1η Παράδοση:

Το μάθημα μελετά την κοινωνία, ιδεολογία και πολιτική στη δυτική Ευρώπη κατάτον κεντρικό Μεσαίωνα, από τις αρχές 11ου μέχρι τα τέλη του 13ου αιώνα.

Εισαγωγή: Το μάθημα έχει τριπλό στόχο:1ος : Να καταλάβουμε την πολιτική, γεωγραφική και θεσμική εξέλιξη από τον 11ο έως τον 13ο αιώνα, στην περιοχή της ηπειρωτικής Ευρώπης (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, και ελάχιστα Αγγλία ή Ισπανία) 2ος: Να κατανοήσουμε θεμελιώδεις αρχές της κοινωνικής οργάνωσης της Δ. Ευρώπης, δηλαδή με ποιες βασικές αρχές/δομές ήταν οργανωμένη η κοινωνία, και πως συνδεόταν και επηρέαζαν την πολιτική εξέλιξη.3ος: Να εξετάσουμε ορισμένες πτυχές της πολίτικης ιδεολογίας της εποχής.

‘Όταν ξεκινά η ιστορική περίοδος (τέλη 10ου αρχές 11ου αιώνα) επικρατεί η αντίληψη στη δυτική Ευρώπη (και όχι μονό στη δυτική, αλλά αυτή εξετάζουμε τώρα) ότι τόσο η κοσμική όσο και η εκκλησιαστική σφαίρα/εξουσία, πρέπει να διέπονται από μια και μονό αρχή. Ενώ πίστευαν πως υπήρχε μια αρχή και στο κοσμικό (την αυτοκρατορία) και στο εκκλησιαστικό επίπεδο (την παπική εκκλησία) που είναι κυρίαρχη, μέχρι τα τέλη του 13ου αιώνα έχει υποχωρήσει αυτή η αντίληψη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αυτό σημαίνει πως και η παπική εκκλησία έχει χάσει ένα μεγάλο κομμάτι από το κυρός την επιρροή και τη δύναμη της, όπως και λίγοι πιστεύουν στην μοναδικότητα και ανωτερότητα της αυτοκρατορικής εξουσίας. Όλο και περισσότεροι πιστεύουν ότι οι επιμέρους ηγεμόνες και βασιλιάδες είναι κυρίαρχοι στα όρια των κρατών τους. Από μια ενιαία αρχή κατέληξαν σε κατακερματισμό της εξουσίας σε ένα επίπεδο.

Το ίδιο διάστημα συμβαίνουν και άλλες μεταβολές στη θεσμική οργάνωση των ευρωπαϊκών κρατών. Στα τέλη του 10ου αρχές 11ου αιώνα, υπήρχαν βασίλεια αλλά ο κάθε βασιλιάς είχε αδύναμη εξουσία. Δεν μπορούσε δηλαδή να επιβάλει την βούληση και τις πολιτικές του σε όλη την επικράτεια. Ουσιαστική εξουσία είχαν επιμέρους τοπικοί άρχοντες, οι όποιοι ήταν υπήκοοι αλλά δεν υπολόγιζαν έμπρακτα τον βασιλιά στα όρια της δικής τους κυριαρχίας. Μέχρι τα τέλη του 13ου αιώνα η τάση έχει αντιστραφεί. Οι ηγεμόνες έχουν πάρει πίσω πολλές εξουσίες που είχαν χάσει εδώ και πολλούς αιώνες. Αυτή η εκ πρώτης όψεως αντίφαση είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Γιατί αν στη διάρκεια αυτού του διαστήματος η δημόσια σφαίρα δεν ενισχύονταν, δεν θα μπορούσε να αμφισβητηθεί η ανωτερότητα της μιας εξουσίας/ αρχής (αριστοκρατικής ή παπικής)

Πως λειτουργούσαν οι οριζόντιοι και κάθετοι δεσμοί στην μεσαιωνική κοινωνία;Πως ήταν οργανωμένη η μεσαιωνική κοινωνία;

Οι κάθετοι δεσμοί εντάσσονται σε ένα –γενικότερο μεσαιωνικό- πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο. Αυτό είναι οι φεουδαλικές σχέσεις. Μέσα στα πλαίσια αυτά μπορούμε να κατανοήσουμε πως ήταν οι κάθετοι δεσμοί της μεσαιωνικής κοινωνίας.

Βασιλέας Υποτ. 1 Υποτ. 1 Υποτ. 1

Υπ. 2 Υπ. 2 Υπ. 2

(Οργάνωση φεουδαρχικής κοινωνίας)

Παράλληλος τρόπος οργάνωσης της μεσαιωνικής κοινωνίας είναι και ο οριζόντιος. Αυτός δείχνει πως η κοινωνία είχε την τάση να δρα και να ενεργεί συλλογικά.

Βασιλέας Υποτ. 1 - Υποτ. 1 - Υποτ. 1

Υπ. 2 - Υπ. 2 - Υπ. 2

Η δημιουργία συλλογικών ενώσεων που συμπεριλαμβάνονται ομάδες ατόμων που έχουν κοινά χαρακτηριστικά/συμφέροντα/δραστηριότητες και δρουν συλλογικά απεικονίζονται με τους οριζόντιους δεσμούς. Αυτές οι ομάδες μπορούν να εκφράζουν διαφόρων ειδών συμφέροντα (πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά). Τέτοιες συλλογικές οργανώσεις είναι οι συντεχνίες, κοινότητες, κλπ.Γενικά όλη η μεσαιωνική κοινωνία πέραν του ότι ήταν ιεραρχημένη, δρούσε μέσα από συλλογικές ενώσεις αυτού του είδους. Αυτό ήταν αναπόσπαστο μέρος της διακυβέρνησης στην δυτική Ευρώπη._και άλλη αντίφαση_ Μια κοινωνία τόσο αυστηρά ιεραρχημένη που αναγνωρίζει ότι κάποιοι είναι ανώτεροι από άλλους, την ιδία στιγμή τείνει να οργανώνεται σε συλλογικές ενώσεις που έχουν

κοινά συμφέροντα. <= περισσότερο για την οργάνωση την κοσμικής κοινωνίας, όχι τόσο για την εκκλησιαστική.

Πως ασκούνταν η κεντρική εξουσία στη μεσαιωνική Ευρώπη;Σε ένα βασίλειο προς τα τέλη της περιόδου (13ος αι.) στο επίπεδο πολίτικης ιδεολογίας επικρατούσε το αξίωμα πως ο βασιλιάς -στο βασίλειο του- ήταν αυτοκράτορας (είχε συγκεντρωτική εξουσία). Στην πράξη αυτό δεν ίσχυε γιατί ο βασιλιάς έπρεπε κατά κάποιο τρόπο να «νομιμοποιηθεί», άρα η εξουσία δεν ήταν απόλυτη. Η νομιμοποίηση γινόταν μέσα από τη λειτουργία όλων των συλλογικών ενώσεων. Έπρεπε δηλαδή να έχει εξασφαλίσει την έγκριση/συναίνεση όλων των συλλογικών ενώσεων, και των σημαντικών ομάδων από τους υπηκόους του και τους υποτελείς του. Αρχικά της μεγάλης αριστοκρατίας και αν υπήρχε αστική τάξη, τη συναίνεση τουλάχιστον των εκπροσώπων της. Ακόμη υπήρχαν συμβούλια που διαπραγματεύονταν με το βασιλιά για π.χ. το κόστος ενός πολέμου. Αν ο βασιλέας δεν έκανε τις διαπραγματεύσεις αυτές εθεωρείτο τύραννος.

Σημ.: Η μεσαιωνική κοινωνία ήταν βαθειά ιεραρχημένη. Αυτοί που έκαναν εξεγέρσεις δεν ήθελαν να ανατρέψουν το καθεστώς αλλά να αλλάξουν μεμονωμένα τοπικά πράγματα.

Πηγή:

Οι τρεις «τάξεις» της μεσαιωνικής κοινωνίας,σύμφωνα με τον Adalberon της Λαόν(περ. 1029)Ο Adalberon ήταν επίσκοπος της γαλλικής πόλης της Λαόν. Ανήκε, δηλαδή, στα υψηλά κλιμάκια τηςκληρικής ιεραρχίας, σε μια εποχή κατά την οποία είχε δρομολογηθεί η ενδυνάμωση του κύρους τηςδυτικής εκκλησίας. Ήταν, επίσης, και ποιητής. Το διάσημο απόσπασμα, στο οποίο περιγράφει τηντριμερή διαίρεση της μεσαιωνικής κοινωνίας, προέρχεται από ένα άσμα που ο Adalberon είχε γράψειγια το βασιλιά της δυτικής Φραγκίας (Γαλλίας) Ροβέρτο Β΄ τον Ευσεβή της δυναστείας τωνΚαπετιδών, περί το 1029.

«Ο οίκος του Θεού, που όλοι πιστεύουν ότι είναι ένας, στην πραγματικότητα είναιτριπλός. Ορισμένοι, λοιπόν, προσεύχονται και ψάλλουν, άλλοι πολεμούν, άλλοι τέλοςεργάζονται ως χειρώνακτες. Αυτά τα τρία μέρη που συνυπάρχουν δεν υποφέρουν απότο μεταξύ τους διαχωρισμό. Οι υπηρεσίες που παρέχει το ένα μέρος αποτελούνπροϋπόθεση για το έργο των άλλων δύο. Το καθένα μέρος με τη σειρά τουαναλαμβάνει να στηρίζει και να ανακουφίζει το σύνολο. Έτσι επικρατεί η έννομητάξη, έτσι ο κόσμος απολαμβάνει την ειρήνη.»

Adalberonis, Carmen ad Rotbertum regem Francorum, στο: J.P. Migne, Patrologia Latina, τόμος 141,στήλη 781, στίχοι 297-303 (λατινικό κείμενο· η μετάφραση είναι της διδάσκουσας).

Μερική ανάλυση:

Η πηγή αναφέρεται στην διαίρεση της μεσαιωνικής κοινωνίας σε τρεις «τάξεις», τρία μέρη.1ο: Σε αυτούς που προσεύχονται2ο: Σε αυτούς που πολεμούν3ο: Σε αυτούς που εργάζονταιΗ έννοια της διαίρεσης είχε ηθική και τελεολογική διάσταση. Οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν πως έτσι είχε φτιάξει ο θεός τον κόσμο. Αυτά τα τρία μέρη δεν υποφέρουν από μεταξύ τους διαχωρισμό. Όλες οι ομάδες λειτουργούν για το καλό όλων. Συμβάλουν στην έννομη τάξη και ειρήνη, και το έργο του κάθε ενός είναι απαραίτητο για τα αλλά δυο.

Σημ.: Ένα σύγγραμμα (εγχειρίδιο) περιγράφει πηγές, και δεν είναι άμεσο. Αντίθετα η πηγή είναι άμεση μαρτυρία του παρελθόντος. Σημ2: Ο συγγραφέας μάλλον ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, γιατί εκείνη την εποχή συνήθως μονό αριστοκράτες γίνονταν Ηγούμενοι.