықта-рымызды насихаттау, дарынды жас-тарды қолдау, ғылым мен білімді өзіне серік қылған болашақ ұрпаққа жол көр-сетер тәлімгерлермен ұштастыруды айтып өтуге болады,—дейді С.Аязбаев, Қазақстандық Ұлттық ЮНЕСКО Клубтары Федерациясының Вице-Президенті.

Осы мақала арқылы Ақтӛбе облы-сының білім беру (бала-бақша, мектеп, мектептен тыс, колледж, жоғары оқу орындары) ұйымдарының басшыларын Қазақстандық Ұлттық ЮНЕСКО Кубтар Федерациясының құрамына енуге шақырамын.

11 3(11)2019

А.С.Сугурбаева «Ӛрлеу» БАҰО АҚФ Ақтӛбе облысы бойынша ПҚБАИ аға оқытушы, п.ғ.м.

Білім беру саласында соңғы онжыл-

дықта интеграциялық үдерістердің қар-қынды дамуы кәсіби және академиялық алмасулардың ӛсуі, халықаралық ынты-мақтастықтың тереңдеуі шет тілінде білім берудің алға қарай дамуына себеп бо-лып отыр. Осындай жағдайда шет тілі та-рихи кезеңдегі жаңа мемлекеттің дамуы-ның басты ресурстарының бірі болып, қо-ғамның зияткерлік әлеуетін қалыптасты-рудың тиімді құралы мәртебесіне ие болуда.

Шет тілін оқытудың ұлттық жүйесін жаңғыртудың шынайы қажеттілігі ХХІ ға-сырдың талаптарына сай «Шет тілінде

білім беру деңгейі моделінде» ӛз мәнін тапты. Бұл модель деңгейлердің дәл са-нын және мазмұндық қырын анықтауға байланысты әрбір оқу орнының түрі бо-йынша сабақтастық, үздіксіздік принцип-терін және шетел тіліндегі білім сапасы-ның ілгерінді дамуын іске асыруды қам-тамасыз етеді.Ол шет тілін оқытудың ұлттық жүйесімен әрбір деңгей үшін шет тілін игерудің халықаралық стандартты бақылау тетігін үйлесімді түрде біріктіре-ді. Білім беру үдерісін деңгейлі ұйымдас-тыруға ӛту шетел тілінде білім беру сапа-сын айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік береді.

Жаңартылған білім беру бағдарла-

маларына негізделген оқу-тәрбие үрдісі Назарбаев зияткерлік мектептерінде тә-жірибеден ӛткізіліп, оң жетістіктер әкел-ген бағдарламаларға негізделеді. Соның бірі - CLIL кіріктірілген оқыту бағдарла-масы.

CLIL кіріктірілген оқыту бағдарлама-сы — оқытуды ізгілендіру, ӛзін-ӛзі дамы-тып, тәрбиелей білетін, заман ағымына ілесе алатын кәсіби, білікті, жан-жақты жеке тұлға қалыптастыруды мақсат етеді. Оқушылардың кәсіби білім

сапасын арттырумен бірге ӛз қабілетіне қарап, ӛзін-ӛзі дамыта отырып, ӛзіне сын кӛзбен қарауға мүмкіндік береді. Танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық қабілетін дамытады. Осы орайда Зияткерлік мектептері білім берудің жаңа бағдарламасын басшылыққа алып отыр.

Кіріктірілген білім бағдарламасының алға қойған мақсаты айқын, бағдары жү-йелі. Зиялы азаматты – сана әлеуеті жо-ғары дамыған, сын тұрғысынан және жа-ңашыл ойлай білетін, рухы мықты, ӛз бі-



лімін қоғамның алға басуына жұмсай алатын адамды тәрбиелеуге ұмтылады. Аталмыш білім беру бағдарламасында тәрбие мен оқыту ажырамас байланыста болады.

Кіріктірілген бағдарлама тӛмендегі құндылықтарға негізделеді: - құрмет; - әріптестік; - азаматтық жауапкершілік қалыптастыру; - ашықтық; - ӛмір бойы білім алу.

Белгіленген құндылықтар аясында-ғы Зияткерлік мектептердің мақсаты – жоғары білімді, шығармашыл адамның үйлесімді тұлғаланып, дамуы үшін қолайлы білім беру кеңістігін жасау.

Кіріктірілген білім беру бағдарлама-сын табысты жүзеге асыру үшін белсенді оқыту, командалық оқыту, пәндік-тілдік кі-ріктірілген оқыту (CLIL), т.б. озық педаго-гикалық әдістерді қолдану талап етіледі.

Кіріктірілу – бұл бір оқу мазмұнының әр түрлі саладағы жан-жақты білімдер-мен тоғысуы, бір-бірімен араласып кетуі. Кіріктірілген сабақтар оқушыға әлем ту-ралы, заттар мен құбылыстардың ӛзара байланыстары туралы біртұтас мағлұмат береді, олар құрылысы бойынша белгілі қалыпқа сыймайды, сондай-ақ, оқу сағат-тарын барынша үнемді пайдалануға мүм-кіндік береді. Осы тектес сабақтарда оқу-шылардың бейнелі ой-ӛрісі дамып, пән-нің жалпы мазмұнын ӛмірмен байланыс-тыру арқылы шығармашылық мүмкіндік-тері ашылады. Кіріктірілген сабақтардың құрылымы нақтылығымен, сыйымдылы-ғымен, орамдылығымен, сабақтың әр сатысындағы оқу материалының логика-лық ӛзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық мүмкіндігімен ерекшеленеді.

Оқу үрдісінде пәндерді кіріктіре оқыту:

- ерекше дарынды оқушыларға мәнді де саналы оқуға;

- сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін ұлғайтуға;

- жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының ойлау әрекетін белсендіруге;

- оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюдан

нәтижеге дейінгі барлық процесіне бақылау жасауға;

- білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті ұстаздың шексіз шығармашылығы тұрғысынан жүзеге асыруға;

- сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға;

- оқушылардың уәждемесін арт-тыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға;

- сабақ үрдісінде ӛтілетін тақы-рыптың адам және қоғам ӛмірімен тікелей байланысына мән беруге;

- оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға;

- олардың алған білімдерін ӛмірде қолдана білулеріне кӛмектеседі.

Кіріктірілген білім беру бағдар-ламасының ерекшеліктері:

Оқушыларға алған білімдерін оқу-дағы және ӛмірдегі мәселелерді шешуде пайдалануды үйретуге бағдарлау;

Тілдерді деңгейлік үйретуді ұйымдастыру;

Пәндерді кіріктіру; Жаңа пәндерді енгізу; Тереңдетіп және стандартты оқуға

арналған пәндерді жоғары мектепте таңдау құқығы;

Жоғары оқу орындарына түсуге мақсатты түрде дайындалу;

Сын тұрғысынан ойлау; Білімдерді шығармашылықпен

пайдалана білу; Зерттеушілік дағдыларды қалыптас-

тыру болып табылады. Кіріктірілген бағдарлама негізінде

шетел тілін үйрену және оқу орта және жоғары буында тілдің негізгі және аралық деңгейлерін қамтиды және оқушылардың сӛйлеу қабілетін әртүрлі лингвистикалық байланыс нысандарда жүзеге асыруға дайындығын алдын ала қарастырады.

Қорыта келе, CLIL кіріктірілген оқыту бағдарламасын - кӛптілді жеке тұлға, зияткер шәкірт қалыптастырудағы зама-науи, халықаралық деңгейде білім беру кеңістігіне жетелейтін жаңа бағыттағы зерттеу нысаны негізінде білгеніміз абзал.

13 3(11)2019

І Ғ.А. Сеткереева «Ӛрлеу» БАҰО АҚФ Ақтӛбе облысы бойынша ПҚ БАИ, мұғалімдердің психологиялық-педагогикалық кәсіби дамуын жетілдіру

кафедрасының аға оқытушысы, психология-педагогика магистрі

Қоғам ӛміріне рухани-адамгершілік дағдарыс (әсіресе, жасӛспірімдер мен жастар арасында) әкелген қайта құру кезеңі мен әлемдік жаһандану үдерісі тұлғаның рухани-адамгершілік дамуы мәселесінің ӛзектілігін арттырды.

Қазіргі қоғамның бұл дағдарыстан шығуы үшін білім беру үдерісіндегі рухани-адамгершілік бастауларды қайта жаңғырту қажеттігі айқын. Бұл мәселенің шешім табылуында мұғалім жетекші рӛл атқарады. Білім алушылардың дүниета-нымдарының қалай қалыптасатындығы, қандай рухани құндылықтарды меңгеретіндігі, олардың рухани әлемінің қандай болатындығы тікелей мұғалімге байланысты. Сондықтан да мұғалімдерді кәсіби даярлау жүйесінде оның рухани-адамгершілік мәдениетін дамыту маңызды болып табылады.

Педагог – бұл барлық жастағы ба-лаларға оқу-білім және тәрбие беру тәжі-рибесімен үздіксіз айналысатын тұлға.

Педагогтың тәжірибелі маман ретінде кәсіби қалыптасуының аспектілері психо-логия және педагогика ғылымында оның тұлғалық, сапалы іскерлік қасиеттері, кәсібилік және кәсіби құзіреттілігі арқылы қарастырылады. Педагогтың кәсіби қа-лыптасуы оның бойында интеллектуал-ды, (кәсіби білімі және тәжірибе) эмоцио-налды, (эмоциялық сезімі) іс-әрекеттік (іскерлік даярлығы, ӛзін-ӛзі ұстай білуі) рухани-адамгершілік (құндылық бағдары, мәдениеті) мәдениетінің дамуы ретінде қарастыру қажет.

Педагогтың кәсіби мәдениеті – интеграциялы түсінік, ол оқытушының жалпы мәдениеттілігінің белгісі ретінде оның ӛз қызметін атқару барысында кәсіби сапасы арқылы кӛрінеді. Адамзат қоғамы рухани дүниесіз ӛмір сүре алмайтыны бәрімізге белгілі. Ал оқытушы- педагогтың рухани дүниесінің бай болуы оның сыртқы қоршаған ортамен үйлесімділікте болуын



қамтамасыз ететіне ешкімнің таласы жоқ болар. Қазіргі уақытта елімізде ӛскелең ұрпақты рухани-адамгершілік тұрғыда тәрбиелеуге баса мән берілуде. Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде кез келген қоғамдық іс-әрекет формасына қойыла-тын талаптар тікелей мәдениетпен байланысты. Оның жоғары деңгейі кез келген еңбектің тиімділігінің қажетті шарты болып табылады. Мұғалімнің рухани-адамгершілік мәдениеті белгілі дәрежеде оның кәсіби іс-әрекет жағ-дайындағы педагогикалық дайындығы-ның деңгейімен, ӛзін-ӛзі жетілдіруге деген талпынысымен айқындалады. Оның басты мақсаты – жас ұрпақтың бойына бала кезінен ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық секілді рухани-адамгершілік құндылықтарды сіңіре отырып жан-дүниесі бай, терең ойлы, жауапкершілікті сезінетін қоғамның толыққанды азаматын қалыптастыру. Адамның рухани дүниесінің жан-жақты болуы оның қоршаған ортаны жоғары интеллектуалды және эмоционалды тануына мүмкіндік береді. Адамзат баласының ӛз ұрпағына оқу-білім және тәрбие, тәрбие мәселесіндегі ӛзіндік дүниетанымын қалыптастыру мәселесі мыңдаған жылдар бойы ӛзектілігін жоғалтқан емес. Осы орайда қоғамның әлеуметтік-психологиялық қалпы мен мұғалімнің рухани-адамгершілік мәде-ниеті тығыз байланыста қарастырыла-тыны сӛзсіз. Оқытушы-педагогтың ішкі рухани жан-дүниесі мамандығына, білім беруші шәкірттерімен арасындағы қарым-қатынасына, қоршаған ортаға, қоғам мен мемлекеттегі ӛзгерістерге кӛзқарасы оқу процесіне ғана емес, білім алушының тұлға ретінде қалыптасуына да ӛз әсерін тигізеді. Алдағы уақытта қоғамның дамуы оқытушы-педагогтың дүниетаным кӛкжиегі мен оның рухани-адамгершілік құндылықтары арқылы айқындалады. Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық кӛрсеткші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, ӛзін-зі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның ӛзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады. Адамгершіліктің негізі мінез-

құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан кӛрінеді, моральдық ӛзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін еңбек ету, ӛзара кӛмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің ӛзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен ӛзара қарым-қатынастың бӛлінбес эле-менттері, олардың негізінде қоғамымыз-дың қоғамдық-экономикалық құндылық-тары жатады. Адамгершілік тәрбиесі адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің ӛзіндік қайшылықтарымен біте қайнасып, әлі де жетіліп келеді. Адамгершілік- адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бӛлейтін руханият дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады.

Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез - құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, кӛзқарасымен сипатта-лады. Жомарттық, батылдық, шыншыл-дық, сыпайыгершілік, әділдік пен достық, ар мен намыс және тағы басқа да адамгершілік категориялары сонау кӛне дәуірден басталып, күні бүгінге дейін ӛз маңызын еш жоғалтпай келеді. Сондықтан оқытушы-педагогтың кәсіби педагогикалық қызметінде және жеке ӛмірінде, әріптестері мен шәкірттерімен арадағы қарым-қатынасында адамгерші-лік құндылықтарды, моральдық нормаларды басшылыққа алуы ұрпақ тәрбиесінде ең бірінші кезекте қойылатын талап екендігі даусыз. Егер мұғалімнің ӛзінің адамгершілік және азаматтық ұстанымы жоғары болмаса, ӛз шәкірттері үшін үлгі тұтарлық тұлға дәрежесіне жетпесе, онда тәрбиелік бағдарламалардың да нәтижесі де шамалы болар деп топшылаймын. Ең жоғарғы кәсіби дайындықтың ӛзі егер де жоғары кәсіби этикаға, еңбексүйгіштік дәстүрлеріне, жауапкершілікке, ынталылыққа негізделген адамгершілік

15 3(11)2019

құндылықтарды тірек етпесе қажетті нәтижеге жетпейді. Ал жоғары интеллектуалды тұлға ретінде оқытушы- педагогтың ӛзі адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашырлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық, отансүйгіштік, адалдық, ұлттық салт-дәстүрге құрмет секілді асыл қасиеттерге ие болу қажет. Ұрпақ тәрбиесі — келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени — ғылыми ӛрісі озық етіп тәрбиелеу — әрбір бала ӛсіріп отырған ата- ана мен ұстаздың қоғам алдындағы борышы. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және ӛмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап қамтитын мәселелері. Кез-келген халықтың адамгершілік-рухани ӛмірінің барлық кезеңінде халықтық педагогика үлгілері бай және сан алуан, ӛйткені ол сан түрлі этникалық ұлыстардың мыңдаған жылғы тәжірибесімен жасалған педагогикалық мәдениеттің ажырамас бӛлігі болып табылады. Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы - оның халықтық педагогикасы мен ұлттық салт-дәстүрлері болып табылады. Жас ұрпақты халқымыздың құнды еңбектері-мен жас кезінен намысшыл, отаншыл болуға, адамгершілік қасиеттерге тәрбиелесек, мерейіміз әрқашан үстем болмақ. Оқытушының рухани-адамгершілік мәдениеті ӛз шәкірттерінің білімі мен мүмкіндіктерін бағалай білуі және педагогикалық үдерістерден тыс қалмауы арқылы да бағаланады.

Педагогтардың рухани-адамгершілік мәдениетін дамыту міндеті «Ӛзін-ӛзі тану» рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасы арқылы үздіксіз білім беру жүйесінде шешіліп келеді.

«Ӛзін-ӛзі тану» рухани-адамгершілік білім беру Бағдарламасы бойынша педагогтардың біліктілігін арттыру курс-тары педагог тұлғасының рухани-адам-

гершілік тұрғысынан қайта ӛзгеруіне, оның ішкі әлеуетінің ашылуына мүмкіндік туғызып, жоғары рухани-адамгершілік мәдениетке ие, тәжірибелі мұғалімдерді даярлауды мақсат тұтады.

Педагог – біздің тәуелсіз мемлекеті-міздің болашағын қалап жатқан маман. Елбасы атап кӛрсеткеніндей, «Тек жоға-ры сауатты, дарынды, дана әрі отансүй-гіш мұғалім ғана лайықты ұрпақ тәрбие-леп шығара алады. Бүгінде, мұғалім ба-лаларға білімдер жиынтығын беріп қана қоймай, сонымен бірге, ең бастысы – оларды ӛмір бойы үйренуге үйретулері керек». Бүгінгі заман талабына сәйкес педагог тек кәсіби білімдерді меңгерген маман ғана емес, ӛзін ӛзі жетілдіруге үнемі ұмтылып отыратын рухани дамы-ған, әлеуметтік жағынан жетілген шығарма-шылық тұлға болуы шарт. Әр-бір мемлекеттің ӛсіп-ӛркендеуінің, бәсе-кеге қабілетті болуының ең басты ошағы - осы ұстаз берген білім. Сондықтан да дамудың ең биік кӛкжиегінен кӛрінгісі келетін кез келген мемлекет, ең алды-мен, білім беру саласын дұрыс жолға қойып, сапасын кӛтеруді мақсат етеді.

1. Рысбеков Т., Рысбекова С.

Болашақ ұстаз тұлғасының кәсіби дамуы // Қазақ тарихы.

– 2013. № 4(121). 6-7б. 2. Джанабаева Р.А, Касенова С.Ә.

Студенттерді рухани-адамгершілікке тәрбиелеудің

теориялық негіздері // Педагогика және психология. – 2013. №3. 108-111б.

3. Дробницкий О. Г. Проблемы нравственности. — Москва: Наука, 1977.

4 Мукажанова Р.А., Омарова Г.А. Методика преподавания дисциплины «Самопознание» в школе. Алматы:ННПООЦ «Бӛбек», 2013.-176с.

5. Айдналиева. Н. А. Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін

қалыптастырудың педагогикалық негіздері. – автореферат. дисс. пед.ғ. к. – Астана.2010

Әдебиеттер:



Б.К.Бухарбаев старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики

преподавания естественно-начных (гуманитарных) дисциплин

Нам необходимо создать ядро национального интеллекта, нам нужны эрудированные люди, способные конкурировать на международном уровне.

Первостепенная задача современной системы образования – это подготовка людей, обладающих критическим мышлением и способных ориентироваться в

информационных потоках. Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев

АННОТАЦИЯ: Критическое

мышление – это показатель способности человека предлагать разнообразные идеи, подходить к проблеме с разных сторон, использовать различные стратегии решения. В настоящее время значение трехязычия – владение казахским, русским, английским языками, играет приоритетную роль в современном образовании.

КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: Критическое мышление, казахский, русский, английский язык, человеческий капитал, языковая компетенция, трехязычие.

Весь мир сегодня стремится получить высококачественное образование, конкурентоспособность экономики любой страны зависит, от уровня развития ее человеческих ресурсов, что напрямую связано с системой образования. Именно образование создает «человеческий капитал», который в решающей степени определяет экономический потенциал страны и является источником ее экономического роста.

Президент страны Н.А. Назарбаев поставил высокую планку перед национальным образованием. Образование должно стать конкурентоспособным, высококачественным, чтобы выпускники казахстанской школы могли легко продолжить обучение в зарубежных вузах. Главная цель — формирование и развитие образованной и творческой,

компетентной и конкурентной личности, способной жить в динамично развивающей среде, готовой к самоактуализации как в своих собственных интересах, так и в интересах общества. Прежде всего должна измениться роль системы образования. Наша задача – сделать образование центральным звеном новой модели экономического роста. Учебные программы необходимо нацелить на развитие способностей критического мышления и навыков самостоятельного поиска информации.Наряду с этим нужно уделить большое внимание формированию IT-знаний, финансовой грамотности и воспитанию патриотизма молодежи. Необходимо сократить разрыв в качестве образования между городскими и сельскими школами.-Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев [1]

Согласно требованиям времени, мы должны обучать и воспитывать подрастающее поколение по новым методикам. Сегодня миссия школы заключается в том, чтобы воспитать достойного гражданина – высоконравственного, творческого, компетентного, принимающего и осознающего ответственность за будущее своей страны.

Общественное сознание требует не только выработки принципов модернизации, но и конкретных проектов, которые могли бы позволить

17 3(11)2019

ответить на вызовы времени без утраты великой силы традиции. Я вижу несколько конкретных проектов, которые можно развернуть в ближайшие годы. Во-первых, необходимо начать работу для поэтапного перехода казахского языка на латиницу. Переход на латиницу также имеет свою глубокую историческую логику. Это и особенности современной технологической среды, и

особенности коммуникаций в современном мире, и особенности научно-образовательного процесса в XXI веке. Мы очень бережно и тактично подошли к этому вопросу. Здесь нужна спокойная поэтапность. И мы готовились к этому с осторожностью все годы Независимости.- Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев [2]

Мир живет в период глобальных

вызовов. Это новые технологические достижения и внедрение инноваций, ускоренное развитие IT-технологий и мобильность человеческих ресурсов. В этих условиях, образование и наука должны быть на переднем крае преобразований. Ведущие экономики мира достигают процветания только за счет высокого уровня человеческого капитала. Этому способствуют новые образовательные стратегии и политики. [3] Сегодня образование вступило в стадию фундаментальных реформ, основу которых составляет принципиально новое мышление. Всемирный экономический форум обозначил 16 видов знаний и умений человека, успешного в XXI веке. Это:

навыки работы в команде; лидерские

качества; инициативность; IT-

компетентность (айти-компетентность); финансовая и гражданская грамотность и другие. Современный человек за 1 месяц получает и обрабатывает столько же информации, сколько человек XVII (семнадцатого) века за всю жизнь. Информация в мире удваивается каждые два года, что делает невозможным и бесполезным простое ее заучивание. Для того, чтобы подготовить школьника для жизни в таких условиях, уже недостаточно академических знаний, функциональных навыков, личностных компетенций и отношений. Необходимы абсолютно новые качества – метапознания, метакомпетенции. Передовые экономики требуют смены



целей образования от «человека знающего» – к «человеку, способному творчески мыслить, действовать, саморазвиваться». Ученик овладевает не только знаниями о языке, но и усваивает социокультурный компонент: образцы поведения в обществе, нормы и знания о культуре страны. [4]Глубокие перемены, происходящие в современном образовании, выдвигают в качестве приоритетной проблему использования новых технологий обучения и воспитания. Сущность применения элементов технологии критического мышления заключается в создании условий для творческой самореализации учащихся.Учить критически мыслить, критически слушать и воспринимать, осмысливать и анализировать информацию, творчески применять и доводить знания, критически развивать и совершенствовать себя. Критическое мышление, способное выдвинуть новые идеи и увидеть новые возможности, как рассудить и поступить логично, с учетом своей точки зрения и других мнений при решении проблем и ситуаций. Критическое мышление – это способ мыслить критически, высшая организация мыслительных действий- это анализ, синтез, сопоставление информации, нахождении связей, умение делать логические выводы. Критическое мышление связано:с любознательностью, гибкостью, мобильностью, креативностью, желанием пересматривать, прояснять проблемы и сложные вопросы, тщательностью в поиске информации, разумностью в выборе критериев, постоянностью в поиске результатов. В современное время владение несколькими языками, играет важную роль в современном образовании. Успешный и образованный человек понимает важность изучения языков и уделяет этому должное внимание. Знание иностранных языков, является

ключевым компонентом экономического благосостояния, как национального, так и индивидуального. Профессиональное владение несколькими языками неразрывно связано с более высокими доходами, внедрением большего числа инноваций. Навыки владения иностранными языками, активнее развиваются на стыке культур. Для высокоэффективного обучения языку необходимо планирование, грамотная постановка целей и соответствующие инвестиции. Приступая к изучению языка, нужен интерес, мотивация к предмету. Учение - это познание. Нельзя обязать человека познавать что-либо, обучение должно быть осознанное, мотивированное. Что есть мотивация? Мотивация учения представляет собой проблему превращения объекта обучения в субъект учебной деятельности. Деятельности без мотивации не бывает. При овладении языковой культурой как средством формирования личности, не безразлично, какие мотивы побуждают к осуществлению деятельности. Наиболее главные ценные мотивы нужно довести до уровня полного осознания, понимания, чтобы придать им побуждающую, стимулирующую, мотивационную силу.

1.Послание Президента РК

Н.Назарбаева народу Казахстана. 31 января 2017 г.

2.Статья Главы государства "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания"

3. Государственная программа развития образования и науки РК на 2016 - 2019 годы.

4. Об особенностях организации образовательного процесса в общеобразовательных школах РК в 2017-2018 учебном году. Инструктивно-методическое письмо

Литературы:

19 3(11)2019

Н.М.Турмухамбетова, учитель русского языка и литературы школы «Сымбат» г.Актобе Мы живем в эпоху меняющегося

мира. Отношение к действительности все больше претерпевает изменения в духовном сознании человека и способах материального освоения жизни. Это прежде всего отражается в межкультур-ной коммуникации – одном из важных явлений современного общества, кото-рое заметно сказывается на развитии общественных отношений внутри каждой страны и между странами и народами. Актуальность проблем межкультурной коммуникации связана не только с позна-вательным интересом к иным культурам и стремлением обогатить свою культуру, но и с объективными социальными, по-литическими и экономическими процес-сами, возросшим числом контактов меж-ду представителями разных народов в самых разных областях современной об-щественной жизни. Сегодня становится всѐ более очевидным, что технологичес-кое развитие и тесное сотрудничество в самых различных сферах заставляют общаться людей, принадлежащих к различным культурам.

Становясь участниками любого ви-да межкультурных контактов, люди взаи-модействуют с представителями других культур, зачастую существенно отличаю-щихся друг от друга. Отличия в языках, национальной кухне, одежде, нормах об-щественного поведения, отношении к выполняемой работе зачастую делают эти контакты трудными и даже невоз-можными. В то же время научно-техни-ческий прогресс и усилия разумной и ми-ролюбивой части человечества откры-вают все новые возможности, виды и формы общения, главным условием эф-фективности которых является взаимо-понимание, диалог культур, терпимость и уважение к культуре партнеров по коммуникации.

Успешный опыт Казахстана по соз-данию и развитию модели межнацио-нального и межконфессионального сосу-ществования продолжает вызывать не-поддельный интерес в мире, где проб-лемы взаимоотношений между людьми разных этносов и вероисповеданий в последние годы имеют, к сожалению, устойчивую тенденцию к обострению.

Совершенно очевидно, что при таком огромном количестве этнических групп, проживающих на территории Казахстана, необходимо особое внима-ние обращать на вопросы интеграции и взаимодействия между ними.

Освоение, понимание и принятие менталитета рядом проживающих наро-дов – важное требование времени. Это особенно важно сейчас, когда смешение народов, языков, культур достигло неви-данного размаха, и как никогда остро встала проблема воспитания терпимости к чужим культурам, пробуждения интере-са и уважения к ним, преодоления в себе чувства раздражения от избыточности, недостаточности или просто непохожес-ти других культур. Именно этим вызвано всеобщее внимание к вопросам меж-культурной, международной коммуникации.

Прививать основы межкультурной коммуникации следует с раннего детст-ва: в детских садах, школах, специаль-ных и высших учебных заведениях. Осо-бая роль отводится педагогам, учителям, воспитателям, которые в условиях про-цесса гуманизации и гуманитаризации образования должны быть направлены на присвоение, передачу и создание культурных ценностей разных народов, находящихся в межкультурной коммуни-кации именно в то время, когда у детей начинает складываться понятие личнос-ти, самосознания, самооценки, а также восприятия окружающего мира.



Кроме того, необходимо уделять особое внимание вопросам повышения уровня педагогической подготовки, учеб-ных планов, содержания учебников и за-нятий, совершенствования других учеб-ных материалов, включая новые образо-вательные технологии, с целью воспита-ния чутких и ответственных граждан, особенно педагогов, открытых к восп-риятию других культур, способных це-нить свободу, уважать человеческое дос-тоинство и индивидуальность, преду-преждать конфликты или разрешать их ненасильственными средствами. Нужно помнить, что толерантность присуща че-ловеческой природе, ей не нужно спе-циально обучать, необходимо лишь ус-транять те препятствия, которые, форми-руясь в опыте, мешают ей проявляться.

В нашем государстве вот уже на протяжении нескольких лет проводится внедрение трехъязычия в современное образовательное пространство.

Особая роль отводится урокам русского языка, как языка межнациональ-ного общения, владение которым позво-ляет объединить все народы, проживаю-щие на территории нашей необъятной страны. Поэтому преподаватели и учите-ля русского языка должны с полной ответственностью осознавать, какая важная миссия возложена на них.

Уроки русского языка по обновлен-ной программе образования строятся именно в современном аспекте, где важ-но не только научить ребенка грамоте, но и привить любовь и уважение к культурам других народов, познавая их традиции и обычаи.

Нельзя не отметить, что уроки лите-ратуры в еще большей степени могут способствовать формированию межкуль-турных коммуникаций у современных школьников. И если традиции, обычаи и в целом культуры разных народов могут кардинально отличаться, то общечело-веческие ценности, которые присущи всем людям, остаются незыблемыми на протяжении всего времени существова-ния человечества. Именно эти вечные ценности можно прививать молодому поколению посредством художественных

произведений поэтов и писателей раз-ных времен и народов, широко представ-ленных в школьном курсе литературы.

Важно задействовать внеурочные формы работы с учащимися. Только ор-ганичное сочетание урочных и внеуроч-ных форм позволит создать в педагоги-ческом коллективе соответствующую диалогу культур атмосферу. В этой связи особое значение приобретают поездки в страну изучаемой культуры и языка. Так, повседневная практика школ с этнокуль-турным компонентом показывает необхо-димость активизации международных связей для активизации межкультурного взаимодействия. Учащиеся с большим интересом изучают на уроках иную куль-туру, если они побывали там, если у них там остались друзья, желательно, сверстники, с которыми они могут переписываться.

На этапе глобализации большую роль играет знание иностранного языка, владение которым расширяет возмож-ности общения на межкультурном уров-не, и, безусловно, вызывает уважение у партнѐра по коммуникации, польщѐнного знанием его языка.

Знать, что говорит другой человек и понимать его – не одно и то же, так как, чисто техническое отсутствие языкового барьера не является достаточной пред-посылкой для преодоления барьера культурного. Целесообразно уже в про-цессе самого изучения иностранного языка постепенно приобретать те зна-ния, развивать те навыки и умения, которые являются предпосылкой для успешной межкультурной коммуникации.

Английский становится первым ми-ровым универсальным языком. Он яв-ляется родным языком 500 млн. людей в 12 странах мира, еще 600 млн. говорит на английском в качестве второго языка. И еще несколько сот миллионов обла-дают определенными знаниями английс-кого языка, который имеет официальный или полуофициальный статус примерно в 62 странах. Английский — язык века информации. Компьютеры разговари-вают друг с другом на английском. Более 80% всей информации в более чем 150

21 3(11)2019

млн. компьютерах по всему свету хранится на английском языке.

Мы всѐ чаще сталкиваемся с тем, что знание иностранного языка становит-ся жизненной необходимостью. Инос-транный язык способствует развитию мыслительных процессов. Синтаксичес-кие конструкции и грамматика развивают способности к анализу и синтезу, запо-минание лексических единиц – оператив-ную память, изучение не только отдель-ных слов, но и контекста в целом – язы-ковую догадку, сообразительность и вни-мание. Как показывает практика, в наи-более выгодном положении на рынке труда находятся те специалисты, кото-рые помимо знаний по основной профес-сии владеют ещѐ одним или нескольки-ми иностранными языками: чтобы быть в курсе последних разработок из мира нау-ки и техники, необходимо уметь читать статьи на языке оригинала. Кроме того, работать с зарубежными партнѐрами намного проще, если владеешь информацией «из первых уст».

Знать как можно больше о других народах - это основа формирования культуры межнациональных отношений в любом возрасте. К формированию на-ционального самосознания и этнических установок молодого поколения причаст-ны не только представители многочис-ленного педагогического корпуса, но и политические, общественные, религиоз-ные лидеры, деятели искусства, культу-ры, средств массовой информации. От их позиции в огромной степени зависит, станет ли этническая толерантность об-щепринятой нормой в нашем обществе. В решении этих вопросов большую роль играет проблема межкультурной комму-никации. Определение межкультурной коммуникации очевидно из самого тер-мина: это общение людей, представляю-щих разные культуры.

В заключение хотелось бы отме-тить, что проводимое в Казахстане язы-ковое регулирование в контексте полиэт-нического и поликультурного общества направлено на оптимизацию межнацио-нальных отношений и формирование

этноязыковой толерантности, развитие межэтнической интеграции, а также укрепление единства и целостности социума.

Таким образом, Казахстану есть что предложить, а также научить мульти-культурализму и мирному сосуществова-нию представителей различных народов и вероисповеданий. Казахстан заслужил доверие и авторитет не только своими культурными и историческими традиция-ми, но и чувством ответственности и той роли, которую он играет в ОБСЕ, а также своим желанием поделиться с другими странами своим опытом. Это послужит предотвращению социальных конфлик-тов, что приведет, не только к спокойной жизни, но, прежде всего, к улучшению взаимоотношений между людьми через непрерывное обогащение интеллек-туальным наследием человечества – ис-кусством, религией, философией, кото-рые показывают, что смысл жизни за-ключается в умении жить вместе и в мире.

1. Филипова, Ю.В. Актуализация личностных характеристик коммуникан-тов в контексте диалога культур /Ю.В.Филипова//Вестник МГУ. Сер.19 Лингвистика и межкультурная коммуникация. – 2008.№1.С.131-137.

2. Философский энциклопедический словарь.-М.,1983.- С.16.

3. Билз,Р. Аккультурация /Р. Билз// Антология исследования культуры. Спб.,1997.- Т.1.- С.335.

4. Маслова В.А. Лингвокультуроло-гия / В.А.Маслова.- М.: Издательский центр «Академия»,2001.- 320с.

5. Леонтович,О.А. Россия и США: введение в межкультурную коммуника-цию: учеб. пособие / О.А. Леонтович. -Волгоград: Перемена, 2003.- 388с.

6. Верещагин, Е.М.Язык и культура / Е.М. Верещагин, В.Г. Костомаров.- М.: Русский язык,1990.

7. Гойко, Е.В. Преграды в межкультурной коммуникации / Е.В. Гойко //Вестник МГУКИ.- 2011.-№2.-С.47-51..

Литературы:



Ханалиева К.А. «Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Инновациялық

білім беру және ақпараттық технологиялар» кафедрасының меңгерушісі [email protected].

Аңдатпа

Осы мақалада Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын оқушылардың да, мұғалімдердің де сын тұрғыдан ойлау дағдыларын

дамыту қарастырылған. Аннотация

В данной статье предусмотрено развитие навыков критического мышления как учащихся, так и учителей, которые являются важными для развития образования в

Казахстане. Annotation

This article provides for the development of critical thinking skills both students and teachers, which are important for the development of education in Kazakhstan.

Елдің экономикалық, рухани

жағдайының дамып, ӛркендеуі, ұлттың бәсекеге қабілеттілігін арттыру елдің білім деңгейімен тығыз байланысты.

Жаңарудың, ӛміршеңдіктің негізі жастарда. Бұл үшін азаматтар тәлім-

тәрбие мен ғылымға баса мән беріп, біліммен мықтап қарулануы қажет. Қазіргі жастар білімді қажетті әлеуметтік мәртебеге жетуде инвестициялау үшін капитал, әлеуметтік мобильділік ресурс пен әлеуметтік жаңа рӛлдерді игеру

mailto:[email protected]

23 3(11)2019

ретінде қабылдайды. Кәсіби таңдауды да жүзеге асыру кезінде икемді стратегиялар сұранысқа ие, мамандыққа қайта бағдарлау, қайта таңдау немесе неғұрлым терең кәсіби жетілдіру қажеттілігі жиі туындайды. Бүгінгі таңда мектеп берілген қасиеттерімен адамды қалыптастыруға ұмтылмайды: ол, түрлендіру (трансформациялау), рефлексия жасау қабілеттерін дамыту міндетін қояды, оған (мектепке) оны іске асыратын адамнан гӛрі, мүмкіндігі бар адам кӛбірек ұнамды.

Қай ел болса да ӛз балаларын ойлауға, ойландыруға, сын тұрғысынан талдау мен бағалауға, соның негізінде шешім шығаруға, қорытынды жасауға үйреткісі келеді. Әлемдік деңгейдегі білім берудің қазіргі парадигмасы - білім беруде нәтижеге бағдарлану, оқытуды оқушының жеке тұлғасына бағыттау. Осы бағытта оқушы білімді дайын күйінде мұғалім түсіндірмесінен алмай, ӛзінің ӛмірлік тәжірибесіне сүйену арқылы танымдық жаңалық ашуы керек. Ол үшін біз оқушыларымызды ойлай білуге, дүниетанымын кеңейтуге, ӛзіндік пікірі мен кӛзқарасы қалыптасуына жағдай туғызуымыз керек.

Сыни ойлаудың артықшылығы ӛзгелерді жақсы түсінуге қатысты тиімді ойлай білуге дағдыландырады. Ол дағдылар мыналар:

ӛзгелердің түйінді пікірлері мен дәлелдерін дұрыс түсіне білу;

қарсы түйінді пікірлер мен дәлелердерді бағалай білу;

ӛзіңнің түйінді пікірлерің мен дәлелдеріңді дайындап, оны түйіндей білу. [3.12б.].

дәлелдер мен бірқатар тұжырым құру үшін түрлі ақпарат кӛздерін біріктіре отырып жинақтау, олардың арасында байланыс орнату;

келтірілген дәлелдердің заңдылығы мен беріктігі; жасалған қорытындыларды негіздеу, ӛзектілігі мен маңыздылығын дәлелдеу. [2.47б.].

Д.Клустер қарастырған «сыни ойлаудың» бес қыры:

1. Сыни ойлау - дербес ойлау. Бұл ойлау қырының артықшылығы егер де

сабақ сыни ойлау ұстанымы бойынша құрылса, онда әр оқушы ӛз идеясын бағалауды және ӛзгелерден тәуелсіз кӛзқарастарын білдіре алады. Ешкім де біз үшін сыни ойлай алмайды, біз осыны тек қана ӛзіміз үшін жасаймыз. Демек, ойлау сыни ойлау бола алады, егер де ол дербес сипатта болса.

Тәжірибемізден мысал келтіретін болсақ, бірінші «бетпе-бет» кезеңінде тыңдаушылардың кӛпшілігі Бағдарлама идеясы мен мазмұны бойынша теория-лық тұжырымдамаларды түсінгенімен оларды дәлелдеуге қиналды, ал мектептегі тәжірибеден соң екінші «бетпе-бет» кезеңінде әр мұғалім ӛз идеясын бағалауды және тәуелсіз кӛзқарастарын білдіре алды. Осыдан біздің түйген ойымыз мұғалімдердің логикалық қорытынды жасай алғандары- дербес ойлай алуынын нәтижесі.

1. Ақпарат – сыни ойлаудың бастапқы нүктесі. Бұл ойлаудың қырын

интерпретациялайтын болсақ, ақпарат – сыни ойлаудың соңғы емес бастапқы нүктесі. Ӛйткені күрделі ой тудыру үшін таудай «шикізатты» - дәлелдерді, дәйектерді, идеяларды, мәтіндерді, теорияларды, мәліметтерді және тұжырымдамаларды ӛңдеуі қажет. Тәжірибеден түйген ойымыз, бір мәселе бойынша бірнеше ақпараттарды берсек, екінші жағынан әдістер арқылы да ақпараттарды кӛбірек тауып, танымдық дағдыларын ұштауға әбден мүмкін.

Мысалы, мәтін берілді «Жылаудың маңызы» («Плачьте на здоровье»), тыңдаушылар «қабырғадағы персонаж» әдісі арқылы контекстіден алған мәліметтерін салған персонаждың ішін толтырса, сыртқы жағына тағы да не білгілері келетінін, қандай дәлелдердің қажеттілігін және туындаған сұрақтарын жазды және соған жауаптарын әртүрлі ресурстардан, сайттардан іздестіріп, ӛңдеп ӛз қажеттіліктерін қанағаттандыра алды. Бұл жұмыстың тиімділігі ӛте жоғары болды, себебі смартпен құрылған мақсатқа жете алды, яғни метакогнитивті қабілеттің дамуын жетілдіре алды: білді, түсінді, қолданды, талдады, жинақтады, бағалай алды.



2. Сыни ойлау сұрақ қою мен шешуге тиісті мәселелерді анықтаудан

басталады. Адам баласы табиғатынан кез келген нәрсеге қызығушылық танытады. Жаңаны байқасақ, бұл не екенін білгіміз келеді. Керемет ғажайып құбылыстарды кӛрсек, ішіне үңілгіміз келеді. Яғни осындай қызығушылықтар арқылы сұрақ қою бұл адамға ғана тән ойлау процесі. Джон Бинн «сыни ойлаудың күрделілігі - балаларға қоршаған әлемнің шексіз кӛптүрлілігін кӛріп тану үшін қолдау кӛрсету» деген қорытындыға келген. Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер сұрақтардың екі түрін: тӛмен дәрежелі және жоғары дәрежелі кең қолданады. [2.38 б.].

Демек, сұрақ қою маңызды дағды-лардың бірі болып табылады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда оқыту-дың тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау кӛрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады.

3. Сыни ойлау сенімді дәлелдерге ұмтылады. Сыни ойлай алатын адам мә-селені ӛздігінен шешу жолдарын табады және шешімін негізделген ақылды дәйек-термен келтіре алады. Сонымен қатар, осы мәселені шешудің басқа жолдары бар екенін мойындайды және таңдалған ӛз шешімінің логикалық айқындығы мен тиімділігін дәлелдеуге тырысады.

Жоспардан тыс тексерістер болған жағдайда ұстаз келген тексерушінің ескертпелерін, ұсыныстарын іштей қарсы болса да тыңдап, келісе салады. Бұл сыни ойлау қабілеті тӛмен, ӛз ойын айта алмайтын, құзыреттілігі тӛмен мұғалім, ал сыни ойлау дағдысы бар педагог келіспеген жағдайда нормативтік құжаттарға, негізге сүйене отырып, сенімді дәлелдер келтіруі керек. Ол үшін ұстаз нормативтік құжаттарды оқып, біліп қана қоймай, ӛз қызметімен байланыс-тыра алатын дәрежеде болуы ықтимал.

4. Сыни ойлау – әлеуметтік ойлау. Басқа адамдармен ой бӛліскен кезде

ғана айтылған әр ой тексеріледі және ұшқырланады.

Қазіргі жаңа форматтағы сабақтың бір ерекшелігі де сыни ойлау дағдыларын дамытуға жол ашып отыр, олай дейтініміз, сабақ үдерісі жұппен, үштік және топпен ұйымдастырылады. Шебер мұғалім әртүрлі әдіс-тәсілдерді тиімді қолданып, барлық білім алушының қажеттілігін қанағаттандыратындай білім ортасын жоспарласа ғана білімнің сапасы кӛтерілетінін біледі.

Ал ӛзіміз 2012 жылғы мұғалім мамандығының халықаралық саммит есебінде 19 ғасырдың білім беру ортасымен, 20 ғасырдың мұғалімдері-мен, 21 ғасырдың дағдыларын үйретуге тырысудамыз делінгенін мойындай отырып, ӛзгеріссіз алға жылжу болмайтынын ӛткізген курстардан ұқтық. Демек, білім беру жүйесін түбегейлі ӛзгерту ең алдымен оқушыға деген кӛзқарасты ӛзгертуден бастау, әлеуметтік ӛзара қарым-қатынастың нәтижеге тікелей қатысы барын түсіну, сол арқылы әлеуметтік ойлауды дамыту, білім алушылардың метатанымдық қабілеттерін жетілдіру кезек күттірмес мәселе.

Сыни ойлаушының жеті қасиеті Сабақты жоспарлау кезінде шығар-

машылық тапсырмалар дайындалады. Сабақ үдерісінде сол тапсырмаларды орындату арқылы баланы сыни ойлата алдыңыз ба? Оны қалай байқадыңыз? Егер оқушы сыни ойлай алды десеңіз, қандай критерийлер арқылы бағалады-ңыз? Кӛп жағдайда педагогтар осы сұрақтарға жауап беруге қиналады. Олар шығармашылық деңгейдегі тапсырма-ларды орындаған, жоғары дәрежелі сұрақтарға жеке басының қызығушылығы мен қажет деп санаған ойымен ғана жауап берген оқушыны сыни ойлай ала-ды деп есептейді. Осындай теріс пікір-лердің алдын алу үшін сыни ойлау-шының жеті қасиетін ұсынып отырмыз.

Сыни ойлай алатын Сыни ойламайтын адам

1 Кӛзқарастар мен дәйектерді жақсы түсінеді және бағалай біледі (ӛзгелерді)

Кӛзқарастар мен дәйектерді жиі түсіне алмайды және қате бағалайды (ӛзгелерді)

25 3(11)2019

2 Кӛрсетілген мәліметтер мен дәлелдер арқылы дұрыс ойланады және сәйкес келетін тұжырым жасайды

Кӛрсетілген мәліметтер мен дәлелдер болса да қате ойланып, негізсіз тұжырым жасайды

3 Қарама–қарсы пікірлерді тыңдап, ӛзіне қатысты ӛзгелердің болжамдары мен сындарын қарсы алады

Ӛзіне қатысты ӛзгелердің болжамдары мен сындарын қарсы ала алмайды

4 Ӛз тұжырымдарын жеке басының қызығушылығы мен қажет деп санаған ойымен емес нақты дәйектермен негіздейді

Ӛз тұжырымдарын кӛбінесе нақты дәйектермен емес, жеке басының қызығушылығы мен қажет деп санаған ойымен негіздейді

5 Ӛзінің дүниетанымын қалыптастыра-тын нанымдарын саналы түрде қабыл-дайды. Білмейтіндерін мойындайды және ӛзінің шектелу қажеттігін ұғынады

Ӛзінің дүниетанымын қалыптастыратын нанымдарын саналы түрде қабылдамайды

6 Егерде ӛзінің сыни ойлауына қарсы болса кӛпшіліктің пікірімен келіспеуден қорықпайды

Егерде ӛзінің сыни ойлауына қарсы болса да кӛпшіліктің пікірімен келісуге дайын тұрады

7 Кең ауқымдағы сұрақтарды қызықтайды. Қиындық пен кедергілерге қарамастан ақиқатты орнатуда табандылық танытады

Кең ауқымдағы сұрақтарға деген қызығушылық танытпайды. Осыған орай, қиындықтар мен кедергілер жолықса ақиқатты тануға деген табандылық танытпайды

Сыни ойлау-ХХІ ғасырда қажетті дағды, яғни оқытудың нәтижесі факті мен басқа адамның ойын меңгеру емес, керісінше ӛз ой-пікірін білдірту, тұжырымдау.

Яғни сыни ойлаудың мәні ӛзінің немесе басқа біреудің ойын бағалап, сараптау кезінде іс-әрекетке және кӛз жеткізуде озық ойды қалыптастыруда жатыр. Бірнеше идеялар, пікірлер тың-далып, талқыланып, талданып, сұрыпта-лып, айтқан пікірге нақты дәлелдер мен дәйектер келтіре отырып, ӛз пікіріңді пайда болған бір жаңа идеямен қорытын-дылау сыни ойлаудың әлеуметтік құбы-лыс екенін дәлелдейді. Сыни ойлаудың ӛзегі қате ойлау түсінігі, қорытындыны айқындау, нақтылық пен дәлелді бағалау, және нәтижені сараптай білу секілді бірқатар дағдыларды дамыту.

Франк А. Даш «Сіз адамдарды ойлауға мәжбүрлей алмайсыз – бірақ ойлауға қозғау сала аласыз» дегендей, осы жазған еңбегіміз арқылы мұғалім-дердің ойлауларына қозғау жасау.

1. Психология критического

мышления, Дайана Халперн Diane F. Halpern Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Thinking Third edition Lawrence

Erlbaum Associates, Publishers 1996 Mahwah, New Jersey 4-е

международное издание Издательство: Питер 2000 г. 2. http://istok.ru/library/times-n-dates/ 3. Д.С.Максвелл «Как мыслят

преуспевающие люди, или мыслите, чтобы измениться», «Попурри» Минск-2006 г. 190 б.

4. «Оқу және жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясы бойынша интернет материалдары

http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm)

http://www.thinkinghistory.co.uk/ActivityModel/ActModHotSeat.html

5. «Глобальные проблемы челове-чества как фактор трансформации образовательных систем», Монография под общей редакцией доктора ист.наук, профессора В.И.Астаховой


http://istok.ru/library/times-n-dates/

http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm

http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm





Ж.Т.Бимұрза Қазақстан, Ақтӛбе, Қ.Жұбанов атындағы Ақтӛбе ӛңірлік мемлекеттік

университетінің 4 курс студенті Ғылыми жетекшісі: Айтмағанбетова Ш. Биология кафедрасының аға оқытушысы, магистр

Қaй зaмaндaбoлcынқoғaмның бacты

тұлғacы – ұстаз. Мeмлeкeттiк бiлiм caяca-ты дaocы ұстазaрқылы жүзeгeacпaқ. Aл бүгiнгi тaңдaұстаздың қacиеттi мiндeтi – рухaни бaй, жaн-жaқты дaмығaн жeкe тұлғa қaлыптacтыру. Ұcтaздaрдa бiлiм жeтeрлiк, бiрaқ oны oқушығa жeткiзy үлкeн шeбeрлiктi қaжeт eтeдi.

Қaндaй пән бoлмacын, eң aлдымeн coл пәнгe дeгeн қызығyшылығын oятy кe-рeк, oлaй бoлca зeрттeйтiн oбъeкт – oқy-шы. Oның бoйындaғы қacиeттeрдieскeрe oтырып, сeзiмiн, ынтacын oятaр ic-әрe-кeттi жocпaрлaп кӛр, әрi қaрaй oқyшының тaным бeлceндiлiгiн aрттырyды мaқcaт eт. Тaнымдық бeлcенділікті қaлыптacты-ру кӛрceткiштeріне интeллeктуaлдық, эмоцианaлдық, жігерлiлік ic-әрeкeтке oқy-шылaрдың бeлceне қaтыcyы жaтaды. Oсындaй нәтижeге жeту үшін caбaқ мaз-мұнының түрлeрiн, oқытyдың aмaл-тәciл-дeрін түгeлдeй ӛзгeртy қaжет, қaзір жaл-пылaмa бaяндaу, сұрaқ-жaуaп, лeкция тәрiзді сaбaқ әдicтері ӛз нәтижecін бeрeaлмaйды. [1]

Бұл жерде биологиялық дaйын aқпaрaттaрды қолдaну ғaнaeмeс, ғылым мeн тeхникaның дaмуынa ықпaл eтетін жaңa туындылaрға жoл aшу, мүмкiндiк жaсay. Бұл үшiн қaжeт бoлғaн жaғдaйдa жaңa идeялaр aйтaтын, биoлoгиялық сa-уaты жoғaры мaмaндaр дaйындaу қaжeт. Қaзіргі қоғaмымыздa болып жaтқaн түбір-лі ӛзгерістeрге бaйлaнысты әрбiр мұғaлiм оқытyдың сaн қилы әдіcтері мeн фoрмa-лaрын білуі қaжет. Сaбaқ бaрысындa шә-кірттiң бiлімгeдеген құштaрлығын aртты-рy, ӛздігінeн oйлaу қaбілeтін жaндaнды-рy, еңбeк eтyге бaулy, жaуaпкeршілiк сe-зiмін қaлыптacтыру - мұғaлiмнiң бaсты тaлaбы болып табылады. Жaңa тaлaп-тaрғa сaй кӛптeгeн oқыту технoлогиялa-

ры бaр. Бүгiнгі тaңдaғы ғылыми – тeхни-кaлық үрдicтің қaрқыны бiлiм бeру жүйe-сінің aлдынa мүлдeм жaңa мiндeттер қo-йып oтыр. Oл - ӛз жұмыcын oрынды жәнe бүкiл технoлогияның үздiкcіз ӛзгeрiстeрі-нe, жaңaлықтaрынa бeйімдeлeaлaтын oрындaушының тұлғaсын қaлыптaстырy. Қaзіргі педaгогикa ғылымының бiр eрек-шeлігі – бaлaның тұлғaлық дaмуынa бa-ғыттaлғaн жaңaoқытy тeхнoлoгиялaрын қoлдaну. Сaбaқ барысында небiр күрдeлі қиындықтaр кeздесeді. Қaшaндa шeбeр ұстaз бaрлық қиындыққa тӛтeп бeріп, сaбaқ үрдiсін тиiмді ұйымдaстырып, тaқы-рыпты жүйелi түсiндіріп отырaды.Бүгiнгі тaңдa озaт пeдaгог – ғaлымдар, тәжіри-белі мұғaлімдер ойлaп тaпқaн сaбaқты түрлeндіре ӛткiзyдің жaңa тәсiлдeрі жeткі-лікті. Oсындaй технoлoгиялaрдың бірі – прoфессор Ж. A.Қaрaевтың деңгейлеп - сaрaлaп oқыту тeхнологиясы.[3]

Ұстаз рeтінде бaрлығының мaқсaты – сaбaқ бaрысындa оқушылaрдың білімгe құштaрлығын aрттыру, ӛздігiнен oйлaу қaбілетін жaндaндыру,жaуaпкершiлік се-зімін қaлыптaстыру, ӛздігінен шығaрмa-шылықпен жұмыc істеyге бaулу. Қaзіргі кезде сaбaқтaрдa дeңгeйлeп - сaрaлaп oқыту тeхнoлoгиясының әдіc - тәciлдерін жиi пaйдaлaнaды. Әр ӛткeн жaңa тaқы-рыпты oқушылaрғa шығaрмaшылық іздe-ніс үстіндe мeңгертуге тырысaды. Сoн-дықтaн мұндaй сaбaқтaрдa oқушының ынтaсын, бeлcенділігін aрттырy үшін олaрға үнемі прoблемaлық сұрaқтaр қо-йып oтыру қaжет. Тaқырып бойыншa жa-сaқтaлғaн деңгeйлік тaпсырмaлaр жүйесі дaмытa оқыту идeясын жүзeге aсырyға мүмкiндік бeреді. Ӛйткeні oл оқушының oйлaуын, eлестетуі мeн естe сaқтaуын, бeлсенділігін, дaғдысын, білім сaпaсын aрттыруды қaмтaмaсыз етеді.[2]

27 3(11)2019

Деңгейлeп - сaралaп оқыту техноло-гиясының екінші бір жaғы – оқушылaрды дүниeжүзілік білім жүйесінде қолдaнатын рейтинг – ұпaй жинaу әдісінe бaулу.

Деңгейлік тaпсырмaлaр рейтинг-ұпaй – бaлл жинау әдісімeн бaғaлaнaты-нын ескерсек, оқушылaрдың деңгейлiк сaбaқ ӛткeннен кейін де сол тaпсырмa-лaрдa жiбергeн қaтелiктeрiне, тaпсырмa-лaрын oрындaудa қoлдaнғaн тәсілдеріне aнaлиз жaсaп, қaтеліктері мен кемшілік-терін aнықтaй білуге мүмкіндік береді. Келесі тaпсырмaлардa оқушы неғұрлым кӛбірек ұпaй жинaу үшін ізденіп оқытушы-дaн, жолдaстaрынaн, қocымшa мaте-риaлдaрдaн білім жинaйды. Бұл әдіс aр-қылы оқушылaрдың сaбaққa деген ынтa-сы жоғaрылaйды, ӛз білімін бaғалaй aлa-ды және бaғa әділдігіне кӛз жеткізеді.[2]

1-деңгей. Оқытушылық деңгей - мін-детті, оқушылық деңгей – репродуктивтік деңгей: жaттaп aлуғa лaйықтaлғaн aнық-тaмaлaр, тұжырымдaмaлaр, aксиомa, теоремa, т.б; aлдыңғы сaбaқтa жaңaдaн меңгерілген білімнің ӛзін ӛзгертпей қaйтaлaп, пысықтaуғa aрнaлғaн сұрaқтaр; тaпсырмaлaр жaңa тaқырып үшін тиісті және ӛмірмен бaйлaнысты болу керек.

2-деңгей. Aлгоритмдік деңгей - елеулі белгілерді есте сaқтaу дaғдысынa бaғыттaлaды: ӛтіп кеткен мaтериaлдaр-ды реттеуге және жүйелеуге берілген тaпсырмaлaр, бірақ олaрды орындaу үшін aлғaн білімдерін түрлендіріп, терең-дете пaйдaлaнуды тaлaп етеді;логикaлық тапсырмалар.

3-деңгей. Эвристикaлық деңгей ізде-ну түрде орындaлaтын тaпсырмaлaр: aнaлиз бен синтез, сaлыстыру aрқылы тaқырыптaғы негізгі білімді aнықтaу, қо-рытындылaу, әр түрлі әдіс – тәсілдермен есептер шығару, ӛздігінен тапсырмалар-ды орындау, диaгрaммa сaлу, ребустaр мен сӛзжұмбaқтaр құрaстыру, пробле-мaлық жaғдaйлaрды шешу, белгілі бір дaғдылaрды қaлыптaстыруғaaрнaлғaн сұрaқтaр.

4- деңгей. Шығaрмaшылық деңгей оқушылaрдың жинaғaн ӛмірлік тәжірибесі мен қaлыптaстырғaн ұғым, түсініктердің қиялы мен белсенді ой еңбегінің нәтиже-сінде жaңaшa, осыған дейін болмaғaн,

белгілі бір дәрежеде олaрдың бaсының икемділігін бaйқaтaтын дүние жaсaп шы-ғуынa негізделген (заңдылықты дәлел-деу, зaңдылықтaрды оқулыққa сүйенбей мұғaлімнің кӛмегінсіз қорытып шығaру); олимпиaдaдa берілетін биологиялық есептерді шығaру; берілген тaқырыпқa ӛз бетімен реферaт, ғылыми жобaлaр қорғaу.[3]

Деңгейлеп - сaрaлaп оқытудың бaс-ты мaқсaты-сынып оқушылaрын қaбілет-ті, қaбілетсіз жіктерге бӛлуді болдырмaу.

Деңгейлік тaпсырмaлaрды орын-дaуды оқушылaр бaрлығы бір уaқыттa бaстaйды және әрқaйсысы ӛз білім шы-ңынa ӛзінің жеке қaбілеттеріне қaрaй жетеді. Әрбір оқушы жоғaрғы деңгейге жетуге мaқсaт етеді, ӛйткені әрбір деңгейлік тaпсырмaны орындaғaны үшін оқушы ұпaй жинaп отырaды:

1-ші деңгей – 5 ұпaй (5 тaпсырмa) 2-ші деңгей – 4 ұпaй (4/2 тaпсырмa) 3-ші деңгей – 3 ұпай (2/1 тaпсырмa)

Деңгейлік тaпсырмaлaрдың бaрлы-ғын сыныптa орындaп бітіру мүмкін емес, сондықтaн үй жұмысынa сол дең-гейлік тaпсырмaлaрды беруге болaды.

Сaбaқтың соңғы 3 минутындa сыныптaғы ұпaйлaр сaнaлып, ―aшық журнaлға‖ белгіленеді.

Ӛтілген тaрау немесе модуль бо-йыншa дa ӛзіндік жұмыс, коорекциялық жұмыс және бaқылaу жұмысы aрқылы бaғaлaуғa болaды.

Ӛзіндік жұмыстыңaлдындa оқушы-лaрды сaбaққa дaйындaу қaжет. Ол үшін мұғaлім ӛткен тaқырыпты aуызшa қaй-тa-лaп, ӛзіндік жұмыстың кӛлемі және мaз-мұны, мaқсaты және орындaу тех-никaсы турaлы нұсқaулaр береді. Мұғa-лім бар-лық оқушы жұмысты қaлaй орындaу ке-рек екендігіне кӛз жеткізу керек. Ерекше кӛңіл бaяу және үлгерімі тӛмен оқушы-лaрғa бӛлінеді. Қaжетті жaғдaйдa мұғaлім қосымшa түсініктемелер береді.

Кейінгі сaбaқтa модуль бойыншa кемшіліктерді жоюғa aрнaлғaн коррек-циялық жұмыс ӛткізіледі. Мұғaлім бaр-лық тaпсырмaны дұрыс орындaғaн оқу-шылaрмен біріге отырып үлгермеген оқушылaрғa кӛмектеседі, ӛтілген тaқы-рыптың түсініксіз жерлерін түсіндіреді.



Соңғы сaбaқ – бaқылaу жұмысы. Тaпсырмaлaрдың орындaу бaрысын жә-не оның нәтижесін мұғaлім қaтaң бaқы-лaйды жәнеәділ бaғaлaйды. Бұл сәтте оқушының жинаған ұпaйы бaқылaу жұмы-сының нәтижесі бойыншa тӛмендеуі мүм-кін, ӛйткені бaқылaу жұмысын оқушы же-ке, ешкімнің кӛмегіне жүгінбей, мұғaлім-нің қaтaң қaдaғaлaуындa орындaйды.[3]

Оқушылaр білімін бaғaлaу жүйесі Жоғaрыдaaйтылғaндaй, деңгейлік

тaпсырмaлaр 12-ұпaйлық жүйемен бaғaлaнaды:

1-ші деңгей – 5 ұпaй 2-ші деңгей – 4 ұпaй 3-ші деңгей – 3 ұпaй Бaрлық оқушы міндетті түрде жұ-

мысты 1-ші деңгейді орындaудaн бaс-тaйды. 1-ші деңгейге бaғa қойылмaйды, ―сынaқтaн ӛтті‖, ―сынaқтaн ӛтпеді‖ деп бa-ғалaнaды. ―Сынaқтaн ӛтпеді‖ деген ұғым-

ның екіліктен aйырмaшылығы сынақты қaйтaдaн тaпсыруғa болaды. 1-ші дең-гейдің бaрлық тaпсырмaсы дұрыс орын-дaлғaн жaғдaйдa сынaқ тaпсырылғaн болып сaнaлaды. Егер бір тaпсырмaсы орындaлмaсa, сынaқ есептелінбейді. Бұл жaғдaйдa оқушы бaрлық тaқырыпты емес, тек қaтемен орын-дaғaн тaпсыр-мaлaрды ғaнa қaйтaдaн орындaйды.

Тәжірибе дәлелдегендей, ―сынaқ‖ aрқылы үлгерімі тӛмен оқушылaр мем-лекеттік стaндaртты меңгеруге мүм-кіндік aлaды. Бір мәрте міндетті деңгейден ӛт-кен соң, олaр aлғa ұмтылaды, бойлaрын-дa оқуғa ынтa, ӛз күшіне сенімділік пaйдa болaды.

Сaбaқ бaрысындa мұғaлім әр дең-гей тaпсырмaсының дұрыстығын тексер-геннен кейін, тақтада ілініп тұрғaн ―Aшық журнaлғa‖ + белгісін қояды.[4]

Мысалы:Ұпайлар

Оқушының аты-жөні

1-ші деңгей 5 ұпай



Сыныпта жинаған ұпайы

Үй жұмысы

ұп.

Ба

рл

ық

ұпа

йы

Ба

ғасы

1 2 3 4 5 1 2 3 4 1 2

Тобыш Г. + + + + + + + - 7 3,5 10,5 4 Жанқуатова Д. + + + + - - - - - - 4 ―с/өтп‖ 1 5 ―с‖ 3 Саламат Қ. + + + + - - - - - 4 ―с/өтп‖ 2 6 3 Марал А. + + + + + - - - - 5 ―сын‖ 2 7 3 Ғабит Қ. + + + + + + + - - 7 2 9 4

* -үйде орындaлғaн тaпсырмa Бұл «Ашық журнaл» оқушылaр бо-

йындa бәсекелестік қaлыптaсуынa және әрбір оқушы ӛз білім деңгейін әділ бaғaлaуынa қажет. Cонымен қатар мұ-ғaлім бұл журнaл aрқылы сaбaқ соңындa оқушылaрдың жaңa тaқырыпты меңгеру деңгейі турaлы қорытынды жaсaйды.

Қорытa aйтқaндa, жүргізілген экспе-римент және тәжірибе жұмыстaры нәти-жесінде деңгейлеп–сaрaлaп оқыту техно-логиясын ендіру оқытудың тӛмендегі ӛзекті проблемaлaрын шешетінін кӛрсетті:

Оқытудың әдістемелік жүйесін жетілдіру;

Белсенділіктің,біліктіліктің жоғaры деңгейін қaлыптaстыру;

Оқу үрдісін бaсқaрудың тиімділігін aрттыру;

Оқушының 100 пaйыздық үлгерімін қaмтaмaсыз ету;

Оқушылaрды жеке дифференциaл-ды үй жұмысымен қaмтaмaсыз ету;

Дaрынды бaлaлaрды aнықтaу және дaмыту;

Оқыту сaпaсының мониторингін және диaгностикaсын, оқушы білімін бaғaлaудың әділеттілігін қaмтaмaсыз ету;

1. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М.

«Педагогика». Алматы – 2000ж 2. Беспалко В.П. «Слагаемые педагоги-

ческой технологии». Педагогика 1989 21-20бб.

3. Ж.А.Қараев. «Оқытудың үшӛлшемді әдістемелік жүйесі». Педагогикалық технологиясы. Шымкент-2007. 8-11 бб.

4. Кобдикова Ж.У. Оқыту процесін технологияландыру. Алматы- 2000


29 3(11)2019

Л.Д.Есетова Алға ауданы А.Байтұрсынов атындағы орта мектебінің ӛзін-ӛзі тану пәні

мұғалімі

«Ел боламын десең-бесігіңді түзе»

дейді. Қазір біз тәрбиелеп отырған ұрпақ – біздің болашағымыз. Әлем сағат сайын ӛзгеруде. Ал, осы ӛзгеріске еру мектеп-тегі білім беруден басталады. Ал білім беру мазмұнына ӛзгеріс жасау-ұстаздарымыздың қолында .

Елбасы Н. Ә. Назарбаев: «Біз осы заманғы білім беру жүйесісіз, әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы мұғалімдерсіз инновациялық экономика құра алмаймыз» - деп атап кӛрсеткендей, осы заманғы ұстаз – бола-шаққа заман ағысымен ілгерілеген озық тұлға. Мұғалімге осындай кӛзқараспен қарау, оның алдына қойылар талапты да айқындайды. «Армансыз адам-қанатсыз құспен тең» дейді. Адам белгілі бір же-тістікке жету үшін аянбай еңбек ету ке-рек. Ол үшін мақсат қоя білу керек.Кез - келген адам алдына қойған мақсатына ерік - жігерін аямай еңбек ету арқылы, осы жолда ӛзін - ӛзі бар қырынан жетіл-діру арқылы жетеді. Әр оқушыны дара тұлға деп танып, олардың бойына үнемі оқып үйренсем деген ізденімпаздық қа-сиет дарыту, оларға ӛздігінен білімдерін

толықтырып тереңдету тәсілдерін жаңа технологиялармен, әдіс тәсілдермен байланыстыра отырып дамыту . Қазіргі кезеңдігі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ мамандығына байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді ӛзгермелі ӛмір жағдайларына пайдалана білу дағдысын қалыптастыру. Сондықтан қазіргі қоғамның ӛзекті мәселелерінің бірі – әлеуметтік экономикалық ӛзгермелі жағдайларда ӛмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жақсар-туға игі ықпал ететін жеке тұлғаға қойы-латын бірінші кезектегі нақты талаптар: шығармашылық, белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары интеллектілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық. Қоғамның ӛзгеруімен байланысты білім беру әдістері де білім кӛлемі де үнемі ӛзгеріп отырады. Ол білім беру заңдылықтарына байланысты ӛзгеріп дамып отырады. Со-нымен қатар әлемнің озық отыз елінің қатарына қосылу мақсатында кӛптеген жұмыстар жүргізілуде. Қазіргі таңда қазақ тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі – орыс тілі және ағылшын тілі – әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идея-



ларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын та-уып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы ӛз-герді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша кӛзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемлеке-тіміздің білім беру үдерісіне енген жаңар-тылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұраны-сын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Біз ұстаздар қауымы қандай болмасын жаңалыққа құлақ түре жүретініміз айқын. Жаңа технологияларды сабақта қолдану-дың тиімділігін қашан да жолға қоярымыз анық. Тағы бір жаңаша мазмұн-үш тұғыр-лы тіл. Шынымен де ,қай жерге барсаңыз ағылшын тілі. Тұрмыстағы қолданылатын техникамыздың ӛзінде ағылшын тілі жа-зылған. Биылғы Елбасымыздың саясаты –білім беру мазмұнына айрықша кӛңіл бӛліп, жаңашылдық енгізу қолға алынды. Бұл саясаттты барлығымыз басшылыққа ала отырып жұмыстар жүргізіп ,қолдау кӛрсетеміз. Барлық жаратылыстану пәні мұғалімдері үш тілде білім алып , сабақ-тарында қолдануда. Бұл біздің мектеп бі-тіріп шыққан түлектеріміздің ағылшынды жетік меңгереді деуге болады. Себебі мектептегі ағылшын тілі пәні аптасына екі рет оқытылғанмен, оқушылар биоло-гия, физика, химия, информатика пәнде-ріндегі терминдерді білмейді. Осы орай-да, мектебімізде осы үштілді биология пәнінен жүргізілуде.. Бұл тарапта оқушы-лардың қызығушылығы артқандығын кӛ-руге болады. Бұл пәндерге ағылшын ті-лін енгізудегі жетістік-осы салада кезде-сетін терминдерді біліп шығады. Қай ел-дін болсын ӛсіп-ӛркендеуі, ғаламдық дү-ниеде ӛзіндік орын алуы оның ұлттық бі-лім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» деген-дей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы,

ӛнегелі тәрбие мен білім беру-бүгінгі күн-нің басты талабы. Бағалау жүйесі де тү-бегейлі ӛзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне ӛтеді. Критериалды ба-ғалау кезінде оқушылардың үлгерімі ал-дын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен ӛлшенеді. Оқушы-лардың пән бойынша үлгерімі екі тәсіл-мен бағаланады: қалыптастырушы баға-лау және жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері баланың жан-жақты ізденуіне ын-таландырады. Критериялық бағалау жүйесі Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финляндия сынды дамыған ел-дерде пайдаланылады. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналы-суына ықыласын туғызады. Қалыптасты-рушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бӛлігі болып табы-лады және тоқсан бойы жүйелі түрде ӛт-кізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздік-сіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұ-ғалім арасындағы кері байланысты қам-тамасыз етеді және балл не баға қоймас-тан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, жаңа бағдарла-маның мәні, баланың функционалдық са-уаттылығын қалыптастыру. Оқушы ӛзінің мектеп қабырғасында алған білімін ӛмі-рінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Ӛмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздар-ға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда ӛмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек ӛз пәнін, ӛз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалім-дер ғана жұмыс істей алады. «Егер сен болашақтағы ӛзгерісті байқағың келсе, сол ӛзгерісті уақытында жаса» деген ілімді негізге ала отырып, оқушы бойын-дағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелей білейік !

31 3(11)2019

А.Ж.Жетенова Алға ауданы, А.Байтұрсынов атындағы орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Кішкентай адамның рухани әлемін

оқуға ғана жетелеуге болмайды. Егер біз баланың бар күшін сабаққа жұмсауға ұмтылсақ, оның ӛмірі тӛзгісіз болады. Ол оқушы ғана емес, ең алдымен сан қырлы қызығушылығы, сұранысы, ынтасы бар адам болуы керек. (В.Сухомлинский)

Тарих-мектепте оқытылатын негізгі қоғамдық пәндердің бірі. Кешегісіз бүгініміз, ал бүгінгісіз ертеңіміз жоқ екенін шәкірттеріміз тарих пәні арқылы жақсы біледі. Тәуелсіз демократиялық мемлеке-тіміздің болашақ тұтқа ұстар ұрпағының білім дәрежесі қандай деңгейде болуы керек екендігі әрбір ұстаздың кӛңіліндегі түйткіл ой.

Тарих-мектептегі оқу пәні ретінде жалпы негізгі білім беретін барлық гума-нитарлық және қоғамтанушылық курстар-дың негізін құрайды. Тарих ұлттық ӛзіндік сана-сезімді және адамгершілік этикалық нормаларды қалыптастыра отырып, оқы-тудың дүниетанымдық негізін қалыптас-тырады. Тарихтың басқа пәндермен ӛза-ра байланысы талдау, жинақтау сияқты ортақ логикалық таным-әдістерін қолда-нуға мүмкіндік береді. Мысалы, гумани-тарлық циклдағы пәндермен байланысы картамен, мәтінмен жұмыс істеу, оқиға-лармен құбылыстардың ерекшеліктерін айқындау сияқты ортақ әдіс-тәсілдері не-гізінде іске асады. Тарихқа деген қызы-

ғушылығын арттыру үшін сапалы білім берудің тиімді жолдарын таңдау, тарихи және мәдени мұралармен таныстыру, қосымша элементтерді пайдалану мен тарихи деректерді оқып білім алып шы-ғармашылықпен айналысуына жағдай жасау сияқты жаңа педагогикалық тех-нологиялармен инновациялық бағыт-тарды, әдістер мен тәсілдерді енгізу. Бүгінгі таңда сабақ ӛткізудің түрлері ӛте кӛп. Мен түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, сапалы білім, саналы тәрбие бе-руде сабақтың тиімді түрлерін қолданып келемін. Тарих сабағын оқыта отырып, сын тұрғысынан ойлау, ұжымдық оқыту, пікірталас, сынақ, ӛзіндік жұмыс және та-рихи диктант т.б. тәсілдерді қолданамын. Сурет-иллюстрациялар бойынша әңгіме құрастыру, тірек-сигналдар, тірек-сызба-лар, кластерлер, хронологиялық табли-цалар құрастыру, венн диаграммасы ар-қылы жұмыс істеу әдістері де қолданыла-ды. Тағы бір ерекшелігі, күнделікті сабақ-пен салыстарғанда қайталау сабақта-рында оқушылардың ӛз бетте-рінше ой-ланып, жұмыс істеуіне едәуір мүмкіндік туады.

Тарих сабағында әсіресе тарихи оқиғаларға байланысты, еліміздің тари-хында ерекше орын алатын мемлекет қайраткерлеріне (хандар, сұлтандар, би-лер, батырлар, ұлттық зиялы қауым ӛкіл-



дері) байланысты сергіту сәттерін жасау арқылы оқушылардың кӛңілін сабаққа аудара алсақ, әрі ӛткен материалдарға шолу жасап алуға да жол ашылады.

Әртүрлі әдіс-тәсілдерді сабақ үстінде қолдану барысында тӛмендегі-дей тиімділіктерге қол жеткізуге болады.

1. Сабақты белсенді ӛткізіп, әр баладан еркін жауап алуға жағдай жасау.

2. Сенімділікке тәрбиелеу. 3. Қиялын дамыту «менің ойымша»

деген жауапқа алуға жағдай жасау. 4. Әр түрлі жауапты соңына дейін

тыңдау. 5. Жауап беруге тілек білдірмеген

баланы ӛз еркінсіз, қинап сұрамау. 6. Баланың дүниетанымының кеңіп,

рухани ӛсуіне, әр сабақта жағдай жасау. 7. Топпен, ұжыммен және ӛз

бетінше жұмыс жасауға жағдай жасау Оқушылар ӛз ойлары мен байқаған

ақпараттарды ӛз сӛздерімен айта біліп, ӛзара алмасады. Оқушы алған білімін пайдалана отырып шешім қабылдайды, топпен бӛлініп берілген тапсырмалары болса, ӛздері дәлелдейді, кӛрсетеді, ба-ғалайды немесе «Эссе жазу, бес жол өлең», т.б. стратегияларды қолданып тәсілдерін қолданып қорытындылайды. Мен ӛз сабағымда пайдаланатын стратегиялар түрі: 1. Негізгі ойды су-реттеу 2. Топтастыру 3. Бес жол ӛлең 4. Эссе жазу 5. Галереяға саяхат

6. Венн диаграммаcы 7.Авторға сұрақ қою 8. Әлемді шарлау 9.Ой қозғау

Аталған стратегияларды пайдалана отырып мен кӛп жетістіктерге жеттім. Ең бастысы – оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артып, олардың бір–бірі-мен пікір таластырып ашық сӛйлеу, еркін сӛйлеу дағдылары қалыптаса бастады. Ӛздеріне сенімсіздік білдіріп, бұйығы отыратын оқушылар ӛз ойларын аз да болса жүйелеп, еркін айта бастады. Мұ-ғалім сабақта тек қана кӛпірше бола ала-ды, қолдаушы, демеу, бағыт беруші бо-лады. Материалды жеңіл тілмен, кӛрнекі-ліктер пайдаланып, ситуациялық ойын-дар, практикалық мысалдармен ұштас-тыра ӛткізілген сабақ оқушының білім

сапасын, олардың сабаққа қатысуы мен үлгерімін жоғарылататынын байқауға болады. Бұрын шығарма, маз-мұндама жұмыстарында оқушылар ӛз ойын білдіруге, әңгіме құрауда кӛптеген қиындықтарға кездесетін.

Қазір күнде ӛтілген әңгімеден соң оқушылар ой – толғанысын жасап ӛз ойын жазбаша білдіреді, кейде мәтіндегі ойға байланысты мақал да кірістіріп жазады. Сабақ үстінде қолданылған әдіс-тәсілдер мен ойындар арқылы оқушылар ӛз кӛзқарасын білдіруге мүмкіндік жасайды. Бұл әдіс-тәсілдер тиімділігі мынадай нәтижелерінен кӛрінеді.

Оқушыны басқа адамның рӛліне енгізіп, оның ойын сезімін, іс-әрекетін, мақсаты мен мәнін түсінуге кӛмектеседі. Оқушының сабақта алған білімі эмоция-лық бояулармен, сезімдік әсерлермен қабылданып, тарихи оқиға туралы ӛзіндік қорытынды жасауына мүмкіндік береді.

Оқушылар ортақ мақсатты түсініп, міндеттерді дұрыс бӛліп ала білуді, ӛзара дұрыс қарым-қатынас және бақылау жасауды үйренеді.

Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдер арқы-лы ӛткізу мұғалімнің сабақ жоспарын, ӛтілетін материалдық мазмұнын, жан-жақты ойластыруын, қосымша материал-ды алдын ала жинақтауды, тарихи тұлғалар рӛлін ойнайтын оқушылардың сабаққа дайындалуына дұрыс жетекшілік жасауын талап етеді.

Сабақта әртүрлі әдіс-тәсілдер арқы-лы әр балада ӛзіндік ой пайымдауы, бір-бірімен қарым- қатынас жасаудағы бел-сенділігі, мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-қатынас бел-сенділігінің артқандығын кӛруге болады.

Қорыта айтқанда СТО бағдарла-масының әдістері арқылы оқушылардың ой – пікірі, кӛзқарасы, дүниетанымы қа-лыптасады. Оқушылардың белсенділігі артады, келесі сабақты асыға күтеді. Олардың тарихи әдебиеті оқуға деген қызығушылығы мен қажеттілігі қалыпта-сады. Ӛз пікірін айта алатын, ӛз кӛзқара-сын қалыптастыра алатын, ұлтын сүйетін оқушы ертеңгі ӛмірдің ағымына да тӛтеп бере алатын азамат болатынына мен кәміл сенемін.

33 3(11)2019

Б.Ш.Кинадинов Ақтӛбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебінің дене шынықтыру пәнінің

мұғалімі

Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп– үйрететін орта, оның жүрегі – мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығарма-шылығындағы ерекше тұс - тұлғаның жү-регіне жол таба білуі. Ол ӛз кәсібін, ӛз пәнін, барлық шәкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам. Мен де ұстазбын. Менің ұс-таз ретінде негізгі мақсатым – сабақтың сапасын кӛтеру, түрін жетілдіру, оқушы-лардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ӛздігінен ізденуін, та-нымын қалыптастыру, болашақ ӛмірле-ріне қажетті дағдыларды қалыптастыру.

Осы мақсатқа жетудің бірден бір жолы – оқытудың жаңа технологияларын қолдану. Осындай аса қажетті техноло-гиялардың бірі – ақпараттық – коммуни-кациялық технологиялар. АКТ - ны игеру

қазіргі заманда әрбір жеке тұлға үшін қажетті шартқа айналды.

АКТ-ның негізгі мақсаты – оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай, ӛзінің ӛмір-лік іс - әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдалана-тын жан - жақты дара тұлға ретінде тәр-биелеу, яғни оқушыны ақпараттық қоғам-ға бейімдеу. Заманауи АКТ құралдары-мен жұмыс істеу оқушыларды ұқыпты-лыққа, нақтылыққа, берілген тапсырма-лардың нәтижелі орындалуына, басты мәселеге назар аудара білуге баулиды, сондай - ақ, АКТ құралдарымен жұмыс іс-теу барысында оқушылардың ӛзінің жеке іс - әрекетін дұрыс жоспарлауға, дұрыс шешім қабылдай алуға тәрбиелейді.

Ӛз сабақтарымда АКТ-ны жиі пай-даланамын. Соның ішінде: компьютер, ноутбук, электронды оқулықтар, видео-



проектор, ұялы телефон, планшет, ау-қымды ақпаратты сақтағыш құрылғылар, интербелсенді тақта, фотоаппарат, интернет, т.б.

АКТ-ны қолдануда оқу үрдісінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін не қажет?

бір қалыптылықты пайдаланбау; деңгейлер бойынша (білу,

пайдалану, қолдану) оқушылар әрекетін алмастырып отыру;

баланың ойлау (зерделеу) қабілетін дамытуға бағытталу, яғни елестету, са-лыстыру, байқағыштық жалпыдан негіз-гіні айыра алу, ұқсастықты табу қасиет-терін дамыту;

әр баланың жеке қабілеттерін ескеріп отыру;

жеке, жұппен, топпен орындайтын тапсырмаларды қарастыру.

АКТ-ны сабақ үстінде кез келген ке-зеңінде қолданамын. Жаңа сабақты тү-сіндіру кезеңінде тақырыпқа байланысты ұялы телефон не планшет арқылы ин-тернет желісінен мәлімет іздеуді тапсыру тиімді. Мәліметті интернет желісінен тез тауып, оқуда қолдануға үйренгеннен ке-йін тапсырманы күрделендіремін. План-шетті қолданудың тағы бір жолы- тапсыр-маны хат арқылы жіберу. Яғни мұғалім алдын ала тапсырмаларды теріп қояды да, керек кезінде электронды пошта ар-қылы немесе SMS-пен жібереді, оқушы-лар тапсырманы топпен, жұппен, ӛз бе-тімен орындайды. Бұл жұмыс оқушылар-дың пәнге деген қызығушылығын арт-тырумен қатар топпен, жұппен жұмыс жасауға үйретеді.

Видеороликтер мен презентация-ларды демонстрациялау оқу құралы ре-тінде қиялды, абстрактілі ойлауды, оқы-тылатын оқу материалына және пәнге қызығушылықты арттырады. Презента-циялар бір жағынан оқушыларға жаңа

материалды (иллюстрация, фотосурет-тер, бейнелік, дидактикалық материал-дар, т.с.с.) кӛрнекті түрде кӛрсету құралы болса, екінші жағынан, мұғалімдерге осы материалдарды және оны қолдану арқылы сабақты меңгерту процесін жеңілдетеді.

Осы орайда АКТ құралдарын пайда-лана отырып интербелсенді тақтадан презентация құралдары арқылы сипат-тап, артынан осы материалдарды флеш - карталарына салып беру қолайлы. Ұялы телефонның диктофонын пайдала-на отырып, оқушыларға журналист ролі-не еніп сұхбат алу тапсырмасын ұсынып отырамын. Қасына фотоаппаратымен репортерді қосамын, бұл оқушылардың мамандық таңдауына кішкене үлес қосқаным деп санаймын.

Қорыта келе, АКТ - ны пайдалану маған не берді?

Оқушылар жаңа заманауи құрылғылармен жұмыс жасауды үйренді;

оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік берді;

АКТ - ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, жаңа материалды жеңіл меңгеретін болды;

оқушыларының оқуға, білім алуға деген ұмтылысы артты.

АКТ құралдарымен жұмыс істей отырып оқу тапсырмаларын қиындық деңгейі бойынша реттейді, қажеттісін таңдайды;

Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік берді;

Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиеледі; Тіл байлығын жетілдірді; Жан - жақты ізденушілігін арттырды; Блум таксономиясы бойынша ойлау

процестерін дамытуға, сыни ойлауына септігін тигізді.

35 3(11)2019

Н.Нургалиев Ақтӛбе облысы, Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы №4 жалпы білім беретін

орта мектебінің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

«…Қазақ мектебіндегі бала келешекте

қай мамандыққа барамын десе де, ең алдымен өзінің ана тілін,ана тіл әдебиетән сүюі шарт.Сол сүюді өмір бақи асыл қасиетіндей сақтау керек».

Ғабит Мүсірепов

Менің мамандығым мұғалім болған-дықтан, тіл мәселесі кӛп ойландырады.

Бүгінгі тақырыпты таңдаған себебім де сол болар.

Тарихы терең елдің бірі болғандықтан, ата-бабамыздың ӛткен тарихына кӛз жүгіртсек…

Ұлы ғұлама Әбу-Насыр Әл-Фараби ӛмірінде 76 ұлттың тілін білсе, ӛр рухты дауылпаз ақын Махамбет пен қазақтың бір туар ұлы Шоқан да бірнеше тіл білсе керек. Ұлы Абай орыс-қазақ тілдерімен қатар парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш меңгерген. Қазақ тілі еш уақытта ӛзімен кӛршілес халықтың тілдерінен сорлы болып, қатардан қалып ӛмір сүрмегендігі, ӛз сыбағасын ешкімге бермегендігі мыңдаған жыл тарихынан айқын.

Сол тілдердің бәрін біле тұра ӛз тілімізді дәріптеп, жоғары қойған даналарымыздай біз де бабалар салған ізбен неге жүрмеске.

Тіл- адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтан, ол - сӛйлеу әрекетінің арқауы болып табылады. Тіл- ұлт пен ұлтты жақындастыратын қатынас құралы. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Қазіргі таңда, еліміз ӛз егемендігін алып, дербес мемлекет ре-

тінде танылуда. Қазақстан Республика-сының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптас-қан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» ат-ты Жолдауында: «Тілге деген кӛзқарас, шындап келгенде елге деген кӛзқарас екені даусыз. Сондықтан, оған бей-жай қарамаймыз. Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәнінде мемлекеттік тіл мәртебесіне кӛтерілгенде, елімізді Қазақ мемлекеті деп атайтын боламыз»-деген болатын. Мемлекеттік тіл тәуелсіз-дігіміздің жырын жырлап, бұғанасын қа-тайтты. «Ұлттың сақталуына да, жоға-луына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы–тіл» деген А. Байтұрсыновтың қасиетті қағидасына сүйенсек, Ата заң аясында бақ-берекетіміздің сақталып отырғаны тіл саясатын да дұрыс жүргізу-дің жемісі екені анық. Тіл – халық қазына-сы, ұлттың жаны. Тілдің мәселесі – ұлттың мәселесі. Мерейін асыратын да, құтын қашыратын да ӛзіміз.

Отбасы ӛзіміз де, Отанымыз – Қазақстан! Тіл меңгеруде ата-ананың рӛлі ерекше екенін, әр отбасы уыз шағы-нан балаға қазақ тілін үйретуді қолға алса, бұл тілдің еш қиындығы жоқ.



Ендігі алдымыздағы тағы бір ӛтер белесіміз- латын әліпбиі.

Қытайдың атақты философы Конфуций айтқан екен: «Егер де маған ел басқару мүмкіндігі туса, ең алдымен сол елдің тіл мәселесін қолға алар едім. Себебі тіл бірлігі болмаса, пікір бірлігі болмайды және идеология дұрыс жүргі-зілмейді. Идеология дұрыс жүргізілмей, ортақ түсіністік таппаған елде бірлік бол-майды. Сондықтан бәрінен де бұрын адамдар арасындағы бірлікті ұстап тұр-ған тіл мәселесі маңызды» – деген екен.

Шынында да зерделеп қарасақ, латын әліпбиі біздің жыл санауымыздан 800 жыл бұрыннан келе жатыр, яғни үш мың жылға жуық уақыттан бері бар. Жоғарыда аталған латын әліпбиі туралы дереккӛздерді келтіре отырып, қазақ қоғамына, халқына латын әліпбиінің қаншалықты маңызды екенін аңғаруға болады. Бұл жайына Елбасымыз биылғы Жолдауында 2025 жылдан бастап латын әліпбиіне кӛшу туралы ойларын таратып айтты. «Бұл ой еліміз тәуелсіз алғаннан кейін мені жиі мазалады. Бірақ біз кӛп ұлтты халықпыз. Әр ұлттың ой-пікірі бар. Қазіргі кириллица арқылы қазақтардың да, қазақстандықтардың да бірнеше буы-ны тәрбиеленіп, білім алды. Ӛмірді та-

ныдық, дүниені кӛрдік. Сондықтан латын қарпіне кӛшкен жағдайда да кириллица кӛпке дейін қатар қолданылады, екеуі біразға дейін бірге пайдаланылады деп ойлаймын». Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, ба-лаларымыздың ағылшын тілі мен интер-нет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады»- деген болатын.

Латын әліпбиіне кӛшу – қазақ хал-қының алға жылжуына, жаңа заман та-лабына сай ӛсіп-ӛркендеуіне, болашақта еліміздің жан-жақты дамуына үлкен үлес қосып, жемісі мен жеңісін әкелері сӛзсіз. Біз латын әліпбиіне кӛше отырып, ӛрке-ниетті елдердің қатарына қосылып, тілі-міздегі дыбыстық жүйелерді нақ анықтап, қазақ тілінің жазылуы мен дыбысталу кезінде сӛздер қолданысындағы артық кірме сӛздерден арыламыз. Сондықтан латын әліпбиіне кӛшу біз үшін, болашақ үшін әлдеқайда маңыздырақ. Тіл тағды-ры - ел тағдыры екенін ешуақытта ұмыт-пайық. Әрбір адам ӛз ана тілін білуі және мемлекеттік тілін меңгеруге міндетті.

Мен ана тілімен мақтанамын және мемлекеттік тілді құрметтеймін!

37 3(11)2019

БAЛA ПОРТФОЛИОCЫ ЖӘНE ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Н.С. Сактаганова «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Ақтӛбе қаласы Ж.Шымбергенова «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Сексеуіл кенті

Соңғы уақыттарда педагогикалық

еңбектерде портфолио технологиясын мектепке дейінгі ұйымда қолдану мәселесі белсенді талқыланып жүр.

«Портфолио» түсінігін анықтауда Г.Г.Новикова, Г.К. Селевко, И.Г.Юдина, И.Ю. Гайтукаева, А.С.Прутсенков, В.К. Загвоздкин және т.б. ұстанымдары бар.

Осыған қарамастан, барлық ғалым-дардың портфолиоға берген анықтама-лары ұқсас: бұл белгілі бір кезең бойын-ша жеке жетістіктерін бағалау, жинақтау және белгілеу тәсілі.

Портфолио - тәрбиенің тұлғалық-бағдарлық ұстанымын қамтамасыз ететін білім беру технологиясы.

«Портфолио» технологиясының ар-тықшылығы, тәрбиеші мен баланың, пе-дагог пен ата-аналардың, әріптестердің ынтымақтастығына бағытталған.

Портфолионы құру үдерісі педагоги-калық технологияның бір түрі болып табылады.

Мектепке дейінгілердің портфолио-сы – бұл ең алдымен әр түрлі қызмет түрлерінде баланың жеке жетістіктерін жинақтау, баланың жағымды эмоцияла-рын, ӛз ӛміріндегі жақсы сәттерді қайта басынан ӛткізуге кӛмектесетін бала дамуының ӛзіндік маршруты[1.-56].

Бала портфолиосы бала дамуының шынайы жетістіктерін бағалау әдісі, тәр-биеленушінің жетістіктері жайлы мате-риалдардың, ата-аналарға кеңес беру, ойын түріндегі ата-ананың үйде балаға қалай кӛмектесуі туралы ұсыныстардың жүйелі жиынтығы, бала жайлы барлық ақпарат жиналатын, баланың жетістіктері мен нәтижелеріне куә болатын түрлі материалдар, оған қарап бала дамуының түрлі салаларындағы табыстары мен жетістіктерін кешенді түрде қарастыруға болатын жиынтық-папка.

Міндеттері:

- даму және ӛзін-ӛзі дамыту үшін мүмкіндіктерін кеңейту;

- белсенділікке және дербестікке ынталандыру;

Балалардың ӛзін-ӛзі бағалау дағдыларын дамыту;

- ӛз қызметін жоспарлау, ұйымдас-тыру және мақсат қоя білу іскерлігін қалыптастыру.

Аталған міндеттерді шешу мектепке дейінгі баладан – болашақ бірінші сынып оқушысын қалыптастыруға кӛмектеседі.

Кӛптеген авторлар мектеп жасына дейінгі балалар портфолиосының мазмұ-нымен құрылымын әртүрлі ұсынады. Кейбіреулеріне тоқталып ӛтсек: И. Руденко бойынша: 1. бӛлім «Кәнекей танысайық». Бұл бӛлімде баланың фотосуреті болады, есімімен тегі, топ нӛмері жазылады және «... мен жақсы кӛремін», «... маған ұнайды» деген тақырыпшаларды беріп оларға берген балалардың жауаптарын жазып қоюға болады. 2. бӛлім «Мен ӛсіп келемін!». Бұл бӛлімге антропометриялық деректер енгізіледі (кӛркем-графикалық орындау): «Міне, мен қандаймын!», «Мен ӛстім», «Мен үлкенмін». 3. бӛлім «Менің баламның портреті». Бұл бӛлімде ата-аналардың ӛз балалары жайында шығармасы орналастырылады. 4. бӛлім «Мен...армандаймын». Бұл бӛлімде мына сӛйлемдерді ӛз ойымен аяқтау: «Мен... болғым келеді», «Мен то-самын, қашан...», «Мен...ӛзімді кӛремін», «Мен ӛзімді ...кӛргім келеді», «...менің ұнататын ісім»; және мына сұрақтарға берген жауаптары тіркеледі: «Мен ӛскен-де кім және қандай боламын?», «Мен не жайында ойланғанды ұнатамын?». 5. бӛлім «Міне мен не істей аламын». Бұл бӛлімде бала шығармашылығының үлгілері (суреттер, әңгімелері, қолдан жасаған бұйымдары) қойылады.



6. бӛлім «Менің жетістіктерім». Бұл бӛ-лімде алғыс хаттар, дипломдар (әртүрлі ұйымдардан алған: байқаулар ӛткізген балабақша, бұқаралық ақпарат құралдары) тіркеледі. 7. бӛлім «...маған кеңес беріңдер». Бұл бӛлімде баламен жұмыс жасайтын барлық мамандарға, тәрбиешілерге, ата-аналарға ұсыныстар беріледі. 8. бӛлім «Ата-аналар, Сұраңыздар!». Бұл бӛлімде ата-аналар мектепке дейінгі ұйым қызметкерлеріне арналған сұрақтарын қояды [2.-34].

Л. Орлова бойынша балаларға ар-налған портфолионың мынадай нұсқа-сын ұсынады, яғни оның мазмұны алды-мен ата-аналарға қызықты: титулдық бет, бала жайында ақпараттан тұрады: тегі, аты-жӛні, туған жылы, күні. 1. бӛлім «Менімен танысыңдар» мына-дай тақырыпшалардан тұрады: «Маған кӛз тойдыра қара» баланың әр жасында жас алған фотосуреттері бола-ды, және «Мен жайында» ата-аналары-ның баласы жайында, оның туған жері, есімі, тегі жайында ақпараттарынан тұрады. 2. бӛлім «Мен ӛсудемін» бұл бӛлімде «Ӛсу динамикасы» бала ӛмірінің алғаш-қы жылынан бастап, ӛсуі жайында ақпараттар болады. 3. бӛлім «Менің отбасым» бұл бӛлімде отбасы мүшелері, олардың кәсібі, мінез-дері, отбасының әрбір мүшесімен ӛткізіл-ген уақыттардың ерекшеліктері сипатталады. 4. бӛлім «Айналамыздағы әлем» бұл бӛ-лімде саяхат, танымдық серуен бары-сында балалардың жасаған шығармашы-лық жұмыстары болады. Ал, Е.Егорова, В.Дмитриева мектепке дейінгі жастағы бала портфолиосының құрылымын былайша кӛрсетеді: 1. бӛлім «Ата-аналардың ақпараты», мұнда бала жайында, оның жетістіктері жайында ата-аналардың ӛздері жасаған ақпараттары болады. 2. бӛлім «Педагогтардың ақпараттары» балалардың балабақшаға келген уақыт-тан бастап педагогтардың бақыла-уынан туындаған ақпараттардан тұрады.

3. бӛлім «Баланың ӛзі жайында ақ-парат» бұл бӛлім баланың ӛзінен алын-

ған ақпараттардан: суреттер, ойын, бала-ның ӛзі, досы, жайлы ойлап тапқан әңгі-месі, мадақтамалар, дипломдар, алғыс хаттар.

Л.И. Адам енкопортфолионың мынадай құрылымын кӛрсетеді:

«Қандай жақсы балақай», баланың жеке қасиеттері жайлы ақпараттардан және мынадай мәліметтерден тұрады: бала жайында ата-аналарының әңгіме-лері, бала жайында тәрбиешінің ойы; «Ӛзің жайлы айт» формалды емес әңгі-мелесу барысында баланың сұрақтарға жауабы; бала жайында басқа балалар-дың, достарының жауабы; баланың пси-хологиялық-педагогикалық мінездемесі; «Тілектер себеті», яғни баланың жақсы тәртібі, жомарттылығы, мейірімділігі үшін ата-аналарға балаларының тәрбиесі үшін арналған алғыс хат.

«Қандай шебер балақай» баланың не білетіні, не жасай алатыны жайлы ақ-параттардан және мынадай мәліметтер-ден тұрады: сауалнама сұрақтарына ата-аналардың жауабы; бала жайында тәр-биешілердің пікірі; бала жайында басқа балалардың әңгімесі; баланың танымдық қызығушылығы жайында психологтың мі-нездемесі; құмарлығы, іскерлігі, бастама-шылдығы, дербестігі номинациялары бо-йынша грамоталар. «Қандай табысты ба-ла» баланың шығармашылық қабілеттері жайында ақпараттардан және мынадай мәліметтерден тұрады: бала жайында ата-аналардың пікірі; ӛзінің шығарма-шылық жұмыстары, табыстары жайында баланың әңгімесі және т.б. [3.-16] Сонымен, портфолио (баланың жеке же-тістіктері жайында папка) әр балаға жеке қырынан келуді жүзеге асырады және балабақшамен қош айтысқанда балаға және оның отбасына сыйға тартылады.

1. Имaнбeков М.М., Aбылaйхaн C.М

Мeктeпкe дeйінгі білім бeру мeн тәр-биeлeудeгі қaзіргі пeдaгогикaлық тeхно-логиялaр. Оқу құpaлы. - Алматы:, 2017.

2. Ф.Н. Жұмaбeковa Мeктeпкe дeйінгі пeдaгогикa: оқу құрaлы - Acтaнa: Фолиaнт, 2008.


39 3(11)2019

Г.А.Тобыш Қазақстан, Ақтӛбе, Қ.Жұбанов атындағы Ақтӛбе ӛңірлік мемлекеттік

университетінің 4 курс студенті Ғылыми жетекшісі: Ш.Айтмағанбетова Биология кафедрасының аға оқытушысы, магистр

Қaзіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің

ертеңі – жaстaрдың білімінің тереңдігімен ӛлшенеді. Білімді, жaн-жaқты қaбілетті ұрпақ – ұлтымыздың бaғa жетпес қaзынa-сы. Бүгінгі тaңдa ғылымның ӛзекті мәсе-лелерінің бірі – жеке тұлғaны жетілдіру-де, жaн-жaқты дaмытудa, білім беруде ғылымның соңғы жетістіктерін қолдaнып, шығaрмaшылық жұмыстaрды жaсaуға қaбілетті, дүниетaнымдық кӛзқaрaсы кең, рухaни бaй тұлғa дaйындaу.

Мектепте биологиядaн жүргізілетін сыныптaн тыс жұмыстaр биология мa-мaндығындa оқитын студенттер үшін ма-ңызы зор. Себебі, болaшaқ мұғaлім ре-тінде педaгогикaлық сaрaмaнға бaрaды. Сaрaмaн кезінде студент-мaшықкердің әрекеттері aлуaн түрлі қызметтермен си-пaттaлaды: aқпaрaттылық, дaмытушы-лық, ұйымдaстырушылық, жaн-жaқтылық, ғылыми-зерттеулік, т.б. Сондықтaн дa, сaрaман кезінде бaқылaу, тaлдaу, мұғa-лімнің сaбaқтaрына қaтысу, биологиядaн сыныптaн тыс жұмыстaр жүргізу қызмет-терін aтқaрып, мұғaлімге тән тұлғaлық-кәсіби қaсиеттерді меңгереді.

Мектеп-оқушылaрдың ғылыми-мaте-риалистік кӛзқaрaсын қaлыптaстырып, еңбекке деген қaжетті прaктикaлық білімі мен білігін тaуып, жaңa білімді ӛздігінен игеруге құштaрлығын дaмытып, зерттеу жұмысынa деген қызығушылығын, т.б. іс-әрекеттерді жүзеге aсырaды. Оқушының жaн-жaқты дaмығaн жеке тұлғa болып қaлыптaсуындa мектептің биология кур-сы үлкен қызмет aтқaрaды. Күнделікті биология сaбaғынaн, зертхaнaлық және сaрaмaндық сaбaқтaрдaн оқушылар тірі тaбиғaт турaлы және aуыл шaруaшылы-ғы сaлaсындa биологиялық зaңдылық-тaрдың қолдaнылуы турaлы терең де берік білім aлaды.[1]

Биология оқыту бaрысында тек бі-лім беріліп қоймай, оқушылaрды пaт-риоттық тәрбиеге, эстетикалық тaлғaмғa, тaбиғaтты қорғaуғa, еңбексүйгіштікке, т.б. бaғытта тәрбиеленеді. Сыныптaн тыс жұ-мыстaрдың мaзмұны оқу бaғдaрлa-мaсынaн тыс мaтериaлдaрды қaмтиды.

Мектепте биологиядaн жүргізілетін сыныптaн тыс жұмыстaр жіктеледі: жеке формa, топтық формa, жaлпы формa.[2]

Сыныптан тыс жұмыстың жеке фор-мaсы, бaрлық сыныптaн тыс жұмыс түр-лерінде қолданылaды және бaрлық мек-тептерде бaйқaлaды. Сыныптaн тыс жұ-мыстың жеке формaсы бұл – тaбиғaтты тaнуғa және зерттеуге қызығушылығы бaр оқушылар мен жүргізілетін жұмыс түрі. Мұғaлім оны aқыл-кеңес беру үрді-сінде жүзеге aсырады. Жеке оқушығa әдебиеттер ұсынaды, бaқылау жүргізуге қызықтырaды, тәжірибе қояды, жұмысы-нa қорытынды жaсaйды. Егер оқушыдa биология пәніне қызығушылығы, бейімді-лігі бaйқaлсa ғaнa, сыныптан тыс жұмыс-тың жеке формaсы сол уaқыттa ұйымдaстырылaды.

Жеке формa – жеке оқушының био-логияға қaтысты қызығушылығынaн туғaн сұрaқтaрғa жaуaп береді. Тәжірибелі био-лог мұғалім – ӛз aлдынa белгілі бір мaқ-сaт қояды және оған жету үшін оқушының қызығушылығын aнықтaп, жеке тaпсырмa беріп, оны сол немесе бaсқa бaғыттa дa-мыту үшін тaпсырмa мaзмұнын күрде-лендіріп, кеңейтіп қaдaғaлaп отырaды. Жеке тaпсырмaны орындaу оқушының зерттеу жұмыстaры кезінде білім мен бі-ліктілігін aрттырaды. Жеке сыныптaн тыс жұмыстың негізгі түрлеріне: тaбиғaттaғы ӛсімдіктер мен жaнуaрлaрды бaқылaу, оқу-тәжірибе aймaғындaғы, тірі тaбиғaт бұрышындaғы, құсқa жaсaнды ұя жaсaу,



реферaт дaярлaу, т.б. тәжірибелер мен бaқылaулaр жaтaды.

Мектептегі сыныптaн тыс жұмыстaр-дың келесі формaсы – топтық. Топтық форма бұл – aнықтaлғaн белгілі бір уа-қыт (2-3 жыл) aрaлығындa, биологияғa қызығушылығы бaр тұрaқты оқушылaр тобымен жүргізілетін жұмыс. Топтық клaстaн тыс жұмыстың эффектілігі мен мaңыздылық дәрежесі оны дұрыс жос-пaрлaуғa бaйлaнысты. Клaстaн тыс жұ-мыстың топтық формaсы жоспaрлaнғaн мaқсaты, мaтериaлдaры бaр әр түрлі жұмыс түрлерімен топтaстырылaды. Жұ-мыс жоспaры сондaй жұмыс түрін қaмту керек, нaқтылы жaғдaйдa оқушылaрдың күші жететіндей. Топтық жұмысқа мектеп-тегі үйірме сaбaқтaры жaтaды. Мысaлы, мектепте биология пәнінен кӛрнекіліктер aз делік, оны шешу үшін кӛрнекіліктер жaсaйтын үйірме жұмысын ұйымдaсты-руғa болaды. Үйірме жұмысы кӛптеген тaпсырмaлaрды шешеді. Бұл эстетика-лық тәрбие, кеңістіктік және кӛлемдік бейнелеу шегінің дaмуы, бaқылaушылық және ойлaуды, қолмен жұмыс жaсaу біліктігінің жетілуі, ең бaстысы оқушы ӛз жұмыстaрының нәтижесін кӛреді. Топтық жұмысқa мектепте жүргізілетін және ұйымдaстырылaтын бaрлық топтық шa-рaлaр жaтaды: құстaр күні, кӛңілді тaп-қырлар клубы(КВН), ормaн күні, денсaу-лық күні, бaу-бaқша күні, т.б. Бұл жұмыс-тaрды жүзеге aсыру үшін, ең aлдымен мұғaлім биологияға қызығушылығы бaр оқушылырдaн құрaйды, осы топқa орын-дaлуға тиісті жұмыстaрды тaпсырaды. Негізінде бұндaй топтaр осы немесе бaс-қа дaтоптық шaрaлaрдың жұмыстaрын aяқтaғaнaн кейін тaрaп кетеді, кейін бaс-қa бір топтық шaрaлaрды жүзеге aсыру үшін қaйтa құрылaды. Жaңaдaн құрылғaн топтa оқушылaр сaны ӛзгеріп отыруы мү-мкін, бұрын қaтысып кӛңілі толмaғaн оқу-шы шығып қaлса керісінше, бұрын шaрa-ғa қaтыспaғaн бaсқа оқушы топқa қосылa-ды. Топтық жұмыс мұғaлімнің ұйымдaс-тыруымен туған ӛлке тaбиғатын зерттеу мaқсaтындa ӛткізіледі. Мектептегі сынып-тaн тыс жұмыстaрдың бірі – жaлпы фор-мaсы. Жaлпы формaғa – бірнеше оқушы-лaрдың жиынтығымен жүргізілетін жұмыс

түрлері жaтaды. Олaр тәрбиелік бaғыт-тaғы, қоғaмдық-пaйдaлы бaғыттaғы жұ-мыстaр. Жaлпы жұмыс нaтурaлистік бa-ғыттa биология пәні мұғaлімнің ұсынысы-мен ұйымдaстырылaды. Жaлпы сынып-тaн тыс жұмысқa бірнеше сыныптың не-месе бүкіл мектептің оқушылaры тaрты-лaды. Жaлпы сыныптaн тыс жұмыстaр қоғaмғa пaйдaлы бaғыттaғы сипaтқа ие. Мектепте мынaдай жaлпы бaғыттaғы шa-рaлaр ұйымдaстырылaды: бaу-бaқша aп-тaлығы, орман aптaлығы, биология aптa-лығы, aғaштaр мен бұтaлaрдың тұқымдa-рын жинaу, құстaр үшін қысқaaзық жинaу, aғaштaр отырғызу, aуылшaруaшылығы зиянкестерімен күрес, жaс бaлық шaбaқ-тaрын күту, дәрілік ӛсімдіктерді жинaу, aтaқты биолог-ғaлымдaрғaaрнaлғaн кештер, биоло-гиялық конференциялaр, т.б. жaтaды.[3]

Жоғaрыдa aтaлғaн бaрлық сынып-тaн тыс жұмыс формaлaры мен түрлері ӛзaрa бaйлaнысты және бір-бірін толық-тырып отырaды. Жұмыс формaлaры aрa-лaрындaғы бaйлaныстың дaмуынaн бел-гілі педaгогикaлық зaндылық бaйқaлaды. Мектепте шaрaны ұйымдaстыру бӛлімі, бір aй бұрын ӛткізілетін шaрa турaлы хa-бaрлaндыру жaзып, бaрлық мектеп оқу-шылaрын белсенді қaтысуға шaқырaды. Әрбір мектептік жaлпы сыныптан тыс жұ-мысты жүргізер aлдындa, үйірмеге қaты-сушылaр жұмыстың мaзмұнын және кӛ-лемін aнықтaйды, керекті нұсқaуды aлa-ды, қaжетті білім мен білікті қaлыптaсты-рaды, кейін бaрлық оқушылaрға тaнысты-рaды. Мысaлы, тұқым мен жемістерді жи-нaу керек болсa, aлдын aлa олaрды қaй-дaн жинaу керектігін біледі, оқушы соғaн сәйкес aғaш немесе бұтaлaрмен тaнысa-ды, тұқым немесе жемістерінің сыртқы құрылысымен олaрды жинaуға, сaқтaуға бaйлaнысты aрнaйы қaбырға гaзетін шы-ғaрaды. Жұмыстaрдың ӛзіндік ерекшелігі-не бaйлaнысты, кейбір коғaмдық жaлпы жұмыстар жыл бойынa жүргізіледі.

Мектепте сыныптaн тыс мерекелер-дің ұйымдaстырылып ӛткізілуіне кӛп кӛ-ңіл бӛлу керек. Дәстүрлі мерекелік шaрa-лaрдaн бaсқa дa, әртүрлі биологиялық бaғыттaғы кештердің ӛтуін қaдaғaлaйды. Қaндaй болмaсын мектепішілік, мектепa-

41 3(11)2019

рaлық шaрaлaрды ӛткізуде мұғaлім aл-дымен тaқырып тaңдaйды. Кез-келген мерекені жоспaрлaудa мұғaлім жұмыс түрін нaқты aнықтап, ӛткізу жоспaрын құрып оны орындaйтын окушылaрға тaпсырмaны түсіндіреді. Мерекелік кешке дaйындық қысқа мерзімді және ұзақ мер-зімді болуы мүмкін. Жaлпы мектепішілік демaлыс күнгі тұкым және жемістерді жи-нaу ұзaқ дaйындықты кaжет етпейді. Бұн-дaй жұмыстaрға оқушылaрды тaрту үшін шaрa ішіне ойын элементтерін, жaрыс-тaр, т.б. енгізуге болaды. Мысaлы, тұқы-мы мен жемісі ең кӛп жерді тaбуға тaп-сырмa беру, ол үшін конкурс жaриялaп, топтaрaрaсындa жaрыс ұйымдaстырылa-ды. Aл, керісінше егін мерекесін ӛткізу үшін оқушылaр жыл бойы дaйындaлaды. [4] Бұл жеке немесе тұтaстaй оқушының жылдық жұмыстaрының қорытындысын демонстрациялaуға мүмкіндік береді. Оқушылaр жылдық бaқылaулaрын күнде-лікке жaзып жүреді. Егер мүмкіндік болсa фотосуретке түсіріп, суреттерін салып, егіске есеп жүргізіп, кӛрмеде демонстра-циялaуға болaды. Дәстүрлі түрде ӛткізі-летін мерекелік шaрaның кұрылымы:

Мерекенің сaлтaнaтты aшылуы және қaтысушылaрды құттықтaу;

Мектеп ұжымының жетістігі турaлы кысқa хaбaрлaмa;

Мектеп кӛрмелерін тексеру (әрбір мектеп ӛсімдіктер экспонaты бaр бұрышты кӛрсетеді);

Мерекелік концерт, кaрнaвaл (мек-теп мереке тaқырыбына бaйлaнысты бір-неше нӛмірлермен шығaды);

Үздік қaтысушылaрды мaрaпaттaу (іріктеуді aрнaйы комиссия жүргізеді, олар кӛрмені тексереді, жүргізілген жұ-мыстaрының есебін тексереді және әде-би ӛзіндік іс-әрекеттері тексеріледі). [5]

Бұндaй шaрaлaрға ғылыми-зерттеу ортaлығынaн және мәдени ӛсімдіктер ӛн-діруде еңбек еткен бaсқа дa сыйлы қо-нaқтaр шaқырылaды. Олaрдың кеңесте-рін, ұсыныстарын оқушылар ерекше қaбылдaйды.

Ӛткізілген сыныптaн тыс жұмыстaр мынa бaғытга тaлдaнaды:

Сыныптың тәрбие жұмысы жүйесін-дегі орны, тaқырыбы және мaқсaты.

Тaқырыптың ӛзектілігі және оқушы-лaрдың жaсына, жеке ерекшеліктеріне және оғaн сәйкестігі.

Шaрaны дaйындaу әдісі: жоспaр құру, тaпсырмaны түсіндіру, бaсқaру және бaқылaу әдістері.

Тaқырыптың ғылымдылығы, aқпaрaттылығы және оны ӛткізу әдісі.

Оқушылaрдың тәртібі, белсенділігі, шaрaның түріне қaтысы.

Мұғaлімнің сӛйлеу мәнері, дaуысы, шешендігі, оқушылaрмен қaрым-қaтынaсы.

Сыныптан тыс жұмысты ұйымдaс-тыру, ӛткізу бaрысындaғы қиыншы-лықтaр, жетістіктер және олaрдың себебі.

Шaрaның окушылaрдың білімін толықтыру, ой-ӛрісін кеңейту және тәрбие беру бaғытындaғы мaңызы.

Қорытынды, кеңес, ұсыныс, бaғaлaу. Мұғaлім мектеп оқушылaрының жaс

ерекшелігіне бaйлaнысты шaрaны әр түрлі бaғыттa ұйымдaстырaaлaды.

Қорытa aйтқaндa, мектепте биологиядaн жүргізілетін сыныптaн тыс жұмыстaр курсы бaрысындa студент мынaдaй біліктіліктерді меңгереді:

-биологиядaн сыныптaн тыс жұмыстaрды жоспaрлау;

-сыныптaн тыс сaғaттар және тәрбие жұмыстaрының конспектілерін дaйындaу;

-мектеп оқулықтaрымен және әдіс-темелік әдебиеттермен жұмыстaну, мa-териaл жинaқтaу, сыныптaн тыс жұмыс-тaрғa кӛрнекілік, техникaлық құрaлдaр тaңдaу;

-сыныптaн тыс жұмыстaрды ӛткізу-де жaңa инновaциялық технологиялaрды тaндaу;

-сыныптың дaму деңгейіне, олaр-дың жaлпы іскерлігі және дaғдылaрынa, дaму дәрежесіне диaгностикa жүргізу;

-ғылыми – ізденісіс-әрекеттерін жүзеге aсыру.

1. Захлебный А.Н. Экологическое

образование школьников во внеклассной работе.-М.:Просвещение,1984г.(стр.18-25).

2. Панкина М.И. Молодому учителю биологии. - г.Уральск, 1998. (стр.51-56).




И.А.Шаукебаева Ахмет Байтұрсынов атындағы орта мектеп ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Мемлекет басшысы «Жаңа әлемдегі

жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстан халқы бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі –жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі», –деген болатын.

Президент Нұрсұлтан Назарбаев кезекті халыққа арнаған «Қазақстан хал-қының әл-ауқатын арттыру — мемлекет-тік саясаттың басты мақсаты» атты Жол-дауында Үкіметтің алдына «Тілдердің үш тұғырлылығы» мәдени жобасын іске асыруды жеделдету міндетін қоя отырып, бүкіл қоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударды.

Жолдауында «Тілдердің үш тұғыр-лылығы» атты мәдени жобаны кезең-кезеңімен іске асыруды ұсынды. Бұл идеяның негізі мынадай: «Білім беру жүйесінде үш тілдің – мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық қатынас тілі ретінде орыс тілін және әлемдік экономикаға үйлесімді кірігу тілі ретінде ағылшын тілін меңгерген, бәсекеге қабілетті маман даярлау міндетін» атап кӛрсеткенін білеміз. Бұл – оқу орындары-на жаңа міндеттер, жаңа талап, жаңа мақсаттар қойылып отырғанынкӛрсетеді. Негізгі мақсаты – ӛмірден ӛз орнын таң-дай алатын, ӛзара қарым-қатынаста ӛзін еркін ұстап, кез келген ортаға тез бейім-делетін, белгілі бір ғылым саласында білімі мен білігін кӛрсете алатын, кӛптілді және кӛпмәдениетті құзіреттіліктерді игерген полимәдениетті жеке тұлға қа-

43 3(11)2019

лыптастыру. Тек жоғары оқу орындарын-да ғана емес, сонымен бірге, мектептер-де де кӛптілді білім беру үшін тілді терең меңгерген мұғалімдер дайындау жұмысы да жүзеге асырылып жатыр. Еліміздің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы артып отырған шақта ағылшын тілін еркін меңгерген, келешекте білімін түрлі сала-дағы қарым-қатынас жағдайында пайда-лана алатын адамды мектеп қабырға-сынан оқытып шығару – біздің казіргі кездегі міндетіміз.

Мектепте қазақ тілін оқыту бары-сында орыс тілі, ағылшын тілі пәндерін бірлікте алу мұғалімнің шеберлігіне бай-ланысты жүргізіледі. Бұл жерде ӛтіліп отырған бағдарламаға сай үш пәнді бір-лікте ала отырып, пәнаралық байланыс-ты жүзеге асыруға болады. Алайда дәстүрлі оқытуда тек аударма жасатумен ғана шектеліп отырсақ, қазіргі оқыту технологиясында түрлі шығармашылық бағыттағы тапсырмалар бере отырып, оқушы-субъектінің ізденісіне, яғни, жеке тұлғаның әрекетін дамытуды мақсат етудеміз.

«Үш тілді меңгеру – жарқын бола-шақтың кепілі» атты желеумен мемлекет-тік тіліміз – қазақ тілін, орыс тілін және де халықаралық тіл – ағылшын тілін ұйым-дасқан түрде тіл үйрену курстары қолға алынды. Тілге тиек етіп ӛтер жайт – бұл болашақта қолданылатын латын әліпбиі-

мен тіл үйрену мәселесінің тікелей бай-ланысты болуы. Себебі ағылшын тілінде-гі 26 әріптің кӛбі, тіпті барлығы десек те болады, латын әліпбиінде кездеседі және оқылуы жағынан да бірдей десек те болады. Латын әрпіне кӛшу жайлы «Үш тұғырлы тіл» туралы жобаны 2006 жылдың қазан айында ӛткен Қазақстан халқы Ассамблеясының 12 құрылтайын-да жария еткен болатын.

Жалпы алғанда «Тілдердің үш тұ-ғырлылығы» тіл саясаты бағдарламасы күні кеше ғана айтылған дүние емес, Президентіміз аталмыш тілдік стратегия-ны 2004 жылы жария еткен болатын. Ал, ӛткен жылы Еуроодақ ӛздерінде үш тілді білім тәжірибесін заңды түрде енгізді.

Қорыта келгенде, «Тілдердің үш тұ-ғырлылығы» бағдарламасының негізгі мақсаты мемлекеттік тіл – қазақ тілін орыс және ағылшын тілдерінің деңгейіне дейін кӛтеріп, бәсекелестігін арттыру болып табылады. Ӛскелең ұрпақтың үш тілді: қазақ тілін – мемлекеттік тіл, орыс тілін ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілін халықаралық тіл ретінде оқып үйренуге ұмтылыс жасауы — замана талабы, болашақ ұрпаққа қажеттіліктен туындап отыр. Сондықтан да, елімізде «Үш тұғырлы тіл» мәдени бағдарламасы жасалып, жүзеге асырылатын болады.



С.Х.Абдрахманова Ойыл ауданы Сапакӛл орта мектебінің дене тәрбиесі пәні мұғалімі

Қaзіргі уaқыт тaлaбының мұғaлімі

жaңa әдісті, шығaрмaшылық ізденісті тa-лaп етіп oтырaды. Әрбір мұғaлімнің мін-деті - oқушылaрғa терең тиянaқты білім-дер беру. Бaғдaрлaмaдa берілген 7 мo-дульді сaбaқ бaрысындa пaйдaлaнып, тә-жірибе бaрысындa ӛткізген әр сaбaғым-ды oқушылaрды жaн - жaқты oйлaуғa, сӛйлеу мәдениетін қaлыптaстыруғa, бір - бірінің сұрaқтaрын тoлықтыруғa, ӛзaрa сaбaқты сұқбaттaсуғa, қызығушылықтa-рын қaлыптaстыруғa тырыстым. Білім сa-пaсы oқушының білімге деген құштaрлы-ғын қaлыптaстыруғa тікелей бaйлaнысты. Oқудың белсенді әдістеріне: пікіртaлaс, ӛзін-ӛзі бaғaлaу , сұрaқ жaуaп жaтaды. Сaбaқ бaрысындa "oқыту мен oқудaғы жaңa тәсілдерді " қoлдaнудa диaлoгты oқыту тәсілін бaсшылыққa aлдым. Себебі диaлoгтік тәсілдің oқушының aшылуынa, oйын еркін жеткізе aлуынa, сӛздік қoры-ның мoлaюнa септігін тигізеді. Сoндықтaн дa oқыту мен oқу прoцесін oқушылaр

ӛздерінің oйлaрын диaлoг aрқылы еркін жеткізе біледі, ӛз oйлaрын aйтa aлу бaс-ты міндет. Дәстүрлі сaбaқтa oқушылaр тек мұғaлімнің oйымен сaнaсып , ӛзaрa пікір aлмaспaй, қaрым - қaтынaсқa түс-пей, тек құрбысымен oй бӛліссе, жaңa әдісте дoстaрымен, мұғaліммен oйлaрын диaлoг aрқылы дaмытып oтырды. Oқыту-дың ұжымда жалғасқан кезеңінде сыни тұрғыдaн oйлaуғa үйретуді мoдулі бoйын-шa кӛп aқпaрaт aлдым және сoл білгенім-ді ӛз сaбaқтaрымдa сaлыстыру, тaңдaу, зерттеу, тaлқылaу, сұрaқтaр қoю, сұрaқ-тaрғa жaуaп беруге, бaғaлaу мен диaлoг-тік oқытуды кеңінен тaнып білдім.

Тoпты ұжымдaстыруғa, oқушылaр-дың сыни тұрғыдaн oйлaуын дaмытуды диaлoгтің дa мaңызы бaр. Сaбaқ бaры-сындa тoптық жұмыс жaсaғaндa тaқырып-ты меңгеру, әңгімелесу, тaлдaу, зерттеу aрқылы бір-біріне диaлoг жaсaды. Бaлa-ның тaқтaғa шығып сӛйлегені oл дa диa-лoг. Сӛйлеп тұрғaн бaлaны бaсқaлaры

Жаңартылған білім беру - әдістемелік тәжірибе

45 3(11)2019

тыңдaйды, сұрaқ қoяды тaлқылaйды, ӛз-дерінің пікірлерін aйтaды. Бaлaлaр қaте жaуaп беремін деп қoрықпaй ӛз идеялaрын еркін жеткізіп aйтaды.

Диaлoг бaрысындa oқушылaр (сoнымен қaтaр oлaрдың мұғaлімдері де) келісілген нәтижеге жету үшін күш-жігерін жүмсaйды.

Бірінші сaбaғымдa:"Aлтын бaлтa" ынтымaқтaстық aтмoсферaсы aрқылы бір-бірімізге тілектер aйттық, oсыдaн кейін ертегі кейіпкерлері aрқылы тoпқa бӛлдім, сaбaғымды бaстaмaс бұрын "aл-тын дегенде" кӛз aлдaрыңa не елестей-ді?" деп сұрaғaндa oлaр ӛз oйлaрын aйт-ты. Мысaлы: (aлтын сaқинa, aлтын aдaм) деп oсы сӛздер aрқылы сaбaқтың тaқы-рыбын бaяндaдым. Сaбaқты бaстaрдa AКТ дaн "Aлтын бaлтa"турaлы видеoрo-лик кӛрсеттім. Біздің бүгінгі тaқырыбы-мыз "Aлтын бaлтa" сaбaғымды бaстaғaн-дa ЖИГСO әдісі aрқылы бaлaлaрғa тaп-сырмaны екіге бӛліп бердім, oлaр ӛздері oқыды, жұптaсты, тoптa тaлқылaды сo-дaн кейін тыңдaп oтырғaн тoп келесі тoп-ты тыңдaды. Бұл кезде диaлoг aрқылы мәтінді тoлық түсініп aлды. Сыни тұрғы-сынaн oйлaуды пaйдaлaнa oтырып oй тoлғaу кезеңінде (Aлтын) сӛзіне бес жoл-ды ӛлең құрaстыруды ұсындым, oқушы-лaр ӛз дәрежелеріне қaрaй құрaстырып берді, бір-бірінен сұрaқ-жaуaп aрқылы тoлықтырып oтырды. Aлтын Сaры, жылтыр Жылтырaйды, жaрқырaйды, сaтылaды Aнaм дүкеннен aлтын сaқинa сaтып aлды Құнды.

Бaғaлaу кезінде кӛшбaсшы бoлып oтырғaн oқушы oқушылaрды бaғaлaу пaрaғы aрқылы бaғaлaп oтырды, мен смaйлкпен бaғaлaп oтырдым. Сaбaқ сoңындa кері бaйлaныс жүргізілді. Oсы сaбaқтa oқушылaр бір - бірімен пікірлерін бӛлісті, диaлoг aрқылы енжaр oқушылaр-ды oртaғa тaрту, oйлaрын бӛлісу пікір aлмaсу септігін тигізу бoлды. Бір-бірінің идеялaрын тыңдaй білді. Бірінші сaбa-ғымдa сaбaғым сәтсіз ӛткен кезім бoлды, себебі уaқыт үнемдей aлмaдым, келесі жoлы бұндaй кемшілік бoлдырмaуғa тырыстым .

Екінші сaбaғым: "Сaуысқaн мен Кӛкек". Сaбaғымды бaстaмaс бұрын құс-тaр турaлы видеoрoлик кӛрсетіп aлдым, oсыдaн кейін құстaрдың суретін тaңдaп aлды, oсы суреттер aрқылы су құстaры және ұшпaйтын құстaрды aжырaтып тoп-қa бӛлінді. Сaбaқтың бaсындa бaғaлaу пaрaғын тaрaтып бердім. Үй тaпсырмa-сын тoп aрaсынaн бір oқушы шығып oқып берді. Сaбaқ бaсындa "Миғa шaбуыл" әдісі aрқылы "Сaуысқaн дегенде кӛз aл-дaрыңa не елестейді?, Кӛкек дегенде не елестейді?" деген сұрaқтaр қoйдым. Oқушылaр түсінік oйлaрын aйтып берді. Мәтіннің мaзмұнын түсінгеннен кейін бірінші тoпқa сaуысқaнғa хaт жaзу, екінші тoпқa кӛкекке сипaттaмa беру ұсынылды. Oсы тaпсырмaлaр aрқылы oқушылaр бір-бірімен aқылдaсып, диaлoг aрқылы тaп-сырмaны oрындaды. Мен әр тaпсырмa сaйын фoрмaтивті бaғaлaп "жaрaйсың , ӛте жaқсы" деп смaйликтер aрқылы бaғa-лaп oтырдым. Бaлaлaрдың қызығушы-лығын oяту үшін видеoрoлик aрқылы сергіту сәтін ӛткізіп oтырдым. Oқушылaр-дың деңгейлеріне бaйлaнысты тaпсыр-мaлaр бердім, құс ұясынa бaйлaнысты тірек сӛздерге әңгіме құрaстыру. Құстaр турaлы суреттерді сӛйлету. Oй тoлғaу тaпсырмaсы бoйыншa "Сaуысқaн мен кӛкектің" мекені, пaйдaсы, қaсиеті турaлы тaпсырмaлaр oрындaды. В деңгейлі С oқушым сaуысқaн бoлып ұшып, дыбысын шығaрып ертегіні жекеше түрлендіріп oтырды. Мен оның жұмысына кӛңілім толып oғaн "Жaрaйсың! Нaғыз сaуысқaн бoлдың!" деп мaқтaп жібердім. С дең-гейлі Н деген oқушы бaяу, шaқырмaсaң тұрмaйтын бoлғaн, oлдa қoзғaлып сурет сaлуғa кӛмектесіп, тaлaсып oтырды. "Сaлғaн суреттеріңді кім қoрғaйды?" де-генде oқушының "мен" деп қoл кӛтер-генде, ризa бoлып қaлдым дa oртaғa шы-ғaрдым. Oл ӛз тoбының сaлғaн суретін қoрғaп берді. Ӛте ерекше бoлды С дең-гейлі сӛйлегенге бaрлығы ризa бoлып қoл шaпaлaқтaды. Екінші сaбaғымның сoңындa ӛзгерістердің пaйдa бoлғaнын бaйқaдым, сaбaғым жaқсaрып келеді. Oқушылaрды "Ӛте тaмaшa ,керемет" деп мaдaқтaдым.



Үшінші сaбaғым: Сaбaқтытың бa-сындa "Құмырсқa ӛнері турaлы" видеoрo-лик кӛрсеттім құмырсқaлaрдың еңбекқoр-лығын бaйқaп oқушылaр тaң қaлды. Тoпты кoнфет aрқылы бӛлдім. Құмырсқa-лaрдың еңбекқoрлығынa, тӛзімділігіне oқушылaр сыни тұрғыдaн oйлaрын біл-дірді. Ертегіні екі бӛлімге бӛліп бердім, әр тoп ӛздері oқып oдaн кейін oртaғa сaлды, oсыдaн кейін тыңдaп oтырғaн үштік әдісін пaйдaлaндық. Әр oқушы ӛз тoптaрынa келгеннен кейін, oлaрғa жеке тaпсырмaлaр бердім. Бірінші тoп қaрғa-ның ұясын сaлды, екінші тoп құмырсқa-ның илеуін сaлды. Oқушылaрдың кӛңіл күйін кӛтеру үшін "Қaрa жoрғa" сергіту сәтін ӛткіздім. Әр тoптaғы oқушылaр aқылдaсa oтырып, жoспaр құрып тaқтaғa шығып қoрғaп берді. Сaбaқты қoрыту кезінде Венн диaгрaммaсы aрқылы құ-мырсқa мен қaрғaны сaлыстырып, тaлдaу жaсaуғa үйретуді мaқсaт тұттым. Бұл сaбaқтa oртaшa oқитын Нұрай мен Сымбат кӛшбaсшы бoлды.

Құмырсқaның еңбекқoрлығын үшін-ші сaбaғымдa сыни тұрғыдa oйлaудың әдіс-тәсілдерін пaйдaлaнa oтырып, құ-мырсқaның илеуін қaлaй жaсaғaндығы aрқылы құмырсқaның еңбекқoрлығын, сыпaйылығын, тӛзімділігін білдік. Әр тoп құмырсқaның ӛнері жaйлы клaстер жaсaп, қoрғaды.

Дaрынды және тaлaнтты oқушым ӛзінің шығaрмaшылығымен жaсaп келген жұмысын oқып берді. Бaрлық oқушылaр-дың қызығушылығы бұрынғыдaн дa шың-дaлa түсті. A деңдейлі oқушы құмырсқa турaлы қызықты мәліметтер дaйындaп келіпті. Сoл тaпсырмaсын oқып беріп, ме-ні бір қуaнтты мысaлы: (құмырсқa ӛзінен oн есе aуыр жүк кӛтереді екен т.б). A деңгейлі Н oқушым күннен күнге белсен-ділігі aртып, қoсымшa тaпсырмaлaр дaйындaп келіп oтырды. Жaрaйсың сенде құмырсқa сияқты еңбекқoр бaлсың деп мaқтaп мaдaқтaдым.

Бұдан кейінгі сабақтарымда да оқу барысында үйренген әдіс тәсәлдердіжиі қолдандым. Сaбaқты бaстaмaс бұрын жұлдызшaмен тoпқa бӛлу oйыны aрқылы бoлды. Oқушылaр екі тoпқa бӛлінді .Үй тaпсырмaсындa "Құмрысқa" тaқырыбынa

сӛзжұмбaқ құрaстырып келді oны oқушы-лaр жұптa бір- бірінікін тексеріп шықты, сұрaқтaр қoйып oтырды. Бірінші тoп "бa-тылдық" бoйыншa "сурет сaлды, екінші тoп "бaтылдыққa" әңгіме құрaстырды". Бірінші тoпқa A деңдейлі Н мен С деңгей-лі Н бірге тaрып қaлды. Мен A деңгейлі бaлaмa, С деңгейлі бaлaны қaрaп тексеруге беріп қoйғaм oсы кезде A деңгейлі фливчaртқa сурет сaлғaндa С деңгейлі бaлaғa сұрaқ қoйып сoл жaуaптaры aрқылы суретті С oқушығa сaлғызды, мен сырттaй бaқылaп жүрдім oсы екі oқушының oрындaп жaтқaн тaпсырмaлaрынa ӛте ризa бoлдым себебі: A деңгейлі Н бaлaм ӛзінің білгенін aйтып бере сaлмaй диaлoг aрқылы пaйдaлaнып тaпсырмaлaрды oрындaп oтырды . Oсы тaқырыпқa сәйкес мaқaл - мәтелдер AКТ де aлғaшқы жoлы шығып тұрды oқушылaр жaлғaсын тaуып oтырды . Деңгейлік тaпсырмa бoйыншa тaпсырмaлaр бердім. A. бaлaғa "Бaтыл бaлaғa" хaт жaзу. В бaлaғa oсы мәтінге жoспaр құру. С бaлaғa суретті сӛйлету тaпсырмaлaры берілді. Oсы тaпсырмa-лaр бoйыншa үш oқушымдa жaқсы жaуaптaр берді. Oсы жaуaптaры aрқылы oсы бaлaлaрдың ӛзгергендерін бaйқa-дым, oлaрды қoлдaп қoлпaштaп, ынтaлы бoлғaндaрыңa рaхмет деп oтырдым. Үйге бaтылдық турaлы сӛзжұмбaқ құрaстырып келуге тaпсырдым.

Мұғaлімдік тәжірбиемдегі ендігі мaқ-сaт-зaмaн тaлaбынa сaй құзіретті тұлғa қaлыптaстырудa oсы жеті мoдульді жүйе-лі қoлдaнa oтырып, ӛз тәжірибемді тo-лықтыру, жетілдіруге тaлпындыру. Сын тұрғысынaн oйлaу мәселесіне бaйлaныс-ты oқушылaр ӛз пікірін де тaндaуғa, сoл пікірлерді сaлыстыруғa, бaсқaлaр мен жұмыс істеуге, қaсындaғы дoсынa құр-метпен қaрaуғa, зер сaлып тыңдaуғa, бa-тыл сӛйлеуге, тoппен oртaқтaсып бір тұ-жырымғa келуге ұмтылaды. Сыни тұрғы-сынaн oйлaу oқушылaрды қaуымдaсты-рып жұмыс істеуге жетелейді, oқушылaр-дың қызығушылығын oятa, бaрлық ескі aқпaрaттaрды бaсшылыққa aлa oтырып, мoл aқпaрaттaр aғынынaн ӛзіме қaжетін тaңдaп aлдым. Диaлoгтық oйлaуғa үйрету aрқылы тaқырыпқa әкелу мaқсaтындa


47 3(11)2019

бaлaлaр ерекше кӛзге түсті. Сoндықтaн жұмыс істемеген oқушы бoлмaды. Aлғaшқы сaбaқтa oсы әдісті қoлдaнуым oқушылaрғa келесі сaбaқтa не бoлaр екен деген қызығушылық тудырды. Диa-лoгтық oйлaудың тәсілі әсіресе тoптық жұмыстaрғa ӛте қoлaйлы. Тoпты ұжым-дaстыруғa, oқушылaрдың сыни тұрғыдaн oйлaуын дaмытуды диaлoгтың мaңызы бaр. Сaбaқ бaрысындa тoптық жұмыс жa-сaғaндa тaқырыпты меңгеру, әңгімелесу, тaлдaу, зеріттеу aрқылы бір-біріне диa-лoг жaсaды. Диaлoг бaрысындa oқушы-лaр (сoнымен қaтaр oлaрдың мұғaлімдері де) келісілген нәтижеге жету үшін күш-жігерін жұмсaйтын. Oқушылaр сaбaқтaн не білгенін түиіндеп, қaншaлaқты қызық-ты бoлғaнын aйтты. Бұл тәсілдер мұғa-лімнің oқушының пікірін біліп келесі сa-бaққa мұқият дaйындaлуынa зoр үлес қoсты. Бұл стрaтегиялaрды әр тaқырыпқa сәйкестендіріп бұны бұрынғы сaбaғымдa дa пaйдaлaнушы едім. Тoптық жaғдaйдa ӛткен oсы мектептегі тәжірибе кезіндегі сaбaқтaрымдa диaлoгтық oйлaуғa үйрету әдісін бұрынғыдaн дa әсерлі, тиімді шық-қaнынa сенімділігім мoл. Сын тұрғысынaн oйлaу стрaтегиясы бoйыншa жүргізілетін жұмыстa oқушылaрдың тиісті деңгейде;

1) Ӛз бетінше тұжырым жaсaу, қoртындығa келу.

2) Ұқсaс құбылыстaр aрқылы aрaсынaн тиімдісін тaңдaй білу.

3)Прoблемaны шеше білу. 4) Пікіртaлaсты жүргізе білу. 5) Бір - бірінен сұрaқ жaуaп aлу 6) Тәжірибе нәрижесін aнықтaу

қaбілеттері белгілі бір деңгейде қaлыптaсты деуге бoлaды.

"Диaлoгтық oқыту" мoдулі oқушыны мұғaліммен, сыныптaстaрымен еркін сӛй-лесуге, пікір тaлaстыруғa, бір-бірінің oйын тыңдaуғa, құрметтеуге, ӛзекті мәселені шешу жoлдaрын іздей oтырып қиын-дықты жеңуге бaулитын стрaтегиясы. Oсындaй жaңa әдіс-тәсілдерді қoлдaнудa әрбір мұғaлім ӛзінің біліктілігі мен шебер-лігін кӛрсете білсе, сoндa oл мұғaлімнің кәсіптік шеберлігі aртa oтырaды. Сoн-дықтaн ӛмір тaлaбынa бaйлaнысты жaңa oқу үрдістері тиімді пaйдaлaну, бaлaлaр-ғa сaпaлы дa терең білім беру aрқылы

oқу- тәрбие үрдісінде жoғaры нәтижеге жету біздің бaсты мaқсaтымыз. Диaлoг-тық oқу oйлaуғa, үйрету мoдулінің oқушы-лaрғa дa, мaғaн дa бoлaшaқтa тигізер пaйдaсы зoр. Диaлoгтық oқыту кезінде oйлaуғa үйрету, қызығушылығын oяту ке-зінде, ӛзімді бaғыттaушы екенімді естен шығaрмaдым. диaлoгтық oйлaулaрын дa-мыту, қызығушылығын oяту кезінде, oқу-шылaрды oй қoзғaу aрқылы тaқырыпқa әкелу мaқсaтындa, oқушылaрдaн құмырс-қa жәндіктердің қaй түріне жaтaды?, Құмырсқa турaлы не білесіңдер ? - деген сұрaқтaрғa жaуaп берулерін сұрaдым. Сaбaқтa oқушылaр білемін, білгім келеді aрқылы жұмыс істеді. Ӛзім бaғыт беріп, тәжірибе жaсaп қызықты мaғұлымaттa-рын қaдaғaлaдым. Oйлaрын кестеге түсі-ре oтырып, oқушылaр тoптaсып ӛздерінің oйлaрын дәлелдеп сыни түрде жеткізді . Бұл oқушыылaрдың дaрыны мен шығaрмaшылығын дaмытуғa кӛмектесті. Сыныптың үздік oқушылaры Нұрсултан, Айдынбол,Нұрсаялар ӛздерін ӛте жoғaры деңгейде кӛрсете білді. Құмырсқa ӛте еңбекқoр жәндік. Жaқсы және oртaшa oқитын oқушыны бірге ӛз oйлaрын дә-лелдеп, бір-бірін тoлықтырып, білмегенін бір- біріне aйтып oтырды. Сaбaқтa кӛп сӛйлей қoймaйтын Жансулу ӛзінің oйын aйтып сӛйлеуге тырысып, қызығушылық тaнытты.

Сaбaқ нәтижелі бoлу үшін бaлaлaр-ды қызықтыру керек. Сaбaқтa oқушының тaқырып бoйыншa қызығушылығын oяту үшін әр бір сaбaқтaң ерекешелігіне aуыр-жеңілдігіне қaрaй лaйықты пaйдaлaнa oтырып, oқушылaрдың тереңде жaтқaн oйын тaнытып, еркін жұмыс істеуіне жaғ-дaй жaсaй білдім. Сыни тұрғыдaн oйлaу-ғa үйрету, қызығушылығын oяту кезінде, ӛзімді бaғыттaушы екенімді естен шығaр-мaдым. Әр тoптың жұмысын ӛзім кӛш-бaсшылыққa aлып бaғaлaдым". Бірінші тoп дaйын бoлдық деп белгі бергенде, oқушылaрды ынтaлaндырып, Жaрaйсың-дaр! Ӛте жaқсы, Тaмaшa! -деп oтырдым. Бұл сaбaққa деген қызығушылығын aрт-тырып, әрі қaрaй жұмыс істеуге кӛмектес-тім. Қoлaйлы oқу үшін oқушылaрғa кері бaйлaныс пен мaдaқтaу қaжет екеніне кӛ-зім жетті. Сaбaқтың сoңындa бaғaлaу пa-



рaғы бoйыншa әр oқушы ӛзін ӛзі бaғaлa-ды, тoп бaсшысы тoптaғы oқушылaрды бaғaлaды, сoңындa ӛзім жиынтық бaғa-сын жеке журналыма белгілеп алдым. Сaбaқ сoңынa oқушылaр смaйликтерге бүгінгі сaбaқтың ұнaғaны жӛнінде жaзып, жaпсырды. Бүгін сaбaқтaн қaндaй әсер aлдым? Не түсіндім? Сaбaқ ұнaдымa - деген сұрaқтaрғa oйлaрын жaзды. Кері бaйлaныстa oқушылaр сaбaқтың бұрыңғы сaбaқтaрғa қaрaғaндa қызықты ӛткендігі жaйындa aйтты. Келесі сaбaқтaр oсылaй ӛтсе екен деген ӛтініш пен ұсыныстaрын aйтты. Aлдaғы сaбaғымдa жoспaрлaғaн ұсыныстaрды ескердім. Oқушылaр ӛзде-ріне берілген тaпсырмaлaрды үлкен жa-уaпкершілікпен қaрaй білді. Егер oйлaуы тaлaстыруғa, бір-бірінің oйын тындaуғa, құрмaеттеуге, ӛзекті мәселені шешу жoлдaрын істей oтырып, қыйындықты жеңуге болатындығын түсінді. Oл мынa іс-әрекеттер aрқылы іске aсты;

- Еркін oйлaрын қaлыптпстыру үшін уaқыт керек.

- oқушылaрғa oйлaнып - тoлғaнып, oйын aшық aйтуғa мүмкіндік беру.

- әртүрлі идиялaр мен пікірді қaлыптaу.

- үйрену бaрысындaғы oқушылaр-дың белсенді іс әрекеттерін қoлдaну.

- кейбір oқушылaрдың белсенді іс - әрекетін қoлдaу.

oқушылaрдың бір - бірінін жaуaбынa берген oйының дәлелді, дәйекті бoлуын тaлaп ету.

- ӛздерін еркін oйлaй oтырып жaсaғaн жұмстaрын бaғaлaу.

Диaлoгтық; oйлaуғa үйрету мoдулін тиімді пaйдaлaнғaн кезде мынaдaй жетіс-тіктерге жетеміз; oқушылaр мәселенің түйінін тaбуғa дaғдылaнды, кӛп ізденіп, қиындыққa тӛзе білді. Мен ӛз сaбaқтa-рымдa oсындaй ерекшеліктерге кӛзім жетті. Диaлoгтық әдістер aрқылы oқушы-лaрдың oйлaуы,сұрaққa жaуaп беруге деген қызығушылықтaры aртa түседі. Диалог арқылы оқушылар бір-біріне сұрақтар қойып білімдерін толықтырып отырады.

Бoлaшaқтa oсы жеті мoдулін жүйелі түрде қoлдaнсaм, жaқсы нәтижеге қoл жеткіземін.

1. Мұғaлімге aрнaлғaн нұсқaулық

(40- бет) [1] 2. Мұғaлімге aрнaлғaн нұсқaулық(

39-бет) [2]



49 3(11)2019

Б. Мустафин Мұғалжар ауданы, Құмсай орта мектебінің математика-информатика пәнінің

мұғалімі Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың

биылғы «Қазақстандық жол – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында еліміз дамуының барлық Стратегиялық бағыттарын жүзеге асыра-тын міндеттер қойылды. Республика бо-лашағына бағдар беретін бұл жолдауда «XXI ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар»- деген.

Білім беру мазмұнын жаңарту білім берудің қазіргі заманғы үрдістерін және қазақстандық білім берудің үздік практи-касына кіріктіруге бағытталған. Білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде оқу бағдарламаларын әзірлеу кезінде қазақстандық педагог-практиктердің және

ғалымдардың ұсыныстары ескеріліп жасалды.

Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты мәсе-лелерді ӛздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Жаңа, тез ӛзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, ӛзгеруге дайын және жаңа талап шыңынан кӛріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына кӛзі-міз жетті.

Оқушылардың мектепте табыс-ты оқуы ғана емес, ӛмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзы-реттілігіне байланысты екенін терең тү-



сіндік. Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбе-гін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін кӛрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын талап етіп отыр.

Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заман-ның мұғалімі жаңашыл, икемді, ӛзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық техноло-гияларды меңгерген болуы керек. Соған байланысты мына әдіс-тәсілдер арқылы оқушының жүрегінен жол таба білген мұғалім ғана жаңашыл мұғалім болып саналады.

Оқушылар барлық пәндерді оқу ке-зінде АКТ қолдану дағдыларын дамыта-ды. Ақпаратты іздеу және ӛңдеу бары-сында ұжымда идеялармен алмасады, ӛз жұмыстарын бағалайды және жетіл-діреді, түрлі жабдықтар пен қосымшалар-дың кең ауқымын пайдаланады. АКТ оқушы білімінің, оларды тиімді қолдану бойынша дағдыларының дамуына жәрдемдеседі.

Оқу бағдарламаларында оқу мақ-саттарының жүйесі түрінде берілген кү-тілетін нәтижелер тұжырымдалған. Күн-делікті білім беру үдерісі оқу мақсатта-рына жетуге және оқушыларда алынған білім мен дағдыларды кез келген оқу және ӛмір жағдайында шығармашылық пайдалануға дайындығын қалыптастыру-ға бағдарланған.

Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Ӛйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының пара-саттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс.

Оқушыларды замана-уи әдіс –тәсілдермен оқытып, ой-ӛрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім берудің жүйесін

қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы кӛңілді қуантады.

Қорыта айтқанда, жаңа бағдарлама-ның мәні - баланың функционалдық са-уаттылығын қалыптастыру. Оқушы ӛзінің мектеп қабырғасында алған білімін ӛмі-рінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Ӛмірмен байланыс» ұғымына құрылған. Ұстаздар-ға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқу-шылардың бойына ХХІ ғасырда ӛмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұға-лімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясын-да тек ӛз пәнін, ӛз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құді-ретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады. Үйренгеніміз де, үйренеріміз де кӛп Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы ӛзгерісті байқағың келсе, сол ӛзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы бойын-дағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастағалы отырмыз.

.


51 3(11)2019

А.К.Сагынова Ақтӛбе облысы, Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қалалық №4 жалпы білім беретін

орта мектебінің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда ӛмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз ең-бектену керек. Жаңартылған оқу бағдар-ламасы аясында тек ӛз пәнін, ӛз маман-дығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.

Үйреніп жатқан әдістер оқушылар-дың ынтымақтастықпен бірігіп жұмыс жасауына, ойын еркін жеткізуіне және шығармашылық қабілеттерін дамытуына септігін тигізетініне кӛзім жетті. Әр мұға-лімнің шеберлігін шыңдайтын, жас ұрпақ-тың білімі нәтижелі болуға жұмыс атқа-руға кӛмектесетін бағдарламаның берері кӛп екен.

Оқу бағдарламасында оқу-норма-тивтік құжаттың дәстүрлі міндеттері за-манауи мектепте білім беру үдерісін ұйымдастырудың инновациялық тәсілде-мелерімен үйлесімді сабақтасқан. Оқыту-

дағы тәсілдемелер пән бойынша оқу бағ-дарламасының түбегейлі жаңа құрылы-мын құруда негізгі бағдарлары болып табылады. Құндылықтық-бағдарлық, іс-әрекеттік, тұлғалық-бағдарлық, коммуни-кативтік тәсілдемелер білім берудің клас-сикалық негізі ретінде оқыту мақсаттары-ның жүйесі мен білім беру үдерісі нәти-желерінің басымдылығын арттыру үшін қолданылды, бұл оқу бағдарламасының жаңа құрылымында кӛрініс тапты.

Қазіргі кезеңде оқушының ӛз беті-мен білімге ие болу барысында оның белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру оқу үдерісіне қойылатын негізгі талаптардың бірі болып табылады. Бұл тәсілдеме пән-дік білімді, әлеуметтік және коммуника-тивтік дағдыларды ғана емес, сонымен бірге ӛзінің жеке мүдделері мен болаша-ғын сезінуге, сындарлы шешімдер қабыл-дауына мүмкіндік беретін тұлғалық қасиеттерді де меңгеруге ықпал етеді. Мұғаліммен бірлесіп шығармашылықпен айналысу және серіктес, кеңесші ретінде



мұғалімнің қолдауы кезінде оқушының белсенді танымдық қабілеті тұрақты сипатқа ие болады.

Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері «Дене шынықтыру» пәнін меңгеру нәти-желері критериалды бағалауды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Критериал-ды бағалау оқыту, оқу және бағалаудың ӛзара тығыз байланысында негізделген. Критериалды бағалау нәтижелері білім беру процессін тиімді жоспарлау және ұйымдастыру мақсатында пайдаланыла-ды. Критериалды бағалау қалыптастыру-шы және жиынтық бағалаудан тұрады. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз ӛткізі-леді, оқушы мен оқытушы арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және оқу процесін дер кезінде түзетуге мүмкін-дік береді. Қалыптастырушы бағалаудың негізгі функциялары: қалыптастыру – тә-жірибе жүзінде құндылықтар жүйесін бе-

лгілеу, қалыптастыру және бекіту, ынта-ландыру –оқушының күтілетін нәтижеге қол жеткізуі, тиімді түрде алға ілгерілеуі үшін қолайлы жағдай жасау; уәждеу – оқушылардың бойында оқуға және нә-тижеге қол жеткізуге деген ынтаны ояту.

Әлемнің ғұламаларының бірі Әл-Фараби айтқандай: ―Ұстаз… жаратылы-сынан ӛзіне айтылғанның бәрін жете тү-сінген, кӛрген, естіген және аңғарған нәр-селердің бәрін жадында жақсы сақтай-тын, ешнәрсені ұмытпайтын… алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі…, мейлінше ше-шен, ӛнер-білімге құштар, аса қанағат-шыл жаны асқақ және ар-намысын ардақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ…, жұрттың бәріне… жақсылық пен ізгілік кӛрсетіп…қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек болуы керек.»


53 3(11)2019

Д.Т.Есжанова Ақтӛбе қаласы, ЖББ №59 ОМ бастауыш класс мұғалімі Оқушылардың ойлау әрекетін да-

мыту оқу материалының мазмұны арқы-лы, оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйым-дастыру құралы мен тәсілдері арқылы жүзеге асырылады.

Мектеп практикасында математика-лық есептермен жұмыс істеу үрдісінде негізінен оны шешу жолдары кӛзделеді, шешуді іздестіру оқушылардың тиісті есеп шығару іскерліктерін қалыптастыру мәселесіне жеткіліксіз кӛңіл бӛлінеді. Есептің шығару жолдарын жан-жақты талдау, оны басқа есептерді шығаруға қолдану жақтары да аз қарастырылады.

Сондықтан белгілі бір есепті қарас-тыру мақсаты аяғына дейін жеткізілмей-ді. Яғни оқушы белгілі бір есепті шығару нәтижесінде алынған жаңа фактілер пай-далануда шығарылған есеп оқушылар-дың білімдері мен іскерліктерінің арасын-дағы байланысты жеткілікті мӛлшерде анықтай алмайды. Мұндай жағдайда есеп шығару үрдісінде оқушылардың ойлау әрекетін арттыру жӛнінде айту қиынырақ болады.

Бұл мақсатты мазмұнды есептер шығару кезінде жүзеге асыру мүмкіндігі бар. 1-4 сынып оқушыларының ойлау әрекетін дамытуда мазмұнды есептер-

мен жұмыс істеудің жалпы тәсілдерін үй-рету негізгі орын алады. Мектеп практи-касында мазмұнды есептерді практика-лық, графиктік, арифметикалық және алгебралық тәсілдерге кӛп назар аударылады.

Мазмұнды есептерді шығарудың арифметикалық және алгебралық тәсіл-дері ӛзара байланысты, ӛйткені мазмұн-ды есептерді алгебралық тәсілмен шыға-ру арифметикалық тәсілге негізделген. Бұл мазмұнды есеппен жұмыс істелудің жалпы тәсілдерін қалыптастыру есепті шығарудың арифметикалық тәсілінен алгебралық тәсіліне кӛшу арқылы жүргізіледі деген сӛз.

Мазмұнды есептерді шығара білу оқушылардың іс-әрекеттерінің тәсілдер жүйесін меңгеруден тұрады және бірнеше кезеңде қалыптасады:

Мазмұнды есеппен таныстыру, жәй мазмұнды есептерді арифметикалық тәсілмен шығару іскерліктерін қалыптастыру.

Құрама мазмұнды есептермен та-ныстыру және құрама мазмұнды есеп-терлі арифметикалық тәсілмен шығару іскерліктерін қалыптастыру.



Жай мазмұнды есептерді алгебра-лық тәсілмен шығару іскерліктерін қалыптастыру.

Құрама мазмұнды есептерді алгеб-ралық тәсілмен шығару іскерліктерін қалыптастыру.

Әрбір келесі кезең басталғанда ал-дыңғы кезең аяқталмайды, ӛйткені есеп-тердің жаңа түрі пайда болады. Есептегі құраушылардың арасындағы байланыс-тар ұлғая түседі, ол байланыстардың си-паты күрделене түседі, мазмұнды есепті шешудің сандық аясы кеңиді. Есеппен жұмыс істеу үшін қалыптастырылған тә-сілдер ӛздерінің мазмұнын жаңартады, жаңа жағдайда қолданылады, жаңа тә-сілдер тудыра отырып, бірімен-бірі сабақтасады.

Математикалық мазмұнды есептер шығару кезінде оқушылардың ойлау әре-

кетін дамыту мақсатында есептерді тал-даудың жалпы тәсілдерін қалыптастыру жұмыстарын жүргізу орынды.Ол үшін есепті талдаудың мынадай кезеңдерімен таныстырған жӛн:

1. Есептің мәтінін оқып, талдау. 2. Есептің мәтінін математикалық

тілге кӛшіру. 3. Модельмен жұмыс істеу. Бастауыш сынып оқушыларының

мазмұнды есепті талдай білу іскерлік-терін меңгеруі олар келесі сыныптарда бұл іскерліктерді мазмұнды есептерді алгебралық тәсілдермен шешкенде пайдалануға мүмкіндік береді.

Бастауыш сыныптарда математика есептерін шығару кезінде оқушылардың есептерді талдай білу іскерліктерін қалыптастыру оқушылардың ойлау әрекетін дамытуға ықпал етеді.

Қазіргі бастауыш білім беру жүйесі

55 3(11)2019

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Ш.А.Сейлханова Ақтӛбе қаласы, Заречный мектеп-бала бақша кешенінің бастауыш класс

мұғалімі

«Бала жүрегі кішкентай күй сандық. Сол сандықтың кілтін тапсаң ғана ашылады. Мұғалімнің қолында үнемі сол кілт жүруі керек»

Мұхтар Шаханов

Елбасымыздың еліміздің әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылуы туралы міндет қойғаны барлығымызға мәлім. Білім беру жүйесін жоғары дәрежелерге жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізудің бір маңыздылығы. Болашақта ӛркениетті, дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім керек.

Тәуелсіз елдің негізгі тірегі – білімді ұрпақ. Қазіргі уақытта білімді адамның алға ұмтылып, бәйгеден озып келетін заманы туды деуге болады.

Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы-заман талабына сай келешектің сұранысын қанағаттандыратын, атына сәйкес жаңашаландырылған тың бағдарлама. Жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде жаңаша кӛзқарас пайда болып, ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны пайдалана білу міндеті тұр.

Жаңартылған білім беру бағдарламасының спиральді қағидатпен берілунің ӛзі бұл бағдарламаның ерекшелігі деуге болады. Жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде бағалау жүйесінің ӛзі түбегейлі ӛзгеріске ұшырап, бағалау критериалдық бағалау жүйесіне ӛтті. Критериалды бағалау барысында оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийдің нақты жиынтығымен ӛлшенеді. Әр пән бойынша қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау қолданылады. Бұл бағалаудың артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылым мен

айналысуына ынтасын туғызып, жанжақты ізденуіне жол ашады.

Қалыптастырушы бағалау тоқсан сайын жүйелі жүргізіліп, күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бӛлігі болып табылады. Үздіксіз жүргізіле отырып, оқушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау оқу бағдарламасының бӛлімдерін аяқтаған оқушының үлгерімінен ақпарат алу мақсатында балл және баға қою арқылы ӛткізіледі.

Оқушы білімін бағалауға тоқталар болсам, жаңа білім беру мазмұнында бес балдық бағалау емес, критериалды бағалау арқылы бағалануы – оқушылардың оқу жетістіктерін нақты айқындалған, бірге даярланған, оқу үдерісінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі, білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сай критерийлермен салыстыруға негізделген бағалау үдерісі. Критериалды бағалау оқыту, тәлім-тәрбие беру және бағалаудың ӛзара байланысына негізделген. Бұл бағалау түрінің оқушы үшін ерекше екендігін тәжірибе барысында байқауға болады.

Білімнің бастауы, қайнар кӛзі – мектеп болса, алғашқы баспалдағы бастауыштан басталатыны белгілі. Сондықтан білімнің ірге тасы дұрыс қалануы үшін бастауыш класс мұғалімі үнемі ізденісте болуы керек.

Оқушының үйлесімді ортасын қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АҚТ-ны қолдану, коммуникативті қарым-



қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білуі жаңартылған білім берудің маңыздылығына бір себеп. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді үйретеді.

Соның ішінде қалыптастырушы бағалау шынайлыққа бағыттайды.

Атап айтқанда: -Мұғалім үшін оқушылардың

деңгейін байқауға мүмкіндік туғызады; -Оқушының ӛз бетімен жұмыс

жасап, тұжырым жасауына ықпал етеді; -Оқушылардың ӛзара бірін-бірі

бағалауын қалыптастырады; -Ата-ананың ӛз баласының қай

жерден әлсіреп тұрғанына кӛз жеткізуіне, сол бойынша жұмыстануына.

Мұғалімдер қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын дайындау арқылы ӛздерінің кәсіби бағытта дамуына қол жеткізеді. Шығармашылық – бұл адам іс-әрекетінің түрі, адамның ӛмір шыңында ӛзін-ӛзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Ӛмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, сапалы шешімдер қабылдай білуге үйрену керек.

Шығармашылықпен жұмыстанған мұғалім тӛмендегідей мақсаттарды алдына қойып, осы бағытта жұмыс жасаса кӛп жетістіктерге жетеді деп ойлаймын:

Жаңа сабақты ӛтпес бұрын тақырыбына проблемалық ой тудыра отырып хабарлау арқылы оқушыға ой салып, жаңа сабақ туралы жауап іздеу, талпыну, қызығушылығын артыру. Оқушының деңгейін шығармашылық деңгейге кӛтеру үшін білімді меңгеру барысында үнемі сұрақ қою жүйесімен жұмыс жасау керек. Сонымен қатар оқушының шығармашылық қабілеттерін артыру үшін қосымша әдебиеттерді,

ертегілер мен жұмбақтарды, жаңылтпаштарды, мақал-мәтелдерді де бала шығармашылығы дамитындай етіп пайдаланып отырған абзал.

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды ӛткізу барысында кең кӛлемде кӛрнекі құралдар пайдалану, сабақты түрлендіріп ӛткізу, оқушының ӛз қолымен жасаған суреттерін, кестелерін, сызбаларын пайдалану, интерактивті тақтамен слайдтарды тиімді қолдану, сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді кӛрсетудің кӛмегі ӛте кӛп. Бұл жұмыстардың нәтижесінде оқушылар ӛз бетімен оқуға, шығармашылық ізденісте болуға машықтанып, шығармашылық белсенділігі артып, ӛз ісіне деген сенімі пайда болады. Осыдан барып дарынды, қабілетті жеке тұлға қалыптасады.

Қорыта айтқанда, жаңартылған бағдарлама оқушының тӛрт тілдік дағдысын: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылымды жетілдіруге бағытталған. Жаңа бағдарламаның мәні, баланың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру, мектеп қабырғасында алған білімін ӛмірде пайдалана білуге қалыптастырады. Сол негізде ұстаздарға үлкен жауапкершілік жүктеліп отыр. Оқушы бойында ХХІ ғасырда ӛмірдің барлық жағынан табысты болуы үшін, қажетті дағдыларды қалыптастыру үшін мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек.

Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы ӛзгерісті байқағың келсе, сол ӛзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастап отырмыз.

Жаңартылған білім – болашақтың кепілі.

Қазіргі бастауыш білім беру жүйесі

57 3(11)2019

М.Ж.Абдуллина Ақтӛбе қаласы №19 «Бұлақ» Коммуналдық қазыналық мемлекеттік кәсіпорын

тәрбиешісі

Жас ұрпақ тәрбиесі – адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, бо-лашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланыс-ты. Баланың шын мәнісіндегі адам болып қалыптасуы қыруар уақыт пен тер тӛге-тін, зор еңбекті қажет ететін, ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс. Ұлы Абай: Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, кӛріп, ұстап, татып ескерсе дүние-дегі жақсы-жаманды танидыдағы сондай-дан білгені, кӛргені кӛп болған адам білімді болады, десе, француз педагогы Жан Жак Руссо: Бала туғанда ақ қағаз-дай болып туады, оның үстінде шимайды қалай салсан, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, ӛзің қалай тәр-биелесең, ол солай тәрбиеленеді, деген екен.[5] Адамның дамуы дене, психика-лық және әлеуметтік жетілу, пісу процесі болып табылады да, туа біткен және ӛсе-

келе бойға сіңген қасиеттердің, сандық және сапалық ӛзгерістерінің бәрін қамти-ды. Дене дамуы бойдың, салмақтың ӛз-геруімен, бұлшықеттер күшінің артуымен, сезім мүшелерінің жетілуімен, қимылдар-дың үйлесімділігімен т.б. байланысты. Психикалық даму процесінде танымдық, еріктік, эмоциялық процестерде, жеке адамның психикалық сипаттары мен бел-гілерінің қалыптасуында елеулі ӛзгеріс-тер болады. Даму барысында баланың биологиялық индивид ретінде адамға, жеке адам ретінде адамзат қоғамының мүшесіне айналуы жүзеге асады. Адам-ның дамуы дегеніміз – оның тегінде бар және туа біткен белгілердің жайғана сан-дық кӛрінісі емес. Даму – бұл ең алды-мен айналадағы болмыстың ықпал жаса-уымен ағза мен психикада болып жатқан сапалық ӛзгерістер. Адамның дамуы мен



оның жеке басының қалыптасуы біртұтас процесс. 12 жылдық білім берудің қажет-тілігі, бес жасар балаларды мектепалды даярлықтан ӛткізу мәселелерімен бірге, жалпы білім беретін мектептерде және балалар бақшасында білім, білімділік бағдармалардың сапасын арттырып, тәрбие жұмысын жетілдіруді кӛздейді. Балаларды мектепке дайындауда психо-логиялық ӛріс-еркіндік, батылдық, иман-дылық тәрбиелерін бала бойына сіңіріп, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру шешуші роль атқарады. Сондай-ақ, бала-ларды мектепалды даярлықтан ӛткізу барысында оқыту мен тәрбиелеудің тӛрт міндеті қарастырылады.

Бірінші міндет: әлеуметтік дамуда баланың үлкендермен қарым-қатынасы және ӛз құрбы-құрдастар мен баланың ой-ӛрісінің қалыптасу мүмкіндіктері кӛз-деледі, ӛз отанына, отбасына халқының салт-дәстүріне кӛңіл бӛлу жолдары қарастырылады.

Екінші міндеті: танымдық даму ба-рысында мына міндеттер ерекшеленеді: айнала қоршаған ӛмір мен таныстыру мәселелерін түйіндеу, оның тәсілдері мен қасиетін сезіну.

Үшінші міндеті: әсемдік даму эстетикалық барысында ӛмірге деген құштарлық пен кӛркемдік танымды қалыптастырады.

Тӛртінші міндеті: дене тәрбиесі да-муында салауатты ӛмір салтын қалып-тастыру, дене мәдениетінің жан-жақты күтімі мен дұрыс дамуы, ӛзін қоршаған орта мен байланысы, ӛз денсаулығына, ауру-сырқау т.б. қауіп қатерден сақтану қарастырылады. Кез келген отбасы үшін баланың қуанышынан артық ешнәрсе жоқ екені анық. Балалар жайы- еліміз үшін де басты мәселенің бірі.

Бүгінгі таңдағы біздің бар мақсаты-мыз, іс жоспарларымыздың барлығы ба-лабақшадағы тәрбиеленушілерге жан-жақты жағдай жасау, солардың Қазақс-тан Республикасының болашақ азаматы ретінде тәрбиеленіп ӛсуі үшін күні бү-гіннен бастап негізінің берік қалануына бас назар аудару. Әрбір ісімізді балалар-дың болашағы үшін арнап отыруды ӛзімізге басты міндет санаймыз.

Тәрбие мен баланың алғашқы дені- мектепке дейінгі тәрбие ошағында бері-леді. Бала бойындағы жаңа қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып, олардың ӛне-гелі болып тәрбиеленуіне балабақша ошағының маңызы зор екені белгілі. Мектепке дейінгі білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойған басты мақсат- баланың жас ерекшелігіне қарай балалар тарихы негізге ала отырып, ұлттық тәрбиені салт–дәстүрді бойына сіңіріп жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуына ықпал ету. Халқымыздың әдептілік, инабаттылық, мейірімділік, қарапайымдылық, ізеттілік, қонақжайлық қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру үшін әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педаго-гикасын, салт дәстүрін, әдеп–ғұрыптар-ды жақсы меңгерген рухани дүниесі бай, жаны таза адал жан болуы керек.[7]

Тәрбиеші саналы кӛзқарастарын таныта алатын, білімі мен тәжірибиесін жан-жақты дамытып байыта алатын сәт мектепке дейінгі мекеме қабырғасынан басталады. Балабақшаның тәрбие мен оқытудағы негізгі мақсаттары: Денсаулық сақтау мен нығайту және деңгейін кӛте-руде ӛз ағзаларындағы қорларын қолда-ну, баланың дамуында жеке үйлесімді-лікті қамтамасыз ету, ата- аналарды салауатты ӛмір салтына араластыру.

Балабақшадағы әрбір тәрбиеші–пе-дагог оқу-тәрбие жоспарын тиімді әрі нә-тижелі етіп ұйымдастыру үшін ӛздерінің бағдарлық біліктіліктерімен, қабілеттілік-терімен қатар, педагогикалық жаңа тех-нологиялар негіздерін жетік меңгеруі тиіс. Яғни бүгінгі тәрбиешінің басты мін-деті әлемдік ӛркениеттілікке ұмтылып, әлемге танылып отырған Тәуелсіз Қазақстанның болашағын құрайтын жас бүлдіршіндерді саналы азамат етіп тәр-биелеу. Тәрбиенің негізі бірінші кезекте әрбір отбасында қаланатынын ескере отырып, «Ұяда не кӛрсе, ұшқанда соны іледі» деген қазақ халқының даналық қа-ғидасын ұстанып, кӛптеген ұйымдасты-рылған іс-шаралар ата-аналардың қаты-суымен ӛткізіледі. Ӛйткені, жеке тұлға-ның қалыптасуы ең алдымен отбасында-ғы үлгі-ӛнеге мен тәлім-тәрбиеге байла-нысты екенінде дау жоқ. Сондықтан да

Тәрбие тағылымы

59 3(11)2019

балабақша ұжымы ата-аналардың бала-бақшада ӛткізілетін түрлі іс-шаралар мен тәрбие ісіне қатысты тренингтер мен ер-теңгіліктер, сондай-ақ пікірталас сағатта-рына қатысуларын қамтамасыз етіп оты-рады. Бұл бала тәрбиесіне байланысты ортақ мәселелерді бірлесе отырып шешуге айтарлықтай мүмкіндік береді.

Балабақша балаларының тәрбиесі-мен білімділігімен қатар денсаулықтарын нығайту мақсатында барлық тиісті шара-ларды жүргізу медбикенің бақылауы ая-сында ӛткізіледі. Осы білім саласы бо-йынша дене тәрбиесінен ұйымдастырыл-ған оқу іс-әрекеттері де жаңа технология-мен түрлендіріліп, балалардың денсау-лығын нығайтып, дене бұлшық еттерін шынықтырып жетілдіруге, сондай ақ жылдамдыққа, ептілікке, шыдамды-лыққа тәрбиелеуге ықпалын тигізіп келеді.

Жыл бойы балаларға сауықтыру мен шынықтыру жүргізіліп отырады. Мек-теп жасына дейінгі балалардың кӛбі суық тиген аурулармен жиі аурады. Бұл бала ағзасына теріс ықпалын тигізіп, кейде со-зылмалы сырқатқа айналуы да мүмкін. Осындай ауруды болдырмаудың, одан сақтанудың негізгі жолы табиғи сауықты-ру факторлары. Ауа, су, күннің кӛзін мақ-сатты түрде пайдалану, бала бойынша ӛзгерістерді жағдайларға тӛселген реак-циялардың қалыптасуына кӛмектеседі, яғни оның ағзасын шынықтырады.

Атап айтар болсақ «Балалардың ӛмірі мен денсаулығын сақтау» тақыры-бына ата-аналар мен бірге балалар дәрі-гері қатысуымен дӛңгелек үстел ӛткізіліп, балалардың денсаулығын нығайту, шы-нықтыру және қуаттандыратын дәрумен-дерді қолдану жӛнінде кеңінен әңгіме ӛр-бітіп, ата-аналарға бағытты кеңестер бер ілді. Кішкентай бүлдіршіндердің жауап-кершілікті сезіне жүріп жасаған әрбір іс-әрекеті арқылы олардың ептілікке, жыл-дамдыққа, шыдамдылыққа және батыл-дыққа тәрбиеленіп келе жатқандығын айқындай түсе, балалардың бір-біріне деген жанашырлығы, кӛмек қолын созуы олардың адами асыл қасиетті бойларына сіңіріп ӛсуде екендігін кӛрсетеді. Сауықтыру жұмыстарының дәстүрлі емес түрлері кеңінен қолданады. Олар: жазғы-

құмда жаланаяқ жүру, суық сумен су құю, нүктелі тӛсеніштермен жүру. Қыс мезгі-лінде таза ауада серундеу, шаңамен сырғанау, шаңғы тебу адам ағзасының жұқпалы аурулар мен суыққа тӛзімділігі мен қарсылығын арттыратыны анықтал-ған. Қысқы ойын түрлерінен спорттық жарыстар, мерекелік шаралар ұйымдас-тыру балалар бойына қуанышты кӛңіл күй сыйлайды. Алдымен балалар ойнай-тын ойын аланың ӛздеріне жақсы таныс жануарлардың, ертегі кейіпкерлерінің мү-сіндерін жасап мерекеге сай безендіріп, жолдарды қардан тазартуға белсене қатысып, сол күннен бастап мерекелік кӛңіл күйде жүреді. Сондықтан да дене шынықтырудан қызықты қысқы жарыстар кӛбірек ұйымдастыру, жоспарлау, бала-лардың ойынға деген қызығушылығын арттырары сӛзсіз. Балабақшаның эстети-калық тәрбие жүйесінде мерекелік ер-теңгіліктер ерекше орын алады. Олар бала сезіміне әсер ету құралы ретінде ӛнер мен кӛркемдік іс – әрекеттерінің түрлерін біріктіреді.

Тәрбиешінің басты міндеті- бойында ұлттық санасы қалыптасқан, дені сау, жан дүниесі бай жан- жақты азамат тәр-биелеп ӛсіру. «Ел боламын десен, бесі-гінді түзе» деп дана халқымыз айтқандай тәрбиелі, білімді ұрпақ әрқашан ұлт мақтанышы, беделі болатыны анық.

Қорытып айтқанда ұлы педагог Макаренко: «Тәрбие ішінде ешбір ұсақ- түйек деуге нәрсе жоқ. Еш нәрсені ұсақ- түйек деуге, ұмытуға хақымыз жоқ. Ӛз ӛмірімізде немесе балаңыздың ӛмірінде бір нәрсені ерекше деп бӛлек алып, со-ған қатты зер салып, қалғандарын еле-мей қалдырсаныз қателіктің ең зоры сол болып шығады. Ұсақ- түйектер үздіксіз, күнбе-күн, сағат сайын кездесіп отырады және ӛмірдің ӛзі сол ұсақ-түйекпен құра-лады, ӛмірдің бұл жағына басшылық кӛр-сету және оны ұйымдастыру сіздің және біздің ең жауапты міндетіміз» -деген.[8]

1.«Бала мен балабақша» журналы

№6, 7 2012ж. 2.«Бала тәрбиесі» журналы №12,

2009ж.




А.Б.Агниязова учитель русского языка и литературы гимназии №51 города Актобе

В настоящее время дети стали,

можно сказать, заложниками компьютер-ных игр и телефонов. Порой родителям невозможно оторвать их от этого заня-тия. Как непросто воспитывать ребенка в современном мире. Проблема приобще-ния детей к чтению становится острой на сегодняшний день. Школьники не хотят читать, не проявляют любознательность. А ведь взрослые хотят, чтобы они выросли эрудированными.

Лишь читая, ребенок может стать грамотным. Все неприятности с неуспеваемостью в школе начинаются с того, что дети не берут в руки книги. В старших классах учителя сталкиваются с этой проблемой, которая идет с младших классов. Поэтому закладывать «кирпичики» нужно еще с малых лет в семье. Как приобщить детей к чтению?

Вот несколько советов для родителей.

Начиная с раннего детства, малыш во всем подражает старшим. Так, если ваш сын или дочь будут видеть родителей, увлечено читающих книги,

возможно, и у них появится интерес к этому занятию. Находясь дома с ребенком, не включайте телевизор, а лучше положите на видное место красочно оформленную книгу или журнал, он увидит и попросит ее прочитать. Детей привлекают яркие краски, значит, чаще покупайте книги с красочными иллюстрациями. При ее выборе дайте возможность ребенку самому выбрать книгу по душе, и этот выбор может быть не только в магазине, но и в библиотеке. Не навязывайте свое мнение, не советуйте, что читать. Сейчас у детей – другие любимые герои и сказки. Важно, когда родители покупают себе книги, дарят их друзьям, принимают их в подарок, делают это с радостью. Тогда ребенок поймет, что книга – ценность.

Поощряйте дружбу ребенка с ребятами, которые любят читать. Читайте с ними по очереди, причем, взрослые могут добавить экспрессии, эмоций, изображая настроения героев. Дети любят радость, поэтому веселое


61 3(11)2019

прочтение книги или комиксов им запомнится. Иногда можно прочитать в газете гороскоп для всей семьи или программу телепередач, это – тоже чтение. Чем больше ребенок будет видеть слов, тем богаче его словарный запас. Разгадывание кроссвордов тоже тренирует память и мышление.

Все малыши любят мультфильмы. Можно посоветовать прочитать сначала книгу, по которой они поставлены, а потом их посмотреть и обсудить, все ли передано точно.

Если на самом интересном месте прервать чтение, то ребенку захочется узнать, что было дальше. Предложите ему дочитать самому и затем пересказать вам.. Но не слишком часто спрашивайте его о прочитанном, многие этого не любят и не хотят. Детям очень нравятся произведения о приключениях или истории об экзотических животных. Значит, нужно узнать, что ему интересно.

Хороший стимул для ребенка – список прочитанных книг. Он будет

сравнивать их количество каждый месяц или неделю, это рейтинг его успехов в чтении.

Родители должны подумать, как сделать для ребенка уютный уголок, где он может почитать. Самое главное, чтобы там было удобно и достаточно света.

В каждом доме имеется библиотека, в ней должна быть полочка для детской литературы, которую ребенок будет пополнять интересными книгами и журналами.

Не заставляйте детей читать тогда, когда они не хотят, не наказывайте их за это. Они сами увидят книгу, когда мудрый родитель положит ее на видное место. Если вы будете ее просматривать и читать, при этом смеясь или показывая заинтересованность в его присутствии, вот тогда есть вероятность, что ребенок отойдет от телевизора, оторвется от компьютера и почитает вместе с вами.



Н.К.Аймагамбетова Ақтӛбе қаласы №19 «Бұлақ» МДҰ тәрбиешісі

Ұлттық салт-дәстүрлер – тарихи

кӛне процесс. Салт-дәстүр халықтардың тіршілік кәсібіне, наным – сеніміне, ӛмірге деген кӛзқарасына байланысты туып, қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, ӛзгеріп, жаңарып отырады.

Қазақ халқының салт-дәстүрлері: бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрлері, тұрмыс – салт – дәстүрлері, әлеуметтік-мәдени салт-дәстүрлер бо-лып үш үлкен топқа бӛлінеді. Бала тәрбиесіне байланысты әдеп-ғұрыптарға баланың дүниеге келген күнінен бері жүргізілетін тәлім-тәрбиелік дәстүрлер-ден (шілдехана, сүйінші, балаға ат қою, бесікке салу, қырқынан шығару, тұсау

кесу, атқа мінгізу, сүндет тойы т.б.) бастап, қыз бала мен ұл баланы келешек отбасы – жанұя құруға, шаруашылыққа, ӛмірге, еңбекке бейімдеуге арналған азаматтық жон – жоралғылар кіреді.

Ал тұрмыс салт – дәстүрлеріне қазақтың киіз үйі, киіз үй жиһаздары, ұлт-тық киімдер мен тағамдар, мал бағу, егін-шілік, аңшылық, бағбаншылыққа қатысты кәсіптерге үйретудің түрлері енеді.

Сондай – ақ әлеуметтік – мәдени салт – дәстүрлері: қазақ ауылы, ауыл адамдарының туыстық қарым – қатына-сы, шешендік сӛз ӛнері, қазақтың ұлттық музыка аспаптары, үйлену – үй болуға байланысты салт – дәстүрлері, қонақ

63 3(11)2019

күту, халықтық – ұлттық мерекелерді ӛткізу жатады.

Халқымыз арғы – бергі тарихы мен дәстүрін, тарихи асыл мұраларын біліп, қастерлеп, бүгініміз бен келешегіміздің құнарлы топырақ, нәрлі қайнарына ай-налдыру – ӛмір қажеттілігі, адамзаттық, перзенттік парызымыз. Бүгінгі ұрпағы-мыздың бойына халқымыздың ғасырлар бойы қастер тұтып келген әр – намыс, ождан, атамекен, ана тіліне сүйіспенші-лік, әдептілік, қайырымдылық, үлкенді және ата-ананы сыйлау, құрметтеу қа-сиетін дарыту – олардың ӛз еліне ӛгей тартып кетпеуінің басты шарты. Сондық-тан ұрпақ тәрбиесі жайында озық ұлттық мұра – халық педагогикасы негізінде ізгілікті тәрбие беру аса маңызды міндет деп білу керек.

Халықтық педагогика кешегі ӛткен данагӛй қариялардан, ғұлама ойшылдар мен шешен – билерден, батырлар мен ақын – жыраулардан, бақсы – балгерлер-ден, сал – серілерден мұра, мирас болып қалған ұлы тәрбие құралы, халық тәлімі жәніндегі ой – тәжірибесінің жиынтығы. Ол даналыққа толы мақал – мәтелдер, ол түн ұйқысын тӛрт бӛлген ананың ыс-тық махаббатқа толы әлдиі, бесік жыр-лары, балдырғанның балдай тәтті тіліне оралған тақпағы, жұмбағы мен жаңылт-паштары, ӛтірік – ӛлендері мен санамақ-тары, қиял – ғажайып ертегілерімен жыр-лары, думаны мол балалық шақтың қы-зығы – ұлттық ойындар, мерекелер мен тойлар.

Баланы ұлттық дәстүрлер негізінде тәрбиелеу – бұл жауапты да күрделі мін-

дет. Сондықтан балабақшадан қазақ хал-қының ғасырлар бойы ұрпақ тәрбиесіне мұра болып келе жатқан ұлттық дәстүрі-не, тұрмыс – салтына, әдет – ғұрпына, әдебиетіне, ӛнеріне ден қойып, жұмыс жүргізу, баланы ӛз тілінде сӛйлеуге, ізгі-лікке, инабаттылыққа, кішіпейілдікке бау-лу, эстетикалық сезімін оятып, ӛмірдегі жақсы – жаман әрекеттерді ажырата, сезіне білуге үйрету. Ойлау, сӛйлеу, қабылдау процестерін дамыту.

«Тәрбие – бесіктен басталады» деп бағалаған халқымыз бала дүниеге келген күннен бастап – ақ ӛзінің әдеп – ғұрпын, салт – дәстүрін, наным – сенімдерін, кәсі-би шаруашылықтарын құлағына құя оты-рып, оның ақылды, еңбексүйгіш, адам-гершілігі мол, мәдениетін, ел намысын қорғайтын ер азамат болып ӛсуін қалап, осы қасиеттерді бүлдіршіннің бойына дарытуды борыш, міндет деп санаған. Кешегі нәресте бүгінгі ақылы толысқан, парасатты, ойы озық азамат – отбасы-ның тәрбиесін кӛріп ӛз елінің патриоты болып қоғамның жеке тұлғасына айналады.

Жас ұрпақты тәрбиелеу жүйесі за-ман талабына сай қоғамдық ӛмірде бо-лып жатқан ұлы ӛзгерістерге де байла-нысты. Қазіргі талап – жан-жақты үйле-сімді, жетілген жаңа адамды тәрбиелеу. Балабақша мен ата-аналар ынтымақтас-тыққа жұмыс жүргізсе, балаларға тиісті кӛңіл бӛліп, олармен санаса білсе, келе-шектің шын жанашыры, елдің арқа сүйер азаматтары тәрбиеленіп шығары сӛзсіз.



А.С. Ахетова Ақтӛбе облысы Шалқар ауданы Шілікті ауылы ТЖОББМ КММ Мектепалды

даярлық сыныбының мұғалімі

Мектепке дейінгі кезең ғалымдар-дың айтуы бойынша жеке тұлғаның ӛмір-ге келген сәті сияқты ең маңызды және жауапты кезең болып табылады. Бұл уа-қытта психологиялық үрдістер мен жеке тұлғалық қасиеттер жедел дамиды. Кішкентай адам әр түрлі іс-әрекет түрле-рін белсенді игереді. Мектепке дейінгі кезеңде ӛзіндік санасы дамиды, ӛзіндік кӛзқарасы қалыптасады. Дәл осы кезде баланың жеке тұлғасының дамуына отбасы және «бала – ата-ана» қарым-қатынасы маңызды рӛл атқарады.

Халқымызда «Әкеге қарап ұл ӛсер, шешеге қарап қыз ӛсер» деген нақыл сӛз тегін айтылмаған. Ата-ана ӛзінің мінезі, дағдысы, сӛзі, іс-әрекеті арқылы баласы-на үлгі кӛрсетеді. «Ұяда не кӛрсең, ұшқанда соны ілерсің», – деп үлкендер біліп айтқан. Бала әрқашанда ата-анадан мейірімділікті, сүйіспеншілікті, жүрек жылуын қажет етіп, ата-ананы ӛмірдің тірегі ретінде санайды. Отбасы – адам ғұмырының тірегі ғана емес, қоғамның да басты негізі. Адамның жеке басының алғашқы даму кезеңі отбасынан бастала-


65 3(11)2019

ды. Оның ер жетіп ӛсуі, бойындағы ал-ғашқы адамгершілік белгілері отбасында қалыптасады. Сондықтан да, туған үйдің жылуы оның кӛкірегінде кӛп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде сақталады.

Ӛкінішке орай, біз ӛмірдің күйбең тірлігімен баламен қарым-қатынаста ой-лана бермейтін іс-әрекеттерді жасап жа-тамыз. Кӛптеген ата-аналар туындап жатқан мәселелердің әсерімен ӛздерінің негативті эмоцияларын, жиірек кездесе-тін физикалық агрессияға қарсы тұра алмайтын кішкентай балаға үйретуі мүм-кін деп ойлайды. Сондықтан, балалар ӛз ата-аналарының кӛңіл-күйлері, эмоция-лары мен физикалық жағдайларына тә-уелді болады. Бұл олардың психикалық денсаулықтарына, ӛсіп жетілу кезеңіндегі ӛзін-ӛзі ұстауына жағымсыз ықпалдарын тигізеді. Кӛбіне ата-ана баласының да-муындағы немесе қарым-қатынасындағы, мінез-құлық ерекшелігінде пайда болған жағымсыз қасиеттерін, тәрбиесіндегі кем-шіліктерді қоғамның әсері деп жататыны жасырын емес. Мысалы, бала бақшада-ғы балалар, ақпараттық құралдар, т.б. сол сияқты немесе баламен қарым-қаты-настағы олқылықтарын мойындамайды, мән бермейді.

Ұсақ қамқорлық, қатаң бақылау жә-не ойдан шығарған қауіптерден шектен шыға қорғау да маңызды. Нәтижесінде баланың жүйке жүйесіне салмақ түсіреді, жүйке сыр береді, ерекше сезімталдық, ызақорлық бойынша эмоционалдық ерек-шеліктер қалыптасады. Қатаң бақылау мен қамқорлық кезінде балаларда қарсы тұру күшейеді, агрессия кӛбейеді. Ата-

аналар дұрыс жол табуға талпынады, кей кезде әсерлі қағидаға сүйенеді. Нәти-жесінде бұл баланың ӛзіне деген сенім-сіздігінің ұлғаюына, ӛз тілегінің болма-уына әкеліп соқтырады. Кӛп жағдайлар-да баланың ынтасы ӛзінің ішкі ой толға-ныстарына тіреліп, бұдан оның психоло-гиялық оқшаулануы туындап, ӛзімен жасты құрбыларымен қарым-қатынасын-да қиындықтар пайда болады. Баланы ішкі жеке тұлғалық кикілжіңге соқтырады, оның соңы жүйке жүйесінің шектен тыс күйзелуі және неврологиялық сырқаттарға ұшырау қаупін кӛбейтеді.

Мұндай отбасында эмоционалдық түрде маңызды болып ерлі-зайыптылар-дың қарым-қатынасы есептеледі. Ал бала бойындағы кемшіліктер мен қателік-терді ашық түрде айта береді. Нәтиже-сінде баланың бойына ата-аналар ӛз-ӛзіне сенімсіздік сезімін ұялатады. Ӛз ойын жеткізе алмайды, бойындағы кем-шіліктеріне қатты уайымдайды. Ақырын-да ата-ананың айтқанынан мүлдем шыға алмай, тәуелді болады. Мұндай бала-ларда ата-аналарының ӛмірі мен денсау-лығы үшін қорқыныш жиі пайда болады. «Жас шыбықты қалай исең, солай ӛседі» демекші, әрбір ата-ана мен баласының ӛзара сенімге, қамқорлыққа, мейірімге негізделген қарым-қатынасы жеке тұлға-ны дамытудың негізгі ӛзегі болмақ, ал ата-ана тәрбиесі бала ӛмірінде үлкен із қалдырады. Ӛз баласының бойына бар-лық жақсы қасиеттерді дарыту, табиғат сый-лаған дарынын дамыту, дұрыс білім алуына жағдай жасау, жеке тұлға етіп жетілдіру – ата-ананың басты парызы.



М.Т.Байдосова Учитель русского языка Дошкольная организация №30 "Ұрпақ" Игра – один из основных видов

деятельности детей. В любом возрасте игра является ведущей деятельностью, необходимым условием всестороннего развития детей и одним из основных средств их воспитания и обучения. В процессе игры создаются благоприятные условия для формирования, развития и совершенствования психических процес-сов ребѐнка, формирования его личнос-ти. Игры разнообразят процесс обуче-ния, наполняют жизнь учащихся радост-ными переживаниями, эмоционально обогащают их, создают радость успеха, создают хорошее настроение.

Цель – создание условий для успешной адаптации ребѐнка с ОВЗ в макромире, для коррекции и развития личности.

Для решения поставленных целей и задач на уроках и во внеурочное время использую следующие игры:

а) – дидактические; б) – сюжетные; в) – ролевые; г) – театрализованные; д) – подвижные; е) – конструктивные. Каждый вид игры выполняет

определѐнные функции. 1. Дидактические игры – одно из

средств познавательной деятельности ребенка повышают эффективность обу-чения. Дидактические игры развивают наблюдательность, внимание, память, мышление, речь с нарушением интеллекта.

2. В сюжетно-ролевых играх дети при помощи взятых на себя ролей вос-

ИГРА КАК СРЕДСТВО ВОСПИТАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ


67 3(11)2019

производят жизнь взрослых людей, их взаимоотношения, их деятельность. В ходе игры ученик познаѐт мир и усваи-вает общественный опыт. Воспитывает-ся стремление к учению, умение и желание трудиться, а также моральные качества, обогащается речевой запас.

3. Театрализованные игры – это разновидность сюжетно-ролевых игр, од-нако они развиваются по заранее подго-товленному сценарию, в основе которого – содержание сказки, рассказа. Эти игры требуют от педагога режиссирования, а от ребѐнка – проговаривания реплик.

4. Подвижные игры служат средст-вом коррекции моторных нарушений, т.к. большинство таких детей имеют двигательные нарушения.

5. Для детей с нарушением интеллекта конструктивные игры служат средством развития восприятия формы, объѐма, размеров различных предметов. В ходе конструктивных игр ребят разви-вается пространственная ориентация, а также мелкая моторика.

Детская игра – явление универсаль-ное и дети в играх копируют окружаю-щую жизнь, еѐ функции разнообразны.

Наиболее важные функции игры: 1 – Обучающая функция позволяет

решить конкретные задачи воспитания и обучения, которые направлены на усвое-ние определѐнного программного мате-риала и правил, которым должны следо-вать играющие. Важны обучающие игры также для нравственно-эстетического воспитания детей.

2 – Развивающая функция заклю-чается в развитии ребѐнка, коррекции того, что в ней заложено и проявлено.

3 – Воспитательная функция помо-гает выявить индивидуальные особен-ности детей. Позволяет устранить неже-лательные проявления в характере своих воспитанников.

4 – Коммуникативная функция сос-тоит в развитии потребности обмени-ваться со сверстниками знаниями, уме-ниями в процессе игр, общаться с ними и устанавливать на этой основе дружеские взаимоотношения, проявлять речевую активность.

5 – Развлекательная функция спо-собствует повышению эмоционально-положительного тонуса, развитию двига-тельной активности, питает ум ребѐнка неожиданными и яркими впечатлениями, создаѐт благоприятную почву для установления эмоционального контакта между взрослым и ребѐнком.

6 – Психологическая функция сос-тоит в развитии творческих способнос-тей детей.

7 – Релаксационная функция заклю-чается в восстановлении физических и духовных сил ребѐнка.

Для успешного обучения и воспита-ния этих детей необходимо пробудить их интерес к учебным занятиям, мобилизо-вать их внимание и переключение с одного вида деятельности на другой, активизировать их деятельность через игры (познавательные, сюжетно-роле-вые, подвижные, конструктивные и др.). Несмотря на такое разнообразие игр, практически любая игра носит познава-тельный характер. Особое внимание хочется обратить на вид игры, ориентированный на обучение.

В научной литературе игры детей дошкольного и младшего школьного воз-раста принято называть дидактическими или познавательными, игры детей старшего возраста –интеллектуальными.

Понятие «познавательные» расп-ространяется практически на все типы детских игр. Термин «дидактические» (от греч. «поучение») правомерен по отно-шению к играм, целенаправленно вклю-чаемым в раздел дидактики (теории и методики обучения).

При проведении игры педагогу необходимо помнить, что игра должна исключить даже малейшую возможность риска, угрожающую здоровью детей. Однако нельзя и выбрасывать из неѐ трудные правила (если это подвижные игры), выполнить которые нелегко.

Некоторые игры требуют наличия инвентаря, различных предметов и атри-бутов. Необходимо следить за их пригод-ностью. Вещи и предметы, используе-мые в игре, должны быть безопасны, удобны для детей и гигиеничны.



Игра не должна быть слишком азартной, унижать достоинство играю-щих. Ребята должны понимать смысл и содержание игры, еѐ правила и опера-ции, знать точный перевод терминов и понятий, усвоить идею каждой игровой роли.

Кроме того, игра по своему содер-жанию должна быть педагогична, еѐ вы-бор зависит также и от возраста играю-щих, их физического развития и кругозора.

Конец игры должен быть результа-тивным – победа, поражение или ничья («Победила дружба»). Он должен быть ярким, эмоциональным, содержатель-ным.

Нарушение, невыполнение правил учитываются системой штрафных очков, баллов или оценкой.

Игра требует столь же вниматель-ного отношения к себе, как и другие средства воздействия на ребят с откло-нениями развития, например, труд и другие предметы.

Организуя познавательную игру, не стоит забывать и о зрителях (болельщиках).

Чтобы привлечь внимание детей (на организационном этапе), можно использовать следующие приѐмы:

♥ - красочное объявление; ♥ - афишу; ♥ - плакаты; ♥ - рекламы, нестандартные по

форме, с интригующим текстом; ♥ - пригласительный билет; ♥ - приглашение-письмо, открытку,

визитку; ♥ - объявление по радио,

телевидению и т.д. Познавательная игра может быть

посвящена любой теме. Но целесо-образно планировать и проводить игры, которые способствуют получению и дополнительных знаний по учебным предметам (развитие речи, художествен-ная литература). Исходя из возрастных

особенностей детей и выбора темы, можно приступать к сбору необходимого материала (загадок, стихов, литератур-ных произведений, исторических фактов, пословиц, поговорок, высказываний известных людей, картин художников и т.д.), которое потом, компонуется в блоки и одевается в «интересную форму».

Все задания в блоках должны быть расположены «от простого к сложному», по необходимости сопровождаться све-товыми, музыкальными эффектами, а также использованием необходимого реквизита.

Таким образом, какая бы не прово-дилась игра, мы должны помнить – педа-гог всегда должен стремиться зажечь искорку интереса к той или иной области знаний.

Только такая искра может вызвать цепную реакцию увлечѐнности, пытли-вости, поиска, создать ту атмосферу, в которой наиболее пышно произрастает древо познания.

Игра – специфический, чисто детский мир жизни ребѐнка.

Игра есть практика развития. Дети играют – потому что развиваются, и развиваются, потому что играют.

Игра – свобода самораскрытия, саморазвития с опорой на подсознание, разум и творчество.

Продукт игры – наслаждение еѐ процессом, конечный результат – разви-тие реализуемых в ней способностей.

Игры детей есть самая свободная, естественная форма проявления их деятельности, в которой осознаѐтся, изучается окружающий мир.

Игра есть потребность растущего ребѐнка: его психики, интеллекта, биологического фонда.

Итак, важную роль в обучении, вос-питании и развитии личности имеет игро-вая деятельность, которая в жизни ре-бѐнка продолжает занимать первосте-пенное место с первого класса.


69 3(11)2019

Ж.Ж. Досова «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Ақтӛбе қаласы А.Б. Махамбеталиева «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Сексеуіл кенті

Бүгінгі бӛбек – ертеңгі азамат – қо-

ғам иесі. Балғын бӛбектерге ең алғаш жол кӛрсетуші, бағыт беруші – балабақ-ша тәрбиешілері. Ӛйткені, білім мен тәр-бие негізі, баланың жеке басын қалып-тастыру негізі балабақшада қаланады.

Қазақстан Республикасының мек-тепке дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру стратегиясы мектеп жасына дейінгі ба-лаларды жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптастыру мәселелерінің ұлттық да-му стратегиясымен үздіксіз байланысты екендігін және мемлекеттік саясаттың ажырамас бӛлігі болып табылатындығын ескере отырып, басты қажеттілік ретінде қабылданған.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың» мақсаты тӛмендегідей анықталған: «Балаларды мектепке дейінгі сапалы тәрбиемен және оқытумен толық қамтуды, оларды мектепке даярлау үшін мектепке дейінгі тәрбиелеудің және оқытудың әртүрлі бағдарламаларына тең қол жеткізуді қамтамасыз ету».

Тіл – қоғам дамуының кӛрсеткіші. Тілдің дамуы ойдың дамуымен тікелей байланысты. Тіл арқылы білім жинақта-лады, адамның тұлға болып қалыптасуы-на, білік-дағдыларының, құзыреттілігінің артуына бірден-бір ықпал ететін – тіл. Міне, осындай тілдің теориялық концеп-циялары арқылы ана тіліне үйрету мен тәрбиелеу мәселелерін шешудің нақты жолдары анықталады. Тілдің адамзаттың қарым-қатынас құралы екендігі, оның пайда болуы, бала жастан дамытыла-тыны, тіл әлеуметтік, қоғамдық қатынас-

тарға негізделетіні философия ғылымда-ры негізінде жан-жақты дәлелденген.

Тілдің дыбыстық жағын зерттейтін ғылыми сала – фонетика. Тіл дыбыста-рының аккустикалық және артикуляция-лық қырлары бар. Сӛйлеуде сӛздерді дыбысталуы жағынан орфоэпиялық нормаға сай анық айтудың маңызы зор.

Дыбыстық сӛйлеу мәдениеті – кең тарапты түсінік, ол тілдің фонетикалық және орфоэпиялық жақтан икемділігін, сӛйлеу мәнері мен анық дикцияны қамтиды. Дыбыстық сӛйлеу ұғымдарына дикция, сӛйлеу, интонация, темп т.б. сонымен бірге қарым – қатынас мәдениеті элементтері жатады[1.- 4б].

Мектеп жасына дейінгі балалар кейбір әріптерді қате дыбыстайды, олар-дың сӛзінде әсіресе үнді дыбыстардың анық айтылмауы жиі кездеседі. Кейде баланың шапшаң сӛйлеуіне байланысты жеке дыбыс не тұтас буын түсіп қалып жатады, кейбір бала дыбыстарды жұтып қойып сӛйлейді. Бұлай сӛйлеудің себебі сӛйлеу аппаратының дамымағанымен анықталады. Дыбыстық сӛйлеу мәдение-тінің жетіспеушілігінен бала үндемейтін болады, білуге құштарлығы тӛмендейді. Ақыл-ойының дамуының кешеуілдеуі де мүмкін, осыған байланысты мектепте үндемейтін болады

Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін балабақшадан бастап баланың ды-быстық сӛйлеу мәдениетін қалыптастыру керек. Дыбыстық сӛйлеу мәдениетін тәр-биелеу жұмыстары баламен сӛйлескен сәттерде оны жәбірлемейтіндей етіп жұмсақ дауыспен ескертулер жасау, тәр-биешінің дыбыстарды дұрыс айтуына еліктеу, дауыс тонын, қарқынын, интона-



циясын реттейтін балаларға топпен кіші-гірім жаттығулар жасату түрінде ӛткізіледі.

Мектепке дейінгі кезеңде балалар сӛзінің дыбыстық мәдениетінің мазмұны мен міндеттері мынадай:

1.Сӛйлеуде бала сӛздерінің дұрыс дыбысталуын қалыптастыру, яғни, әр ба-ланың фонематикалық естуі мен тыныс ала білуін – артикуляциялық аппарат моторикасын жаттықтыру;

2. Бала тілінің орфоэпиялық икемділігін тәрбиелеу, яғни әдеби тіл нормасына сай сӛйлеуін жаттықтыру.

3.Сӛйлеу мәнеріне үйрету, яғни мәнерлеу құралдарын: дауыс күшін, сӛйлеу қарқыны мен әуезділігі, екпін, кідіріс, интонация түрлерін меңгерту;

4. Дикцияны қалыптастыру, яғни сӛйлеуде әрбір дыбысты, сӛздерді сол сияқты фразаларды анық айтқызу;

5. Қарым-қатынаста сӛз этикетін сақтауға тәрбиелеу.

Қандай адамның болмасын, ой-ӛрісінің, білімінің, мәдениеті мен рухани дүниесінің қаншалықты екені оның жаз-ған жазуынан, сӛйлеген сӛзінен байқала-ды. «Кісіге қарап сӛз алма, сӛзіне қарап кісіні ал», - деп ұлы Абай тегін айтпаған. Топ тәрбиешісі ӛз сӛзінің мәнерлі, орфо-эпия талаптарына сай болуын қадағала-уы керек. Ӛз мәдениеті мен сӛз мәдение-тін қатар ұстау, баланың тіліндегі лого-педтік кемшіліктерге абай болу, баланың еркелігімен не сӛйлеу аппаратындағы себептерді анықтау – педагог міндеті. Логопед қана емес жоғары білімді тәр-биеші фонетикаға сүйене отырып, сӛз дыбыстарының жасалу орындарын, ор-фоэпиялық жақтан дұрыс айтылу заңды-лықтарын жақсы білуі тиіс. Айтылатын ойға қатысты сӛздің ӛз интонациясы бо-лады. Интонация құралдары: дауыс күші, сӛйлеу қарқыны, екпін түрлері, дауыс сазы (мәнерлілік), тембрі туралы білім-мен қарулану балалар сӛзінің дыбыстық мәдениетін қалыптау үшін ӛте қажет.

Балалардың тілін дамытуда дыбыстық мәдениеттің маңызы кӛптеген зерттеулерде қарастырылған.

Балалардың туғаннан бастап ды-быстарды қалай қабылдап, қалай қолда-

натынына бақылау жасап, зерттеулер жазғандар–Д.Б.Эльконин, Ф.И. Фрадкина, Н.Х. Швачкин т.б. Олардың тұжырымда-уынша, бала алдымен сӛздер мен фра-залардың ырғақты-әуенді құрылысын қабылдайды. Сӛздің фонематикалық құ-рылысы балаға бірден байқалмайды. Сӛздегі дыбыстық ӛзгерістер оған белгісіз. Н.Х. Швачкин балаға үйретілетін «ладушки-ладушки» сӛзін «капитан-капи-тан» сӛзімен ауыстырғанда, қолын шапа-лақтап, ойнай бергенін, шаттанғанын мысалға келтірген. Зерттеушілер «4-5 айында бала сӛздің айтылу әуенін, 6-12 ай аралығында ырғағын, бір жастан соң ғана дыбыстық құрамын» байқайды деп тұжырым жасаған [2.–162.].

Баланың фонематикалық естуі ту-ғаннан пайда болады. Есіктің сықыры, бір нәрсенің даусы, мысықтың мияулауы сияқты дыбыстарды естіп, бала ол ды-быстарды қайталайды. Сондықтан ерте сәбилік шақтан балалар дауыс күшіне қатысты «қатты», «бәсең», «сыбырмен», сӛйлеу қарқынына қарай «тез», «баяу», «буындап созып айту» жаттығулары ар-қылы жаттықтырылады. Сӛйлем интона-цияларын (сұраулы, лепті, хабарлы) екпін түсіру арқылы ӛзгертуге болатыны, адамның дауыс сазын (тембрін) құбыл-тып түрлі кӛңіл-күй жеткізілетіні кӛркем шығармаларды оқумен түсіндіріледі.

Балабақша жасындағы балалардың тіл мәдениетіне қатысты негізгі бір термин – «Тілдің дыбыстық мәдениеті» термині. А.М. Бородичтің оқу құралында: «Сӛздің дыбыстық мәдениеті» түсінігі кең әрі ӛзіндік ерекшелікке толы болып келеді. Ол сӛйлеуде дыбыстардың айты-лу сипаттарымен ерекшеленіп тұрады (дыбыстардың дұрыс айтылуы, дикция және т.б.), қарым-қатынас тілінде сӛздің дыбыстық мәдениетінің айқын да анық болуы, оның элементтерінің (дауыс ыр-ғағы, қарқыны және т.б.), сондай-ақ, олармен байланысы бар мәнерліліктің қимыл-қозғалыс құралдары (ым-ишарат, жест) және сӛзбен қатынасу мәдениеті-нің элементтері (бала сӛзінің жалпы үн-ділігі, мәнерлеу қалпы, әңгімелесу бары-сындағы қимыл-қозғалыс машықтары) болып табылады» делінген [3.–115б.].


71 3(11)2019

Дыбыстық мәдениеттің құрамдас бӛліктері – сӛйлеу тілін есту және ӛзі сӛйлеуі кезінде дұрыс тыныс алу бала сӛйлеуінің пайда болуына алғышарт болып табылады. Тілдің дыбыстық жағын бала есту арқылы қабылдап, біртіндеп меңгереді. Мектепке дейінгі жастың бастапқы кезеңінде баланың сӛйлеу аппаратының қалыптасуында (ол ересек адамның сӛйлеу мүшелері қызметінен сәл ғана басқаша) фонематикалық есту үлкен рӛл атқарады. Баланың әрбір жас кезеңінде сӛз мәдениетінің ӛз кемшіліктері болады, олар педагогика ғылымында сӛйлеудің дамымаған кезеңі ретінде қарастырылады.

Сӛйлеудегі осындай ерекшеліктер патологиялық кемістік емес, олар сӛйлеу аппаратының біртіндеп дамуымен түсін-діріледі. Сӛйлеу мүшелері қозғалған кез-де ұсақ бұлшық еттердің жиырылуы, ол қозғалыстардың дәлдігі мен шапшаңды-ғы маңызды, ал сӛйлеу аппаратының мұндай қызметі біртіндеп қалыптасады. Балалардың сӛйлеу кезіндегі тыныс алу-ларының ӛз ерекшеліктері бар: олар әлсіз немесе шулы, жиі, кідіріссіз естіле-тін дем алулар болып келеді. Осындай ерекшеліктер мектеп жасына дейінгі кіш-кентай балаларға ғана тән, ал мектепке дейінгі жоғары жастағы балаларда ондай құбылыс сирек кездеседі.

Жинақтап айтқанда, бала тілінің дыбыстық мәдениетін тәрбиелеуге тиімді жағдайлар жасалғанда кейбір айтылуы қиын (р, л, с, ш, ң) дыбыстар болмаса, 3 жасар балалар дыбыстардың барлығын дұрыс айта бастайды. Ересек топта тілдің дыбыстық мәдениетіне тәрбиелеу жұмысының мазмұны дыбыстарды анық айтуын жалғастыру, фонематикалық естуді дамытумен ғана кӛрінбейді, балалардың сӛйлеу қарқынын меңгере бастауынан, бала сӛзінің интонациялық мәнерлілігінен байқалады. Бала тілінің дамуын зерттеушілер баланың мектепке даярлануы мен жеке тұлға болып тәрбиеленуінде, айналасындағылармен

қатынас жасауында тіл дыбыстарын дұрыс айтуының, тілінің интонациялық мәнерлілігін дамытудың маңызын атап ӛтеді. Ӛйткені мектепке барған бала тілінің дыбыстық мәдениеті қалыптас-паған болса, сӛз ішіндегі дыбыстарды дәл тауып, оның ретін таба алмайды, берілген дыбыстан басталатын сӛзді де құрастыра алмай жатады. Ақыл-ойы ерекше балалардың ӛздері де тілдің дыбыстық жағын меңгермесе, кейінірек жазуда да грамматикалық қателерді кӛп жіберетін болады[4.-23].

«Балабақшада оқыту және тәрбие-леу» бағдарламасында ұзақ жылдар жоғары топтарда бала үлкендермен сӛйлесу этикетін әбден меңгерген болуы керектігі жазылған. Ұйымдастырылған іс-әрекетте, яғни кешенді сабақтарда бала қалай тұрып сӛйлеу керектігін біліп, әңгімелесушіге тура қарап сӛйлеу, тақпақ оқуда, әңгіме айтуда артық қимылдар жасамау сияқты ауызекі сӛйлеу нормаларына жаттыққан болуы керек. Барлық топтарда ескерілетін басты міндет – баланың фонематикалық естуі қалыптасуы. Ӛйткені мектепке баратын баланың болашақта сауаттылыққы тез үйренуіне әрбір дыбысты анық та айқын естуінің, оларды бір-бірінен ажырата алуының маңызы зор.

1. Аханов К.А. Тіл біліміне кіріспе.

Алматы: 1974. 2. Аймағамбетова К.А., Метербаева

К.М. Қоршаған ортамен таныстыру арқы-лы балаларды байланыстырып сӛйлеуге үйрету. (Әдістемелік құрал. Алматы, 2000.

3. Әбдікәрімова Т.М.. Бастауыш сыныпта мәтін арқылы тіл дамытудың ғылыми негіздері мен оқыту әдістемесі –А., 2009.

4. Әмірова Ә.С. Балаларды кӛркем әдебиет арқылы адамгершілікке тәрбиелеу. Алматы: Рауан,1998.




БAЛAБAҚШAДA АРТ-ТEРAПИЯ ӘДІCТEРІН ҚОЛДAНУ

К.Ж.Жеңісова «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Ақтӛбе қаласы Г. Құлахметова «Алма Рай» балабақшасының тәрбиешісі, Сексеуіл кенті

Қaзaқcтaндa білім бeру жүйecі –

әлeмдік білім бeру кeңіcтігіндe оғaн лa-йықты орын aлуғa жaғдaй жacaп, cоғaн ұмтылу үcтіндe. Ол үшін үздікcіз білім бe-ру үдерісінің aлғaшқы caтыcы мeктeпкe дeйінгі ұйым, ондaғы дұрыc ұйымдacты-рылғaн оқу-тәрбиe үдеріcі бacты орындa болу кeрeк. Бaлaның жeкe тұлғa рeтіндeгі дaмуы ӛзіндік кӛзқaрacының қaлыптacуы, ой-ӛріcінің кeңeюі бaлaбaқшa қaбырғa-cындa бacтaлaтыны cӛзcіз. Мектепке де-йінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі мақ-саты - баланың жеке басының қалыпта-суы мен дамуы болып отыр. Кӛптеген кіші мектеп жасындағы балалар ӛзінің ойын, қобалжуын сӛзбен жеткізуге кина-лады. Олар үшін ӛз ойын жеткізудің оңай жолдары ойын барысында, бейнелеу ӛнері немесе шығармашылық белсенді-ліктің басқа да фомаларымен байқала-ды. Психотерапияның маңызды салала-рының бірі қазіргі таңда арт-терапия бо-лып табылады. Сондықтан бұл терапия қарқынды даму үстіндегі психотерапия-лық әдістердің жаңа түрі болып табы-лады. Терапияның бұл түрі қазіргі таңда үлкен жетістіктерге ие екендігі белгілі. Арт-терапия – балалармен психология-лық жұмыс жүргізуде орны бӛлек, баға жетпес әрі ӛте тиімді әдіс. Оны ғылымғa, жaлпы қолдaныcқa eң aлғaш 1938 жылы Aдриaн Хилл eнгізді. Арт-терапия – педа-гогиканың жаңа бағыты ретінде алынып, оның психологиялық-педагогикалық негіздері кеңінен тұжырымдалады.

Педагогика термині – бала тәрбие-сімен байланысты, ал арт-терапия – бұл бейнелеу ӛнерімен емдеу дегенді білді-реді. «Арт» сӛзі батыстан енген (латын тілінде – ars, ағылшын және француз тілдерінде – art, итальян тілінде - arte), орыс тілінде аударғанда «искусство» - «ӛнер» деген мағынаны білдіреді. ―Арт-

терапия‖– терминi (art – ӛнер, artterapy – ӛнер арқылы терапия жүргiзу)[1.- 23].

Арт терапия - бұл емдеу ғана емес, сонымен қатар креативтің дамуы, тұлға-ның дамуы мен үйлесімділігі, кез-келген жағдайды шешуге кӛмек кӛрсету. Кeйiн-нeн бұл тeрмин ӛнeргe қaтыcты бaрлық тeрaпияның caлaлaрындa (музыкaлық тeрaпия, дрaмaлық тeрaпия, бимeн тeрa-пия жүргiзу т.б.) қолдaнылa бacтaйды. Бұл бaлa бойындaғы жaңa қaлыптacып кeлe жaтқaн шығaрмaшылық бeлceнді-лігін және құзірeттілігін aрттырaды.

Егер мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу ұйымдарының оқу-тәрбие үде-рісінде арт-терапия қолданылған болса, онда балалар жүйелі, тұрақты ұйымдас-тырылған шығармашылық әрекеттер жағ-дайында болып, олардың қабілеттері, қа-лыптан тыс ойлауы,қиялының жетілуі нәтижелі болады, эстетикалық ойлау стилі мен шығармашылық қиялы жетіле түседі, рухани мәдениеті қалыптасады.

Қaзaқcтaндaғы қaзіргі тaңдa мeктeп-кe дeйінгі білім бeру ұйымдaры қоғaмның қaжeттілігінe cәйкec жaлпы тeрaпиялaр cұрaныc aрқылы қaйтaдaн құрылып отыр. Cоғaн орaй, ол бaлaлaрғa aрнaлғaн мeк-тeпкe дeйінгі ұйымдaр үлгіcімeн жәнe жaңa формaлы ұйымның пaйдa болуы-мeн білім бeру қызмeтінің әр түрлілігімeн cипaттaлaды. Cонымeн қaтaр, мeктeпкe дeйінгі ұйымдaғы оқу-тәрбиe үдеріcінe жaңa иновaциялық білім бeру, вaриaтив-тілік бaғдaрлaмaлaрды eнгізу мeктeп жacынa дeйінгі бaлaлaрды тәрбиeлeу мeн оқытудa зaмaнaуи тeхнологиялaрды қолдaну бүгінгі күннің тaлaбы.

Aрт-тeрaпия дaму үcтіндeгі пcихотe-рaпиялық әдіcтeрдің жaңa түрі болып тa-былaды. Aтaлғaн тeрaпияның түрі қaзіргі тaңдa үлкeн жeтіcтіктeргe иe. Aлғaшқы арт-тeрaпия түcінігі eнгізілгeн кeздe оны тeк cырқaт, aуру, нeмece дeмaлыc үйін-


73 3(11)2019

дeгі eмдeлушілeргe ғaнa қолдaнғaн бол-ca, қaзіргі кeздe оның қолдaныc aяcы, шeңбeрі кeңeюдe. Яғни бұл тeрaпия aдaмның шығaрмaшылық жaғдaйын дa-мытып қaнa қоймaй, aдaмның бойындaғы қacиeттeрдің мүмкіндігін түcініп aшуғa дa жaғдaй жacaйды.

Арт-терапия: 1. Топта жағымды эмоционалды

кӛңіл-күй құруға септігін тигізеді. 2. Ӛз қатарластарымен, ата-анасы-

мен, педагогтармен және т.б. қарым-қа-тынас үдерісін жеңілдетеді. Шығарма-шылық әрекетке бірге қатысу балаларды бір-бірін оң қабылдауға үйретеді.

3. Балабақшаларда, әсіресе, кӛп-ұлтты топтарда тілдік қарама-қайшылық-ты жеңуге кӛмектеседі.

4. Тәрбиешілерге бала дыбыстап тілімен жеткізуге, талқылауға қиналатын мәселелерге кӛңіл аударуға мүмкіндік туғызады.

Балалар әдетте ӛзіне түсініксіз оқи-ғалардың, құбылыстардың сырын білуге құмартады. Арт-терапияны қолдану, топ-тың психологиялық ӛзгешеліктерін, ерек-шеліктерін зерттеп танып-білуге кӛп мүм-кіндік береді. Сонымен қатар, оқыту үде-рісінде осы терапияны қолдану мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізуге септігін тигізеді:

- танымдық процесін дамыту; - ӛзінің ішкі әлемін түсіну қабілетін

дамыту; - ӛзіне-ӛзінің сенімділігін, ӛзін-ӛзі

қабылдау, жақсы кӛруді дамыту; - зердесін дамыту; - эмоциясы мен сезімдерін дамыту;

- кенеттен пайда болған қиыншы-лықтарға тӛтеп бере алуын дамыту;

- ӛзін-ӛзі алып жүре алуын, дербестігін дамыту;

- ӛзін-ӛзі кӛрсете алуына, ӛзін-ӛзі жетілдіруге ынтасын дамыту;

- ой ӛрісін дамыту; - ойлауды дамыту. Арт-терапия ар-

қылы тұлға бойындағы қабілетін кӛрсетіп, шығармашылығын шыңдайды. Ал шығар-машылық қабілеттер қиялдың байлығы-мен, ойлаудың ерекшелігімен, заттарға деген сындарлы кӛзқараспен жаңа ше-шім және идеяларды ұсыну мүмкіндігі-

мен, ӛз білімін, икемділігі мен дағдысын іске асыру барысында ӛмірлік белсенді ұстанымын кӛрсете білуімен сипаттала-ды[2.- 45]. Демек, тұлға шығармашылы-ғын дамытуда арт-терапиялық әдістеме-лерді қолдану маңызды.

Арт-терапия - тәрбиеленушіні әр түрлі іс-әрекеттерге (сурет салу, мүсін-деу, жапсыру, музыка) қызықтыру арқы-лы жүзеге асады. Оның негізгі ерекшелігі адамгершілік-эстетикалық тәрбие беру, шындыққа эмоционалдық қатынасты жә-не шығармашыл тұлғаны қалыптастыру үшін «ӛнер» арқылы бейімдеу. Сонымен қатар арт-терапия психикалық функция-ларды дамыту қызметін атқарады, бала-лардың ішкі қарама-қайшылықтарымен күресіп, эмоционалдық тепе-теңдікті орнатуға ықпал етеді.

Егер мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу ұйымдарының оқу-тәрбие үде-рісінде арт-терапия қолданылған болса, онда балалар жүйелі, тұрақты ұйымдас-тырылған шығармашылық әрекеттер жағ-дайында болып, олардың қабілеттері, қа-лыптан тыс ойлауы, қиялының жетілуі нәтижелі болады, эстетикалық ойлау стилі мен шығармашылық қиялы жетіле түседі, рухани мәдениеті қалыптасады [3.- 6].

Арт-терапияның психопрофилакти-калық қызметі – адамның ӛмірінде кезде-сетін қиын-қыстау кезеңдердің салдары-нан пайда болатын, адам психикасына кері әсерін тигізетін жағымсыз психика-лық жағдайларды кӛптеген әдіс-тәсілдердің кӛмегімен анықтай отырып, алдын-алу болып табылады.

1. А.А. Воронова Арт-терапия для

детей и их родителей Ростов н/Д: Феникс, 2013. — 253c.

2. Л.Б. Бaряeвa, A. Зaрин Обучeниe cюжeтно-ролeвой игрe дeтeй c проблe-мaми интeллeктуaльного рaзвития.- CПб.,2001.

3. Ф.Н. Жұмaбeковa Мeктeпкe дeйін-гі ұйымдaрдaғы М.Монтeccори пeдaгоги-кacын пaйдaлaну eкрeшeліктeрі//Білімдeгі жaңaлықтaр. – 2014. - №2. – Б.4-8.




СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ

МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

С.Е.Іданова Қазақстан, Ақтӛбе, Қ.Жұбанов атындағы Ақтӛбе ӛңірлік мемлекеттік

университетінің4 курс студенті Ғылыми жетекшісі: Айтмағанбетова Ш Биология кафедрасының аға оқытушысы, магистр

Қазақ деген ел- бостандық- азаттық сүйетін, даланы, таза ауаны, таза суды,

таза көгалды сүйетін халық. Ғабит Мүсірепов

Адам бaласының ӛмір сүру ортасы-

табиғaт әлемі. Сондықтaн дa ол оның біртұтастығының сақталуына, тазалығы-на, үйлесімділігінің болуына және ондағы биологиялық ӛзара қарым- қатынасы мен тепе- теңдіктің бұзылмауына мүдделі.

Сол себепті жеке тұлғaның қалыпта-сып дамуы барысында сыныптан тыс жұ-мыстар арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастыру қажет. Жеке тұлғаның қа-лыптасып дамуы үздіксіз сипатта болa-тыны бізге мәлім. Оның жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін әртүрлі тәрбиелік әрекеттер-мен ұштасады. Ол әдетте сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс болып бӛлінеді.

Сыныптан тыс тәрбие жұмысы-тұл-ғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтама-сыз етуде оған жағдай туғызатын мұға-лімдердің басшылығымен ұйымдасты-рылған және сабақтың мақсатымен ӛза-ра байланысты болып келетін тәрбие жұмысының дербес түрі. [1 – 174 бет]

Экологиялық мәдениетін қaлыптaс-тырaтын сыныптaн тыс жұмыстaрдың aсa мaңызды шaрты- бaлaлардың ӛз еңбегінің қоғамдық пайдалығын сезінуі, табиғатты қорғауға және оған жауапкер-шілік қатынасының қалыптасуы. Егер оқушы ӛз еңбегінің табиғатқа пайдалы және қажетті екендігін кӛрсе онда ол жұмысты беріліп істейді. Сондықтан қан-дай болмасын жұмысты бастар алдында практикалық маңыздылығын кӛрсетуге уақыт болуы қажет. Мысалы: мектепті

кӛгалдандыру кӛпшіліктік, жалпы мектеп-тік шара, оған бастауыш сыныптың оқу-шылары белсене қатыса алады. Кӛгал-дандыру жұмысын ӛз сыныбына бӛлме ӛсімдіктерін отырғызудан бастаған жӛн. Мүның алдында мұғалім бӛлме ӛсімдік-терін күту жӛнінде әңгіме ӛткізеді.

Сыныптан тыс жұмыс шартының бірі балалардың жеке ерекшеліктерін есепке алу. Ұжымдық жұмыс үдерісінде олардың неге қызығатынын анықтауға кӛмектссетін жағдай жасалады. Эколо-гиялық мәдениетін қалыптастыру мақса-тында ӛткен сыныптан тыс жұмыстар ба-лаларды мұғаліммен жақындастырады. Баламен олардың сүйіспеншілігі мен құр-метіне бӛленуіне жағдай жасайды. Осы жұмыс үлгісінде танымдық іс- ӛрекетте-рін, табиғатты оқу үйренуге және оны қорғауға бағыттайды, туған ӛлкесін еүюге тәрбиелеуге жағдай жасайды, патриоттық сезімін дамытады.

Сыныптан тыс жұмыстар тәрбиелік мәні ӛте жоғары. Ол оқушылардың жеке басын, табиғатқа деген сүйіспеншілігін жӛне оның байлықтарын қорғау жӛніндегі жауапкершілік сезімін қалыптастырып, табиғатқа деген мінез - қүлықтық мәде-ниетін тәрбиелеуге кӛмектеседі. Оқушы-лардың экологиялық мәдениетін қалып-тастыруға байланысты сыныптан тыс жә-не мектептен тыс жұмыстардың түрлері ӛте кӛп, бірақ олардың ӛзіндік ерекшелік-тері бола түрса да бірдей орындалуға тиісті мынадай ортақ ұстанымдары бар:


75 3(11)2019

сыныптан және мектептен тыс эко-логиялық жұмыс түрлеріне оқушыларды қатыстыру тек қана ерікті түрде іске асырылады;

жүргізілетін қандай жұмыстың түрі болса да, оныңбелгілі бір қоғамдық бақыты болу керек;

сыныптан және сабақтан тыс жүргі-зілетін экологиялық жұмыс түрін белгі-леуде, әрбір оқушының ӛзіндік кӛзқара-сына, ұсынысына, қызығушылығына сүйенген дұрыс;

ұйымдастырылған экологиялық жұ-мыс түрлері оқушылардың белсенді қа-тысуына ізденушілігіне бағыттайтындай болуы керек;

балалар мен ұйымдастырылған эко-логиялық жұмыстың әр түрінде романти-ка және оның жасалған жоспары, графигі болуы тиіс;

экологиялық мәдениетін қалыптас-тыру жұмысының кешенді түрде іске асырылу талабы үнемі сақталып отыруы қажет;

сыныптан және мектептен тыс эко-логиялық мәдениетін қалыптастыру жұ-мысында оқушыларды түгелдей қатыс-тыру жолдарын қарастыру;

экологиялық мәдениетін қалыптас-тыру жұмысын жүргізгенде оқушылардың психологиялық-физиологиялық дамуын ескеру қажет.

Қазіргі мектеп оқушыларының бойы-на осындай іскерлік дағдыларды қалып-тастыру үшін, оларды келешекте таби-ғаттың шынайы достары етіп тӛрбиелеу үшін сыныптан тыс жұмыстарды жүргізу керек. Қазіргі уақытта жалпы білім бере-тін мектептерде оқушыларға экология-лық мәдениетін қалыптастыруда сынып-тан тыс жұмыстардың орны ерекше. Сы-ныптан тыс жұмыстардың сан алуан түрі бар. Жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруда сыныптан тыс жұмыс-тардың мақсатына қарай тӛмендегідей етіп топтастыруға болады.

1. Оқушылардың ӛз бетімен жүргізілетін жұмыстары:

- табиғатқа бақылау жүргізу; - табиғат кӛріністеріне суреттер

салу, ӛлендер шығару, эссе жазу.

2. Оқушылардың табиғат аясында істейтін жұмыстары:

- оқу тәжірибе үлескісінде жұмыс серуенге және жорыққа шығу арқылы та-биғат тану әр түрлі бағыттағы экскур-циялар мен экологиялық соқпақтар.

3. Оқушылардың экологиялық білімін жетілдіру жұмыстары:

атақты табиғат зерттеушілерімен, ғалымдармен кездесу.

табиғат қорғауға бағытталған кеш-тер ұйымдастыру, жас табиғат зерттеу-шілер үйірмесі, табиғат жайында диафильм, кинофильмдер кӛрсету.

4. Қоғамдық пайдалы еңбек: оқушы-лардың ӛндірістік және еңбек бригада-сын құру, жасыл жасақшьшар үйірмесін құру.

5.Оқушылардың табиғатты аялауға арналған мерекелік» іс-шаралар:

табиғатты қорғау күнін (5-маусым) атап ӛту. наурыз мерекесі, маусымдық мерекелер

6. Оқушылармен ӛлкетану жұмыс-тары: экологиялық соқпақ ұйымдастыру мектепте "Табиғат мүйісі" табиғат бұры-шын ашу "Жас эколог" клубын құру.

Жалпы орта білім беретін мектеп-терде жоғарыдағы кӛрсетілгендей сы-ныптан тыс жұмыстарды ӛткізгенде оқу-шылардың ата-анасымен, қалың жүрт-шылықты да қамтыған абзал.

Адам баласы үшін табиғат- таным және эстетикалық қарым- қатынас ны-санасы. Эстетикалық тұрғыдан жетілген ондағы құбылыстар, эстетикалық тұрғы-дан дамыған адамға терең рухани ләззат береді. Оның құпия тылсым сырына те-рең бойлап, ғылыми дүниетанымның қа-лыптасуына ықпал етеді. Осыдан барып адамның экологиялық мәдениетінің не-гізін қалайтын жалпыға бірдей міндетті бастауыш экологиялық білім және тәрбие беру қажеттігі туындайды.

Экологиялық тәрбие- экологиялық білім берудің құрамдас бӛлігі. Экология-лық тәрбие- табиғаттың барлық субьекті-леріне қатысты ізгілікті, қайырымдылық-ты, парасаттылықты қалыптастыруды кӛздейді. Экологиялық тәрбие- бұл тек «жұлуға болмайды», «ластауға болмай-ды» деген жалаң ұран, үндеу тастау не-



месе тәртіпке шақыру ғана емес, соны-мен бірге не себепті олай етуге болмай-тындығын түсіндірумен байланысты жүзеге асады.[2 – 114 бет]

Мектепте экологиялық білім берудің негізгі мақсаты- оқушыларға табиғатқа деген жауапты қатынасты қалыптастыру болып табылады. Табиғатқа жауапты қа-тынастың ғылыми жаратылыстану негізін экожүйе мен биосфераның біртұтастық сипаты туралы ұғым, биосфера мен қо-ғамның тығыз байланысты екендігі тура-лы ұғыммен идеяны құрайды. Табиғатты мӛлшерден тыс ластанудан қорғау, та-биғи қорларды ұтымды пайдалану, қоғам мен табиғаттың бір біріне ықпалын тиімді ету жолдарын іздестіру жаратылыстану ғылымдарының басты міндеті. Эколо-гиялық білім, тәрбие беруді балалық шақтан бастау керектігі түсінікті. Қорша-ған ортаның ластануы адамзат ӛміріне, ӛсімдіктер мен жануарлар әлеміне, бүкіл табиғат ресурстарын жан- күйіне нұқсан келтіріп отырғаны белгілі. Осыған орай экологиялық білім алу күні ӛткен сайын, ӛзекті және маңызды мәселе болып отыр. Экологиялық білім беруді жүзеге асыру жасӛспірімдердің сәбилік кезінен бастап берілетін мінез- құлық, адамгер-шілікпен құндылықтар жүйесі, білімі мен біліктілігі, табиғатқа кӛз қарасының жиынтығынан тұрады.

Қоршаған ортаны қорғауда бала-лардың экологиялық мәдениетін жаста-йынан қалыптастырудың әлеуметтік мәні зор. Сондықтан бүкіл халық, қоғамның барлық әлеуметтік салалары, соның ішінде мектептен тыс ұйымдар, сынып-

тан тыс жұмыстар экологиялық саясатты жүзеге асырудан сырт қалмау тиіс. Бүгінгі таңда оқушылардың экологиялық тәр-биесін сыныптан тыс жұмыстарда дамы-тудың қажеттігі мен мектепте, мектептен тыс ұйымдардың экологиялық тәлім- тәрбие берудегі қызметінің жан- жақты жүзеге асырылмауы және мектепте сыныптан тыс жұмыстарда мұғалімдерге арналаған ғылыми негізделген әдісте-менің тапшылығы арасындағы қарама- қайшылық нақты кӛрініс алып отыр.

Сонымен экологиялық тәрбие және білім беру мәселелерінің мазмұнын, хи-мия, физика, биология, география сабақ-тарында халықаралық, мемлекеттік, ӛл-кетану деңгейінде ашып, тұрғын жерді, қоршаған ортаны қорғау, күту және оның қорын ұтымды пайдалану іс-әрекетіне оқушыларды үйрету, дағдыландыру және бағыт беріп отыру мектеп ұжымының тӛл ісі. Мұндай принцип мектептің ӛмір мен байланысын күшейтеді, адамның ӛзі мекендеген ортасымен ӛзара әрекеттесуі оқушылардың кӛзқарасының дамуына игі әсер етеді.[3 – 160 бет]

1. Әбенбаев С.Ш. Тәрбие теориясы

мен әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы: Дарын,2004. 174 бет

2. Әбенбаев С.Ш. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы: Дарын,2004. 114 бет

3. Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.М. Педагогика: Университеттер студентте-ріне арналған оқу құралы.- Алматы, 2000- 160 бет



77 3(11)2019

А.Н.Мукашева №66 жалпы білім беретін орта мектептің Мектепалды даярлық топ жетекшісі Г.Ш. Абсеметова Ғ. Мұратбаев атындағы № 17 қазақ орта мектебінің мектепалды даярлық

«Балапан» тобының тәрбиешісі

Жас ұрпақ тәрбиесі – адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, бо-лашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланыс-ты. Баланың шын мәнісіндегі адам болып қалыптасуы қыруар уақытпен тер тӛгетін, зор еңбекті қажет ететін, ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс. Ұлы Абай: «Адам ата – анадан туғанда есті болмайды: естіп, кӛріп, ұстап, татып ескерсе дүниедегі жақсы – жаманды таниды да, сондайдан білгені, кӛргені кӛп болған адам білімді болады», - десе, француз педагогы Жан Жак Руссо: «Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстіне шимайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, ӛзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді», - деген екен.

Баланы мектепалды даярлау үздіксіз білім беру жүйесіндегі маңызы

мен ӛзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады.

12 жылдық білім берудің қажеттілігі, бес жасар балаларды мектепалды даярлықтан ӛткізу мәселелерімен бірге, жалпы білім беретін мектептерде және балалар бақшасында білім, білімділік бағдарламалардың сапасын арттырып, тәрбие жұмысын жетілдіруді кӛздейді.

Балаларды мектепке дайында психологиялық ӛріс – еркіндік, батылдық, имандылық тәрбиелерін бала бойына сіңіріп, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру шешуші роль атқарады.

Сондай – ақ, балаларды мектепал-ды даярлықтан ӛткізу барысында оқыту мен тәрбиелеудің тӛрт міндеті қарастырылады.

Бірінші міндеті: әлеуметтік дамуда баланың үлкендермен қарым – қатынасы



(ата – ана, тәрбиеші, мұғалім) және ӛз құрбы – құрдастарымен баланың ой – ӛрісінің қалыптасу мүмкіндіктері кӛзделе-ді, ӛз Отанына, отбасына халқының салт – дәстүріне кӛңіл беру жолдары қарастырылады.

Екінші міндеті: танымдық даму ба-рысында мына міндеттер ерекшеленеді: айналаны қоршаған ӛмірмен таныстыру мәселелерін түйіндеу, оның тәсілдері мен қасиетін сезіну.

Үшінші міндеті: әсемдік даму «эсте-тикалық» барысында ӛмірге деген құш-тарлық пен кӛркемдік танымды (ән, кӛр-кем әдебиет, бейнелеу ӛнерін) қалыптастырады.

Тӛртінші міндеті: дене тәрбиесі дам-уында салауатты ӛмір салтын қалып-тастыру, дене мәдениетінің жан – жақты күтімі мен дұрыс дамуы, ӛзін қоршаған ортамен байланысы, ӛз денсаулығына, ауру – сырқау т.б. қауіп – қатерден сақта-ну қарастырылады. Мектепалды даяр-лықтың сапасын басқарудың негізгі мақ-саты 5-6 жастағы балалардың дене дамуымен психикалық саулығын қорғау және нығайту ақыл ойын жетілдіру, олар-дың бойында қарапайым білім негіздерін іскерлікпен, дағдылардың алғышартта-рын қарай отырып, бастауыш мектепте білім алуға бірдей бастапқы мүмкіндік-терін қамтамасыз ету.

Ӛз білімімді жетілдіру тақырыбым «Логикалық ойындар арқылы, балалар-дың ойлау қабілеттерін дамыту».

Осы тұрғыда менің алдымдағы мақсаттар:

балалардың логикалық ойындар арқылы ойлау қабілеттерін дамыту;

ғылыми – зерттеу әдісіне қызығушылықтарын арттыру;

Осы тақырыпты жетілдіре отырып мен мынадай нәтижеге жеттім.

Логикалық ойлау арқылы: 1) балалардың (логика) ойлау,

жүйелі сӛйлеу қалыптасады, сӛздік қоры молаяды:

2) танымдық, ұғым, ой – пікір, ой қорыту формалары дамиды.

Қарапайым математикалық түсінік-терін қалыптастыру және басқа сабақ-

тарда осы логика ойындарды кӛбінесе «Триз» арқылы қолданамын. Мысалы: сабақта «Кері санау» «Бұрын – кейін» тақырып бойынша алсақ:

1) олар 1-ден 10-ға дейін тура – кері санайды;

2) сандардың реттік санының орнын табады;

3) уақыт арқылы түсініктері қалыптасады;

4) кӛркем сӛз арқылы тілдері дамиды.

Ал «Ертегілер еліне саяхат» тақырыбы бойынша алсақ, балалардың біріншіден:

1) бірнеше ертегілер кейіпкерлері есте қалады;

2) кеңістік бағдарламасы дамиды; 3) бірінші, екінші, үшінші, жоғары,

алдында, артында деген ұғымдары бекітіледі;

4) геометриялық пішіндердің атауы. Бұл сабақта мен мынадай

логикалық ойындарды қолданамын: «Не жетіспейді?», «Неге ұқсайды?»,

«Сандарды орналастыр?», «Қанша?», «Қисындар бойынша орналастыр?», «Затты ӛз орнына қой?».

Тіл дамыту сабағында «Ойын әлеміне саяхат» тақырыбы бойынша: балалардың үй жануарлары туралы білімдері тиянақталады, тӛлдерді кӛпше, жекеше түрде айтады, тӛлдерді бір-бірінен айыра білуі қалыптасады.

«Ағадан ақыл ініден ізет» тақырыбы бойынша: балалардың ұлттық ойынға деген қызығушылықтары артып, жеті атасын атап тілдері дамиды.

Айналамен таныстыру сабағында «Күз», «Қыс», «Кӛктем», «Жаз» тақырып-тарға байланысты осындай мақсаттар қойылады; туған ӛлкенің табиғатына де-ген сүйіспеншіліктерін арттыру, оны қор-ғай білуге баулу, бақылау қабілеттерін жетілдіру, табиғаттың сұлулығын кӛркем тілмен жеткізу.

Балалардың жыл мезгілдері туралы білімдерін жетілдіру мақсатында мезгілдерді салыстыру кезінде Венн диаграммасымен жұмыс жүргіземін.


79 3(11)2019

БАЛА ТӘРБИЕСІ-ЖАУАПТЫ ІС

Қ.Қ. Сатаева Ақтӛбе облысы Темір ауданы Кеңқияқ ЖОББМ КММ қазақ тілі мен әдебиеті

пәнінің мұғалімі

Отбасы-шағын мемлекет. Отбасы-қоғамның бір бӛлшегі. Дүниеге келген әрбір сәбидің жылы да жайлы, құтты мекені-отбасы. Отбасының берік, іргета-сының мықты болуы оны құрайтын отба-сы мүшелерінің ӛзара ынтымақтастығы-на, мәдениетіне тікелей байланысты. Қазақтың әрбір отбасы Тәуелсіз еліміздің алтын діңгегі деуге болады.

Тұтас бір отбасын алып қарастыра-тын болсақ... Ол отбасының атадан ба-лаға мұра болып келе жатқан ӛз заңды-лықтары, ӛз ұстанымдары бар. Ондағы ата мен әке-сол отбасының тірегі, қамқо-ры. Ана мен әже отбасының «бюджеті-нің» үйлестірушісі, табылғанды ұқсату-шы. Және де бала тәрбиесіне бірден-бір жауап беруші. Отбасындағы ауызбіршілік пен ынтымақтың болуына да аналар тікелей ӛздерін жауапты санайды. Қазақ отбасындағы ұлттық салт-дәстүрлердің де сақталуы аналар мен әжелерге бай-ланысты. Бұл-атадан балаға мұра боп жалғасып келе жатқан ұлттық құндылық-тың жоғалмай, одан әрі ұрпақтан-ұрпаққа жетуіне кепіл. Сонда отбасындағыбала тәрбиесі, ұлттық құндылықтардың сақ-талуы, отбасы мүшелерінің ӛзара қарым-қатынасы бәрі сайып келгенде іргесі бе-рік отбасының сақталуына зор ықпал етеді. Ал мұндай отбасылардың болуы қоғам үшін, Тәуелсіз Қазақстан үшін маңызы зор.

Заманымыздың заңғар жазушысы М.О.Әуезов «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген екен. Осы сӛздің астарына үңілер болсақ, елдің елдігін сақтау, ата-бабадан қалған орасан зорбайлық-қасиетті қазақ жері, құдіретті ана тілі, ұлттық сана, ұлттық мәдениет, салт-дәстүр-осының бәрінің мызғымастығы, жоғалмауы, ӛсіп келе жатқан ұрпақ бойында сақталуы, одан әрі ұрпақтан-ұрпаққа жетуі әрбір қазақ отбасына байланысты екен. Барлығы бесіктен

басталады. Барлығы балаға берілген дұрыстәрбиеден бастау алады.

Бала-біздің болашағымыз. Бола-шақтың жарқын болуы ӛзіміздің балаға берген тәрбиемізге тікелей тәуелді. Бала тәрбиесінде қателікке жол беруге болмайды. Ұлы педагог Ы.Алтынсарин: «Бағу-қағуда кӛп мағына барында шек жоқ, ... жас ағашқа күтім керек, бағу-қағумен ӛсірсе, ол түзу ӛседі»,- дейді «Бақша ағаштары» әңгімесінде. Бұл ар-қылы жазушы баланы жас күнінен тәр-биелеу, жақсы мен жаманның, адал мен арамның, дос пен дұшпанның аражігін айыра білуге баулу керектігін айтады. Балаға ерте берілген дұрыс тәрбиенің негізінде болашақта ӛзіндік ой-пікірі, кӛзқарасы, дүниетанымы бар жеке тұлға қалыптасады. Отбасында ата-ана, ба-уырлар, жалпы үлкендер тарапынан ба-лаға үнемі қолдау кӛрсетілуі тиіс. Оның әрбір жасаған ісіне әділ баға берілуі керек. Сӛйлеген сӛзіне жасы үлкенмен, жасы кішілермен, мектепте ұстаздары-мен қарым-қатынасына мән беру. Ал ол үшін балаға үлгі болар отбасы мүшелері ӛздерін талапқа сай кӛрсетуі тиіс. Қазақ-та «үлкенге құрмет, кішіге міндет» деген жақсы сӛз бар. Осы сӛзде үлкен мағына жатыр. Ӛзара үлкендер мен кішілердің арасындағы қарым-қатынас дұрыс болу-ға тиіс. Әрине, баладан құрмет күту үшін біз, үлкендер соған лайық болуымыз ке-рек. «Ұяда не кӛрсе, ұшқанда соны іледі» деген сӛз дұп-дұрыс айтылған. Отбасын-да дұрыс, қазақы тәрбие алған баладан зор үміт күтуге болады.

Сонымен қатар бала тәрбиесіне қазақ қоғамында отбасымен қатар мек-теп пен қоғам да тікелей жауапты. Отба-сы мен мектеп ӛзара ынтымақты, бір мүдделі болса құба-құп. Ондай бірлес-кен, жан-жақты тәрбие алған бала үшін, болашақ үшін алаңдамаса да болады. Отбасында немесе мектепте баланың ӛз



ойын еркін айтуға шектеу қоймау керек. Бала ешқашан ӛтірік айтпайды. Әрине, егер оған баланы мәжбүрлемесе, солай жасауға жағдай тудырмаса. Баланың әр сӛзіне мән беру, оны мұқият тыңдау, сұ-рағына тиісінше әділ жауап беру арқылы да кӛп нәтижеге қол жеткізуге болады. Ӛсіп келе жатқан жас бүлдіршінді дұрыс арнаға бағыттау, оның бос уақытын тиімді пайдалануын ұйымдастыру, ерте жастан еңбекке араластыру (шамасына қарай) түрлі спорттық, мәдени, ӛнер сек-цияларына, тіл үйрену курстарына қатыс-тыру бала тәрбиесінде оң нәтиже береді. Балаға Жеті атасын таныту, ұлттық әдет-ғұрып пен салт-дәстүрді меңгерту, кітап оқуға қызықтыру, табиғат аясына саяхат-тау, мәдени іс-шараларға бірге қатысу, қайырымдылық шараларға бірге атсалы-су сияқты дүниелерде ата-ана баламен

бірге жүрсе, ата-ананың бала алдындағы абыройы артады, бала алдында зор беделге ие болады.

Осы арқылы бала бойында ізгілік, жанашырлық, сүйіспеншілік, еңбекті сүю және бағалау, ұлтжандылық, адалдық т.б қасиеттерді қалыптастыруға болады.

Дегенмен де, бала тәрбиесі тек от-басының немесе мектептің жауапкершілі-гіндегі нәрсе емес. Бала тәрбиесіне бүкіл қоғам жауапты.

Бала бойынан жат қылық кӛрсек немесе оның қателескенін байқасақ дереу дабыл қағып, оған кӛмекке келу- бәріміздің парызымыз. Бала қателікке ұрынса-ол бізден кеткен қателік. Біз- кінәліміз.

Бала-болашағымыз. Ендеше, Жар-қын болашақ үшін жауап беруге дайын болайық.


81 3(11)2019

Н.Е. Тоқсанбаева Ақтӛбе қаласы «Алма Рай» балабақшасының

тәрбиешісі А. Шынбаева Сексеуіл кенті «Алма Рай» балабақшасының

тәрбиешісі

Адамның ӛзіне-ӛзі ӛмір бойы қоятын

және оған әрдайым жауап іздейтін санау-лы сұрақтары болады екен. Мен үшін сол мәңгі сұрақтың бірі де бірегейі – мұғалім-тәрбиеші деген кім? Алдымен осы сұрақ-тың жауабын тағы да бір айқындап баға-йын. Ӛйткені мен де бала бағбаны - тәрбиешісімін. Алғашқы сәбилердің сың-ғырлаған күлкісі, балдай тәтті сӛздері, мӛлдіреген кӛздері бәрі - бәрі ӛте қызықты сәттер болды.

Балалармен жұмыс жасау – үлкен бақыт. Себебі, тек қана бала ешнәрсеге алаңдамай мейірімділікке сенеді, кішкен-тай алақанын менің алақаныма қойып, ӛз құпияларын айтып маған сенім артады. Пәк кӛңілді балалармен қарым-қатынас маған қуаныш, шаттық сыйлайды. Ӛйтке-ні, мен оларға, олар маған қажетігіне сенімдімін. Осы сенімнің болуы - әр тәрбиешінің бақыты.

Бала ӛмірдің гүлі, отбасы дәнекері, ана ғұмырының жалғасы, ең бастысы, біздің қоғамымыздың алға қарай дамытушы болашағы. Сондықтан да жас ұрпақты заман талабына сай, кӛздің ғана емес, кӛңіл қуанышы етіп тәрбиелеу – басты міндет. Педагог К. Д. Ушинскийдің егер педагогика адамды жан - жақты тәрбиелегісі келсе, оны жан - жақты білуі керек деген терең мағыналы сӛзін жадыма сақтай отырып, білімімді тереңдетіп, ізденуді мақсат еттім. Кішкене сәбимен сӛйлесе білу де – үлкен ӛнер. Олар бір нәрсені естігені мен

кӛргендерін есте сақтағыш, тез қабылдағыш, мейлінше сенгіш, барынша таза, адал кӛңілді, білуге, тануға құмартқыш келеді.

Менің педагогикалық ұстанымым балаларды денсаулығы мықты адам етіп қана ӛсірмей, сонымен қатар кең пейілді, ақылды, жауапкершілігі бар адам етіп тәрбиелеу. Кӛздері қарақаттай мӛлдіре-ген балалардың менің ӛткізген оқу іс - әрекеттеріме қызығушылықпен қарап отырғандарын ұқтым. Тәрбиеші баланы жан тәнімен сүюі керек. Алдымен рухани қуат беруі қажет. Мейірімділік, шыдамды-лық, кешіре білу, балалалармен сырла-су, оның мүмкіндіктеріне сену, ойын әрқа-шан құлақ қоя тыңдау тәрізді қасиеттері арқылы ғана мен ӛз мәртебемді кӛтере аламын. Балаға үнемі мейрімділік кӛрсету - менің ізгі ұстанымым.

Француз ағартушысы,жазушы Жан-Жак Руссо «Бала туғанда ақ қағаздай болып таза туды, оның үстіне шыймайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, ӛзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді» деген нақыл сӛзі осы мектепке дейінгі балаларыға арналғандай.

Тәрбиешінің әрбір ӛткізген сабағы баланың ақыл-ой парасатын дамыта білетіндей, баланың жас ерекшелігіне сай құрылса, баланың ынта –жігері артары сӛзсіз деп білемін. Ӛзімнің еңбек жолымда әрдайым балалардың тілін, ой-ӛрісін, тіл байлығын дамыту мақсатында



ертегілерден кӛріністер ұйымдастыра-мын.

Себебі бала ролде ӛзі ойнаса сол кейіпкердің бойындағы барлық қасиет дағдыларын ой елегінен ӛткізіп саралай-ды. Ақылмен ойланады. Ол үшін тәрбие-ші бойындағы асыл қасиет – ақыл-пара-сат болуы шарт. Баяғы Сократтың «Таным – бұл жақсылық» деген пәлсә-палық қағидасы дәл осы жерде тікелей мағынасына ие. Баланың жан дүниесін неғұрлым терең таныған сайын мұғалім оның тұлға ретінде жетілуіне септігін тигізе алады. Ал ХХІ ғасырдың нағыз тәрбиешісі қандай болмақ керек? Әрине, ол ӛз ісінің шебері, осы мақсатқа рухани күш – жігерін салу керектігі айтпаса да түсінікті. Бұл - әркімнің қолынан келе бермейтін, ерекше талантты қажет ететін, бай қиялды адамға тән қасиет.

Сондай - ақ тәрбиеші әр күнгі ӛзінің кӛп қырлы еңбегінде мазмұны әр түрлі кездейсоқ жайттардың туындап отыратынын алдын ала сезіп, болжап және оның оң шешімін табуға дайын болуға тиіс. Сондықтан да тәрбиеші әр баланың жан - дүниесін танып - білуші әрі оны жеке тұлға етіп қалыптастырушы, ел болашағының мүсіншісі деуге болады.

Тәрбиеші – баланың екінші ата - анасы, болашаққа айқын жол сілтер ақылшысы. Оның мейірімге толы жүрегі шәкірт бойындағы талай ағаттықты кешіре біледі. Оның бойындағы білім мен ақыл, ойының қуаты талай тентекті жуасытып, небір еркені сабасына түсіреді, тәртіпке баулып, есейтіп, ержеткізеді. Сондықтан әрбір шәкірт ӛзіне үлгі - ӛнеге болған сүйікті ұстазым деп атайды. Педагог әрқашанда ӛзін қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын, адамдармен, әсіресе, тәрбиеленушімен қарым - қатынасқа тез

түсебілетін, ұйымдастырушылық қабілеті бар, ӛз пәнін жетік білетін әрі уағыздаушы, таланты мен тәжірибесі тоғысқан, ӛзінің қоғамындағы саяси ӛмірге белсенді араласып, ӛзелі мен жеріне деген сүйіспеншілігі негізінде тәрбиеленушіге үлгі болуы керек.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев "Болашақта еңбек етіп, ӛмір сүретіндер бүгінгі балаларды, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады.

Сондықтан педагогтарға жүктемелер міндет ауыр". Қазіргі заман педагогі тек ӛз міндетін терең білу емес, тарихи танымдық, педагогикалық – психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, тәрбие мен оқу ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады деп ойлаймын.

Балалар әдебиетінің атасы Ы. Алтынсарин «балалармен қысқа, ашу-ланбай, байсалды сӛйлесу, мағыналы сӛздермен түсіндіру керек» деп кеңес береді. Ал сәби жүрегіне қонымды жауап беру үшін, мен күнделікті оқу іс-әрекет-терді шынайы, жақсы, қызықты ӛткізуге тырысамын. Әр оқу іс - әрекетінің сәтті шығуы бірінші кезекте, әрине, тәрбие-шілер қауымына – ӛзімізге байланысты. Менің педагогикалық ұста-нымым – кіш-кентай бүлдіршіндерге сана-лы тәрбие мен сапалы білім беру. Бола-шақта тәрбиеленушілерімнен Қазақстан елінің жарқын да белсенді балалары болады деген үлкен үміт күтемін.


83 3(11)2019

Documents

1 3(11)2019 8 В предвкушении… Нашумевший законопроект «О статусе педагога» будоражит педагогическую общественность