Upload
others
View
42
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
maswavleblis wigni
dedaenis gakveTilebi
pirvel klasSi
I klasi
qarTuli anbanida
sakiTxavi wigni
I
naTela maRlakeliZe, elene maRlakeliZenaTela maRlakeliZe
qarTuli anbani dasakiTxavi wigni
moswavlis
rveuli
maswavleblis wigni
dedaenis gakveTilebi
pirvel klasSi
I klasi
naTela maRlakeliZe, elene maRlakeliZe,
sofiko mexaSiSvili, irine nadiraSvili
dafinansebulia `moswavleebis saxelmZRvaneloebiT
uzrunvelyofis programis~ farglebSi
naTela maRlakeliZe, elene maRlakeliZe,
sofiko mexaSiSvili, irine nadiraSvili
dedaenis gakveTilebi
pirvel klasSi
maswavleblis wigni
naTela maRlakeliZe, elene maRlakeliZe,
sofiko mexaSiSvili, irine nadiraSvili
grifminiWebulia saqarTvelos ganaTlebisa
da mecnierebis saministros mier 2018 wels
avtorebi _ naTela maRlakeliZe, elene maRlakeliZe,
sofiko mexaSiSvili, irine nadiraSvili
redaqtori _ neli elizbaraSvili
kompiuteruli uzrunvelyofa _ elene varamaSvili
gamomcemloba `meridiani~, 2018
naTela maRlakeliZe, 2018
yvela ufleba daculia
ISBN 978-9941-25-387-4
dedaenis gakveTilebi
pirvel klasSi
maswavleblis wigni
Sps `gamomcemloba meridiani~
al. yazbegis #47, Tbilisi,
tel.: (+995 32) 239 15 22
E-mail: [email protected]
3
maswavleblis wignis struqtura
rekomendaciebi maswavleblebisaTvis
I. saxelmZRvanelos koncefcia 4
II. informacia saxelmZRvanelos gamoyenebis Sesaxeb 5
III. moswavlis rveulis aRwera da gamoyeneba 8
IV. maswavleblis wignis aRwera da gamoyeneba 9
V. erovnuli saswavlo gegma _ I klasis qarTuli enisa da literaturis standarti 12
VI. sanimuSo gakveTilebis scenarebi: 19
1) winasaanbano periodi (22 gakveTilis scenari) 19
gamWoli kompetenciebi winasaanbano periodisaTvis 35
zepirmetyvelebaSi Sefasebis rubrika winasaanbano periodisaTvis 35
winasaanbano periodis Semdeg mosalodneli Sedegebi 36
2) saanbano periodi (48 gakveTilis scenari) 37
gamWoli kompetenciebi saanbano periodisaTvis 83
Sefasebis rubrikebi saanbano periodisaTvis 84
saanbano periodis Semdeg mosalodneli Sedegebi 85
3) anbanisSemdgomi periodi (18 gakveTilis scenari) 86
samodelo gakveTilis nimuSi anbanisSemdgomi periodisaTvis 97
Sefasebis rubrikebi anbanisSemdgomi periodisaTvis 106
4
rekomendaciebi maswavleblebisaTvis
I. saxelmZRvanelos koncefcia
warmodgenili kompleqti Sedegeba sami
wignisagan: moswavlis saxelmZRvanelo _
`qarTuli anbani da sakiTxavi wigni~, kali-
grafiuli rve uli, maswavleblis wigni.
moswavlis wigni eyrdnoba im principebs,
romelTac qarTul sinamdvileSi safuZveli
iakob gogebaSvilma Cauyara da dResac
warmatebiT gamoiyeneba qarTuli wera-kiT-
xvis swavlebisas. es principebia:
a) wera-kiTxvis swavleba analizur-sinTe-
zuri (daRmaval-aRmavali) meTodiT;
b) anbanis swavlebisas kiTxva-weris xer-
xis gamoyeneba;
g) kiTxvisa da weris erTdrouli swavleba;
d) qarTuli anbanis grafikuli Tavisebu-
rebebis gaTvaliswineba (Sesaswavli aso-
bgerebis Tanmimdevroba, oTxxazian badeSi
wera...);
e) sakiTxavi masalis SerCevisa da dala-
gebis principi...
SevCerdebiT TiToeul am principze cal-
calke:
a) bgeriTi analizur-sinTezuri/daRma-
val-aRmavali meTodis arsi Semdegia: wera-
kiTxvis swavlebis procesSi erTdroulad
xdeba rogorc analizi/daRmasvla (wina-
dadebis daSla sityvebad, sityvebisa _
marcvlebad, marcvlebisa _ aso-bgerebad),
ise _ sinTezi/aRmasvla (aso-bgerebisagan
jer marcvlebis, Semdeg sityvebis, bolos
ki winadadebebis Sedgena da wakiTxva). cno-
bilia, rom qarTuli ena ZiriTadad fo-
netikuri dawerilobisaa. aq imdeni bgeraa,
ramdenic asoa, TiToeul asos TiTo bgera
Seesatyviseba: sityvaSi imdeni aso iwereba,
ramdeni bgerac ismis masSi. umravles Sem-
TxvevaSi sityvis warmoTqma da wera erTma-
neTs emTxveva. aq ar aris rbili da magari
Tanxmovnebi, naxevarxmovnebi, difTongebi,
maxviliani da umaxvilo xmovnebi... ar aris
dacilebuli erTmaneTisagan warmoTqma da
wera, rogorc es sxva enebSia (rusuli, in-
glisuri, franguli, germanuli...). qarTulSi
sityvas damarcvla uxerxdeba da SesaZle-
beli xdeba Sesaswavli bgeris gamoyofa.
gamocdilebam daadastura, rom, qarTuli
enis specifikidan gamomdinare, es meTodi
(bgeriTi analizur-sinTezuri/aRmaval-
daRmavali) qarTuli anbanis swavlebisas
ualternativoa (gansxvavebiT im enebisagan,
sadac warmoTqma da wera dacilebulia da
amitomac wera-kiTxvas gansxvavebuli meTo-
diT aswavlian).
b) anbanis swavlebis kiTxva-weris xerxi _
arsebobs analizur-sinTezuri meTodis ori
xerxi: wera-kiTxvisa da kiTxva-werisa. qarTu-
li anbanis swavlebisas viyenebT kiTxva-weris
xerxs, rac Semdegs gulisxmobs _ axal asos
moswavleebi jer kiTxviT swavloben, Sem-
deg ki weren mas. qarTulSi kiTxva ufro
advilia, vidre wera, radganac aq ar aris
arsebiTi gansxvaveba beWdursa da xelnawer
asoebs Soris, yovel asos ZiriTadad erTi
bgera Seesatyviseba, rac aadvilebs kiTxvis
process (Sdr. rusuli, sadac erTi da igive
aso sxvadasxva poziciaSi sxvadasxvagvarad
ikiTxeba, amitomac axlad Seswavlil asos aq
jer weren da Semdeg kiTxuloben);
g) kiTxvisa da weris erTdrouli swavleba
_ kiTxva-weris xerxi aramc da aramc ar gu-
lisxmobs kiTxvisa da weris erTmaneTisagan
daSorebas (igulisxmeba jer kiTxvis, xolo
ramdenime Tvis Semdeg weris swavleba, risi
precedentebic qarTul sinamdvileSi aris).
kiTxva xels uwyobs weras, wera ki _ kiTxvas.
rogorc iakob gogebaSvili aRniSnavda, ar
unda dagvaviwydes, rom ̀ maswavlebelma kiTx-
vasTan erTad unda SeaerTos werac, radgan
Cvens meTodSi (analizur-sinTezuri _ n. m.)
wera maSvelebeli RonisZiebaa kiTxvisaTvis~.
marTlac, wera-kiTxvis swavlebis procesi
erTiani, ganuyofeli procesia. am meTodiT
erTsa da imave gakveTilze axali aso jer
kiTxviT Seiswavleba, Semdeg _ weriT;
5
d) qarTuli anbanis grafikuli Tavise-
bu rebebis gaTvaliswineba _ qarTuli anbani
weris swavlebis TvalsazrisiT ramdenadme
specifikuria. mis Taviseburebas Seadgens
asoTa simrgvale da werisas maTi vertika-
loba. mxolod erTaderTi kuTxovani aso
gvaqvs (xelnaweri , romelic ufro da ufro
iSviaTad gamoiyeneba). arsebiTi momentia
isic, rom beWduri da xelnaweri asoebis
didi umravlesoba identuria _ maT Soris
ar aris didi dacileba. es yvelaferi amar-
tivebs qarTuli anbanis Seswavlas, magram
gvaqvs sirTulec _ es aris qarTuli asoebis
moxazuloba. am TvalsazrisiT rom qarTuli
anbani rusul anbans SevadaroT, vnaxavT,
rom rusulSi 32 asodan 26 (а, г, е, и, о, к, ж, л, м, н, п, с, т, ы, ц, ш, щ, я) Sua xazze iwereba,
ori aso (б, в) iwereba xazzeviT, sami (д, у, р) _ xazqveviT, erTi aso ki (ф) _ samive xazze.
evropul enebSi 23 asodan Sua xaze iwereba
14, sami _ xazzeviT, sami _ xazqveviT, ori
_ xazzeviT da qveviT. rogorc vxedavT, aq
asoebis umravlesoba Sua xazzea ganTavsebu-
li. qarTulSi ki 33 asodan Sua xazze iwereba
mxolod oTxi (i, a, T, o), xazzeviT _ 13 (z, m,
n, r, C, b, s, x, S, w, h, Z, p), xazqveviT _ 14 (d,
e, v, k, l, J, t, u, f, R, y, c, j, J), ori aso
(q, W) _ samive xazze. swored amitom SearCia
iakob gogebaSvilma qarTuli anbani saTvis
oTxxaziani bade (gansxvavebiT sxva enebisa-
gan, sadac erTi xazi xSirad sakmarisia asoTa
moxazulobis dasaufleblad). Cveni rekomen-
dacia am etapze maswavleblisaTvis iqneba
_ anbanis Seswavlis procesSi gamoiyenos
oTxxaziani bade, rac gauadvilebs moswav-
les sawer sivrceSi orientirebas (zemoT,
qvemoT, SuaSi, marjvniv, marcxniv), aseve
xels Seuwyobs asoTa vertikalobis dacvas,
asoTa da sityvaTa Soris saWiro Sualedebis
datovebas, qarTuli asoebis elementebis
(rkali, rgoli, swori xazi, almaceri xazi
da mrudi xazi...) dauflebas, asos calkeuli
nawilebis werisas garkveuli proporciebis
dacvas... qarTuli anbanis Seswavlis Semdeg
maswavlebels SeuZlia saweri badis Secvla.
wignSi Sesuli yvela savarjiSo gaTvli-
lia moswavleTa aqtiurobaze, maTSi damo-
ukidebeli azrovnebis formirebaze; es
savarjiSoebi uzrunvelyofs moswavleTa
CarTvas sagakveTilo procesSi da ZiriTadi
sametyvelo unar-Cvevebis dauflebasTan
erTad aswavlis maT sakuTari azris logi-
kurad dasabuTebas, msjelobas, sxvisi naaz-
revis mosmenasa da analizs... wignSi farTod
aris warmodgenili logikuri savarjiSoebis
sistema, romelTa mizania, erTi mxriv, enob-
riv masalaze dakvirveba da moswavleebSi
lingvisturi alRos TandaTan gamomuSaveba,
metyvelebis ganviTareba, meore mxriv ki _
iseTi saazrovno operaciebis formireba,
rogoricaa: Sedareba-Sepirispireba, cnebis
dakonkreteba/ganzogadeba, analizi da sin-
Tezi, problemis gadaWra...
II. informacia saxelmZRvanelos
ga moyene bis Sesaxeb
saxelmZRvanelo Sedgeba sami nawilisgan:
a) winasaanbano, b) saanbano, g) anba nisSem dgomi
periodi.
a) winasaanbano periodi:
am periodSi maswavleblis mizania moamza-
dos moswavle qarTuli wera-kiT xvis Sesas-
wavlad, gamoumuSaos sityvis bgeriTi anal-
izisa da sinTezis Cvevebi, ganuviTaros mas
fonematuri smena, gaumdidros metyveleba
axali leqsikuri erTeulebiT, imuSaos ele-
mentaruli stilisturi Cvevebis formire-
baze, daauflos qarTul bgeraTa marTl-
warmoTqmas, gaacnos sametyvelo etiketis
formebi.
zepirmetyvelebaze muSaoba winasaanbano
periodSi Semdegnairad SeiZleba warimarTos:
1. kiTxva-pasuxi moswavleTaTvis nacnobi
Temebis irgvliv _ es SeiZleba iyos: bunebis
suraTebi, moswavleTa garToba-TamaSebi,
maTi ojaxi, ojaxis wevrebi, frinvelebi da
cxovelebi, weliwadis droebi, sayvareli
filmebi... kiTxvebze pasuxiT gairkveva, ra
leqsikuri maragiT movida bavSvi skolaSi,
6
ramdenad flobs igi qarTul enas, rogoria
misi metyveleba, rogor gamoTqvams qarTul
bgerebs, aqvs Tu ara defeqti metyvelebaSi...
2. Txroba nacnob sagnebsa da movlenebze
_ moswavleebi gadmoscemen STabeWdilebebs,
epizodebs sakuTari cxovrebidan. es gabmul
metyvelebaze muSaobis erT-erTi formaa,
magram unda gvaxsovdes, rom moswavleTa
leqsikuri maragi araerTgvarovania, maT
jer kidev ar SeuZliaT gamarTuli Txroba,
uZneldebaT aRwera, msjeloba, mravlad
uSveben stilistur da gramatikul Secdo-
mebs. maswavlebels aq moTmineba marTebs _
igi zedmetad ar unda Caerios moswavleTa
TxrobaSi.
3. sabavSvo literaturuli nawarmoebebis
mosmena _ igi uRvivebs moswavleebs interess,
momavalSi Tavadac waikiTxon. nawarmoebis
mosmenas mosdevs analizi kiTxva-pasuxis
saxiT, rac xels uwyobs rogorc mosmenilis
gaazrebas, aseve _ metyvelebis ganviTarebas.
4. mcire moculobis leqsebis dazepireba
_ es marTlmetyvelebaze muSaobis erT-erTi
formaa, aseve uviTarebs moswavleebs esTe-
tikur gemovnebas, aCvevs mxatvrul saxeebze
dakvirvebasa da momavalSi maT gamoyenebas.
aqve maswavlebels SevaxsenebT, rom daze-
pireba ar unda iyos TviTmizani. mas unda miv-
ceT saxaliso (da arasavaldebulo) forma.
igi moswavlisaTvis (mSoblisaTvisac) ar unda
iqces sasjelad.
5. suraTis aRwera _ moswavleebs am miz-
niT SeiZleba SevTavazoT kompoziciuri
suraTebi, romlebzec maTTvis saintereso
sagnebi da movlenebi iqneba gamosaxuli.
suraTis aRwera xels uwyobs ara mxolod
leqsikonis gamdidrebas, aramed gabmuli
Txrobis unaris gamomuSavebasac.
6. fonematuri smenis ganviTareba _ am
periodSi moswavleebi praqtikulad akvir-
debian, rom ambavi winadadebebisagan Sedgeba,
winadadebebi _ sityvebisagan, sityvebi _
bgerebisagan. am dros SeiZleba gamoviyenoT
taqtis xerxi (analizisas xelis ritmuli
moZraobis/taSis gamoyeneba). moswavleebs
vavarjiSebT bgeraTa marTlwarmoTqmaze,
gansakuTrebiT es exeba sisin-SiSina bgerebs
(Z, c, w, s, j, C, W, J, S), sonor bgerebs (l da
r), qarTulisaTvis damaxasiaTebel yru mkve-
Trebs (p, t, k, y,). am mizniT wignSi CarTuli
gvaqvs e. w. `enis gasatexebi~.
7. fonematuri smenis ganviTarebas ukav-
Sirdeba kiTxvisa da werisaTvis mzadeba, rac
iTvaliswinebs bgeris obieqtivacias, fonemis
identificirebas, xelis kunTebis gavarjiSe-
bas, sawer sivrceSi orientirebas, qarTuli
asoebis calkeuli detalebis dauflebas
(vertikaluri da horizontaluri xazebi,
rkalebi, rgolebi). xelis savarjiSoebi
mocemulia rogorc `moswavlis wignSi~, ise
kaligrafiul rveulSi. sametyvelo bgeris/
fonemis obieqtivaciisaTvis viyenebT e. w.
`elkoninis ujrebs~, Semogvaqvs pirobiT
niSanTa sistema asosTvis, marcvlisTvis,
sityvisTvis, winadadebisaTvis; xmovani da
Tanxmovani bgerebisaTvis sxvadasxva simbo-
loebs viyenebT: _ xmovani, _ Tanxmovani.
amave periodSi ecnobian moswavleebi
saxelmZRvanelos gamoyenebis wesebs (yda,
sarCevi, teqsti, ilustracia), arkveven sa-
titulo ydaze moTavsebuli simboloebis
mniSvnelobas.
winasaanbano periodis xangrZlivoba
damokidebulia klasis saerTo doneze.
Cveulebriv igi daaxloebiT sami kvira
grZeldeba. saxelmZRvaneloSic masala sami
kvirisTvis aris warmodgenili. Tumca mas-
wavlebels Tavisi Sexedulebisamebr SeuZlia
am drois Semcireba an gazrda.
b) saanbano periodSi moswavles erT jer-
ze mxolod erT asos vacnobT (gamonakli-
sia pirveli gakveTili, sadac a da i asoebi
erTad ecnoba). TiToeuli axlad Seswavli-
li aso-bgeris Semdeg saxelmZRvaneloSi
mocemulia matarebeli. misi vagonebi Tan-
daTan ivseba Seswavlili aso-bgerebiT. amas
erTgvari saxaliso elferi Seaqvs saswavlo
procesSi.
7
Sesaswavli asoebi dalagebulia Semdegi
principiT: a) geneturobis, b) gavrcele-
bulobis, d) warmoTqmisa da e) weris siad-
vile/sirTulis mixedviT. TiToeuli aso
ecnoba e. w. `saanalizo sityvis~ meSveobiT.
me-15 asos Semdeg saanalizo teqstTan
(izolire bul sityvebsa da winadadebebTan)
erTad SesaZleblad CavTvaleT moswavlisaT-
vis migvewodebina e. w. siuJeturi teqstebic
(winamdebare gamocemis erT-erTi siaxle
swored es aris).
g) anbanisSemdgomi periodisaTvis Ziri-
Tadad warmo dgenili gvaqvs qarTuli sayma-
wvilo lite raturis nimuSebi, sadac didi
adgili uWiravs i. gogebaSvilis moTxrobebs
rubrikiT `brZenkacis darigeba~. vecadeT,
rom sakiTxavi masala Tematurad da Janro-
brivad mravalferovani yofiliyo _ leqsebi,
moTxrobebi, zRaprebi, SemecnebiTi xasiaTis
teqstebi... sakiTxavi masala SevarCieT sami
ZiriTadi principis _ didaqtikuri, asakobri-
vi da esTetikuri _ mixedviT. yovel sakiTxav
teqsts win uZRvis rubrika `kiTxvisaTvis
mzadeba~, romelic niadags amzadebs teqstis
wasakiTxad. igi aqtiurad rTavs moswavles
sagakveTilo procesSi da maswavleblis
partniorad aqcevs. es rubrika gulisxmobs
siuJeturi suraTis/andazis mixedviT zepiri
teqstis agebas, deformirebuli teqstis aRd-
genas, sayrdeni sityvebis gamoyenebiT zepiri
Txzulebis Sedgenas... misi mizania Sesaswavli
sakiTxis irgvliv ukve nacnobi informaciis
wesrigSi moyvana, aseve kiTxvis motivaciis
aRZvra. igi gaTvaliswinebulia rogorc indi-
vidualuri, aseve jgufuri muSaobisaTvis.
yovel teqstSi Savi SriftiT aris awyo-
bili sityvebi, romlebic, savaraudod, klasis
didi nawilisTvis gaugebaria. es uadvilebs
moswavleebs axali leqsikuri erTeulebis
SemCnevas teqstSi, amave dros swored am
sityvebis gamoyenebiT sruldeba momdevno
gverdze mocemuli aqtivoba ̀ sit yvis salaro~.
meTodikur aparatSi, romle bic am sakiTxav
masalas axlavs, xSirad cal kea gamoyofili
leqsikur-frazeologiuri savarjiSoebi,
romlebic teqstSi saWiro sit yvis an frazis
moZiebasa da saTanado ad gilas Casmas isaxavs
miznad. am savarjiSoebis mizania, moswavlem
SeZlos axlad Seswavlili leqsikuri erTeu-
lis metyvelebaSi praqtikulad gamoyeneba.
teqstebis bolos mocemulia kiTxvebi,
romlebic iTvaliswineben ara mxolod faq-
tobrivi masalis konstantirebas (eqsplici-
turi masalis moZieba), aramed analizs,
sinTezs, Sefasebas, daskvnebis gamotanas,
sakuTari poziciis dafiqsirebas wakiTxulis
Sesaxeb (implicituri). gTxovT, yuradReba
miaqcioT rubrikas `SearCieT pasuxi da daa-
sabuTeT Tqveni azri~. es ar gaxlavT daxu-
ruli tipis testuri davaleba erTaderTi
swori pasuxiT. igi moswavles sTavazobs
arCevans _ mocemuli pasuxebidan aarCios
erT-erTi, romelic misTvis misaRebia, oRond
ise, rom aucileblad daasabuTos Tavisi
azri. am tipis savarjiSos mizania, aswavlos
moswavles _ mkiTxvels _ sakuTari azris
dasabuTeba, alternatiuli azris mo smena,
moamzados momavalSi diskusiisaTvis. Tu
saxelmZRvaneloSi mocemuli alternatiuli
pasuxebidan moswavles ar akmayofilebs arc
erTi, mas SeuZlia sakuTari variantis Semo-
Tavazebac. ar aris aucilebeli teqstis gaaz-
rebisas mzamzareuli receptebis SeTavazeba.
sakiTxav masalasTan integrirebiT xdeba
teqstis enobriv-gamomsaxvelobiT mxareze
dakvirvebac, rac saxelmZRvaneloSi aRniSnu-
lia specialuri simboloTi. am etapze,
bunebrivia, Tavs vikavebT enobrivi defini-
ciebis miwodebisagan. am rubrikis mizania
daakvirvos moswavle enis gamomsaxvelobiT
saSualebebze, praqtikulad daauflos marT-
lwarmoTqmasa da marTlweras.
TiToeuli teqstis boloSi specialuri
pirobiTi niSniT aRniSnulia saweri davaleba,
romelic maswavlebels, ra Tqma unda, SeuZ-
lia Secvalos moswavleTa interesisa da
kompetenciebis gaTvaliswinebiT. sawerad am
etapze moswavleebs vTavazobT Semdeg dava-
8
pirobiTi niSnebi
lebebs: miTiTebuli adgilis moZebna teqstSi
da misi amowera, TxrobiTi winadadebis
(terminis gareSe) bolos wertilis dasma,
kiT xvaze martivi pasuxis gacema, deformire-
buli winadadebis aRdgena, gamotovebuli
sityvis Casma, sityvebis, asos dalageba wina-
dadebad, winadadebis dasruleba.
III. moswavlis rveulis aRwera da
gamoyeneba:
`moswavlis rveuli~ ZiriTadad warmoad-
gens kaligrafiuli savarjiSoebis krebuls.
misi mizania daauflos moswavle qarTuli
asoebis moxazulobas, Camouyalibos erTiani,
sazogado xeli. qarTuli anbanis grafikuli
Taviseburebebidan gamomdinare, saweri bade
oTxxaziania. aq mocemulia savarjiSoebi
winasaanbano da saanbano periodebisaTvis.
rac Seexeba anbanisSemdgom sawer masalas,
is mocemulia moswavlis wignSi.
winasaanbano periodisTvis warmodge-
nili masala emsaxureba werisaTvis mzade-
bas. misi mizania, miaCvios moswavle sawer
sivrceSi orientirebas. pirvelad advilad
Sesasrulebeli savarjiSoebi eZleva _ wer-
tilebi, wertilebs Soris vertikaluri,
horizontaluri xazebi; Semdeg am xazebis
SeerTeba; rkalebi, ovalebi (qarTuli aso-
ebis ZiriTadi elementebi). amgvarad mzad-
deba moswavleTa xelis mtevani werisaT-
vis, uviTardeba saTanado motorikuli
Cvevebi.
moswavleTa aqtivobebisaTvis saxelmZ-
RvaneloSi warmodgenilia rubrikebi: daaTva-
liere, moismine, moyevi, ipove Secdoma... rac
saTanado simbolikiT aris aRniSnuli (maTi
ganmarteba mocemulia saxelmZRvanelos sa-
titulo gverdze). aqve gTavazobT am simbo-
likebis axsnas: