Univerzitet Novi SadFilozofski fakultet, Novi SadIstorija

Batonov ustanak

Profesor Studentmr Svetozar Boškov Vukašin Ratković IS 57/10

Batonov ustanak

Batonov ili Veliki ilirski ustanak, je bio najveći vojni sukob nekoliko ilirskih plemena i antičkog Rima koji je trajao četiri godine; od 6 god.n.e. do 9 god.n.e. Ustanak dalmatsko-panonskih ple- mena dogodio se nakon decenijiu i po od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije (rimska provincija Ilirik). Oktavijan Avgust je vodio aktivnu ekspanzionu politiku. Širenje rimske države preko Ilirika na sever i istok je bio deo njegovih ambicioznih planova.Ilir- ska pobuna je bila posledica velikog nezadovoljstva stanovništva Ilirika ogorčenih zbog loše uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnošljive namete. Neposredan povod ustanku je to što je započelo regrutovanje ljudi za rimski rat protiv germanskog vođe Marobauda.

Na čelo ustanka stao je vođa dalmatskog plemena Dezitijata Baton. Druga ilirska plemena su se brzo pridružila ustanicima, a među njima su se posebno istakli Breuci sa vojskovođom koji se takođe zvao Baton.Ta dva Batona centralne su ličnosti ustanka u kojem se veliki broj ilirskih plemena prvi put u svojoj istoriji udružio protiv zajedničkog neprijatelja. Velej Paterkul, savremenik događaja i Tiberijev oficir, navodi da je ustanak zahvatio celu Dalmaciju i Panoniju, od Save do Jadranskog mora.Broj ljudi koji se digao na ustanak je bio ogroman - izvori navode 200.000 pešaka i 9.000 konjanika. Sam ustanak je izazvao veliki strah i zabrinutost u Rimu. U dramatičnom govoru u senatu Oktavijan Avgust je upozoravao da ustanici za deset dana mogu stići do Rima. Isto tako su bile velike i vojne snage Rimljana angažovane u ratu protiv ustanika. Smatra se da su rimske snage brojale destetak legija, isto toliko pomoćnih jedinica.U ratu su učestvovali i Tračani kao rimski saveznici pod komandom svog vođe kralja Remetalka.Treba istaći da keltsko pleme Skordiska koje je živelo na granici Panonije i Mezije nije učestvovalo u ustanku. Ono je već tada bilo saveznik Rimljana. Jedan deo ustanika je prošao obuku u rimskoj vojsci i imao vredno ratničko iskustvo i veštinu. Najvažnija odlika vojske ustanika je bila njena velika mobilnost, ali su bili lako naoružani. Ustanici ipak nisu imali jednu kompaktnu masu i stiče se utisak da nisu imali ni jasan strateški cilj i plan. Ustanak je počeo spontano u proleće 6. godine n.e. i brzo se širio. Pobunjeni Dalmati su krenuli prema Saloni, centru rimske uprave u provinciji i zapretili upadom u Italiju, ali je Marko Valerije Mesela Meselin, guverner Ilirikuma, ipak uspeo odbiti napade i poraziti ustanike. Panonci su se pod svojim vođom Batonom iz plemena Breuka uputili ka Sirmijumu. Sirmijum nije mogao sam da se brani jer u njemu nije bilo većih vojnih snaga. Kako svedoči Velej Paterkul rimske snage su bile rasturene po ovoj oblasti, koja je bila veoma udaljena od vojne komande i uništene. Međutim ni jedni ni drugi nisu uspeli zauzeti grad. Saznavši za ustanak Panonaca , Cecina Sever, upravnik susedne Mezije, stigao je u pomoć što je brže mogao. Snage ustanika su delovale i uz jadransku obalu, čak do Apolonije (antički grad u današnjoj Albaniji), gde su ostvarili nekoliko pobeda. Zajedničkim snagama su Panonci i Dalmati zauzeli Alma Mons, brdo ili planinu u blizini Sirmijuma po svoj prilici današnju Frušku Goru. U međuvremenu je prethodnica koju je poslao Cecina Sever pod komandom tračkog kralja Remetalka u jednom okršaju pobedila ustanike.Zbog ustanka u Ilirikumu, Oktavijan Avgust je bio primoran sklopiti primirje sa germanskim vođom Marabuadom i poslati legije pod komandom Tiberija koje su se nalazili u Karnuntumu (u blizini današnjeg Beča) na teritoriju Ilirika. Tiberije je na područje ratnih dešavanja stigao krajem 6. godine n.e. kada je već veliki deo teritorije sve do Jadrana bio izgubljen za Rim sa izuzetkom dva utvrđena grada - Sirmiumom i Salonom. Stigavši u Ilirik Tiberije se sa svojim legijama utvrđuje kod Siscije (Sisak u Hrvatskoj). Odugovlačio je sa napadom na ustanike, verujući da će glad i druge nedaće, kao posledica razaranja zemlje, oslabiti ustaničke snage. Nezadovoljan tim Tiberijevim odugovlačenjem, 7.godine n.e. Oktavijan Avgust za njegovog pomoćnika šalje Germanikusa. Tiberijeva taktika je bila da spoji dve rimske vojske; onu iz Ilirikuma i onu iz Makedonije na liniji Siscia – Sirmium kako bi razdvojio snage ustanika: panonsku grupu na sever od reke Save, i dalmatsku na planinsko područje današnje Bosne. Za to su mu bile potrebne dodatne trupe koje su došle pod komandom Marka Plauzia Silvana, guvernera Galacije i Panfilije i pridružile se onima pod komandom Cecina Severa. Legije pod komandom Cecina Severa i Plauzia Silvana su krenule na zapad ne bi li se spojile sa Tiberijem. Ustanicu su ih nameravali blokirati na tom putu i sprečiti spajanje. Rimska prethodnica se pokušala utvrditi i sačekati dolazak preostalih jedinica ali su se Iliri iznenada sručili na njih i zamalo ih naterali u rasulo.Rimljani su umalo poklekli

pred silovitim naletima ustanika. Bitka se odigrala kod Volcejskih bara, u blizini današnjih Vinkovaca. Severo i Silvano su ipak doveli trupe do Siscije i spojili se sa Tiberijem.8.godine n.e. su započele ofanzivne akcije velikih razmera. Jedna od odlučujućih bitaka odigrala se na reci Bathinus u kojoj su Breuci teško poraženi. To je dovelo do sukoba u ilirskom taboru. Vođa Panonaca Baton se predao i tako zadržao pravo da vlada u plemenu Breuka. Za uzvrat se obavezao na dve stvari: prvo, da pomogne Rimljane u daljem ratu protiv pobunjenika, i drugo, da preda taoce kao garanciju svoje lojalnosti. Ovo drugo ga je oštalo života. Kada je krenuo od tvrđave do tvrđave da skuplja taoce, bio je ubijen po naređenju dalmatskog vođe Batona. Panonci su se ponovo digli na ustanak , ali im je nedostajalo snage da nastave borbu pa su uskoro savladani. Dalmatski Baton je tada doneo odluku da se povuče u planine na jugu. Zatvorio je sve prilaze ka Bosni. Tiberije je tokom zime isplanirao delovanje na teškom bosanskom terenu rasporedivši svoje vojskovođe tako da su držali ustaničke teritorije pod okruženjem, a on sam se vratio u Rim da podnese izveštaj Oktavijanu Avgustu.Sa početka 9.godine n.e. sukobi su nastavljeni. Germanikus se istakao tokom vođenja uspešnih akcija i osvajanja utvrđenja Spolno i Retinum. Ostali generali su takođe imali uspeha osvojivši Seretium, no pobunjeno stanovništvo se još uvek nije sasvim predavalo. Iz tog razloga Tiberije je poslat nazad iz Rima da konačno ustanak privede kraju. Ilirski gradovi su padali jedan za drugim u rimske ruke, a onda je došao red i na Andretium gde se sklonio Baton sa svojim borcima. Pod zidinama grada vođene su duge i teške borbe, nakon velikih gubitaka sa obe strane, Tiberije zauzima grad. Poslednji herojski otpor Rimljanima pružili su Iliri u gradu Ardubi. Rimski hroničari beleže sledeće: ,,Ponosne ilirske žene sa decom u naručju bacaju se sa zidina grada u vatre koje plamsaju svuda okolo. One se ne predaju Rimljanima, a ilirski ratnici oduzimaju sebi životsvojim mačevima….”Antički istoričar Strabon navodi da nakon što je Baton zarobljen, Tiberije ga navodno pita zašto su se pobunili, a Baton mu odgovara: ,, Vi Rimljani ste sami krivi jer ste poslali vukove da čuvaju vaša stada, a ne pastire.” Prema Dionu Kasiju Baton je odveden u Rim, po običaju prema kojem su se poražene vođe pokazivali kao trofej, a ostatak života provodi u zatočeništvu u Raveni. Za ovu pobedu Tiberije, budući imperator i Germanikus su počašćeni ceremonijom trijumfa.Batonov ustanak je poslednji, uzaludni pokušaj Panonaca da povrate samostalnost i da se oslobode rimske vlasti. Kasnije se nisu bunili.Uništavanja po celoj Iliriji tokom sukoba su bila ogromna i ostavile su teške posledice na stanovništvo.Ipak, nakon prestanka sukoba Rim nije vršio odmazdu ni masovna porobljavanja preživelih. Nakon ustanka Rim vrši reorganizaciju uprave u velikoj provinciji Ilirik i dele je u dve provincije , Dalmaciju (Donji Ilirik), i Panoniju (Gornji Ilirik).