15

Η Κάνναβη στον Ελλαδικό χώρο,aπό την αρχαιότηταμέχρι τις μέρες μας

1

8

9

3

10

11

1213

15

14

16

4

56

7

2

Το Μουσείοτης Κάνναβης

Η χρήση της κάνναβης στην ναυτιλία κατά την αρχαιότητα είναι γνωστή από πολλές αναφορές, με πιο γνωστή αυτή του Διοσκουρίδη τον 1ο μ.Χ. αιώνα που, στο βιβλίο του “περί ύλης της Ιατρικής” εκτός από τις φαρμακευτικές της χρήσεις, την περιγράφει ως “εύχρηστον εν τω βίο προς τας των εντονοτάτων σχοινίων πλοκάς”. Αναφορές για την καλλιέργειά της βρίσκουμε αρκετές και τους επόμενους αιώνες, με πιο χαρακτηριστικές αυτές του Παυσανία και του Βυζαντινού Βάσου που στα “Γεωπονικά” του πάρχουν και καλλιεργητικές συμβουλές.

Δεν γνωρίζουμε εάν τα “ξύλινα τείχη” του Θεμιστοκλή, ήταν δεμένα με καννάβινα σχοινιά. Είμαστε όμως σίγουροι ότι εάν ο Αρχιμήδης μπορούσε να πραγματοποιήσει την ευχή του “δώσε μου τόπο να σταθώ και τη Γη θα μετακινήσω” θα το έκανε με κανναβόσχοινα. Τα είχε χρησιμοποιήσει άλλωστε στην κατασκευή της Συρακουσίας, του μεγαλύτερου πλοίου της εποχής όπως αναφέρει ο Αθηναίος στους “Δειπνοσοφιστές” του, σημειώνοντας ότι η κάνναβη που χρησιμοποιήθηκε προερχόταν από τον μακρινό Ρήνο.

1

1.Ναυτιλία

2.Αρχαίο Ελληνικό ύφασμα από κάνναβη

2

Ένα κομμάτι υφάσματος που βρέθηκε σε ανασκαφή που έγινε στους Τράχωνες (Άλιμος) την δεκαετία του ’60 και αποτελεί τμήμα συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, έχει ταυτοποιηθεί ως καννάβινο. Βρέθηκε μαζί με άλλα δύο υφάσματα, το ένα από βαμβάκι και το άλλο από λινό, δύο από τις  βασικές φυτικές πρώτες ύλες που χρησιμοποιήθηκαν στην υφαντουργία στην χώρα μας για χιλιετίες. Στην ίδια περιοχή, έχει βρεθεί εργαστήριο για την κατεργασία του λιναριού (μούλιασμα των στελεχών του φυτού) όπως αναφέρουν οι αρχαιολόγοι της ανασκαφής. Δεν μπορεί να αποκλειστεί όμως ότι στις ίδιες δεξαμενές γινόταν και επεξεργασία κάνναβης, πού είναι ακριβώς ίδια με αυτή του λιναριού.

3.Η πρώτη επιστημονική καταγραφή του φυτού στον δυτικό κόσμο

3

Ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος, από την Ανάζαρβο της Κιλικίας (1ος αιώνας μ.Χ.), είναι ο πρώτος που καταγράφει το φυτό της κάνναβης στο πεντάτομο έργο του “Περὶ ὕλης ἰατρικῆς”, με μεγάλη επιρροή στη φαρμακολογία μέχρι το 1600 μ.Χ. Έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί εκτός από τις τότε γνωστές θεραπευτικές ιδιότητές της, καταγράφει βοτανολογικά την ήμερη και την άγρια κάνναβη, περιγράφοντας τις διαφορές και τις ομοιότητές τους.

[Περὶ Καννάβεως ἡμέρου] ...καρπὸν στρογγύλον, ὃς ἐσθιόμενος πλείων σβέννυσι τὴν γονήν· χλωρὸς δὲ χυλισθεὶς ἁρμόζει πρὸς τὰς τῶν ὤτων ἀλγηδόνας ἐνσταζόμενος. Μετάφραση: ...έχει στρογγυλό καρπό, ο οποίος, αν φαγωθεί σε μεγάλη ποσότητα αποτρέπει την κύηση. Συνιστάται δέ να στάζει κανείς χυλό από τον ωμό καρπό στο αυτί σε περιπτώσεις ωτοαλγίας. [Περὶ Καννάβεως ἀγρίας] Δύναμιν δὲ ἔχει ἡ ῥίζα ἑφθὴ καταπλασθεῖσα, φλεγμονὰς παρηγορεῖν καὶ οἰδήματα διαφορεῖν καὶ πώρους διαχεῖν. Μετάφραση: Η μαγειρεμένη ρίζα έχει την ιδιότητα, υπό μορφήν καταπλάσματος, να καταπραΰνει φλεγμονές, να ξεπρήζει οιδήματα και να ανακουφίζει τους πόνους των αρθρώσεων που πάσχουν από αρθρίτιδα.

4.Η καλλιέργεια κάνναβης στην Ηλεία τον 2ο αι. μ.Χ.

4

Την καλλιέργεια του φυτού στην αρχαία Ηλεία, καταγράφει στα “Ηλιακά” του ο Παυσανίας που τον 2ο αιώνα μ.Χ. έγραφε: “Την μεν την κανναβίδα και λίνον και την βύσσον σπείρουσιν όσοις η γη τρέφει εστίν επιτήδειος”.

5.O Άγιος Κάνναβος

5

Ακόμα ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει το εύρος της χρήσης της κάνναβης, όχι μόνο στην χώρα μας, αλλά και στην υπόλοιπη λεκάνη της Μεσογείου. Αυτό το καννάβινο σχοινί που φυλάσσεται στο μοναστήρι του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού στο Ομοδός της Κύπρου, ήρθε από την Παλαιστίνη.

“Είναι ένας ξύλινος Σταυρός με αργυρεπίχρυσο κάλυμμα, που είναι τοποθετημένος σε ειδικό κουβούκλιο στο τέμπλο του ναού. Την επιφάνεια του κοσμούν διάφορες παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού. Στα τέσσερα άκρα του Σταυρού είναι οι τέσσερις Ευαγγελιστές. Στο κέντρο του Σταυρού, μέσα σε χώρο που προφυλάσσεται με χρυσή θυρίδα που ανοιγοκλείει βρίσκεται ο ΑΓΙΟΣ ΚΑΝΝΑΒΟΣ που ονομάζεται και ΑΓΙΟ ΣΧΟΙΝΙΟ. Είναι ένα κομμάτι από εκείνο το σχοινί που οι Ρωμαίοι έδεσαν τον Χριστό πάνω στο Σταυρό και είναι το μοναδικό που σώζεται στο κόσμο.

Διάφοροι ιστορικοί της Κύπρου όπως ο Νεόφυτος Ροδινός, ο Ρώσος μοναχός περιηγητής Μπάρσκυ, ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός κ.α. ανα- φέρονται στην επίσκεψη της Αγίας Ελένης στην Κύπρο το 327 μ.χ και στο γεγονός ότι άφησε στο Μοναστήρι κομμάτι από το Άγιο Σχοινί”.

6.Τα Καννάβια της Κύπρου

6

Το όνομα του χωριού συνδέεται με το φυτό “καννάβιν” που, σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τα παλιά χρόνια καλλιεργείτο εκτεταμένα στο χωριό. Αξίζει να αναφερθεί πως στην κυπριακή διάλεκτο το χωριό λέγεται “Καννάβκια”.

Η καλλιέργεια της κάνναβης και λινού για την κατασκευή υφασμάτων, σχοινιών και σάκων (κυρίως σε επίπεδο οικοτεχνίας), ήταν απαραίτητη για την αυτάρκεια των τοπικών κοινωνιών σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Η προέλευση της ονομασίας αυτής, μένει να μας θυμίζει την σπουδαιότητα που είχε η κάνναβη στην καθημερινή ζωή τους προηγούμενους αιώνες, πριν την επέλαση των νέων συνθετικών που επιβλήθηκαν στην χώρα μας, όπως και στον υπόλοιπο πλανήτη.

7.Παραδοσιακή πίτα με κάνναβη από την Κύπρο

7

Στην Κύπρο, κυρίως την περίοδο του Πάσχα, μπορείτε να δοκιμάσετε μια παραδοσιακή πίτα, την Φλαούνα. Σε αρκετές περιοχές του νησιού και κυρίως στην περιοχή της Πάφου, πασπαλίζονται με σπόρους ήμερης κάνναβης ή αλλιώς Καναούρι όπως το λένε οι ντόπιοι.

8.Παραδοσιακή νηστίσιμη σούπα με κάνναβη από τη Φλώρινα

8

Στον “κάμπο της Φλώρινας (…) εκτός από τα σιτηρά φύτευαν και μερικά χωράφια με κανναβούρι. Ήταν μια ποικιλία του φυτού κάνναβης, που δεν σχετιζόταν με τα ναρκωτικά. Ήταν η κλωστική κάνναβης (…) και την χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο. Ο βλαστός όμως του φυτού πρόσφερε τις ίνες του, με τις οποίες έφτιαχναν κυρίως σχοινιά.  Οι σπόροι ήταν φάρμακο, που μετά τον βρασμό τους  ή στουμπισμένους και ανακατεμένους με λίγο γάλα, γινόταν ένα ζουμί, που το έδιναν στα μωρά, όταν αυτά υπέφεραν από κολικούς. Τα μωρά ηρεμούσαν και κοιμόταν, καθώς οι πόνοι υποχωρούσαν.

Επίσης οι σπόροι αυτοί γίνονταν νηστίσιμη σούπα, από του Πισοδερίτες και τους Μοναστηριώτες της Φλώρινας. Την Καθαρά Δευτέρα έβραζαν τους σπόρους του κανναβουριού, τους στούμπιζαν σε πέτρινο γουδί, τους στράγγιζαν στην σήτα και το ζουμί αυτό ήταν το γάλα του κανναβουριού (…) το έβραζαν μαζί με καθαρισμένο σιτάρι και γινόταν μια νηστίσιμη σούπα, την οποία έτρωγαν κρύα με λίγο ψιλοκομμένο καρύδι.”

9.Το εμπόριο κάνναβης στην Αρκαδία

9

Το 1870 ο νομός Αρκαδίας πρωτοστατούσε στην καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης. Η Τρίπολη και κυρίως η περιοχή της Μαντινείας, από τα μέσα του 19ου αιώνα αποτελούσε κέντρο της νόμιμης τότε, καλλιέργειας και εμπορίας της, με τα στοιχεία εφημερίδας της εποχής να τοποθετούν την παραγωγή της στους 6.500 τόνους το 1904. Το σύνολο της εξάγονταν στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή, ενώ η φήμη του το κατέτασσε ανάμεσα στα καλύτερα του κόσμου.

Μία από τις λίγες περιγραφές, είναι αυτή του Γάλλου Henry de Monfreid που στις αναμνήσεις του, παρουσιάζει μία πολύ θετική εικόνα της μικροοικονομίας της κάνναβης στην περιοχή. Κατά την επίσκεψη του εκεί δεν παρέλειψε να θαυμάσει την “εργατικότητα, το πνεύμα οικονομίας, τη μυστικότητα, τη φιλοξενία των Ελλήνων και την ομορφιά της ελληνικής φύσης”.

Υπήρχαν πολλά εργαστήρια στην Τρίπολη και την ευρύτερη περιοχή, η καλλιέργεια όμως σταμάτησε εξαιτίας επίμονων πιέσεων της βρετανικής διπλωματίας ότι δεν θα αγόραζαν εις το εξής ελληνική σταφίδα, αν δεν έπαυε η καλλιέργεια κι η εξαγωγή χασίς. Ως αποτέλεσμα, η Ελληνική Κυβέρνηση το 1906 επέβαλε φόρο στην καλλιέργεια ινδικού καννάβεως και τελωνειακούς

9

περιορισμούς, ενώ την 7/11/1925 θεσπίστηκε η απαγόρευση  εμπορίου του.

Πολλά είναι τα στοιχεία που τονίζουν την σημασία που είχε η νόμιμη καλλιέργεια του φυτού για την οικονομία της περιοχής με πιο χαρακτηριστικά τα εξής:

α) ο οδηγός καλλιέργειας και επεξεργασίας, που είχε δημοσιευθεί στο “Γεωργικόν και Δασικόν Δελτίον” του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας το 1914.

β) οι αντιδράσεις του τοπικού πληθυσμού που, όταν επιβλήθηκε η απαγόρευση από εξωτερικούς παράγοντες, οδήγησαν - τις επόμενες εκλογές - στην μη εκλογή του Αλ. Παπαναστασίου, για πρώτη και μοναδική φορά στην πολιτική του καριέρα.

9

10.Η λίμνη των Γιαννιτσών

10

Στην λίμνη των Γιαννιτσών, αφού αποξηράνθηκε, καλλιεργήθηκε το 1935 κάνναβη στα εδάφη της, κυρίως για την καταστροφή των ζιζανίων, αφού είναι φυτό αποπνικτικό των ζιζανίων όταν φυτεύεται με πυκνή σπορά.

11.Κέρκυρα, το τελευταίο κανναβουργείο της Ελλάδας

11

Λίγο έξω από την πρωτεύουσα του νησιού, στην περιοχή Γαρίτσα, βρισκόταν το μεγάλο κανναβουργείο του Δεσύλλα. Ο ιδιοκτήτης του αποκαλούσε την κάνναβη “λευκό χρυσό” και ήταν ο μοναδικός ίσως που τις μεταπολεμικές δεκαετίες προσπάθησε να ανακόψει την πτωτική πορεία του τομέα αυτού. Δυστυχώς, παρότι είχε διατελέσει για πολλά χρόνια βουλευτής και έφτασε να κατέχει κορυφαίο υπουργικό αξίωμα, δεν το κατάφερε. Η σειρήνα του τελευταίου κανναβουργείου της χώρας με την επωνυμία “Εργοστάσιον Λινού, Καννάβεως & Ιούτης” σταμάτησε να ηχεί στις αρχές της δεκαετίαςτου ’80.

12.Το Κανναβουργείο της Έδεσσας

12

Το μοναδικό σωζόμενο βιομηχανικό μνημείο της επεξεργασίας της κάνναβης της χώρας. Είναι εξαιρετικά συντηρημένο, τόσο το κτίριο, όσο και τα μηχανήματα και αποτελεί μέρος του υπαίθριου Βιομηχανικού Μουσείου Νερού του δήμου της πόλης. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια παραμένει κλειστό.

13.ΒΙΛΚΑ, το ξεχασμένο Κανναβουργείο της Θεσσαλονίκης

13

Αυτός ο πολυχώρος, κάποτε ήταν μονάδα επεξεργασία κάνναβης, όπως φανερώνει η ονομασία του: ΒΙομηχανία Λινού και ΚΑννάβεως. Το εργοστάσιο ήταν ένα από τα τελευταία του είδους του στην χώρα, μέχρι την δεκαετία του ’80 που έκλεισε.

14.Το τελευταίο Κανναβουργείο της Αθήνας

14

Λίγοι γνωρίζουν ότι στην οδό Καραολή & Δημητρίου, λίγες εκατοντάδες μέτρα από το γήπεδο του Ολυμπιακού, υπήρχε ένα μικρό κανναβουργείο που γκρεμίστηκε την πρώτη δεκαετία του 2000...

15.Αυτοφυής κάνναβη

15

Σε αρκετές περιοχές, κυρίως της βόρειας Ελλάδας και συχνότερα στην περιοχή του Έβρου, εντοπίζονται αυτοφυή φυτά κάνναβης που φυτρώνουν κυρίως σε όχθες ποταμών & λιμνών. Πρόκειται πιθανότατα για υπολείμματα παλιών καλλιεργειών, το γεγονός όμως ότι ευδοκιμούν δεκαετίες μετά το οριστικό τέλος των καλλιεργειών, επιβεβαιώνει την καταλληλότητα του κλίματος και των εδαφών της χώρας μας για την καλλιέργεια του φυτού.

16.Βοιωτία: η τελευταία & η πρώτη καλλιέργεια ήμερης κάνναβης στην Ελλάδα

16

Η επιστροφή της καλλιέργειας την ήμερης κάνναβης στην χώρα μας μετά από δεκαετίες, εγκαινιάστηκε με την καλλιέργεια που έκανε η ομάδα “το Καννάβι” τον Απρίλιο του 2016 στο Ύπατο της Βοιωτίας. Λίγα χιλιόμετρα μακριά, στην περιοχή της Κωπαΐδας, υπήρξαν οι τελευταίες νόμιμες καλλιέργειες κάνναβης στην Ελλάδα. Την παραγωγή απορροφούσε η εταιρία “Πάνομπελ” που την χρησιμοποιούσε για την παραγωγή οικοδομικών υλικών από φυτικές ίνες. Οι καλλιέργειες σταμάτησαν την δεκαετία του ’70, με το κλείσιμο του εργοστασίου.