380
ڃــٶ حرٳ طحطـــــحص ڃـــــن ڃوظــــخ ڃوظـــــــخ1 خٿ٬ ٷخٽ ط: " ؿخىٿيڂ رخٿظ ، نشش حٿل٨٫حٿڄ رٺ رخٿلټڄش پز اٿ ٩ى أڀڂ٫ أى ، ڀـــوز ن٫ ـــپ ڀڂ رڄن٫ أٺ ى ر ن ، اڅ أك ىنظـــي رخٿڄي" ( حٿنلپ125 ) " ــــــــخ ن ظ ىي ا ي٬نـــــــــخ ر ر ٷڀـــــــ٭ ـــــ ط ـــــــــــخ ن ر كڄــــــش نٺ ـــــــخ ڃن ٿي ٿن ىـــذ .. ـــــــــخد ى انٺ أنض حٿ" ( حڅڄ٫ آٽ8 ) ڂ٨٬ حٿيٵ ح زخ٫ ن حرن٫ ٽ ح نيڄخ ٷخٽ٫ خٿ٬ ط ح حڀ ڀڂ وڀ٫ " :- خري٫ خڅ ڃن أٿٲ٤ حٿڀ٫ ــي أ حكي و ٳٸ" ڀڂ وڀ٫ حڀ ٽ ح يٵ ( يٸحٿز حرن ڃخؿو ڃحه حٿظ )

125 8 څحَڄ٫ ٽآ ( ڂ٨٬ٿح للهح ٵيٛ يرخ٫ ٲٿأ نڃ څخ٤٘ٿح ...ڃ îـ رح ٶـ ôٳ îط ـــــطح خــــظوڃ نـــــڃ صح خـــــــظوڃ

  • Upload
    others

  • View
    11

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

1

: ٷخٽ ط٬خٿ

أى٩ اٿ زپ رٺ رخٿلټڄش حٿڄ٨٫ش حٿلنش ، ؿخىٿيڂ رخٿظ "

ى أكن ، اڅ رٺ ى أ٫ڀڂ رڄن ـــپ ٫ن زڀـــو ، ى أ٫ڀڂ

( 125حٿنلپ )" رخٿڄيظـــين

٭ ٷڀـــــــرنـــــــــخ ر٬ي ا ىيظنــــــــخ " رنـــــــــــخ طـــــ

" انٺ أنض حٿىـــــــــخد.. ىـــذ ٿنـــــــخ ڃن ٿينٺ كڄــــــش

(8آٽ ٫ڄحڅ )

يٵ حهلل حٿ٨٬ڂ

ڀ حهلل – حهلل ط٬خٿ ٫نيڄخ ٷخٽ ٽ حهلل – ٫ن حرن ٫زخ

" ٳٸو حكي أــي ٫ڀ حٿ٤خڅ ڃن أٿٲ ٫خري -: " ٫ڀو ڀڂ

يٵ ٽ حهلل ڀ حهلل ٫ڀو ڀڂ

(حه حٿظڃ حرن ڃخؿو حٿزيٸ )

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

2

طٸأ ىه حٿڄوظخحص ، ٷزپ أڅ طٸأ ىه حٿټڀڄخص

ىپ ن٨پ نن٬ حٿؼٸخٳش ، نٸڂ ٿيخ رص حٿ٬حء ٳ حٿڄئطڄحص حٿڄڀظٸخص

ٳ ٻپ حٿٴلخص ، نڀځ أىڀنخ نحٳيڂ ٫ن حٿؼٸخٳش نٴيڂ رخٿـيپ ؟

ڃظ ټٲ ٻؼ ڃڄن لزڅ أنٴيڂ ٫ڀ حٿؼٸخٳش ، ٫ن حظ٬ڄخٽ

كخٿش حٿـيپ حٿڄظٴش ڃخىس ٿڀظڀــــ ٳ حٿنيحص حٿيحص ؟

ڃظ نن٤ڀٶ ڃن كخٿش ٲ حٿـيپ حٿحىن ، اٿ ٫ؽ حٿـيپ

حطو؟

أى٫ رؤڅ ىه حٿڄوظخحص ، ى حٿ٬ؽ ٿڀـيپ ، ٿټنن أ٫ڂ

ش ٿټ – رڄخ - رؤنيخ طڀق أڅ طټڅ ريحش ٳٸ٢ ، ٳي ڃل

حكظټخ حٿ ٸځ رو ڃؼٸٴڅ ٻؼڅ ، ٿڄخى ڃ٬خٳيڂ ، ٧نخ

. ڃنيڂ أڅ اخ٫ش طڀٺ حٿڄخى ٤ق رڄنٿظيڂ

كز أنيخ ٷي طٴظق يش ٻؼن ٿڄ٤ح حٿڀؼخځ ٫ن ىه حٿڄخى

ٳؤنخ ڃئڃن رؤڅ كخٿش ڃـظڄ٬نخ حٿؼٸخٳش حٿحىنش ، طظي٫ رغ حٿلڄش

اضوبك٢ [اغبك ]اػال

ٳٸي حنظٸض ڃن ڃئٿٴخط حٿڄ٬ڀزش ىه حٿڄوظخحص ، حهظص ڃنيخ

ڃوظخحص أه أؿؤص حريح٫خص حىرش ، اڄخنخ ؛ رؤڅ اريح٫خط

حٿٸش حىرش ، ٷي طٳ٪ ڃنٿظ ، ٿټنيخ ٿن طٳ٪ ڃنٿش حٿؼٸخٳش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

3

آڃپ ڃڄن ٸإڅ ڃوظخحط أ نٴن ٳٶ ىه حٿڄوظخحص څ

. ىه حٿڄوظخحص ٷي حهظطيخ ڃن نحص ٫ييس

: ٤ذ ف٤بهاد.. ك٢ قزبهاد

ڃوظخحص أ٫ـزظن ٳخؿؤطن څ ٳيخ ؿييح ٣ٴخ -

ڃوظخحص ٻنض أكظخؿيخ ٳ كنيخ ٿيحخط ڃٸخط -

ى ٻؼس ٿټ أى – ڃوظخحص أٯخ٧ظن نخٷ٠ظن ، ٳـڄ٬ظيخ -

٫ڀيخ ، أ٣پ ريخ ٫ڀ حٿٴټ حه ، كظ أكيى ڃٷٴ ٣ٸظ

. ڃوظخحص ٻنض أن أڅ أظ٬ن ريخ ٫ڀ طڄڂ ڃ٩ اريح٫ -

- ٿنظٴ٬خ ريخ (ڂ ىخن )ڃوظخحص ٻنض أؿڄ٬يخ ٿٿي

كالالد األههـــب ك٢ ازبة

ٳ نيخش حٿټظخد ػزظخ رخٿټظذ ، حٿظ حهظص ڃنيخ ٤غل اوبه١ء

ٴلخص حٿټظخد ، ٿټپ ٻظخد ٷڂ

ط حٷخځ حٿڄؼزظو ٳ حٿڄ٫خص اٿ أٷخځ حٿټظذ كذ

. ططزيخ

أ٫ظٱ رؤڅ حكخص حٿڄؿ٬ش ٿض أٻخىڄش ، ٳٸي أٴض اٿيخ

. ڃن ڃخى ، ٿڂ أ ػزظيخ ٿـيڀ رڄحؿ٬يخ حڀش

. أؿ أڅ ـي ٳيخ حٿٸخء ڃخ نٴ٪

1/6/2000ؿيح ك٢

رك٤ن أث و

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

4

( 2 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 )

نزش اٿ ٬ٸد : احثپ

نزش اٿ ٫زىڂ ني حٿٴحص : حٿ٬زڅ

أرنخء يىح أكي أرنخء ٬ٸد ، ٳيڂ أىڂ ؿنخف ر٬ي حٿز : حٿيى

حٿزخرڀ

ح أ : حثپ ٻڀڄش ٫زش ٯخڃ٠ش حٿڄ٬ن ڃټنش ڃن ڃٸ٬٤ن

[ڃخ٩ حهلل ، أ ؿني حهلل ]حٿڄلخد اپ أ حٿد

أ٣ڀٶ حثپ ٫ڀ ٬ٸد ر٬ي أڅ خ٩ حٿو ٳ كخىػش ٯخڃ٠ش

ط حٿټڀڄش اٿ نپ ٬ٸد ، ػڂ ( 32-29-25ٴ حٿظټن )

خص ط اٿ حٿڄڄڀټش حٿڄخٿش ، ٷزپ حٿظيـ ح ، ػڂ

أ٣ڀٸض ٫ڀ حٿڄن٤ٸش حٿـنرش ، ڃن٤ٸش يىح ، ر٬ي ٸ١ ڃڄڀټش

احثپ ، ٻڀڄش احثپ ط٬ن حٿيى رٴظيڂ ٬زخ ڃٸيخ

حٿ٬زحنڅ

أڃخ حٿ٬زحنڅ ، ٳ ر٬ حٿزخكؼن أنيخ أ٣ڀٸض ر٬ي ٫ز ٬ٸد

كٴي " ٫خر"ني حٿٴحص ، ىخرخ ڃن أيخه ، نزو آهڅ اٿ

خځ ، أٽ ڃن أ٣ڀٶ ٫ڀو ىح حٿڀٸذ ، ارحىڂ ٫ڀو حٿځ ڃيٿٽ

حٿټڀڄش ٳ حٿظحس ٬ن ؛ أنيڂ ٯرخء أ أؿخنذ ، ٿض ٿيڂ كٸٵ

ط ٻڀڄش ٫ز اٿ ٯ حٿيى ، نيخ طزن حٿـخنذ حٿ٬ٷ

. ٫ڀ كخد حٿـخنذ حٿين

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

5

. طيٽ حٿټڀڄش ٳ حظويحڃنخ نلن حٿ٬د ؛ حٿيى حٿٸيحڃ

اـخ اؼجو٣خ

يىح ٩ )ٻخنض حٿڀش حٿ٬رش ى ٿش حٿيى حزخڅ ، ٷخځ

رظؤٻي ٷحرش حٿ٬رش حٿ٬زش ، ٳ٤زٸح ٷح٫ي حٿنل (ىحى ٻڄ

ٿح حٿڄٴىحص حٿ٬رش ٿڀ٬زش . حٿ٬ر ٫ڀ حٿ٬زش ، ك

االك٣ـــــــ

ى ڃؾ ڃن حزخنش حٿ٬زش حٿٸيڄش

٧ڀض حٿڀش حٿ٬زش ڃظش ، كظ أحه حٿٸڅ حٿظخ٪ ٫ ٻخنض

ٿش حٿظوخ٣ذ رن حٿيى

ا٤٤ــــــل

ى ڃؾ ڃن حٿڄخنش حٿ٬زش

ٿڀيى رڀش أه ، ٯ ٫زش . ٻخنض حٿ٬زش طي

ٳ حٿڄيح حرظيحثش ، ٻخنض ٳ څ ٿظڅ [٫زنش]أٽ

، ٳ ريحش ٫يي حنظيحد حٿز٤خن خص حٿڀش حٿ٬زش 1889

. ٿش ڄش

ا٤ك٣خ

أڃخ حٿيىش ، ٳٸي ٧يص ر٬ي حٿظڄظن حٿخرٸظن ، نزش اٿ يىح

أكي أرنخء ٬ٸد ، ڄض رو اكي ٷزخثپ حٿ٬زحنن حػنظ ٫س

أ ح٫ظحٱ [ى ] حظٸض ٿجش ، ؿش ٬ٸد ىح حڂ ڃن

. أ حٿټ " ى"ى حهلل ، " يه " حظٸخٵ ڃن

أٸ٢ حٿيى طڄش يى ٳ حٿٸڅ حٿظخ٪ ٫ ، أ٫خىه ر٬ي

. حٿلد حٿؼخنش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

6

ڃ٪ ٬ٲ حٿلٻش حٿلخهخڃش ، طٹ ٻؼ ڃن حٿيى ىخنظيڂ

خ حٿيى ٯ يى ، ٳينخٹ يى ڃڀلي ، يى ٫ڀڄخن

. يى اػن

أ ٷځ ، يٽ ٫ڀ حٿـڄخ٫ش ، حٿظ " اػن " حػنش ڃؤهس ڃن

: ط٬ ريش ڃظٻش ، ٿيخ طحع طخو ڃظٹ ، ٫نخىخ

حٿڀش حىد ، ڄټن أڅ ټڅ حٿين أ٠خ ، حٿظٸخٿي حٿ٬خىحص

ا٤٤خ

ٳ 1897ٳ حٿٸي ٧يص ٫خځ " ؿزپ يڅ " ڃؤهس ڃن

٫ن ٷخځ حٿڄئطڄ حٿين حٽ ٻن٨ش خش ، أ٫ڀن ر٬يث

حٿڄن٨ڄش حٿينش حٿ٬خٿڄش ، ڃ٬نخىخ ؛ ڃن ئڃن رخٿ٬ٸيس حٿخش

. حٿينش ، حٿظ طنخى ر٬ىس حٿيى اٿ يڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

7

الثذاححسة التىراه ٧ي حرحىڂ ٫ڀو حٿځ ٳ حٿٸڅ حٿؼخڃن ٫ ، ؿند حٿ٬حٵ ،

ػڂ ىخؿ حرحىڂ ، ٳ ىس ٫ټ ٫ٸخد حٿخ٫ش ؿنرخ اٿ كحڅ

. ٳٴڀ٤ن

طؽ ارحىڂ خس ، ىخؿ ، حٿظ أٷخڃض رڄټش ڃ٪ حرنيخ اڄخ٫پ

ظـخىپ حٿيى اڄخ٫پ حرن ىخؿ ، ٻڅ ٻٿٺ " ڃك٨ش "

" ٫ حرن الٶ ٫ڂ حىڃن

أ آىځ ڄ آىځ ٿلڄس ؿيو (٫ )ٿيص خس ٫ڀ حٿټز

ڃنو ٿش حىڃن

. ػڂ ٿيص ٬ٸد أ احثپ

ٿجش ػڂ طؽ حكپ أهظيخ (رخڅ )طؽ ٬ٸد ڃن حرنش هخٿو

أنـزض حكپ ٿين ، ٻخڅ ٲ ى حٻز ، حٿ ىخؿ اٿ

ٻخڅ أرنخء ٬ٸد حػن ٫ ، ىڂ … ڃ ، ػڂ حظٸيځ حٿيه

. حزخ١

اؼب٤

ٻخڅ حٿټن٬خنڅ ټنڅ ٳڀ٤ن ، حٿټن٬خنڅ ىڂ أرنخء ٻن٬خڅ رن

كخځ رن نف ، ىڂ أٽ ټخڅ ٳڀ٤ن ، ؿخءح ڃن حٿـس حٿ٬رش

ح حٿڄنوٴ٠ش ، كپ اٿ ٿزنخڅ : ځ ، ڃ٬ن ٻن٬خڅ . ٵ2500

. حٿٴنٸن : ٤ ڃن حٿټن٬خنن ، ڄح

ټن ڃ٪ حٿټن٬خنن ، حيڃڅ حٿ٬ڄنڅ ، حٿڄئحرڅ

ححڃڅ ، حظ٣نح ش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

8

ال٤٤

1200ؿخءح ڃن اـش أ ٻض ٳ حٿنخڅ ، حظٸح أ ٻن٬خڅ

. ځ أخځ كد ٣حىس .ٵ

ىخؿ ٬ٸد أىه رزذ حٿٸل٢ اٿ ڃ ، حظٸح ٳ أ

٫خڃخ كظ هؽ ڃ ، ڃن حٿـپ 350 (حٿٷش )ؿخخڅ

ڃ )حٿخر٪ ر٬ي ينخ ارحىڂ ، ىرخ ڃن ح٤يخى ٳ٫څ

(حٿؼخن

٧ي ڃ ٫ڀو حٿځ ٿوڀ ٷڃو ڃن ر٤ ٳ٫څ ، ىد

٪ رن )رٸڃو ڃ٪ أهو ىخڅ اٿ نخء ، ڃخص حػنخڅ ، طٿ

حٿٸخىس (نڅ

كٲ ححثڀڅ ٫ڀ أ ٻن٬خڅ ، ٳ ڃنظٲ حٿٸڅ حٿؼخٿغ

ځ . ٵ٫1250 ٷزپ حٿڄى

ٷڂ ححثڀڅ ح اٿ أكي ٫ ٷڄخ ، كي ٫ ز٤خ

ڃن أزخ١ ٬ٸد

ڃ٫خ رن حزخ١ ، ٬ڀڄنيڂ ئڅ ىنيڂ (يىح )رٸ ز٢

(ڄثپ )آه إخء ىح حٿ٬يي .. ڄ ٫ييىڂ ر٬يي حٿٸ٠خس

ٳؤكذ حٿيى أڅ ټڅ ٿيڂ ڃڀٺ ، ٳنيخىڂ ڄثپ ٫ن ٿٺ ، هش

أڅ ظزي ريڂ حٿڄڀٺ ، ٿڄخ أح ، حهظخ خإٽ ، ٳټخڅ خإٽ

(٣خٿص )أٽ ڃڀٻيڂ ، ٷي ڄخه حٿٸآڅ حٿټڂ

ىڃو حٿٴڀ٤نڅ ، حنظل ر٬ي ڃٸظپ أرنخثو حٿؼػش

ؿخء ر٬يه ىحى ، حظ٤خ٩ ىحى أڅ ٸظپ ؿخٿص ، ٫ڂ حٿٴڀ٤نن

طكي أزخ١ رن احثپ ، ٻخنض .نذ اٿو طؤ حٿٸي

ڃڄڀټظو ڃن ىحڅ ٳ حٿڄخٽ ، كظ رج ز٪

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

9

ؽ ؿخء ر٬يه ڀڄخڅ ، ى حٿ نذ اٿو رنخء حٿيټپ ، ط

ز٬ڄخثش حڃأس ، ػػڄخثش ڃن حٿـح ، حنٸڄض ٳ ٫ييه حٿڄڄڀټش

: اٿ

يىح رنخڃن ٳ حٿـند

. ٫س حزخ١ حٿزخٷن ٳ حٿڄخٽ

ځ حٿض .ىڃ نزه ن حٿڄڄڀټش حٿـنرش ، ٳ حٿٸڅ حٿخى ٵ

اٿ حري ىٿش حٿيى ٳ ٳڀ٤ن

اغوح ب ٣و٣ب لو از٣ ك٢ ازهاح

٧ي ٿو حٿد ، ٫يه رب٤٫خثو (نخرڀ )ىخؿ حرحىڂ اٿ ټڂ

. ىه ح ، ٳزن ىنخٹ ڃرلخ ٳ رض اپ ، ػڂ كپ اٿ ڃ

ڃ٪ ارحىڂ ٳؤخد ػس ، ٳڀڂ طظ٪ ٿو ڃ ، ٳكپ (ٿ١)ٻخڅ

اٿ حىڅ ٳ يځ ، ٸض حرنظخ ٿ١ أرخىڄخ هڄح ، ح٤ـ٬ض

أر حٿڄئحرن " ڃئآد " ٻپ حكيس ڃ٬و ، ٳؤكزڀيڄخ ، ٳٿيص حٿټز

حٿ٬ڄنن ، ىڄخ ٬زخ ٿ١ " رن ٫ڄ " حٿ

، ى ٷش أر٪ ، ڄق حٿلؼڅ " كزڅ " ڃخطض خس ٳ

ريٳنيخ ٳ ڃٸخرىڂ ، حظ ارحىڂ ڃن ٫ٴڅ حٿلؼ ڃٸزس ٳ

حٿڄټٴڀش رؤر٬ڄخثش خٷپ ٳ٠ش ، ى أٽ ڃڀټش رحىڂ ٳ أ

ٻن٬خڅ

ىاط اؾن هكوخ

أ حرحىڂ ث ٫زيه أ ؽ حلٶ ڃن حٿټن٬خنن ، رپ

ىذ اٿ أ رخرپ ٿوظخ ٿو ؿش ڃن ٫طو ، ٳأ ٳ

طڄ ؿطيخ ، ٳؤ٫ـزظو ، طؿيخ الٶ (ٳٸش )٣ٸو

٬ٸد " ٫"ٳٿيص ٿو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

10

أٻؼ ، ٳؤحى أڅ " ٫"خم الٶ ، ىذ ره ٻخڅ لذ

زخٻو ، ٣ڀذ ڃنو اك٠خ ٬٣خځ ، ٳن٬ض ٳٸش حٿ٬٤خځ ، أٿزض

ٳح ٿټ زخٻو حلٶ ري ڃن ٫ ، وظڀ٢ ٫ڀو " ٬ٸد "

ٳزخٻو حلٶ ، ى ي .. حڃ ، څ ٫ ٻخڅ ٻؼ حٿ٬

رظو حٿيطو ٫ني هخٿو كغ " رخڅ" كٸي ٫ ٫ڀ ٬ٸد ، ى

ؿو " رخڅ "هي٫و هخٿو ري ڃن حكپ أهظيخ ، ٻخنض " ٿجش"

ٿجو ٬ٴش حٿز

رڀى – رخٻ – يح – – ڄ٬څ – إرن ]أرنخء ٿجش ىڂ

[ىنو –

[رنخڃن – ٲ ]أرنخء حكپ

هخ ك٣ـــــ

حرن [ټڂ ]أ٫ـذ … حظٸ ٬ٸد ٳ ټڂ ، أٷخځ ٳيخ ڃرلخ

. كڄ حٿټن٬خن رينو ، ٳن ريخ ، ٣ڀذ ڃن أرو أڅ و٤زيخ

رخٿوظخڅ ٿټپ أطزخ٫ٺ : ٳٸخٽ ٿو ٬ٸد انټڂ ٯ ڃوظنن ، ٳؤڃ

ٳ حٿځ حٿؼخٿغ حهظظنح ؿڄ٬يڂ

ىـڂ ٫ڀيڂ ڄ٬څ ، أهح ىنو ، ٳٸظ ٻپ ٻ حٿڄينش

هخ ٣ق

" حظٸيځ حٿيه " أنخص " طؽ ٲ ڃن رنض ٻخىن ڃ

حٿ ڃخص ٳ ڃ كن٤ض ٨٫خڃو ، ػڂ نٸپ اٿ حٿڄټٴڀش " ٬ٸد

ٿيٳن ٳ رض اپ ، طټخػ رن احثپ ، كظ هيڂ حٿٴ٫څ

ٳ٬ڄي اٿ اٿيڂ ، ٳـخء ڃ نٸخىڂ

ازبد اجبث٢

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

11

: زيأ ٴ حٿوؽ ٫ڀ ڃحكپ

ٻؼح ڃن ححثڀن حٿن ٻخنح ټنڅ حٿخڃس " ؿڅ " نٸپ

اٿ رخرپ

ىځ ٻ حٿزخرڀن ، ڄق ٿڀيى رخٿ٬ىس ، ٳڀڂ ٬ي ا هڄڅ

أٿٴخ ، رٸ أٻؼ ڃن ڃڀڅ يى ٳ حٿ٬حٵ ، ڃن حٿي حٿڄق

ٵ يى حٿ٬حٵ ، اٿ ٳخ ، أٳخنظخڅ ، روخ ، ڄ ٷني طٴ

ٻخڅ يى حٿـس حٿ٬رش ٳ ڃن٤ٸش حٿڄينش ، هز

ٽ ٻؼ ڃن ټخڅ حٿڄن اٿ حٿيىش ٳ ٫يي " نح " طل

ازبد ا٢٤٤

زيأ رٴظق حټني حٿٴخ ، ٳٸخځ حٿيى رخٿؼس حٿڄټخرش ي

حٿيڀنن ، طٻ حٿيى ٳ ش ، آش حٿ ، حٿزڀٸخڅ

حكپ حٿزل حى

ٷخڃض ىٿش حٿو حٿظظش ، حٿن طلٿح ٿڀيىش ٳ حٿٸڅ حٿؼخڃن

رل " ٳ ٫ خٿڄخڅ ، ٻخڅ ٿڀو ڃٻحڅ ، رل ٷن

. ٫ني ڃذ حٿٴٿـخ ، حٿؼخن ٳ حٿٸځ " حٿو

ڃن٬ض خ حٿيى ڃن ىهٽ أحيخ ، كيىص ٿيڂ 110ٳ ٫خځ

(ك٨س حٿيى )

ازبد اوب٢ ا٤

طټص ػحص حٿيى ٫ڀ حٿلټڂ حٿڃخن ، ٳى حٿڃخڅ رظوذ

ٳ ٫يي " ځ 70حٿيټپ ، ارخىس حٿيى ٳ ڃرلش (أڀڂ )

طظ

" ىخىخڅ " ځ ٷظڀح ؿڄ٬يڂ ٫ڀ ي 135ػخح ڃس أه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

12

ٿڂ زٶ ڃنيڂ أكي ر٬ي حٿڄحرق حٿيـس ، حنظيض ٫ٷظيڂ رٴڀ٤ن

. ٳٸ٢ [حٿخڃــــن ]ٿڂ زٶ ٣خثٴش

الطىائف الهىدــــح البهك٣

ىڂ حٿيى حٿٷڅ ، ڃن أزخنخ ، يهپ ڄن ىه حٿظڄش ، يى

حٿڄخحن ڃن حٿزطخٽ ، طٴٷح نل ىٿنيح ، ٳنخ أٿڄخنخ

انـڀظح ، ٻخنح لظٸڅ حټنخ ، ٳټپ ٴخى ظؽ

اټنخش ٤ى ، يٳن ٳ ڃيحٳن حٿٴخىڂ ، ٻخنح ڄن٬څ

حټنخ ڃن حٿس ڃ٬يڂ ، اح ڀح ڀڅ حء كخؿ هز

" حٿىن " ، ٿظيڂ

اإلبى٣

اټنخ ٳ حٿظحس أكي أكٴخى نف ، أټنخ ، ط٬ن أٿڄخنخ ، ىڂ

يى أٿڄخنخ ٵ أرخ

ٳحنٺ ٻحنٺ أ : " ظيء حټنخڂ ٷخثڀن ٫ن حٿٴخىڂ

حٿٴخىڂ ڃ

! حټ نخ : ى ٫ڀيڂ حٿٴخىڂ

٣ك ابها

ىڂ حٿيى حٿڄظوٴڅ ٳ أزخنخ حٿزطخٽ ، حى٫ح ح٫ظنخٵ حٿټخػٿټش

ڄح أ حٿڄلڅ حٿـيى ، ٷي ط٬ن ٻڀڄش "حٿټنٴ " ،

، كغ 1391رخزخنش حٿٸيڄش ، ريأ طخويڂ ٫خځ " هن" ڃخحن

. حٿڄص ، أ حٿڀذ ٿيڂ : ٷخڃض ڃ٨خىحص طنخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

13

ڀض ؿڄخ٫ش ڃن حٿڄخحن اٿ خٿنٺ ٳ طٻخ ، أ٫ظزص

. خٿنٺ ٫خڄش حٿڄخحن ، حظ٣ن حٿڄخحن انـڀظح أڃظىحځ

ىڂ حٿ٬د حٿڄڀڄڅ ، حٿن [حٿڄټن ]زو حٿڄخحن

ح ر٬ي ٫ىس حٿڄلن زخنخ ، نح حٿڀش حٿ٬رش طن

ڃڅ ٫ڀيڂ ٣زن " حٿوڄخى " خح ظليػڅ ٻخڅ حزخڅ ل

" ! حٿټټ "

الالـــب

، ٬ىڅ اٿ ٷزخثپ أؿخ حػرش ٿح " حٿڄنٴڅ " ڃ٬ن حٿٴخه

خڃن ، ٸخٽ اڅ حٿيىش حنظص رنيڂ رح٤ش يى حٿـس

حٿ٬رش ، كخرح اٿ ؿخنذ حٿڄڀڄن ي حٿنـخ رٸخىس ؿي٫څ

حن٠ڄح ٿػرن ، ـيڀڅ حٿ٬زش ، زخٿڅ ٳ حٿ٤يخس ، ٳبح

ٿڄح ٯزخ ، ظ٤يڅ ، ٸڄڅ ز٪ ڀحص ، ټظٴڅ كخٿخ

. رطن ، ٳ حٿزخف حٿڄخء

٫نيڃخ ڄ٬ح آحڅ حٷ ، ىهڀح : طؤػح رخٿڄڀڄن ، ٸخٽ

" ٳخه نڅ : " ڀڅ ، ڄخىڂ حٿيى

ح نلظيڂ حٿٻخٿش حٿيىش ، ٷزپ ىـطيڂ اٿ احثپ ؛ رؤڅ ظن

رؤڅ حٿٴخه " ڀڃ ٯڅ " أ٫ڀن حٿلخهخځ 1973ٳـؤس ٳ ٫خځ

ٳڄڀيڂ ٷخنڅ حٿ٬ىس " ىحڅ " ىڂ أكٴخى ٷزڀش

اقــــيه

٠٫ حٿٻس " ٳخٿ " ٻخنض ىخنش أىپ حٿو ى ٫زخىس

رل : ٫خڄظيڂ أطپ ٫ڀ ني حٿٴٿـخ ، ٳ رل ٷن ، ڄ

" ٫ن ٫ڄيڂ … حٿو ، ٻخنح ز٬څ أرنخءىڂ ٳ ٵ حٿٷٶ

ن ؛ أكيىڄخ ڃڀڂ ، حٿؼخن ڃل " حٿوخٷخڅ ڃظخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

14

حهظخ ىخنش ڄخش ڃلظڃش ٿ٬زو ٳ " رڅ " ٷ حٿوخٷخڅ

ى ر١ حٿوخٷخڅ ، طز٬و حٿ٬ذ ، حڃظي ٫يي ىخڅ حٿي ، ٳظي

ڃڀټيڂ ڃن ني حٿٴٿـخ ، اٿ ني حٿحن ٳ أٿڄخنخ

" ٫خض ٷزڀش ، ح٫ظنٶ " ٻٲ " حٿوش ٷد ڃينش " حٿ

. أڃىخ حٿڄلش

ى ؿد حٿليغ " حٿظ " خىص خش 1815ٳ ٫خځ

رخٿش ، حٿظين رخٿټخػٿټش ، حطيحء حٿڄر حٿش ، ٫خن

رق حٿيى ، نلض ٬خ : حٿڄڀڄڅ حٿو ڃن ىه حٿخش ،

څ حٿو ؿڄخ٫خص ش … حٷظڀح حٿيى ، أ٫يحء حٿد أكزش " ٻ

" يڅ

( 9)هز

ٷ٠ حٿ ٫ڀ حڃزح٣ش حٿو ٳ حٿنٲ حٿؼخن ڃن حٿٸڅ "

حٿ٬خ حٿڄى ، ٸ٤ض رى حٿو نيخثخ ٫ڀ ي ؿنټهخڅ ٳ

" ڃنظٲ حٿٸڅ حٿؼخٿغ ٫

ئٻي ٻظڀ أڅ حٿيى حٿلخٿن ، ٿح ڃن حزخ١ حػن ٫

رپ ىڂ ڃن يى حٿو ، حٿن حنظص ظيڂ ٳ ٻپ ىٽ أرخ

ىئء اڅ ؿخءح ڃن حٿٸٷخ ، ٿ ڃن ٳڀ٤ن ، ٿيح ؿى

"! ڃ٬خىحس حٿخڃش " ٿن٨ش

حرحىخځ رٿخٹ حظخ حٿظخن ٳ ؿخڃ٬ش طپ أرذ ٻظخرخ " أي

حٿو ىڂ نحس ڃظ٣نش حٿيى حٿټز : " ٳٸخٽ [هحخ ]ر٬نحڅ

" ٳ ٵ أرخ

! ي٫ حٿو أڅ اټنخ ، ى ؿيىڂ ح٫ڀ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

15

٣ك ال

ٿڂ ٬ظٱ ريڂ يىح ، نيڂ ظؿڅ حؿخ ڃوظڀ٤خ ، ٬ٳڅ

ٷخځ كخهخځ ٴخى رظوظن يى حٿيني ، ػڂ 1957حٿظڀڄى ،ٳ ٫خځ

ؿخء اٿيڂ كخهخځ اټنخ ، هظنيڂ ڃس أه ، ٿڂ ٸزپ ڃنيڂ

: ح٫ظحٳيڂ رؤنيڂ يى ٳٶ حٿڄزيأ حٿيى حٿڄي

و يىخ ] انڄخ حٿيى ڃن ٬ظزه .. حٿيى ، ٿ ڃن ٬ظز نٴ

يىخ ، ٿي ڃن أځ يىش ! [حٯخ

ؼبكاح اب٤ــــــخ

ٻخڅ حٿلٴ حٿڄخن " ڃ٬خىحس حٿخڃش " أٽ ڃن حظويځ ڃ٤ڀق

ٳ 1879 ٷي حظويڃو ٫خځ 1904- 1818" ٿيڀڂ ڃخ " حٿيى

ٻظخرو حنظخ حٿيىش ٫ڀ حٿڄخنش

ىنخٹ طڄ رن ك٠خس حن ، حٿخڃن ، ٫ڀ أخ ٿ

ٳخٿل٠خس حش ط٬ى 1892" أنض نخڅ " أخ٩ ىح حٿظڄ

أ٪ طٴٵ حٿـن ح ٫ڀ .. اٿ ك٠خس حٯٶ حٿيڀنن

. حٿخڃ ، أڅ حٿخڃن ه٤ ٫ڀ حٿل٠خس حش ٿظوڀٴيڂ

حٿ٬يحء ٿڀيى رخ٫ظزخىڂ ىنخ ، أڃخ حٿ٬يحء ٿڀخڃش ٳزخ٫ظزخىڂ ٫ٷخ

. ؿنخ

: ڃن أزخد حٿ٬يحء ٿڀيى

حطزخ٣يڂ رخٿلٻخص حٿؼش ، حٿخش ، حٿ٬ڀڄخنش ، روخش

. حٿ٫ش

" أحء ٫ڀ حٿيى ٳ حٿڄٸ " ٻظخرخ ر٬نحڅ " ٳخؿن " ٻظذ

: ٷخٽ ٳو 1850

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

16

اڅ حٿيى ڄؼڀڅ حٿٸس ٳ حٿڄخٽ حٿظـخس ، أنټ ٫ڀيڂ حريح٫خص "

حه ، ٳ حٿڄٸ ، حطيڄيڂ رخٿيڄنش ٫ڀ حٿلخس حٿؼٸخٳش

ـذ طوڀ : ٷخٽ .. ٣خٿذ رلڃخنيڂ ڃن حٿلٸٵ حٿخش

ٷي طؤػ رو ىظڀ .. حٿؼٸخٳش ڃن حٿيى رخٿٸس ارخىطيڂ

٧ڀض ڃٸ ظخى ٳخؿن ڃڄن٫ش ٳ احثپ اٿ ٫يي ٷذ

" حٿيى ڃزظنخ " : " ٳڅ طحظټو " ٷخٽ حٿڄٴټ حٿڄخن

] ځ أىڂ ٻظذ حٿ٬نش 1927- 1855أٿٲ ىظن طخڃزٿن

: ٷخٽ [ 19أ حٿٸڅ

اڅ حهظ١ رن حؿنخ ى زذ حٿظوڀٲ ، حٿيى ٫ٵ ىـن ،

ؿ ٿيڂ ، ىڂ ٯ ٷخىن ٫ڀ حريح٩ ، ؿىىڂ ؿڄش ٳ

اڅ حٿڄق ىحى رٸش حنزخء أٿڄخڅ ، طنزؤ : ٷخٽ .. كٶ حٿزش

. رلد رن حن حٿخڃن

1894ؽبكصخ كه٣ل

رؤنو ڀڂ ػخثٶ ش " ىٴ " حطيڂ حٿ٠خر٢ حٿٴن حٿيى

ٿڀـ حٿڄخن ، ٳلټڂ ٫ڀو رخ٫يحځ ، ٷخځ ث ڃوخرحص حٿـ

رخٿ٬ؼ ٫ڀ أىٿش طزء ىٴ ، نخى رب٫خىس 1896حٿٴن

.. حٿڄلخٻڄش ، نٴ اٿ طن رزذ ڃ٤خٿزظو رب٫خىس حٿڄلخٻڄش

رب٫خىس حٿڄلخٻڄش " رنخى ح" ٣خٿذ حٿڄٴټ حٿٴن حٿيى

ان أطيڂ ، ڃڄخ ؿ٬پ : ٫يس ڃٸخص ر٬نحڅ " اڃپ " ٻظذ

ر٬يحٿظيخ ، ٳيد اٿ انـڀظح ، حنظل خىي حٿڄلټڄش طظيڄو رخٿڄ

ر٬ي أڅ ح٫ظٱ رظ حٿػخثٶ " ىرص ىن " حػزخص حٽ

أ٫ڀنض رحءس ىحٴ ، ڃنق ن١ 1903أ٫يص حٿڄلخٻڄش ٫خځ

حٿٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

17

زــــــــــــبة اؼـــــل اول٣

( : 10) ٣و ه٣ ثب١

ځ ٧يص .ىنخٹ ط٬يى ٳ ن حٿظحس ، ٳٴ حٿٸڅ حٿؼخٿغ ٵ

ػع ڃينخص ٿڀن حٿ٬ز ٿڀظحس ، ٳينخٹ ن حٿڄخ ، آه

حظويځ ٿڀظؿڄش اٿ حٿنخنش ، حٿخڃ ى أٴخ ڃ

حٿوڄش

څ حٿټظخد حٿڄٸي ا ٳ حٿٸڅ حٽ ر٬ي حٿڄى أٷيځ . ٿڂ ي

ن ٫ز ٿڀظحس ؿ٪ اٿ حٿٸڅ حٿظخ٪ حٿڄى ٻخڅ حٿټظخد

حٿڄٸي ڃـڄ٫ش أٴخ ، أ طحع ٬ز ، ٬ظڄي ٫ڀ حٿحٻس

ٻظزض أٴخ حٿ٬يي حٿٸيڂ هٽ ط٬ش ٷڅ ، رڀخص ڃوظڀٴش

٧ڀض حٿيىش حٿڄلش ط٬ظٸي أڅ ڃ ى . للض أٻڄڀض

ڃن ": ٻخٿظخى " نٴو ٻخطذ حٿظحس ، ٳ حٿٸڅ حٿخى ٫ ٷخٽ

! حٿڄظلپ أڅ ټڅ ڃ ٷي ٻظذ رنٴو ٻٲ ڃخص ؟

ٻخڅ رٿ ن٨ اٿ حٿحكش ځ حٿزض حٿ٤يخس ٫ڀ أنيخ أڃ

هخثنخ ، ٴه رخٿ٬ي " رٿ " رخٿش ، ح٫ظز حٿيى

حٿظحس ، حنزخء ، حٿڄټظرخص حٿظحس ، ط٬ن : ىاؼل اول٣

حٿظټن : حٿ٬ش ، أ حٿٸخنڅ ، ى حٴخ حٿوڄش ى ٴ

" حٿظؼنش ، حٿظټن ڄ رخٿ٬زش – حٿ٬يى –حٿن – حٿوؽ –

رڄير " حٿ٬يى " ٸح "حٿڅ " ڄص"حٿوؽ " رض

" ىٴخڂ " حٿظؼنش "

روعخ ازهاح

ىـ ٳ ش 282طؿڄيخ ٬ي حٿٴڃ ، ٳ حٿٴځ ، ٿي ٳيخ

. هڄخو رن أكڄي رن ٣ٿڅ ، ٻخڅ يىخ ڃن حٿ٤خثٴش حٿرخنش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

18

الذي الهىدي حٿ٬ش حٿٴش . …حٿظحس حٿڄټظرش : طڀٸ ڃ ٬ظن

حٿٴش ى ڃـڄ٫ش أخ٣ كټخخص ، ٬ض ٿظٴ حٿ٬يي

حٿٸيڂ ، ىنض ٳ حٿٸڅ حٿؼخن ٳ حٿظڀڄى

حثن أڃخ أنخ حٿظحس حٿڄټظرش ٳڄڅ رخٿٸ

٧ي حٿٸحءڅ ٳ حٿٸڅ حٿؼخڃن حٿڄى ٳ حٿ٬حٵ ، ىڂ ئڃنڅ

رخٿ٬ش حٿڄټظرش ، أ حٿظحس ، ئڃنڅ رخٿظڀڄى ، زڀٮ ٫يى

" ٫ڄيڂ " حٿڃڀش " حٿٸحثن ٳ احثپ ٫ن أٿٴخ ، ټنڅ

، ىنخٹ ٫يى ڃنيڂ ٳ ايى ، ڃ٨٬ڂ حٿٸحثن ٳ " كخڂ ىخٿٴ

]ځ ڄڅ 1950احثپ ڃن أپ ڃ ، ىخؿح ڃنيخ

[رططظخنض حٿيى

ڃ٬ظخ 1949كخهخځ حٿٸي " طٴ رق " ٷخٽ ٫نيڂ حٿلخهخځ

كحځ ٫ڀنخ أڅ نيهپ ؿرخ ڃ٬يخ ، اٿ :" ٫ڀ حٿڄخف ٿيڂ رخٿيـس

" ٻځ احثپ

أزلض ٷحءس حٿ٬يي حٿٸيڂ ڃټىش ، څ حٿټنش حٿڄلش طزنظو

! ، حٿټنش ، ى ٫ي حٿيى حٿڀيى

. ٿٿٺ أزلض حٿظٴحص أىڂ ڃن حٿن حٿڄٸي حطو

ى طخ ٳ يى ، طئڃن رڄـخىيس (حٿنش )٧يص

حٿنٴ ٿڀٽ اٿ حٿڄ٬ٳش ، ى ڃىذ رخ٣ن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

19

أركاـــــو ٷح٫ي حٿ٤يــــخس – ٷح٫ي حٿ٬٤خځ – حٿزض

اجذ

٫ڄ ڃلڃخ 39ىنخٹ … ٫ٸرش هٵ حٿزض ،ى ح٫يحځ رخٿؿڂ

ٳ حٿزض ٻخٿټظخرش ٣لن حٿلزد ، حٿ٤ذ ، ڃخ٫يح ٷض حٿو٤

حٿلخى ، ٷ٤٪ أٯخڅ حٿـ ، ٻد حٿڄحص ، رڄخ ٳ

حؿش حٿلخڅ ٿٺ حٿي

زيأ حٿزض ، ٷزپ ٯد ڄ ځ حٿـڄ٬ش ، ريٷخثٶ ٷڀڀش ، نظي

٫ني ٯد ڄ حٿزض ، ط٬پ رش حٿزض ڄ٬ظن ، ط٠٪

ٳٵ حٿڄخثيس ٯٴن ٿټپ ؿزش ٬٣خځ ، حٿٯٴخڅ ٻ ٿ٬٤خځ حٿو

حٿڄپ ٿـڄخ٫ش احثپ ، ټڅ ٫ڀ ټپ حٿـيحثپ ، ڃح ٻڀپ

حٿ٬ ، طـي حٿؿزخص ٷزپ ىهٽ حٿزض ، ٤ حٿ٬٤خځ

خ حهلل ، خ ڃڀٺ حٿټڅ ]ى " ٷي"ر٤خء ، طٸأ حٿؿو ى٫خء

[خ ڃن ٷيظنخ رخخٹ ، أڅ ن٠ء حٿزض

ٿ حٿزض ځ ٻآرش ، رپ ځ ، ٳطپ حٿؽ ى٫خء ٿؿظو

حٿ٤زش ، ٸأ ٳٸحص ڃن ٴ حٿظټن ، د حٿنز ، ٸيڃو

ٿؿظو ، ؤه ٯٴخ ، ٸأ ٫ڀو زخٻو ، ػڂ ٸڄو رن أٳحى

حس

ظـڄ٪ حٿؿخٽ ٳ حٿڄ٬زي ، طل٠ حٿنخء ، حٿڄ٬خري هخٿش ڃن

حٿ أ حٿڄنلطخص ، ڃلخ٣ش رؤهخد ڃنٸ ٫ڀيخ حٿټڀڄخص

ري ڃن ؿى ٫س ڃنن .. حٿ ڃن حٿخخ حٿ٬س

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

20

طزيأ حٿس ٳ حٿؼخڃنش حٿنٲ زخكخ ، طظڄ ػع خ٫خص

ٳ ر٬ حٿڄ٬خري طظڄ خ٫ش نٲ ٳٸ٢ ڃن حٿلخىش ٫س اٿ

حٿؼخنش ٫س حٿنٲ

رڄخ٩ " ٸأ ٷخء حٿظزټخص ػڄخن ٫س ڃس ، طټڅ حٿزيحش

حڄ٪ خ احثپ ، حهلل رنخ حكي ، أنض ٫ڀٺ أڅ طلذ حهلل ي ]"

[حٿټڅ

طپ حٿس اٿ حٿس ، طٴظق ٣خٷش ڃظؤٿٸش رخنح ، ٳيخ ٿٴخثٲ

ظٸيځ أكيىڂ ، ؤه ٿٴخٳش ڃن حٿـڀي حٿٷٶ ، طلظ ٫ڀ حٴخ

حٿوڄش حٿ ، ڃټظرش رو٢ حٿي ، ٫ڀ ؿخنزيخ ٷ٬٤ظخڅ ڃن

حٿوذ ، ڃڀٴٳظخڅ رخٿل

كخڃپ حٿلٴش رن ٴٱ حٿڄ٬زي ، نلن ٻپ ٳى ، ڄ ڄ

. أڃخڃو كخڃپ حٿڀٴخٳش

طلپ حٿڀٴخٳش أهح ، طٳ٪ ٿ٫ڀ ، ٿحىخ حٿـڄ٪ ، ط٪ ٫ڀ

حٿڄټظذ ، طٴظق ٫ني حٿي حٿڄحى ٷحءطو ، ڄټن و أڅ

ٸأ ڃنيخ رص ڃطٴ٪ ، ٷي ٸأ حٿز حٿ رڀٮ حٿؼخنش ٫س

. أ٠خ ، ػڂ ط٤ حٿڀٴخثٲ ، ط٬ى ٳ ٻخثيخ اٿ ڃټخنيخ

٫ني حنظيخء حٿس ، طڀٸ ه٤زش ، ني طٸڀي ، ٷزپ حنظيخء

٩ ٻؤ ڃن حٿنز ٯٲ ٿټپ ڃپ طزټخ .

لظخٽ ر٬ حٿيى ٫ڀ حٿوؽ ٳ حٿزض ٳ٬٠څ حٿ٬٤خځ ر٬يح

٫ن حٿزض

أڅ " كظڂ - " ٳٶ ڃن٨ڃش حٿظوـخص حٿٴٸيش حٿيىش - ڄټن

ٸځ حٯخ رب٬خٽ حٿظيٳجش ، أ ححء ٿڀيى ٳ رطيڂ ر١

حٿ٨ځ كخٿٺ … حٿـ رخى : ٫يځ حٿظق رٿٺ ، ٻؤڅ ٸٿح ٿڀويځ

أ حٿڄـخ " ىخٳ٫خه " ىح ڄ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

21

اخ اجز٤ـــخ

ل٨ .. ى احكش ح ڃن حٿح٫ش ، ڃس ٻپ خر٪ نش

ٳيخ ٫ڀ حٿيى ٻپ أنح٩ حٿح٫ش ، رڄخ ٳ ٿٺ حٿلخى ، ٷي

كخٳ٦ حٿيى ٫ڀ ىح حٿظٸڀي أٿٲ ٫خځ طٸزخ ، ػڂ حرظ٬ح طوـخ ٳٸيخ

: ٿو

ٳٸزپ كڀٽ حٿنش حٿزظش ، ڄنق حٿيحهڀش ٿڀلخهخځ حٻز يخىس

رخ٫ظزخه ؛ حٿڄخٿٺ حٿٸخنن ٿټپ أ احثپ ،حٿوخش حٿ٬خڃش

ٿظڄټن حٿلخهخځ ڃن ر٬يخ اٿ و ٯ يى ، ڃٸخرپ ڃزڀٮ ڃن

حٿڄخٽ ، ر١ أڅ ظ٬يي حٿڄظ ، رز٬يخ ڃس أه ٿڀلخهخځ ، ر٬ي

. حنظيخء حٿنش حٿزظش

(7) "ب٤و " هاػل اؼــــب

ڃنخذ " ٻخ " ڃ٬ن

ـذ أڅ طلڄپ ح٬٣ڄش حٿڄزخكش ٫خ ٿڀيى طيٶ حٿلخهخڃن

حٿليڂ ، ٳ ؤٻپ حٿيى حٿڄظين حٿڀلڂ اح ٿڂ لڄپ طيٸيڂ

( K ) أ O_Uر٬ڃش

لپ ٿڀيى أـټپ حٿلحنخص حٿ٤ حٿن٨ٴش ، ى حص حر٪

ٿيخ ٧ڀٲ ڃٸٵ ، ٿ ٿيخ أنخد ، طؤٻپ حٿ٬ذ ، طـظ

ځ أٻپ حٿلڄ حٿزخٽ حٿوٽ ، نيخ ٿض حص أ٧ٱ ل

لځ أٻپ حٿـڄپ ، نو هٲ ، ٧ڀٲ ، حٿون ڃلځ ٻٿٺ

ٻپ .. څ ٿو أنخرخ ٻٿٺ ححنذ ، ٳي حص أ٧ٴخ ، أ٧ٱ

. حٿ٤ ، حٿظ ٿيخ ڃنٸخ ڃ٬ٸٱ أ ڃوخٿذ ، ڃلڃش أ٠خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

22

ى حٿڄه ٫خ ، ر٬ي طس " حٿك٢ " ري أڅ رليخ

لځ أٻپ أؿحء ڃ٬نش ڃن حٿلحنخص ، ڃؼپ ٫ٵ … س حٿرق

ـذ ٯپ حٿڀلڂ ػػن ىٷٸش ٿظٴش … حٿنخ ، ٳـذ أڅ ڃ

. حٿيځ ، ٤ حٿڀلڂ رخٿڄڀق ٿڄيس خ٫ش ، ػڂ پ

لپ أٻپ حٿڄٺ حٿ٫خنٲ حٿٸ ، أڃخ حٿـڄز حظټح

. ٳڄلڃش

لځ حٿـڄ٪ رن حٿڀلڂ حٿڀزن ٳ ؿزش حكيس ، أ حٿريس ، ـذ

حٿٴپ رنيڄخ ٳظس ض خ٫خص ، لځ ٪ ٿلڂ ٳ انخء ٻخڅ

ڃظويڃخ ٿڄظٸخص حٿلڀذ ، لځ حظويحځ ټن حكيس ٿڀلڂ

حٿـزن ٻٿٺ

ٿظ٤ي ححن حٿظ ن٬يخ ٯ حٿيى ، ـذ أڅ طپ ٳ كڄخځ

هخ ، ٱ ٫ڀو كخهخڃڅ

هاػل اــــبهح

حٿلڄخځ ]حٿ٤يخس ٻن أخ ڃن أٻخڅ حٿيىش ، ظڂ ٿٺ ٳ

[حٿ٤ٸ

ـ ٿڀيى حٿليڂ أڅ ټنح ٳ ڃټخڅ ؿي ٳو كڄخځ

ري أڅ ټڅ ڃخء حٿلڄخځ ٷخىح ٫ڀ ط٤ش ؿي حڃأس … ٣ٸ

ڃظ٤ش حٿ٤ٽ

ـذ أڅ طؤه حٿڄأس كڄخڃخ ٣ٸخ ر٬ي حٿ٬خىس حٿيش ، ٳ طلپ

حٿڄأس ٿؿيخ ر٬ي حٿ٬خىس ا رح٤ش حٿلڄخځ ، ٷي ظڄ ك٨ حٿڀٸخء

حٿؿ ز٬ش أخځ أ أٻؼ ر٬ي حٿلڄخځ ـذ ٫ڀيخ أڅ طل ڃٸخرڀش

" ! حٯـــــخ " حٿونخ حٿټد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

23

ى كيؼخ ٫ڀو أڅ ؤه كڄخڃخ ٣ٸخ أڃخ حٿنخء حٿڄظيىحص .. ڃن ظي

. ٳـذ أڅ ظ٬ن ٳ حٿلڄخځ حٿ٤ٸ أڃخځ ػػش ڃن حٿلخهخڃخص

ٴپ حٿليڂ رن حنخع حٿٻ كظ ٳ ٳظس حٿل٠خنش ،

طڄن٪ حٿزخكش حٿڄوظڀ٤ش ، ا٧يخ ٬ حٿڄأس ؼ حٿيس

، ط٬ڀىخ ٷز٬ش س ، ىنخٹ نخء لڀٸن " رخٻش" ٳظڀز حٿنخء

ٻپ حٿ٬ ، ٫نيڃخ ظؿن ، زٸن إين طلض ٯ٤خء أى

، طظلټڂ ر٬ .ڃي حٿلخس ، ـذ أڅ ڀزن حٿـحد حٿ٤ڀش

" ! ڄٺ حٿـحد " حٿ٤حثٲ ٳ

ڃن حٿليڂ ڃن ڀٴ٦ حڂ ؿظو أريح ، ڄن٪ أڅ ڄٺ حٿؽ

ري ؿظو أڃخځ حٿرخء څ ٿٺ يؾ حٿلحنخص حٿڄنش ، حٿظ

. ط٬ظز اػڄخ

ځ217 – 135التلوــــىد ٿڀحر يىح رن ڄڅ رن ؿخڃپ ، ٳي ع٤غ ا٤ك ل٣

ػڂ ڄض حٿظڀڄى ر٬ي " ڃنخ يىح " ؿخڃ٪ حٿ٬ش حٿٴش ڄض

ؿڄ٬يخ حٿظڀڄى أٷد أڅ ټڅ ٻظخد ٳڀټڀ ، ٳٴو ٴخص ٣زش

ڃن : " ؿخء ٳو .. ٳي ڃؼ نق رؤه كڄخځ رخى ر٬ي حٿخهن

ٳو ل طنـڂ " ٤پ حٿزٸخء ٳ حٿڄكخ ، ٤پ حهلل أخڃو

طٴ أكځ ، ٳو ٴخص ٿڄن ٯذ ٳ إش حٿ٬ٴخض ، ٳو

نيځ حٿد ٫ڀ هڀٶ ]: أ٠خ أڅ كخهخڃخ هڀٶ انخنخ ؿخء ٳو

ظټڅ [حٿڄنٴ ، حٿټڀيحنن ، حڄخ٫ڀن ، حٿ : أر٬ش

حٿڄنخه حٿـڄخحه :حٿظڀڄى ڃن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

24

ابح

: ڃٸخٿش طنٸڂ كذ حٿڄ٫خص ، ٿيخ أٷخځ ثش 63ى

- حٿنخء-(حٿزض ،حٿخځ،ح٫خى)- حٿٴٽ أحٿڄح٫ي– حٿح٫ش

حٿڄٸيخص – حٿـف حٿـنخخص – ٷحنن حٿحؽ حٿ٤ٵ حٿـن

أ حخٳخص " حٿڄظخٳص "حٿ٤يخحص أٴض ٿيخ –

٧ڀض حٿڄنخه ڃ٬ش ٿڀخىس حٿلٱ ، كظ حٿ٬ " ڃك٨ش

" حٿليغ

اغبها

ى حخٳخص ٿڀڄنخ ، ى أكټخځ ٫ش اؿخرخص ٫ن ڃخٻپ

ؿڄ٬ض ر٬ي ػػڄخثش ٫خځ ڃن حٻظڄخٽ حٿڄنخه

وارت ا٤ك

حٿ٬ڀڄخء حٿن ىح حرحد حٿ٫ش ٳ حٿـڄخحه ، ىڂ أٳ٪

ڃنٿش

ڀيڂ ٳ حٿڄطزش حٿؼخنش حٿن ٬ٳڅ حٿڄنخه حٿـڄخحه أ

حٿيخٿوخه

أٷپ ڃنيڂ ڃنٿش حٿن ٬ٳڅ حٿظحس ٳٸ٢

حكٸ ، ىڂ حٿن ٬ٳڅ جخ

أ حٿڀ٬نش " " ڄ حٿيى حٿڄظيىڅ ينخ حٿڄق

حٿڄـنڅ "ڄڅ ڃلڄيح ٫ڀو حٿس حٿځ ڃٯخ٩ ، أ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

25

الطىائف الذنح للهىد يف العصر القذن ي٫ حٿڅ رؤنيڂ ٬ذ ڃظٴٵ ، أڅ حهلل ڄخىڂ ٬ذ حهلل

حٿڄوظخ ، څ حٿخٿش ٫ض ٫ڀ ٻپ حٿ٬د ، ٳڀڂ طٸزڀيخ ،

ٳخٿ٬ذ .. ٷزڀيخ رن احثپ ، ٳظلٿح اٿ ٻينش ٷين

ححثڀ اڅ أىحس حهلل ف حٿ٬خٿڂ

: ٣و ث ؿو٣

اح ٻخڅ حهلل ، ى حٿ حهظخ حٿ٬ذ ححثڀ ، ٳبڅ حٿ٬ذ ى "

" !. حٿ حهظخ حهلل

حٿ " نظو " رن ٯڅ ٫ڀ ڃىذ حٿٴڀٱ حٿڄخن

: ٸٽ

اح ٻخڅ ىنخٹ اٿو ، ٳڄخح أٻڅ أنخ اڅ ؟ "

رخٯظحد ٳ٬نيڃخ ټظٲ حنخڅ رؤنو ڃوڀٵ ، ٿ هخٿٸخ ، ل

ٳ٬ڀ حنخڅ أڅ ؼ ، نټ أڀو حٿرخن ، ٿزق ى ..

" !! ڃؿ٬ش نٴو

زٶ حٿظ٬ٲ ريڂ وواءح

، طٿح حٿټيخنش ٳ ٫يي ىحى ڀڄخڅ ، ىڂ ألخد اله٤

حٿؼحء ، أنټح حٿزي٩ ، ئڃنڅ رخٴخ حٿوڄش ، ٳ٠څ

ىڂ " حرٸ" ڃخ٫يحىخ ، طؤػح رخٿل٠خس حٿنخنش ، ڃىذ

ئڃنڅ رخٿلخس حهــــس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

26

الو٤٣

كخرح حٿڃخڅ ٫ڀ حٿٯڂ " حٿڄوظخڅ ، أ حٿڄظڄڅ " ط٬ن

ڃن ٷڀش ٫يىىڂ ، أٷخڃح حٿ٬خث ٳ رطيڂ ، ٻخنح لټڄڅ حٿ٬ٸپ

: ٻخنح ٸيڅ حٿظحس ، حنٸڄح ٳ ريحش حٿڄى اٿ ٷڄن

حٿ ٷيځ اٿ ٳڀ٤ن ڃن رخرپ ، ى ٳٶ ڃظخڃق " ىڀپ " ٳٶ

ڃ٪ حٿرخء

ٳٶ ڃظ٬ذ ، ى ڃن ىهپ حٿيىش ، ر٬ي أڅ " ڄخ" ٳٶ

ځ 70ك٤ڂ ط٤ حٿيټپ

حٿٴڅ ىڂ ڃ٬ڀڄ حٿڄق ، ٳ٠څ حٿلد نيخ طوخٿٲ

حٿظحس

ڀزڅ ػخرخ ٣ڀش ، ٫ڄخثڂ ٻزس ٿظڄىڂ ، ڀڅ ٳ حٿڄخىن

څ حٿخځ ٫ڀ ؿىيڂ ٨ي

ا٥ــــــ

٫خح ٳ ؿند ٳڀ٤ن ، ڃظيىڅ ، ڄڀڅ اٿ حٿ٬س حٿل

ٷخٽ حٿد " ، ـڀڅ ځ حٿزض ، ر كٻش حڃظؼخ ٿٸٽ حٿظحس

حؿڀح ٻپ حكي ڃټخنو وؽ أكي ڃن ڃټخنو ٳ حٿځ " ٿڄ

" حٿخر٪

اؾب٤ل٣ــــ

ٷپ أڅ طڄظيڂ ڃن كخى حٿ٩ ، حٿ زٸ ٳ ح ،

[حٿزٸش حٿخٿلش ]لي ، ظ٤٪ حٿڄنـپ أڅ پ اٿو ، ىڂ

" حٿظ ٿڂ طظڄټن ڃنيخ ىخنخص حٯحد ، ى ڃىذ رخ٣ن أو

1760 – 1700" ر٬پ ڄ٤ٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

27

ٻخڅ ڄخ ٣ذ حٿ٬س

٫ڄڀيڂ حٿڄٴ٠پ حٿح٫ش حٿنخ٫ش حٿيش ، حٿظـخس ٫ڄپ هزغ

حهزغ كڄپ حٿف ٿڀٸظخٽ ، ئڃنڅ رخٿځ حه

ابو٣ــــ

ىڂ هڀ٢ ڃن حٿيى حن نظزڅ اٿ ٬ٸد ، اٿ ىحى

ٿڄخ ٫خى حٿيى ڃن حٿز حٿزخرڀ أنټح .. ٸخٽ انيڂ أڅ

٬خث حٿخڃن ، حطيڄىڂ ر٬زخىس حػخڅ ، ٳ٠ح أڅ خٻح

ٳ رنخء حٿيټپ ؛ ٿٿٺ رن حٿخڃڅ ىټ ٳ ؿڂ ، ٧پ

ڃنخٳخ ٿڀيټپ ڃخثظ نش ، كظ ىيڃو ٻخىن رض حٿڄٸي ، أ٫خىح

رنخءه ، ٳييڃو حٿڃخڅ ٳ حٿٸڅ حٿوخڃ ٷزپ حٿڄى ، أح

" نخرڀ " أ " ن رٿ " ڃينش

٧ڀض ىه حٿ٤خثٴش ط٬ظڄي نوظيخ حٿڄټظرش رڀظيخ ٻڄؿ٪ ىن ٿيخ

ا٤ــــ

ٻخڅ هڄش ٳ ٫ حٿزيحس ، ٬ظٸي حٿيى أڅ حهلل ظـڀ ٳيخ ٿنزخء

حٿټيخڅ ، ػڂ رنض حٿوڄش ڃن هذ ٿيپ نٸڀيخ ، أٷخځ ڀڄخڅ

ځ ؿيىه , ٵ536ىټ ، ىيڃو حٿزخرڀڅ ، أ٫خى ٻ رنخءه

ىى

يهڀو ا حٿټخىن .. ى ڄ رض يه ، رض ىڄٸيح

ح٨٫ڂ ٳ ځ حٿٴحڅ ، ٻخڅ حٿيى لـڅ اٿو ٳ ٫ي حٿٴق

٫ي حخر٪ حٿڄ٨خٽ ، ـظڄ٪ حٿنيين ٳ اكي ٷخ٫خطو

أ ـ٬پ احثپ ڃ٤يس ٻخٿڀزن ، ؿي ٳو كـ " ٿزنخڅ " ڄ

حخ ، ى حٿنٸ٤ش حٿظ هڀٶ حهلل حٿ٬خٿڂ ، حٿيټپ ٫نيىڂ أػڄن ڃن

حٿڄحص ح ، ٳٸي هڀٸيخ حهلل ري حكيس ، رنڄخ حٿيټپ ريو

. حػنظن ، رن حٿيټپ ٷزپ هڀٶ حٿټڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

28

ئڃن ٻؼ ڃن حٿيى أڅ حظ٬ـخٽ ٳ رنخثو كحځ ، ـذ حنظ٨خ

ٿن زن حٿيټپ رؤي : " ٫ىس حٿڄخق ، ٸٽ ڃ رن ڃڄڅ

" رش

ٳٸيخء حٿيىش حػٻ أڅ ؿڄ٪ حٿيى حٿځ ڃينڅ

ٿڄڃظيڂ ٿڀڄط حٿڄٸخر ، ري ڃن ط٤يىڂ رڃخى حٿزٸس

حٿس حٿلڄحء

يح ٳ ى٠زش حٿلځ ٬ظٸي حٿيى أڅ حٿيټپ حٽ حٿؼخن ، ٷي

ى أٻؼ حڃخٻن ٷيحش ، ڄټن ىهٿيخ ا ر٬ي حٿظ٤ي رڃخى

. حٿزٸس حٿلڄحء

[ٷي حٷيح ]أٷي ڃټخڅ ٳ حٿيټپ ى

ى ڃټ٬ذ كـ ، ر نحٳ ، أ٫ڀ ڃن ڃظ حٿيټپ ، ٠ڂ

" حٿونخه " طخرص حٿ٬يي ، نو ڃٻخڅ ، ٬ظٸي رؤڅ ف حٿو

طلپ ٳو ، نٴپ ٫ن رٸش حٿيټپ رظخس ، ڀڀش ڃن حٿىذ

" رخد ، يهڀو ا حٿټخىن حٻز ، ځ حٿٴحڅ ، ٿڀٴ٦ حڂ حٿو

" يه

حٿوس " ٫ڂ ر٬ حٿلخهخڃخص أڅ كـ أخ حٿيټپ ، ى

". حٿڄٳش

: ڃحڂ حٿ٬زخىس ٳ حٿيټپ ى

ٸځ أكي حٿټينش ٳ ٻپ زخف رظن٨ٲ ڃټخڅ حٿٸحرن ڃن حٿڃخى

هٱ " ٬پ حٿنخ ، ٸيځ ٷرخڅ حٿځ حٿـيي ظټڅ ڃن

هز ڃرخص " كڄپ "

ن٨ٲ حٿټخىن حٻز حٿڄ٬يحنخص ، ٬پ حٿزو ، ٸيځ ٷرخڅ

هز حٿؿو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

29

ٳ حٿڄخء طټ حٿ٬خث ڃن ؿيي ، ٳ ح٫خى ، ٳ حٿزض

ٻخڅ حٿيټپ رڄؼخرش حٿڄٱ حٿڄٻ ، ٠٪ ٳو حٿيى نٸىىڂ

حٿڄٱ (ٽ ىحنض )طلٴ٦ ٳو ٻپ حٿڄٸظنخص حٿؼڄنش ، ڄخه

حٿٵ ، ٳټخڅ ظحؿي ٳو (يىح ڃنىن )حٿڄٻ ، ڄخه

ـخ حٿڄخش حٳڅ ، ط حٿزخث٬څ ، حٿ

ىڂ حٿن ٸڃڅ ٫ڀ هيڃظو ، أٻؼ (حٿڅ )ٿٿٺ ٧پ

. حٿ٤حثٲ نٴح

اجووح اؾــــواء

ظويځ ڃخىىخ ٿظ٤ي ڃن ڃح " ىڃخه " أ " رخحه " طڄ

ؿؼغ حٿڄط

، اڅ ؿى ٬طن ـذ أڅ طټڅ كڄحء ، ٿڂ لڄپ ٫ڀيخ ن

٫ڀ ٧يىخ ، ـ٬ڀيخ ٯ خٿلش څ طټڅ ڃٸيش

٧پ ڃخى حٿزٸس حٿلڄحء ڃؿىح كظ حٿٸڅ حٿخى ، اٿ أڅ ٳٸي

حٿيى ٯ ٣خىن ، رڄخ أڅ ڃټخڅ حٿيټپ ٣خى ، ٳبڅ ٳڄنث

. ىهٽ حٿيى اٿو ه٤جش

ٳ ىه حٿلخٿش ٳبح ؿيص حٿزٸس ، ٳڄن ٠ل ريخ ؟ ٳڀ ىنخٹ

ٻينش ٣خىڅ

ٿڀوؽ ڃن ىه حٿ٣ش حٷظف، أڅ ط٬ٽ حڃأس يىش كخڃپ ، ڃن

أس ٻخىن ، ىحهپ ڃنٽ ڃزن ٫ڀ أ٫ڄيه ٿ٬ٿو ٫ن حٿـؼغ

" حٿيىش ، حٿظ ٷي طټڅ ڃؿىس طلظو ، ٸځ ؿخٽ آٿڅ

رظٿيىخ ، نؤ حٿ٤ٴپ ر٬يح ٫ن حٿز ، كظ پ ٫ڄه " حرص

ػع ٫س نش ، ٳزق ٻخىنخ ، ق ٿو أڅ ٠ل رخٿزٸس

حٿلڄحء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

30

(حٿنخٯ٭ )ڄ حػٻ حٿيټپ

" طڄزپ" أڃخ حكڅ ٳڄنو

٧ٴظيخ حٿظ٬ـپ رزنخء " ٴخص ىخرض " أض ڃيش ىنش

ٻنخ آه 65 ٻنخ ، رٸ 38حٿيټپ ، أنيض

" ؽبئ اجــــ٠"اجوام

ى حٿلخث٢ حٿر ٿڀلځ ، حٿيى أنو ؿء ڃن حٿ حٿوخؿ

ر٬ي هحد حٿيټپ حٽ ، لؾ اٿو " ىى"ٿڀيټپ ، حٿ رنخه

حٿيى ڃن ٻپ رٸخ٩ ح ، ىڂ زټڅ ٫نيه

ڃن ي آد ، زټ ىح 9اڅ حٿلخث٢ ٳ طخن : ٸٽ حٿيى

ٿڀيټپ " طظ "طخن ىيځ

٫ني حٿحؽ ل٤ڂ ٻد أڃخځ حٿؿن ٿظٻىڂ رييځ حٿيټپ ،

٫ني ٣ء حٿزص ، ظٹ ڃر٪ ٿڀظٻ رييځ حٿيټپ ، ٳ حٿظخ٪

ڃن آد ڃڅ ٳ ٻ ىيځ حٿيټپ

ؽب او٣ؼـــخ

ىڄخ ٿكخڅ ڃن حٿلـ ٻظزض ٫ڀيڄخ حٿخخ حٿ٬س ، طڀڄيڄخ

ڃ ، ىڄخ ڃ ٿڀ٬يي رن حهلل ، رن احثپ ، ٻظزض حٿخخ

حٿ٬س ربز٪ حٿوخٿٶ ، ك٤ڄيڄخ ڃ ٿڄخ ڄ٪ ر٬زخىس حٿ٬ـپ

ٯٴ حهلل ٿو ، أپ حهلل ٿو ري ڃنيڄخ ، ٿكن ڃظ٤ڀن ، ڃټظرخ

٫ڀيڄخ حكٱ حٿ ڃن حٿخخ حٿ٬س رخٿ٬زش

اب٣ب اؼوح

حكٴ٦ – طن٪ ٿنٴٺ آٿيش ڃزٻش - طـي ٿو آه ]: ى

حىي ٿڀد ٻپ ڃخ ٿي ٻح ڃن ػ خس – " حٿٴق"٫ي حٿٴ٤

ح٫ڄپ ظش أخځ – رټ حٿلڄخ طٴيو رخس ، اڅ ٿڂ طٴيه ، ٳخٻ ٫نٸو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

31

ػع - حن٪ ٿنٴٺ ٫ي حخر٪ – حظف ٳ حٿځ حٿخر٪

– ڃحص ٳ حٿنش ٨ي ؿڄ٪ حٿٻ أڃخځ حٿي حٿد اٿو احثپ

. [ ط٤زن ؿيخ رڀزن أڃو – طرق ٫ڀ هڄ رلظ

]: أىڂ ٮ حٿخخ حٿ٬س ٳ ٴ حٿوؽ حٿظؼنش ى

ٷي – طن٤ٶ رخڂ حٿد اٿيٺ رخ٣ – ټن ٿٺ آٿيش أه

– طٵ – طڅ – طٸظپ – أٻځ أرخٹ أڃٺ – حٿزض

طظو حڃأطو – طظو رض ٷزٺ – طيي ح ٫ڀ ٷزٺ

[٫زيه

ربثد اؼل

ٻخڅ ٿظخرص حٿ٬يي أر٬ش أؿنلش ٳ ټپ أر حٿيٽ ، أكيىڄخ ٿو

أ أي ، حٿؼخن ػ ، حٿؼخٿغ انخڅ ، حٿحر٪ ن ، ى

نيٵ هز ، لظ ٫ڀ ڃڀٴخص حٿنن حٿڄخش ، ػخثٶ

حنزخء ، ڄق كي رڀڄو

ٻخڅ حٿټينش لڄڀنو ٳ … ٬ظٸي حٿيى رؤڅ ف حٿو طلپ ٳو

. حٿڄ٬خٹ ٫ڀ أ٫ڄيس ٣ڀو ، ٿڀظ٬ز ٫ن ؿى يه ٢ حٿـنى

٫نيڃخ ظٷٲ حٿيى ٳ أ ڃټخڅ ، ٪ حٿظخرص ٳ هڄش

حؿظڄخ٩ ، حه ا حٿټخىن ح٨٫ڂ ٳ ځ حٿٴحڅ ،

ى نيٵ ڃن٩ ڃن هذ حٿن٢ ٣ٿو ح٫خڅ نٲ

و ٫و ح٩ نٲ ڃلڀ رخٿىذ ڃن حٿيحهپ حٿوخؽ ، ڃ

ځ ، لظ ٫ڀ حٿڄن ، ٫خ ىخڅ ، ٿك حٿ٬ش أ ڃل

. حٿ٬يي ، اٿ ؿخنزو ٻظخد حٿظحس

ٷ٪ ٳ أي حٿٴڀ٤نن ، نٸڀه اٿ أيى ، ٬ه اٿ ؿح

. ػڂ أ٫خىه رزذ حٿټحع حٿظ كڀض ريڂ " ىحؿڅ"

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

32

(5)الهــــىد والعــــــــرب ځ 704 ىــ ٬85ظز ڃلڄي رن حلٶ حٿڄٿى ٳ حٿڄينش كحٿ

. ڃيح ڃيڄخ ٿڄخ ٷ٪ ٳ ٫يي حٿٽ ڀ حهلل ٫ڀو ڀڂ

ك٦ حرن حلٶ أڅ حٿـخٿش حٿيىش ٳ حٿ٬ حٿ٬زخ ٻخڅ ٿيخ

]أڃخ ٫ڄي حٿيى ٳڄ [أ حٿـخٿص ]ث ٳ رخرپ حڄو

ڃ٬نخه خكذ حٿٴوخڃش ، ٻخڅ أ حٿـخٿص ڃلظڃخ [حٿـخ٫څ

: ٻؤڃ ، ظنٸپ ٳ ٫رخص ٳخىو أڃخڃو ڃ٧ٲ ٸٽ ٿڀنخ

. أٳلح حٿ٤ٶ رن ىحى

هخ ٤و٣

ٿٸذ ن نٴو رخٿڄق ، ڄق رخٿحؽ ر ٫ٸي ، ٣خٿذ رخٿظلڀپ

ڃن حٿظڀڄى ، ڀض يطو اٿ أزخنخ

كټڄض ٫ڀو ڃلټڄش ڃظٻش يىش … كٻڂ ٳ ٫يي ي حٿؼخن

. اڃش رخ٫يحځ

أٽ ڃينش ٧ي ٳيخ ڃـظڄ٪ يى ، ٬ح " طڄخء " ٻخنض ڃينش

نٴىڂ اٿ حٿڄن ، ح٫ظنٶ نح حٿين حٿيى

ڃن ٷزڀش ىس " حٿٴ٤څ "رڀٮ ڃن ٣خڅ حٿيى ٳ حٿڄينش ، أڅ

حٿيىش ٻخڅ ظذ حٿ٬ ٷزپ أڅ يهپ ريخ ؿيخ ، ٻخڅ

ح حٿوؽ ئىڅ ٿڀيى هحؿخ ، ٷزپ حځ ، ػخ ڃخٿٺ

رن ٫ـڅ حٿوؿ ٫ڀ حٿٴ٤څ

وخص يىش ٫خض ٳ رى حٿ٬د

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

33

ـ 331ؼ٤ل ال٢٤

يى ٫خ ٳ ڃ ، ٻخڅ ث ڃيش أ حٿينش ٫ڀ ني

حٿٴحص ، طؿڂ حٿ٬يي حٿٸيڂ اٿ حٿ٬رش ، ٻخڅ ڃټظرخ رخڃش ،

ٿو ٻظخد حڃخنخص ح٫ظٸخىحص ، حٿ طؿڂ ٿڀ٬زش ٳڄخ ر٬ي ،

. ف حٴخ حٿوڄش ڃن حٿ٬يي حٿٸيڂ

ـ 380_360ؽلا١ ث جو

ٻخڅ ٣ززخ ٳ حٿز١ حڃ ٳ حنيٿ ، ٻخڅ حپ ٬ي

ٽ ٿو حٿڄخثپ حٿ٬زش ٳ حٿ٬حٵ . حٿٴڃ ، ل

ڃ رن " حظليع ڃيش ٿڀيحخص حٿرخنش ، ٫ن ڃئ ٿيخ

" انم

ـ ٣540كا ث ب٤ل٢

ٳو " ٴ حٿو " ٫خ ٳ ٫ حٿڄحر٤ن ، أٿٲ ٻظخد

ڃلخحص رن ڃڀٺ حٿو ، أكي حث ر٣و ڃن حٿيى ، ط٬خٿؾ

حكخىغ ڃ٫خص ظ ؛ ٳڀٴش ،خش ، هش ٳڀٴظو

أڅ حٿوڀٶ حٿٸڂ ، ټڅ رخٿٴڀٴش ، رپ رخٿين ، ى ظز٪ ح٬

. حٿحٿ

ـ 601" أث ػوا " ٠ ث ٤

ڃن أطزخ٩ حرن ي ، ٻخڅ حٿيه أكي أطزخ٩ يىح رن ىخٿٴ حظٸص

" ىٿش حٿلخثن " أطو ٳ ٳخ ، ػڂ حنظٸڀض اٿ ڃ ، أىڂ ٻظزو

ٻظذ رخٿڀش حٿ٬رش ، ػڂ طؿڂ ٿڀ٬زش

حهلل ، ى حٿ٬ٸپ : " ئڃن رن٨ش حٿٴخحر حرن نخ حٿظ طٸٽ

حٿ٬خٷپ ، حٿڄ٬ٸٽ ، ـذ أڅ طټڅ ٿو ٴخص ، طي٫ ٿڀظ٬يى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

34

ٿٸض ط٬خٿڄو ىـڃخ ڃن ٻنخث ٻؼس ، ٿڂ ٬ظٱ رو ڃ٬ڀڄخ ا ٳ

. حٿٸڅ حٿظخٿ

: ٷخٽ ٫نو حرن نخء حٿڄڀٺ

ٳڀ أنو ٣ذ حٿڃخڅ ر٬ڀڄـــو رأه ڃن ىحء حٿـيخٿــــش رخٿ٬ڀــــڂ

٠ ث ج

ٻخڅ ڃظؿڄخ ٿـڄ٪ كخص حرن ي

ٿٴ رن ٯڅ ، ٻخڅ أ٠خ خكخ ٿٴڀٴش حرن ي ، ف ٳټس

حطخٽ ، حطلخى حٿنٴ رخٿ٬ٸپ حٿٴ٬خٽ ، ف ٻظخد ؿى

حٿ٬ــــخٿڂ

ـ 450أث أ٣ة ٤ب ث ٣ؾ٠٤ ث عجو

ى أٽ ٫ڄخء حٿٴڀٴش حزخنش ڃن حٿيى ، أٿٲ ٻظخد نز٩

حٿلخس طؿڂ حٿټظخد اٿ حٿطنش ، ٷي أىهپ حٳ٣نش حٿليؼش

اٿ حٿد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

35

الصـــــــــــــالج " ٷرخڅ حٿٴظن " س حٿيى حؿزش ٫ڀ حٿٻ ، طڄ

حٿس ٫نيىڂ ػع ڃحص ٳ حٿځ ، ٫ڀ حٿيى أڅ يحځ

٫ڀ حٿس كظ رنخء حٿيټپ

حٿزق ڃن حٿٴـ كظ ػڀغ حٿنيخ : حٿڀحص ى

نٲ حٿنيخ ى س حٿٸرخڅ

ڃن ر٬ي حٿد اٿ ٣ڀ٩ حٿٸڄ " ڃ٬خٲ"س حٿڄخء أ

ػڂ " ٣خٿض " ـذ ٯپ حٿين ٷزپ حٿس ، ػڂ ٿز خٽ حٿس

ٳ حٿزخف ، ٫ڀو أڅ ٤ أو ر٤خٷش " طٴڀن " طڄخثڂ حٿس

زٶ حٿس أى٫ش حرظيخص ٷحءس أٴخ ڃ ٳ حٿزض

ح٫خى

: طظټڅ حٿس ڃن

حٿڄخ٩ أ يخىس حٿظكي حٿيىش ، ٿيخ ػڄخن ٫س ى٫خء ،

ى٫خء حٿٸخى

ٳٴ س حٿزق ٸأ حنخ حٿټخره ر٠٪ آخص رخحڃش ٿظ٠ڀپ

حٿ٤خڅ ، كظ طوي٫و حخص ، نو ٴيڂ ا حٿ٬زش ، ٳنپ

. ريخ ، ٴظق رحرش حٿڄخء ، ٳظيهپ حٿڀحص

ٻڄخ أڅ رق حٿؼحڅ حٿز٬ش هٽ أخځ ٫ي حٿيخىس طټڅ ٿڀ٤خڅ

لش حٿؼخڃنو هلل ٳ ٳظس حنخٿو رٴظو كخٻڄخ ٿٯخ ، ٳظٸيځ ح

. رخٿرخثق حٿز٬ش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

36

ڃ٨٬ڂ حٿڄڀن ڀڅ ؿڀخ ٫ڀ حٿټح ، ـي حػٻ

ٻ٬څ ، وڀ٬څ ن٬خٿيڂ أػنخء حٿس

ٳ س حٿزخف ڃ٬خن ؿنش لش ، ٳييٱ س حٿزق

حيخځ ٳ ٫ڄڀش حٿـڄخ٩ رن حٿحكي حٿڄٸي حٿونخه ، أ

رؤڅ ٴټ حٿٻ ٳ حڃأس ٫خش أػنخء " ٿد ڃڃي " حٿلخهخځ

حٿس ، كظ پ اٿ أ٫ڀ ىؿخص حٿڄ

اــــــــء

: ظؤ حٿيى ر٬ي أش نـخش ٳٶ ڃخ ڀ

حٿلڄخځ حٿ٤ٸ ٿڀڄظيىن حٿـيى ، حٿيحص ر٬ي حٿيس

ٯپ حٿٸيڃن حٿين ٿڀټينش ٷزپ آىحء حٿٴحث ٳ حٿيټپ

ٯپ حٿين ٷزپ حٻپ أ حٿس ، ر٬ي حظٸخ٥ ڃن حٿنځ ، أ

خس حٿڄيحٳن ، أ ىهٽ حٿلڄخځ

ڀٲ حٿڄڀ ٫ڀ ح٫و ح كحڃخ ڃن حٿـڀي ز٪ ٿٴخص ٫ڀ

" نيٵ ڃن حٿـڀي لظ ٫ڀ ٳٸحص ڃن حٿظحس ڄ

٠٪ نيٷخ ػخنخ رن حٿ٬نن حٿـزيش " حٿظٴڀن

ا٤ــــب

: ځ حٿيى ٳ حخځ حطش

ځ حٿٴحڅ ٳ ىح حٿځ نٴن ٳ ٷڅ ٻز ٿظ٠ڀپ حٿ٤خڅ

طڄ ، حٿځ حٿ ك٤ڂ ٳو ڃ 17ځ هحد حٿيټپ ځ

ٿك حٿ٬ش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

37

ځ حٿٴكش رنـخس رن احثپ ڃن ڃئحڃس ىخڃخڅ ٳ " أظ"ځ

ر١ أك

ځ حٿيى ٳ ٻ ڃص أرو ، أ أظخه ، ځ حٿ٬

. حٿ٬ ځ حٿٳخٱ

ټڅ حٿخځ ڃن ٯد حٿڄ ، اٿ ٯد حٿڄ ، ڄن٪

حطيحء حكش حٿـڀيش ٳ ٳظس حٿخځ

اؾــــــظ

ٿڀٸي ػع ڃحص ٳ حٿ٬خځ : نز أڅ لؾ حٿيى

٫ي حخر٪ – ٫ي حٿڄ٨خٽ – ٳ ٫ي حٿٴق

ٳ ىه ح٫خى ،ط حٿرخثق .. ح٫خى حٿؼػش طڄ أ٫خى حٿلؾ

خ ٿيؿش حٿلٵ

ككــــ ارـــ٠

يٳن حٿڄط ٳ خٽ حٿس ، وظن حٿ٤ٴپ ، حٿ ٿڂ ټن ٷي هظن

يٳن حټنخ ڃطخىڂ ٳ طحرض ، طظڀ ٫ڀيخ س .. ٷزپ ىٳنو

ٷخى ، ڀٸ حٿٴخىڂ نٸىح ٳ حٿـيخص حر٬ش ٿڀٸز ٿس

طټڅ حٿڄٸخر هخؽ حٿڄينش .. ححف حٿس ، ٬٠څ ٬٣خڃخ

.. حٿيى حٿٸز ٳ ح٫خى .. ٳـؼغ حٿڄط ڃي نـخش

٫ڀ أ حٿڄض طحد ڃن ٳڀ٤ن

ػوثخ اوزـــ ؽت ازك

أڃخ ٷظپ حٿو٤ؤ … ٫ٸرش حٿيى ، حٿ ٸظپ يىخ ٫ڄيح ؛ حٿڄص

. ٳ٬ٸرظو ٫ڀ حهلل

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

38

أڃخ … اح ٷظپ حٿيى وخ ڃن حٯخ ٫ڄيح ، ٳي ڃنذ ٳٸ٢

ٷظپ حٯخ ه٤ؤ ٳڀ ه٤جش

اؼج٤ــــــل

كذ حٿظڀڄى ، ـذ طل حٿ٬زي ححثڀ ر٬ي ز٪ نحص ، أڃخ

حهڅ ٳـذ أڅ زٸح ٫زيح ، څ حٿيى أٳ٠پ حٿټخثنخص

ظلٸڅ حكظٴخ٥ ر٬زي ٿيڂ كظ ٤٠ح ظ٬زخى حٿيى حٿن

ظڄټنڅ ڃن هيڃش حٿد

اج٤ـــــن

ل٨ ٫ڀ حٿيى حٿڄظين د حٿنز ، حٿ خٹ ٳ نخ٫ظو

ڃش ٯ حٿيى ، اح ٿڄ ٯ حٿيى حٿؿخؿش ، ٳبنيخ طزق ڃل

أڃخ اح .. ٳبح ٻخڅ ڃن ڃيخ ڃلخ ، ٳـذ ټزيخ ٫ڀ ح

! ڃيخ ڃڀڂ ٳڄټن ر٬يخ ، أ اىيحإىخ ٳٸ٢

اــــالم

]حٿ٤ٵ كٶ ٿڀؿپ ، ري أڅ طلپ حٿڄ٤ڀٸش ٫ڀ ٷڄش ٣ٵ

ٻپ ڃ٤ڀٸش ر ؿ٢ طظ٤٪ أڅ طظؽ ڃس أه ىح [ؿ٢

أڃخ حكڅ ٳٸي " حٿليڂ " ٤زٶ ٫ني حٿيى حػٻ

أٿه

ايــــــب

اح ٻخنض حٿحنش ڃظؿش ، نض ، ٳ٬ٸرظيخ حٿٸظپ ، ى حٿحن

أڃخ اح ٻخنض ٯ ڃظؿش ، ٳخٿن ڃټه ٳٸ٢

األؿ٤ــــبه أ اـ٤٣ـــــ

ىڂ ٻپ حؿنخ ]كذ ف حٿظڀڄى ، ٳـذ أ ڄق ٿڀڂ

رظٿ أ ڃنذ ، ڄخڅ ٳو ڀ٤خطيڂ ٫ڀ [ٯ حٿيىش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

39

ځ طٸيڂ حٿييحخ ٿڀڂ ٻٿٺ ، ا اح ٻخنض حٿييش حٿيى ، ل

ٴٸش ٿڄنٴ٬ش حٿيى

ـ حٿڄخف ٿٯخ رخٿزٸخء ٳ أ " : " حٿيخهخه: ٸٽ

احثپ ، كظ ٿٻخنض حٷخڃش ڃئٷظش ، أ ٻخنض رٸي حٿظـخس ،

نز حٿڄخف ر٬ز أ احثپ ، ا ر٬ي أڅ ٸزپ حٿٸحنن

ٿؿنز " ڃٸڂ " ڄټن حٿڄخف رب٤٫خء ٴش .. حٿظحطش حٿز٬ش

(أ ٫نيڃخ ئ حٿيټپ ، طٸيځ حلش )ا ٳ ٷض حٿرپ

ٿن ټنح ] 23/33ٿٺ ح٫ظڄخىح ٫ڀ ن حش ڃن ٴ حٿوؽ

[أٺ

اڅ ٿڂ ط٤ىح ټخڅ ح ڃن أڃخڃټڂ ] 32ؿخء ٳ ٴ حٿ٬يى

ټن حٿن طظزٸڅ ڃنيڂ أحٻخ ٳ أ٫نټڂ ، ڃنخه ٳ ؿحنزټڂ

٠خٸنټڂ ٫ڀ ح حٿظ أنظڂ خٻنڅ ٳيخ ، ٳټڅ أن أٳ٬پ

[رټڂ ، ٻڄخ ىڄڄض أڅ أٳ٬پ ريڂ

ٳ س حٿزق لڄي حٿيى رو ، نو ٿڂ وڀٸو ڃن حٯخ

ٳڀنټ حهلل نو ٿڂ وڀٸنخ ڃؼپ : " ٳ هظخځ حٿس ٸٽ حٿڄڀڅ

. ٻپ أڃڂ ح

ٳ أرخ حٿٷش ، زٶ حٿڄظينڅ ٫ڀ ح ، ط٬زح ٫ن

حكظٸخىڂ ٿڀڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

40

رهــــىز دنـــــح اــــله٣

٤ڀٶ ٫ڀ حٿيجش حٿٸ٠خثش حٿ٬ڀخ ، حٿظ طن٨ ٳ " حٿڄـڀ " ٬ن

حٿٸ٠خخ حٿخش حٿينش ٿڀيى ، ى رڄؼخرش حٿڄلټڄش حٿ٬ڀخ

ٱ حٿنيين ٫ڀ حكظٴخص حٿټينطش ، ٿو حٿأ حٿنيخث

ى حٿڄـڀ حٿ ؿڄ٪ حٿلٸخثٶ ٫ن ينخ حٿڄق ٷيڃيخ ٿڀڃخڅ

٠٫ح 71ٳلټڂ حٿڄـڀ ٫ڀو رؤڅ ڀذ ، ظټڅ حٿڄـڀ ڃن

. ى ڃټ ٿويڃش حٿيټپ

ٳٸخٽ ]:ڄپ حٿز٬ اٿ أڅ ىح حٿڄـڀ حى ٳ حٿظحس ٳ ٷٿيخ

ز٬ن ؿ ڃن م احثپ ، ٳؤنٽ أنخ حٿد ٿڄ حؿڄ٪ اٿ

[أطټڀڂ ڃ٬ٺ ، ٳلڄڀڅ ڃ٬ٺ ػٸپ حٿ٬ذ ، ٳ طلڄڀو كيٹ

ٳز٬ي طيڃ حٿيټپ ٫ڀ ي حٿڃخڅ أٷخڃو " ٿهنخڅ " نذ طؤو

ريحش حٿي ، اطڄخڃيخ ػػن هنخڅ ٻڄٻ ك ، ٿټ ٸ

رخڅ ؿخڃڀپ " ڃخ ، ٳٸخ ٿئش حٿيٽ رخٿيى ، ٫ن ٿيح حٿڄـڀ

. ڃن ٿش ىڀپ ، نذ ٿيحى "

ابىىا

ى نيٵ ، ريحهڀو ٷ٬٤ش ڃن ؿڀي كحڅ ن٨ٲ ، ڃنٸ

٫ڀيخ ؛ يخىس حٿظكي ، ط٪ ٻڀڄش يح هڀٲ حٿٸ٬٤ش ، كظ

ط٨ي ىه حٿټڀڄش ٫نيڃخ طڀٲ ٻڀڄش يح حهظخ ٿكٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

41

أ كخ أرحد (ڃ ىطص حثپ )حٿ ڃن ٻڀڄش

. احثپ ى أكي أڄخء حهلل

ؼلا ا٤ـــها

ى ؿ٪ اٿ حٿڄ٬يحڅ حٿىز ، حٿٴ٩ حٿز٬ش ، حٿ ٪

ٳ هڄش حؿظڄخ٩ ، ٻخڅ ٳ ىټپ ڀڄخڅ ٫س ڄ٬يحنخص

ڃ ٫ن حهلل ، حٿظ طحٷذ ح : " طٴ حٿ٬ص حٿز٬ش

" . ڃن ٫ڀيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

42

الطىائف الذنح يف العصر احلذج األهصمــــ

ىڂ حٿڄئڃنڅ رخٿڄظخٳص ، أ حخٳخص ٸڄڅ حٿ٬خث حٿيىش

ٻخٿزض ، حٿ٬٤خځ ، حٿ٤يخس

ٷي ٧يح ٳ أحثپ حٿٸڅ حٿظخ٪ ٫ ، ٻى ٳ٬پ ٫ڀ حٿظخحص

حٿظنش ، ىڂ حڃظيحى ٿڀيىش حٿلخهخڃش حٿظڀڄىش ، ٻڀڄش

أػٻ ، ڃؤهس ڃن حٿڄلش ، ط٬ن ح٫ظٸخى حٿڀڂ

حػٻ ڃن حٿلخيڂ ، ىخؿح ڃن ٵ أرخ ، ٿظيڂ

حٿي ، ىڂ ئڃنڅ رخٿظز رن حٯخ ، ٫ڄيڂ ڄڅ

ى

ى ٷخنڅ ڃظڄي ڃن حٿظڀڄى " حٿيخٿوخه " ڄ ن٨خڃيڂ حٿٸخنن

ٿڄ " ڃنخه طحه " حٿزخرڀ ، أٷيځ ڃـڄ٫ش حث٪ ٿڀظڀڄى ى

. رن ڃڄڅ ، ٳ أحه حٿٸڅ حٿؼخن ٫

حٿظحس ٫نيىڂ ، ى ٻځ حهلل ، ٻظزيخ كٳخ كٳخ

اؾو٣ل٣ـــ

ىڂ ح ٿيى حػٻ طيڅ (حطٸخء " ڃ٬ن كيڂ )

حٿڄ٤٬ٲ حى ، حٿٸز٬ش حٿىحء ، ڀڅ حٿٷڅ ، نٸڂ

" حٿڀظحنن – حٿليڂ " حٿليڂ اٿ ٷڄن

حٿليڂ نؤح ٳ ٿظحنخ ٳ حٿٸڅ حٿؼخڃن ٫ ، ٿ ٣خ

حٿظ٬ڄٶ ٳ حٿين ، ٳخٿڀحص طټٴ ، ئڃنڅ رؤڅ ٻپ انخڅ

أڅ ٬ٱ أح حهلل ، ٫خظيڂ ٣خثٴش - اح ٻخڅ خٿلخ- ٷخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

43

أ حٿڄ٬خڅ څ ىه حٿ٤خثٴش نؤص ٳ (ىڄظنيڂ )حڄيخ

" حٿڀظحنن " ٿظحنخ ٳڄض

" أٯىحص احثپ " طٷٴض حٿنح٫خص رنيڄخ ر٬ي أڅ ڄيڄخ كد

" ىپ ىخطحه " حنٶ حٿڀظحنڅ أح كد 1988ٳ ٫خځ

اإلالؽ٤ــــ

ىڂ حٿن كټڄح حٿ٬ٸپ ٳ حٿين ، ٳڀح رن حٿين حٿ٬ٵ

٧يح ٳ أٿڄخنخ

اؾبكظــــ

ئڃنڅ رؤڅ حٿ٬ٸيس ط٬ز ٫ن ف حٿ٬ذ ، ط٤ص هٽ حٿظخن

حٿين ٳڀټڀ يى ، حٿظحس ڃـڄ٫ش ڃن حٿلټڂ ، ىڂ ٸڄڅ

حٿ٬خث ، حٿزض ا رټپ ؿث ، أرخكح طڂ حٿنخء

كخهخڃخص ، أرخكح حٿ حٿـن ، أرخكح طڂ حٿخن

كخهخڃخص

به١ بهرب

: ڃن٨ڄش يىش ڃ٬خىش ٿڀينش ، ؿخء ٳ حٿظڀڄى

رض " ؿخء كخهخڃخڅ اٿ ٳڀ٤ن ٿظؤٻيح ڃن أڅ ٳ ٻپ ڃينش "

حٿڄينش ؟ : ؤ حٿټخڅ " ٫زخىس ح أن ك

ٳؤيىڄخ اٿ حٿ٣ش

انيڂ ڃور حٿڄينش ، أڃخ حٿلح حٿن نزلغ ٫نيڂ ٳيڂ : ٳٸخ

ىح حٿظحس ، ڃ٬ڀڄىخ

ىڂ أػٻ ، ٬ظزڅ حٿينش ڃئحڃس ٫ڀ حٿيىش

حٿينش حظ٬ـخٽ ٿڀنيخش ، ٳ٠څ كڄپ حٿف ، ظٻڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

44

حڃ ٿڀيٿش حٿظ ٬څ ٳيخ ، ٳ٠څ خس كخث٢ حٿڄزټ ، څ

حٿٸي ٳظلض رخٿٸس

. نخإىڂ ٬٠ن حٿڄخكٶ ، ټظٴن رخٿ٤يخس حٿكش

طي حٿؿخٽ حٿٸڄخڅ حٿز٠خء ، ر أر٤ش ٫نٶ ، ڃ٬خ٣ٲ

ىحء ، ٷز٬خص حص كحٱ ٠٫ش ، رڅ ٿلخىڂ

ٳ حٿٸي ، رن " ڃجش ٬خڂ " حٿٴيڂ ٣ڀش ، ټنڅ ك

رحٹ ٳ طپ أرذ ، ٳ ك رٻڀن ٳ نٹ

ٳ٬ح حٿحخص حٿز٠خء ٿڀـ حىن حظڀڄح 1948ٳ ٫خځ

كخهخځ ڃجش ٬خڂ ڃن حڃڂ حٿڄظليس أڅ " ى " ٣خٿذ حٿلخهخځ

" ڃنخٻ" ټڅ ىح حٿل ٻبڃخس

نټڅ ح٫ځ ځ طؤ احثپ ، ڃڅ كيحىح ، ئيڅ

ڃن٨ڄش حٿظل حٿٴڀ٤نش ، ظڄنڅ حٿلخس طلض ٫ڀڂ ٳڀ٤ن

٫نيڃخ طلپ ح٫خى حٿيىش ، ظؤؿڅ أ٤ ڃن حٿخحص

. ٿوؿح ر٬يح ٫ن كخث٢ حٿڄزټ

اؾبفب٤خ اوئ٤خ

1921ى أ٫ڀ حٿڄلخٻڂ حٿينش ٿڀيى ، أنؤطيخ ر٤خنخ

ڄض اٿ ٷڄن " ٴخى ، اټنخ ، ٷي ٿٸذ حٿٴخى : ٷ

" څ ٿظڅ أ أٽ ين

ٿڂ حٳٶ حٿيى حػٻ ، ٻٿٺ حٿ٬ڀڄخنڅ ٫ڀ طؤ

حٿلخهخڃش طٳ حٿظز٬ش ٿڀڀ٤خص حٿٸ٠خثش .…حٿلخهخڃش

ححثڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

45

األعــــــاد الهــــىدح ػ٤ل هأ اخ

" ي نخڅ " ى حٿځ حٽ ، حٿ حرظيأ ٳو هڀٶ حٿ٬خٿڂ طڄ

حٿڄوڀٷخص ٻٸ٤٪ حٿنڂ ، أڃخځ حهلل ، ى أٽ أخځ حٿظټٴ ، ٫يىىخ

نٴن ٳ .. حٿٴحڅ [ٻز ]٫س ، طنظي رؤٷي ځ ، ى

ڀز حٿڄلظٴڀڅ حٿزخ ٿڀس ، ؤٻڀڅ حٿوز حٿظٴخف .. حٿنٴ

حٿڄڄ رخٿ٬پ ، ٸيڃڅ أ كحڅ ، ٳ حٿځ حٿظخٿ ؤٻڀڅ

ٳخٻيش ؿييس ، ػڂ ىزڅ ٫ ٿٺ حٿځ ، اٿ حنيخ ، أ أ

ڃي ڃخث ، ىنخٹ ظڀڅ حٿڀحص ، طلڄپ حٿڄخه حٿو٤خخ ر٬يح

. ٫نيڂ

. ػ٤ل اظب

ڃ اٿ حٿوڄش حٿظ أص حٿ٬زحنن ، أػنخء هؿيڂ ڃن ڃ

ـء ر٬ي حٿٴحڅ ، ٻخڅ ٫يح ٿڀلخى ، ټڅ حٿ٬ي ٳ حٿوخڃ

٫ ڃن طن

اـلـــوا

ى أٷي ح٫خى ، ټڅ ٳ حٿ٬خ ڃن طن ، ى حٿځ حٿ

نٽ ٳو ڃ ڃن نخء ، ڃ٬و ٿكخ حٿ٬ش ، أ٫ڀن أڅ حٿد

25ځ حٿيى ٳو … ٯٴ ٿڀيى ه٤جظيڂ ، ر٬زخىس حٿ٬ـپ حٿىز

ځ حٿـڄخ٩ ، حٿحد ، حطيحء حكش حٿـڀيش . خ٫ش ، ل

" ؽبب " ازلــــ

ى ڃ ٿيهٽ يىح 12 /25ڃيطو ػڄخنش أخځ ، خىٱ

حٿڄټخر حٿلڄن حٿٸي ، ٷي أ٫خى حٿ٬خث ٿڀيټپ ، ٳ٬نيڃخ ىهپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

46

" ى ض ٣خى " حٿيټپ ؿي حٿض ټٴ ا ڃخ حكيح

ٳليػض ڃ٬ـس ، ا … ٻخڅ ا٫يحى ض ؿيي ظڄ ػڄخنش أخځ

ٳڄڂ ٿٿٺ ڄ٬يحڅ ، ڃن ط٬ش .. ٧پ حٿض ڃظ٬ ػڄخنش أخځ

طٷي ڄ٬ش ٳ حٿځ حٽ ، كظ حٿځ حٿؼخڃن … أٳ٩

ځ حٿ٬ڄپ ٳ ىح حٿ٬ي . ل

أ ػ٤ل ابفو " ثه٣ " ػ٤ـــل ا٤ت

أرنخء ؿنيخ حٿيى ٳ ر١ ٳخ " أظ " ى حٿځ حٿظ أنٸص

13 ، ځ حٿيى ځ 14/3، ڃن ڃئحڃس ىخڃخڅ ، ټڅ ٳ

آح ٻڄخ خڃض أظ ، ٸأڅ ڃن حٿظحس ٴ أظ ، ٫نيڃخ

ٸأ حٿٸخء حڂ ىخڃخڅ ، ؤه حٿخڃ٬څ ٳ حٿ٠د رخٿ٬ ،

. ٳظٷٲ حٿٸخء ، ػڂ حپ حٿٸحءس

" أڅ ىخڃخڅ " ظنخٽ حٿيى ٳ ىح حٿځ ٳ٤س حڄيخ

ػ٤ل الـــؼ

ځ حٿ٬ڄپ ٳ حٿځ 14ټڅ ٳ نخڅ ، ظڄ ز٬ش أخځ ، ل

ڃثټش حٿ٬حد ، ڃن ٳٵ " حٽ ، حه ، ى ڃ اٿ ڃ

ريڂ ، ڃ اٿ ٫ز ڃ رص حٿيى ٳ ڃ ، ىڅ أڅ ٬

حٿزل

ؤٻڀڅ حٿٴ٤ ، ٯ حٿڄوظڄ ، ٿظٻح ٻٲ هؿح ڃن ڃ

ىڅ أڅ ظڄټنح ڃن طوڄ حٿوز

ى ٫ي حٿر٪ ، طپ حي ، ط٪ كڃش ڃن نزخص ڃ

ٻخٿو ، حٿټٳ ، ػڂ ٻؤ ڃن حٿڄخء حٿڄخٿق ، أ حٿوپ ، ٻڀيخ

ٳ ىح .. طڃ ٿڀلخس حٿٸخش ، حٿظ ٫خن ڃنيخ حٿيى ٳ ڃ

حٿځ طي حٿو٠حص ، ط٪ ٳ حٿنز ، ٿټ طزو ڃخىس رنخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

47

حٿزص ٳ ڃ ، ط٪ ح٩ هٱ ڃش ، ٿظٻح

" . ٷرخڅ حٿ٬ي " حٿظ٠لش ، ٻٿٺ ر٠ش ڃڀٷش

ل٨ ٫ڀ حٿيى ٣حٽ حٿ٬ي حكظٴخ٥ .أىڂ ء ، ى حٿٴ٤

رخٿوڄس ، ٿٿٺ طزخ٩ ٷزپ حٿ٬ي ٻپ حٿڄحى حٿڄوڄس ، ٿو ٯ

. يى ، ػڂ ط٬ى لخريخ ، ر١ أڅ طلٴ٦ ٳ ڃټخڅ ڃڀٶ

ا٤ــــخ

حٿي " ڃڄڅ رن ٲ " ى ڃ ٿٳخس .. ټڅ آه أخځ حٿٴق

ڃ رن ڃڄڅ " حٿحر "

ٳ ىح حٿځ طٲ ٫ڀ حٿڄخثيس ىحٵ حٿڀزن حٿلڀ ، أٻخٿپ

أحٵ حٿـ ، ٯڅ حٿظن ، نخرپ حٿٸڄق ، انخء ٳو ڄټش

كش طڃ ٿڀورش ، ه ڄ ٳ حٿ٬پ حٿڀزن ، ٳ٤خث ري

٫پ ، انخء ٳو ىٷٶ ، ريحهڀو ڃٯخص ىزش ، ٿظڃ ٿڀن

انخء رو هڄس ٿوز أٽ ٯٲ ، ر٬ي حنظيخء حٿ٬ي ، أ ٣زٶ ىٷٶ

ٳٷو هڄ ر٠خص ، هڄ كزخص ٳٽ رڀق

" لؼد " ػ٤ل األبث٤غ

ؤط ر٬ي ٫ي حٿٴق رز٬ش أخر٪ ، ڃيطو ڃخڅ ، ى ٫ي كخى

ن .. ڃ ٿنٽ حٿظحس ، حٿخخ حٿ٬س ٫ڀ ڃ ٳو ط

ٸأ حٿڄخٻڅ ٳ .. حٿڄٸخر رخٿى ، ٱ حٿظحس ٻخٿ٬

ؿڄخ٫ش " حٿ٬ حٿ٬حء " حٿد" ٫ٸي حؽ رن حٿ٬ )حٿٳش

("احثپ ، أ حٿونخه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

48

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

49

(12 –11) املؤسساخ اإلسر ائلح احلذخح 1904 – 1860ورــــي

" ىٿش حٿيى " ى ڃن يى حٿڄـ ، ن ٻظخرخ ر٬نحڅ

هٿو أض 1897حظ٤خ٩ أڅ ٬ٸي حٿڄئطڄ حٿين حٽ

٫ڀڂ احثپ " ىحٳي ٿٴڅ "ڄڂ .. حٿڄن٨ڄش حٿينش حٿ٬خٿڄش

حٿڄټڅ ڃن ٷڄخ أ ، ٿڅ حٿٷش ، حٿ٬ڀڂ ڃؤه ڃن ٿڅ خٽ

(ڃ اٿ حٿٸڀذ حر ، حٿڄخء حٿٷخء )حٿس ٫ني حٿيى

. ٳ ٤و نـڄش ىحى حٿڄلخد

ڃنيرخ 204رح ، ك٠ه " رخٽ " ٫ٸي حٿڄئطڄ حٽ ٳ

. ػڀؼيڂ ڃن خ

٫ٸي حٿڄئطڄ حٿؼخن ٳ رخٽ أ٠خ ر٬ي نش ڃن حٿڄئطڄ حٽ

ٻٿٺ حٿڄئطڄ حٿؼخٿغ ر٬ي ٫خځ ، ٳ رخٽ أ٠خ

٫1900ٸي حٿحر٪ ٳ ٿنيڅ

٫1951ٸي حٿڄئطڄ حٿؼخٿغ حٿ٬څ ٳ حٿٸي

٫1992ٸي حٿڄئطڄ حٿؼخن حٿؼػڅ

٤ئبد اظخ ا٤٤خ

لٶ ٿټپ يى أڅ ن٠ڂ ٿڀڄن٨ڄش حٿينش ، ى ٻپ يى

يٳ٪ ټ

٪ ىظ حٿڄن٨ڄش حٿينش ٳ حٿڄئطڄ حٽ حٿؼخن ، أٷه

حٿڄئطڄ حٿؼخٿغ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

50

[ڃڄؼپ حكي ٿټپ ڃخثش ڃڄن يٳ٬څ حٿټپ ]ٻخنض ٷخ٫يس حٿيظ

: طظټڅ حٿڄن٨ڄش ڃن

ائرو ا٢٤

رڄؼخرش رٿڄخڅ حٿلٻش حٿينش ، ىه ط٬

اغ ا٢٤ اؼب

ى حٿيجش حٿ٬ڀخ ، هٽ حٿٴظس حٿٴخڀش رن ڃئطڄن ، ٫يى

أ٠٫خثو حكي ػػڅ ٠٫ح ، ٸڄڅ ٳ ٳڀ٤ن ، ٿيڂ

. كخص حٿڄـڀ حٿ٬خځ

اغخ ازل٤ن٣خ

ى رڄؼخرش حٿلټڃش ، ٻخنض ڃټنش ڃن هڄش ، ڃن ىطپ

. ڃيڄظيخ طنٴ ٷحنن حٿڄـڀ

. حطٴ٪ حٿ٬يى اٿ ز٬ش ، ػڂ ٫س ، پ اٿ ظش ٫ن

[٤و ٤ذ ٤وائ٤ ]الم او٢ ا٤ك١

حٷظف ىڃخڅ زح ، ٳ حٿڄئطڄ حٽ طؤ حٿنيٵ ، ٯ

ٻخڅ ٫زخس ٫ن نيٵ " 1901أنو أ ٳ حٿڄئطڄ حٿوخڃ

. أٵ ٪ ٳ ڃيحهپ حٿزص ، حٿڄئخص ٿڀظز٩

ڃن ڃيڄخص حٿنيٵ ، حء حح حثپ ، ئؿ ٳٸ٢

. ٿٳحى ، ـ حٿز٪ ، أ حٿىن

ٻخڅ ڃٸ حٿنيٵ ىخ ،ٳ حٿلد حٿ ، ػڂ حنظٸپ اٿ حٿٸي

1922

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

51

الم ازؤ٢٤

ٳ ڃئطڄ ٿنيڅ ٿظڄپ انخء حٿ٣ن حٿٸڃ حٿيى 1920أ

. ر٬ي ٫ي رڀٴ

ا٤ذ

ځ . ٵ6ى حٿڄـڀ حٿظ٬ ، أ ٳ ريحش حٿيټپ حٿؼخن

٠٫ح ، نظوزڅ 120 ٠ڂ 13/2/1949أنء رټڀو حٿليغ

كذ حٿن٨خځ حٿنز ، حنظوذ كخڂ حڃن أٽ ث حثپ ،

حنظٸپ اٿ ٧11/12/1949پ ڃٸ حٿټنض ٳ طپ أرذ كظ

. حٿٸي

الؽ٤برب

: 1/2/1958ن ٷخننيخ حخ ، حٿ ٪

٠٫ح ، نظوزڅ 120ظټڅ حٿټنض ڃن ڃـڀ حكي ، ٠ڂ

رخٷظح٩ حٿ ، ٳٶ حٿظڄؼپ حٿنز ، لٶ ٿټپ ڃن رڀٮ حٿؼخڃنش

. ٫س أڅ ٸظ٩ ، ٿڄن رڀٮ حٿلخىش حٿ٬ن أڅ ق نٴو

. ڃيطو ، أر٪ نحص

ؿڀخطيخ ، طلظخؽ اٿ نخد ، ٷححطيخ رؤٯڀزش حٿل٠

ربٯٷيخ .. ط٬ٸي ىطن .. ؿڄ٪ ؿڀخطيخ ڃٴظكش ، ڃخٿڂ ظو ٷح

ٴش ، ظش

ظڄظ٪ ڃٸ حٿټنض رلخنش ، كيخ هخ٪ ٿث حٿټنض

طڄنق حٿؼٸش .. حٿټنض طنظوذ ث حٿيٿش ، طٸڀو ر١ ..

. ٿڀلټڃش ، أ طلـزيخ

ٿـنش – ٿـنش حٿئڅ حٿوخؿش حڃن : طظټڅ ٿـخڅ حٿټنض ڃن

حٿڄخٽ – حٷظخى – حٿظ٬ڀڂ حٿؼٸخٳش – حٿٸخنڅ حٿٸ٠خء – حٿيظ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

52

– ڃحٷزش حٿيٿش – حٿيحهڀش حٿزجش – حٿ٬ڄپ حٿٳخه – حٿټنض –

. حٿيـس حظ٬خد ، ٿټپ ٿـنش ط٬ش ٫ ٠٫ح

– حٿؼػخء – حػنن )ـظڄ٪ حٿټنض ػػش أخځ ٳ حز٩

(حر٬خء

: ڄ رخٿڄحكپ حطش اٷح حٿٸحنن

ا٫يحى ڃىس حٿڄ٩ ، ػڂ نه ٳ حٿـيس حٿڄش ، ٬و

٫ڀ ٣خٿش حٿټنض ٷزپ ڃن ڃن ٷحءطو

حٿٸحءس حٿ ڃن ڃٸيځ حٿٸخنڅ ٿكو ، طـ ڃنخٷظو ، ـ

أ٠خ طض ٫ڀ حٿٸحءس حٿ

اح نـق ٳ حٿٸحءس حٿ ، لخٽ اٿ حٿڀـنش حٿڄوظش ٳ حٿټنض

ـ طض ٳ ؿڀش ڃڀٸش

ط٬ي حٿڀـنش حٿڄ٩ ڃ٪ حٿظ٬يص ، اٿ حٿټنض ٿڄنخٷظيخ ٳ

ؿڀش ٫خڃش ، ػڂ ٤ف حٿڄ٩ ٻخڃ ٫ڀ حٿټنض رخٿٸحءس حٿؼخٿؼش

حهس ، ـ ٫ڀو طض ، ر نٸخ ، ٳبح كپ ٫ڀ

حٯڀزش ، زق ٷخننخ ، ن ٳ حٿـيس حٿڄش

هئ٤ الخ

: ڃنذ ڃ طنل ڃيڄخطو ٳ

حهظخ ٠٫ حٿټنض حٿڄټڀٲ رظؤٿٲ حس ؿييس

أڃخ طٷ٬و ٫ڀ حٿػخثٶ ڃ١ .. ايح ٫ٴ ٫ن ر٬ حٿـنخء

رظٷ٪ ث حٿلټڃش ، أ أ ط٬نو حٿلټڃش

ى ٬ن ڃحٷذ حٿيٿش ، ث نـڄش ىحى حٿلڄحء، ث رنٺ

احثپ ، حٿٸ٠خس حٿڄينن حٿينن ، ث ڃلټڄش حظجنخٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

53

حٿ٬ټش ،خىٵ ٫ڀ ط٬ن حٿيرڀڃخن ٳ حٿوخؽ ، ظڀڂ

. أحٵ ح٫ظڄخى حٿٴحء ، ٷ٪ حٿڄ٬خىيحص

. طخ 61نظوذ ڃن حٿټنض رخٷظح٩ ، رنخء ٫ڀ حٯڀزش

ظڄظ٪ رلخنش ٣حٽ كخطو

اؾــــــــــــخ

، ى حٿٴ٩ حٿظنٴ ٿڀيٿش ، ڃٸىخ 1949٪ ٷخننيخ حخ

حٿٸي ، طظڄي كظيخ ڃن حٿټنض ، ى ڃي حٿظ٪

حٿث ، ث حٿلټڃش نظوزو حٿټنض ، ن٤زٶ ٿٺ ٫ڀ

حٿحء

ڄق حٿٸخنڅ ٿڀ أڅ ظٿ أٻؼ ڃن ڃنذ ، ڄق رؿى

حء ، ر ححص ، ط٤٬ ڃيڀش ٿظټپ حٿلټڃش ، ػڂ ط٬

٫ڀ حٿټنض ، ٳبح نخٿض حٿؼٸش ، طٸڂ حٿڄن ، لٶ ٿث

لٶ .. حٿلټڃش اٷخٿش أ ٠٫ ، ـ ٿو أڅ ظٿ أ حس

. ٿڀ أڅ ٬ن نخثزخ ٿو ؛ ٳبح حظٸخٽ ، ـذ أڅ ظٸپ نخثزو

، ٠ڂ ټطخخ ، طٸيځ [٬ي حس ڃظٸڀش ]ىحڅ ث حٿلټڃش

حٿويڃخص ٿڀـخڅ حٿحش ، ط٬ي ؿيٽ أ٫ڄخٽ حٿلټڃش ، طـپ

. ڃلخ حٿـڀخص ، ٸځ حٿيحڅ رڄيڄش طنٶ أ٫ڄخٽ حٿلټڃش

ححٱ ٫ڀ ؿيخ حڃن حٿ٬خځ ، حٿخرخٹ : ڃئٿخص حٿيحڅ ى

. حٿڄخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

54

( 13)التعلن

5 طظٿ حس حٿظرش حٿؼٸخٳش اىحس حٿظ٬ڀڂ حٿحڃ ، ڃن ن

ٳي طٱ 18 اٿ 14 أڃخ ٳ حٿڄكڀش حٿؼخنش ڃن ن 14اٿ

ٻٿٺ ٳ حٿـخڃ٬خص حٿڄ٬خىي طخىڂ ٳ ..٫ڀ ڃظ حٿظ٬ڀڂ

طڄپ حٿڄيح ، څ حٿڄـخٿ حٿڄلڀش حٿزڀيخص ى حٿظ طي

حٿڄيح طٸځ ربنخء حٿڄټظزخص ، ط٫ حٿڄخف حػخ ،

. طٱ ٫ڀ حح٫ش حٿظڀٴڅ

ٷي ٳپ رن حط حٿظ٬ڀڂ ، حٿؼٸخٳش

واؽ ازؼ٤

(لرب زب )الخ اجوح

(وؽخ بهج ازؼ٤ اإليا٢ )اوخ

االثزلائ٤خ ف اد ا٠ صالس ػوح

اإلػلاك٣خ

اضب٣خ رجلأ اق اؼبو ، ؽز٠ اضب٢ ػو

حٿل٠خنخص ، ى ڃئخص هخش ، طخر٬ش ٿنيٵ ن٬ڄخص ، حٿڄن٨ڄش

حٿ٬خٿڄش ٿڀنخء حٿينخص ، ڃن٨ڄش حٿڄظينخص ، حٿظخر٬ش ٿڀڄٴيحٽ ى

طڄپ ح٣ٴخٽ ڃن نش اٿ ػع نحص

أڃخ حٿل٠خنخص ڃن ػع نحص اٿ أر٬ش ٳي طخر٬ش ٿڀڀ٤خص

حٿڄلڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

55

ٴ ٫ڀ " 1949ٷي ن حٿټنض ٷخنڅ حٿظ٬ڀڂ حٿحڃ

حٿظلخٵ رخٿڄيح ، ټڅ ط٬ڀڄيڂ 15 اٿ 5ؿڄ٪ حى ڃن ن

ڃـخنخ أڃخ اح رڀٮ ض ٫س نش ، ز٪ ٫س ، ٳبڅ حٿظ٬ڀڂ زق

ٯ اٿحڃ ، ٿټنو أ٠خ ڃـخن

، طټڅ حٿيٿش ڃڀڃش ربىحس 1953كذ ٷخنڅ حٿظ٬ڀڂ حٿلټڃ

. حٿظ٬ڀڂ ٳ ؿڄ٪ حٿڄئخص حٿڄش

حٿلٽ ٫ڀ 1958ٴ ٷخنڅ حٿظ٬ڀڂ حٿ٬خٿ حٿخى ٫خځ

. هش ٿټپ ڃن ٯذ ٳ انخء ؿخڃ٬ش

( 12)اغب اؾ٤ـــخ

ٷڄض اٿ ػػش أٷخځ 1965 ٳٶ ٷخنڅ

ح، د " ڃـخٿ حٿٸ ى ٳجظخڅ

حٿڄـخٿ حٷڀڄش ط٠ڂ ٫يىح ڃن حٿٸ

حٿزڀيخص ، حٿظ ي ټخنيخ ٫ن ٫ن أٿٴخ ، ٫يى أ٠٫خء

٠٫ح 13 اٿ 9حٿڄـخٿ حٿزڀيش ظحف رن

طپ أرذ –حٿڃڀش – كٴخ – حٿنخس ]: ىنخٹ ظش أٿش ٳ احثپ

ريخ أر٬څ رڀيش ڃخثش هڄش ٫څ [حٿٸي – رج حٿز٪ –

ڃـڀخ ڃلڀخ ، أر٬ش هڄڅ ڃـڀخ اٷڀڄخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

56

( 8)الكثـــىتس [حٿـڄخ٫ش ]" ٻزط " ڃ٬ن

جبكئ

ٻپ .. …حٿڄڀټش حٿوخش ڃل٨س . …ٻپ رلذ ٣خٷظو كخؿظو

٫ڀ حٿن أڅ ظنخٽ ٫ن ڃڄظڀټخطو ٿڄڀلش … ٠٫ ٺ ٻخڃپ

حٿټزط ، ڃن نٴپ ٫ن حٿټزط ، ؤه ڃظخ٫و حٿو ٳٸ٢

. ڃزڀخ ٷڀ ڃن حٿڄخٽ ٫خٿش نٴو

لپ أ ٳى ٫ڀ أؿ ٫ن حٿ٬ڄپ حٿ ٸځ رو ، څ حٿټزط

. ٳٿيڂ كخؿخطيڂ

حىه ڃئخطو

حٿڄ٬٤ڂ حٿڄظٹ حٿڄوڅ حٿ٬خځ ٬ ح٣ٴخٽ ٳ ڃئخص

. هخش ر٬يح ٫ن حٿحٿين ، څ حرخء ػع خ٫خص ڃخ

ڄق حظ٬خنش ر٬ڄخٽ ڃينن ، ڃ٬ڄخن ، ڃ٬ڀڄن ڃن هخؽ

. حٿټزط

. و٠٪ حٿ٠٬ حٿـيي نظوخد ك ڃن أٳحى حٿټزط

ٿض ىنخٹ ٷى ٫ڀ حٿحٯزن ٳ طٹ حٿټزط ، اح ڀض

، رن أٳحى حٿټزط ، اٿ حن٬يحځ حٿٳخٵ ، حٿ٬ٷش رن ٠٫

ك ٿيح حٿ٠٬ رڄخىس حٿټزط ، طٴ ٫ڀو حٿـڄ٬ش

. حٿ٬ڄڃش ٿٺ ، څ ڃڀلش حٿـڄخ٫ش ،ٳٵ ڃڀلش حٿٴى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

57

نخ٣خص حٿټزط حٿ٬زش ٻزس ڃظن٫ش ، ٳخٿټزط ظ٫ڂ

. حٿلٻش حٿ٬ڄخٿش

ائبد اإلكاه٣خ

حٿڀـــــخڅ – حٿټطخخ – حٿـڄ٬ش حٿ٬ڄڃش : طظټڅ ڃن

حٿـڄ٬ش حٿ٬ڄڃش

ى أ٫ڀ حٿڄئخص ٳ حٿټزط ، طنظوذ ڃ٧ٴ حٿڄئخص

أ٠٫خء حٿټطخخ ، ڃئٿ ح٫ڄخٽ أ٠٫خء حٿڀـخڅ طخىٵ

٫ڀ ٷححص حٿڀـخڅ ، ى حٿظ طزض ٳ حٿ٬ٷش رن حٿ٠٬

. حٿټزط ، طڄنق حٿ٤٬ص ٿ٠٫خء

ڃن ٯذ ٳ حن٠ڄخځ ٿڀټزط ، ٸڂ ٳو ػػش أي ، ػڂ لٶ

ٿو أڅ ٸيځ ٣ڀزخ ٿڀـڄ٬ش حٿ٬ڄڃش ، ٿزق ٠٫ح ؿييح ، ر٬ي نش

. ظٸيځ ر٤ڀذ حٿ٠٬ش حٿټخڃڀش ، حٿظض رؤٯڀزش حٿؼڀؼن

ڃن كظيخ حٿڄخىٷش ٫ڀ حٿظو٢٤ حٷظخى ٿڀټزط

طـظڄ٪ ڃس ٻپ أز٩ ، ٳ كخص ٣خثش ڃطن .

حٿټطخـــخ

أ٠٫خء ، طحٷذ ٳ٬خٿخص حٿڀـخڅ حٿڄوظڀٴش طڄپ 10 اٿ5طظټڅ ڃن

:

أڃن حٿنيٵ ، ى ڃنٶ حڃ حٿڄخٿش

حٿڄنيد ڄؼپ ڀ٤خص حظ٤خڅ ، حٿڄئخص حه ط٠ڂ

حٿټطخخ ڃ٧ٲ حء ټط حٷظخى ټط حٿئڅ

. حٿيحهڀش ، ٸځ رلپ حٿڄټص

حٿڀــــــخڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

58

حٿڀـنش حٷظـــــخىش حٿڀـنـــش حؿظڄــــخ٫ش طڄپ ٿـنش حٿظ٬ڀڂ

حٿظرش ، حٿڀـنش حٿؼٸخٳش ، طٱ ٫ڀ حٿڄلخحص ، حٿيحص

أڃخص حٿزض ، حٿٴنڅ

حٿڀـنش حٿلش ، طظز٪ حٿيظيص ٿـنش طل حٿڄ٤ز٫خص

ٿـنش ڃخ٫يس حرخء , ٿـنش حٿظلخص ، ط٬ي حٿٸحثڂ ٿنظوخرخص

ٿـنش حڃن ، حٿڀـنش حٿخش ، ٿـنش ىڃؾ ح٠٫خء حٿـيى ٿـنش

حٿڄر حټخڅ ، حٿڀـنش حٿخش

ٸځ حٿڄئٿڅ ٳ حٿټزط ربخء حٿ٬خڃڀن ، څ ٫يځ اخثيڂ

. ، ئى اٿ طريڂ ڃن حٿټزط

ٷي پ ر٬ حٿڄظيرن ٳ ىحص هخؽ حٿټزط ، أ

ؿخڃ٬خص ، ٷي ؿي ٳ ر٬ حٿټزطخص ڃخن٪ س ٿڀڄ

. حٿڄنن ، حٿن ظ٬٤څ حٿ٬ڄپ ٳ حٿلٸٽ

. طؿي ٫ٸرخص ٳ حٿټزط

حٿ٬ڄپ ٳ حٿټزط

حٿح٫ش ، حٿنخ٫ش ، ى طي حٿيهپ

ىنخٹ أ٫ڄخٽ حٿويڃش حٿ٬خڃش ٿڀټزط ؛ ٻخٿڄ٤زن ، حٿڄڀش ،

حنٴخٽ رن حٿن٫ن

ٸځ حٿڄنٶ رظ٪ ح٫ڄخٽ ، حٿٸحثڂ

ڃن حٿح٫خص حٿڄوظڀ٤ش حٿزخڅ ، حٿيحؿن : حٿڄ٫ش حٿڄوظڀ٤ش

حٿو٠حص ، حٿٴخٻيش ، حڄخٹ ، حٿلزد ، طنيڃؾ حٿح٫ش

. رخٿنخ٫ش ٳ حٿټزط

. أڄخٽ حٿټزط ؤط ڃن حٿلټڃش ، حٿٻخٿش حٿيىش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

59

، لظ ٫ڀ ٷخ٫ش ٬٣خځ ، ٯٳش ڃ٤خٿ٬ش ٳ ٻپ ٻزط ڃٻ

هيڃخص ٫خڃش ، ڃخٻن ٿ٣ٴخٽ ، ٻپ كيس أ٣ٴخٽ ط٠ڂ ؿنخكخ

ٿڀنځ ، ٷخ٫ش ٬٣خځ ، ٷخ٫ش أٿ٬خد ، ٯٱ ٿڀيحش ، ڃ٫ذ

هخش ، ڃنخٽ ٿڀټن ، طظټڅ ڃن ٣خرٸن ، ٿټپ أس ٯٳش ، أ

أٻؼ

ٳ ڃـظڄ٪ هخ 18 _ ٬13 حى ڃن ن

. طټڅ حٿڄئخص حٿظ٬ڀڄش ٳ حٿخٿذ ڃظٻش ٿ٬يس ٻزطخص

حٿظرــــش حٿڄظــــٻش

٬ظڄي أڀد حٿظ٬ڀڂ ٫ڀ حٿـڄخ٫ش ، ٬ٴ حٿټزط حس ڃن

ڃئٿش ح٫ظنخء رخ٣ٴخٽ ، ٿظظڄټن ڃن حٿ٬ڄپ حٿڄين

. حٿڄئٿڅ رؤڅ ط٬ڀٶ حرنخء رخرخء لي ڃن نڄىڂ

. ٬18ظن حٿټزط رخ٣ٴخٽ ڃن حٿىس كظ ن

حٿل٠ــــخنــــش

٬خ ، ٳيخ ٫يس ٯٱ ٿڀنځ ، 25-20طظټڅ حٿل٠خنخص ڃن

س ، 6 _5ٳ ٻپ ٯٳش ڃن أ

ط٬ظن حځ رخرنيخ ، هٽ حٿي حٿظ٬ش حٿ ، طلپ ٫ڀ

اؿخس ، ڃيطيخ ظش أخر٪ ، ط٬ڄپ نٲ حٿٷض ، ڃخ ىحڃض ط٪

٣ٴڀيخ ، ٳ نيخش حٿنش حٿ ٸ٠ حٿ٤ٴپ خ٫ش ر٬ي حٿ٨ي ، ٳ

. ٯٳش حٿيو

ىح ح٣ٴخٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

60

ى رنخش " ىح ح٣ٴخٽ "نظٸپ حٿ٤ٴپ ٳ نيخش حٿنش حٿ اٿ

ريخ ٯٱ ٬٣خځ ، نځ ، ٸڂ ح٣ٴخٽ اٿ ؿڄخ٫خص ، ط٠ڂ ٻپ

. أ٣ٴخٽ ، طظٿ أڃىڂ كخنش 6-4ؿڄخ٫ش

ٳ ن حٿؼخٿؼش ، طزخ حٿلخنش ح٫ظنخء رڀٻيڂ حؿظڄخ٫

ٳڄخڅ حٿخش حنخي ، ٸ٠څ ڃ٪ حرخء ر٬ حٿٷض ،

. ػڂ ٬ىڅ

حٿش

نظٸپ حٿ٤ٴپ ٳ ن حٿحر٬ش ٿڀش ، طظټڅ ٻپ ڃـڄ٫ش ڃن

. ػػش أ٣ٴخٽ

14 – 7حٿظ٬ڀڂ حرظيحث حٿڄظ٢ ڃن ن

٬ ح٣ٴخٽ ٳ ڃئش ، ى ٫زخس ٫ن ڃنٽ ٿڀټن ، ٠ڂ

ٳ ، ٳ ٻپ ٳپ ٫څ ٣خٿزخ ، ٿټپ ٳپ ڃد هخ

. ڃرش هخش

ٳ حٿٴٱ حٿينخ ، لظ ٻپ ڃنٽ ٫ڀ ٯٱ ټنش ، ٴٱ

ىحش ، ا أڅ ٯٱ حٿيحش طنٴپ ٫ن حٿڄټن ٳ حٿڄحكپ

حٿ٬ڀخ ، ڃنيخؽ حٿټزط ، ى ڃنيخؽ حٿيٿش ، ط٠خٱ ڃحى أه

حٿ٬ڄپ حٿي ، ا ٸځ حٿ٤ٴپ رخٿ٬ڄپ حٿي ، ٳن٨ٲ ، ٸيځ : ڃؼپ

. حٿؿزخص ، ٬ڄپ ٳ حٿڄ٫ش

طلظ حٿڄ٫ش ٫ڀ رؽ كڄخځ ، ٷن ىؿخؽ ، أحنذ ، ر٬

حٿڄخ٫، ظ٬ڀڂ حٿ٤د ڃن أر٪ اٿ هڄ خ٫خص ڃخ ، ٬ڄڀڅ

. خ٫ش ، ڀ٬زڅ خ٫ش أه ، ٸ٠څ ڃ٪ حٿحٿين خ٫ظن

18 – 14حٿؼخنش ڃن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

61

حٿځ .. ڃئش حٿظرش ، ط٠ڂ كحٿ ڃخثظ ٣خٿذ " طڄ

حٿيح ظټڅ ڃن ض خ٫خص ، يڃؾ حٿظ٬ڀڂ ڃ٪ حٿ٬ڄپ ، ٳظپ

حٿ٤د ڃن خ٫ش اٿ خ٫ظن ڃخ ٳ حٿويڃخص ، أ حٿڄح٩

اح رڀح حٿخىش ٫س ، كظ حٿؼخڃنش ٫س ، ظڀڅ ػع

. خ٫خص

. ٿټپ ڃيش ڃ٫ظيخ حٿوخش

أىيحٱ حٿظرش ٳ حٿټزط

ٿ ىنخٹ د ، ٫ٸرخص … ٬ظڄي ن٨خځ حٿظرش حٿڄن٫ش

. ىحٳ٪ حٿنـخف ، ى حٿلحٳ

ڃيڄش حٿڄي ٳ حٿټزط ڃك٨ش حٿڀٹ حٿ٬خځ ، ٣حٽ حٿځ

طؿي ؿخڃ٬ش ٳ حٿټزطخص ..

اظب اؼبئــــ٢

ٳ حٿټزط ؛ څ أ٣ٴخٽ حٿټزط نؤح ڃ٬خ " ٬ذ " حٿحؽ

س ، ٿٿٺ ٳټڅ حؿيڂ ٳ ، ن٨څ اٿ ر٠٬يڂ ن٨س أه

طټڅ حٿڄأس ڃظٸڀش .. حٿخٿذ ، ڃن حٿززش هخؽ حٿټزط

. حٷظخىخ طظلڄپ ڃئٿخص حٿظرش ، أ أ٫ڄخٽ حٿزض

حٿنخء ڃخخص ٿڀؿخٽ ٳ ٻپ .. ظٸپ حرنخء ٫ن حرخء ڃخٿخ

ء ، ٷي ح٫ظڄيص حٿټزطخص ڃئهح حنٴخٽ ٳ حٿلڄخڃخص

. حٿڄظٻش ، ٳوض ٿڀنخء كڄخڃخص ڃنٴڀش

لظ حٿټزط ٫ڀ أؿخٽ ڃظ٬يىس ، ٳ ٯحرش أڅ طـي حرنخء

حرخء حؿيحى ٳ ٻزط حكي ، ر٬ټ حٿڄينش ، كغ ظٴٷڅ

.

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

62

ؿزش حٿ٬خء ، ٿڄخح طـي : " ڃن حٿڄخثپ حٿڄ٬ڀٸش ٳ حٿټزط

ٳ حٿڄنٽ ، ٫يځ حظخس حرخء ٳ ڃظٸزپ حرنخء ، كش

. حٿظٱ ٳ ٳخث حٿڄٱ حٿوخ

ىنخٹ طٴخص ٳ حٿڄٸظنخص ٳ حٿڄنخٽ ، ح٫ظزىخ ٻؼڅ حنظيخٻخ

ٿڄزيأ حٿڄخحس ٳ حٿټزط

ٿڀڄنن ؛ ى أڅ ظزن حٿڄنڅ أرنخء ڃن " حٿظزن " حطز٪ ن٨خځ

. حٿززش

، أٽ حٿص " ػع نحص " ط٬ظز حٿويڃش حٿ٬ټش ، ڃيطيخ

. رن حٿټزط ، حٿڄـظڄ٪ حٿوخؿ

( 12 )ازلهد

ى حطلخى حٿ٬خځ ٿڀ٬ڄخٽ ٳ أ احثپ

، ٫ٸي ڃئطڄه حٿظؤ ٳ كٴخ ىيٳو حٿث 1920أ ٫خځ

طكي حٿ٬ڄخٽ ، حٿن ٬څ ر٬ٵ " ٻڄخ ؿخء ٳ رخڅ طؤو

ؿزنيڂ ، ىڅ حظٽ ؿيى حهن ، حٿ ٷيڃخ ٳ ٫ڄڀش

حظ٤خڅ ، طلٸٶ حٿٴټس حٿينش

٠ڂ ط٬خنخص ، طؤڃن ل " ٿٿٺ ٳي ڃئش حظ٤خنش

. هيڃخص ط٬ڀڄش

حٿظنڄش ، حظ٬خد ، حٿڄخ٫يس حٿڄظزخىٿش )ط٠ڂ ٿـنظو حٿظنٴش

(حٿظ٧ٲ حٿظيذ حٿڄين ، حٿ٬ڄخٽ حٻخىڄڅ ، حٿئڅ حٿينش

يٳ٪ حٿڄنظزڅ اٿو ڃخ ڃن أؿىڂ ، ، ٸځ ربنخء ڃظ٣نخص

. رنٺ ىز٫ڀڂ ،1921ح٫ش نخ٫ش ، أ ٫خځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

63

ى أٻز حٿڄئخص حٷظخىش ، ٱ ٫ڀ حٿڄظ٣نخص

اـي ، ىحڅ ، ٻ )حٿټزطخص ، حٿڄخٱ ، ٠ڂ ٻش

(طخىحڅ ، ىخڃز ، طنٳخ

ظټڅ ڃن ڃڄؼڀن ٫ن حكحد .. ٸي ٫يى أ٠٫خثو كحٿ ڃڀنن

. حٿخش ، رلـڂ طڄؼڀيخ حٿنز

ڃئخطو

حٿڄئطڄ حٿ٬خځ

نظوذ . …نظوذ ٻپ أر٪ نحص ، رح٤ش حٿٸحثڂ حٿلرش

ػڂ وظخ ىح حٿڄـڀ ٿـنش طنٴش … حٿڄئطڄ حٿ٬خځ ڃـڀخ طنٴخ

ػڂ ڃټظزخ اىحخ

1977حظڄص ٤س حكحد حٿ٬ڄخٿش ٫ڀو ، كظ ٫خځ

. حٿيظيص ڄؼپ حطـخه حظحٻ ٳ احثپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

64

(14)

و اؼب٢

ٻڀڃظ ـ ڃن حٿـند ٿڀڄخٽ ، رن ٣400ٿو (أنظ )

ؿزخٽ ٿزنخڅ حٿرش حٿٷش ، ڄ رزلس كڄ ٳ خ

حٿ٤ ، حپ ؿخنو اٿ حٿڄخٽ ، ظـو ٯرخ ذ ٳ

. حٿزل حٿڄظ٢

( 150 )حٿڀ٤خن ـ ٳ يپ حٿزٸخ٩ ڃن حٿڄخٽ ٿڀـند ، ٣ٿو

. ځ .ٹ

ني حىڅ

ځ نز٪ ڃن ڃنليحص ؿزپ حٿن ، نظي ٳ ٫ڄٶ .ٹ (253) ٣ٿو

. حٿزل حٿڄض

حٿٴحص

ځ ، نز٪ ڃن ؿزخٽ طٻخ حٿٷش ، يهپ خ .ٹ (2650)٣ٿو

ٷيځ (400)ٷد حٿليى حٿش حٿظٻش طٴ٪ ٫ن ٤ق حٿزل

ٻڂ ڃن كڀذ زق ٷزخ ڃن حٿزل حٿڄظ٢ ، ػڂ (75)٫ڀ ڃخٳش

حطـخىو نل حٿٵ ، ػڂ حٿـند حٿٷ ، ڃخح رخح

ڃظح ، ى (150)زڀٮ ڃ٬يٽ حطخ٫و ٳ حٿ٢ .. حٿ٬حٷش

. ڀق ٿڀڄكش

ىؿڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

65

ڃظ نز٪ ڃن (400) ځ حطخ٫و ٷد ريحى .ٹ (1800 ) ٣ٿو

ى خٿق ٿڀڄكش ، ڃن حٿوڀؾ اٿ ريحى ، ڃن .. ؿزخٽ ٻىظخڅ

.. ريحى اٿ ىخ رټ ٫خڄش ٻىظخڅ

حٿنپ

ځ .ٹ (6700) ځ ، رنڄخ ٣ٽ حٿڄز .ٹ (6500) ٣ٿو

رلس ٳټظخ

68ځ ٫ن ٤ق حٿزل ، ڃخكظيخ (1134 ) ططٴ٪ ٫ن ٤ق حٿزل

ڃس ٬ٲ حٿزل حٿڄض ، ٳڄخكظو (65)أٿٲ ٻڀڃظ ڃر٪ أ

. ځ .ٹ (1050)

حىحځ

ځ ٣ٽ (150 ) ىڃخ أٻزىخ ىځ حٿـس ، حطٴخ٫و 70 زڀٮ ٫يىىخ

كـ ( أٿٲ 300ڃڀنخڅ )ځ ، ٫يى أكـخه (230)ٻپ ڀ٪

. (٣نخڅ نٲ )ڃ٬يٽ څ حٿلـ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

66

احلضاراخ القذميح : اؾبهح او٣خ

ځ ، ٧يص ٳ ڃ حٿڄڄڀټش حٿ٤ ، .ٵ (2100)ٳ نش

كٴص ٷنخس رن حٿنپ حٿزل حكڄ ، كغ حطپ رخٿزل حٿڄظ٢

ٻخنض حٿٴځ أهذ ڃنخ٣ٶ ڃ ، ٳيخ .. ځ .ٵ (600)كحٿ

حٿڄظخىو حٿڄيس ، ى رنخء وڂ ، رو ٫يى ىخثپ ڃن حٿٱ

. حٿڄڄحص ٻخڅ ڃٻح ٿلټڃش ڃ

ځ ىخؿڂ حٿيټ حڅ ڃ ، أػخح .ٵ (1700)كحٿ

حٿ٫ذ رن حٿڄن نيڂ ىهڀىخ ىڂ ٻزڅ حٿ٬رخص ، حٿظ

طـىخ حٿوٽ ، هخٱ حٿڄڅ ڃن حٿوٽ ، ٤ حٿيټ

٫ڀ ڃ أٻؼ ڃن ڃخثش نش ، ح٤يځ حٿڄڅ رخٿلؼن ٳ

ڃنيڂ (أـخ)، ىخؿڄض ڃ ٷزخثپ (طٻخ )آخ حٿ

أىهڀح اٿيخ .. حٿٴڀ٤نڅ ، حٿن حظ٣نح ؿند ٯد ٳڀ٤ن

. حظ٬ڄخٽ حٿليي ٽ ڃس

. ځ حكظڀض حٿٸزخثپ حٿڀزش ڄخٽ ڃ .ٵ (950) ٳ ٫خځ

أٷخځ كڄحر كټڄو ٫ڀ أخ ن٨خځ حٿٵ ، ؿ٬پ : خ ثبث

رخرپ ٫خڄظو ، ؿڄ٪ حٿٸحنن حٿڃش ، ؿ٬ڀيخ ىظح كيح

. حكظپ حٿلؼڅ رخرپ ىڃح ڃڄڀټش كڄحر

حىىص ڃڄڀټش أ ٫ڀ ٴخٱ ىؿڀش حٿ٤ ، حظ٤خ٩ ڃڀٺ

( يح )آ طيڃ رخرپ زيخ ، ٷخڃض ڃڄڀټش ٳنٸخ

آه كبه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

67

ځ ڃن ر٢ ٤طيڂ ٫ڀ ڃخ .نـق ڃڀٹ آ ٳ حٿٸڅ حٿظخ٪ ٵ

، ٫زي حڅ ٣ٵ (خ ٳڀ٤ن )رن حٿنين

. حٿڄحص ، حظ٬ڄڀح حٿټز ٿككش حح

ا٥ه٣

ىڂ نخ حٿ٬ حٿٸيڂ ، ٻخنح لڅ ٷخد ح ، ـڀنيڂ

أنجض أٽ ڃټظزش ٳ (نن )ٳ حٿ٬خڄش .. ٫ڀ حٿوحٶ

ڃڀٺ آ أٽ ٷنخس (نلذ )حٿ٬خٿڂ رخٿو٢ حٿڄڄخ ، رن

. ٿنٸپ حٿڄخه ٳ حٿ٬خٿڂ ، ٳـڀذ حٿڄخء اٿ نن ڃن حٿـزخٽ حٿز٬يس

ځ أزلض ؿءح ڃن ڃڄڀټش رخرپ حٿـييس .ٵ (605)حنظيض حٿڄڄڀټش

٫ڀ أنٸخ (ڃخى )٧يص ڃڄڀټش .. ، ڃن نزه ن حٿؼخن

آ ٳ ڄخٽ ٳخ أڃنخ

ا٤ؾ٤خ كوهب

ٳٸي حنظخد .. ٧يص نظـش نلٽ ڃخ ٳ حٿٸڅ حٽ ٿڀڄى

حٿؤ حٿڄح٣نن ، ٳيح ڃظ٬ين ٿٸزٽ ٳټس حٿو ، ٻخنض

حٿيىش كيىخ ، ى حٿظ طئڃن ربٿو حكي ، ٻخڅ حنظڄخء اٿيخ

، ٿح ٧يص نلڀش يىش ، أ أٳحىىخ ٳ (رخٿىس ٳٸ٢ )٬زخ

٩ ، حٿح٦٫ حٿنخ ، حٿڄق حٿ نظ٨ه حٿيى ، ٳؤڃنح

ر٬ىس ٩ ، حٿ ڀزو ر٣ حٿنز٤ ڃنيد ڃخ ٳ حٿٸي

ط٤ص حٿڄلش ، ٧يص حٿلخؿش اٿ كيخ ٿڄ٧ٴ حٿٸ

ٳ٨يص حٿنلپ ، خص ٻپ نلڀش طظيڂ حه رخنلحٱ

: ؾخ أه٣

ځ أنټ ط٬خٿڂ حٿټنش ٳ حٿؼخٿع حٿڄٸي 336أ حټني

حرن حٿو هڀٸو أره ڃن حٿ٬يځ ، ڃؼپ خث حٿڄوڀٷخص ، ى : ٷخٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

68

حرن حٿو ٿ اٿيخ ، ىح نخٷ أ حٿڄلن ، نو ٸظ٠ أڅ

ٳ٤ى أ … ٿي آهڅ ٯه

: و٣

٩ ٻخڅ انخنخ ا أڅ ٻڀڄش حهلل كڀض ٳو ، ٻڄخ : ځ ٸٽ (431)

أڅ ڃڂ ٿض حٿيس حهلل ، څ حهلل ٿي ڃن … طلپ ٳ حٿيټپ

انخڅ كخخ أڅ أ٫زي اٿيخ حرن ين ، ٻڄخ أڅ حٿڄق ٳو

٣ز٬ظخڅ ٳټٿٺ ى حرنخڅ ڃلخڅ ، أكيىڄخ اٿو ڃن حهلل حد ،

حه انخڅ ڃن ڃڂ ، ٻخڅ ڄ ڃڂ حٿيس حٿڄق ، حٿيس

ىد حٿنخ٣س اٿ ٳخ ، ٬ح أخ ٣خثٴش .. حهلل

حن ، أػزظح أڅ ٿڀڄق هخث حنخڅ ، ٿظيڂ حٿطنش

451:ا٤ؼبهجخ

نزڅ اٿ ٬ٸد حٿؿ ، ٳي حٿ ن٨ڄيڂ ٳ ٻنش ، ٻخڅ

ٿيڂ أطزخ٩ ٳ خ ، ٷح ڃ حٿنخ٣س ، حظ٬ڄڀح حٿڀش

حٿٸز٤ش حٿخنش أنټ حٿ٬خٷزش حٿڄٸخٿش حٿىطش حٿڄش ٳ كيس

حٿؼخٿع حٿڄٸي ، ٷخٿح ٿڀڄق ٣ز٬ش انخنش ، طظڄؼپ ٳ ؿيه

ڄ أطزخ٫يڂ ٳ خ حٿټنش حٿش ، ٳ ڃ .. اٿيش

. حٿٸز٤ش ، ٿظيڂ حٿخنش

ابه٤خ

ڃن ؿزخٽ أڃخن (ڃخڅ )حنٸض ٫ن حػٻ رخڂ حٿٸي

ٳ حټنينش ، طلنض حٿ٤خثٴش ٳ ؿزخٽ ٿزنخڅ ، ٿش حٿس

ى ححڃش

: ا٤ؼ خ اهلل

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

69

: ٳٸخٽ حٿڄلڅ ٿڀڄڀڄن .. ٫ ٻڀڄش حهلل : حٿڄلڅ ٸٿڅ

ڃن ى حٿڄق ؟ انو ٻڀڄش حهلل

ڃوڀٷش ، أځ ٯ ڃوڀٷش ؟ ٳبڅ ٻخنض ڃوڀٷش ، ٿڂ (حٿټڀڄش)ٳيپ

! ټن حهلل ، اڅ ٻخنض ٯ ڃوڀٷش ٳخٿڄق حهلل

( 15)ق ا٤ؼ ازغل

ٿټپ انخڅ نٴ كحنش ، خ٣ ٳيخ حٿڄوڀٷخص حص حٿلح

ڃ٬يخ ظڄظ٪ حنخڅ رخٿف ، أ حٿنٴ حٿنخ٣ٸش ، ؿ٬ڀيخ أٳ٣څ

أٳى ٳ٠خ ڃن حٿف حٿوخٿٸش ، حٿظ ى حٿټڀڄش أ حٿ٬ٸپ حٿٴ٬خٽ

اڅ حهلل نٴن ٳ حنخڅ نٴ )ى٫ڄح أيڂ رآش ڃن ٴ حٿظټن

(حٿلخس ، ٳؤزق رخٿظخٿ كخ كش

ڃ رٿ رن حٿنٴ حٿلحنش ، حٿنٴ حٿوخٿيس ، رح٤ش ٫ڀڂ

اڅ حٿټڀڄش حٿوخٿيس ، ى : حٿنٴ ، ا أڅ حٿىص حٿڄل ٷخٽ

حٿف حٿوخٿٸش ، حٿظ ٳخض ڃنيخ حٿف ، أ حٿنٴ حٿنخ٣ٸش ، ٻخنض

ڃؿىس ٳ حٿڄق ، ٳؤش ٫ٷش اڅ رن حٿټڀڄش ٳ٠يخ ؟ روخش

. ٫نيڃخ طـظڄ٬خڅ ٳ و حكي

ٷپ اڅ حٿ٬ٷش رن حٿټڀڄش حٿنٴ حٿنخ٣ٸش أ حٿف ، ى ٫ٷش

أپ ، ڃخ ٳخ ٫نيخ حٿظلڄخ ٳ ؿي حكي ، حٿټڀڄش ٻخنض ڃخ٫يح

ٳ حٿوڀٶ ، ٳڀڂ ٬ي حٿو حٿلٸٸ هخٿٸخ رنٴو ، رپ رظ٢ حٿټڀڄش

حٿـي حٿنٴ حٿلحنش .. حٿنٴ حٿلحنش ڃظٸش ڃن حٿټڀڄش

. حٿنخ٣ٸش طخڃش رخٿ٠س ٳ حٿنخص

ڃڂ حٿ٬حء ، ى أځ حٿڄق حنخڅ ، أ ؿيه ، نٴو : ٷخٿح

حٿلحنش حٿنخ٣ٸش ، ٳټخڅ حٿڄق انخنخ ٳٸ٢ ٫ني ىطو ، ػڂ أزق

اٿيخ ر٬ي ٿٺ ، ريهٽ حٿټڀڄش ٳ ؿيه حنخن ، ىح ٷٽ ن٤

ڃ٤حڅ أن٤خٻش حٿڄظيڂ رخٿلخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

70

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

71

ؽوبد ك٢ كبه

اب٣خ

٧يص ٳ ڃنٲ حٿٸڅ حٿؼخٿغ ، ىڂ أطزخ٩ ڃخن ، حٿ حطز٪ ىن

حٿ ٸځ ٫ڀ حٿح٩ رن اٿو حٿو حٿ ، ى٫خ (حىض )

اٿ حٿىي ، حرظ٬خى ٫ن حٿلخس حٿ٬خثڀش ، حٿظوڀ ڃن آځ حٿلخس

. ٷي ڀن ؿڀيه كخ ، ٧ڀض ط٬خٿڄو رخٷش

: ايك٤خ

أطزخ٩ ڃىٹ حٿ ٷخٽ رؤڅ حٿ ، ڄټن حٿظڀذ ٫ڀو ، ٳي٫خ اٿ

حظحٻش ٳ حٿڄخٽ حٿنخء ، نخى رخظء ٫ڀ أڃحٽ حٯنخء

، ط٬يخ ٫ڀ حٿٴٸحء ، أ٫يځ ڃىٹ

ـ 141اوال٣خ

ئڃنڅ رخٿظنخن حٿلڀٽ ، ئڃنڅ رؤڅ ريڂ حٿڄن ، ؿزحثپ

ن٨ اٿيڂ حٿڄن ٻؤ٫يحء ، نيڂ ٻخنح . ى ىؼڂ رن ڃ٬خش

. ٤ڄلڅ ٳ اؿخ٩ حٿڄـش حٿحىظش

ـ 161اوؼ٤خ

، ٿز ٷنخ٫خ ڃن ىذ (ڃ)ى ؿپ هحخن ، أ٫ ڃن أىپ

حى٫ حٿىش ، أٸ٢ حٿځ حٿس حٿلؾ ، أرخف حٿڄخٽ حٿنخء

كخريڂ حٿڄيي اٿ أڅ ٧ٴ (أ٫نخ خ ىخڂ )ٻخنح نخىنو رخڄو

ريڂ ، ٣ڀذ ىخڂ ڃن ؿخطو ألخرو أڅ ڀٸح رؤنٴيڂ ٳ حٿنخ

ٿطٴ٬ح اٿ حٿڄخء ، ٸخىڂ حرخ ڃڄڃخ ، د ى ڃنو ٳڄخطح

. ؿڄ٬خ

ـ 201اقو٤ـــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

72

أطزخ٩ رخرٺ حٿوڃ ، ٷ٤٪ حٿ٤ٶ ، ڀذ حٿلـخؽ ، ڃن ڃزخىثيڂ

نٸپ حٿڄڀٺ ڃن حٿ٬د اٿ حٿٴ ، طؤٿو حٿز ، ڀ٬نڅ أرخ ؿ٬ٴ

حٿڄن ، ٨٬ڄڅ أرخ ڃڀڂ حٿوحخن ، ظزٻڅ رخٿوڄ

. ٷ٠ ٫ڀيڂ حٳن . لڃڅ حڃيخص حٿزنخص

ا٤ك ك٢ ثالك اؼوة

ؿ٪ ؿى حٿ٬د ٳ حٿـس حٿ٬رش اٿ ىـطيڂ ر٬ي أڅ

ح٫ظنٶ … ٣ىىڂ حٿڃخڅ ، حظ٣نح طڄخء ، هز حٿڄينش

ريأ حكزخ .. ڃڀٹ كڄ ٳ ٧ٴخ ػڂ ن٬خء ، حٿيخنش حٿيىش

٠خٸڅ حٿيى ، لٷڅ ٻنخثيڂ ، ٳ ريحش حٿٸڅ حٿخى هڀ٪

حٿلڄڅ ڃڀټيڂ ، ٫نح ح نح ، حظ٤خ٩ حكزخ أڅ يڃح

ح نح

األجب

ټنح حٿزظحء ، ٫زخىطيڂ حٿـى حٿ٤حٱ كٽ كـ ڃٸي

ټپ ڃټ٬ذ ، ٻخنح ظخؿڅ رن زؤ كڄ ، ظټڀڄڅ حٿ٬رش

ټظزڅ رخٿو٢ ححڃ ، ٻخنض ححڃش ٿش ٫خٿڄش ٳ ٿٺ حٿٷض

آحڃش خ ، ريخ ٻظذ ٴ ٫ح نلڄخ ، آحڃش : طٸڂ اٿ

. رخرپ ، ريخ ٻظذ حٿظڀڄى حٿزخرڀ

رلو

)٧يص طيڃ ر٬ي طل٤ڂ حٿڃخڅ ٿڄڄڀټش حنزخ١ ، أر كټخڃيخ

ڃخص ٳ ٣ٸو اٿ كڄ ، ٷخٽ اڅ حٿڃخڅ طوڀح ڃنو (أنو

ر٬يه (حٿرخء )ر٬ي أڅ أى ٿيڂ أ٩ حٿويڃخص ، طٿض ؿظو

كخٿض حٿظڄى ٫ڀ حٿڃخڅ ٳؤىخ ، حٷظخىىخ اٿ ڃخ ڃټزڀش

نذ اٿيخ أنيخ كڄض أكزخ حٿيى ڃن ح٤يخى حٿڃخڅ نيخ )

(يىش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

73

اؾ٤وح

طز٬ي (حٿلس )طرض ٬ حٿٸزخثپ حٿ٬حٷش اٿ ٢ حٿٴحص

٫ڄح رن (خر حٽ)٫ن ڃڀٺ حٿٴ .. ځ . ٹ٫15ن رخرپ

ٳ حٿٸڅ حٿخر٪ ٷظپ .. ٫ي ڃن ٷزڀش ٿوڂ ڃڀټخ ٻخڅ نحنخ

٣ڀذ ٻ .. ٻ حٿؼخن حٿن٬ڄخڅ حٿؼخٿغ آه ڃڀٹ حٿلس

حٿؼخن ڃن ىخنت أڅ ڀڄو أڀلش أڃحٽ حٿن٬ڄخڅ حٿؼخٿغ ، ٳٳ

ىخنت ن ٷزڀش رټ ٳؤپ ٻ رؤٿٴ ؿني ٿٸظخٽ رن رټ ٳ

ىح ) ځ ٷخٽ حٿٽ (610)ٷد حٿټٳش ، ىځ حٿٴ ( ٷخ)

(أٽ ځ حنظٲ ٳو حٿ٬د ڃن حٿ٬ـڂ

اـبخ

أٷخځ حٿڃخڅ ىٿش ٫رش ٻلخؿ أڃخځ ىـڄخص حٿٴ ٳ خ

ٳڀ٤ن ، كيى ٷ ڃخ طوځ حڃزح٣ش ، رن ؿيٽ

)حٿڄؿذ ٳ حٿـند ، ڃينش ىڃٶ ، ٫خڄش ىه حٿڄن٤ٸش

، ر٢ حٿخنش ڀ٤خنيڂ ( كحڅ ) ٫ني ٴف (ر

حٿزڀٸخء ، ٫يي اٿيڂ كحش ٣ٶ حٿلـخ (ؿڀ٬خى )ڀح اٿ

رص أس ؿٴنش ٳ حٿٸڅ حٿخى ڃن ڃڀٻيڂ حٿلخع رن ؿزڀش

الائ

أٷ٪ هخٿي رن حٿٿي ىڄش رخٿٴ ٳ حٿڄيحثن ، ى ڃينظخ ڀٷش

ځ ؿند ٵ ريحى ، پ . ٹ30، ٷنن ٫ڀ ٴظ ىؿڀش

حٿ٬د ٿڀيني ، حكظڀح ٷز ى ، ٻض

(اد اال٣خ )اقلبء اوال

ځ 644- 634ځ ٫ڄ رن حٿو٤خد 643- 632أر رټ حٿيٶ

ځ 661 - 656 ځ ٫ڀ رن أر ٣خٿذ 656 - ٫644ؼڄخڅ رن ٫ٴخڅ

ڃ٬خش 683 ي حٽ 680ڃ٬خش حٽ - 661: هڀٴخء رن أڃش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

74

ڀڄخڅ 715 حٿٿي 705 ٫زي حٿڄڀٺ 658 ڃحڅ حٽ 684حٿؼخن

حٿٿي حٿؼخن 743 ىخځ 724ي حٿؼخن - 72 ٫ڄ حٿؼخن 717

. ي حٿؼخٿغ 744

ائق ا٤ؼخ

: اإلصب ػو٣خ

ىڂ حٿن ڀڀڅ حثڄش اٿ ، حڃخځ حٿڄوظٴ حٿؼخن ٫ ، ڃلڄي

رن حٿلنٴش ، ىڂ ڃڀڄ احڅ ، حٿڄظخٿش ٳ خ ٿزنخڅ

اجؼ٤خ أ اإلبػ٤٤خ

حٿن ٬ظزڅ آه حثڄش حڄخ٫پ رن ؿ٬ٴ حٿخىٵ خى حثڄش

، ڃنيڂ حٿٴخ٣ڄڅ ، ي٫ أٯخ هخڅ اڄخ٫پ رؤنو آه هڀٴخء

حڄخ٫ڀش ٳ حٿيني ، ى ڃن أٯن حٯنخء ، ٫ڀ ٫خخه أڅ

ٸيڃح ٿو ٳ ځ ڃٿيه ڃؼپ نو ىزخ رطن ، ڃنيڂ ٧ي

حٿٸحڃ٤ش ٳ نيخش حٿٸڅ حٿظخ٪ ، ٳ حٿٸڅ حٿلخى ٫ حنٶ

, ڃنيڂ حٿي

نظزڅ اٿ اڄخ٫پ رن ؿ٬ٴ حٿخىٵ ، ئڃنڅ رؿى حٿنٴ

حٿ٬ٸپ حٿټڀن ٳ اڃخڃيڂ حٿڄٸڂ ٳ حٿيني ، ڃن ٣حثٴيڂ حٿلخڅ

، ثيڂ ن حٿـزپ ، حكظڀح حٿلڅ ٳ ٳخ حٿخځ

ىڃيڂ حٿڄٽ ، حٿ٨خى رز ، أ٠٫خإىخ ز٪ ڃحطذ

اڃخځ حٿڃخڅ )حح طټٲ ٿ٠٫خء كذ ڃطزظيڂ ، ٫ڄيڂ

ڃن أخٿزيڂ ، أنيڂ ظليػڅ كيؼخ ٫خ ٳ حٿئڅ حٿ٬خڃش (

ٳبح أخىڂ ى حٿخڃ٬ن ڃىڂ أىهڀىڂ ٳ ڃىزيڂ ، ڃن

. ڃزخىة حٿظن٨ڂ ، حٿڄخحس رن حٿـنن ، ٳ حٿظ٬ذ حٿين

ٳٷش ڃن حڄخ٫ڀش ، ٫نيڃخ طٳ حٿڄظن رخهلل اؾب

ٳ٠ض حڄخ٫ڀش ٳ احڅ أڅ ط٬ظٱ رخٿوڀٴش حٿڄظ٬ڀ ، رپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

75

ح٫ظٳض رنح حرن حٻز ٿڀڄظن ، ٻخڅ أڃ حٿي٫س حٿلن

حٿزخف ، حطوح ڃن ٷڀ٬ش أٿڄص ڄخٽ احڅ ڃٻح ٿيڂ ، ريأح

ځ حظ٤خ٩ ىٻ أڅ 1092ڀڀش ڃن حٿـحثڂ ٳخٯظخٿح ن٨خځ حٿڄڀٺ

رڄ٬ن حٿڄـڃن ڃلٳش ( Assasin)ځ ٻڀڄش 1256ييځ حٿٸڀ٬ش

كخٿح حٯظخٽ ف حٿين ، ٿټنيڂ ٿڂ .. ڃن ٻڀڄش حٿلخن

ٴڀلح

اي٣ل٣خ

اڃخڃيڂ ي رن ٫ڀ رن ن حٿ٬خرين ، حٿ ػخ ٫ڀ حٿوڀٴش ىخځ

ڃ٨٬ڂ حٿڄنن ٫ڀ حٿڄىذ حٿي

اؼ٣

ځ حهلل ؿيو ى حهلل ئڃنڅ رؤڅ ٫ڀخ ٻ

األؽل٣

٧يح ٳ ڄخٽ حٿيني ، ٫ڄيڂ ڃح ٯځ أكڄي ، ٫ڂ أنو

. حٿڄيي حٿ نظ٨ه حٿ٬ش ، حٿڄق حٿ نظ٨ه حٿيى

ائق ؽوبد

ايظ

ه (270- 255) ځ 883- ځ 869نزش اٿ نـزخ

٫ڂ حٿؼس ٫ڀ رن ڃلڄي حٿزٷ٬ ، ٪ ٬خح ٿٷخء رؤڅ

حكظڀح حٿزس ، ڀح اٿ ؿند ٳخ .. ظ٬زيح حخى

أح ڃينش حٿڄوظخس ، حكظڀح ح٢ حٷظرح ڃن ريحى

اوواخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

76

278 نظزڅ اٿ كڄيحڅ حٿٸڃ٤ ٧يح ٳ ريحش كټڂ حٿڄ٬ظ٠ي

(ىح حٿيـس )ىـش ، حٿ أٷخځ رن حٿټٳش حٿزس ڃ٣نخ أڄخه

أه زغ حٿي٫س ڃخځ حٿڃخڅ ، حٿ نٸ حٿڄئڃنن ڃن ٫زىظيڂ

ٳڀڄخ ٻؼ ٫يى أطزخ٫و ، ٪ ىظح ، ٳخٿس ڃس حكيس ، ٳ

حٿځ حٿڀڀش ، حٿخځ ٫نيىڂ ڃخڅ ٳٸ٢ ، أحىح طلپ حٿلؾ اٿ

ٷح حٿلـ حى ٳ ٫يي أر حٿ٤خى ، ٿڄخ جح (ىـ)

ىـ ، حظٿح ٫ڀ نحك ٳ حٿخځ 339أؿ٬ح حٿلـ حى

ڃ حٿڄن حٿلـخ ، حظٿح ٫ڀ ؿء ڃن حٿ٬حٵ ، نح

حٿ٫ذ ، ىهپ أر حٿ٤خى ڃټش ، ٷظڀح ٻپ ڃن ٳ حٿلځ ڃن

حٿلـخؽ ، ٻ أر حٿ٤خى ٳ حٿټ٬زش ى ټحڅ ، ٷڀ٪ رخريخ

ڂ ٫ڀ أطزخ٫و ٻطيخ أه ـز زش ..ٵ هحنظيخ ، ٷ

ىنخن ڃخځ حڄخ٫ڀش حٿڄظظ ، ىنخح ٿنٴٸخص ىح حٿيـس

ٳ زش هخش ٫ڀ ٻپ ڃن ٯذ ٳ حظحٹ ٳ ڃؤىرش

! ٯيحء أىپ حٿـنش ، كغ ؤط حٿوز ڃن حڃخځ حٿڄظظ

٫ني طٴټٺ حٿوٳش حٿ٬زخش ٣ىح ىڂ ٫ڄيڂ أر ٬ي حٿـنخر

رٴش (ٳڀذ كظ )أٷخڃح ؿڄيظيڂ ٳ حكخء ، ڄيڂ

)حځ ، حٿـنخر ٻخڅ ٷ٪ أٻخ حٿيٷٶ ؿخء ر٬ي حٿـنخر حرنو

حٿ٤ٸ حٿينش ٿ٬٠ٴخء حٿٸڀد ٳٸ٢ : ڃن ط٬خٿڄيڂ .. (أر حٿ٤خى

أؿخح ر٪ حٿټد … ٿڂ زن ٳ حكخء ڃـي حكي

خريخ ٬خد ، طخٻيخ : حٿٸ٢٤ حٿلڄ ٷخٿح ٫ن حٿوڄ

: ٷخٽ خ٫ىڂ .ؼخد

رن ىخڂ ىح نز رن ٬د طٿ نز

ٿټپ نز ڃ٠ ٫ش ى حث٪ ىح حٿنز

ٳٸي ك٢ ٫نخ ٳ حٿس ك٢ حٿخځ ٿڂ ظ٬ذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

77

ٳ ط٤ڀز حٿ٬ ٫ني حٿٴخ س حٿٸز ٳ

الب٤ ــــــــــــؼد

ح٫ظڀ ٫زي حهلل حٿڄيي ٫ حٿٸحڅ ، ٳ نش 908ٳ نش

ٳظلح ڃ ، حىىص ڃڄڀټش حٿٴخ٣ڄن حىىخح حٷظخىخ 969

! حٿ أ٫ڀن اڃو (٬ٸد رن ٻڀ )رٴ٠پ حٿ حٿيى

خهض حٿوٳش حٿٴخ٣ڄش ، حنظٸڀض اٿ أي حٿؿٸش ، حظٿ

حٿڀزڅ ٫ڀ أٻؼ حٿزى ، حنيخ حٿٴخ٣ڄڅ ، ؿخء حرڅ

طڄټن ف حٿين ڃن ٫ٽ آه حٿوڀٴخء حٿٴخ٣ڄن ، ح٫ظٱ

روٳش رن حٿ٬زخ ، أؿ٪ ڃ اٿ حٿنش

الهى

ڄظخ ىنيڂ ر٤خر٪ هٴ ، ىڂ … ٧ي حٿي ڃن حٿٴخ٣ڄن

.. ټظڄڅ ىنيڂ ٫ن حٿرخء ٳٸ٢ رپ ټظڄنو ٫ن أٳحى ٣خثٴظيڂ

٧پ … ڄڅ أنٴيڂ حٿڄكين … ط٤٬ حح ا ٿڀ٬ٸء

٬ظٳڅ رؤڅ حٿٽ ڃلڄيح ڀ حهلل ٫ڀو … طخويڂ ٯخڃ٠خ

ڀڂ آه حٿنزن ، ئىڅ ڃن ٬خث حځ ا حٿيخىط، أڃخ

حٿس ٿض ڃٴش ٫ڀيڂ ؿڄ٬خ ، طيڂ طوظڀٲ ٫ن س

حٿلخٻڂ رؤڃ حهلل آه .. ئڃنڅ رظٸڄ ححف … حٿڄڀڄن

ځ ٿڂ ئڃن أطزخ٩ 1012 - ٧996يح ڃن حٿلخٻڂ .. طـڂ هلل

ڃن أٻز حٿي٫خس … حٿلخٻڂ رڄطو ، ٳي ٫نيىڂ ٬ى آه حٿڃن

… حٿٴخ حپ أ حٿظٻ (ڃلڄي رن حڄخ٫پ حٿي )

ىد حٿي ڃن ڃ ټنح ڄخٽ ٳڀ٤ن ٿزنخڅ

( 16 " )اجـــــــبئ٤ــــخ

1892_1817)٫ٸيس ؿييس ى٫خ اٿيخ ڃح كن ٫ڀ ن

ط٬ى ؿ حٿزيخثش اٿ حٿلٻش حٿزخرش ، حٿظ .. ٿٸذ ريخء حهلل (

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

78

٫ڀ ي ڃح ٫ڀ ڃلڄي حٿح ، حٿ نؤ 1844أض ٫خځ

.. (حٿ٤ٶ اٿ حهلل )ٳ ٢ رخ٣ن ڃظٱ ، أ٫ڀن أنو حٿزخد

، ى ټپ (ڃيي ڃنظ٨ )آڃن حٿزخرڅ رؤڅ ىنخٹ أ

1850نٴ كټڂ ح٫يحځ ٳ حٿزخد ٫خځ .. ڃن أټخٽ حڄخ٫ڀش

،كخٽ حٿزخرڅ حٯظخٽ حٿخه ، نٴ ڃح كن ٫ڀ اٿ ريحى ،

ح٫ظٱ رو حٿزخرڅ حٿن أزلح ڄڅ .. أ٫ڀن أنو ٽ حهلل

، 1892حٿزيخثن ، نٴ ڃح كن اٿ ٫ټخ ، طٳ ٫خځ

طلٽ ٷزه اٿ أٷي حٿڄححص ، هڀٴو ٫زخ أٳني ، ڄ

. 1922نٴو ٫زي حٿزيخء طٳ

ٻظخرخص ريخء حهلل ، ى ڃـڄ٫ش ٻظخرخص ڃنيخ : ٻظذ حٿزيخثش ى

حٿټظخد حٷي ، ٻظخد حٸخڅ ، ححٷخص ، حٿزخحص

. حخ ح٨٫ڂ

ؿى حٿڄىذ حٿزيخث ، حڄخڅ ركيس حٿؿى ، ٳخهلل ، ڄټن

حٿٽ اٿو ، طؿي أىٿش ٫ڀ ؿىه ، أ ٯخرو ، حٿوخٿٶ

حكي ، ٿ ٿو ٺ ، ى حٿ هڀٶ حٿټڅ ، حٿټڅ ، ڃخ ى ا

.. ٿٿٺ ٳزيخء حهلل ، ٳ ىح ح٣خ ، ى حطو حٿوخٿٶ .. حٿوخٿٶ

ئڃن حٿزيخثڅ رخٿـنش .. طئڃن حٿزيخثش رؤڅ ؿى حىخڅ حكي

. حٿنخ ٳخٿٸد ڃن حٿوخٿٶ ى حٿـنش ، حٿز٬ي ٫نو ى حٿنخ

: ؿي ٳ حٿزيخثش ٻينش أ ٷحرن ، طڄپ كٻظيڂ ىجظن ىڄخ

.. اىحش ، ط٬ڀڄش

طظټڅ ڃن ط٬ش " طظټڅ حىحش ڃن حٿڄـخٿ حٿكش حٿٸڃش

رض حٿ٬يٽ ، حٿ .. طؿي كؼڄخ ټڅ ىنخٹ ريخثڅ " أوخ

ڄڀٺ ڀ٤ش ط ٻپ حٿٸحنن ، كظ حٿظ ىص ٳ حٿټظخد حٷي

. ، ٿو أڅ ط٭ ٷحنن ؿييس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

79

ٷزڀش … أڃخ حٿيجش حٿظ٬ڀڄش ، طظټڅ ڃن رنخء ىڃ رخنظوخد

نظي ( ڃخ19 )حٿزيخثن ، حٿٸي ، ځ حٿزيخثڅ يح ريخثخ

ظخ حٿؿپ رخٿڄأس ٳ … رڅ حٿټلٽ .. ر٬ي حٿن

ظټڅ طٸڄيڂ ڃن .. حٿلؾ اٿ ڃٸخځ ريخء حهلل ٳ ٫ټخ .. ٻپ ء

ڃخ 21زيأ ٫خڃيڂ ٳ … يح (19)

طنظ حٿزيخثش ٳ ڃ٨٬ڂ ىٽ حٿ٬خٿڂ ، ٳٴ ر رٿٴخ طؿي ٷ

ٷي حظٴخىص ڃنيڂ أن٨ڄش كټڂ ٫ييس ڃنيخ احڅ … رؤٻڄڀيخ ريخثش

ٳټخڅ ٫زخ أٳني أڅ حٿو ڃطز٢ ر٬ىس .. احثپ

ٻظذ أؿ أٳني رخن ٫ڂ … حٿيى اٿ أ حٿڄ٬خى

حٿزيخثش خٿش اٿ رن ٯڅ ٫ز ٿو ٳيخ ٫ن أ٣ذ طڄنخطو ڃن

أؿپ ٳخىش حٿيٿش حٿـييس ، ڃئٻيح طكزو رظـڄ٬يڂ ٳ أ

" رض حٿ٬يٽ " حٿڄ٬خى ڃٻىڂ حٿث ٳ كٴخ ٫ڀ ؿزپ حٿټڃپ

. حػٻش حٿيىش طلخريخ ، څ يىح ٻؼن حن٠ڄح اٿيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

80

اؼوة اغيه

عي٣وح و٤خ

نش ، حكظڀيخ حٯخٿزش (250 )٧ڀض ٸڀش هخ٬ش ٿڀلټڂ حٿ٬ر

كټخځ طن ، ر٬ي أڅ طنخٽ ٫نيخ حٿزن٤څ ، ٫نيڃخ ٸ٢ حٯخٿزش

ڃٻح ٿڀؼٸخٳش حٿ٬رش ػڂ (رخٿڃ )خص طخر٬ش ٿڀٴخ٣ڄن ، ٧ڀض

ځ حٿ أٹ حٿ٬د 1154حكظڀيخ حٿنڃخنيڅ ڃن ؿ حٿؼخن

ٳ ٷخىس حٿـ ، حظ٬خڅ رڄينين ڃن حٿ٬د ٿزنخء ٷه ، ٿڄخ

ؿخء ٿڂ حٿؼخن ، ٻخڅ ظټڀڂ حٿ٬رش ، ػڂ كڀض ح٤خٿش ڃلپ حٿڀش

. حٿ٬رش

ظز٬ن حٿظٸخٿي حٿ٬رش ، ٳټن (رخٿڃ)ٻخنض نخء : ٸٽ حرن ؿز

وؿن خٳحص ، طين ڃ٬خ٣ٲ ، كـخرخ رٷ٬خ

ىـ أي رن حٿٴحص ٷخثيه 212أپ خىس حهلل رن حٯڀذ نش

(رخٿڃ) ڃٸخطپ كخ 30000ٴنش (400)ه ڃ٬و

هڄ نن ٳظليخ

هجو

ىٳ٪ .. ىـ رؤڃ ڃ٬خش 28ٯح ٫زي حهلل رن ٷ حٿلخػ ٷز

ىخؿڂ رز ٷز ، ٯ أڅ أ٤ٿو ىڃ ٳ … أىڀيخ حٿـش

طڄټن ڃن ىهٽ نټخ ، ىځ ؿيخ ، ٷ٪ ڃڀټيخ … ٿڄخٽ

أك٠ ٿڀٸخىس ، ٳٸزپ ٷيڃ حٿڀ٤خڅ أ٫ي .. ٳ ح (رخط )

اٿ ٫و ، ن٨ أڅ يٳ٪ حٿـش

و٣ذ

ٻخنض طخر٬ش ٿڀ٬ؼڄخنن ، ٿيخ ىظ هخ ، حٿش رخٿظنخد ، رن

)ځ أپ حٿڀ٤خڅ ٫زي حٿلڄي 1887حطحٹ حٿنخنن ، ٫خځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

81

ف حٿلخٽ ٳ حٿـس ، ٳٸخ ٫ڀ حٿنخ (خٻ رخخ

ٳوؿح ٫ن حٿ٤خ٫ش ، أڀض ٳنخ خ أخ٣ڀيخ ، أنٿض

ځ حظٿ حٿنخنڅ ٫ڀ حٿـس ، أٿلٸض 1897ؿنىىخ

رخٿنخڅ أ٫ڀنض طٻخ حٿلد ٫ڀ حٿنخڅ ، ىځ حٿنخنڅ ،

طيهپ ٷ خ ، ٫ٸي ڀلخ ، ٣ى حٿنخ ڃن ٻض ،

ٿڄخ حنظيض كد حٿزڀٸخڅ ٳ ڃن ڃلڄي خى ، ڄض حٿـس

ٿڀنخڅ ٳيخؿ ڃڀڄ ٻض اٿ حٿخص حٿ٬ؼڄخنش ، ڃنيڂ ڃن

كيڂ ڄ رل حٿڄيخؿن (ٷخڅ )ڀح اٿ ىڃٶ ټنح

بخ

ٯحىخ حرن حٯڀذ ٳ حٿٷض حٿ حكظپ ٳو حٿ٬د ؿس ٻض

ٯ أڅ حكظٽ ڃخٿ٤ش طڂ ٳ حٿٸڅ حٿؼخٿغ ٧ڀض ڃخٿ٤ش طخر٬ش ٿڀ٬د

)ځ حنظ٫يخ حٿنڃخنڅ أٽ كخٻڂ ٫ر ٿڄخٿ٤ش 1090كظ

أڃ حٿزل (هٴخؿش

االعوـــخ

نش ٻخنض 450حنظٸڀض حٿڀ٤ش ڃن حٿ٬د اٿ حطحٹ هٽ

: ڃحكپ حنظٸخٽ ٻڄخ ڀ

ٷ٠ ٫ڀ رن رو ، ىځ 1055حكظپ ٣ٽ رٺ ريحى

، حنظ٩ حٿؿٸش 1063حٿؿٸش حٿزن٤ن رٸخىس أٿذ أڅ

ڃڀٺ )طٿ ر٬ي أٿذ أڅ حرنو .. خ ٳڀ٤ن ڃن حٿٴخ٣ڄن

ٻخڅ ه حٿټٲء ن٨خځ حٿڄڀٺ ى حٿلخٻڂ حٿٴ٬ڀ ، ى (خه

ڃئ حٿڄيش حٿن٨خڃش ٳ ريحى

ا٤ج٤

ځ ٫ٸي حؿظڄخ٩ ٳ 1095طكيص ٻنش ڃخ ڃ٪ رن٤ش ، ٳ ٫خځ

حٿؼخن ٳخنو ٿڀكٲ (أرخڅ )ٻڀڃڅ ٳ ٳنخ ، ى٫خ حٿزخرخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

82

٫ڀ حٿيخ حٿڄٸيش ، انٸخ ٷز ٩ ، ر٬ي أڅ ٯٴص ند

ڀض حٿٸ٤ن٤نش حځ ، ٳٸي ٷظپ .. حٿڄخٻن ٳ حٿلڄڀش

حٿټؼڅ ، حظڀيڂ كټخځ رن٤ش ٿڄٸخطڀش حٿؿٸش ٳ نٸو ٳٸظڀح

حظڀڄض … ځ ڃن ٳنخ ا٤خٿخ 1097پ حٿٴخڅ ..

ىخىڅ حٿٴخ٣ڄڅ .. ، ػڂ أن٤خٻش ٣حرڀ (أىو )حٿىخ

ر٬ي 1099حكظڀح حٿٸي … حٿڀزن نيڂ ٻخنح ي حٿؿٸش

ٻخنض حي حٿإ .. ڃرلش رٸخىس ؿىٳ حٿنڃخني

طظنخػ ٳ حٿ٤ٶ ڀض حٿيڃخء ٳ ڃـي ٫ڄ اٿ ٻذ حٿوپ

، أريص حٿ٤خثٴش حٿيىش رؤٻڄڀيخ ، حظڀڄض نخرڀ رخڅ

٣زش ، ٳظلض كٴخ رڄخ٫يس ح٤ٽ حٿزنيٷش ، رق ٻپ ټخنيخ ،

ٿڂ طزٶ ٫ٸڅ ٳ أي حٿٴخ٣ڄن

ځ ڀذ حٿڀزڅ ٷخٳڀش ٳ حٿټٹ ، ٳخٯظخ٥ ف 1187ٳ ٫خځ

حظ٤خ٩ … ىځ حٿڀزن ٳ ك٤ن ، ٷد ٣زش . حٿين

ؿ ڃ حٿحكٲ ڃن حٿـند أڅ ظ٬ي حٿٸي ر٬ي حكظٽ ىحځ

: ٷخٽ ڃئم يى … نش ٫خى حٿيى ٿٷخڃش ٳ حٿٸي 88

كخهخځ ٫خىح ڃن ٳنخ ر٤خنخ ٿٷخڃش ٳ حٿٸي 300اڅ

رنح ٻنخ ، ٿڂ طزٶ ٿڀڀزن (حٿ٬خىٽ ) ځ ٳخكظڃيڂ 1211

كڅ أن٤خٻش ، ٣حرڀ ،

ٳن٨ڄح .. أػخص ٳظكخص ف حٿين ڃڀٹ أرخ حٿټخػٿټش

ڃڀٺ أٿڄخنخ (ررخخ )كڄڀش ػخٿؼش رٸخىس ٳىٺ حٽ حٿڄڀٸذ

ح٤ص حٿلخڃش (1191_1189)كخ حٿڀزڅ ٫ټخ نظن

حڃش ٿظځ ، ٻخنض ١ حظځ ىٳ٪ ڃخػظ أٿٲ

.. ٷ٬٤ش ىزش ، ٿڄخ ٿڂ طيٳ٪ أڃ ظخى ررق أٿٴن ظڄخثش أ

ٻخڅ ٫ڄه هڄش هڄن ٫خڃخ ، (1193)طٳ ف حٿين

ىٳن ٳ حٿڄـي حڃ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

83

1250 - 1175ؽ األربثخ اال٤ األ٣ث٤٤

أ٣ڀٸو حٿڀ٤خڅ حٿڀـٷ ٫ڀ ٫ڄخى حٿين (حد حٿٸخثي ) حطخرټش

ريأص حس ر٬ڄخى حٿين أطخرٺ حٿڄپ .. كغ ػظو حس ٻڀيخ

ٻخڅ حرن ٫زي طٻ ڃن ٫زي ڃڀٺ خه ، رڄطو ؿخء ٲ حٿين

ٯخ ، ػڂ حرنو ن حٿين ڃلڄى ، حنظي ڃڀٺ حرن ٫ڀ ي

نش ، ٳ آه كټڄيڂ (250 )حٿڄڄخٿٺ ، حٿن حظڄح ٳ حٿلټڂ

ؿخء حٿڄــــــــٽ

اـ

ىڂ ٷزخثپ ؿحرو طڄظين طرش حٿڄخش ٳ آخ حٿ٤ ، طظز٪ رى

ٷخڃض حڃزح٣ش ؿنټ هخڅ ، حكظڀض (13)حٿن ، ٳ حٿٸڅ

روخ ڄٷني ، ىهڀض ٳخ (1221)ؿ حٿڄٽ هحځ

أٳخنظخڅ ، حظؤنٲ ىٻ أكي أكٴخى ؿنټهخڅ حٿكٲ ٳ

أ٫يځ حٿڄظ٬ڂ (1258)حطـخه حٿزل حٿڄظ٢ ، ٳخكظپ ريحى

كٴح ٫ڀ ش ڃ ، ٻخنح يڃڅ ٻپ ڃ٬خٿڂ حٿل٠خس

حٿلخڃخص ٳ حٿڄيڅ كظ ٯس (ٷ٤رـو )٪ حٿٸخثي حٿڄٿ

(حٿ٨خى رز )ڀ٤خڅ ڃ أپ ؿخ رٸخىس (ٷ٤)ٯ أڅ

٫ن ؿخٿص ، رخٿٸد ڃن رخڅ ، حنيځ )كغ ىحص ڃ٬ٻش

. حٿڄٽ

، ى أكي حٿڀ ، حكظپ ريحى (طڄٿنٺ )ؿخء ر٬ي ىٻ

أٿٴخ ڃن (80) پ اٿ ڄخٽ حٿيني ، رق أٻؼ ڃن (1393)

) ىهپ كڀذ نيزيخ رق كحٿ (1400)ٳ نش .. ټخڅ ىٿي

ٷ٤٪ إ حٿٸظڀ ، أٷخځ ڃنيخ ىڃخ ، ٳ٬پ حٿء (20000

حطو ٳ طټض ، ريحى ، ٳظق رش أڃ ٳ طٻخ ، ڃخص

ځ 1404ٳ ڃ٬ٻش ي حٿنن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

84

اب٤ـــــــي

ځ ، ٧ڀح 1250هڀٴح حرن ر٤ح ٤طيڂ ٫ڀ ڃ نش

كظ حنظ٩ ڃنيڂ حطحٹ ظيڂ ، ٻخنح ٳ حپ ٫زيح ٿرن

: أٷخڃيڂ

٫يىىڂ أر٬ش ٫څ ڀ٤خنخ ، ىڂ ڃن .. حٿڄڄخٿٺ حٿزلڅ

، ڄح (حٿخٿق أد )حطحٹ حٿڄٽ ، ٻخڅ هيڃخ ٿڀڄڀٺ

رخٿزلن ، نيڂ ټنح ڃنپ حٿش ، ىڂ ڃئ كټڂ حٿڄڄخٿٺ

حٿڄڄخٿٺ حٿزؿڅ ، ىڂ نخنڅ ؿحٻش ، ىڂ حٿن أٷخڃح ٳ

- ٫ڀ - ٷ٤ - أزٺ ): أرحؽ ٷڀ٬ش حٿٸخىس ، ٣ن حٿڄڄخٿٺ ىڂ

(رز

اظبو ث٤جو

حكظپ حٿنخس كٴخ ٫ظڀض ، ٴي حٿڃڀش ، 1263ٳ ٫خځ

خٳخ ٣ى ڃنيخ حٿڀزن ، لٶ حٿلخن ٳ ڄخٽ خ

، ى أٽ ڃن (حٿڄظن )حظٸيځ آه ٳى ڃن حٿ٬زخن ڄخه

ؿخء ر٬يه ٷڅ (1277)٪ طٸڀي ٻس حٿټ٬زش ، ڃخص رز

… حكظپ ٷڅ ٣حرڀ .. حٿ ٷ٠ ٫ڀ كڅ حٿڀزن

ٳ نيخش كټن حٿڄڄخٿٺ ٫ڄض حٿس ، خ٩ حٿٴخى ، حنيخ

حٷظخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

85

( 17)شخصاخ مملىكح

ٻخڅ ټح ، ٸظٱ ؿخځ حٿڄٸخرق : ائ٣ل

لن حٿظټڀڂ رخٿ٬رش ، ٷ٤٪ أ ٣ززو نو ٳپ ٳ : ثوجب١

اٴخثو

ٻخڅ أڃخ ، ٸأ ، ٻخڅ ٿ٣خ : ا٣ب

ٻخڅ ڃ٬ظىخ : ٣جب١

ٷڀ٪ ٫ن ٫ڀ رن حٿڄ ، ػڂ ٷ٤٪ ٿخنو ٿ٬ـه ٫ن : هب٣ذ ثب١

طلپ حٿنلخ ىزخ

: ها٣خ ث٤ب٤ از٢٤

ځ ٸٽ ٳ ٲ حكظحځ ث حٿلخهخڃن حٿيى 1170ح ريحى

ٻخنح ٬ظزڅ : ڃن ٷزپ حٿڄڀڄن ڃن آه هڀٴخء رن حٿ٬زخ

حٿلخهخځ ڀپ حٿنز ىحى ، ٳبح ڃؼپ رن ي حٿوڀٴش ، حطي حٿل

حٿڄ٤ ، ٫ڄخڃش ر٠خء ، ط٪ رخٿـى ، أكخ١ رو ى٢ ڃن

أٳلح حٿ٤ٶ ٿينخ حرن ىحى : حٿٴخڅ ، خ أڃخڃو خ٩ ٸٽ

هؽخ اث كال

ځ ٷخځ ركڀش اٿ روخ هحځ 921ڃنٲ ؿحٳ ي ٫خځ

أ٫خٿ ني حٿٴٿـخ

: ڃئٿٴخص حص ڃ٫خص نخىس ٳ ڃنيخ

حٿٴكش حٿنز٤ش طؤٿٲ حرن كش حٿٸڅ حٿ٬خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

86

ٻظخد ٳ طنڄش حٿٴحٻو ، أڃح حـخ حٿٸڅ حٿؼخن ٫

ٻظخد حٿو٢٤ حٿ٬ټش ٿلن حٿڃق حٿٸڅ حٿحر٪ ٫

اؼضب٤ـــــــــــ

ڃن ڃنٿخ حظ٤خ٩ حٿ٬ؼڄخنڅ حكظٽ (٫ؼڄخڅ )ڃئ حس

ځ 1521حٿنخڅ ، ؿند ڃخنخ حٿزنش حٿيٺ ٳ ٫خځ

ٳ نش … ځ كخح ٳنخ 1529 ٳ نش …حكظڀح رڀحى حٿڄؾ

ڄخٽ كڀذ رٴ٠پ (ڃؽ ىحرٶ ) ځ ٷ٠ح ٫ڀ حٿڄڄخٿٺ ٳ 1516

)ٳظلح ڄخٽ اٳٸش ٳ ٫يي (حٿـ حٿـيي )ٷس حنټخش

ځ ٳ ٫ييه رڀض حڃزح٣ش 1566 - 1520 (ڀڄخڅ حٿٸخنن

أؽ حطخ٫يخ

كخڂ )٫ڀ ٫ټخ ره حٿيى (حٿحٿ حٿظٻ )حظ٬خڅ حٿـح

ػڂ حهظڀٴخ ، ٳؤڃ حٿـح رـي٩ أنٲ .. حٿڄٿى ٳ ىڃٶ (ٳك

أڅ ، ڄپ ٫ن كخڂ ٳك ، ػڂ ؿو ٳ حٿـن

اؾوخ ابث٤خ

) ي حٿڀ٤خڅ حٿظٻ ، أڀض حظخنش (13)٧يص ٳ حٿٸڅ

ٿظؤىذ حٿىخرن ، حظٿ ٫ڀ حٿي٫ش ڃٸ (ڃلڄي ٫ڀ

حٿىخرن ، ىيڃيخ ، ٷي ٫ڄيڂ ٫زي حهلل رن ٬ى ، أڀو

حٿ (حرن حٿي ) ـ٪ حطحٹ …ٿظخنش ، كغ أ٫يځ نٸخ

ىځ حرن ٬ى ، ىٳ٬و ٿڀيد اٿ حٿټض

1848 – 1805ؾل ػ٢

ڃن حٿڄڄخٿٺ 470ٷ٠ ٫ڀ (ٷٿو )أٿزخن ڃن (ىظص )حڄو حٿلٸٸ

ځ ر٬ي أڅ ى٫خىڂ ٿد حٿٸيس ، ٳ ڃرلش حٿٸڀ٬ش ٳ ٫ييه 1811ڃخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

87

رنض ٷنخس حٿڄلڄىش ، حٿظ طپ حټنيش رخٿنپ حرظ٬غ ٣رخ اٿ

أرخ

حظ٤خ٫ض ٷحص خ ر٤خنخ ٳنخ أڅ طيځ ح٤ٽ حٿظٻ

ځ ٻخڅ ڃلڄي ٫ڀ لخد اٿ ؿخنذ 20/10/1827 (نحن )ٳ

ٷخٽ ڃلڄي ٫ڀ : حٿڀ٤خڅ ، ه أٻؼ ڃن ػػن أٿٲ ؿني

اڅ ر٤خنخ ىٿش ٨٫ڄش ، أنخ )" : رخٻ"ٿڀٸنپ حنـڀ

أىٹ رؤنن أظ٤٪ حٿٸخځ ر٬ڄپ ٻز ىڅ انيخ ، أنڄخ حطـيض

(أؿيىخ أڃخڃ طٴپ ه٤٤

طڄټنض ؿ ڃلڄي ٫ڀ رٸخىس حرنو حرحىڂ رخخ ڃن حكظٽ ٫ټخ ڃن

، پ حرحىڂ اٿ ى٫خ ، حكظپ ىڃٶ 1832ي حٿ٬ؼڄخنن

كڄ ، حؿظخ ؿزخٽ ٣ ، أزلض حٿڀ٤نش ڃييىس

حٿٸ١ ٧ڀض ر٤خنخ خ حٿنڄخ طظٷذ ، ٻخنض ٳنخ

٫ ٷ … ط٬ رخطخف كظٽ ڃلڄي ٫ڀ ٿش

. خ حٿڄخ٫يس ٫ڀ حٿزخد حٿ٬خٿ

٫خڅ ڃخ حطٴٸض ٳنخ ر٤خنخ ٫ڀ كڄخش كيس حٿزخد حٿ٬خٿ

حن٠ڄض اٿيڄخ خ حٿنڄخ

ـذ أ ] : 1833ؿخء ٳ خٿش حٿٴ حٿز٤خن ٳ حظخنش

٣ڄف حٿ ڃ رلغ ييى حٿڄخٿق حنـڀش ٬

[حٿش حٿٴنش

ٷخٽ ث حء ر٤خنخ رخٿڄظڅ ٫ن حٿي ح٨٫ڂ

انو ؿپ ڃليى ): حٿڄنيد حٿ٬ؼڄخن ٫ني طٷ٪ حطٴخٷش ٿنيڅ

15/7/1840حٿٸيحص ، ٿټننخ نلظخؽ اٿ يه ٿڀظٷ٪ ٳ پ حطٴخٷش

ٷخٽ ڃلڄي ٫ڀ ر٬ي أڅ أ٫ص حٿيٽ حٿڄظلخٿٴش ٿڀڀ٤خڅ حٿ٬ؼڄخن

ٻ ٬ٿو ، ٳؤپ حٿڀ٤خڅ خٿش ظيڂ ٳيخ ڃلڄي ٫ڀ حرنو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

88

أ٫ڀڂ رؤڅ حٿيٽ ): ٷخٽ .. رخٿوخنش ٬ٿيڄخ ڃن ش ڃ

حرش طظ٤٪ أڅ طلٸن ، اح ٫ڄڀض ي ، ا أنن ٿن

أنخ ؿپ ك ، ڃن ػػن نش .. أظڀڂ ، ا ٳ خكش حٿٱ

(ٳيپ طيڅ حظ٬زخى ٳ نيخش ٫ڄ ؟

أٯڂ حٿز٤خنڅ حٿڀ٤خڅ حٿ٬ؼڄخن أڅ ي ٳڃخنخ 1835ٳ ٫خځ

ؤڃ ٳو رب٣ٵ حٿلش ٿظـخس حٿل ٳ رى حٿخځ ، ٿٺ ىح

. ٫ڀ حكظټخ ڃلڄي ٫ڀ ٿڀڄكش ٳ ني حٿٴحص

، أٿض ىه حطٴخٷش 1838 ٷ٪ حٿزخد حٿ٬خٿ حطٴخٷش رخٿ٤خٿڄخڅ

ؿڄ٪ حكظټخحص حٿظـخش ٳ أح حٿڀ٤نش ، ٳ ڃ رى

. حٿخځ

ٿڄخ ٷ ڃلڄي ٫ڀ ، أهخٱ حٿيٽ حٿټز ، ٳييىه رخنلخد ڃن

٫نيڃخ ٳ ، ىخؿڄظو حخ٣پ .. خ ٿزنخڅ ٳڀ٤ن

حٿز٤خنش حٿنڄخش ، ٫ڀ حكپ خ ٿزنخڅ ، حكظڀح ٫ټخ

أٯڄه أڅ ٬ي طز٬ظو ٿڀڀ٤خڅ ، ٿڂ زٶ ٳ يه ڃ

حٿىحڅ ، ٳح ٫ڀو زش ٿڀڀ٤خڅ ، أڅ نٸ ؿو ڃن

ځ 1849ڃخص ڃلڄي ٫ڀ .. ڃخثظ أٿٲ اٿ ػڄخنش ٫ أٿٴخ ٳٸ٢

ى ڃن (٬ي )كٴيه ، ؿخء ر٬ي ٫زخ (٫زخ رخخ )طٿ ر٬يه

حڃظخ كٴ ٷنخس حٿ (ىڀز )أنخ ٳنخ ، ڃنق

1848 – 1805طڄظي ٳظس كټڂ ڃلڄي ٫ڀ ڃن

( 18 : ) اغبىار

اخٽ أٽ ر٬ؼش ٫ڀڄش 1807حٿظي ٿڀلڄڀش حٿز٤خنش ٫ڀ ڃ

حف حٿح٫ ٳ ڃ طؤ ٻڀش 1808اٿ أرخ

1819كٴ ط٫ش حٿڄلڄىش 1816حٿح٫ش

1821اخٽ كڄص ٫ټش ٿڀىحڅ حٿنرش ٻض

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

89

1840 – 1831اخٽ كڄڀش ٫ټش اٿ رى حٿخځ

1833حكظٽ حنخٽ

1836حٳظظخف ه٢ ٿڀڄكش حٿزلش رن حٿ رڄزخ ٳ حٿيني

1839ىڄش حٿ٬ؼڄخنن ٳ نزن

1840طٷ٪ ڃ٬خىيس ٿنيڅ حنلخد ڃن رى حٿخځ

ڃخثش هڄن أٿٲ ؿني 1840 – 1820رڀٮ ٫يى حٿـ حٿڄ

ن ٳ ڃخٿ٤خ ا٫نخ ، ي٫ حٿ٬ڄخٽ ٿڀڄـء اٿ 1814ٳ ٫خځ

1821أنؤ ڃ٤ز٬ش رٵ .ـ٪ حٿ٬د ٫ڀ ىهٽ ڃ .. ڃ

ٳ حٷظح ڃن حٿيٽ . ي ٫نيخ ؿيس حٿٷخث٪ حٿڄش

أٳ٠پ أڅ أر٪ ڃحڄ ڃزٸخ ٷض : " حٿوخؿش ، ٻخڅ ٸٽ

" حٿلخؿش ، ٫ڀ أڅ أظين ڃخ ـذ ٳخإه ٫نخ

: هبح ا٣

ځ ىنض (13)ځ ٫ڄٸيخ كحٿ (119)ځ ٫يخ .ٹ (166)٣ٿيخ

طڀلن أرح ٫خيه (ٳى )حٿٸنخس ٳ ٫يي حڄخ٫پ ، حٿ ٣ڀذ ڃن

(ي)أ (هي )ڃنلض حظخنش حڄخ٫پ ٿٸذ

ى (اىحس حٿين حٿ٬ؼڄخن ) ٫نض 1875أٳڀض طٻخ ٫خځ

ٻخڅ …طٱ ٫ڀ حٿڄخٿش .. اىحس ٱ ٫ڀيخ حٿيحثنڅ حؿخنذ

ٳ …حٿزنٺ حٿز٤خن ى حٿ ٱ ٫ڀ ايح حٿ٬ڄڀش حٿظٻش

أنو كخڃ ٻپ : أ٫ڀن ٯڀځ حٿؼخن اڃزح٣ أٿڄخنخ 1898نش

(-حٿزس - ريحى - رٿن )كخٽ رنخء ه٢ كيي .. حٿڄڀڄن

ځ ٯ ڃظحر٤ش ، كظ حٿلد .ٹ (1800)نٴ ڃن ىح حٿڄ٩

. حٿ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

90

(19)مشس العرب تسطع على الغرب ځ رن حٿنن حٿڄٽ ، ٧يص 1232 (رن ٻنٮ)ىحص ڃ٬ٻش

ٳـؤس ٢ حٿڄ٬ٻش أيڂ ٣خثس ، ڃيٳ٫ش رخٿزخى ، أ٣ڀٸيخ

٫ٱ حٿڄٽ حٿزخى ، طڄټن (1270)ٳ ٫خځ .. حٿنڅ

. حٿڄٿ ڃن حٿظڀذ ٫ڀ حٿنن رٴ٠پ حٿزخى (ٷز هخڅ )

اڅ ٷز هخڅ طٸيځ ٿڀ٬د ر٤ڀذ ڃ٬نش : ٸٽ حٿڄئم ي حٿين

ڃيني ٫ر أط ڃن ىڃٶ ، ر٬ڀزٺ ، ىح حٿڄيني ، أرنخإه

حٿؼػش ، أر رټ ، ارحىڂ ، ڃلڄي رنح ز٪ آص وڄش ، طڄټن

. ڃن حظ٬ڄخٽ حٿزخى حٿٸخٱ (12)حٿ٬د ٳ حٿٸڅ

األههــــــب

(ٻخنټخ ) ځ ٷيځ اٿ ر١ حٿڄن ٳڀټ ىني حڄو 773ٳ ٫خځ

أ حٿوڀى ، ٷخځ ڃلڄي (ني ىني )ٻخڅ ٫خٿڄخ ٳ حٿلخد حٿٴڀټ

حٿټز (حٿني ىني )حٿٴح رظؿڄش ٻظخرو ، أٿٲ ٫ڀ نڄ٤و ٻظخرو

ى كخد (ـش )ٳ ٫ حٿڄؤڃڅ أخٱ اٿو حٿوحڃ

.. (حٿڄـ٤ )ٳڀټ ٿټپ نـڂ ، أٷيځ حٿـخص ٿز٤ڀڄ ٳ

څ ٳو ٻپ حٿ٬ڀځ ٳ حٿڄـ٤ ٻظخد ر٤ڀڄ حٿـخڃ٪ حٿ ى

حٷخځ حٿينيش (ؿرص )٫ه ، روخش حٿٴڀٺ ، ٷڀـــــي حٿ٬خٿڂ

. ٳؤزلض ى حٷخځ حٿرش

ٻخڅ حٿزخ٫غ ٿظ٬ڀڂ حٿٴڀٺ ٫ني حٿڄڀڄن ، ى كخؿظيڂ ٿڄ٬ٳش

حٿڀحص ، أٷخص حٿخځ ، ٳزنح ڃي حٿڄؤڃڅ ٳ ريحى ىڃٶ

(حٿ٬ ، حٿلخٻڂ رؤڃ حهلل )، ڃي حٿوڀٴظن حٿٴخ٣ڄن

ن )أ٨٫ڂ حٿڄحي أنت رڄحٯش ، ٳ أٷ حٿٵ ٫ڀ ي

. ڃحٯش ٫خڄش أزـخڅ (حٿين حٿ٤

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

91

حٿ٬خ ٳ أزخنخ ، أڃ ىح حٿڄڀٺ (أٿٴن ) ٳ ٫يي حٿڄڀٺ

ٷيځ ٫زي حهلل ، ٽ (807)رظؿڄش ٻپ آػخ حٿ٬خٿڂ حٿ٬ر ٳ ٫خځ

ىخڅ حٿي اٿ حٿٸ خٿڄخڅ ٳ ڃينش آهن خ٫ش ىٷخٷش

ٻخنض خ٫ش ڃن حٿنلخ حٴ ، ڃن٫ش : ٷخٽ ڃئم حٿٸ

. خ٫ش 12رڄيخس طٸ

ٳض ٻڀڄش حٿوحڃ كظ (حٿوحڃ )طلٲ ٻڀڄش ك

. طزق ٫رش

(algortihmous ) ٷخٿح ڃ٬نخىخ ٯذ حٿڄك٨ش نيخ ڃټنش ڃن

. أ ڃك٨ش (ٯ)أ ٯذ ، (أٿـ ): ڃٸ٬٤ن

)ڃ٬نخىخ : ٷخٽ ٯىڂ .. (ٷس حٿ٬يى )اڅ ڃ٬نخىخ : ٷخٽ آهڅ

، ٳٸي ٻخڅ حٯٶ ټظزڅ ٫ڀ أٿحف نؼ ٫ڀيخ (حٿڃپ حر

: ٷخٽ آهڅ .. انيخ ٳن حٿ٬يى : ٷخٽ ٯىڂ .. حٿڃپ حر

پ حڃ اٿ أڅ ٷخٿح اڅ .. حٿڄ٤ڀق حٿخرٶ اٯٸ حپ

ى نزش اٿ حٿڄڀٺ (هحڃ حٿڄند ٿڀوحڃ )ڃ٤ڀق

. حٿيني (أٿـ )

عب٤

. ځ ٣زذ نخن ٿو زٶ ٳ حٿظق ، حظٴخى ڃنو حٿ٬د 131

أثووا

ځ ، ٿي ٳ حٿنخڅ ، ٫ڀپ أزخد حڃح ؛ رخ٤حد . ٵ460

حه١ ، أؿ٬يخ اٿ ڃين ، حٿيحء حٿحء ، أپ ٿو

أطلظخ ڃڀٺ رى ٳخ ىيحخ ٿ٬خٿؾ حٿنخ ، ٳىىخ ٫ڀو ، نو ڃن

. أ٫يحء ٣نو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

92

ٸڂ حٿ٤زذ ٫ڀ ، أرڀڅ اټر ، ىخؿخ )ٷڂ أرٸح١

رنخٻخ ، رټپ حرخد حٿرخص ، أڅ ىذ ٿټپ حٿزص ٿ٬خٿؾ

(حٿڄ

ا٣به

(ٻض )ى حرن ىيحٽ ، كذ ح٤س ، ىد ڃن ؿس

ٳحح ڃن حٿظيڀټش رح٤ش ؿنخكن ڃڀظٸن رخٿڄ٪ ، ٿڄخ حٷظد

. ڃن حٿڄ حد حٿڄ٪ ٳٷ٪ ٳ حٿزل

ثو٤

ځ ڃئ ٫ڀڂ حٿٴڀٺ حٿليغ ، ى أٽ ڃن ٷخٽ 1473ٳڀټ رٿن

اڅ ح طي كٽ حطيخ ، كٽ حٿڄ ، ٳ حٿن٨ش :

. حٿٸيڄش رؤڅ ح ػخرظش ، حٿڄ ى حٿظ طي

االوالة

. آٿش ٸ ريخ حٿٴڀټڅ حطٴخ٩ حٿټحٻذ

1564عب٤٤

أكي ٻزخ ٫ڀڄخء حٿلخد حٿٴخء حٿٴڀٺ ، ڃن ڃوظ٫خطو ڃحڅ

. حٿلحس ، حٻظٲ كٻش ىحڅ ح كٽ حٿڄ

االه٣ب

رنخء أٷخڃو ٳڀذ حٿؼخن ، ڃڀٺ أزخنخ ٳ حٿنٲ حه ڃن حٿٸڅ

٫ڀ ٷڄش ططٴ٪ ٫ن ٤ق حٿزل رؤٿٲ ڃظ ، طز٬ي ٫ن (16)

ٻنش ، حٿٸ ، حٿي ، : ځ ، حٿزنخء ڄپ . ٹ51 (ڃيي)

( 1200)زخٻخ (1710)كخ (16)حٿڄيش ، لظ ٫ڀ

ڀڄخ (86 )رخرخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

93

األب

ىڂ ٬ذ ڃن حٿينى حٿلڄ ، ٻخنض ٿيڂ ك٠خس حىس ٳ أڃټخ

ځ (15)حنٸ ىح حٿ٬ذ ٳ حٿٸڅ

اقبد

٣ڀذ ىخڅ حٿي ر٬ي ٳظق ٫ڄش أنٸس ٻ١ ٿڀڀق ، أڅ

طڀڂ حٿڄو٣٤خص حٯٸش حٿٸيڄش ، ٣ڀذ حٿوڀٴش حٿڄؤڃڅ ر٬ي

حنظخه ٫ڀ ڃوخثپ حٿؼخٿغ ٷ رن٤ش ، أڅ ڀڂ حه

. ٿڀڄؤڃڅ ٻپ أ٫ڄخٽ حٿٴٴش ، حٿظ ٿڂ طظؿڂ ٿڀ٬رش

. ٷيځ ىخڅ حٿي أؿڄپ ىيش ٿ٬زو ، ٻخنض ڃټظزش ىح حٿلټڄش

: هخ ا٤ؾ٢ ا٤ك١

طٿ ٬ٸد رن ٻڀ حس حٿ٬ رن نح رن حٿڄ٬ ، طٿ ٳ

أنخد ٫نو .. ٫ييه ٫ رن ن٤ حٿنحن ٻظخرش حٿيحڅ

ٳټظذ … ٳخ٫ظ حٿنخ حٿيى (ڃنخ)يىخ ٳ حٿخځ حڄو

حٿيى )٫ر خهح حٿنخ ر٬ رن (رڄنخ )رخٿ أ٫

(…أٽ حٿڄڀڄن رٺ .. ن٤

ى يى أڀڂ (يٷش رن ٲ )طٿ ٳ ٫يي حٿڄظن

: ٳٸخٽ خ٫ حٴخ ىح حٿ٬

يى ىح حٿڃخڅ ٷي رڀح ٯخش آڃخٿيڂ ٷي

ڃڀټــــــــــــــــح

ٳيڂ ، حٿڄخٽ ٫نيىڂ ڃنيڂ حٿڄظخ حٿڄڀـــــــــٺ حٿ٬

ى حٿٴڀــــــــــٺ خ أىپ ڃ ان نخق ٿټڂ طيىح ٷي طيــــــ

( زبة ف اوو٣ي١ )ابك ا٤ك

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

94

ح٤يي حٿيى ٳ ٫ حٿلخٻڂ رؤڃ حهلل ، ٳؤڃىڂ ري حٿنخ

أٿزيڂ حٿ٬ڄخثڂ حٿى ، أڃ أ ٻزح ڃ٪ حٿڄڀڄن ٳ ٴنش

أ ظؤؿح ٯڃخ ڃڀڄخ ، أ ٻزح كڄخ ڃڀڂ ، أ يهڀح

ٻٿٺ ٳ٬پ .. ىيځ حٿلخٻڂ رؤڃ حهلل ٻنيڂ … ڃ٪ حٿڄڀڄن كڄخڃخ

ٳؤٿڃيڂ رظ٬ڀٶ حٿڀزخڅ ٳ أ٫نخٷيڂ ، أڅ ټڅ ٣ٽ .. رخٿنخ

أٿځ حٿيى أڅ لڄڀح ٳ .. حٿڀذ ح٫خ ، نو هڄش أ٣خٽ

ڃن٪ حٿنخ .. ٳ ڃؼپ نش حٿڀزخڅ (ٷحڃ حٿوذ )أ٫نخٷيڂ

أڅ ٻزح حٿزخٽ حٿلڄ رؽ هزش ڃ٪ .. ڃن ٻد حٿوپ

. ىح ٻخڅ حٿټظخد ح٣زخء ٳ ٫ه يىح أ ڃلن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

95

( 20)امللىك اهلامشــــىى

٣زٸض .. (ي ٫خٿ حٿټن ) ټڀض كټڃش 1933ٳ ٫خځ

، ٿټن حٿز٤ٹ ٳ حٿظ٬خڅ ، ىيى (حن )ه٤ش ټخڅ

رلڃخڅ ٻپ أ ، حٳٶ ٫ڀ حٿو٤ش ، ٳخ٫ظٸڀض حٿلټڃش

. حٿز٤ٹ ، حظي حٿڀخڅ ٳ حٿڄپ

أرٵ ٳپ رب٣ٵ حف حٿز٤ٹ ، ىخؿ حڅ ٫ز

حٿليى اٿ خ ، حٿحٷ٬ش طلض حنظيحد حٿٴن ، حڃظص

اڅ ىنخٹ ه٣خ ٿڄيخؿڄش حٿ٬حٵ رظؤي ڃن : حٿخكش رخث٬ش طٸٽ

. حنـڀ حٿٴنن ، رخظٹ ٳپ

ريأ حڅ رخٿ٬ىس ، نذ ٷظخٽ ٫نٲ ، رنيڂ ، رن حٿـ

ح٫ظٸي رؤڅ حن حظويڃح ٿظنٴ حٿڄئحڃس ، ٫خى ٳپ ڃن

حڃخس (ٯخ )حطٸ حرنو .. أرخ ، ٳؿي حٿأ حٿ٬خځ يه

ح٫ظټٲ ٳپ ٳ ٷه اٿ أڅ ڃخص ٳ ح رنرش ٷڀزش ى

ٳ حٿظخ٬ش حر٬ن ، كڄپ ح٤ٽ حٿز٤خن ؿؼڄخنو ٿيٳن ٳ

. حٿٵ ح٢ ، حظڄص حٿخث٬ش ٫ن هخنش حٿڄڀٺ

ٳؤ٣ڀٶ (رټ يٷ ) ٻخڅ ٷخثي حٿـ ٳ حٿڄخٽ ٻى ، ى

. حٿلش ٿـو ٿنټڀح رخن

، حٿ ح٫ظځ طؤ ٣ن ٳ ٵ حىڅ (٫زي حهلل)ٿڄ٪ نـڂ

نٽ ٳ ڃ٬خڅ ، أ٫ڀن نٴو نخثزخ ٿڄڀٺ خ ، نخى رخٿكٲ

٫ڀ خ ، اؿء حٿٴنن ڃنيخ ، ى٫خ حٿ٬د ٿنطو

كخٻڂ حىڅ ، كن (رټرټحي )پ اٿ حٿټٹ ، حٿظٸ

. پ ٫ڄخڅ ، أ٫ڀن نٴو كخٻڄخ ٫خڃخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

96

، طٸيځ حٿىخرڅ ٳ حطـخه ٫ڄخڅ ، ڄظ٤څ ؿڄخٿيڂ 1928 ٳ ٫خځ

لڄڀڅ ح٫ځ حٿلڄحء حٿو٠حء ، ڄڄح ٫ڀ حكظٽ

حٿ٬خڄش ، ٯ أڅ أر٪ خحص ڃي٫ش ، ٣خثطن ، ڃٷض

. حٿـ حٿىخر

٫خض ٷزخثپ حٿٿ ٳ حٿٵ ، حٿل٤خص ٳ حٿـند ، رن

. و ٳ حٿ٢

أ٫ڀن حٿڄڀٺ ٫زي حهلل ط حڂ اڃخس ٵ حىڅ اٿ حٿڄڄڀټش

. 1946حىنش

٫ٸي ٳ ألخ ڃئطڄ ڂ أٿٴ و ڃن 1948 ر٬ي ىـس ٫خځ

ؿه ٳڀ٤ن ، ٷح ى٫س حٿڄڀٺ ٫زي حهلل أڅ ٠ڂ ٳڀ٤ن

. ٿىڅ ، ٻخڅ ڃ حٿلن ه٤ذ ىح حؿظڄخ٩

حظنټص كټڃش ٫ڄځ ٳڀ٤ن ، ٳخٵ ىه حٿي٫س ، حطليص

حٿيٽ حٿ٬رش ي حىڅ ، ٧پ حٿٴظ حٿ لٽ ىڅ ٷزٽ

1951حىڅ ٠٫ح ٳ حڃڂ حٿڄظليس ، حٯظپ حٿڄڀٺ ٫زي حهلل ٫خځ

. ىحهپ حٿڄـي حٷ

ؿـــــــبى١

ٻخڅ ڃٿ٬خ رٸخىس حٿخحص حٿ٤خثحص ، نلٲ حٿزنش ، ي

. حٿظ حٿڀټ ، ٻخڅ أٷپ كزخ ٿنـڀ ڃن اهطو

كټڄض ) كيع حنٸد ٫ڀ حٿحس ، ٫ن حٿظٻ 1936 ٳ ٫خځ

ثخ ٿڀحس ، ر٬ي ٷٲ حٿ٤خثحص ٿڄـڀ حٿحء (ڀڄخڅ

حٿ ٷظپ ر٬ي ٫س .(ٴخف حن )ٻخڅ ټخ ٿزټ يٷ

. ځ 1937أي ڃن حظثو ٫ڀ حٿلټڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

97

)كخٳ٦ ٯخ ٫ڀ ٫و ، طؽ ڃن حرنش ٫ڄو ٫خٿش ، ٳٿيص ٿو

(ٳپ حٿؼخن

٫خى ي ٫خٿ ، ن حٿ٬ي ڃن حٿڄنٴ ٳ ڃ ، ٳ ٫خځ

. ، خ ن حٿ٬ي ثخ ٿڀحء 1838

ٷخى ٯخ خطو ر٫ش ؿننش ٳخ٤يځ ر٬ڄى 1939ٳ ٫خځ

ٿڀټيرخء ، ٳٸظپ ، ٻخنض ريحش حٿلد حٿ٬خٿڄش ، ٳؤ٫ڀنض أٿڄخنخ أڅ

ڃطو ڃئحڃس ر٤خنش ، يٵ حٿ٬د ٿٺ ، ىخؿڄح حٿٸنڀش

. حٿز٤خنش ٳ حٿڄپ ، ٳٸظپ حٿٸنپ ر٠رش ٳؤ

ٯ أڅ .. حٿؼػش أ٫حځ ٫ حٿ٬حٵ (ٳپ حٿؼخن ) حطٸ

اڅ ٯخ ٷي أ رؤڅ ټڅ أهىخ ٫زي : حرنش ٫ڀ ٷخٿض (٫خٿش)

25ٳـخء اٿ ريحى ، ٻخڅ ٫ڄه .. حٿو ى حٿ ٫ڀ حٿ٬

ځ ٫1939خڃخ

٫زي حٿو هؾ ٻڀش ٳټظخ ٳ حټنيش ، ٻخڅ ٫ڀ ٫ټ

ٯخ ، يظڂ رخٿزطٻٽ ، أ٫ڀن ٫ن ٯزظو ٳ ه حٿٸظخٽ اٿ

ؿخنذ ر٤خنخ ، ٯ أڅ حٿـڄخى أٯڄض حٿحس أڅ طټڅ ي

. ر٤خنخ

ر٬ي ن حٿ٬ي ، ؿخء ي ٫خٿ حٿټن ، ٳ ٫ييه

طيىص حٿ٬ٷخص ڃ٪ انـڀظح ، خ حٿـنى ئىڅ حٿظلش ٫ڀ

. حٿ٤ٸش حٿيظڀش

نٴص حٿلټڃش حنٸرخ ي ٫ ٫زي حٿو ، ٿټن حٿڄڀٺ ىد

ڃظڀ ، ٫ز ىؿڀش ، حٿظـؤ ٿڀٴخس حڃټش ، حٿظ نٸڀظو ح

ٿڀڄپ ، ٿٸځ رلي حٿـ ي حٿلټڃش ، ٿټنو ٳپ ، ٻخى

ٸز ٫ڀو ٿ يس ر٤خنش ، أهٴظو ٿنٸڀو ح٤ٽ حٿز٤خن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

98

ٳكپ اٿ ٫ڄو ، ٳص ٫خٿو ر٤ٴڀيخ ، حٿظٸ ٫زي حٿو رن

. حٿ٬ي

ي ٫خٿ اٿ رٿن ، ٫خى ٫زي حٿو ڃس أه اٿ ريحى ٳ

اٿ ؿحه ن حٿ٬ي ، ٫خى ٳپ حٿؼخن حٿيطو ، ٷٲ ٫زي

. حٿو ٳ ؿو ڃ٩ طكي حىڅ حٿ٬حٵ

رڀٮ ٳپ ن حٿي ، ڀڄو ٫زي حٿو حٿڀ٤ش 1953 ٳ ٫خځ

ٻخڅ ٣ٽ رن ٫زي حهلل ٷي حطٸ ٫ حىڅ

ــــــال

ٸخٽ اڅ ٫زي حهلل حظټ اٿ ٯڀد ٳڀو ٳ طن٢ حرنو ٣ٽ ، حٿ

. ٻخڅ ؿيخ ، ٬خن ڃن ڃ نٴ ، ٯڂ أنو ٻخڅ زي ٣ز٬خ

ٳ ٫يي ٣ٽ حظظذ حڃن ، ٻخڅ ٴخ نيخ ، ٳخ ٿڀڄڀټش

. ن ، ٿټن ح٣زخء ٷح أنو ڃ ، ٳ٬خ ٳ طٻخ

ؽ 1954 ڃس ، ٳ ٫يي ٳپ 12 طٿ ن حٿ٬ي حٿحس

رخٿ٫ن ٳ حٿـن ، أٯڀٶ لٲ حٿڄ٬خش ، ٣ى حٿ٤د

14/7/1958ٳ .حٿڄخٻن ، ٳپ حٿڄ٧ٴن حٿڄظ٤ٳن

لٸض ؿؼش ن حٿ٬ي ، حٿ ٻخڅ وظٴ ٳ حڃأس ، ٷظپ

. ٳپ هخٿو ٫زي حٿو

( 21)األ٤و كقو ال٣

ڃن أر ڃلخص حظٸٽ ٫ن طٻخ ٳ حٿيٽ حٿوذ ، ٻخنض

ځ ٳ٤ ٫ڀ حٿڄن٤ٸش رن 1590 [ٳو حٿين ]ڃلخٿش أڃ ٿزنخڅ

ني حٿټڀذ ، كظ حٿټڃپ ، ٻخنض ٴي ، رخنخ ، ٣زخ

. حٿنخس ڄن ظو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

99

ٷخځ حٿ٨خى ٫ڄ ٳ ٳڀ٤ن ٳ حٿٸڅ حٿؼخڃن ٫ ري ڃخرو

ٳ٤ ٫ڀ ٫ټخ ، ڄپ نٴه نخرڀ ، ؿند ٿزنخڅ ، حظ٤خ٩

. حٿ٬ؼڄخنڅ حٿٸ٠خء ٫ڀو

ــــــو

-1763ٻخنض أٽ ڃلخص حظٸٽ ، ٫ڀ ي ٫ڀ رٺ حٿټز

ځ ٳٸي ٣ى ٫ڀ رٺ ، حٿحٿ حٿظٻ ڃن ڃ ، ٤ 1773

٫ڀ حٿيٽ حٿوذ حٿڄن ، ىحنض ٿو حٿلـخ ، ٿٸذ رڀ٤خڅ

. ڃ هخٷخڅ حٿزلن ، ط٬خڅ ڃ٪ ٧خى حٿ٬ڄ

ـ٪ حٿ٬ؼڄخنڅ يٶ ٫ڀ رٺ ، ى ڃلڄي رٺ أر حٿىذ ٳظڄى

أر )٫ڀو ، أ٫خى ڃ اٿ حٿ٤س حٿ٬ؼڄخنش ، ػڂ ؿخء ر٬ي

حرحىڂ رٺ ، ڃحى رٺ ، ٳ ٫ييىڄخ ٷ٬ض حٿس (حٿىذ

حٿظ ٻخڅ ىيٳيخ ٷ٤٪ ٣ٶ 1801 _ 1798حٿٴنش ٫ڀ ڃ

. ڃحص ر٤خنخ

األرـــــواى اؼــــــوة

ٯح حٿڀزڅ حڃخٻن حٿڄٸيش .. ٧ي حطحٹ ڃن حٿ٬زخن

نش ، 300طٿ حٿڄڄخٿٺ حطحٹ هٽ . ځ 1291 _ 1098

1258حؿيح هٿيخ ىـځ حٿڄٽ ، ٫خح ىيځ ىٻ ٿزيحى

. ځ1400حؿظخف طڄٿنٺ ٿزى حٿخځ

حنٴڀض ٷزڀش طٻش ٫ن حڃزح٣ش ىٻ ، رثخش ڃٸخطپ ي٫

٫ؼڄخڅ ، أه أرنخإه ظ٬څ ٳ حنخٽ ، كظ پ أكي

. ځ1453اٿ حٿٸ٤ن٤نش ،حكظڀيخ (ڃلڄي حٿٴخطق )أكٴخىه

حظ٤خ٩ ڀڂ حٽ أڅ لظپ حٿ٬حٵ 1516 - 1514هٽ حٿنحص

. حٿخځ ڃ ، ٳؤزلض ؿءح ڃن حڃزح٣ش حٿ٬ؼڄخنش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

100

( 22) قظح العرب

) ، أ٣ڀٶ ٫ڀو ٲ ڃټش ٿٸذ 1517ٳظق حٿڀ٤خڅ ڀڂ ، ڃ

حظڄص كڄڀش ڃلڄي ٫ڀ ٫ڀ .. (هخىځ حٿلڃن حٿٴن

ىخؿڂ ارحىڂ ، حرن ڃلڄي ٫ڀ .. حٿـس حٿ٬رش ز٪ نحص

. ځ 1818حٿي٫ش ، حظڀڄض ٿو

أپ ڃلڄي ٫ڀ ٷس رلش كظٽ ٻض 1822ٳ ٫خځ

. ٳخظٿض ٫ڀ ؿس حٿڄس ، أػنخ

ىخؿڄض ٷس ڃظٻش ڃن ح٤ٽ حنـڀ 1827ٳ ٫خځ

[نٴخن ]حٿ ، ح٤ٽ حٿڄ حٿظٻ ، ٳ ڃٷ٬ش

. ،ىځ ڃلڄي ٫ڀ ىڄش ڃس

كٲ ڃلڄي ٫ڀ ، نل رى حٿخځ ٿ٤ڄ حٿيڄش ، ٳخظٿ ٫ڀ

ٳوخٳو .. ٫ټخ ، رى حٿخځ ، ىځ حطحٹ ٳ كڄ كڀذ

حٿڀ٤خڅ ، أپ اٿو ڃن ٴخو ، كٲ نل حٿٸ٤ن٤نش

ٻخى ڃلڄي ٫ڀ نـق .. ح٫ظٱ رو حٿڀ٤خڅ حٿخ ٫ڀ رى حٿخځ

. ٳ طؤ اڃزح٣ش ٫رش

ځ 1840ٿټن أرخ أٯڄظو ٫ڀ حٿـء ٫ن رى حٿخځ

( 23)اب ػجل اؾ٤ل

ى حرن ٫زي حٿڄـي ، طٿ حٿوٳش ر٬ي أهو ڃحى ى ٳ حٿټظخد

ڃ٠لٺ ، ى ٳ ٫ييه ؿ ط٪ ڃ٬ڄپ حٿ٤حر ]انـخ

.14 !]

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

101

ٸٽ اڅ أٻز أه٤خء أٳ ، ى ٫يځ ٬يڂ ٿي حٿ٬ن

. حٿٳ ، ٫ؼڄنظو

خٿش ٫زي حٿلڄي اٿ ڃ٬ڀڄو حٿن ڃلڄى أر حٿخڃخص ن

: حٿ٤ٸش حٿخٿش

انن طٻض حٿوٳش ڃ٤٠ح ، رزذ حٿڄ٠خٸش ڃن ؿڄ٬ش حطلخى ))

أ ىئء حطلخىڅ ، " ؿڅ طٹ"حٿظٷ ، حٿڄ٬ٳش رخڂ

أڅ أخىٵ ٫ڀ ٣ن ٷڃ ٿڀيى ، ٯڂ احىڂ ، ٳڀڂ أٷزپ

ڃڀڅ ٿس 150أهح ٫يح رظٸيڂ .. رس ٷ٬٤ش ىح حٿظټڀٲ

انټڂ ٿ ىٳ٬ظڂ ڃپء حٿينخ ىزخ " انـڀش ىزخ ، ٳٳ٠ض أؿزظيڂ

ٳڀن أٷزپ ، ٷي هيڃض حٿڄڀش حڃش ڃخ ي ٫ڀ ػػن نش ، ٳڀڂ

أى لخثٲ حٿڄڀڄن ، ر٬ي ؿحر حٿٸ٬٤ ، حطٴٸح ٫ڀ هڀ٬

( (أرڀن أنيڂ ٬ينن اٿ نٺ ، ٳٸزڀض ريح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

102

(24( )21)فلسطــــــي : ٣و ور

أڃخ حٿيى .. اڅ حٿ٬د حٿظ ٬ حٿيى ٳيخ ، ى خڃش

. ؿ٬ڀيڂ أ٫يحإىڂ ىټح .ٳ٬ذ حكي

حٿيى ٷځ ڃن حزخف " ٳ ٻظخرو حٿظل حٿحط : (ٿرنټ)ٷخٽ

٣ن ٿيڂ ، رڄخ أڅ حنخنش طټه حزخف ، ٿٿٺ ٬رنيڂ

حٿلپ ټڄن ٳ طلڀيڂ ڃن زق اٿ كٸٸش ، ىح ظ٤ڀذ ٣نخ

" ٳ ڃټخڅ ڃخ ، ٫نيث ظٷٲ ح٤يخىىڂ

حٳٸض حٿڄن٨ڄش حٿينش ، ٫ڀ 1903ٳ حٿڄئطڄ حٿين

ٳ . حٷظحف طڄزٿن حٿز٤خن ، اٷخڃش ٣ن يى ٳ أٯنيح

ر٬ي ٳخس ىطپ ، طوڀض حٿينش ٫ن أٯنيح ، ٫1905خځ

. ٣خٿزض رٴڀ٤ن

: (حٿلٸٸش ڃن ٳڀ٤ن ) ٳ ڃٸخٽ 1891ٸٽ أكخى ىخ٫خځ

اننخ نٴټ رؤڅ حٿ٬د ڃظكڅ ، ڃؼپ حٿلحنخص ، يٻڅ ڃخ "

اٿ طٳخص حٿيى ٳ …ـ كٿيڂ ، ىح ه٤ؤ ٻز

ٻخنح أٷنخنخ ٳ أ حٿظخص ، ٳـؤس ؿيح أنٴيڂ ٳ : ٳڀ٤ن

كش كيى ٿيخ ، ىح أٸ٦ ٳيڂ ڃ اٿ حٿ٤خڅ ، ٿٿٺ

٬خڃڀڅ حٿ٬د رخٿ٬يحء ، ـىنيڂ ڃن كٸٷيڂ ، جڅ اٿيڂ ر

" . ؿي رننخ ڃن ٸخځ ىح حٿڄپ حٿڄ حٿو٤ …زذ

ٲ رن ىحى ٬٣ن ن ٷزڀش أر ڃخڅ : " ٻظذ آػ ٻظڀ

حٿظ ك٤ض رخٿٸد ڃن رظخف طټٴخ ، ٷظڀو ، څ ٷ٬٤خنو ٫ض أ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

103

حٿڄظ٣نش ، كڄپ ٲ ؿؼش حٿٸظپ ، ى ألخرو ٫ڀ ٧ي

نٸڀو ! ٳ ، ىهڀح ڃوڂ حٿزي ، ٳ٬ح حڂ حٿيى ٫خٿخ

طخن حٿيٳخ٩ حٿحط حٿيى ٳ " ٻظڀ ٫ن ٻظخد اٿخى ؿٿڄذ

". ٳڀ٤ن

ط حٿػخثٶ حٿينش أڅ ٷڃن ٫د ، حطڀح رخٿٸخثين

٬ٸرڅ ، ٻٿٱ " (1908ٷزپ حٿؼس حٿظٻش )حٿينن

. ٿخ٫يح حٿلٻش حٿٸڃش حٿ٬رش ،ي طٻخ "

٬ظز نيخش حىحس حٿ٬ټش ٳ ٳڀ٤ن ، ريحش 1/7/1920ٳ

. حٿلټڂ حٿڄين ، كغ طڀڂ ىرص ڄثپ ڃيخځ ڃنزو

24/7/1922أٷ ڃـڀ ٫زش حڃڂ ن٨خځ حنظيحد ٫ڀ ٳڀ٤ن

٫ٸي ڃئطڄ حٿٸخىس رل٠ حٿڄظ٬ڄحص 1921ٳ ڃخ

حٿز٤خن طپ ، حٿڄنيد حٿخڃ ٳ ٳڀ٤ن ، وخص

ڃحٿش ٿز٤خنخ ، ڃنيڂ ؿ٬ٴ حٿ٬ټ ، خڅ ، ٷ حٿڄئطڄ

طنذ طنذ ٳپ ٫ڀ ٫ حٿ٬حٵ ، ٿظييثش حٿؼس حٿ٬حٷش

. ٫زي حهلل أڃح ٫ڀ ٵ حىڅ

1929ؽاكس

: ط٨خى حٿيى ٳ ٻ هحد حٿيټپ ، ىظٴح 14/8/1929ٳ

حٿلخث٢ كخث٤نخ ، حٿ٬خ ٿټغ كخٻڂ حٿٸي

ٳ حٿځ حٿظخٿ ؿخء ٳي ڃن زخد طپ أرذ اٿ حٿٸي ، ط٨خىح

ن٨ڂ حٿڄڀڄڅ ڃ٨خىس ، ڀض اٿ حٿلخث٢ .. ٫ني حٿزحٵ

ڃٷح حظكخڃخص ، حٿظ ح٫ظخى حٿيى ٬يخ ٳ ٸٵ حٿلخث٢

، ڃٷح ػخد ٿڄخ ، ػڂ ىهپ يى رظخڅ ٳڀ٤ن ٿظؿ٪

" . كخىع حٿزوخٿش" أحٷو ر٬ي ڃخؿس ، ٳ٬٤نو حٿ٬ر ڃخص

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

104

يىخ ، 11 حظزٺ حٿٴڀ٤نڅ حٿيى ، ؿف 17/8/1929ٳ

ٳڀ٤نخ ، ٳ حٿوڀپ رق ظڅ يىخ ، ؿف أٻؼ ڃن 15

هڄن ٳ ىـځ يى ٷظپ ٻؼڅ ڃنيڂ اڃخځ ڃـي ټنش أر

. ٻز ظش ڃن ٫خثڀظو

45 رلحىع ٴي ، ٷظپ ؿف 29/8/1929حنظيض ح٤حرخص

حٿڄنيد حٿخڃ (ؿڅ طخنڀ)يىخ ، ٫يى ڃن حٿ٬د ، ٻخڅ

ٳڀ٤نخ رخ٫يحځ ، نٴ 22كټڂ ٫ڀ .. ٳ ر٤خنخ ٳ٬خى ٳح

ٳ ػػش

1930ازبة األث٤

: خٳ ٳي ٳڀ٤ن اٿ ر٤خنخ ٿ٬ حٿڄ٤خٿذ حٿ٬زش حطش

طٸ حٿيظ - ٷٲ حٿيـس - ڃن٪ ر٪ حح

كخڅ حٿٷض ٿڄنق ٳڀ٤ن حٿلټڂ حٿحط : ؿخء ٳ حٿټظخد حر

ٿڄڀلش ؿڄ٪ حٿټخڅ ، ٻخڅ ٫ڀ يس حٿلټڂ ٳ ر٤خنخ كد

. حٿ٬ڄپ

ٳص ر٤خنخ حٿټظخد .. ي ٻظخد أر آه 1939ٳ ٫خځ

، حظٸخٽ 1931حر رڄٻس ىحء ، أڀض اٿ كخڂ حڃن

. حڃن حكظـخؿخ ٫ڀ حٿټظخد حر ، ٿظنٴ حٿينش

1933 أؽلاس ػب

أٿٲ ىنڂ ڃن ڃؽ 41أؿڀض ر٤خنخ ٳك ٫د حٿلحع ٫ن

1500 ، ٷي ى 1929حرن ٫خڃ ، حٿظ رخ٫يخ آٽ حٿظخڅ حٿڀزنخنڅ

ڃح٩ ، ىحص ڃ٬ٻش رنيڂ ، رن حٿ٣ش حٿز٤خنش ، ٸ٢

٫يى ڃن حٿٸظڀ ، ػڂ أؿڀ ٫د حٿريحص ٫ن أحيڂ ، ٳ

. حٿلخػش رخٿٸد ڃن كٴخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

105

( 25)ظــــــخ ازؾو٣ـــــو

أڅ ټڅ 1945ٷص ؿخڃ٬ش حٿيٽ حٿ٬رش ڃن طؤيخ ٫خځ

ٿٴڀ٤ن ٠٫ رخٿٯڂ ڃن ٷ٫يخ طلض حنظيحد حٿز٤خن ، ڃؼپ

[أكڄي حٿٸ - أكڄي كڀڄ - ڃ حٿ٬ڀڄ ]ٳڀ٤ن

٫ٸي ڃئطڄ حٿٸڄش حٿ٬ر حٽ ٳ حٿٸخىس ري٫س 1964 /13/1ٳ

ڃن ؿڄخٽ ٫زي حٿنخ ، ٻخڅ زذ حٿي٫س ،٫ځ احثپ ٫ڀ

]طلپ ني حىڅ ، ٻڀٲ حٿٸ رظؤ ىجش ٳڀ٤نش

ٷ ٫ٸي ڃئطڄ ٳڀ٤ن [٪ حٿٸ ڃؼخٵ ڃن٨ڄش حٿظل

حهظخ حٿٸ حٿڀـخڅ حٿظل٠ش ٳ ؿڄ٪ حٿزى حٿ٬رش .. ٫خځ

. ٫ن ٿـنش حٿظنٶ

28/5/1964ائرو ال٢٤ األ

حٳظظلو حٿڄڀٺ كن ، أٿٸ ٳو ه٤خرخ ، طٴ٫ض ٫ن حٿڄئطڄ ط٪

. ٿـخڅ ، أىڂ ٷححطو ا٫څ ٷخځ ڃن٨ڄش حٿظل

5/9/1964ئرو اوخ اؼوث٢ اضب٢

٫2/9ٸيص ڃن٨ڄش حٿظل ، ٷزپ ىح حٿڄئطڄ رؼػش أخځ أ ځ

انخء ىحث : حؿظڄخ٫يخ حٽ ، أٷڄض ىخٻپ حٿڄن٨ڄش ، ڃنيخ

ڃټخطذ حٿڄن٨ڄش حٳظظخف ڃټخطذ حٿڄن٨ڄش ٳ حٿ٬حڂ حٿ٬رش

ر٬ ىٽ حٿ٬خٿڂ ، انخء ص ٳڀ٤ن ، انخء ڃٻ أرلخع

رص ، طټپ ٷحص ٳڀ٤نش ڃٸخطڀش ، طؤ حٿنيٵ حٿٸڃ

. حٿٴڀ٤ن ، حٿڄخٻش ٳ حٿڄئطڄحص حٿيٿش

1966 /5 /24 _20حٿيس حٿؼخنش ٿڀڄـڀ حٿ٣ن حٿٴڀ٤ن ٯس

ٳ٠ض حىڅ أڅ طظٿ حٿڄن٨ڄش طڀق حٿٴڀ٤نن حٿٸخ٣نن ٳيخ

(ؿ حٿظل حٿٴڀ٤ن )ي ٷح انخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

106

10/7/1968 ، ر٬ي كد ن الهح اواثؼخ غ ا٢

ط حڂ : ڃؼڀض ٳو ؿڄ٪ ڃن٨ڄخص حٿڄٸخڃش ، ڃن ڃٸحطو

، ٷ طل (حٿڄؼخٵ حٿ٣ن حٿٴڀ٤ن )حٿڄؼخٵ حٿٸڃ اٿ

. ح حٿٴڀ٤نش ٻڀيخ

حٿٸخىس 1/4/1969 الهح اقبخ غ

أٳض حٿڀـنش حٿظنٴش ٫ڀ ڃن٨ڄش حٿظل ، ٷخ٬٣ظيخ حٿـزيش

حٿ٬زش ، حنظوذ حٿي خ ٫ٳخص ثخ ، ټڀض ٷخىس حٿټٴخف

طٴٯض حٿڀـنش حٿظنٴش ، ى أ٫ڀ حٿڀ٤خص ، ى .. حٿڄڀق

ىحثڄش حن٬ٸخى ، ى ڃئٿش أڃخځ حٿڄـڀ حٿ٣ن ، ٫ڀ أڅ ټڅ

. ڃٸىخ حٿٸي

ظخ ازؾو٣و ك٢ األ ازؾلح

1947ٻخنض ٷ٠ش ٳڀ٤ن ،٫ڀ رني ىحص حٿـڄ٬ش حٿ٬ڄڃش ڃن

ځ ػڂ حهظٴض ٿظلپ ڃلڀيخ ٷ٠خخ ٳ٫ش ، كظ حٿيس 1951_

أىؿض ٳ ؿيٽ ح٫ڄخٽ ، 1974حٿظخ٬ش حٿ٬ن ٿڀـڄ٬ش

. كڀض ٫ڀ ڃنذ ڃحٷذ

، حٿ ن ٫ڀ أڅ 3210 ٷح 1974/ 14/10 ي ځ

حٿ٬ذ حٿٴڀ٤ن ، ى حٿ٤ٱ حخ ٳ ٷ٠ش ٳڀ٤ن ، ٿٿٺ

ٷح ٷڂ ..ٿظټڅ ڃحٷزخ (ٳڀ٤ن)٫ڀ حٿـڄ٬ش حٿ٬ڄڃش أڅ طي٫

. 1974 / 11 /22ٳ (3237)

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

107

( 26)الــــــخ ال٤٤ـــــخ

٬ض ٳڀ٤ن طلض حنظيحد حٿز٤خن ، رخ٫ظزخىخ ىٿش ، حص

. 1920( 47)ٻخڅ ، ٷح ٷڂ

ر٬ي ڃ٬خىيس ٳخ ٳ ڃئطڄ حٿڀق ح٫ظٱ 1922ٳ ٫خځ

أ أنيخ ىٿش (ح )رٴڀ٤ن ،رليىىخ ، ٬ض ڄن طنٲ

ڃظټخڃڀش ٿيخ كيىىخ حٿڄظٸڀش ، ٯڂ أڅ ڃ٨٬ڂ ىٽ حٿ٬خٿڂ ، ٻخنض

. طلض حٿخش ، رنڄخ ٳڀ٤ن ڃن حٿيؿش حٿ

، حٿ ن 181 أيص حٿـڄ٬ش حٿ٬خڃش ٷح ٷڂ 1947ٳ ٫خځ

ټڀض 1948ٳ ڃخ .. ٫ڀ حٿظٸڂ رخ٫ظزخىخ أ٠خ ىٿش

. كټڃش ٫ڄځ ٳڀ٤ن رثخش ٫زي حٿزخٷ كڀڄ

. أ٫ڀن حٿڄـڀ حٿ٣ن ٷخځ ىٿش ٳڀ٤ن 1988ٳ ٫خځ

ڃنخٷخص رن ( ث الاه )ؽو اجبؽش ك٢ ٤خ بذ أز٢

ٻخنض 1989أٻخىڄن أرن ٳڀ٤نن احثڀن

: حٿوش

: ري ڃن أڅ طظٳ حٿ١ حطش ٿظلٸٶ حٿځ حٿخڃپ

. ڃلخىػخص ٳڀ٤نش احثڀش

ٳظس حنظٸخٿش ٿزنخء حٿؼٸش ٫ڀ أخ ىٿظن ، رخنلخد احثپ ڃڄخ

. 1967حكظپ ٫خځ

. ڄخنخص ىٿش ڃن احثپ

٫ڀ حٿٴڀ٤نن أڅ : ٻخنض ن٨ش حٿڄخٻن ححثڀن طٸٽ

. ٴټح ٫ڀ أخ طخ حٿڄخٿق ، أٻؼ ڃن طخ حٿلٸٵ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

108

ڃن % 24 2005پ ٫يى ټخڅ احثپ ڃن حٿٴڀ٤نن ٫خځ

ټخڅ احثپ ، حٿوٱ أڅ ٤خٿذ ىئء رلٸٷيڂ ، كذ ٷح

. حٿظٸڂ ، ىنخٹ هٱ ڃن حنظٴخش ىحهپ احثپ

حٿڄوخٱ ححثڀش ڃن طؤ حٿيٿش حٿٴڀ٤نش

. ا٬خٽ حنظٴخش ٳڀ٤نش ىحهپ احثپ

ٷي طڀـؤ احثپ ٿظكپ أ٫يحى ٻزس ڃن حٿٴڀ٤نن حٿڄٸڄن ٳيخ

. اٿ حٿيٿش حٿٴڀ٤نش

اق٤ـــــــــــبهاد

: هخ حٿلټڂ حٿحط

٬ن ا٤٫خء حٿٴڀ٤نن كٸيڂ ٳ اىحس ئنيڂ ، أڃخ حڃن ٳزٸ

و حٿٴڀ٤نڅ أڅ ټڅ حٿلټڂ حٿحط أٷ .. ري احثپ

. طنخٽ احثڀ

ف٤به ال٤لها٤خ غ األهك

، ٫ٸذ ٷڄش 1972أ٫ڀن حٿڄڀٺ كن ڃ٩ حٿڄڄڀټش حٿ٬رش ٫خځ

طنخٽ حىڅ ٫ن حٿوخ حىن 1978 ، ريحى 1974حٿرخ١

ٳٺ حطزخ١ ڃ٪ حٿ٠ٴش حٿرش 1988 / 7 / 31أ٫ڀن ٳ

طٸځ حٿٴيحٿش حٿڄٸظكش ٫ڀ أخ أڅ طظٿ حىڅ ڃئٿش

حٿئڅ حٿوخؿش ، حٿيٳخ٩ ، حڃن حٿيحهڀ ، طټڅ حٿ٠ٴش

. حٿرش ڃن٫ش حٿف

ڃن ڃحخ حٿٴيحٿش ٫ڀ حٿـخنذ ححثڀ ، انيخء كټڂ أٻؼ ڃن

ڃڀن ٳڀ٤ن ، ار٬خى ڃن٨ڄش حٿظل ، رح٤ش حٿوخ حىن

. هؽ حىڅ ڃن حٿظلخٿٲ حٿ٬ر

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

109

أنيخ طڀز : ڃن ڃخء حٿٴيحٿش ٫ڀ حٿـخنذ حٿٴڀ٤ن

حٿ٤ڄف حٿٴڀ٤ن ٳ طؤ ىٿش ڃظٸڀش ، زق ى ڃن٨ڄش

. حٿظل ىح ػخنخ

طوخٱ احثپ ڃن حٿٴيحٿش ٿٺ نيخ ٷي طئى اٿ ٳڀ٤نش

حىڅ ، ٻڄخ أنيخ ظپ حٿټؼ ڃن حٿڄظ٣نخص ڃڄخ ؼ حٿڄظ٤ٳن

. ححثڀن

ف٤به اللها٤ـــــــخ

16/2/1983أ٫ڀن حٿڄـڀ حٿ٣ن حٿٴڀ٤ن حٿڄن٬ٸي ٳ حٿـحث

أڅ حٿ٬ٷخص حٿڄظٸزڀش ڃ٪ حىڅ ـذ أڅ طٸځ ٫ڀ أخ

. حٿټنٴيحٿش ،رن ىٿظن ڃظٸڀظن

ڃن ڃحخ أنيخ طٸ٤٪ حٿ٤ٶ ٫ڀ حى٫خء خڅ رؤڅ حىڅ ، ى

. ٳڀ٤ن

طي٫ حٿـڄ٬ش حٿ٬خڃش ] 14/10/1974 ٳ 3236ؿخء ٳ ٷح ٷڂ

ڃن٨ڄش حٿظل حٿٴڀ٤نش ، حٿڄڄؼڀش ٿڀ٬ذ حٿٴڀ٤ن اٿ حظحٹ

[ٳ ڃيحص حٿـڄ٬ش حٿ٬خڃش

ط٬ظٱ حٿـڄ٬ش حٿ٬خڃش رلٶ ] ن 3376 ٷح ٷڂ 1975ٳ

حٿ٬ذ حٿٴڀ٤ن ٳ حظٸٽ حٿٸڃ ، حٿخىس حٿٸڃش ، كٶ

[حٿ٬ىس

اخس اٿ حٿيٿش [حٿيٿظخڅ ] [ٿټپ ىٿش ]طټص أٿٴخ٥

! ڃس ٳ ٷح حٿظٸڂ (36)حٿٴڀ٤نش ححثڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

110

جنح ٤وح اوئ٤ ٣بو ػوكبد

أڃن كٻش ٳظق ڃئيخ ، ث حٿڀـنش حٿظنٴش ٿڄن٨ڄش

، حٿٸخثي حٿ٬خځ ٿٸحص حٿؼس حٿٴڀ٤نش ، ث 1973حٿظل ٫خځ

1988ىٿش ٳڀ٤ن رخنظوخد ٫خځ

ى ڃلڄي ٫زي حٿءٱ حٿٸيس ، ٿي ٳ حٿٸي ، حٿيطو ڃن ٫خثڀش أر

حٿ٬ى ، ى ٫خثڀش ڃٸيش ٫ٸش ، ظپ نزو ر٬خثڀش حٿلن

، ٫خ 1933 ، طٳض حٿيطو ٫خځ 1927حنظٸپ حٿيه اٿ حٿٸخىس

ى أهه ٳظل ٳ رض هخٿيڂ ڀڂ أر حٿ٬ى ٳ حٿٸي ، ػڂ

. حنظٸڀح اٿ حٿٸخىس

ٻخڅ ڃٿ٬خ رخٿخش ڃن ه ، حظٹ ٳ ٫ڄڀخص طيذ أڀلش

. ڃن ڃ اٿ ٳڀ٤ن ٿڀڄيخ ٿڀڄنخڀن حٿٴڀ٤نن

٫خى ڃن حٿٸخىس اٿ ٳڀ٤ن ، ر٬ي أڅ ٷ اكحٵ ٻظزو حٿيحش ٳ

، حن٠ڂ ٿڀڄـخىين، ٷخځ رظيذ حٿ٤د 1948ؿخڃ٬ش ٳئحى حٽ

، ٷخى حطلخى حٿ٤د حٿٴڀ٤نن ٳ 1954حٿٴڀ٤نن ٫ڀ حٿـيخى

. ڃ

٫ڄپ ڃينيخ ٳ حٿټض ، أ ڃ٪ أر ؿيخى 1957ٳ ٫خځ

حٿوخ حٿ ٿٴظق

نٴ ٫يس ٫ڄڀخص ٫ټش ي حكظٽ ححثڀ 1967ٳ ٫خځ

. ٻخڅ ظنٸپ رن حٿٸي حځ حهلل نخرڀ

8/4/1992نـخ رب٫ـرش ر٬ي طل٤ڂ ٣خثطو ٳ حٿلحء حٿڀزش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

111

27)

- حٿنش - حٿٸآڅ )أخٱ حڃخځ حٿخٳ٬ اٿ ڃزخىء حظـــــــيٽ حٿؼػش

طـڄ٪ : ) ڃزيأ حر٬خ ، ى حؿڄخ٩ ، ڃ٬ظڄيح ٫ڀ حٿٸٽ حٿڄؤػ (حٿأ

. (أڃظ ٫ڀ ه٤ؤ

" (اج٤ب ازج٤٤ ) زبة : " رؼ٤ غبؽظ اهب او

ٿڄخ ٻخڅ ڃن أ٫ـذ حڃ ٫ني ٷځ ٳ٫څ ، حٿل ، ر٬غ ٿيڂ ))

ؿخء ٫ ٳ ڃن … ڃ ٫ڀو حٿځ ، أٷيه ٫ڀ ار٤خٿو

أڃخ ٳ ڃن حٿٽ .. حٿ٤ذ ، ٳىزو حهلل حٿٸيس ٫ڀ اكخء حٿڄط

ڀ حهلل ٫ڀو ڀڂ ٳټخڅ كن حٿزخڅ ى ڄش حٿ٬ ، ٳز٬ؼو حهلل

( (رخٿٸآڅ ٿظليحىڂ

[ٻظذ حٿـخك٦ ط٬ڀڂ حٿ٬ٸپ أ ، حىد ػخنخ ]

ثاكه اظو الل٢

: ڄ حٿٴټ ٳ ٬و ٿڀٸن رڄحكپ ػػش

اٷنخ٩ ٫ٸڀ - طټٺ حط - طيٶ ڃ٤ڀٶ

ٳٴ حٿڄكڀش حٿ طٸزپ حڃڂ ٻپ ڃخ ڀيخ ، ٳظټؼ حخ٣

. طق حٿوحٵ ، ٳبح ڃخ طنزو ٳيخ حٿٴټ ، أهص طظټٺ ٳڄخ ٻخڅ

هظڂ حهلل )ٳٴ حٿٸآڅ آخص طؼ حٿٴټ حٿزلغ ، ٳينخٹ آخص ط

٫ڀ ٷڀريڂ ، ٫ڀ ڄ٬يڂ ، ٫ڀ أرخىڂ ، ٯخس ، ٿيڂ

( ٫7حد ٨٫ڂ حٿزٸس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

112

نٴ٬ټڂ نل اڅ أىص أڅ أنق ٿټڂ ، اڅ ٻخڅ حهلل ي أڅ )

-( 34ټڂ ، ى رټڂ اٿو طؿ٬څ ىى

ڃن ٬ڄپ ءح ، أ ٨ڀڂ نٴو ، ػڂ ظٴ )ىنخٹ آخص طو

_( 109حٿنخء _ حهلل ، ـي حهلل ٯٴح كڄخ

اؼزيــــــخ ايخ ث٤ ايز٤

٫ي حٿوحؽ ، ٫ٸذ كد ٴن ، ٻپ ڃن زذ حٿلد ، ڃن

- ٫ٸٵ حٿحٿين - حٿٸظپ ر كٶ : حٿټزخث ى )ألخد حٿټزخث

حٿٸ٬ى - طٸخ حٿرخ - ٷي حٿظڂ - ڃڄخش حٿل - يخىس حٿ

ٷخٽ حٿوحؽ ڃن (ط٬خ٣ حٿٴـ - ٷٱ حٿڄلنخص - ٫ن حٿـيخى

ٳ٠پ .. ٿټن حٿـڄي هخٿٴيڂ .. طټذ ٻزس ، وڀي ٳ حٿنخ

أػص حٿٸ٠ش ٳ (ڃؼپ حٿڄؿجش )ر٠٬يڂ ، طٹ حٿلټڂ هلل

حٿڄخؿي

ڃنٿش حٿ٬ڄپ ڃن حڄخڅ )ٻخنض حٿنٸ٤ش حٿلخش ٳ ىح حٿـيٽ ى

ٳيپ حٿ٬ڄپ ڃن ڃٸڃخطو ؟ أځ ى ڃن ڃظڄڄخطو ؟ (

أڃخ حٿلن حٿز ٳٸي .. ٳٸپ ؿ٬ڀو حٿوحؽ ڃن أخخطو ڃٸڃخطو

(ڃنخٳٶ )هخٿٴيڂ ، ٷخٽ رؤڅ خكذ حٿټزخث ڃئڃن ، ٿټنو

. ڄټن أڅ وڀي ٳ حٿنخ

اڅ خكذ حٿټزخث ٳ ڃنٿش : هخٿٴو طڀڄه حپ رن ٤٫خء ٳٸخٽ

رن حٿټٴ حٿټٴ ، أ أنو ٳخٶ ، ؿحإه حٿنخ ڃوڀيح ٳيخ ، ٿټن

٫حرو أهٲ ڃن حٿټٴخ ، ح٫ظٽ ڃـڀ أظخه حٿلن حٿز

ځ ڃن 748 نؤ ڃىذ حٿڄ٬ظٿش ٫خځ (اؼزيخ )٢ أرجبػ

ٱ - حٿـخك٦ - حٿن٨خځ )أ٫ڃو ن٤ح ڃن (حٿـزخث - حٿ٬

حٿڄؤڃڅ ، ٳح ڃىزيڂ ٫ڀ حٿنخ ، ٿڄخ ؿخء حٿڄظٻپ ، حنظ

ٿڀڄلخٳ٨ن ، أر٤پ ڃىذ ح٫ظحٽ ، ى أنخه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

113

ځ، حظويځ ڃىذ حٿڄ٬ظٿش ٳ 942ؿخء أر حٿلن ح٬

طي٫ڂ آحء حٿڄلخٳ٨ن ، طؤي ڃىذ أىپ حٿنش ، ٳنذ حٿڄىذ

ځ ػڂ 1012اٿو ٫ٱ رخ٬ش ، ؿخء ر٬ي ح٬ ، حٿزخٷن

ځ 1111حٿحٿ

ث٤ اؼزيخ األؼو٣خ

أڃخ .. ٬ظز حٿڄ٬ظٿش أڅ حٿ٬ٸپ أىحس خٿلش ٿڀٽ اٿ حٿلٶ

حخ٫س ٳ څ ٳو أىحس ٿٴيڂ حٿظټڀٲ ، ٿٿٺ زق حٿڄ٬ظٿش

. حٿظؤپ ، أڃخ حخ٫س ٳٸينو

رنڄخ ٷخٽ (ڃ٬زي حٿـين )٫ڀ ڃىذ (رخهظخ )أٷ حٿڄ٬ظٿش

حخ٫س رخٿـز ٫ڀ ڃىذ ٴحڅ ، ٳپ حخ٫س رن احىس

حٿ٬زي ، ٫ڄڀو ، كص كظو ٳ ححىس حٿڄـىس ، ٳخٳ٬خٽ

حٿ ٳ حٿينخ ، أڃ نز ، .. هڀٶ ڃن حهلل ، ٻذ ڃن حٿ٬زي

رخٿنزش ٿڄخٿلنخ نلن ، ٳ ؿى ٿڀ ، ٳؤٳ٬خٽ حهلل ٻڀيخ ه

البد أى٤خ اال فن اووآ

نٴض حٿڄ٬ظٿش ، ٴخص حٿحص ، ح٫ظزص اػزخطيخ احٻخ ، ٿڄخ ٻخڅ

حٿټځ ڃن ؿڄڀش ىه حٿٴخص ، ٻخڅ حٿٸآڅ ٻځ حهلل ، ٳٸي حظظز٪

ڃوڀٵ ٳ حٿڃخڅ ))ىح حٿنٴ ار٤خٽ أٿش حٿٸآڅ ، ح٫ظٸخى رؤنو

ٸي حٿڄ٬ظٿش أڅ حٿٸآڅ ڃن ٪ .. هٳخ ٫ظٸخى حٿـڄي ( (

حٿز ، انڄخ أڅ حهلل أك رڄ٬خنو ٿڀنز ، رح٤ش ؿزپ ، رلذ

ٷخٿح رؤڅ حٿٴخ٥ ڃخىس .. حٿلخؿش ، ٿڂ ټن رنو ڃ٪ حهلل ٳ حٽ

ڃلش ، كخىػش ٳ حٿڃخڅ ، ٳخنش ٳ حه ، ٳؤٿش حٿټځ

أڃخ حٿـڄي ٳټخڅ أڅ حٿٸآڅ ٻخڅ ڃ٪ حهلل ڃن .. ڃڄظن٬ش كټڄخ

ٳٸي ح٫ظز أ حٿڄ٬ظٿش ري٫ش ن٬ش .. حٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

114

حٿظڄ حخ٫س ك ٤خ ، ٳـ٬ڀح رن حٿڄ٬ن حٿڀٴ٦ ح٫ظزخح

ٳخٿليغ حٿنٴ ٻځ ، ٿټنو ٿ ڃخىس ، .. ػخٿؼخ ى كيغ حٿنٴ

حٿڃ ، ٳبڅ (حٿڄڃ اٿو ) ى ڃ٬ن ، حٿ٬زس ٳو طټڄن ٳ

ٻخڅ حٿټځ حٿڀٴ٨ ڃوڀٷخ ، ٳبڅ حٿليغ حٿنٴ ڄظن٪ أڅ ټڅ

. أٿخ ، حٿٸآڅ ٿٿٺ أٿ زيش ٳو

أڃخ حٿڄؿجش ٳټىح ايح كټڂ ٳ ٷ٠ش ڃطټذ حٿټزس ،

ڃ٪ ]: ٳؤؿؤح حٿلټڂ هلل ، ىڂ ألخد حٿٸٽ حٿڄؤػ ط٠

[حڄخڅ ڃ٬ش ، طنٴ٪ ڃ٪ حٿټٴ ٣خ٫ش

ازق٤و ازق٤٤و

(ڃ٬زي حٿـين )أٽ ڃن ٷخٽ رخٿظو ، ؿپ ڃن حٿظخر٬ن ، ٸخٽ ٿو

: ، ٫ٳح رخٿٸيش ، ٿٺ نيڂ ٷخٿح (ٯڅ حٿيڃٸ )طڀڄه

حٿ٬زي ٷخى ٫ڀ أٳ٬خٿو ، هىخ ىخ ، أنو ڃئٽ ٫نيخ

. ٿٺ ڃخ طٸظ٠و ٫يحٿش حهلل.. ڃلخذ ٫ڀيخ ٳ حٿځ حه

ى ڃٿ (ؿيڂ رن ٴحڅ )٧يص ٣خثٴش حٿـزن ، ٫ڄيڂ

ڃن هحخڅ ٷخٽ رخٿـز حٿڄ٤ڀٶ ، ٫ي حنخڅ ڃح ٳ ٻپ

: ٿټ ؼزظح ٿٺ أٿح آخص حٿظو ٿؼزظح ن٨ظيڂ ٳٸخٿح .. أ٫ڄخٿو

! ط٬ن حٿلغ ٫ڀ حٿٴ٬پ .. …ٳڄن ٬ڄپ )اڅ ٷٿو ط٬خٿ

ازج٤ـــ ازي٣ـــ

أػخ حٿيحهڀڅ ڃن ح٫خؿڂ ڃټڀش آخص حٿظزو ، ٳظ٬زض ححء

ٿ )ٳؤه حٿـزڅ رخٿڄ٬ن حٿڄـخ ٿخص ڃظيٿن رٸٿو ط٬خٿ

أڃخ حٿڄزيش ، أ حٿڄـڄش ٳٸي (ٻڄؼڀو ء ، ى حٿڄ٪ حٿز

أهح رخٿڄ٬ن حٿلٳ ، أڃخ حٿڄ٬ظيٿڅ ، ٳٸي أػزظح حٿٲ ،

(حٿـڄي)أٷح رـيپ حٿڄخىش ، ى ڃىذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

115

( 28) الفلسفح الىاح

. م497ال٤ضبؿه٣

څ ٳٷش ىنش ڃن حٿؿخٽ ىذ ٳؼخٯ اٿ ا٤خٿخ ڃ٬ڀڄخ ، ٻ

حٿڄؿىحص ): ٳؤكٷح ؿڄ٬خ ، ٿڂ نؾ أكي ، ڃىزيڂ .. حٿنخء

(ٿ حٿ٬خٿڂ ڃټنخ ڃن ڃخء نخ .. أ٫يحى

البئ٤

أ ڃ٬ڀڄ حٿزخڅ ، نخٿيڂ حٿظلٸ ڃن ٸح١ أٳ٣څ ، نيڂ

. حڃظينح حٿـيٽ حٿڄخٿ٤ش

ووا

ٳي ظن٪ حٿـيپ ، (حٿظيټڂ حٿظٿي )طظڀو ٳڀٴش ٸح١ ٳ

ٻخڅ .. ظ٨خى رڄحٳٸش ڃليػو ، ػڂ ڀٸ حجڀش ، ز٢ حٿټٹ

ٸٽ .. (ٷخرڀش )انو لظٱ نخ٫ش أڃو ، ٻخنض أڃو ط٬ڄپ : ٸٽ

" ٯخش حٿ٬ڀڂ ، اىحٹ حٿڄخىخص ، ٳظيؽ ڃن حٿـثخص اٿ حٿڄخىش "

ٻخڅ ـظيي ٳ حٿظ٬ٴخص حٿليى ، أڃخ حٿٴ٤خثڅ ٳټخنح

يرڅ ڃن حٿظليي ، ٳيڂ ظٴيڅ ڃن طخرو حٿڄيٿص ، اريخځ

: حٿڄ٬ن ڃن أڃؼڀش حٿٴ٤ش

ٵ ځ أكي أ٫ڄيس حٿڄيش ٷح٫ي حٿٴ٤ش .5 (ٯٯخ)٪

ٿن - حنخڅ ٷخ ٫ن اىحٻو ، اڅ ؿي - ؿي ء : ى

. ظ٤٪ حنخڅ أڅ زڀو ٿه

انو أنٽ حٿٴڀٴش ڃن حٿڄخء ٿ ، : ٷخٽ څ ٫ن ٸح١

أ أنو كٿيخ ڃن حٿٴڀٺ حٿ٬نخ اٿ حٿنٴ ، و رخٿلټخځ ، ٻخڅ

. ٬ ٫ش ٷس

الهخ اج٤خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

116

ڃن ١ حن٠ڄخځ اٿ ڃيش حٿټڀزن ، أڅ ىي حٿ٤خٿذ ٳ

حٿلخس ، أڅ ظوڀ ٫ن ڃټخنظو حؿظڄخ٫ش ، ڀز ٿزخ حٿ٬خڃش

لڀٶ ، ٻخنح لڄڀڅ حٿ٬خ ، ٤ٳڅ ٿ٤ڀذ حٿ٬٤خځ ٻخٿڄظٿن

وظزڅ أنٴيڂ ٳ حٿزى حٿل ظ٤ٴڀڅ .. ٿ ٿيڂ ڃؤ ..

حٿ (ط )٫ڀ حٿڄحثي ، ي٫څ أنيڂ نٴڅ ط٬خٿڂ حٿو

كح ]ؤڃىڂ رڄك٨ش حٿ٬د حٿظي ريخ ، ٳٸٿڅ رؤنيڂ

. ٫ڀ حٿڀش ، ٻڄخ نزق حٿټڀذ [ نزلڅ]، [حٿٴ٠ڀش

حٿ ض ٫نو حخص ڃظنخٷ٠ش ، ٳي طٸ (ىؿن )ٷيطيڂ

. ٳخؿ

.م270أث٤وه

ٻخڅ أره ڃ٬ڀڄخ ، أڃو خكس ، ٻخڅ أطزخ٫و ـظڄ٬څ ٳ كيٸش

. أرٸ ٬څ ر حر٢

.م30ك٤

يى ، ڃؼٸٲ رخٿنخنش ،ٻخڅ ف حٿظحس رخٿڃ ، ٳي ف

رؤڅ حهلل ٷي هڀٶ ٫ٸ هخٿخ ٳ : حٿٴپ حٽ ڃن ٴ حٿظټن

٫خٿڂ حٿڄؼپ ، ى حنخڅ حٿڄ٬ٸٽ ، ػڂ ن٪ ٫ٸ أٷد اٿ

ح ى آىځ ، أ٤٫خه حٿل ، ى كحء ، ٳٿيص حٿنٴ

ى ٷخرپ ، حنظٴ ڃنيخ حٿو ، ى ىخرپ ، ٫ز (حٿټزخء )

حٿزل حكڄ ئٿو رؤنو ڃ ٿوؽ حٿنٴ ڃن حٿلخس حٿلش ،

ز٬ش أ٫حى حٿڄ٬يحڅ ، ڃ ٿڀخحص حٿز٪ ، حٿٸڄ ، أ نٲ

. حٿټس حش ، آرخء ارحىڂ ڃ ٿڀټحٻذ

ٷٽ حٿظحس رؤڅ ارحىڂ (اٿو ارحىڂ حلٶ ٬ٸد ) ٳ

حٿ٬ڀڂ ، حلٶ حٿ٤ز٬ش ، ٬ٸد حٿىي

اواه٤خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

117

حٿڄٿى ٳ ٷز ، ى ڃىذ ىٷڀ٤ 336حطزخ٩ نڅ

(ڃلزش حٿلټڄش )حٿٴڀٴش ٫نيىڂ (حٿڀٯ )ئڃنڅ رخٿنخ حٿ٬ٸپ

٫ڀځ ٣ز٬ش ، ٫ڀځ حٿـيٽ حهٵ ، ىڂ : ٷڄح حٿ٬ڀځ اٿ

وخٿٴڅ حرٸش ، حٿحٷڅ ڃخىڅ ، حٿڄ٬ٳش ٫نيىڂ كش ٳٸ٢

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

118

( 29) قصح الفلسفح

أكالــــــــ

ٻخڅ ٫ حٿټظٴن ، ػخ ، ر٬ي أڅ ط٬ڀڂ حٿظلڀپ ٫ڀ ي ٸح١

انن ٿيص ٳ .. أكڄي حهلل حٿ هڀٸن نخنخ ، ررخ كح : ٷخٽ

ٿڄخ ڃخص ٸح١ ، ٻخڅ ٳ حٿؼخڃنش حٿ٬ن ڃن .. ٫ ٸح١

٫ڄه ، ٳخڃظ حكظٸخح ٿڀيڄٷح٣ش ، حٿظ حٯظخٿض ٸح١ ، حٷظن٪

(ح٫ٸپ )رؤنو ري ڃن حٿٸ٠خء ٫ڀ حٿيڄٷح٣ش ، حظزيحٿيخ رلټڂ

ځ هٳخ ٫ڀ كخطو ، زي أنو خٳ ٿڄ ، ػڂ . ٵ499ىد

أرل ٿٸڀو ا٤خٿخ ، طؤػ رٴؼخٯ ، ٸخٽ انو ىذ اٿ

ٳڀ٤ن حن٬ـن ٳظس ٳ ٣نش حنزخء ، حٿن ٻخنح ڃن

حظحٻن ٷپ انو ىذ اٿ ٴخٱ حٿټخنؾ ، كغ ٫خ

. ځ ى ٳ حر٬ن .ٵ387حٿيني ، ٫خى اٿ أػنخ

حڃظخ أڀرو رؤنو ڃؾ ڃن حٿٴڀٴش حٿ٬ ، ٿح ريح ٯخڃ٠خ ، ٳ

ي حٿٸخء ، أى ڃـخ أځ كٳ ، ٻخڅ ڃٿ٬خ رخٿظيټڂ ،

. ي ا ڃظ٬نخ رخڃؼڀش حٿلټخخص

٫ن ٻظخد حٿـڄيش ڃټح ٷٽ ٫ڄ رن حٿو٤خد (اڃن )ٷخٽ

حكٷح حٿڄټظزخص ، څ ٷڄظيخ ڃؿىس ٳ ىح )): ٫ن حٿٸآڅ

(. (حٿټظخد

: (اخ ا٤ب٤خ )٣و ك٢

ىڂ ٯڅ ، ٿٿٺ طنٸڂ ٻپ ڃينش … حٿنخ ٸن٬څ رخٿزخ٣ش

اٿ ٷڄن ، ٷڂ ٿڀٴٸحء ، آه ٿٯنخء ، حٿظ ٳ حٿؼس

ئى اٿ طحص حؿظڄخ٫ش ، ٫نيڃخ طي ػس حٿظـخ ، ٸځ

(حٿـخٻ )حٿن٨خځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

119

حٿيڄٷح٣ش طيڃ نٴيخ ، .. ٻپ ن٩ نلپ ، اح طـخ ڃزيأه

رل ىخثؾ ظ٬ (حٿٯخء)اڅ كټڂ .. رخٳح١ ٳ حٿيڄٷح٣ش

ٻپ ق ڃن حٿو٤خرش حٿ٬س ، طلٹ .. ٫ڀ حٿيٿش أڅ طوو

)ڃخءه حٿحٻيس ، ط٤٬پ حرلخ ٳو ، طټڅ حٿنظـش كټڂ

. (حطٷح٣ش

اننخ ٳ حٿڄخثپ حٿظخٳيش ، ڃؼپ نخ٫ش حكش ، نظ : ٸٽ

أڃخ ٳ حٿخش ، ٳبننخ نٴظ أڅ ٻپ و ٷخى . …حٿڄوظ

! ٫ڀ اىحطيخ

اخ ال٤خ

٫ڀنخ ٳيڂ ٣زخث٪ حٿز ، څ حٿيٽ طظټڅ ڃنيخ ، ظىڂ حٿنخ أڅ

. حٿظ٬خص ، طٸ٠ ٫ڀ حثپ حٿڄـظڄ٪ ، ىح ىڂ

- حٿ٬خ٣ٴش - حٿٯزش : اڅ حٿڀٹ حنخن نز٪ ڃن : ٸٽ أٳ٣څ

ٳخٿٯزش يس رخ٫غ ، حٿ٬خ٣ٴش ٣ڄف ـخ٫ش : حٿڄ٬ٳش

. ؿپ حٿٯزش حٿ٬خ٣ٴش ، ڀق ٿڀلټڂ .. حٿڄ٬ٳش ٳټ ٻخء

اؾ ػل أكال

ـذ اهحؽ ؿڄ٪ ټخڅ حٿڄينش ٿخٱ ڃڄن طي أ٫ڄخىڂ ٫ڀ

٫ نحص ، ر٬ي أڅ ن٠٪ أينخ ٫ڀ ح٣ٴخٽ ، ٿنلڄيڂ ڃن

… ٫خىحص حرخء ، ٳ ؿى ٿڄينش ڃؼخٿش ٿخ ، أٳيىڂ حٿټزخ

نز ط٬ڄڂ حٿظ٬ڀڂ ، نز أڅ ٸظ حٿظ٬ڀڂ ٳ حٿنحص حٿ٬

حٿ ٫ڀ أؿخى ح٣ٴخٽ ، كخؿش ٿڀ٬ؽ ، څ حٿ٬ؽ ڃن

نحطؾ حٿظٱ

حٿخش حٿظيذ طنخٷ٠خڅ حٿڀ٤ٲ ، ٿٿٺ ٳخٿڄٸ طلپ

حٿڄٸ كيىخ طزن انخنخ ٬ٴخ … حٿڄ٠٬ڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

120

ى٫ن أٻظذ أٯخن حٿ٬ذ ، أرخٿ رڄن (ىحنخٽ أٻنپ )ٷخٽ ]

[٠٪ ٷحننو

ري أڅ ئڃن حٿ٬ذ رخهلل ، ى اٿو ك ، لٹ : ٸٽ أٳ٣څ

حٿوٱ ٳ حٿٸڀد حنخنش ، لڄڀيخ ٫ڀ ح٫ظيحٽ ، ري ڃن

حڄخڅ رلخس أه أريش ، څ ىح حڄخڅ ڄينخ رخٿـخ٫ش ٳ ؿو

. حٿڄص

٫نيڃخ زڀڅ حٿ٬ن ، ري ڃن ٫ٸي حڃظلخڅ ٫ڄڀ ، ن٨

رلغ ظ٬څ ٿ٬نخء ط٬ذ ، رلغ ٴق حٿڄـخٽ ٿ٨ي حٿ٤خٷخص

. ٿٴ حٿټخٿ .. حٿٸيحص

حٿٴخڀڅ ٳ ىح حڃظلخڅ ، ؿيڅ ٿ٫ڄخٽ حٷظخىش ، ٳيڂ

. ؿخٽ ح٫ڄخٽ ، ٻظخد حٿيحث ، ٫ڄخٽ حٿڄخن٪

أڃخ حٿنخؿلڅ ، يڅ ٫ نحص أه ظيرڅ طيزخص

. ؿيش ، ٫ٸڀش ، هڀٸش ، ظٸيڃڅ ڃظلخڅ آه ، أي ٬رش

. حٿٴخڀڅ ، زلڅ ڃخ٫ين ٳنن ، أ زخ١ ٫ټن

ڃخ حٿ ڄن٪ حٿٴخڀن ٳ حهظزخحص ڃن كڄپ : ظخءٽ أٳ٣څ

: حٿف ٿظل٤ڂ حٿيٿش ؟ ـذ

ٿٺ رؤڅ نوزىڂ أڅ حڃظلخنخص حٿنظخثؾ … حٿ ڄن٬يڂ حڄخڅ

. ڃن ن٪ حهلل

حٿزلغ ٫ن حٿلٸٸش )حٿڄظخٳٸخ … حٿنخؿلڅ ن٬ڀڄيڂ حٿٴڀٴش

ري ٿڀنخؿلن ڃن أڅ يهڀح ٳ ڃنخٳش ڃ٪ ؿخٽ .. (حٿنيخثش

نش 15ح٫ڄخٽ ، ىح ٬ڀڄيڂ حٿلخس ، ظڄ ىح حهظزخ

أه ، حٿنخؿلڅ ر٬ي ىح حهظزخ ڃڄن رڀح حٿوڄن ، ر٬ي أڅ

ىئء .. ؿىطيڂ ٷس حٿلخس ڃن حٿ ، زلڅ كټخځ حٿيٿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

121

حٿلټخځ ظلڅ ڃن رٸش حس ، ٳ ؿش ، أى ،

ٷڂ … ڄخن٪ أٳ٣څ أڅ طزق حٿڄأس رـييىخ ڃن ٣زٸش حٿلټخځ

. حٿلخس رن حٿؿپ حٿڄأس ٫ڀ أخ حٿټٴخءس ، ٫ڀ أخ حٿن٩

ٳ حٿن٨خځ حٳ٣ن احٱ ىٷٶ ٫ڀ حٿظحؽ ، ٿظلن حٿنپ

أڃخ حٿؿخٽ ٳنـزڅ ٳ ن حٿوخڃش حٿؼػن ، ٷزپ ن حٿوخڃش

. حر٬ن

ٻپ نپ ٿي ر طق ، ڃخرخ ر٬خىش ، ظٹ ٿڄص حطخٽ

زخف .. طحؽ حٷخد ڃل٨ .. حٿـن ڃزخف ر١ حؿيخ

. ٿڀڄظٴٷن حطخٽ رؤٻز ٷي ڃن حٿنخء ، ٿټ ټؼح حٻخء

ٿټ نظـنذ حٿلد ، ـذ أ ني ٫يى حٿټخڅ ، أ نڄق

ڃن حٳ٠پ اٷخڃش حٿيٿش .. رخٿڄنخٳش حٿظـخش ، ٳي زذ حٿلد

ٳ حٿيحهپ ، ٿ ٫ڀ حٿخكپ ، څ حٿ٤ڄ٪ ڃٸڅ رخٿحكپ

ـذ ك٨ حٿرخ

اؼلاخ ػل أكال

حٿ٬يحٿش ى حنـخځ (أڅ ڄڀٺ حٿو ، ٴ٬پ ڃخ ى ڃڀټو ): ى

. حٿٸس حٿٯزخص

٫ني نظو … حهٵ ٫ني حٿڄق اريحء حٿڀ٤ٲ ٿڀٴٸحء حٿ٬٠ٴخء

. ى ، ـخ٫ش حٿٸ ، ٫ني أٳ٣څ ى حنـخځ حٿٴ٬خٽ ٿڀټپ

اهزجب أكبه أكال

: كټڄض أرخ ٬زيخ ، ٳٶ ٣ٸش أٳ٣څ

ٳٸي ٷڄض حٿ٬ذ اٿ ٣زٸش ٫ڄخٽ ، ؿنى ، ػڂ ؿخٽ حٿين ؿخٽ

حٿين كح أنٴيڂ ڃن ڀ٤ش حس ، ٻڄخ نخى أٳ٣څ ، ڃخ

ٳټس ؿينڂ حٿـنش ، ا حٷظزخ ڃن حٿټظخد حه ٳ٣څ طؤػ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

122

أٳ٣څ حطو رلټڃش ؿخٽ حٿين ٳ ڃ ، طؤػ رخٿٴؼخٯن

. ٳ ڃخ

ازج٤ن اؼ٢

كخٻڂ (ىن )ځ ى٫س ڃن .ٵ387طڀٸ أٳ٣څ ٫خځ

ـــــــٷش ٳ ٸڀش ، ٿټ ٸڂ ٳيخ ؿڄيظو حٿڄؼخٿش ، ح٫ظٸي

أٳ٣څ رؤڅ حٿڄڀٺ ٸزپ ٳټطو ، ٳ٤ڀذ ڃنو أڅ ظوڀ ٫ن حٿڄڀٺ

ٳٸخځ حٿڄڀٺ رز٪ أٳ٣څ ٳ ٵ حٿ٬زي ، كه .. ٿزق ٳڀٳخ

أكي طڃه ، طٳ ى ؿخٿ ٫ڀ ٻو ، خىي كٴپ ٳخٱ

. خص ٻپ أػنخ حء ن٬و .. أكي طڃه

: زلوهبد ػ أكال

)ٿي ٳ أػنخ ، نزٮ ٳ حٿخخص ، ٻظذ ٫ڀ رخد أٻخىڄظو

ٯخى أػنخ ر٬ي أڅ أ٫يځ ٸح١ (طي٩ ؿخى رخٿخخص يهپ

طؤػ رخٿلد رن أػنخ .. (أٻخىڄ )أنؤ كڀٸش ط٬ڀڂ ٳ رظخڅ

. أز٣ش ، ٳن٩ اٿ حٿڄؼخٿش

حٿڄ٬ٳش ٫نيه ٿض حٷظزخخ ، حظنزخ٣خ ، رپ ى طٻـــــ

حٿظ٬ڀڂ طيپ ٿڀظٻ ، ٧ٱ حٿلخس ط٬ڀڂ ، رپ طنزو حٿنٴ

ٸ . طيـخ ٳظٻ ، ڃخ ٻخنض ط٬ٳو ، ى ٳ ٫خٿڂ حٿڄؼپ

. أٳ٣څ رؤڅ حٿڄ٬ٳش ى حٿٴ٠ڀش حٿٸ ، حٿ٬خىس حٿ٨٬ڄ

: ظو٣خ اضب

أٳ٣څ أڅ ٿټپ ڃؿى ڃو ٳ حٿ٬خٿڂ حٿڄخى ، ڃؼخ

ٳٸي ٻخڅ أڅ ىنخٹ ؿڄخ أٿخ ، ى .. ڃؿىح ٳ حٿ٬خٿڂ حٿ٬ٸڀ

(ىح ى حٿڄؼخٽ )ڃ٬ن ٷخثڂ رنٴو ،ٯ ٷخرپ ٿڀظ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

123

أهــــ

[[اڅ حٿلخس ، ىزش حٿ٤ز٬ش ، ٿټن حٿلخس حٿـڄڀش ىزش حٿ٬ٸپ ]]

[[٧ي حٿنن ٷض حٿظخء ، ٬ن أننخ ٳ حٿر٪ ]]

ځ ڄخٽ أػنخ ، ٻخڅ حٿيه ٣ززخ ٿڄڀٺ ڃٸينخ .ٵ384ٿي ٳ ڃٸينخ

)ٷخٽ ٫نو أٳ٣څ .. ،ؿي حټني حٻز ، طظڀڄ ٫ڀ ي أٳ٣څ

. (انو حٿٻخء حٿڄـڂ ٳ حٻخىڄش

انو زو : ٷ٪ هٱ رنو ، رن أٳ٣څ ، ٷخٽ أٳ٣څ ٫نو

أنؤ ڃټظزش ٨٫ڄش . …حٿڄي ، حٿ ٳ أڃو ، ر٬ي أڅ ؿٴٲ ٿزنيخ

ٿظؼٸٲ حټني (ٳڀذ)ڃيش ٿظ٬ڀڂ حٿو٤خرش ، ى٫خه حٿڄڀٺ

حٿ ٻخڅ ٳ حٿؼخٿؼش ٫س ڃن ٫ڄه ، ٻخڅ ڃظكخ ٻلٿخ ڃخرخ

. رخٿ٩ ، طٹ حټني ى أ٤ ، ٿٴظق حٿ٬خٿڂ

، ى ڃڀ٬ذ (حٿڀٷڅ )ٿڄخ رڀٮ أ٤ حٿوڄن أنؤ ڃيش

ٻخنض ڃيش .. خ ح٪ ، ظ٬ڀڂ حٿ٤د ، ىڂ څ ٳو

)ڃخ ٫ڀ حٷيحځ ، ڄ أطزخ٫و (حكخء حٿ٤ز٬ش)أ٤ ط٬ڀڂ

ڃنلو حټني ٻپ ڃوڀٷخص حٿي ، ٪ طلض .. (حٿڄخثن

اڃطو أٿٲ ؿپ ، ـڄ٬څ ٿو حٿټخثنخص حٿلش ، ٻخنض ىه أٽ

كيٸش كحڅ ٳ حٿ٬خٿڂ ، ٸخٽ اڅ أ٤ ٣ڀذ ڃن حټني

. اخٽ ر٬ؼش ٻظخٱ ڃنخر٪ حٿنپ ، ڃ٬ٳش أزخد ٳ٠خنو

حٿڄ٤ڀلخص )نذ اٿو أر٬ڄخثش ٻظخد ، ٬ي أ٤ ح٪

ٻخڅ أڀرو ؿخٳخ ، هخٿخ ڃن حٿ ، ڃن أر آػخه .. (حٿٴڀٴش

. (حٿظ٬ٴخص)ٳٸي ٪ خٿش .. (أؿخنڅ)طؤ ٫ڀڂ حٿڄن٤ٶ

ٿټپ ڃ٬ڀٽ .. أ ٿو ٫ڀش (ڃ٬ڀٽ)ٻپ ڃخٳ حٿؿى حٿل : ٷخٽ

. (حٿ) ٻ رلؼو ٫ڀ حٿ٬ڀش …٫ڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

124

اڅ ىيٱ حنخڅ حٽ ى حٿ٬خىس ، طټڄن ٬خىطو ٳ : ٸٽ أ٠خ

حٿس (حٿيٿ )ٷيطو ٫ڀ طلٸٶ ڃطو ، رلغ ٳ

ڃخىس حٿء : ٻڀڄش ڃؤهس ڃن حٿنخنش ، ڃ٬نخىخ : حٿيٿ

ٳٴ ٷ٬٤ش .. (س)ؿىه ، ڃخ طټپ رو ىه حٿڄخىس ڄ

(س )ټڀيخ حٿوخؿ .. (ىٿ )حٿوذ ڃؼ ، ڃخىس حٿوذ

حٿ٤ٴپ س ٿڄخىس حٿـنن حٿـنن …ٳخٿؿپ س ٿڄخىس حٿ٤ٴپ

ىټح اٿ أڅ طزق حٿڄخىس ر س .. س ٿڄخىس حٿز٠ش

. انڄخ ٳ ىحهڀو ء يه …حٿظ٤ ٿ ٫خ أ ڃخىٳش

حهلل ڃ٬ن ، ڃخى ، وڀٶ حٿ٬خٿڂ ، رپ لٻو : ٸٽ أ٠خ

ٿض حٿلٻش ، كٻش ڃټخنټش ، رپ طزو كٻش حٿڄلذ ٿڀلزذ

اننخ نوظخ ڃخ : ٷخٽ .. ٳخٿو ٫ني أ٤ ، ٴټ ا ٳ نٴو

. ټڅ ، رخهظخ حٿزجش حٿظ طٯنخ

اڅ حٿڄ٬ٳش حٿلٸٸش ، ى ڃ٬ٳش حٿـى حٿؼخرض ، نيخ : ٷخٽ

ػخرظش رؼزطو ، ٳخٿيٿ حٿس طظليحڅ ، حطلخىح ؿىخ ٳ حٿء

حٿيٿ ٫نيه …ٳخٿيٿ طڄؼپ ڃزيأه ، حٿس ٯخظو ڃنظيخه

ؿى رخٿٸس ، أڃخ حٿس ٳي ؿى رخٿٴ٬پ ، أىڂ ڃخ أىهڀو

: أ٤ ى حٿٸخ ، ظؤٿٲ ڃن ػػش أؿحء

. ز٤غـــــخ- ولخ ـو - ولخ جو

ڃٸيڃش )ٸح١ انخڅ (ڃٸيڃش ٻز )ٳخنخڅ كحڅ ٫خٷپ

. ٿٿٺ ٳٸح١ كحڅ ٫خٷپ (

اؼبكح

طظٷٲ ٫ڀ حٿأ حٿحق ، ز٢ …كخس حٿ٬ٸپ ١ ٿڀ٬خىس

حٿنٴ ، طنخٶ حٿٯزخص ، ټٴ ځ حكي ٿـ٬پ حنخڅ ٬يح

ٳ٨ي حٿنن ٳ حٿظخء ، ٬ن أننخ ٳ حٿر٪ ، أنزپ حڃ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

125

حٿڄڀش ٿڀ٬خىس ، ى حٿيحٷش ، حٿيحٷش ط٬ن ٷڀش حيٷخء ،

. ٻؼطيڂ

آهائ

نز ٫ڀ أ ىٿش أڅ طٸزپ حٿڄټخنټن ٻڄح٣نن ، ٪

أ٤ حٿظـخ ألخد حٿڄخٱ ڃ٪ حٿ٬زي ، ٻخڅ ټه حٿرخ نو

. ظوؽ حٿرق ڃن حٿڄخٽ نٴو ، ٳ ظويځ حٿڄخٽ حظويحڃخ ٣ز٬خ

: ڃن آحثو ٳ حٿڄأس

حٿڄأس ڃن حٿؿپ ، ٻخٿ٬زي ڃن حٿي ، ٻخٿزر ڃن حٿنخن

حٿڄأس ؿپ نخٷ ، أٳ٠پ ڃټخڅ ٿيخ حٿزض ، ـذ أ طظخ

حٿنخء رخٿؿخٽ ، ڃؼڀڄخ نخى أٳ٣څ ، ٻخڅ ي٫ اٿ طؤه

حٿحؽ اٿ ن حٿخر٬ش حٿؼػن ، ٫ڀ أڅ ظؽ حٿؿپ ٳ ىه

حٿن حڃأس ٳ حٿ٬ن ، نيڄخ ٴٸيحڅ حٿٸس حٿظنخڀش ٳ حٿٷض

. حطو طٸزخ

٣غت ػ٠ اؾب أ ٣ زل٣ب ، ٣و٤ ؼبئو ال٣ ، أل اب

فك ي اظ ث ػ٠ ٣ل٣ اما أؽا رل٣ اؾب ، ه

٣و ٤ زآو ػ٤ ، الػزوبك أ االخ ، زؾبهة ا٠ عبج

.

ٳيڂ .. ٷخنڅ ٫ڀ حٻخء ڃن حٿلټخځ ): ٸٽ ىڃ

(حٿٸخنڅ ، ڃن حٿوش اه٠خ٫يڂ ٿڀٸخنڅ

أن .. ٷخٿض حى ٿحنذ ، ٫نيڃخ ٣خٿزض رخٿڄخحس ڃ٬يخ ]]

[ [ڃوخٿزٺ ؟

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

126

(حظٸح٣ش )أٳ٠پ ن٨خځ ٫ڄڀ ٿڀلټڂ ٳ ن٨ أ٤ ى

٬ن ريخ كټڂ حٿٸڀش ڃن حٿڄؼٸٴن ، ألخد حٿټٴخءس ، ٯ أڅ أٻز

. ٫ريخ ، ٤س حٿڄخٽ ٳ حٿنيخش ٫ڀ حٿڄ٬ٳش

ا أڅ كذ حٿټذ .. حٿيڄٷح٣ش طؤط نظـش حٿؼس ٫ڀ حٯنخء

ٸڀپ حٿ٤زٸخص حٿلخٻڄش ، ٸ حٿـڄخى ، حٿظ طنظ ٳ حٿنيخش

. طٸڂ حٿيڄٷح٣ش

حٿټؼس أٷپ حظ٬يحىح ٿڀٴخى ڃن حٿٸڀش ، ڃخ نلظخؿو ، ڃؾ ڃن

. حٿيڄٷح٣ش حظٸح٣ش

، ٫نيڃخ ٷخٽ اڅ حڃأس (ڃنيٽ)ٷزپ (حؿنش) ٤ آحء ٷڄش ٳ

ر٠خء ، طؿض نـخ ، ٳؤنـزض أ٣ٴخ ڃن حٿز ، ٯ أڅ حٿى

. ٧يح ٳ حٿص حه

أٷخځ حٸٲ حٽ ى٫ ي أ٤ ، نو نخى ر٬يځ ٳخثيس

: حٿس ، طٸيڂ حٿٸحرن ٳيد أ٤ ٷخث

اٿ ا٫يحځ )ٿن أى٩ حػنن و٤جڅ ػخنش ٳ كٶ حٿٴڀٴش

. ڃخص كيح ، ٻخڅ ٫ڄه حػنن ظن ٫خڃخ .. (ٸح١

أك٤ـــــــــ

ځ نؤ ٳ ڃ ى ٳ ؿخڃ٬ش 270ى أڃن ټخ

حټنيش ، خٳ اٿ ڃخ ، أنخ ٳيخ كڀٸش ٿڀظ٬ڀڂ ، ٻخڅ ن٩

: ٿڀىي ، ك ٫زيه ، حڃظن٪ ٫ن أٻپ حٿڀلځ ، ٷخٽ

أؿي حٿ٬خٿڂ ڃن (حٽ )أڅ ټڅ : ىنخٹ ػػش حكظڄخص ٿڀؿى

ء ، ىح ڃلخٽ ٫ٸڀخ ، أڅ ټڅ أؿيه ڃن ء آه ، ىح

حىحؽ أٿ ، أڅ ټڅ أؿيه ڃن نٴو ، ىح حؿق ٫نيه ، ٿ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

127

ٿٿٺ …أنو أڅ ي حٿ٬خٿڂ ڃن حٽ ، ڃ٬نخه أنو ٧پ نخٷخ

[اجضــــــــبم ]أ (ٯ ڃزخ)ٳي حٿ٬خٿڂ نز أڅ ټڅ

حنزؼخٵ ا٬خ٩ ڃظڄ ، ظٲ رخٿليع ڃن ء ،

ي حٿ٬خٿڂ ٫ن حٽ كيع رخنزؼخٵ …حنٸخځ ڃن ء آه

ٻڄخ ٴ حٿن ڃن حٿڄ ، أ ٻڄخ طنز٬غ حٿلحس ڃن حٿنخ

ى ٻخثن ر٢ …أٽ ڃخ ي ٫ن حٿحكي حٿڄ٤ڀٶ ، حٿ٬ٸپ حٿټڀ

. ي ٫نو ٻخثن ر٢ آه ، ى حٿنٴ حٿټڀش

ٷخٽ أٳڀ٣ن ، ڃ٬ڀ زذ حٿظٴخص رن أؿنخ حٿڄؿىحص

ٻڄخ أڅ حٿن ٻڀڄخ حرظ٬ي ٫ن : أنح٫يخ ٫ڀ أخ ٳټس حنزؼخٵ

ٻٿٺ ىه …حٿڄ ، ٬ٴض ٳو هخثيخ ڃن احٵ كحس

حٿټخثنخص طٴٸي ڃن هخث ڃيىخ حٽ ، رنزش ر٬يىخ ٫نو

كظ نپ اٿ ٫خٿڂ حٿ٤ز٬ش ، كغ .. ىحى حٿنٸ ، رلذ حٿز٬ي

. ٤ حٿ ، ټؼ حٿنٸ

حنخڅ أڄ ڃــن ٳ ٫خٿڂ حٿ٤ز٬ش ، ى أٷي ڃـــن ٳيخ ٫ڀ

٨ٴ رٿٺ ا ر٬ي ڃـخىيس .. حٿظخڃ ، رٴ٠پ ڃش حىحٹ

. ييس ٿن٫خطو حٿلحنش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

128

كو٤ ث٤ــــــ

ٿنيڅ ، ى ٳ ؿخڃ٬ش ٻڄزىؽ ، ٻخڅ ٫ڄه 22/1/1561ٿي ٳ

. ٫خڃخ ، طٻيخ ر٬ي ػع نحص ، ٻخڅ خه٤خ ٫ڀ ٻظزيخ 12

ٸٽ حهظزص نٴ ٳؿيطيخ طڀق ٻظخٱ حٿٴنڅ حهظح٫خص

. ٿڀٷ رلخس حنخڅ

٫نيڃخ .. ٻخڅ يٸخ ٿڀى حټ ، ٯ أنو حظٹ ٳ ڃلخٻڄظو

. ٫خڃخ خ ثخ ٿڀحء 57رڀٮ

: آهائ

ري أڅ ڄؽ حنخڅ رن حٿنٴخٵ حٿٴ٤خنش ، ٻوڀ٢ حٿىذ رخٿنلخ

حٿن٨ ]: ٿ أٷ ، حطيڂ رخٿلخى ، ٳٸخٽ ڃيحٳ٬خ ٫ن ؿيش ن٨ه

اٿ حٿؼخنخص حٿڄز٬ؼس ٳ حٿلخس ، ٷي ئى ٿٿلخى ، ٿټن حٿن٨

. [اٿ طڀڀيخ ، حطلخىىخ نظي رخڄخڅ

حٿڄخٽ ٻخٿڄخى ، نٴ٪ ]: نخى رخٿظ٪ حٿ٬خىٽ ٿڀؼس حٿڄخٽ ٳٸخٽ

[ا اح ٳى ر٢

ـذ أڅ ن٬ٱ حوخ ، حٿن نظ٬خڃپ ڃ٬يڂ ، ٯزخطيڂ ، ٫خىحطيڂ

، أٷ ڀش ٿڄ٬ٳظيڂ ، ى حٿلٽ ٫ڀ أيٷخء ٻؼن

ٿ ىنخٹ ڃخ ى أه٤ ٫ڀ حٿنٴ ڃن حٳح١ ٳ حٿ٤زش ،

طٴ كظ ٿيٸٺ ٫ن حٿټؼ ڃن أىيحٳٺ ، حؤٽ أٻؼ ڃڄخ طظټڀڂ

. ٫نيڃخ طظليع ٷيځ ڃ٬ڀڃخص رخنخص ، أٻؼ ڃن طٸيڂ ٫ٸخثي آحء

أٿي : ٸٽ ـذ حٿظټٺ ٳ حٿ٬ٸخثي حٿؼخرظش ٳ حٿىن ، حٿظ

أ٫يحء حٿ٬ٸپ ، ـذ أڅ نظوڀ ڃن أىخځ حٿټيٲ ، حٿټيٲ ى

حٿنٴ ، حٿظ طلٱ أحء حٿ٤ز٬ش ، ط ٿنيخ ، ڃن حه٤خء

ٻٿٺ أىخځ حٿٵ ، حٿظ طليع نظـش حؿظڄخ٩ حٿنخ ، ڃن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

129

حه٤خء ٻٿٺ أىخځ حٿڄف ، ى حن٨ڄش حٿٴڀٴش ، حٿظ نظڀٸخىخ

. ٫ن حٿٴٴش

( 30)أز اغل٣ـــــلح

آه ٻظذ ٳن رټڅ ، ظليع ٫ن ڃينظو حٿٴخڀش ، ى ٷخس

. ٻخنض ٯخٷش

طزيأ حٿٸش رخرلخ ڃن حٿز اٿ حٿن ، ٳ حٿزل حٿـنر

ىزض ق ٫خطش ىٳ٬ض حٿٴن ڄخ ، ٳخ حٿڄ ، نٸ حٿ٬٤خځ

حظڀڂ حٿـڄ٪ ، ٫نيث أح ؿس ؿڄڀش ، طڀف ٳ حٳٶ ټخنيخ

ڀزڅ حٿڄر حنٸش حٿز٤ش ، زي ٫ڀيڂ حٿٻخء ، ڄلح

ٿڀڄكن رخٿنٽ ٫ٳح أڅ ټخڅ حٿـس ٸزڀڅ حٿحثن

. ٿټنيڂ ظٸزڀنيڂ نيڂ ڃ

أه حٿحثڅ ټظٴڅ ٯحڃ حٿـس ، ٳٴيخ رض ڀڄخڅ

ى ڃ٬يي حث٪ ، ٻخٿزٿڄخڅ ، ٿ ٳو نٴخٵ أ ٿ ، أ ه٤ذ

. حٿن يهڀنو ىڂ ڃن حطٸض ڃحىزيڂ ، ڃن حٿٴس حٿڄوظخس

كټخځ حٿـس ڃٿڅ ريحش حٿنـځ ، حٿڄخه حٿظيـن ، ٳ

حٿزى طـخس هخؿش ، ٿټنيخ ڃن ن٩ هخ ، ٳخٿـس طنظؾ

. طظيڀٺ ڃخ طنظـو

، طلض (رټن)طيح٫ : ٬ڀٶ حٿټخطذ ٫ڀ ىه حٿڄلخٿش ٸٽ

٫ذء حٿڄيڄخص ، حٿظ أىٶ نٴو ريخ ، ٳپ ، نو ح٤ڀ٪ رخٿټؼ

ڃن حٿڄيڄخص ، ٳڀڂ ظ٤٪ ىهٽ أ حٿ٬ڀڂ حٿڄ٫ىس ، ٿټنو ٻڄخ

حظ٤خ٩ أڅ ٸٲ ٫ڀ كيىىخ ، اٿ ؿڄخٽ (ٻٿڀ)ٸٽ

. ڃ٬خٿڄيخ ڃن ر٬ي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

130

ج٤ىا

اڅ أر٩ كڄخس حٿين ، ىڂ ٳ حٿٷض نٴو ، أٿي أ٫يحثو ، رڄخ ]

[ٿينو ٳ حٿ٬ٸٽ ڃن ٺ

ٿ حٿن٬ڂ ػحد حٿٴ٠ڀش ، ٿټن حٿٴ٠ڀش نٴيخ ، ى حٿن٬ڂ ]

[حٿ٬خىس

٫ڀ (ٳىني)حٿظـؤص أس زنح اٿ ىٿنيح ر٬ي أڅ حنظ

. حٿڄڀڄن ، ٳظٴٵ حٿيى حزخڅ ، رزذ ح٤يخى حٿټن

)ٳ ىٿنيح حكظيځ حٿـيٽ ىحهپ حٿټن حٿيى ، ٫نيڃخ أنټ

ح٫ظٸخى رخهس ، أٯڄو حٿټن ٫ڀ حٿظحؿ٪ (أخٽ ٻظخ

ځ ٻخڅ زنح 1640ٳخنظل أخٽ رب٣ٵ حٿنخ ٫ڀ نٴو ٫خځ

. ٳ حٿؼخڃنش ڃن ٫ڄه ، ٻخڅ ڄ٠ ٷظو ىحهپ حٿټن حٿيى

: ڃـؼـپ أڃخځ حٿټن رظيڄش حٿي٣ٸش جپ 1656ٳ ٫خځ

ىپ لق أنٺ ٻص ، أڅ هلل ؿيح ، ى ٫خٿڂ حٿڄخىس ؟ أڅ

حٿڄثټش حى٫خء رخ٣پ ؟ أڅ حٿنٴ ٷي طټڅ ڃـى حٿلخس ؟ أڅ

حٿظحس حٿٸيڄش ٿڂ طٻ جخ ٫ن حٿوڀى؟

٫ح ٫ڀو حطزخ ڃخ ن٨ ڃحطو ٿڀټن ، ٳ ، ڃڄخ

: أ ٣ؼ ا٤ ثب٤ل٤خ ا٥ر٤خ أى اٿ

٫ني ٷحءس حٿڀ٬نش ، ي ص رٵ ، ٬ڀن نڄخص نخثلش ، طزيأ

ححء حٿٸش طوز يح يح ، ڃڄخ اٿ حن٤ٴخء حٿلخس

حٿكش ٳ حٿڄلځ ڃن حٿكڄش ، ٳ حٿنيخش هؽ أٳحى حٿټن

. اٿ حٿ٨ځ ، طڂ ٳپ زنح ڃن ٬ذ احثپ

كخٽ أكي حٿڄظڃظن ٬٣نو ، ٳخ٤ ٿڀيد ، ط حڄو اٿ

ٻظذ ڃزخىة حٿٴڀٴش حٿيټخطش ، خٿش ٳ حٿين حٿيٿش [رنيٻض]

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

131

ٿڂ ظ٤٪ ن ٻظخرو ٳ حهٵ ، ا ر٬ي ڃطو ، ٻظزو رخٿطنش

ځ 1670

٫ ٫ڀو ٿ حٿحر٪ ٫ ڃزڀخ ٻزح ، ر١ أڅ ييو ٻظخرخ

ځ 1677ٿټنو ٳ ، ڃخص رخٿپ

آهاإ

اننخ نٯذ ٳ حخء ، نيخ طنخ ، ٿټنيخ طنخ ننخ ))

( (نٯذ ٳيخ

أڅ ٷيس حهلل طظـڀ رف ٳ حٿلحىع حٿوخٷش ، ٿڄخ : ٬ظٸي حٿنخ

٨نڅ أڅ حهلل ٬ڄپ ، ڃخ ىحڃض حٿ٤ز٬ش … ٬ظخىڅ ڃن حٿ٤ز٬ش

حهلل ]ط٬ڄپ ، حٿ٬ټ لق ، ٳيڂ ظڅ ٷطن ڃوظڀٴظن

[حٿ٤ز٬ش

. ء حكي [حهلل ، حٿ٤ز٬ش ]طٸځ ٳڀٴظو ٫ڀ أنيڄخ

ٻڀڄخ حىحى حٿ٬ٸپ ٫ڀڄخ ، حىحى ٳيڄخ ٿٸحه ن٨خځ حٿ٤ز٬ش : ٸٽ

ٻڀڄخ حىحىص ٷحه ، حىحى ٷيس ٫ڀ طكي نٴو

أڅ ظليع ر٤ٸش ٴيڄيخ حٿنخ ، أڅ ظڄظ٪ : ـذ ٫ڀ حنخڅ

ٳٸ٢ رخٿڄڀحص حٿ٠ش ٿلٴ٦ حٿلش ، أڅ زلغ ٳٸ٢ ٫ڄخ ټٴو ڃن

اڅ حٳ٠پ أنح٩ حٿڄ٬خٱ ، ى ڃخ ـء ٫ن ٣ٶ … حٿڄخٽ

حظيٽ حىحٹ حٿڄزخ

أنض ؿڄٺ ٳڀظٺ ن٫ٺ ، أ٫ح ڃن كٸٸش ػخرظش طظ

ٳينخٹ ٷس هخٿٸش .. طڄ ىه حٿلٸٸش حٿـى ، ى حٿن٨خځ حري

ىنخٹ أخء ڃوڀٷش ، ى … (حهلل )طوڀٶ حخء ، ى حٿـى

. ح٫ح حٿ٬خٿڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

132

حهلل ٫نيه ، ى حٿڀڀش حٿززش ، حٿټخڃن حء حخء ، ى ٷخنڅ

. طٻذ حٿ٬خٿڂ

حٿو حٿ … ڃن أه٤خء حنخڅ ىڄو رؤڅ حٿټڅ ڃو ٿو

نزخڅ ، ؿ٬خڅ اٿ أحٵ حٿز ، حٿ٬ٸپ أ حٿٴټ ، ػڂ حڃظيحى

. حٿڄخى ، ىڄخ حٿؿيخڅ حٿڀحڅ نيٹ ريڄخ ٫ڄپ حٿـى ، أ حهلل

. حٿ٬ٸپ حٿـڂ ء حكي ، جن

ٸخڅ زنح حٿ٬ رخحىس حٿلس ، ڃؼپ كـ ڃ اٿ حٿٴ٠خء

! أنو ٷخى ٫ڀ ط ڃخه (٧ن )أڅ ىح حٿلـ

األفـــــالم

حهٵ حٿڄؼخٿش ٫ني رح ، حٿڄق ، ى حٿكڄش حٿڀن حٿظخڃق

٫ني نظو ، ى حٿٸس

٫ني ٸح١ أٳ٣څ ، ى حٿ٬ٸپ

: أڃخ زنح ٳٸي ٪ ن٨خڃخ ، ى

حٿ٬خىس ىيٱ حهٵ ، حٿ٬خىس ى حٿڀس ، حن٬يحځ حٿڂ ، أخ

. حٿٴ٠ڀش ، ٿ ڃـيى حنخڅ ٳ حكظٴخ٥ رزٸخثو

. طظؤٿٲ ٬خىس حنخڅ ڃن ٷيطو ٫ڀ كڄخش ؿىه

ئڃن زنح رخٿظح٪ ، ٫نيه أڅ حٿنيځ ٠خ٫ٲ ٸخء حنخڅ

.

حٿلش حٿلٸش ، ى ٤س حٿ٬ٸپ ٳخ٫ڀظو ، حٿظوڀ ڃن أٯٽ

. حٿ٬ح٣ٲ حٿ٬ڄخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

133

اڅ أ٨٫ڂ حٿو ، ټڄن ٳ ڃ٬ٳش حطلخى ، رن حٿ٬ٸپ : ٸٽ

أؿخىنخ هخ ٳ ؿڂ حٿـن ، ؿننخ ٣خة … حٿ٤ز٬ش

٫ .

اڅ حٿن ظٴڅ رخٿٴ٠پ حٿٿش ، ظٷ٬څ أڅ ـيڂ حهلل ٫ڀ

ٳخٿٴ٠ڀش … ٷي اٿيڂ نٴيڂ ، ر٬ي ڃخ ټنڅ ٫ن حٿٴ٠ڀش

. ٫زخىس حهلل ، ى حٿ٬خىس نٴيخ

اؾ الــــــخ

نز ٫ڀ حٿيٿش حٿټخڃڀش أڅ طلي ڃن ٷس ڃح٣نيخ ، ا اح أىص

ىه حٿٸس اٿ ، نز ٫ڀيخ أ طنظ٩ ڃن كش ڃح٣نيخ ا

. اح أخٳض ٳ ڃټخنيخ كش أ٪

ٿض حٿخش ڃن حٿيٿش حٿظڀ٢ ٫ڀ حٿنخ ، أ ٻزليڂ رخٿوٱ

. ٿټن حٿخش أڅ طل ٻپ انخڅ ڃن حٿوٱ ، ٻ لخ ڃ٤ڄجنخ

ٿض حٿخش طلپ حٿنخ اٿ آص ك ، ٿټن حٿخش طڄټن

أؿخڃيڂ ، ٫ٸٿيڂ ڃن حٿ٬ڄپ ٳ أڃن ح٣ڄجنخڅ ، أڅ طيىڂ اٿ

. كخس طىىخ كش حٿٴټ حٿ٬ٸپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

134

1777_1694كز٤ـــــــــــــو

ٻظخرخ 99ٻخڅ ٳٿظ ٳلخ رجخ ، ٷزق حٿټپ ، ڃوظخ ، ٻظذ

ٻخنض ٤خٿخ ني٠ش ، ٿڄخنخ كٻش اف ، أڃخ ٳنخ : ٷخٿح

. اڅ حٿټظذ ى حٿظ طلټڂ حٿ٬خٿڂ : ٷخٽ ! ٳټخڅ ٿيخ ٳٿظ

ٻخڅ رخظ٤خ٫ش حٿ٬خثڀش حٿڄخٿټش حٿزٸخء ٳ حٿلټڂ ، ٿ : ٷخٽ نخرڀڅ

! ٤ص ٫ڀ حٷځ

ـن ٳٿظ ٳ حٿزخظپ ڃطن ، خٳ اٿ ىخ ، ػڂ ٫خى اٿ

. ٳنخ ، ػڂ انـڀظح ، رٸ ٳيخ ػع نحص

)ٳ ح ، ٻظذ (ٳن) حظٸ ٳٿظ ٳ 1758 ٳ ٫خځ

ځ ٫1751خځ (ٻخنيي

طؤػ رخٿٿحٽ ، حٿ د ٿزنش ، كغ ڃخص ػػڅ أٿٴخ ، ٳټظذ

ٿ ٫نخ ٳ حٿ٤ز٬ش ، ٿڄخ ڃخص : ٷيس طخإځ ، ى ٫ڀو

: ىح حٿ٬يى ، ذ ٳٿظ وظو ٫ڀ ٳٸخٽ ٫نو

! [ زو حٿٴڀٱ ، ٻڄخ زو حٿٸى حنخڅ ]

بل٣ـــــل

ٻخنيي حرن رخڅ ، ٻخڅ طڀڄح ٿزنـڀ ، حظخ حٿىص

حٿڄظخٳٸخ ، حٿ ٻخڅ ئڃن ، رؤڅ ٻپ ء ڃؿى ڃن أؿپ ٯخش

أٳ٠پ ، ٳخنٲ هڀٶ ٿلڄپ حٿن٨خس ، حٿٸخڅ ؿ٬ڀض ڃن أؿپ ٿز

. حٿـحد

ىخؿڂ حٿينخڅ حٿٸ ، ح٫ظٸڀح ٻخنيي ، ؿ٬ڀه ؿنيخ ٫ڀڄه

حظ٬ڄخٽ حٿف ، ٳلخٽ أڅ ظل ، ٳوه رن حٿـڀي أ حٿڄص

ٳخهظخ حٿـڀي ، ػڂ ىد اٿ ٿزنو ، ٳخٿظٸ رزنـخٿ ، كيػو ٫ن

، ٳيد ٻخنيي (څ ڃخثذ حٿز٬ ، ه ٿهن )ٷظپ حٿزخنو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

135

اٿ حٿزٯح ، كغ ظٿ حرخء حٿ٫څ ٻپ ء ، رنڄخ

ڄڀٺ حٿ٬ذ جخ ، ٳٸٽ ٿو و رخٵ حكيس ، ي حكيس

٫نيڃخ ط٬ظڀٶ ينخ رؤٿش حٿٸذ ، ٸ٬٤نيخ ، ٫نيڃخ نيد ، ٸ٬٤څ :

! ٳيح ى ػڄن حٿټ ، حٿ طرنو .. حٿخٵ

ٿڂ ڄق رطظخنظ ٳ ٣ٿ أڅ ټڅ 1847ٳ ٫خځ

ڃلخڃخ أ ٣ززخ ، أ يٿخ ، أ رٸخ ، أ رخث٪ ٻظذ ، كټڂ ٫ڀ

…حڃأس رحڃش ػػش آٱ ٳنٺ ، نيخ حظ٬خنض رٸخرڀش رطظنظش

ح٫ظٸپ خد ٳ حٿخىش ٫س رظيڄش طو 1765ٳ ٫خځ

حٿڀذ ح٫ظٱ ، ٳٸ٬٤ض أو ، ٷٱ رـڄو ٳ حٿنخ ، ٢

(حٿٸخڃ حٿٴڀٴ )ىظخٱ حٿـڄخى ، أكٷض ڃ٬و نوش ڃن ٻظخد

. ٿٴٿظ

]: ر٬ي ىه حٿلخىػش ، طلٽ ٳٿظ اٿ حٿـي ، طزن ٬خح ٸٽ

كيح أنٴټڂ ، حٷيح :" ٷخٽ ٳ خٿش ٿڀټظخد [حلٸح حٿ٬ــــخ

حٿظ٬ذ حٯخى ، حٷ٠ح ٫ڀ حٿو٤ذ حٿڄ٠ڀڀش ، حٿٴ٤ش

حٿڄوش ، حٿظخن حٿټخد ، طظٻح حٿـيپ و٠٪ حٿ٬ڀڂ ، ين

" ٿنخ حٿـپ حٿـيي ر٬ٸڀو كظو

ٸٽ .كخٿض حٿټنش أڅ طظ ڃظو رطزش ٻخىنخٽ ، ٿټنو ٳ

لظخؽ حنخڅ اٿ ٫ن نش ٿزڀٮ أيه ، ػػش آٱ نش "

ٿټظٲ حٿٸڀپ ٫ن طټنو ، حري ، ٿ٬ٱ جخ ٫ن نٴو ، ٿټن

"! ػخنش حكيس ، طټٴ ٿٸظڀو

ڃخ حٿزذ ٳ أڅ ڃ٨٬ڂ ٬د ح لڄيخ ڃڀٹ ؟

! حؤٿح حٿـحڅ ، حٿظ حٷظكض ، ٪ ؿ ٳ ٷزش حٿٸ٢

ٿڄخ رڀٮ ػڄخنش ػڄخنن ٫خڃخ ، ٷ أڅ رخ ، ٳ رض

حكظي أٻؼ ڃن ػػڄخثش أٿٲ ڃن حٿڄ٬ـزن (ىحؿنظخٽ )يٸو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

136

رنيڂ رنخڃن ٳنټڀن ، ٿڄخ كخنض ٳخطو ، أك٠ح ٿو ٷخ ،

! ٳ٤ڀذ ٳٿظ ڃنو أحٵ ح٫ظڄخىه ڃن حهلل

حظ أخ ٳ ح ، ٫ڀ ڃٸرش ڃنيخ ، حظ أخ ٳ

. ٳنخ ، ٿظڄټن ڃن حٿيد ، اح أك رخ٤يخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

137

1804 _ 1724ػب٣ بـــــذ

أظ٤٪ أڅ أىى ٻـځ " ٫نيڃخ ڄ٪ ٫ن حٿؼس حٿٴنش ٷخٽ

: ڄڅ

خ اٿي حڄق ٿ٬زيٹ أڅ ٴخٵ حٿ٬خٿڂ رځ ، نن أض هٺ )

. (انٸخٹ

ٿي ٻخنض ٳ ٻنزؽ ، ٻخنض حٿيطو طڄپ اٿ حٿظين ، ٫ڀ

ٽ اٿ حٿلخى ، ى حٿـٿؿخ حٿٯڂ ڃن نؤطو حٿڄظينش ٳٸي طل

اڅ ٿڀ٬ٸپ : حٿـحٳخ ، ٷخٽ رؿى ٻحٻذ ټنيخ حكخء ، ٷخٽ

٤س ٫ڀ حٿ٬ رخٿڄ ، رٸس حٿ٬ڄش ، ٻخڅ ڄق كي

أڅ لخىػو ، ى ڄخ خش حٿنىش ، كظ ظنٴ ڃن ٳڄو ٿڂ

. ظؽ

ول اؼو اقب

ئڃن رؤڅ حٿڄ٬ٳش طؤط ٫ن ٣ٶ حٿلح ، ٸٽ ٫ن حٿڄ٬ٳش

ٳٸي ن٬ظٸي رؤڅ حٿڄ ٷي طٵ .. حٿخش رؤنيخ ش ڃئٻيس

ڃن حٿد ، ٿټننخ نظ٤٪ أڅ نظوپ ٯ ٫يى أر٬ش ٻنخطؾ ؿڄ٪

. ، نظڄي ىه حٿلٸٸش ڃن طٻذ ٫ٸڀنخ حٿٴ٤ 2 + 2

حٿٴڀٱ رخٻڀ نټ ٻٿٺ ٻپ ڃخ ٫يح حٿنٴ حٿ٬ٸپ ، ٳخٿلح

: ڃو٤جش ، ى ڃؼخ

حٯڄ يٺ ٳ ڃخء ىحٳت ، ر٬ي أڅ طټڅ ٷي ٯڄض أكيىڄخ ٳ

ٳبنٺ ظك٦ أڅ حٿڄخء خهن .. حٿڄخء حٿزخى ، حٿؼخنش ٳ حٿخهن

رخٿنزش ٿٿ ، رخى رخٿنزش ٿڀؼخنش ، رڄخ أڅ حٿ٬ڀځ ٻڀيخ طؤط

. ٫ن ٣ٶ حٿلح ، ٳيح يٳ٬نخ ٿڀٺ ٳيخ

لـــــ اؼوــــ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

138

حٿ٬ٸپ ٫ني ٿٹ ىځ ٷ٬٤ش ڃن حٿڄ٪ ، طټڀيخ حٿظـرش حٿلش

. رنڄخ حٿ٬ٸپ ٫ني ٻخنض ٳ٬خٽ ، ن٢ ، ظڀٸ حٿظـرش ٳطزيخ ن٨ڄيخ

ڃيڄش حٿڄن٤ٶ حٿخڃ ٫ني ٻخنض ى حٿيهٽ ٳ ٫خٿڂ حخء حطيخ ،

: ٻڄخ طظحء ٿنخ ، ٳٸڂ حخء اٿ ٷڄن

حٿــــــء ٳ حطـــــــو ، حٿـــــء ٿحطنـــــــــخ

(ٻخنض )ڄ ؿخٽ حٿين ٻريڂ

حه ٿڂ ٸظپ ا ڃڀټخ : رن ٻخنض ، رز ٳٸخٽ (ىخن)ٷخڅ

أڃخ ٻخنض ٳٸي ٷظپ ڃٴيځ حهلل … حكيح ، ر٬٠ش آٱ ڃن حٿٴنن

حٿىص ! ، ٷ

ول اؼو اؼ٢

ـذ أڅ ٸځ حٿين ٫ڀ أ حهٵ حٿڄ٤ڀٸش : ٷخٽ ٳ ىح حٿټظخد

ٯ حٿڄظڄيس ڃن حٿظـرش ، أ حظنظخؽ حٿڄ٩٫ ، أ ٴيىخ

ٿڀٿپ ، حهٵ ٳ٤ش ٳنخ حٿ٬ٸپ حٿڄ٬

د حٿڄق رن حهلل ح ، ٿټننخ حظزيٿنخ ڃڄڀټش حهلل : ٸٽ ٿٸي ٷ

. رخٿىزخڅ حٿٸن

ري ٿو ڃن : "٫نيڃخ ٻخڅ ٻخنض هخىڃو حٿ٬ـ زټ ٻخڅ ٸٽ

" اٿو ئڃن رو

. أذ ٻخنض رخٿـنڅ ٳ نيخش كخطو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

139

1831 _٤1770غــــــ

ٿٸي (نخرڀڅ ، رظيٳن)ٿي ىـپ ٳ حٿنش نٴيخ حٿظ ٿي ٳيخ

. حڃزح٣ ر حظحٻش (ىـپ )ٳٸ

ٿي ٳ أٿڄخنخ ، أٻي رؤڅ حٿڄخڅ حظڄيح ىنيڂ ڃن حٿٵ

ك٠خطيڂ ڃن حٿنخڅ ، ټٺ ٳ ڃ٬ـحص حٿڄق ، أطڀٲ ڃخ

، ٻخڅ نخرڀڅ 1806كغ حٿلش ٫خځ (ٳڄخ)ٻظزو ، پ اٿ

أٿٲ ٻظخد حٿڄن٤ٶ ، حٿ أػخ أٿڄخنخ رڄو .. ٳ أؽ ٨٫ڄظو

ٻڄخ ٻخڅ ؿطو يح ٿىد … ٻظذ ڃ٫ش حٿ٬ڀځ حٿٴڀٴش

. رظيٳن يح ٿڀڄٸ ، ٻخڅ ىـپ يح ٿڀٴڀٴش

آهاإ

أڅ ىنخٹ طڄخػ رن حيحى ، ٳخٿأڄخٿش حٿ٫ش ڃوظڀٴظخڅ

، طكيىڄخ ، ٤ىڄخ ، ٳنزؼٶ ن٨خځ ػخٿغ ، أٷ ڃنيڄخ ، ط٤

. ڃخٻ ٫ن ىـپ ٳآڃن رٴڀٴش حٿظخن ٳ ح٩ حٿ٤زٸخص

. حٿظخن كٻش ڃن٤ٸش ، ى ڀڀش ڃن حٿؼحص

اڅ حٿظخن حٿټن ٻڀو ڃحكپ ٿ٨ي حٿټپ ، ٳخىخڅ حٿ٬ڀځ

حٿٴڀٴخص ، ڃ٨خى ٿڀظٸيځ حٿظخو ٿيح حٿټپ ، أڃخ حٿٴى ڃن حٿنخ

ٳ ؿى ٿو ، ا ڃن كغ أڅ ٫ٸڀو ظٷٲ ٫ڀ ىح حٿن٨خځ حٿټز

حٿ ڄ ك٠خس أ ىٿش ، ى ؿء ڃن ط٤ حٿټپ ، ٷي ػخ

ٳؤر ىن رؿڅ .. حٿؿىڅ ٫ڀ ىح حٿظٴټ حٿيـڀ

ٿټ ڄټن حطخٽ رخهلل : حٿٴىش ، ٻٻـخى ، طڀڄ ىـپ ٷخٽ

٫ڀنخ أڅ ن٬ أ ، رؤننخ ڃنٴڀڅ ٫نو ، اننخ أٳحى ، ٳٴ ٬نخ

. رخٿحص ، ٬ ر٬ڄٶ ؿىنخ حٿلٸٸ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

140

حٿ٬زٸ ٠٪ كـ ٳ ٻځ حٿزنخء ، ٻڄخ ٳ٬پ حهڅ

ټڅ آه كـ ، ٳ٬ظز حٿلـ - ٿلن ك٨و- ٿټن كـ حٿ٬زٸ

. حٿ أطڂ حٿزنخء

ريص ٫ڀ ىـپ اڃخحص حٿى حٿىن ، ٳيهپ حص ڃس اٿ ٯٳش

حٿڄلخحص رٴىس كحء حكيس ، ر٬ي أڅ طٹ حٿؼخنش ٳ حٿ٤ن

. ٻخڅ أٽ لخخ رخء حٿټٿح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

141

1860-1788ثه

ڃن حٿوٲ أڅ نڀ٬ن حٿڄ ، نيخ ٿڂ ط٬پ ٿنخ ]]ٸٽ ٻخٿپ

.. ڃ٪ أڅ حٿڄ ٷي ط٬ڀيخ ، ٿ أطنخ ڃن حٿ٬ڀڂ ٷڀ … ـخثنخ

[ [!ٳٸي نٸڀذ حٿټڅ اٿ ٬خىس ، ٿ خ٫ينخه رء ڃن خء نٴنخ

: ٸٽ رني

[حٿلخس ڃ٬ن ٿيخ ٳڀنٸ ٫ڀيخ رخٿڄص ، ربحىطنخ ]

[حٿلخس ح٩ ـــي حٿنځ ]

… ػڂ ٿځ حٿٴح ٫ني ٻخنض … ٻخڅ حٿ٬ٸپ ڃ٠خ ٫ڀ ي ]

[حنظل ٫ڀ ي رني

[٩ ٳٿظ نخ حٿؼس، أڃخ رني ٳٸي ؿن ػڄخىخ ]

، ٻخنض أڃو ٷخش 1793،حٿظ ڄظيخ رٿنيح ٫خځ (ىحنؽ)ٿي ٳ

، ٻه حٿنخء نو ٻخڅ ټه حٿيطو حٿظ 1805رخ٫ش ، حنظل حٿيه

طٻض حٿيه ، حٿظـؤص اٿ ٳڄخ ڃظلس ، حنٴپ ٫ن أڃو ، ٿڂ

ىخ ا ٻ٠ٲ ، ٿڂ ـڀ ٫ني كٵ أريح ، ٳٸي ٻخڅ وخٱ أڅ

٫خ كي ٿڂ .. ڀڂ ٷزظو ٿو ، ٻخڅ نخځ ڃيو اٿ ؿحه

. ظؽ

، خى ىح حٿڄىذ ٳ حٿٸڅ حٿظخ٪ ٫ ىػ٤ نت ازبإ

حٿڀى رخڅ ٳ انـڀظح حٿ ٿي ٳ حٿنش نٴيخ حٿظ : كغ ر

ٿي ٳيخ رني ، ٻخنض ٫ٷظو ڃ٪ أڃو جش أ٠خ ، ى ڃو

ٳ ٳنخ ، ىخن ٳ أٿڄخنخ ، ٿرخى ٳ ا٤خٿخ ، رټن

ٳ خ ، رص ، رخڅ ، رظيٳن

٣ طخإځ رني ٫ڀ حٿـڄ٪ ، ٻخڅ ٫ ىڄش نخرڀڅ

. طؤػ رني رنخرڀڅ .(حطٿ )ٳ ڃ٬ٻش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

142

آهاإ زجــــــ

ٻخڅ ٤ٶ حٿ٠ـؾ ، ٳخٿ٠ـؾ ط٬ذ ٿڀڄؼٸٴن حٻخء ، حٿن

. ٬ڄڀڅ ر٬ٸٿيڂ

، ٷخٽ ٫نو انو رنخء خڃن ټڅ (حٿ٬خٿڂ احىس ، ٳټس )أٿٲ ٻظخد

ٿڂ ڀٶ حٿټظخد حؿخ ،ٳ ٿٺ .. ٳ حٿڄظٸزپ ڃىح ٿڄخثش ٻظخد

حٿٷض ، ر٬ض نن حٿټظخد ڃخ ٿظظويځ ٳ ٿٲ حخء ، ٷخٽ

اڅ حٿټظخد ڃآه ، ٳبح ن٨ ٳيخ ]: ٫نو ر٬ي اىڄخٽ ڃ٬خو ٿو

. [كڄخ ، ٳڀن ڃٻخ

(ٻڀڄخ ٻخڅ حٿټخطذ ٫زٸخ ، ٳبنو ټظذ ٿؿخٽ حٿٸخىڃش ): ٷخٽ

ٿټ طٸن٪ وخ ، ٿن . حنخڅ ٫نيه ، طٸىه ححىس ، حٿ٬ٸپ

. طظڄټن ا ربػخس ٯزخطو

زي ٿڀنخ أنيڂ ڃلرڅ ، حٿحٷ٪ أنيڂ ڃيٳ٫څ رخٿس ، حٿظ

يٻڅ ٫ڄڀيخ ، حٿ٬ٸپ ٿ هخؿش ، أؿيطو

. حٿ٤ز٬ش ٿويڃش ححىس

. حٿـڂ نٴو ڃن انظخؽ ححىس ٳ حٿـنن

حٿ٬ٸپ ظ٬ذ ، أڃخ ححىس ٳ طظ٬ذ ا٣ٷخ ، ٳخٿ٬ٸپ لظخؽ ٿڀنځ رنڄخ

ححىس طنخځ ، كخس حنخڅ ٳ حٿنځ ، طيز٢ اٿ ڃطزش حٿنزخص

أڃخ ححىس ٳظ٬ڄپ ٳٶ ٣ز٬ظيخ حٿـىش ، ٫ـيخ ء ٳ

حٿوخؽ

. حٿنځ ى حٿلخٿش حڀش ، ٳخٿـنن نخځ ٣ٽ حٿٷض

؟ ى حٿلٸٸش حٿنيخثش (حٿء ٳ حطو )ٿڄخح طټڅ ححىس ى

ٻنو ٻپ حخء ؟

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

143

نظ٤٪ أڅ نيځ حٿڄص رخٿظنخپ ، ٳټپ ٻخثن ٠ل رنٴو ڃن أؿپ

ٳخٿ٬نټزص طڀظيڄو أنؼخه ، ر٬ي حٿظڀٸق ، حٿنز ـڄ٪ ٷطخ )حٿظنخپ

(ٿنپ ، ٿن حه أريح

ڃن ٿڂ ط٨ي ٿو حخء حٿنخ ، ٻڄخ حزخف ، ٳڀض ٿو حٿٸيس

. ٫ڀ حٿٴڀٴش

٫ڀ ٳڀٱ حٿظخن أڅ ظ٬ٱ ٫ڀ حٿٴش حٿڄظڄخػڀش ٳ ٻپ

. كحىع حٿظخن ، أڅ حنخنش ى نٴيخ ٳ ٻپ ڃټخڅ

خىس ڃ٬خٱ حنخڅ ، طزذ خىس آڃو ، حطخ٩ حٻطو ، ر٬ي

ا أڅ أٻؼ آڃنخ طټڄن ٳ طؤڃپ حٿڄخ .. ن٨ه ، ٠خ٫ٴخڅ حځ

! أ طٷ٪ حٿڄظٸزپ

ٻزخ حٿن ڃل٧٨څ ، نيڂ ]: ٷخٽ أٳ٣څ ٳ ٻظخرو حٿـڄيش

طلح ڃن حٿ٬ح٣ٲ حٿلحنش ، رحٽ ىه حٿ٬ح٣ٲ ، ٽ

! [كذ حٿلخس ، ٳظظلٽ حٿلخس اٿ ڃيٿش

ٻڄخ أڅ حٿـنڅ ىد ڃن حٿڂ ، ٳبڅ حٿين حٿىص ىد ڃن

. حٿڄص

ٯ أڅ … حنخڅ حٿ٬خى ، طظڀذ ٫نيه ححىس ٫ڀ حٿڄ٬ٳش

. حٿ٬زٸ ، طظڀذ ٫نيه حٿڄ٬ٳش ٫ڀ ححىس

حٿٴش حٿ ٿڀ٬زخٷس ،حٿ٤س ٯ حٿڄؤٿٳش ٫ڀ حٿٸس حٿظنخڀش

. ڃن ىنخ ٻخنض حٿ٬يحس رن حٿ٬زٸ حٿڄأس

حٿنخء ٿن زڀن حٿ٬زٸش ، نين حطخص ، ٳخٿ٬زٸش طنز حٿڄخٿق

. حٿٴىش

. اڅ ڃيڄش حٿٴن ى طل حٿڄ٬ٳش ڃن رٸش ححىس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

144

اڅ حٿٸس حٿظ حظ٤خ٫ض ريخ حٿڄلش ، أڅ طظڀذ ٫ڀ حٿيىش

ػنش حٿنخڅ حٿڃخڅ ، طټڄن ٳ ن٨طيخ حٿظخإڃش ، ح٫ظحٳيخ

ٳخٿيىش ٻخنض .. رؤڅ كخٿنخ ىىخ حٿظ٤ٱ ٳ حٿزئ حٿو٤جش

! ڃظٴخثڀش ، ٳي طئڃن رؤڅ حٿين ، ى س ٸيڃيخ حٿنخ ٿٿيش

األضــــ٠ ػل ثه

ٻڄخ طٴٸي حٿنڄڀش ؿنخكيخ ر٬ي أڅ ڀٸلخ حٿٻ ، ٻٿٺ طٴٸي حنؼ أنػظيخ

. ر٬ي أڅ طنـذ

ؿڄخٽ حٿڄأس ٳ حٿس حٿـنش ٳٸ٢ ، ٳټٲ طټڅ حٿڄأس حٿڄظڃش

ححٹ ، خڃس حٻظخٱ ؿنخ ٿ٤ٴخ ؟

. ټخڅ آخ أٻؼ ٳيڄخ ٿڀڄأس ، نيڂ أرخكح ط٬يى حٿؿخص

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

145

1798أعذ ــــــذ

ځ 1827كخٽ حنظلخ ٫خځ … ٻخڅ ڃؼڀو ح٫ڀ رنخڃن ٳنټڀن

نلن .. رزذ أڃش أش ، رؤڅ كخٽ حنظلخ ٯٷخ ٳ ني حٿن

. ڃينڅ ٿڄن أنٸ كخطو روڄش ڃـڀيحص ٳ حٿٴڀٴش حـخرش

د حٿ٬ڀځ طز٬خ ٿظيؽ ڃخىطيخ ، ٳ حٿزخ٣ش حٿظ٬ڄڂ حٿخخص : ر

حٿٴڀٺ ، حٿ٤ز٬ش ، حٿټڄخء ، حكخء ، حؿظڄخ٩ ، ٳټپ حكي ڃن ىه

. حٿ٬ڀځ طټ ٫ڀ ڃخ زٸو

آڃن رؤنو ه ٿڀ٬خٿڂ ، ا رين ؿيي ، ٷڀد حٿنخ

أڃ٠ أخځ ٻيٿظو ٳ حرظټخ ن٨خځ ڃ٬ٸي ڃن حٿ٤ٸ حٿينش

. حٿڀحص

وثود جــــو

. ، ٻخڅ حٿيه ٳ حٿڄ٬ـحص 1820ٿي ٳ ىر

ٻخڅ يي حٿڄك٨ش ٿڀيٷخثٶ حٿس ، ٫ڄپ ڃينيخ ڃينخ ، ٻخڅ

وظ٩ أخء ٻؼس ، طنظي رخٿٴپ ، ٻخڅ نزخطخ ، ػڂ ٫يٽ ٫ن ٿٺ

ر٬ي أڅ أ نزخطخ ، أخرظو حنڄخ ، ٳ أٿٸخد حٿٱ ، حٿظ

. ىزظيخ ٿو حٿلټڃش

. ٻخڅ ٬ي أٷي حٿنخ ٫ڀ طز٢ حخء حٿڄ٬ٸيس ، ڃن٤ٸظيخ

زبة اجبك١ء األ٠

ٳڀ٬ظٱ حٿ٬ڀڂ رؤڅ ٷحننو ، طن٤زٶ ٫ڀ حٿ٨حى ، حڃ حٿنزش

ٳٸ٢ ، ٿ٬ظٱ حٿين رؤڅ ىطو هحٳش ٿظز اڄخڅ ظنخٳ ڃ٪

ٿظٷٲ حٿين ٫ن ط حهلل ٳ ټپ انخڅ ٨٫ڂ … حٿ٬ٸپ

ڃڀڂ (حٿڄخىش)ٿظٷٲ حٿ٬ڀڂ ٫ن انټخ ؿى حهلل ، أ حٿظڀڂ رؤڅ

. ريخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

146

: ن٨ظو ٳ حٿظ٤ ، حٿظ حظڄص أر٬ن ٫خڃخ طٸٽ

اڅ طـڄ٪ حٿڄخىس ظ٠ق ٳ طټن حٿټحٻذ ڃن حٿيڂ ، طټپ

حٿزلخ حٿڄل٤خص حٿـزخٽ ٫ڀ ح ، ط٤ حٿٸڀذ ٳ حٿـنن

ط٤ حٿ٬خثص ح اٿ ٷزخثپ ڃيڅ ، طڀٺ أڃؼڀش ٿظـڄ٪ أؿحء

حخء حٿڄنٴڀش ٳ ٻظپ ؿڄخ٫خص ، ىح حٿظـڄ٪ ڃو طٸڀپ ٳ

. كٻش حؿحء ، طڄخڃخ ٻڄخ لي ط٤ حٿيٿش ڃن كش حٿٴى ٳيخ

حخء حٿڄظـخنش ، ط٨پ ڃظـخنش نيخ هخ٬ش ٿٸ هخؿش

،ٳخٿ٬خٿڂ ٳ ىس ٳنخء ، ط٬ٸزيخ ىس ؿييس ، ٻڀڄخ حى ط٤

ٷ حٿن٩ أ حٿـڄخ٫ش ، ٷڀض نزش حٿظحٿي رنيڄخ ، ٻڀڄخ حطٸ

حٿٴى ٳ ٫ٸڀو ٻخثو ، ٷپ نڀو ، ٳؤنڄخ طـي هزخ ٳ حٿظنخپ طـي

. رىس ٳ حٿ٬ٸپ

ػ االعزـــــبع

٬ظٸي زن أڅ حٿڄـظڄ٪ ٻخثن ٠٫ ، ٿو أ٠٫خء ٿڀظش ، ٿو

. ىس ىڃش ، ظنخپ

طنزؤ رخنظيخء حٿن٨خځ حٷ٤خ٫ ، كڀٽ حظحٻش ، نخى رزنخء

. حهٵ ٳٶ أ رٿؿش

٬ظٸي رؤڅ ٤س حٿيٽ ٫ڀ حٳحى ظ٬٠ٲ ، كنڄخ طٸـــپ

. حٿلد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

147

( 31) 1900-1844ثوب ٤ز

[أكذ ڃن وڀٶ جخ أڄ ڃنو ، ػڂ ڄص : ٷخٽ حىض ]

[حٿلخس ه٤ؤ ر ڃٸــــ ]

حطو ڃن رڄخٹ ڃؼڀو ح٫ڀ ، ٻخڅ حٿيه ٷخ ، أؿيحىه ، ڃن

ؿخٽ حٿين ، طٳ حٿيه ، رظو حٿنخء ، ٳنؤ ڃيٿ ، ڃظٳخ ، ٻخڅ

٠ذ ڃن ؿحنو ،٫نيڃخ ٷڅ أ٫خ حٿ٬خٳ ، ٻخڅ ڄٸض

(حٿٸ حٿ )حٿ٬خد حٿ٬ټش حٿونش ، ٻخڅ ڄو ٳخٷو

ٷخٽ ٫نو أكي أيٷخثو انو ٻخٿڄق ٳ حٿڄ٬زي ، ٻخڅ ٸأ حنـپ

ر٤ٸش ڃئػس ، طي نٴيڂ ، ٿڄخ رڀٮ حٿؼخڃنش ٫س ڃن ٫ڄه ٳٸي

اڄخنو ربٿو آرخثو ، أڃ٠ كخطو ٳ حٿزلغ ٫ن اٿو ؿيي، ٧ن أنو

. (حٿرڃخڅ )ى

ٷ٪ ٳ يه ٻظخد ٫1865خٱ حٿنخء حٿوڄ حٿظيهن ، ٳ ٫خځ

ؿيص ٳو حٿ٬خٿڂ حٿلخس : ٳٸخٽ ٫نو (حٿ٬خٿڂ احىس ٳټس )رني

. ريح ٿ رني ٻؤنو وخ٣زن وخ : ٣ز٬ش نٴ ، ٷخٽ

ٿڂ نٸه ڃن رني ، ٷحءطو ٿزنح ، ؿطو ، حنو١

ى ٳ حٿؼخٿؼش حٿ٬ن ٳ حٿويڃش حٿ٬ټش ، ڃنق ا٫ٴخء

ٿ٬٠ٲ ره ، نو حرن حٿكي ڃو ، ٸ٢ ڃن ٫ڀ ٧ي

. حٿـحى ٳؤ٫ٴ ڃن حٿويڃش

أ٫ي خٿش كپ ريخ ٫ڀ حٿيٻظحه ٳ حٿٴڀٴش ، ٳ حٿوخڃش

. حٿ٬ن ٫ـــن أظخح ٳ ؿخڃ٬ش رخٽ

حٿلخس ه٤ؤ ]أٯطو حٿڄٸ ٳظ٬ڀڂ حٿ٬ٱ ٫ڀ حٿزخڅ ڃن أٷحٿو

[ر ڃٸ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

148

، ٫ڄپ ٳ حٿظڄ ، ٿټن ڃن٨ ٫1870نيڃخ حظ٬ڀض حٿلد

حٿيڃخء ك٤ڄو ، ٳ٬خى اٿ ڃ٣نو ٻخنض ٿو ف حٿٴظخس ، ٳ

. ؿني

طليع (ڃٿي حٿڄؤخس ڃن ف حٿڄٸ ) ن ٻظخرو 1872ٳ ٫خځ

ػڂ اٿو حٿټڅ حٿحكش حٿظؤڃپ (رخٻ )ٳو ٫ن اٿو حٿوڄ حٿڄف

. (أرٿڀ )حٿ٬ٸڀ ، حٿڄن٤ٸ حٿٴڀٴ

٫ين أ ٸٲ ٳ ]: ٫نيڃخ حظي ڃو 1879ٷخٽ هظو ٫خځ

أي …ؿنخط ا حيٷخء ، ٿ رنيڂ ٷ ، ن٤ٶ رخرخ٣پ

! [أڅ أىٳن ػنخ ٴخ

٬ظٸي أڅ حنخڅ حهظ٩ ؿينڂ ، ٿظ٬ذ أ٫يحثو ، ط٬ش نٴو ريح

. حٿظ٬ذ

ئڃن رؤڅ ٿ٬٣ڄش آػخح ٫ٸڀش ڃوظڀٴش ، ٳخٿزش ٿيس ح

. حٿڄظخٳٸخ حٿڄخنش نخؿڄش ٫ن حٿـ٬ش

حٿنخء ، أڃخ حٿلذ ٳڀظٹ حٿؿخٽ ، ه نخى رؤڅ ظؽ ه

. ٿڀلؼخٿش

حٿلد أٳ٠پ ٫ؽ ٿڀ٬د ، حٿظ ىد ٳيخ حٿ٬٠ٲ حٿظٱ

حٿوش ، نيخ طؼ حٿحث ، حٿظ أٳيىخ حٿځ

رخٿـنڅ ، ٳؤپ اٿ ڃظٴ حٿڄـخنن ، ػڂ 1889أذ ٫خځ

. أهطو أڃو ٿ٬ طلض ٫نخظيخ

ى حٿ : ٷخٽ ٫نو (حٿـڄش حٿ٬ٸخد )أكذ نظو ىظٳټ

٫ڀڄن حٿټٿؿخ ، ٻه حٿل٠خس حٿ٬ش أرخ ، ٻٿٺ

ٻخڅ ىظٳټ ، ټىيخ ٿز٬يىخ ٫ن حٿڄلش ، أڃخ نظو ٳټىيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

149

.نيخ ڃلش اڅ نظش ي هڀٶ انخڅ ڃظٴٵ ٻڄڅ ، خ٫

: ٸٽ نظو . ٻيحى ، كټڂ ٻڀڄخڅ

اڅ حٿـپ حٿ ڀي حٿ٨٬ڄخء ، ٿڂ ؿي ر٬ي ، ٻپ ڃخ ڄټن حٿنخ أڅ "

" ٴ٬ڀه ، أڅ ظٳح ٿڀڃخڅ حٿڄظٸزپ

٫خ ٳ ٫ ٳوظو ، ڀنٮ ، ىـپ ، رني ، ٻخٿپ

ؽ ٳو حنـپ ٳ ڀ ، ٻٿىؽ ، رخن ، ىح حٿ٬ حٿ

ىټح " ڃآٵ ڃـخص ٿض ڃنو ، ٸٽ ٳڀټ ٳخ ڃظؿڂ ٻظخد

انيخ ن٨خص حٿٴڀٴش حٿنخنش ، ٻيى حٿٸز " : " ٷخٽ حىض

. ڀظيڂ ر٠٬و ر٠٬خ ، ر٬ي أڅ ظ ڃن ؿٲ كخس ٳيخ

ٷي طٴ حٿ٬ٸخٷ أرنخء حٿ٬ڀپ ، ٿټن أ ىحء ٴ حٿ٤ٴپ ، حٿ

٫و طك حٿؿپ حٿڄٴظ ٳ أكخء حٿڄأس حٿټس حٿٿڀش ؟

ف ! ىح حٿ٤ٴپ ٿن ټڅ ا كخ ٻؤرو ، أ ٫زيح ٿ ٻؤڃو

" ڃش ٳيص ڃنخرض أ٣ٴخٿيخ

ځ هؽ ڃن رى ٳخ . ٵ600حىض ، ى حىذ احن

اڅ طټن حس ، ٻؼس حٿنپ : ٸٽ (حٿنيٳظخ)ٻظذ

ىنخٹ اٿو : حٿٴكش ، ٫يځ حٿځ ، طئى اٿ ا٫ڄخ حٿ٬خٿڂ ، ٷخٽ

. حٿي حٿ٬خٷپ ، ـ٪ حٿلٶ حٿيٵ " أى ڃخىح" حكي

طڄؼپ حٿ ، ىنخٹ " أىڄخڅ" ٬ظٸي أطزخ٫و رؿى ف س

. ح٩ ىحثڂ رن حٿين ، ٱ نظ أى ڃخىح

ئڃن أطزخ٩ حىض رخهس ، حٳٸڅ ٫ڀ حٿىي حٿنٺ

طٹ حٿحؽ ، ڄخڅ ٣ٸ حكظحځ حٿنخ ، ٳينخٹ نخ ڃظ٬ڀش

. ىحثڄخ ٳ ڃ٬خريىڂ

٬٠څ ڃطخىڂ ٫ڀ ٷڄش رؽ ٫خٽ ٿظؤٻڀو حٿن ، ٸيڅ حٿنخ

حٿڄخء ، حٿيحء ، حٿظحد ، ىڂ يٳنڅ حٿڄط ، لٷنيڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

150

كظ طظين حٿنخ حٿظحد ، حٿف ٫نيىڂ هخٿيس ، طيذ ٳ حٿځ

حٿحر٪ ٿڀٳخس ق ڃن حٿـند ٣زش ، ٿظطڄ ٳ أك٠خڅ ٳظخس ، كغ

ٿڀحىظن . أى ڃخىح ، أڃخ حٿف حٿوزؼش ٳظڀظٸ رخڃأس ٻيش

. ؿنش هخش ريڂ

( 32)ا٤رث٤ــــــب زب ه

ؿى ٿو : ڃ٬ن طرخ ) ٳ ٫ حٿني٠ش حٿ٬ڀڄش ، 1478ٿي

(ىٿنيه ، رڀـټخ ) أپ اٿ حٿزى حٿح٣جش 1515ٳ ٫خځ (

طؤػ .. ط٬ٱ ٫ڀ ڃڀو رظ ؿڀ ، خ ث ڃـڀ حٿ٬ڄځ

أٿٲ ٻظخرو .. رؤٳ٣څ ، حٿينخ ٻڄخ نز أڅ طټڅ

. ٿىحء رخٿلخس حؿظڄخ٫ش

ٳؤىپ حٿطرخ ظ٬ڄڀڅ حٿنٸى ، ٳڄخ رنيڂ ، ٿ ٫نيىڂ ر٪

حء ، ٳټپ ٳى ـي ڃخ ي ، ظويڃڅ حٿڄخٽ ٳ حطـخ ڃ٪

أكٸ حخء طن٪ ڃن حٿىذ حٿٴ٠ش أٯٽ .. حٷحځ حه

حٿ٬زي ڃن حٿىذ ، كظ ىى حٿنخ ريح حٿڄ٬يڅ ، ٿ ٫نيىڂ

ىڂ څ ٳ حٿلد ڃـيح ، ىڂ .. ٷخنڅ ، ڃلخڃڅ

. ئڃنڅ رخهلل

أىپ حٿطرخ ط٠څ رق حٿڄح ، څ رليخ زڀي حكخ

. ڄلڅ رخٿظحؽ رن حٿڄ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

151

( 33)األثـــب

[ڃخ طخن حٿ٬خٿڂ ، أر٤خٿو ]

[ف طخن حٿ٬خٿڂ ]ظو حٿز٤پ ح ظ ىڂ أ حر٤خٽ

. حٿظخن انڄخ ى طخن ىئء حٿٴلٽ

أك٣

" ػنش " ، أىن ڄؼپ (أىن)ٳي أ حٿز٤پ طخس ، ٻخٿو

ٷيڃخء حٿنؾ ، ىه حٿػنش ى آه حٿػنخص ٫ييح ، ٳٸي ٧ڀض

ٳٸي ٫ؼ حٿڄنٸزڅ ، ٳ ؿس .. ڃظڄس كظ حٿٸڅ حٿلخى ٫

أڀنيه ،٫ڀ طخن حٿػنش ، ڃ٨٬ڂ ٬حء حٿڄخٽ ٻخنح ڃن

. أڀـنيه

أٽ هح ىه حٿػنش ، ى حڄخڅ رؤڅ حٿٸ حٿټنش ، ى

أحف ٻزس حث٬ش ڃٸيش ، زيح حٿلخس رـس ، ؿىخ ٳ

حٿڄخ " ڃڄڀټش حٿڄص ، ـڀ ٫ني حپ ػػش ٷ٠خس

څ ؿىخ ڃن حٿزج حٿڄٸيش أٳ٫يخ " حٿلخ ، حٿڄظٸزپ

أىح )ؿخء ٻظخد حٿػنش .. طخٷ٢ أحٷيخ ، ى كحىع حٿيى

رز٬ حٿ٬ (حٿنؼش طئڃن .. ، ٳو طخن كخٳپ ٿڀػنش ، ڃ

ػنش أىن رخٿٸ٠خء حٿٸي ، ٧ٴ حنخڅ ٫ڀ حٿوٱ حٿـزن

ى ڃحڅ ؿٿظو ، ىڂ ئڃنڅ رؤڅ كرخ ظٸځ ، رن حٿڄىس

حٿيش ، ٳظنظي رڄص حٿـڄ٪ ، هحد حٿټڅ ، ٿظـيى ڃس أه

طٸٽ آه أخ٣ ىه حٿػنش ، ى ! ٻؤنو اخس اٿ حٿز٬غ

: ٳ ح ، ى طنټ حٿنحنش (ػ )طڄؼپ آه ٧ي ٿٿو

ڃڀٺ حٿنؾ ،حٿ ىيځ حٿػنش ، خثلخ ٫ڀ (أٱ )رنڄخ ٻخڅ "

حكپ حٿنؾ ، ا رؿپ ٯذ ، رخى حٿٷخ ، كيغ ٷ

ڃخ : " ٳؤ٫ـذ رو حٿڄڀٺ ، ٿټن حٿؿپ ٫خڅ ڃخ هخ٣ذ حٿڄڀٺ ٷخث

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

152

، ٳټڂ ٻخٳق (ػ )ٿټن طٻ أنو رٴ٠پ حٿو .. أؿڄپ ىح حٿخ٣ء

څ ٯخد ٫ن " !ىنو حٿڄىس ، ىؤنض طنخظو ، ٳټن ٫ڀ ك

"! حرخ ، ٻخڅ ىح آه ٧يه ، رٴنخثو ٴن ٻپ ء ؿڄپ

ٳڄن أن ؿخءص ىه حٳټخ ؟

انيخ ڃن حٿؿپ حٿ٬زٸ ، حٿ ٷ٦ ٳټس ، ٳ ؿڄ٪ حىخڅ

ٳټٿٺ ؤڅ حٿز٤پ ، حٿ ن٤ٶ رڄخ لو حهڅ

، حٿ ٻخڅ أظخح ٳظلٽ اٿ آٿيش ، ٻخنض [أىــــن ]ٳټخڅ ىح ى

ر٤ٿظو ، أنو ٷخځ رظٴ أٿخ حٿټڅ ، ٳي ڃنء حٿػنش حٿڄخٿش

نى ، أڀيخ أىن ى " ٷي أ٣ڀٶ حڄو ٫ڀ ځ حر٬خء

" . ٳطخڅ " ٤ڀٶ ٫ڀو أ٠خ

. ٳبح ٻخڅ أىن ، ٷي ىڀٺ ، ٳڄخ حٽ ٧ڀو حٿح٪ ٳ طخونخ ؿڄ٬و

ؾل ه اهلل ٠ اهلل ػ٤

ٿڂ ٳو حٿنخ اٿيخ ، رپ ، رك ڃن حهلل " :ٻخٿپ " ٸٽ

ٳڄن حٿ٬خ أڅ ن٬ظز أڅ حځ ٻد ، أڅ ڃلڄيح هيح٩ ، ڃ

ٳبڅ حٿخٿش حٿظ أىحىخ ىح حٿٽ ، ڃخ حٿض حٿحؽ حٿڄن ،

ٳخٿټخد ! ٣حٽ حػن ٫ ٷنخ ٿـڄ٩ حٿڄڀڄن ٳ حٿ٬خٿڂ

ظ٤٪ أڅ زن رظخ ڃن حٿ٤د ، ٳڄخ رخٿٺ رڄن زن ىنخ ٷنخ

! ٣ڀش ؟

حځ أڅ نڀڂ حڃ هلل ، ن٫ن ٿو ، نظٻپ ٫ڀو ، أڅ حٿٸس

)ٻپ حٿٸس ، طټڄن ٳ حظځ ٿلټڄو ، ٿٸي ٷخٽ حٿخ٫ حٿڄخن

، ڃن [ اح ٻخڅ ٿٺ ى حځ ، ٳټڀنخ اڅ ڃڀڄڅ : ] (ٯطو

. ٳ٠خثڀو ٻٿٺ حٿظ٠لش رخٿنٴ ٳ زڀو

. ڃخ ٻخڅ ٿځ أڅ نظ ، ٿ حٿٲ : ٸٽ ٻؼڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

153

ٳڄخ حٿ أؿي حٿٲ ؟ أٿض ٷس حٿين ؟ ! … ٿي ڃخ أه٤ؤح

ٳخٿأ حٿـيي ٳ ريحظو ټڅ ا ٳ أ ؿپ حكي ، ى ٳى

ي حٿ٬خٿڂ أؿڄ٪ ، ٳبح طنخٽ حٿٴى ٴخ ، ٳٸخځ ٳ ؿو حٿينخ ، ٳٸڀڄخ

ٳخٿنحنش ٻخنض طؤنٲ ڃن حظويحځ حٿٲ أكخنخ !.. حهلل ٠٪

ٳڀني٩ حٿلٸخثٶ طنظ رخٿڀخڅ ، أ .. ٳٸخطپ خٿڄخڅ ٷزخثپ حٿټڅ

ٳخٿ٤ز٬ش أ٫يٽ أكټڂ ، ٳلزد حٿٸڄق ،حٿڄوڀ٣ش رٸ .. رخٿنخ

حٿظزن حٿٸڄخڃش ، حٿظحد ، خث حٷحء ، ط٤٬ٺ ٷڄلخ خٳخ

. ح طزڀ٪ حٷحء ، طلٿيخ اٿ ڃخ نٴ٪

ٳڀ ن٨نخ اٿ حځ ، ٿؿينخه هح ڃن حٿنحنش ، حٿظ ٻخنض

ٳ حٿخځ حٿنخڅ ، ٳٸي ٻخنض حٿنحنش طي٩ حٿأ ر٠خثيخ

ٳـخء ڃلڄي ، حٿ ن٨ .. حٿټخرش ، طظٹ حٿٸڀذ رز٤نيخ ٷٴح ڃظخ

حٿػنش : " اٿ ڃحىذ حٿنخڅ حٿيى ڃح٫ڄيڂ ٳٸخٽ ٳ نٴو

رخ٣پ ، حنخځ ط٠ ، طنٴ٪ ، حٿلٶ ، ى اٿو ا حهلل اڅ

. ىنخ آڃن رو ىئء حٿ٬د ٿـي رؤڅ ټڅ خىٷخ

ٷخٿح ٻؼح ٫ن يحنش حٿين حڃ ، ڃخ ٻظذ ٧ڀڂ حٳظحء

ٳبڅ حٿ أرخكو ڃلڄي ، ڃڄخ طلڃو حٿڄلش ، ٻخڅ ؿخخ ڃظز٬خ

ٿي حٿ٬د ڃن حٽ ، ٷڀپ ڃنو ڃلڄي ؿييه ، ٻڄخ أڅ حځ ٿ

ي ، رلغ أٷزپ ٫ڀو ٻؼڅ ، ٳخٿس هڄ ڃحص ، حٿء

ڃخ ٻخڅ ڃلڄي أهخ يحص ، ٿٸي ٻخڅ حىيح .. حٿلڃخڅ ڃن حٿڄظ٪

. ڃظٸٴخ ،ٳ ڃټنو ڃؤٻڀو

كازـــ٢ ج٤ــــــو

ىخ ى حٿؿپ ، حٿ ٻخڅ ]: ٻخڅ حٿنخ ، اح رح رو ٸٿڅ

. [ٳ ؿينڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

154

ځ ، ط٬ڀڂ ڃ٨٬ڂ حٿ٬ڀځ 1265" ٳڀن " ٿي ىحنظــــ ٳ

لذ ؿ رىه ٳ كرن ، خ ٷخخ ، ى ٳ حٿوخڃش

حٿؼػن ڃخطض ڃلزرظو ، طؽ ڃن حڃأس أه ٳڀڂ ٬ي نٴ

رزذ ٳظنش ىحهڀش ، ٳخنظ٫ض أڃٻو ، أىي ىڃو ، أن رخ٫يحځ

. كٷخ

رزذ ٻآرظو ٳ حٿلخس حٿينخ ، ؿ٬پ ڃؤحه حٿيح حهس ، ٳؤٿٲ

[حٿټڃيخ حٿيــــش ]أ٩ حٿټظــــذ

طٳ ر٬ي أڅ أٻڄپ حٿټظخد رٴظس ؿس ، ى ٳ حٿخىش

حٿوڄن ، ىٳن ٳ حٳنخ ، ر٬يح ٫ن ڃٸ٢ أو

ٿ للخ أڅ حٿټڃيخ حٿيش ٻخنض ىـخء، ٿڄن ٿڂ ظ٤٪ ىحنظــ

. ىـخءىڂ ، ٳٸي ٻخڅ ىحنظ كڄخ

ٳ حٿټڃيخ ؛ ؿزپ ٬ي ٳٷو حٿظخثزڅ ، آڃڀن أڅ ڀح اٿ رخد

حٿـنش ، ٳؤن٠ حٿـيي أريحنيڂ ، خهح ، ىڂ ٬يڅ ، ٿڂ زڀح

حٿٸڄش ، ٻڀڄخ رڀٮ حٿٸڄش حكي ڃنيڂ ٣رح ، طنق حٿـزپ ح

. ىظٴض حٿڄثټش رني ڃٸي

(حٿٴى - حٿڄ٤ي - حٿـلڂ )حٿټڃيخ حٿيش رؤؿحثيخ حٿؼػش

. ڃنيخ ظؤٿٲ ٫خٿڂ حهس

ڃخ ىحنظ نزـــ أڀو حهلل ٿزن ىه حٿلٸٸش ٿڀنخ ، ڃخ

. حٿلخس حٿينخ زپ ٿڀلخس حهس

ب كبئلح كازـــــ٢ ؟ : هل ٣زبء اجؼ

ئحٽ ٯذ ، ٳخٿ٬ٸپ ى حٿڄئػ ٳ كخطنخ ، ى حٿؿى

ى نز٩ حٿحء ، ىپ طٸـي ٳخثيس حٿڄ ، رڄٸيح ڃخ طٸ٢ ٫نخ

! ڃن نٴٸخص حٿڄ٩ حٿٷى ؟

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

155

ٻڄخ أڅ حهلل أپ ىحنظ ٿ ٿنخ حٿلخس حه ، ٻٿٺ أپ

ټز ٿ كخطيخ حٿ٨خىس حٿوخؿش ، ڃخ ريخ ڃن حٿڄ٤خڃ٪

. حٿڄ٤خڃق

ٳڀ ٿڂ وؽ ټز ڃن ٷظو رزذ ٷظو ٿڀحڅ ، ٿڄخ ٧يص

ٻنه ، ٳڀ طىه ٫ن ٣نو ، ٿڄخ ٧ٴنخ ريه حٿټن حٿټزش

طظڄؼپ ٨٫ڄظو ٳ رح٫ظو ٳ ط حٿوخص ، حٿظ ٻخڅ نٴ

. اٿ ىهخثڀيخ

بهر صو ظ

ٿي ٿػ رزڀيس اٿن رڄٸخ٬٣ش ..ڄؼپ حٿز٤پ ٳ س ٷ

، ٻخڅ حٿيه خن٬خ ٳٸح ٳ 1483ٳ ؿڃخنخ " خٻنخ"

طؤػ ٻؼح رڄص يٸو .. نؤ ٿػ ڃظ رخٿنخء " ڃىح"

ى حٿٸ٠خء ٫ځ .. رخٿخ٫ٸش ، ٻخنخ حڅ ڃ٬خ " أٿټ "

٫ڀ ٫زخىس حهلل ٣حٽ ٫ڄه ، خ ٷ ٻنش أٯ٤ن ٫ؼ

. ٫ڀ نوش ٷيڄش ڃن حنـپ ٳ ڃټظزش أٳص

٫نيڃخ رڀٮ حٿخر٬ش حٿ٬ن أ ڃينش ڃخ ٽ ڃس ، أػخه

طٹ ڃخ .. كخٽ حٿزخرخ ٿ حٿؼخن ، ٳأ حٿٴٶ حٿٴـ

. ٫خى اٿ رىه

أ حٿزخرخ حٿـيپ ٳخخ رن حٿنخ ، ٳؤپ حٿىزخڅ رټٹ

: حٿٴحڅ ، ڃ٪ ٻپ حىذ نيٵ ، ٸٽ ٿڀنخ

ڃن ٻخڅ ٿو ٳ حٿـلڂ ٷذ أيٶ ، أكذ أڅ ٴ حهلل ٿو "

نٸڀو اٿ حٿـنش ، ٳڀيٳ٪ ٷخ ، ٳڄخ اڅ يٳ٪ ، كظ ظلٽ حٿٸذ

"! حٿخكذ ڃن حٿنخ اٿ حٿـنش

حكظـخؿخ ، حظڄ ٿػ " طنز٭"ٳؼخ ٿػ ٫ڀٶ ٫ڀ رخد ٻنش

ټظذ حٿىى ،٫ٸذ ڃنخ٧حطو ، ن حٿزخرخ ثلش ټٴ ٳيخ ٿػ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

156

أڃ رلٵ ٻظزو ، رؤڅ پ ڃټز اٿ ڃخ ٿلٵ ، ٻڄخ أكٵ

ٿټن ٿػ أكٵ .. حٿ ڃنلو حٿزخرخ حڃخڅ ، ػڂ أكٷو " ىخ "

. ثلش حٿزخرخ ، ى أخ٫و

حٿ٤خڅ ٬ڀڂ أنن أهخٱ ، ٳ٤خٿڄخ أض حٿخ٣ن :" ٻظذ ڃس

٬خىٽ ٤خنخ حكيح ، أن ى ڃن " ؿؽ " كخرظيخ ، حٿيٵ

٤س حٿخ٣ن ، ٳڀ٬ڀڂ ىح حٿيٵ ، أن ٿ جض أڅ أىهپ رڀيس

" ىٷخص "ٿيهڀظيخ ٷح ٫نس ، ٿ أڃ٤ص ڄخإىخ " ٿزٮ"

" ! أڃؼخٿو ط٬ش أخځ ٿخٽ

" [حٿك ]ٳ ٻظخرو " طڃخ ىر " ٸٽ

حٿين ، ڃخن٬ش ٿڀح٫ٶ حؿظڄخ٫ش ، حٿټنش ٷس أه ڃن ٷحص }

حڃن ، حٿظ طظويڃيخ حٿيٿش ٿلٴ٦ حظٸح حؿظڄخ٫ ،

وظڀٲ ٫ن حٿزٿ حٿـ ؛ ٯ أنيخ أٷپ طټڀٴش ، أٻؼ ٳ٬خٿش ،

! {نيخ طٸڂ ٫ڀ ٻپ انخڅ ٣خ ڃڃخ ٿو ، ٳ ىحهڀو

حٿ ؿڄ٬و ألخرو " كيغ حٿڄخثيس "ط٨ي ٨٫ڄش ٿػ ٳ ٻظخد

ر٬ي ٳخطو حٿٸ ىٿپ حٿنخ ٳ ڃحىذ حٿين ، ٷخثيىڂ ٳ ڃنيؾ

. ٳٸي ٻخڅ ٿػ ٷخ أى ٧ٴظو ٳ أڃخنش يٵ .. حٿ٬زخىس

ؿي رخكذ حٿزطظنظش أڅ .. ٻه ٿػ ٯٴحڅ ند حٿڄط

٬ي نزخ ، ى نزءس حٿٸڅ حٿخى ٫ ، حٿزطظنظش أٽ

رش ٳ ڃٴخپ ٫ٸيس ، أخريخ حٿيى ريحء حٿټد ، ى طڄيي

.. ٿـيي خٿق ، ټڅ كٸخ ، ټڅ ڃٸيخ

ٳخٿزطظنظش ٿڂ طټن ا ػس ي أثڄش حٿين ، ڃن رخرخ ر٤ٶ

طز٬ظيخ حٿزظخنش حنـڀش ، حٿظ ٻخنض ػس ي حٿڄڀٹ

. حڃحء ، ٻخڅ حٿٴپ حٿؼخٿغ ، ى حٿؼس حٿٴنش

٩ ٫نو طخن أرخ ط٬ذ حٿزطظنظش ، ى حٿـ حٿ طٴ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

157

(34)فلسفـــــــح العرب وتراحهـــــــن: ٸٽ حٿيٻظ ٻڄخٽ حٿڀز

اڅ حڄخء حٿحىس ٳ حٿظحس ، طن٤زٶ ٫ڀ حڃټنش حٿڄؿىس ٳ

. (هڄ ڃ٢- نـحڅ )حٿـس حٿ٬رش

ٳزج حٿز٪ ، ى حرخ حٿز٬ش ٳ هڄ ڃ٢ ، حظنخىح اٿ ٿٺ

ٳبڅ حٿټن حٿحى ٻىڂ ٳ أهزخ حخځ حٿؼخن ، ٿح كزن

(رج ز٪ )رپ أىپ ٷزخثپ هڄ ڃ٢ ، حٿٸخ٣نن

، حٿظ ٯحىخ حٿټڅ ، ٳي حٿڄنليحص حٿرش ٿ٬ أب ٣كا

، أ ؿح ، أ حٿس ، ى ٳ ؿح هڄ ڃ٢ أب اوواهح

ى طٸ٪ ٫ڀ حڃظيحى حٿ٤ٶ ، رن حٿټي ، أ ٷي ، ٳ ؿخٽ

. ٳ حى رش (رخٿ٬زش )أٿڄ٪ ، آٽ أر ػ

ٳبٿ حٿڄخٽ ڃن حٿٸحس ، ٳ ك حى رش ، ڃخحٿض ىنخٹ

. رخٿ٬زش ٳڀش ، حٿنزش اٿ ٳڀظڂ (حٿٴڀش )ٷش طڄ

، ى ٷش آٽ يحڅ ، ٳ ڃطٴ٬خص يحڅ ، ى ؿزپ ٤ل

. رن ڃخٿٺ

ٷش ؿحرش ،٫ڀ س ؿزپ ، ٳ ڃن٤ٸش رڀلڄ ، ٳ حٿحس ػيح

. ؿند حٿنڄخ

ى ٯ ٳ ؿزپ رن ڃخٿٺ ، ىنخٹ ٯح ٳ ؿخٽ أٿڄ٪ : عواه

ؿند حٿنڄخ (طنڃش ) ػڂ حٿٸحس ٳ

آٽ ڂ ٷد حٿنڄخ : أه ب٤

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

158

. ٷظخڅ ٳ ٫ .. ٳ ٫ ، يحڅ (يس)ى : و األهك

اقوط اؼجه

ٷڄش ؿزپ حى ؽ ڄخٽ حٿ٤خثٲ )نٸ٤ش حن٤ٵ ، ى ٤ڂ

(ؿزپ ظخڅ)

ٷش )نٸ٤ش حٿٽ ، ى نٸ٤ش حٿوظخڅ حٿـڄخ٫ ٿڀيى حٿڀٲ

ڃن ؿزپ ظخڅ اٿ ٯڀٲ ٻخڅ حٿ٬ز …ٳ حٿڀغ ( ٯڀٲ

. ححثڀ ٿىڅ

ٳ حى أڂ (حٿهش )ى ٷش : أه٣ؾب

(٬ أ ٯ ، رـح أريخ )حٿڄڃش رـح أريخ : و٣

ى ٿزنخڅ رخٿٸد ڃن نـحڅ : جب

رنـحڅ (ٷين )ى ٷش : ٤

ٳ ڃطٴ٬خص ٫ (هرخڅ)ى : ؽجو

ٳ ڃطٴ٬خص ؿخٽ أٿڄ٪ (ىڅ)ى : ٤

ى حٿيى ٳ ؿخٽ أٿڄ٪ : ألك

ٳ ؿح حٿٸنٴس (ٸڀش)ى : أو

حٿخ١ ٳ ؿحڅ : عذ

ك٢ ن (كو اـخ )ب ا٤ج٢ ػ . نا ظق ك

. االززبعبد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

159

( 28)الفلسفــــح العرتـــــح

(ٳڀٱ حٿ٬د حٽ ) 866ال١

ؿيه ح٬غ رن ٷ ڃن ڃخى حٿلخرش ، ٻخڅ أره حٿخ

ى ٳ ريحى آحء حٿڄ٬ظٿش ، حظٹ .. ٿڀ٬زخن ٫ڀ حٿټٳش

ڃ٬يڂ ٳ أن٤ظيڂ ، رلؼخ طؤٿٴخ ، ٻخڅ أ٪ ڃٴټ حٿ٬د ح٫٣خ

. خ ٳڀٱ حٿ٬د حٽ ..٫ڀ ػٸخٳش حٿنخڅ

٪ حٿظ٬ٴخص حٿٴڀٴش ، حظ٬خڅ رخٿڄـخ حظٸخٵ أٿٲ خٿش

. (خٿش ٳ كيى حخء ڃيخ )ٳ حٿظ٬ٴخص

ڃ٫يخ ٫خٿڂ حٿ٤ز٬ش : كــــش "خثپ حٿڄ٬ٳش ٫ني حٿټني ى

طظڂ رخظيٽ حٿزىخن ، ڃ٫يخ حٿ٬ڀڂ حٿخ : ٫ٸڀــــش

. ڃخ ر٬ي حٿ٤ز٬ش

طنخٽ رخٿل حٿيخځ ، ڃ٫يخ ٫خٿڂ حٿررش ، ى : احٷـــش

. ٷٲ ٫ڀ حٿٸڀد حٿخٳش

: جبكئ

حٿټڅ ڃليع . ڄټن كٽ حٿڄ٬ٳش ٳ حڃ حٿيش رخٿل

.. حهلل أٿ ڃزي٩ .حٿټڅ كخىع ربحىس حهلل .. ٫ڀ زپ حريح٩

ٽ ٴخطو حٿلش طؤ (ٻڄخ ٳ٬پ حٿڄ٬ظٿش)أ

حٿنٴ حنخنش ، ى ؿى ر٢ ، ىز٢ اٿ حٿـڂ حنخن ڃن

ڃظ طڄټنض حٿنٴ ڃن ڃ٬خٿـش حڃ رخظيٽ .. ٫خٿڂ حٿو

. خص ٫ٸ رخٿٴ٬پ

. ٬ظز حٿټني ؿح ر٢ رن ڃخثپ حٿټځ حٿٴڀٴش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

160

ځ 950 (حٿڄ٬ڀڂ حٿؼخن ) البهاثـــــ٢

ٳخ حپ ، طٻ حٿڄ٣ن ، طظڀڄ ٫ڀ ي ڃظ رن ن ، طٹ

رو ٲ حٿيٿش ، طٹ ٫يس ڃئٿٴخص ريحى ، طؿو اٿ كڀذ ، ٷ

- آحء أىپ حٿڄينش حٿٴخڀش - ڃزخىء حٿٴڀٴش حٿٸيڄش : ڃنيخ

ح٫ظڄي .. كي رن حٿٴڀٴش حٿ٬ش ، كي رن أٳ٣څ أ٤

، ٳخٿٴڀٴش (حهلل )كيس حٿڄي : ٳ طكيه رنيڄخ ٫ڀ أڃن

ٳيڄخ (حٿنز أ حٿٴڀٱ )كيس حٿح٤ش .. ٣ز٬ش ڃن ن٪ حهلل

ظڄيحڅ حٿ٬ڀڂ ڃن حهلل ، ظڀٸخه حٿنز ٫ن ٣ٶ ؿزپ ، ظڄيه

حٿٴڀٱ ڃن حٿ٬ٸپ حٿٴ٬خٽ ، ػڂ طظحٿ حنزؼخٷخص ، حٿ٬ٸپ حٿؼخن ، ػڂ

. حٿؼخٿغ ، ػڂ ٻس حٿنـځ حٿؼخرظش ، كظ حٿ٬ٸپ حٿ٬خ

حٿټڅ حٿڄنزؼٶ ڃن حٿ٬ٸپ حٽ لن ٿڀؿ٩ اٿو ، ٻڄخ ن٩ : ٸٽ

ٻپ ٳ٩ ٿٿظلخٵ رؤڀو ، ظ٤٪ حنخڅ أڅ ڄ اٿو ، ڃظ

ى ڃن كذ حٿينخ . طـ

٫ڀٶ حٿٴخحر ٫ڀ ٻظخد حٿنٴ .. ٻظذ حٿٴخحر خ٫ض ٳ أٯڀزيخ

. (ىح ٻظخد ٷأطو ڃخثش ڃس )٤

ٿي ٳ ٳخحد ، طٳ ٳ ىڃٶ ، ٿٸذ رخٿڄ٬ڀڂ حٿؼخن ر٬ي أ٤

ٻخڅ ٫خٿڄخ ٳ حٿخخص حٿڄٸ ، حظپ نخ٣ ٻځ ٳ

. ىڃٶ

ځ 1037 (حٿن حٿث ) اث ٤ــــــب

٪ أ٪ ٻظخد ٫ر ٳ .. ٻخڅ أره ڃن ٫ڀڄخء حڄخ٫ڀش

)أٿٲ أؿڄ٪ ٻظخد ٫ر ٳ حٿ٤ذ ، ى (حٿٴخء )حٿٴڀٴش

أٷد .. ى أر٬ي ڃن حٿټني حٿٴخحر ٫ن أ٤ .. (حٿٸخنڅ

. اٿ أٳڀ٣ن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

161

ال ػل كاللخ اؼوة

ى ؿى ٴ ٫ڀ حٿـي ڃن حىذ حٿ ، :ػل البهاث٢

٫ني حظ٬يحى حٿـي ٿٸزٿيخ ، حٿنٴ كش ربىحٹ حٿلٶ ، اڃخ ٫ن

٣ٶ حٿظـي ، اڃخ ٫ن ٣ٶ حڄخڅ رخٿڄ٬ٳش حٿينش ،

ڃىخ اڅ ٻخنض ٫خٿڄش ، أڅ طوڀي ٳ حٿن٬ڂ ، اڅ ٻخنض س

رؤنيخ : ٷخٽ ٫ن نٴ أىپ حٿڄيڅ حٿـخىڀش .. هڀيص ٳ ٸخء أري

طزي ٻخن٬خځ أڅ حٿنٴ طىحى ٬خىس ، رخىخى ٫يى حٿنٴ

. حٿ٬يس

نزخطش ، طظڂ ريخ ٧خثٲ : حٿنٴ أر٬ش ڃحطذ ػل اث ٤ــــب

-كحنش طـڄ٪ حٿ٧خثٲ حٿخرٸش ڃ٪ حكخ حٿلٻش - حٿظش

ى حٿظ طيٹ حٿلٸخثٶ حٿټڀش حٿڄـىس ٫ن ٣ٶ - نخ٣ٸش

ى حٿظ طيٹ حٿلٸخثٶ ر٬ : ٷيش - حظٸحء حظنظخؽ

. رخ٣ن اٿيخځ ىحهڀ

اللخ اـوث٤ــــخ

ځ ، ى أر رټ ڃلڄي رن ٬1138ي حرن رخؿش ، ى حٿٴڀٱ حٽ

زلغ ٳ ٻٴش حطلخى (طير حٿڄظكي )ل رن رخؿش ، ٿو ٻظخد

حٿ٬ٸپ حنخن ، رخٿ٬ٸپ حٿٴ٬خٽ ، أڅ ىيٱ حٿٴڀٴش ، ى حٿڄ

حٿظيـ ٿڀف حنخنش ڃن هٽ حطلخىىخ ڃ٪ حهلل ، ٻڄخ أڅ

. حٿف حنخنش طڄص رڄص حٿـي

٫ڀ ٣خٿز حٿلټڄش ، أ يظڄح رخٿزڀي حٿ ٬څ ٳو ، رپ : ٷخٽ

. ٫ڀيڂ أڅ ٬ظزح أنٴيڂ ٯرخء

1185أث ثو ث ل٤

ٿي ٳ حنيٿ رخٿٸد ڃن ٯنخ٣ش ، ٻخڅ ٣ززخ ر ٬ٸد رن

ر٩ ٳ حٿٴڀٺ حٿخخص ، ٳخطوه كخٻڂ .. ٲ حٿڄكي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

162

ٯنخ٣ش ٻخطزخ ، رٸ پ ىح حٿڄنذ ٷظخ ٣ ، خ ح

ٿٲ أر ٬ٸد ٳ ڃحٻ

هخ ؽ٢ ث ٣وظـــــب

طزيأ رڄلخٿش حٻظخٱ ..حٿ رظو ٯحٿش ٳ ٯخرش (ك )ى ٷش

، ٿپ اٿ حٿٸڀذ (ك)حٿف ، ٫نيڃخ طڄص حٿ٨زش ، ٳكيخ

طظ٬پ نخ ، ٳټظٲ ن٨خځ حٿ٤ز٬ش ، طزو حٿڄخء .. حٿٸس حٿڄلٻش

ٳټپ ء ـ كٿو ر٬ڀش .. ػڂ حن٬ٸخى حٿلذ ، ٸ١ حٿڄ٤

ټظٲ رؤڅ حٿټڅ ڄټن أڅ ټڅ كخىػخ ڃن حص نٴو ، ؼزض

٫نيه أڅ نٴو ٫ٳض حٿڄزي٩ ، ٳنز أڅ طټڅ ڃن ؿنو ، ا ٳڀڂ

ظيؽ ڃن حٿڄ٬ٳش حٿلش اٿ حٿ٬ٸڀش ، ٳخٿٷش .. أىٻظو ؟

. ٳظنټٲ ٿو حٿلٸخثٶ ، ٳ٬ي

نٸپ حٿٸخء اٿ ؿس ڃـخس ، كغ ٬ظنٶ ټخنيخ ىنخ ؿخءىڂ

رو أكي حنزخء ، طٹ ٿيڂ ٻظخرخ ، ٳٸزڀح حٿن حٿلٳ ، ٻخڅ

وخٿٴيڂ (آخٽ )٧ي ٳ ڃنو ؿپ حڄو .. (ڃخڅ )ڃ٬ڀڄيڂ

ٳ ٳيڂ ر٬ حٿن ، ٳ٬ڄي اٿ حٿظؤپ ، ٳؼخ ٫ڀو ڃخڅ

٫ڀو حٿنخ ، ٳظنټح ٿو ، ٳكپ ٫نيڂ اٿ ؿس ڃـخس ك

. هخٿش ڃن حٿز ، ٿ٬زي رو كذ اڄخنو

ڀظٸ آخٽ رل ، ٳنٴ ڃنو أ ، ػڂ ؤن اٿو ، ٬ڀڄو حٿن٤ٶ

ظزخىڅ حٿأ ، ٳ ئڅ حٿټڅ ، ٳټظٴخڅ أنيڄخ ڃظٴٸخڅ ، ٫ڀ

طزخن حٿڀش ،حٿظ كپ ريخ ٫ڀڄيڄخ ، ٬ـذ ك رٸش ڃخڅ

آخٽ، ظد ڃن ٷزٽ حٿنخ ٿلٳش حٿټځ ، ڄڂ ٫ڀ

ح٤لخد آخٽ اٿ ؿس ڃخڅ ، ٿيي حٿٸځ اٿ حٿڄ٬ٳش حٿلٸش

ٳكذ حٿـڄي رل ، أٽ حڃ ٧خنن أنو أكي حٿخء ، ٿټنيڂ

ظنټڅ ٿو ، ٫نيڃخ ڄ٬ح أٳټخه ، ڃنو رخٿټٴ ٳيٹ ك رؤڅ

حٿنخ ٿح ٫ڀ ٳ٤س حكيس ، يٹ حٿلټڄش ڃن ى ٻځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

163

حنزخء ، ٫ڀ زپ حٿڄـخ ، ٳ٬ظٱ ٿڀٸځ رو٤جو ، ٸىڂ ٫ڀ

. اڄخنيڂ رخٿ٨خى ، ٴخٷيڂ ، ٬ى ڃ٪ آخٽ اٿ حٿـس حٿ

هى اث ل٤

ڃ ٿڀ٬ٸپ حنخن حٿڄ٤ڀٶ ،، ٳخنخڅ ٷخى ٫ڀ اىحٹ : ؽ٢

حٿلٸخثٶ رخٿل حٿ٬ٸپ طخس ، حٿٵ ححٵ ، طخس أه

. ڃظٸ ٫ن حٿ٬ش

. ٣زٸش حٿڄٴټن : آـــب. حٿـڄي حٿخؽ:الـــب

ىٴ طٸڀي ٿٸش ك . ٷش رنن ٻ ٿڀټخطذ ىـ ) الؽظخ

رن ٸ٨خڅ ، ٷش رنن ٻ طلټ ٷش طل٤ڂ ڃٻذ ٫ڀ

حىظي ر٬ٸڀو اٿ أٻؼ (رنن)ؿس نخثش ، كغ ٫خ ىنخٹ

(حخء

اــــــيا٢

ځ ، ط٬ڀڂ ٳ نخر ، أٷخځ ٳ ر١ ن٨خځ 1059ٿي ٳ ٣

ريحى ، حنظخرظو أڃش كش (ن٨خڃش )حٿڄڀٺ حٿڀـٷ ، ٫ڀڂ ٳ

حٿڄنٸ : خٳ اٿ حٿخځ ٳڀ٤ن ، أٷخځ ٳ ىڃٶ ، أي ٻظزو

. اكخء ٫ڀځ حٿين - طيخٳض حٿٴٴش - ڃن حٿ٠ٽ

حٿلح ٯ : طٹ حٿظي ، أحى أڅ ٤ڀذ حٿلٶ رنٴو ، ٷخٽ

ڃ٠ڄنش ، حٿ٬ٸپ ٯ ٻخٱ ، حٿلٶ ؤط ا ٫ن ٣ٶ حٿلي

. حٿين ، حٿټٲ حٿزخ٣ن

: خثپ حٿڄ٬ٳش ٫نيه - ٳټٲ - ٳلي - ٳبىحٹ - ٳظڄ - ك

س . ٳنز

ٳخٵ حٿين ٫ن ٣ٶ حٿظٸڀي ، حٿظٸخه ٫ن ٣ٶ حٿټٲ ، ٷ٠

٫ نحص نخټخ ، ػڂ ٫خى ڃ٬ڀڄخ ح٨٫خ ، حنظٸي حٿڄظټڀڄن ٳ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

164

انټخىڂ ٿټپ أٷحٽ حٿٴٴش ، ڃ٪ أڅ ر٠٬يخ ػخرض ، ٻٴ حٿٴٴش

انټخىڂ ك حؿخى ، كىڂ ٫ڀڂ (أٿش حٿ٬خٿڂ )ٳ ٷٿيڂ

. حهلل ٳ حٿټڀخص

اڅ حٿوڂ ي٫ أڅ ٳخ٫پ حكظحٵ ، ى : ٸٽ ٳ انټخ حٿڄززخص

ى ٳخ٫پ رخٿ٤ز٪ ، رخهظخ ، ٳ ڄټنو حٿټٲ ، ٿټن ىح .. حٿنخ

. ٯ لق ، ا اڅ ٳخ٫پ حكظحٵ ، ى حهلل

اث هــــل

، طٿ حٿٸ٠خء ٳ أزڀش ، طٳ ٳ ڃحٻ 1126ٿي ٳ ٷ٣زش

(حٿزىخڅ ) (حهٵ ) (ڃخر٬ي حٿ٤ز٬ش )ف ٫يس ٻظذ ٤

ى ٫ڀ حٿحٿ ، طؿڄض آػخه ٿطنش ، حٿ٬زش ، خ٫ض

حٽ ، رٸض حٿظؿڄش ، ڃنيخ ن ٫رش ، رلٱ ٫زش

أىٵ (طٴ ڃخ ر٬ي حٿ٤ز٬ش )٬ظز ٻظخرو ٳ ف ٳڀٴش أ٤

حٿف أٳخىخ ، رٸ ڃؿ٬خ ٳ أرخ ، أٷ حظويحځ حٿڄن٤ٶ

ڃح حٿڄن٤ٶ حٿٴڀٴش ، زو ٳ حٿ٬ش ، ځ حٿڄظټڀڄن ، حٿن ك

كخٿيڂ ٻڄن ڄظن٪ ٫ن د حٿڄخء ، څ وخ ، د ، ٳٵ

، رنڄخ حٿڄص رخٿ٬ ځ [ٳڄخص . ٳخٿڄص رخٿٵ ٫خ

فالكبد اث هل اـيا٢

: حٿ٬ڀڂ حٿټڀ حٿـث : حٿڄؤٿش حٿ

.. ٻٴـــ حٿحٿ حٿڄ٬ظٿش ، حٿن ٸڅ ٫ڀڂ حهلل ٫ڀ حٿټڀخص

ٷخٽ حٿڄ٬ظٿش رؤڅ حهلل هڀٶ حٿ٬خٿڂ ڃن ء ، ٳڀڂ ؿيه ڃن ڃخىس

ڃلش ، ٷخٿح رؤڅ حٿوڀٶ ټڅ ٳ حنزؼخٵ ، ٳټٴىڂ حٿحٿ

ى حرن ي .. اڅ ڃخ ڄظن٪ ٫ن حٿنخ ، ڄظن٪ ٫ن حهلل : ٳٸخٽ

حٿٸيڂ ٷيڄخڅ ، ٷيڂ رخٿحص ، ٿ ٿو ٫ڀش : ڃظ٬نخ رٸٽ حرن نخ

. أؿيطو ، ٷيڂ رخٿڃخڅ ، ى ڃخ ؿي ر٬ڀش هخؿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

165

اڅ حٿټځ ٫ن حٿل أخٳو ڃـخ ، أيىڂ : ٷخٽ حٿڄ٬ظٿش

حٿٴٴش ، ٳخؿخى ٯ خٿلش ٿڀزٸخء حٿڃي ، أؿذ حٿحٿ

اڅ حٿٴٴش : ٳو حڄخڅ حٿڄ٤ڀٶ ، ى حرن ي ڃظي رخرن نخ

. ٿڂ نټح اڃټخڅ ك حؿخى ، ٿټنيڂ ٿڂ ـيح ىٿ

أنټ حٿڄ٬ظٿش حٿڄ٬ـحص ، ٿٺ رخظويحځ ڃزيأ حٿززش ، څ حٿ

أڃخ حٿحٿ ٳٸي أنټ ىح . ن٨ڂ حٿټڅ ، ڄټن أڅ ٬زغ رن٨خڃو

. حى٫خء

أڅ حٿڄ٬ـحص ن٫خڅ ، هخٵ ٿڀڄ٬ظخى ، هخٵ : حرن ي

. ٿڀڄ٬ٸٽ

أڃخ .. آڃن حٿڄ٬ظٿش رخٿظو ، آڃن حٿڄظټڀڄڅ رخٿظ ڃ٪ حٿټذ

: ظ٤٪ حٿڄء أڅ نٴ أڃح ، ا ر٬ي أڅ طظيؤ ٿو : حرن ي ٳٸخٽ

أزخد هخؿش أزخد ىحهڀش ، ى حٿٯزش ىه حٿٯزش ، ى

ٳٸخځ حزخد ، ى حٿٸي حٿ طزو حهلل ، حنٸخى )ٷس ڃس

(حنخڅ ٿڀٯزخص ، ى حٿٸ٠خء ، حٿ أحىه حهلل

افا الـــــــب

ٻظڄح أڄخءىڂ ، ٿڂ ٬ٱ ڃنيڂ آر .. ؿڄخ٫ش ٳڀٴش ش

ڀڄخڅ حٿڄٸي ، أر حٿلن حٿنـخن ، أر أكڄي حٿڄيؿخن

أنؤح ؿڄ٬ش ش ، ٳ ڃينش .. حٿ٬ٳ ، ي رن كخػش

حٿزس ، ٧يح ٳ حٿنٲ حٿؼخن ڃن حٿٸڅ حٿ٬خ ، كح

: نخ٣يڂ ٳ ٳجش ڃظنس ٻخنض أىيحٳيڂ

ىنض حٿ٬ش رخٿـيخص ]ا٫يحى حٿنٴ ٿڀ٨ٴ رخهس ، ٷخٿح

[طنٸ ا رخٿٴڀٴش

ر٬ حٿ٬ڀڄخء ، حنيڂ ؿڄخ٫ش ڃن حڄخ٫ڀش ، ٻخنض طنخى

. حٿ٬زخن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

166

: رؼب٤

ٳخم ٫نيىڂ أني ڃن حٿټزض حكڄ ، ٷخٿح .. حٿظآٿٲ رن حهس

ڀش حٿف أڃظن ڃن حٿـي ، ىڂ ڃن ى٫خس رنخء ڃينش ٳخڀش

خٿش ٳ حٿخخص ٫ڀ 54كخنش ، أخيخ طٸ حهلل ، ٿيڂ

حٿ٬يى ، حٿينيش حٿٴڀٺ ، حٿٴنڅ حٿ٬ڄڀش ، حٿڄن٤ٶ حٿٴڀٴش )حهظٳيخ

. (حٿڄ٬خٱ ، حٿنزخطخص ، حٿلحڅ ، حنخڅ ، حٿنٴ

، ٳيڂ (حٿنء حطٸخء )٬ى ٿيڂ حٿٴ٠پ ٳ حٻظخٱ ن٨ش

اڅ حٿټخثنخص حٿڄوظڀٴش ڃن ڃ٬خىڅ نزخص ، كحڅ ، ى : ٸٿڅ

ڀڀش ڃظڄخټش ، ٿض ىنخٹ كيى ٳخڀش ، حٿڄ٬خىڅ ڃظڀش

حنخڅ .. حٿلحڅ رخنخڅ .. رخٿظحد حٿنزخص حٿلحڅ

اڅ حهلل ٤٬ ٿڀلحڅ ڃن ]: ىڂ أٽ ڃن ٷخٿح … رخٿڄثټش

[حٿلح ، ڃخ لظخؽ اٿيخ

: رؼب٤ اـيا٢ اؼوح

كيس - حٿنش حٿ٤زش ، حٿظ ـذ أڅ طظڄ ، ڃيڄخ طص حٿ٨ٱ

- حٿ٬ڄپ رخٿو ىحثڄخ - حٿخش ، حٿظ طٸځ ٫ڀ هيڃش حهلل حڄخڅ

ٷي حٿنٴ ، كظ ط٨پ - حٿيٵ ٳ حٿ٬ڄپ ، حٿز٬ي ٫ن حٿټد

ڃلخرش حٿزي٩ ، حٿظحځ حٿٸح٫ي حٿڄٸس حٿ٬ڄپ - ر٬يس ٫ن حٿٱ

ط٤ي - حٿ٬ ٳ طٸ ف - ح٫ظڄخى ٫ڀ حهلل - رـي نخ١

. حٿ٬ڄپ ٿڄ٬ٳش حهلل ، ٿنټڅ رٸرو - حٿٸڀد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

167

اث فل اؾوــــ٢

ځ ، ٯخى طن اٿ رټس ، ػڂ كپ اٿ ٳخ ، ػڂ 732ٿي نش

ٳ ڃ ٫ن ٷخخ ٿڀڄخٿټش .. حنيٿ ، ػڂ طؿو اٿ ڃ

خءص كخطو ، ر٬ي ٯٵ ؿظو أىه ، ٻظزو ، ٻخنح ٳ

. ٣ٸيڂ اٿو ٳ ڃ

: آهائ ك٢ اولخ

نء حٿل٠خس ، ټڅ ٣ٴس ، ظڀځ نٲ ٷڅ ، أ أر٬ن

حٿڄڀد .نش ، كظ ټڅ حٿظؤػ ٷي ڄپ حٿنء حٿزخد حٿټيٽ

اح ٯڀزض حڃڂ ، خص . ڃٿ٪ رخٷظيحء حٿخٿذ ، ٳ و ٫خىحطو

ح٣خڅ ٻؼس حٿٸزخثپ . ٳ ڃڀٺ ٯىخ ، أ٩ اٿيخ حٿٴخى

)حٿيٽ ٿيخ أ٫ڄخ ٻؤ٫ڄخ حٿز . حٿ٬خثذ ، ٷڀڄخ طلټڂ ٳيخ ىٿش

اح طڀزح ٫ڀ .. حٿ٬د ظڀزڅ ا ٫ڀ حٿزخث٢ .( نو 120

. حٿ٬د أر٬ي حٿنخ ٫ن حٿنخث٪ . ح٣خڅ ، أ٩ اٿيخ حٿٴخى

ؾل ث ٣ي٣ل ا٤جب٢

نخ ٳ حٿټٳش ، ځ أرخ كنٴش أر٪ نحص ، .. ه 132ٿي نش

أي رن )طظڀڄ ٫ڀ يو .. (حح٫ )ػڂ ٷي حٿخځ ، ٣ڀزخ ٿ٬ڀڂ

.. طٿ حٿٸ٠خء ٳ ٫يي ىخڅ حٿي ، ػڂ ٳ حٿٷش .. (حٿٴحص

، حٿ (حٿ حٿټز ): أٿٲ ٻظزخ ، حص ڃ٫خص نخىس ، ڃؼپ

ظ٬ ٳو كټخځ حٿلد ح ، اځ حٿڄٻن ، حٿنخثڂ

حٿڀق ، حٿظلټڂ ، لز حٿزخن ٫څ حٿڄأس ٿڀڄـخىين ، ٸزپ

ٳ أٿڄخنخ ؿڄ٬ش (ٯنظـن )أٿٴض ٳ .أڅ طلڄپ حٿف ٳ حٿڄيحڅ

. (حٿزخن )ٿٴٸيخء حٿٸخنڅ رخڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

168

اواى١

، نزٮ ٳ حٿ٤ذ حٿټڄخء ، طٿ (864 )٣زذ ٫خٿڂ ٿي ٳ حٿ

ثخش رڄخظخڅ ريحى ، ى أٽ ڃن ٳٵ رن حٿـي حٿلزش

حظوؽ حٿټلٽ ڃن ڃحى نش .. ى ڃټظٲ كخڃ حٿټزظٺ

رخظٸ٤خ ٻزظخص حٿليي ، طحٽ ىه حٿ٤ٸش ى حٿڄظ٬ڄڀش اٿ

. حٿـي حٿلزش - حح - أٿٲ ٻظخد حٿلخ .حٿځ

ڃخص حٿٴٸ ني ٳ (حح )ى حٿ هڀيه أىپ رخ رخڂ

ؿيه ، څ ٳخٷو ٿٴٸح ٿو حٿظيڂ ، ٳؤر٬يه حٿوڀٴش ڃن ريحى ، ػڂ ڃن

حٿ ، كڃه ڃن ٻپ حٿڄنخذ ، ٻخڅ حٿلخٻڂ ٳ ٫ه ، ى

ڃن رن حلٶ ، ٳٸي ره ، ؿخءه ٣زذ ٿ٬خٿـو ، ٳنخٷو

اڅ حٿ٬ڀڂ : ٳټخڅ ٸٽ .أر٤پ ى٫حه ، ٻخنض آحإه ى حٿزذ

. حٿ٬ٸپ ييحڅ رخن٬يحځ حٿلخس ر٬ي حٿڄص

ؿڄخى حٿ٬خڃش طٴظ أڅ حٿ٤زذ ، ٬ڄپ ٻخٿخك : ٸٽ

حٿـڄخى ط٬ حىظڄخڃخ ٿ٣زخء ، حٿن ٬ڄڀڅ رك ڃن

اڅ ٫ڀ حٿ٤زذ أڅ ٬ڄپ ٻخٿخك ، ٫ڀو : ى ٸٽ .. ڄخثىڂ

. أڅ زغ حڃپ ٳ نٴ حٿڄ ، ڃيڄخ ٻخنض كخٿظو

رو ٫ڀ أو ٳؤٳٸيه ره (ڃن حٿخڃخن )ٸخٽ اڅ حٿوڀٴش

.

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

169

( 35)أك٣ب اؼوة هج اإلــــــال

ى : ٬ن حٿ٤خ٫ش ، ىحڅ رخٿ٬زش ، ط٬ن ٷخخ ، ىحڅ : حٿين

ىحڅ ين ٬زو ٻؤكي أزخ١ ]هخڃ أرنخء ٬ٸد ، ٳ حٿظحس

. حٿڄپ اٿ حٿلٶ : حٿلنٴش .[احثپ

اورـــت ال٤٣ــــخ ا٤ؾ٤ــــخ ك٢ عي٣وح اؼوة

ػڂ حٿڄ٤حڅ ػڂ حٸٲ ػڂ (ث حٿڄڀش )حٿز٤ٹ ، أ حٿز٤ٶ

حٿٸ حٿڄخ

( 36)ق٤ـــــبد ثل٣خ

ڃ ٳ نخء .. كڄحر ٳ رخرپ : ڃن حٿوخص حٿزيش

ىخڅ حٿي ٳ ريحى .. ٳڀز ٳ ڃخ .. نرخ ٳ طيڃ

نٸڂ حٿ٬د اٿ ڄخٿن ؿنرن ، نظذ ٫د حٿڄخٽ ٿـن

حٿزل حٿڄظ٢ ، أڃخ حٿـنرڅ ٳنظزڅ ٿڀـن حٿز أ حڃن

حٿٴٺ حٿ٬ ، حنٲ : أ حٿلؼ ، أ حٿ٬ز ، ڃن ڃڄحطو

. حٷن حٿوي حٿڄنز٢ ، حٿ٬ حٿټؼٲ

ــــــ٠

]طؽ ڃن حڃأس ٫رش ، ٻخنض حرن ٻخىن ڃيخن ، ٻخنض ط٬زي اٿيخ

٫زخىس ىح حٿو ، طظ٬ي حٿظٸيڃخص حٿلحش ، حٿرخثق [خى

حٿظ هڀي (ڃض)حٿڄلٷش ، ٿٸنظيخ ٿڄ ، ڃن حٿڄؿق أڅ

حٿڄند ٿڀڄخڅ ، ڃن حٿڄؿق أنيخ ٫رش (ني حنخى)ؿڄخٿيخ

ڃن ٷزڀش ٷيح ، أد حٿ حرظي٩ أٷ حٿ٬ حٿخڃ ، ٻخڅ ٫رخ

. أ٠خ

77934 ٫يى حٿټڀڄخص ٫6236يى حخص : آ٣بد اووا ه

99 ، ٫يى أڄخء حهلل حٿلن ٫323621يى حٿلٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

170

( 37)ق٤بد ػوث٤ــــخ

ځ 809 _765 ىـ 148 ، نټزش حٿزحڃټــــش به

. ٫خڃخ 23حظڄ كټڄو

، ه (هخٿي رن رڃٺ حٿ٬ ) أس ٳخش ، ثيخ اجواخ

حٿڄن ٫ڀ حٿڄپ ، أزـخڅ ، ٫يي اٿو حٿڄيي رظرش ٿيه

ؿ٬ٴ )حٿي ، ٳـ٬ڀو حٿي ه ، أرنخء ل حٿزڃټ

. ٫نيڂ حٿي ٳ ححص ڃوظڀٴش (حٿٴ٠پ ، ڃلڄي ، ڃ

ٻخڅ حٿٴ٠پ رن حٿر٪ كخؿذ حٿي ، ى أٿي أ٫يحء حٿزحڃټش

. ٻخڅ ريڂ

أڅ حٿ٬زخش ، أهض حٿي ، أكزض ؿ٬ٴح حٿزڃټ : طٸٽ حٿحش

٫خىخ ح ، ٯخص ريس ، ؿش حٿي ڃنيخ ، ٳيرص ٿيخ

ځ ٫خى 807_ ىـ 187حٿڄټيس ، ٳټٴض ٳٸيخ ، ٳ ي ڃلځ

حٿي ڃن حٿلؾ ، نٽ حنزخ ، ٳ أحثپ ي ٴ ، أي

. أڃه رب٫يحځ ل ، ٳؤ٫يڃو ڃ هخىځ حٿي

ځ 1023 _ 970 ىـ 414 _ 359 ــــذ اي

طؽ حٿ٬ رخهلل حڃأس نحنش ، ٻخڅ ٬ٸد رن ٻڀ حٿيى

. ح ٿڀڄ٬ ٿين حهلل ، حٿي حٿ٬ ، ٻخڅ ڃن أٿڄ٪ ؿخٽ حٿيٿش

حرنش حٿنحنش ، ى ض حٿڄڀٺ ، حٿظ ٻخنض حص أ خثذ

.. طي ىٳش حٿلټڂ

أه ض حٿڄڀٺ [حٿلخٻڂ رؤڃ حهلل ] ىـ هڀٴو ٿيه 386طٳ حٿ٬

. حٿ حظڄ كټڄو ر٪ ٷڅ

ٻخڅ كټڄو ٯزخ ، ٳـ٬پ أٷخص حٿ٬ڄپ ٳ حٿڀپ ، ؿ٬پ حٿنيخ

حكش ، ك٨ حٿوؽ ٫ڀ حٿنخء ، كځ ٫يىح ڃن ح٬٣ڄش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

171

ڃن٪ حظحى حٿرذ ، أ ر٬و ، ٪ كيح ٿد حٿوڄ ، ٷنن

حٿلي ح٫ڀ ٿحء حٿ٬نذ ، أر٬ش أ٣خٽ ٳٸ٢ ، ڃن٪ رق حرٸخ ا

ٳ ٫ي حل ، ني ٫ن د حٿ٤زٽ ، اٷخڃش حٿنخص

ح٤يي حٿنخ حٿيى ، ػڂ طحؿ٪ ، أڃ رييځ حٿټنخث ، ٷظپ

حٿټد ، ٷظپ إخء حٿ٬خث ، ـ٪ ى٫حص حٿلخى ، ػڂ طلٽ

. اٿ حٿىي ، ي حٿنـځ

ٿټٲ (حٿٸحرپ)حهظڀٲ ڃ٪ أهظو ض حٿڄڀٺ ، ىيىىخ رؤڅ پ ٿيخ

. ٳـىخ

ىـ ىذ حٿلخٻڂ ٿڀـزپ ٻ٬خىطو ٿي حٿنـځ ، ٿټنو 411 ٳ ٿپ

حهظٴ اٿ حري ، ٿ ٬ؼح ٫ڀ ؿؼظو ، رپ ؿيح كڄخه ٫ني رج

. كڀحڅ ، خٷخه ڃٸ٫٤ظخڅ

حٿلن )حطيڄض ض حٿڄڀٺ رظير حٿٸظپ ، أنيخ ط٬خنض ڃ٪ حٿٸخطپ

. ، حٿ ٷظڀظو اڃ٬خنخ ٳ كٴ٦ حٿ (رن ىح

ځ 1257_ ىـ 655 غوح اـــــــله

ٻخنض ڃن ؿح نـڂ حٿين أد ، ڀ٤خڅ ڃ حٿخځ أزلض

. ؿظو ، أځ حرنو هڀپ

ر٬ي أڅ طٳ ف حٿين ، هڀٴو حرنو حٿ٬ ٫ڀ ڃ ، طٿ

. ٿيه حٳ٠پ رى حٿخځ

كٲ حٿڀزڅ ٫ڀ ىڃخ١ ، خ حٿټخڃپ ، حرن حٿ٬خىٽ ٿڄٷخطيڂ

حظٿ حٿڀزڅ ٫ڀ ىڃخ١ ، طحؿ٬ض حٿٸحص حٿڄش اٿ

ڃخص حٿ٬خىٽ ، هڀٴو حرنو حٿټخڃپ ، حٿ حظڄ ٳ .. حٿڄنس

، ٿو حرن آه " أر رټ حٿ٬خىٽ " هڀٴو حرنو . حٿلټڂ ٫ن ٫خڃخ

حڄو حٿخٿق نـڂ حٿين ، حٿ كخٽ حظء ٫ڀ ڃ ، أه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

172

أځ حرنو " ـس حٿي " ىحى خكذ حٿټٹ ، ٻخنض ڃ٬و ؿخظو

. هڀپ

ٻخڅ أر رټ حٿ٬خىٽ ت حٿس ټح ، ٳؼخ ٫ڀو حٿڄڄخٿٺ

. حظي٫ح حٿخٿق نـڂ حٿين ٿظٿ حٿوٳش

. حٿڄڀٺ حٿخٿق ى ڃئ حٿڄڄخٿٺ حٿزلش ، ىڂ أطحٹ

خ حٿخٿق نـڂ حٿين ٿنـيس كڄ ، رڀو ٳ حٿ٤ٶ أڅ كڄڀش

647ڃڀٺ ٳنخ ٫ڀ ڃٸرش ڃن ىڃخ١ "ٿ حٿظخ٪ "ڀزش رٸخىس

ىـ ٳ٬خى حٿخٿق اٿ حٿڄنس ، طٳ ٳيخ ، أ أڅ وڀٴو

" . طحنخه"حرنو

حظ٤خ٫ض ـس حٿي رڄخ٫يس ر٬ ؿخٿيخ ، أڅ طټظڂ هز ڃطو

نٸڀض ؿؼڄخنو اٿ ٷڀ٬ش حٿش ٳ حٿٸخىس ح ، ٻخڅ حٿ٬٤خځ لڄپ

اٿو ٻخٿ٬خىس ، ه حٿ٤زذ ٻخٿڄ٬ظخى ، طٳ٪ اٿو حٿظٸخ

طوؽ ڃوظڃش رظٷ٬و ، ٿڂ ط٬ڀن ٫ن ٳخطو ا ر٬ي ين ڃن

. ڃطو

٫نيڃخ ٫خى طحنخه حٿڄ٨٬ڂ أخء ٿـس حٿي ، ٣خىه حٿ٣ن

ٻخنض ـس .. ٷ٬٤ح أخر٬و ، أٿٸ رنٴو ٳ حٿنپ ٳڄخص ٯٷخ

حٿ٣ن طٿظيخ طڄټن .. حٿي ٷي ىرض اٿ حٿٸي ، ٷ

حنظٸپ .. رز ڃن ٷظپ حٿڄ٨٬ڂ ، ر٬ي هڄش أخر٪ ڃن طٿو حٿلټڂ

. ڃڀٺ رن أد اٿ أس ڃڄڀٻش ؿييس

ىـ ، أكض ر٬٠ٴيخ ، ٳظؿض ٫ 648طٿض ـس حٿي حڃخس

٫خڅ ڃخ أك رؤڅ ـس حٿي ظوي٫و ، ٳخ٫ظټٲ .. حٿين أزٺ

ٳ ٷ حٿڀٵ ، طڄټنض ٳ حٿنيخش أڅ طٸظڀو ، ر٬ي أڅ ىض اٿو

، ٸخٽ اڅ ـس حٿي ٷظڀظو " ڃن أنؼو" هڄش ٯڀڄخڅ ، أ٫يڃه

. رخٿٸزٸخد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

173

أحى حٿڄڄخٿٺ حٿٸز ٫ڀ ـس حٿي ، ٳخڃظن٬ض ٳ ؿنخكيخ ،

" حٿڄ٬ش" ٿټن حٿڄڄخٿٺ .. كغ أ٫يځ حٿوڄش حٿن ٷظڀح ؿيخ

ٷز٠ح ٫ڀيخ ، ڀڄىخ اٿ أځ حٿڄڀٺ حٿڄن ، حرن ٫ حٿين أزٺ

. ٿظظٿ ٫ٸخريخ ، ٸخٽ انيخ رض رخٿٸزخٷذ ، كظ ڃخطض

ٳش " رخكظٴخص " ٻس حٿټ٬زش "ـس حٿي أٽ ڃن أض

. ٳ٤ٱ ؿڄپ رخٿڄلڄپ ، ى لڄپ حٿټس " حٿڄلڄپ

حظٿ ٷ٤ ٫ڀ حٿلټڂ ، ٳ حٷخڃش حٿـزش ٫ڀ حٿڄن

ٳ ٫يي ٷ٤ ، أ٫يځ پ ىٻ ، ٫ڀٶ .. ىـ 657أڃو

ٷ٤ ر٤پ ٫ن ؿخٿص ، كغ ىځ .. إيڂ ٫ڀ رخد ڀـــــش

ځ 1260_ ىـ 658حٿڄٽ

ځ 715_ ىـ 97 ٠ ث ٤ـــــــو

ٿي ٳ ٷش ڃن ٷ حٿلـخ ، ٷخى ر٬ حٿڄ٬خٹ ٳ ٫يي ڃ٬خش

ٯح ٷز ، خ حٿ اٳٸش ٳ ٫يي ٫زي حٿڄڀٺ رن ڃحڅ

" ٣خٵ رن خى" لٶ ػحص حٿزر ، ٳظق ٣نـش ، ٿ ٫ڀيخ

. رن ىحح ٿڀنخ٫ش ٳ ٷ٣خؿنو

حظ٬خڅ ٿخڅ ، أڃ حنيٿ رڄ رن ن ، ٳخظؤڅ ڃ

حٿٿي رن ٫زي حٿڄڀٺ ، ٳزيأ رخظ٩٤ حٿـس ، ٫يي اٿ ٣ٲ

. رٿٺ

( 7000) ؿي ڃ ؿخ ڃن حٿ٬د حٿزر كحٿ 92ٳ ٫خځ

ڃٸخطپ رٸخىس ٣خٵ رن خى ، ٿڂ حٳٶ ڃ ٫ڀ طڀپ ٣خٵ

ٳ حنيٿ ، أىخڅ ٣خٵ رن خى ٫ڀ ڃٸرش ڃن ٣ڀ٤ڀش ، ؿو

. ڃٴيح ٳ حٿـن ، ػڂ ٫ٴخ ٫نو ، أ٫خىه اٿ ڃنزو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

174

حظي٫ حٿٿي ، ڃ رن ن ، ٣خٵ رن خى ، أىخڅ

ڃخص …ڀڄخڅ رن ٫زي حٿڄڀٺ ڃ رن ن ، أٿٸخه ٳ حٿـن

! ڃ رن ن ڃظـيخ ٳ حى حٿٸ رخٿلــــــخ

ځ 787_ ىـ 172 وــــو هو٣ـــــــ

ى ٫زي حٿكڄن رن ڃ٬خش رن ىخځ ، ٷخٽ أر ؿ٬ٴ حٿڄن ڃخ

ڃن ٸ ٷ ؟

حٿڄن : ٷخٿح

: ٷخٽ

٫زي حٿڄڀٺ رن ڃحڅ : ٷخٿح

: ٷخٽ

ٳڄن خ أڃ حٿڄئڃنن ؟ : ٷخٿح

، حٿ طوڀ " ٫زي حٿكڄن رن ڃ٬خش" ٸ ٷ ى : ٷخٽ

رټيه ڃن حنش ، ٧زخس حٿٱ ، ٬ز حٿٸٴ ، ٻذ حٿزل

حڃخ ، ؿني كظ ىهپ رڀيح أ٫ـڄخ ، ڃنٴىح رنٴو ، ٳڄ

څ حٿيحن ، أٷخځ ڃڀټخ ٨٫ڄخ ، رلن طيره ، يس حؿنخى ، ى

! ټڄظو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

175

( 40-39-38)أحذاث فى عصر اإلسالم

٫نيڃخ ٷظپ ٫ؼڄخڅ حهلل ٫نو ، أر ٷخطڀه أڅ يٳن ٳ ڃٸخر

حٿڄڀڄن ، ٻح ڀ٬خ ڃن حٿـؼش ، ىٳن ٳ ڃٸخر حٿيى ، كظ

أهؿض ؿؼش ي رن .. ش ڃ٬خش أٴض حٿڄٸزس اٿ حٿڄڀڄن

٫ڀ ن حٿ٬خرين ، ر٬ي ىٳنيخ ڀزض ، كظ طلڀڀض ، نز

حٿ٬زخڅ ٷز حڃن ، ر٬ي أڅ أهؿىڂ ؿڀيىڂ رخٿخ١

. أٻپ حٿٴخف ٬٣خڃو ، ٻخڅ ـڀ ٳٵ ؿؼغ حڃن

حٿـڄخ٫خص ]: ٳ ٻظخرو ف حٿـڄخ٫خص (ٯظخٱ ٿرڅ)ٸٽ

حڃش ، طٸخى رخٿ٤خس ،حٿن ٬ڄيڅ ٿڀظيؾ ، حٿظ٫ذ رخٿٴخ٥

ٳخٿ٬يحڅ ٻٴخف ، حٿٸظپ ؿيخى ، حٿيڄش ن ، حنلخد ا٫خىس

حٿ٤خٯش ـ٬پ نٴو .. طن٨ڂ ، حٯظخٽ حٿوځ طٸڀپ ڃن ٫يىىڂ

. [ٻ ٫ن حٿحص حٿيش

اڅ حٿظ٪ ٳ حٿظحس أخ ، أڃخ حٿٸحڅ ٳخٿظ٪ ٳو جپ ، څ

. حځ أخو حٿوڀٶ

رل٤و اووآ

: ٫ن ٫ڄ رن حٿو٤خد حهلل ط٬خٿ ٫نو أنو ؿ٬پ ظخءٽ

ٻٲ طوظڀٲ أڃش حځ ، نزيخ حكي ، ٷزڀظيخ حكيس ؟

أنو .. أنٽ ٫ڀنخ حٿٸحڅ ٳٸأنخه ، ٫ڀڄنخ ٳڂ نٽ : ٳٸخٽ حرن ٫زخ

ٳټڅ .. ټڅ ر٬ينخ أٷحځ ، ٸإڅ حٿٸآڅ ، يڅ ٳڂ نٽ

. ٿيڂ أ ٳو ، ػڂ وظڀٴڅ ٳ ححء ، ػڂ ٸظظڀڅ ٳڄخ حهظڀٴح

أضخ رو٣غ اب ب

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

176

حٿڄ٬خڃص حٿظـخش .. حٿظ٤ڀٶ رح٤ش حٿٸخ ، ٫ٱ ٫خځ

. حٿڄينش ٫ٱ ٫خځ

٪ حٿٴٸو كي حٿٸٱ ، ٳڄپ حٿؿخٽ ، ٳ كن أنو ى ٳ حٿٸآڅ

، ؿ٬پ حٿٴٸو ٫ٸرش حٿنخ حٿـڀي رلټڂ حٿٸآڅ (ٷٱ حٿڄلنخص )

حٿؿڂ نزش ٿڀنز ٫ڀو حٿځ ، ڃ٪ أنو ـ حٿـڄ٪ رن ٫ٸرظن

انڄخ حٿيٷخص ٿڀٴٸحء حٿڄخٻن ]أٷٲ ٫ڄ ٳخ ٳ حش

حٿ٬خڃڀن ٫ڀيخ حٿڄئٿٴش ٷڀريڂ ، ٳ حٿٷخد ، حٿخڃن ، ٳ

ٳٸي [زپ حهلل حرن حٿزپ ، ٳ٠ش ڃن حهلل ، حهلل ٫ڀڂ كټڂ

. ٻخڅ حٿٽ حٿټڂ ٤٬يڂ (حٿڄئٿٴش ٷڀريڂ )أٷٲ ٫ڄ ا٤٫خء

ٳڄخ حظڄظ٬ظڂ رو ڃنين ٳآطىن ) ڃن٪ ٫ڄ ٻٿٺ حؽ حٿڄظ٬ش

. (أؿىن

انڄخ حٿوڄ حٿڄ : ٷخٽ ط٬خٿ )٫يځ ؿى ٫ٸرش ٿخد حٿوڄ

(حنخد ، ؿ ڃن ٫ڄپ حٿ٤خڅ ٳخؿظنزه

. ٪ حٿٴٸيخء ٫ٸرش حٿظ٬ ، حٿ و٠٪ ٿڀي

ؿي ٳ حځ ٫ڀڂ ىن ، ٳ٬ڀڂ حٿين ڃظڄي ڃن حٿىص

أڃخ حځ ٳحق لظخؽ (ؿى حهلل ، حٿك ، حٿڄ٬ڀڂ)حٿڄل

. اٿ ٫ڀڂ ىن

: ضب ػ٠ االفزالف ك٢ ازل٤و

ٳص (كخٳ٨ح ٫ڀ حٿڀحص ، حٿس حٿ٤): ٷخٽ ط٬خٿ

: حش ٫يس طٴحص

. حٿس حٿ٤ ، ى حٿ٨ي نيخ ٢ حٿنيخ

. حٿ٬ ، څ ٷزڀيخ ط نيخ ، ر٬يىخ ط ٿپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

177

. حٿڄد نيخ ٢ ٳ ٫يى حٿٻ٬خص

. حٿ٬خء نيخ رن طن ، ٷ ٳيڄخ

حٿزق څ ٷزڀيخ ط ٿپ ، ـي ٳيڄخ ، ر٬يىخ ط نيخ

. ٳيڄخ

د أر ؿنيٽ حٿوڄ ٳ ٫يي ٫ڄ ، ٿڄخ أحى أڅ ٬خٷزو ، أكظؾ

ٿ ٫ڀ حٿن آڃنح ، ٫ڄڀح حٿخٿلخص ؿنخف )أر ؿنيٽ رخش

. (ٳڄخ ٬٣ڄح ، اح ڃخ حطٸح آڃنح ، ٫ڄڀح حٿخٿلخص

اڅ حش طظ٬ڀٶ رخٿن ڃخطح ڃن حٿڄئڃنن ، ٿڂ ټٴه : ٷخٽ ٫ڄ

ه . ٫ڄ ، رپ ٫

كخٿض حٿخڃيش ،حٿظ نض أڅ طيد ڃن كي حٿؿڂ ، ٳڀڂ ڄټنىخ

! ى طٻظڄىخ : ڃن حٿيد ، ٳ٠ذ حٿنز حٿټڂ ٷخٽ

ٻظزنخ ٫ڀيڂ ٳيخ أڅ حٿنٴ رخٿنٴ ، حٿ٬ن رخٿ٬ن )ٷخٽ ط٬خٿ

حنٲ رخنٲ ، حڅ رخڅ ، حٿن رخٿن ، حٿـف ٷخ

: ٸٽ حٿټخطذ . (

ٿ حٿڄٸى ريه حٿ٬ٸرش أڅ ن٤زٸيخ نلن ، ٿټن ڃ٬ن حش ، أنيخ

. ٤زٸنيخ (ٻظزنخ ٫ڀيڂ)حٿ٬ٸرش حٿظ ٻخڅ حٿيى

انيخ نٿض ٳ أىپ حٿټظخد ، ى طظ٬ڀٶ ريڂ كن : ٷخٽ حٿڄٴڅ

. ڄظن٬څ ٫ن ط٤زٶ ىه حش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

178

اهبخ اؾـــــلك

- زخ١ طٸخس - ؿى ڃـظڄ٪ ڃئڃن : ظ١ ٷخڃش كي حٿٷش

ٷزپ ٿٺ اٷخڃش حٿ٬يحٿش حؿظڄخ٫ش - ٷ٠خس ٫يٽ - يى أڃنخء

. حٿخش

كي حٿٷش ٫ني حٿڄڀڄن ن٤زٶ ٫ڀ أڃٹ حٿيٿش ، ٿ٩

حٿڄڀټش ، ٤زٶ ٫ڀ حٿڄوظڀ ، حٿوخ٣ٲ أ حٿڄنظيذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

179

( 2)العلوـــــــــاح

SECULARISM _LAICISM

نؤص ٳ أرخ ، ٻخنض ط٬ن حٿٴپ ، رن حٿڀ٤ش حٿينش ، حٿخش ػڂ

خص ٿيخ ڃيٿص أه ڃؼپ ؛ أڅ ټڅ ىنخٹ حىظڄخځ رخٿ٬خٿڂ حٿين اٿ

. ؿخنذ حهس ، ىنخٹ حٿڄلش حٿ٬ڀڄخنش

أزق حٿڀٴ٦ ٫نينخ ٴي حٿلخى ، ٫نيڃخ حظ٬ڄڀو ڃ٤ٴ ٻڄخٽ

أطخطٹ ، ٳ ٲ ن٨خڃو ، حٿ ٷخځ ربٿخء حٿوٳش حڃش

. انټخ حٿين

اڅ طٸڂ حٿڄڀڄن اٿ اڃن ، ٫ڀڄخنن ، ى طٸڂ احثڀ

ى حٳٶ طخن رن احثپ څ ىٿش احثپ ٷخڃض ٫ڀ أخ

أڅ حٿيىش ، ؿنش ىن ، ڃ٪ حٿٷض ٳپ رنيڄخ ، ٳخ ڃڄټنخ

أڅ ټڅ حٿٴى يىخ ، ٯ ڃظين ، ٫نيڃخ ٷخڃض احثپ ، ٳپ

(حٿ٬ڀڄخنش )رن حٿين حٿخش أ

: أڃخ حځ ، ٳټپ ڃن ن٤ٶ حٿيخىطن ، ى ڃڀڂ ، ٸٽ حٿٽ

(ڃن ٻٴ ڃئڃنخ ، ٳي ٻخٳ)

ٷخٽ هخٿي رن حٿٿي ٿڀنز حٿټڂ ، ٫نيڃخ ٷظپ أكي حوخ ، ر٬يڃخ

. انو أڀڂ هٳخ ڃن حٿٲ : ن٤ٶ رخٿيخىطن

! (ى ٸٸض ٫ن ٷڀزو ): ٳٸخٽ ٿو حٿنز

٫ڀڄنش ڃڄظڀټخص ) ، ٻخڅ ٬ن 1648حظويځ حٿظ٬ز ٽ ڃس

أ نٸڀيخ اٿ ڀ٤خص خش ، ى ط٬ن ڃخىس أڃٹ (حٿټنش

حٿټنش ٿڄڀلش حٿيٿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

180

laicism ط٬ن نٸپ ٧خثٲ ؿخٽ حٿين اٿ هزحء ظڂ طيزيڂ

٫ڀ ٧خثٲ حٿظ٬ڀڂ حٿٸ٠خء ، ٿڀؼس حٿٴنش ى ٳ ٧ي ىح

. حٿڄىذ ، ٫نيڃخ أ٣خكض رن٨خځ حٿنزء

أ (احٿش حٿڄلظ حٿك ٿڀ٬خٿڂ )حظويځ حٿظ٬ز رڄ٬ن

DESENHANTMENT OF THE WORLD .

: ڃن حٿڄ٬خن حٿٸخڃش ٿڄ٤ڀق حٿ٬ڀڄخنش ٳ ٷخڃ اٻٴى

. حٿټيخڅ حٿن ٿڂ ٬ح ٳ حىس

. (حٿين )حٿ نظڄ ٿڀلخس حٿينخ أڃىخ

. (ٯ ڃٸي )ٯ حٿڄ٬ن رويڃش حٿين

. ٻپ حرنش ٯ حٿينش

. حٿڄ٫خص حٿظ٬ڀڄش ٯ حٿينش

[ٳپ حٿين ٫ن حٿيٿش ]٬ن حٿڄ٤ڀق - نلن حٿ٬د - ٫نينخ

رؤڅ حهلل ٯ ڃؿى ، أڃخ : ىنخٹ ن٨ش ٫ڀڄخنش ڃظ٤ٳش طٸٽ

حٿ٬ڀڄخنڅ حٿڄ٬ظيٿڅ ٳئڃنڅ رؿى حهلل ، ٿټن حٿوخٿٶ ٫نيىڂ

ٻخن٪ حٿخ٫ش ، طيهــپ ٳٸ٢ ٳ ٫ڄڀش حٿوڀٶ ، ى طي ر٬يح ٫ن

خن٬يخ ، ٳخٿوخٿٶ ڃئٽ ٫ن حٿزيحخص ، حٿنيخخص ٳٸ٢ ، ڃخ رنيڄخ

. طو٠٪ ٿڀ٤خنو

ٳخٿ٬ڀځ ؿ٬ڀض حنخڅ ٳ حٿظخن ، طلٻو حكيحع ، ى ٳ

ٳڀض ىنخٹ ٯخش .. حٷظخى ٷس حثش ، ٳ ٫ڀڂ حٿنٴ ٯزخص

. ٯزش

اڅ حهلل ى حٿ٤ز٬ش ، حنخڅ ڃؼپ أ ء ي ٳ : ٷخٽ زنح

. ٳڀټيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

181

حظ٬ڄڀض حٿټنخث ٿٴ٦ ٫ڀڄخن ، ٿڄن ظٹ حىس ڃن حٿٸخش

. ٬ڄپ ٳ حٿينخ

٤زٶ ڃٴيځ حٿ٬ڀڄخنش ٫ڀ حس ٳظزق ڃټنش ڃن كيحص ، أ

. ٿټپ ٳى ٳيخ كٸٷو حٿڄظٸڀش ، ٿڀڄأس حٿ٤ٴپ

ظ٪ ڃٴيځ حٿ٬ڀڄخنش ، أ حٿټځ ، ٿڄپ حىد ، ٳزق

حىد ڃئش ڃظٸڀش ، ٿيخ آٿخطيخ ، ىڅ حٿؿ٩ اٿ ڃؿ٬ش

ٳظڂ .. ٳزق حىد ٿىد ، ڃؼپ حٿيٿش ٿڀيٿش ، حٿٴى ٿڀٴى

حٿظٻ ٫ڀ حىد ٻكيس ، ػڂ حٿڀس ٳ حٿن ، كيس أه ،

(حٿش حىرش )ىح ٬ن ڃص حٿڄئٿٲ ، رخ٫ظزخه هخؿخ ٫ن

. حظز٬خى ڃخ ى انخن

حٿټځ ٣زٸض كظ ٫ڀ حٿـن ، ٳخ ڃڄټنخ أڅ طڄخ

حنؼ حٿڀس ڃ٪ و ، طنـذ ڃن و آه ، ڄټن أڅ ط٬

. ڃ٪ ػخٿغ

ظڂ حڅ ٫ڀڄنش حٿؿيحڅ رخظ٬ڄخٽ حنخڅ ڀش ى٫خثش ٿڀڄنظـخص

. حٿظـخش ، ٳظلٽ حنخڅ اٿ ڃخكش ٯ

اؼب٤ــــخ ال٤٣خ

ا ظلٽ حٿڄـظڄ٪ حٿين ، ڃن ؿڄخ٫ش .. ىنخٹ أ٠خ ٫ڀڄخنش ىنش

طټ حٿٴ٠خثپ حٿينش ، اٿ آهن ټڅ ٣ز٬ظيڂ ، طٴٷيڂ

ٳوڅ حٿين ؿپ ٿٺ ، ٳظلٽ حٿٴى حٿين اٿ و ٬زي

. حطو

حنخٽ رظٴخپ .. ى ٫ڀڄخنش (حٿڄټظزش )ڃ٬ٳش ٫يى حٿلنخص

ؿينڂ حٿـنش ، حٿزم ، ٻڀيخ طـ٬پ حٿ٬خث حٿينش طٴٸي ڃ٬نخىخ

حٿيحهڀ ، طټظذ ىٿش هخؿش ، ٳ حٿييٱ ، حٿنـخف ٳ حٿينخ

حٿنخش ٫ڀڄخنش ، نيخ نخىص .ڃ٪ حظويحځ حٿ٬ٸيس ڀش ٿيح حٿنـخف

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

182

حٿينش ٫ڀڄخنش أ٠خ ، نيخ أكڀض ؿنيخ .رظٴٵ ؿنيخ ح

ڃلپ حٿو

( 40-39-38 )أؽلاس ك٢ اإلال

ٳ حٿنش حٿؼخڃنش ٿڀيـس ، خ حٿنز ٿٴظق ڃټش ٳؤٳ٤ ، ٳټخڅ ڃ٬و

. خثڄڅ ڃظن٬٤څ ٫ڀ حٿنز نٴو ، ٿڂ نټ ٫ڀيڂ ٿٺ

ٻخڅ حٿيى ڀڅ هڄ ڃحص ، ػڂ حهظص اٿ ػع ڀحص

(ٻز )ىڂ ڃڅ ٫خحء

ػجل اهلل ث

ٻخڅ ٫ڂ حٿوؽ ، حنٱ حٿنخ ٫نو ٫نيڃخ ٷيځ حٿٽ ، ٻخڅ

)ڄ حٿڄيخؿن حٿڄټن (حرن أر ٻزش )ڄ حٿنز حٿټڂ

. ، ٻخڅ ي ٳ حٿڄينش رظخ ٿڀي٫خس (حٿـرذ

ػجل اهلل ث جؤ ، ػ٢ ث أث٢ بت

: ٷخٽ ، رنڄخ ٻخڅ ٫ڀ رن أر ٣خٿذ حهلل ٫نو و٤ذ

: ؿ٬پ ټىخ ، ٳٸخٽ ٫ڀ [ … أنض …أنض ]

ڀٺ ڃن أنخ ؟

أنض حهلل : ٳٸخٽ

ٿڂ ٫ڀ ىح حٿٸٽ ، طخد حرن زؤ ، ٳنٴخه اٿ حٿڄيحثن ، ٿڄخ

حهلل ٿ ؿجظڄنخ ريڃخٯو ٳ ز٬ن س : ٫ڀڂ رڄص ٫ڀ ٷخٽ

! ڄص كظ ٵ حٿ٬د ر٬خه .. ٿ٬ڀڄنخ أنو ٿڂ ڄض

ػجل اهلل ث ػجب

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

183

ٳؤپ أر .. ٻخڅ أر حى حٿيإٿ حٿوحنش ٳ ٫يي ٫ڀ

٫خڃڀٺ حرن ٫ڄٺ حرن حٿ٬زخ ٷي أٻپ : حى اٿ ٫ڀ خٿش طٸٽ

. ڃخ طلض يه ، ر ٫ڀڄٺ

ؤٿو ، ٳى ٷخث حهلل ، ان ٿٸ حهلل ، رڄخ ٳ ): ٳؤپ اٿو ٫ڀ

ر٤ن ىه ح ڃن ٫ٸخنيخ ، ر٩٤ ڃخ ٫ڀ ٧يىخ ، أكذ اٿ

! (ڃن أڅ أٿٸخه ، ٷي ٴټض ىڃخء حڃش

أه ڃخ طزٸ ڃن ڃخٽ ، حٿظـؤ اٿ ڃټش ، ٿڂ : ٸٽ حٿ٤ز

. لخزو ٫ڀ

ػجل اي ث وا ث اؾ

ٻخڅ ڃن أي ٳٸيخء حٿڄينش ، ٳڀڄخ ڀض اٿو حٿوٳش ، ٻخڅ

ٷخٽ [ىح آه ٫يي رٺ ]: حٿڄلٲ ٳ كـه ، ٳؤ٣زٸو ٷخٽ

خ ٿي ، أٿٴنــــٺ اح ٬ظن ٳ كٴط ، ط٬ ]رنو حٿٿي

٫نٺ ٻخڃش حٿٿيخء ، رپ حثظ ، حٿز ؿڀي حٿنڄ ، حى٩ حٿنخ

[ٿڀز٬ش ، ٳڄن ٷخٽ رأو ٻح ، ٳٸپ رخٿٲ ٻح

انو : ٷخٽ حٿوحؽ ، ر٬ي أڅ ٷظپ ٫زي حٿكڄن رن ڃڀـڂ حٿوخؿ ٫ڀخ

ڃن حٿنخ ڃن ٬ـزٺ ٷٿو ٳ حٿلخس حٿينخ يي ]حٿڄٸى رخش

["حهلل ٫ڀ ڃخ ٳ ٷڀزو ، ى أٿي حٿوخځ

ڃن حٿنخ ڃن ظ نٴو ، حرظخء ڃخس " ٷخٿح اڅ ٷٿو ط٬خٿ

! (٫زي حٿكڄن رن ڃڀـڂ )ٸي رو " حهلل

٭ حٿوحؽ ٷظپ أ٣ٴخٽ ڃوخٿٴيڂ ، ٷزپ أڅ زڀح ن حٿلڀڂ ، ٻپ

! ڃن يخؿ اٿيڂ ٬ي ٻخٳح

أڅ حڃ " ٳ ٻظخد حٿڄڀپ حٿنلپ ، ڃٸخص حڃن

رخٿڄ٬ٱ ، ټڅ ا رخٿٲ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

184

[ كټڂ ا هلل ]ٻخنح لڅ ٳ ؿو ٫ڀ ، ٻڀڄخ ىهپ حٿڄـي

: ٻخڅ ٸٽ ٿيڂ ..

ٻڀڄش كٶ أي ريخ رخ٣پ

ح٫ظٳض حڃأس رخٿنخ ، أڃخځ حٿوڀٴش ٫ڄ حهلل ٫نو ، ٻخڅ ٫ڀ

ځ حهلل ؿيو ؿخٿخ ، ٷخٽ ٫ڀ ٿ٬ڄ انيخ : خ أڃ حٿڄئڃنن : ٻ

. طظيپ ، أ طٸي ه٤س ح٫ظحٱ

أر٬ش ٫يٽ ، څ حٿٴ٬پ أ حٿ٬ن ]ڃن حٿڄ٬ڀځ أڅ يى حٿنخ

رلغ ڄ حٿو٢ رن حٿؿپ حٿڄأس

ٳخ٫ظز حٿوڀٴظخڅ ، أڅ حظيخٽ ٸ٢ كي حٿنخ ، ٯڂ ح٫ظحٳيخ

. ٳؤٸ٢ ٫ڄ حٿلي

[ط٬خٳح ٳ حٿليى حىءح حٿليى رخٿزيخص ]ٷخٽ حٿٽ حٿټڂ

ؽــــل اوهخ

: ٪ حٿٴٸيخء ٣خ ٿظ٤زٶ كي حٿٷش ، ى

أ ټڅ …أڅ ټڅ ڃخ ڃظٸڃخ …أڅ ټڅ حٿڄٵ ڃن ك

ٳ كي ٫ڀ ڃن )أ طټڅ ٿو ٳو زيش ڃڀٺ…ٿڀخٵ كخؿش اٿو

. (ٵ أڃحٽ حٿيٿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

185

(41)ــــــبء اجـــ٢ او٣

ىزض لخنش رنض ٫ڄ ، نٴيخ ٿڀڄ٤ٴ ڀ حهلل ٫ڀو ڀڂ

. (حرن ىخځ)ى ڃن نخء رن ٷ٨ش ، ٳ حٿنش حٿوخڃش ٿڀيـس

ٻخنض ٴش رنض ك ، ى يىش أ٠خ ؿش ٿڀڄ٤ٴ ٻٿٺ

ڃن نخء حٿنز حٿټڂ ٻٿٺ ىس رنض ڃ٬ش ، ٻخنض ٣زش

٫نيڃخ ٷ٪ (حٿټحڅ رن ٫ڄ )ر٤ش ، ٷخٿض ڃخ ه ؿيخ

ػڂ ٫ٳض .. [أ ڃظڂ ٻحڃخ؟ ]: ٳ أ حٿڄڀڄن ، ٻخڅ ڃٻخ

أ٫ڀ حهلل ٿو طلن ؟ : ه٤ؤىخ ٫نيڃخ ٷخٽ ٿيخ ٽ حهلل

. ٷ حٿٽ أڅ ٤ڀٸيخ

(حٿڄ٢ حٿؼڄن )ى حٿڄلذ حٿ٤ز ٳ ٻظخرو

كٴش )٫ن كد ٫خثش ، ڃن نخء حٿٽ ، أڅ كريخ ٻخڅ ٠ڂ

أځ ڀڄش )أڃخ حٿلد حٿؼخن ٳ٠ڂ (رنض ٫ڄ ، ىس ، ٴش

. (رٸش نخء حٿنز

[أــــذ ـبك٤ـــو ]هـــخ

.. ػڄ كڀ حٿ٬٤ڂ ، ٻو حٿحثلش : حٿڄخٳ

حطٴٸض ٫خثش كريخ أڅ ٸڀن ٿڀٽ ، ٫ني حنحٳو ڃن ڃوي٩

. (أٻڀض ڃخٳ )نذ ،

ٸظن نذ ، رش ڃن ٫پ ، ٳٸخٿض ٿو : ٳٸخٽ ٿين حٿٽ حٿټڂ

ٳلځ . …حٿ٬ٳ٢ ـ حٿڄخٳ [٫ض نلڀو حٿ٬ـٳ٢ ]:ىس

. حٿٽ أڅ د ٫پ نذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

186

أض ٫خثش كٴش ، أڄخء رنض حٿن٬ڄخڅ ، ؿش حٿٽ

ٳٸخٿض (أ٫ رخهلل )حٿـڄڀش ، أڅ طٸٽ ، كن يهپ حٿٽ ٫ڀيخ

! ٳخنٱ ٫نيخ

ؽبكصخ اإلكــــــي

ٷ٬ض ٳ حٿنش حٿخىش ٿڀيـس ، ر٬ي حؽ حٿٽ حٿټڂ ڃن حرنش

ٳ ىه حٿس ،حٿظ هؽ ٳيخ ٿ .. ٫ڄو ، نذ رنض ؿل

رن حٿڄ٤ڀٶ ، ٳؤٷ٩ رن نخثو ، ڃن ظحٳٸو ، ٳوؿض حٿٸ٫ش

. ٫ڀ ٫خثش

ٷزپ حٿٽ ٿڀڄينش .. ٫خى ؿ حٿڄڀڄن ڃنظح اٿ حٿڄينش

څ ٳيڂ رخٿكپ ، ٳخطلڀح أنخم حٿ٬ټ ، ٳزخطح ر٬ حٿڀپ ، ػڂ أ

ٿڂ ظؤٻيح ڃن ؿى ٫خثش ٳ ىىؿيخ ، پ حٿٻذ حٿڄينش

كظ .. ٳبح ٫خثش ٿض ٳ ىىؿيخ ، ٿزغ حٿڄڀڄڅ كخثن

٧يص ڃن ر٬ي ، طٻذ ر٬ح ، ٸىه ٴحڅ رن حٿڄ٤٬پ حٿڀڄ

: ح٣ڄؤنح ، ر٬ي أڅ ؿيىخ رو ٷخٿض

هؿض ٿٸ٠خء كخؿظ ، ٳ ٫نٸ ٫ٸي ، ٳڀڄخ ٳٯض ،حنپ حٿ٬ٸي

ٳؿ٬ض اٿ حٿكپ ٳڀڂ أؿيه ، ٳ٬يص اٿ ڃټخڅ ٷ٠خء حٿلخؿش

ٳخٿظڄظو ، كظ ؿيطو ، ٳظڀٴ٬ض رـڀزخر ، ػڂ ح٤ـ٬ض ، ٳ

: ڃټخن ڃ ر ٴحڅ ، حٿ طوڀٲ ٿلخؿش ، ٳؤٷزپ ٷخٽ

. حٻز

طڀٸٲ ٫زي حهلل رن ڀٽ ىه حٿلټخش ، ٿنؾ ڃنيخ أٻخذ ، كظ أڅ

. كخڅ رن ػخرض يٷو

ى٫خ حٿٽ حٿټڂ ٫ڀ رن أر ٣خٿذ ، أخڃش رن ي ٳخظخىڄخ

. ٳؤڃخ أخڃش ٳؤػن ٫ڀ حش ٫خثش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

187

! [اڅ حٿنخء ٿټؼ ]: أڃخ ٫ڀ ٳٸخٽ

، ى ٸٽ (رس )ى٫خ حٿٽ ؿخش ٫خثش ]: ٳ٠ريخ ٫ڀ

( حٿ٤ز حٿس!) [حيٷ ٽ حهلل

أڅ ٫ڄح حهلل ٫نو ،٫ حرنظو : ٸٽ حرن كـ ٳ حخرش

كٴش ، حٿظ طڃڀض ، ى ٳ حٿؼخڃنش ٫س ،٫ڀ أر رټ ٳڀڂ

ٯذ أڅ ظؿيخ ، ٳظؿيخ ٽ حهلل ، ػڂ ٣ڀٸيخ ٣ڀٸش حكيس ،

ػڂ حطـ٬يخ كڄش ر٬ڄ ، حٿ كؼخ حٿظحد ٫ڀ أو ، ٳنٽ

اڅ حهلل ؤڃٹ أڅ طحؿ٪ كٴش ، كڄش : " ؿزپ ٫ڀ حٿنز ٷخٽ

" ر٬ڄ

: ٷخٽ حٿٽ حٿټڂ : ٷخٿض ٫خثش حهلل ٫نيخ

" أ٫ټن ٿلخٷخ ر ، ځ حٿٸخڃش ، أ٣ٿټن يح

ٳټنخ اح حؿظڄ٬نخ ر٬ي ٳخطو ، نڄي أينخ ٳ حٿـيح نظ٤خٽ ، ٳڀڂ نٽ

نٴ٬پ ٿٺ ، كظ طٳض نذ رنض ؿل ، ٿڂ طټن رؤ٣ٿنخ يح

حٿڄ٢ حٿؼڄن ) [حٿيٷش ]ٳ٬ٳنخ أڅ حٿنز انڄخ أحى ر٤ٽ حٿي

. (حظ٬خد

٧ڀض ٴش رنض ك ڃلظٸس ڃن نخء حٿنز ڀيخ حٿيى ، ٯڂ

. أڅ حٿٽ ٻخڅ وٴٲ ٫نيخ ڃخ طٷو

خ أڃ حٿڄئڃنن ، اڅ ٴش : ٳ ٫يي ٫ڄ ؿخءص ؿخظيخ ٷخٿض

أڃخ : ٳٸخٿض .. طلذ حٿزض ، طپ أىڀيخ حٿيى ، ٳز٬غ ٫ڄ ؤٿيخ

أڃخ حٿيى ٳبڅ ٿ .. حٿزض ٳبن ٿڂ أكزو ، ڃن أريٿن حهلل رو حٿـڄ٬ش

. ٷڀڂ ئحهىخ ٫ڄ . ٳيڂ كڄخ ، ٳؤنخ أڀيخ

به٣ــــــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

188

ٳى . …ر٬غ حٿٽ حٿټڂ رخٿش اٿ حٿڄٸٷ ٨٫ڂ حٿٸز٢

حٿڄٸٷ كخڃپ حٿخٿش ، ڃ٬و ؿخظخڅ ، ڃخش ، ن ڃ٬يڄخ

. ٫زي ه ، أٿٲ ڃؼٸخٽ ىزخ ، ٫څ ػرخ ٿنخ

پ حٿٻذ ٳ حٿنش حٿخر٬ش ٿڀيـس ، ٳظؽ حٿٽ رڄخش

. طؽ كخڅ رن ػخرض ن

ٸيڅ أڅ ڃخش كڄڀض [٫ــڀؾ يهپ ٫ڀ ٫ڀـش ]: ٷخٽ حٿنخ

! ڃن حٿٸز٤ حٿو

حٿٸز٤ ، ٳؿيه ڃوخ ٴو ، ٫ . حظپ ٫ڀ

أنٽ حٿٽ حٿټڂ ڃخش ڃن٤ٸش حٿ٬حٿ ٳ حٿڄينش حٿڄنس

. ڃخص ٫ڄه ٫خڃخڅ .. كظ طڀي ٳ ؿ نٸ ، ٳٿيص حرحىڂ

آد حٿڄ٬څ ٳ ؿنخطو اٿ حٿڄينش ، ٳخځ حٳٶ ، حنټٴض

: كن ٫ڀڂ حٿٽ رٿٺ ٷخٽ .. حٿڄ

حٿڄ حٿٸڄ آظخڅ ڃن آخص حهلل ، طوٴخڅ ٿڄص أكي ، ]

( ڃن ٻظخد حٿڄ٢ حٿؼڄن ٿڀڄلذ حٿ٤ز .) [ٿلخطو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

189

أػال انات األهثؼخ

ـ 150أث ؽ٤لخ رك٢

80ى حٿن٬ڄخڅ رن ػخرض ، ڃٿ رن طڂ ، ڃن أىپ حٿټٳش ، ٿي نش

د حٿٴٸو ٫ڄيطو ڃن [حٿٸخ ]: ٿڀيـس ، ز٪ حٿو ، ى حٿ ر

. ڃئٿٴخطو ، حٿٴٸو حٻز ، ڃني أر كنٴش

ـ 179بي ث أ

ى ٫زي حهلل ڃخٿٺ رن أن ، ٻخڅ يي حٿزخ ، ڃ٪ ڃپ اٿ حٿٸس

. ٣ ،٨٫ڂ حٿيخڃش ، ټه كڀٶ حٿخد ، ٬زو

. أىڂ ٻظزو حٿڄ٣ؤ ، خٿش ٳ حٿ٦٫

ـ 204اإلب ابكؼ٢

ىـ ڃن حٿڄؤڃڅ 150ى أر ٫زي حهلل ڃلڄي رن اى ، ٿي رس

ٿو ٻظخد حځ ، حٿنن حٿڄؤػس ، أٽ حٿٴٸو ، ڃني حٿخٳ٬

ـ 241اإلب اث ؽج

، ى ڃن ألخد حٿخٳ٬ ، ىٳن ٳ ريحى 164ٿي ٳ ريحى

. ڃن ڃئٿٴخطو حٿڄني ٳ حٿليغ ، ٻظخد حٿنش ، ٻظخد حٿىي

، ى ڃن ٳٸيخء 189ڃلڄي رن ي حٿزخن : ڃن ألخد حثڄش

حٿخىحص …حٿلنٴش ، طظڀڄ ٫ڀ ي أر ٲ ، ڃن ٻظزو حٿڄز١

حٿـخڃ٪ حٿټز ، حٿـخڃ٪ حٿ ، ٻظخرو حٿڄي حٿ حٿټز …

. ٳو أكټخځ حٿلد

ائهفــــــ اؼــــــــوة

، ڃن ٻظزو ٳظف حٿخځ ، ٳ أح٢ ا٤ـ أث ابػ٤ األىك١

. حٿٸڅ حٿؼخن ٿڀيـس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

190

ــ 207ااهل١

ى ڃٿ ٿزن ىخڂ ، حڄو ڃلڄي رن ٫ڄ رن حٷي ، ڃن ٻظزو

حٿڄخ ، ٳظف حٿخځ

ـ 213اث ب

ى أر ڃلڄي ٫زي حٿڄڀٺ رن ىخځ ، ڃن حٿزس ، ى حٿ

. حٿس رن حلٶ ، ىريخ ٿويخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

191

(42-43

( 1952 _ 1859 ) ع ك١٣

1897حظپ ڃي ڃيش ٳ ټخٯ

education (حٿٸخىس )رخ ر أ حٿخىس ى )حٿظرش ڃن

: طظڀو ن٨ظو حٿظرش ٳ

حٿظرش ٧خىس ٣ز٬ش ٳ حٿز، ـذ أڅ ط٬ڀڂ حٿظرش ٬خ

حٿظرش حٿڄٸىس طٸځ ٫ڀ ڃ٬ٳش نٴش حٿ٤ٴپ ڃن ؿيش ، ڃ٬ٳش

. ڃ٤خٿذ حٿڄـظڄ٪ ، ڃن ؿيش أه حٿظرش ٫نيه ٫ڄڀش رٿؿش

ظ٤لخ الهخ

طيجش رجش ڃز٤ش ، ٴيڂ ٳيخ حٿ٤د حٿلخس حؿظڄخ٫ش ، ٳڀڀڄـظڄ٪

ن٨خځ ڃ٬ٸي ، ٴيڄو حٿٴى حٿ٬خى ، ڃن ٧ٴظيخ هڀٶ ڃـظڄ٪

ڃٴ ڃن حٿحثذ ، ٳخٿظرش أىحس ٿڀٷ ، ڃنيخ اٷح حٿظحڅ رن

ڃوظڀٲ ٫نخ حٿزجش حؿظڄخ٫ش ، ڃن نلپ ىنش ، ٳظټڅ حٿڄيش

رطٸش ، ظٸخد ٳيخ حٿنخ ر٬خىحطيڂ ، ىه ٧ٴش هخش رخٿڄـظڄ٪

. حڃټ

نخى ؿڅ ى رؤڅ طټڅ حٿڄيش س ڃس ٿڀلخس

حؿظڄخ٫ش ، ٣خٿذ رؤڅ طټڅ حٿڄحى ؿڄ٬يخ ، حص ٫ٷش رخٿلخس

. حؿظڄخ٫ش ، ٿض ن٨خص ڃـىس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

192

ٳٴؿت أڅ .. كخٽ ى أڅ ڄڂ ٿڀ٤خٿذ ڃٸ٬يح ، كذ ن٨ظو

انٺ طي : نـخح ٷخٽ ٿو ر٬ي أڅ ط٬ذ ڃن حٿلٽ ، ٫ڀ ٣ڀزو

! (٬ڄپ ٳٷو )ڃٸ٬يح ٿظڄخ٩ ، انٺ طي ڃٸ٬يح

: جبكة ازوث٤خ ازو٤ل٣ـــــــخ

نٸپ حٿظحع ٿڀـپ حٿظخٿ ، نٸپ ٫خىحص ڀٹ حٷيڃن ، ٿٴو

. ٫ڀ حٿـپ حٿلخ

. [ى طن٨ڂ حٿوزس ]حٿظرش ٫ني ى

. ٳخٿظرش ٿڀوزس ، ٫ن ٣ٶ حٿوزس ، ٳ زپ حٿوزس

ٿ كٵ از٪ حٿ٤ٴپ ، ٫نيڃخ ڀڄ حٿنخ ٻخٳخ : ضب اقجوح

ٿڀوزس ، رپ ري ڃن حٿڂ ، ػڂ حىحٹ رؤڅ حٿنخ ڃلٷش ، ػڂ نظـنذ

حٿنخ ، ٳخٿوزس طٸځ ٫ڀ ٳ٬پ حنٴ٬خٽ ، طؤػ طؤػ ، ٷي طټڅ

ٵ نڄ حٿوزس ٳ حٿڄظٸزپ . حٿوزس خس ، ٷي ط٬

ضــــ اجوعبر٤ــــخ

ى ڃىذ حٿظـزش ، (ؿؽ ىرص ڃي - ى - ر )

. ٳخٿوزس حنخنش ، ى ڃنز٪ حٿڄ٬ٳش

حٿزؿڄخطش طئڃن رخٿـز ، څ ٧ٱ حٿلخس ، ڄټن طلنيخ

حٿظٴټ ڃځ ٿڀ٬ڄپ ، حٿڄحىذ ٳ ٿڀ٬ڄپ أ٠خ ، حٿڄؼپ

حهٷش ٳخٯش ، اح حنٴڀض ٫ن خثپ طلٸٸيخ ، حٿلٸٸش ٿض

. ػخرظش ، حنخڅ ظ٤٪ ا٫خىس طټپ حٿ٨ٱ

حٿيٿش حٿ٬ٸڀش ٿڀٴ٦ ، طٸځ ٫ڀ : ٷخٽ ر ڃئ حٿزؿڄخطش

هش ڃىزو أڅ نظير حٿڄٸص حٿ ، .. أػىخ ٳ حٿڀٹ

. أڅ نظٸزپ حٿؼڄحص ، حٿنظخثؾ حهس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

193

( 42 )اـو٣يح

طزيأ ڃخٻش حٿٴى ٳ حٿ٫ حؿظڄخ٫ ٬خ ، طظټپ

رخظڄح ، ٻپ ڃخ ڄټن ٿڀظرش أڅ طٸځ رو ، ى طن٨ڂ ىه حٿ٬ڄڀش

. حٿظرش حٿلٸش طنؤ ڃن اػخس ٷ حٿ٤ٴپ ، احء حٿڄحٷٲ حؿظڄخ٫ش

ٯحث حٿ٤ٴپ ٷحه ، ى ڃخىس ٻپ طرش ، اح حن٬يڃض حٿڄ٬ٳش

. رخٿحث ، حنظٴض حٿظرش

الهخ

ى ڃئش حؿظڄخ٫ش ، س ڃس ٿڀلخس حؿظڄخ٫ش ، ـذ

. ٫ڀيخ طز٢ حٿلخس حؿظڄخ٫ش ، أڅ طوظٿيخ ٳ نحص ىحش

٫ڀ حٿڄيش أڅ طظيؽ ڃن كخس حٿ٤ٴپ ٳ حٿزض ، ٳظزيأ رؤٿحڅ

. حٿنخ١ حٿڄؤٿٳش ٳ حٿزض ، ػڂ طيٳ٬يخ اٿ حڃخځ ، ططٸ ريخ

ڃن أه٤خء حٿظرش ٳ حٿڄيش ، أنيخ ط حٿڄ٬ڀڃخص ، ٳ ش

ڃظٸزپ ر٬ي ، ٷي ټڅ ٬ذ حٿظلٸٶ

ڃن حٿو٤ؤ ٻٿٺ ٳيڂ ؿى حٿڄي ٳ حٿڄيش ، ٿٴ آحء

حٿلق أڅ ؿى .. ڃ٬نش ٫ڀ حٿ٤ٴپ ، أ ٿظټن ٫خىحص ڃ٬نش

حٿڄي ٻ٠٬ ڃنظوذ ڃن ؿڄخ٫ش حٿڄـظڄ٪ ، ٻ نظوذ حٿڄئػحص

حٿظ ٱ طئػ ٳ حٿ٤ٴپ ، ٬نو ٫ڀ حظـخرش حٿللش ٿيه

ڃيڄش حٿڄي اڅ ، رڄخ ٿو ڃن هزس ، ى ٻٴش .. حٿڄئػحص

. اه٠خ٩ حٿ٤ٴپ ٿن٨خځ حٿلخس

ـذ أڅ طټڅ حٿخش ڃن حهظزخحص ، ٷخ ڃي كش حٿ٤ٴپ

٫ڀيخ أڅ طټٲ حٿڄـخص ، حٿظ ڄټن أڅ لٸٶ .. ٿن٨خځ حٿلخس

. ٳيخ حٿ٤خٿذ أ٨٫ڂ هيڃش

حٿر٢ حٿلق رن حٿڄحى حٿيحش ، ټڅ رخٿنخ١ حؿظڄخ٫

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

194

ٿ ٿڀظخن ٷڄش طرش ، ا رڄٸيح ڃخ ٬ ڃن أؿو حٿلخس

حؿظڄخ٫ش نڄىــــخ ، ٳخٿظخن كن ي ٫ڀ أخ حنو ـپ

. ٿڀلخس حؿظڄخ٫ش ، ٳبنو حه رخٿڄ٬خن

ى حٿ٬ڀځ ٬زش ، نيخ طٸيځ ر٤ٸش رلظش ، نز أڅ ٸيځ ٫ڀ

أخ أنو ڃق ٿڀ٬حڃپ ، حٿظ طيهڀض ٳ حٿوزس حٿڄخش ، ٫ڀ

. أنو ىنخ رخىحص حٿڄن٨ڄش ٿڀوزس رټپ أيپ

ـذ أڅ طي حٿڀش ، نيخ أىحس حؿظڄخ٫ش ٿڀظٴخىڂ ، ى حىحس

. حٿڄظٻش ، ٿ نيخ ڃـى ٫خء ٿڀظ٬ز ٫ن حٳټخ ٳٸ٢

(طڀٸن )ٿ أنٴٶ حٿڄرڅ ط٬ش أ٫خ حٿ٤خٷش ، حٿظ زٿنيخ ٳ

حٿ٤ٴپ طلٴ٨و أڃح ڃ٬نش ، ٳ طټن حٿ حٿڄثڄش ، ٿيڀض

. ڃٸش حٿظ٬ڀڂ اٿ كي ٻز

اڅ ڃلخٿش اػخس حنٴ٬خص ، ىڅ أڅ طؿي حن٤ش ، حٿڄثڄش ٿيخ

. ٳيح ئى اٿ اـخى كخٿش نٴش ڃش

ٻپ اف ٬ظڄي ا ٫ڀ حٿٸحنن ، أ حٿوٱ ، أ حٿ٬ٸرخص

. اف ٫يڂ حٿـي

حٿٴن ، حٿ ثڂ رن ٷ حنخڅ رن حٿويڃش حؿظڄخ٫ش ، ى

. أٳ٪ حٿٴنڅ

ـذ أڅ ٬ ٻپ ڃ٬ڀڂ رؤنو هخىځ حؿظڄخ٫ ، حنٴى رلٴ٦ حٿن٨خځ

. ٳخٿڄ٬ڀڂ ى ىحثڄخ ٽ حٿو حٿلٶ …حؿظڄخ٫ حٿلق

. ٳ نيخش كخطو ، حظپ رخث٪ ٿزن ٳ ڃينش س

( 43 )اػــ٢

ـذ أ طټڅ ىحٳ٬نخ ٫خ٣ٴش ٫ڄخء ٿڄ٬خش حٿلد ، رپ أڅ

. طو٢٤ طؿو ٿظـ٬پ ڃن ٯحثنخ حٿييحڃش ٯحث ٯ ڃيڀټش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

195

اڅ حٿيحٳ٪ حٿس ٿڀ٬ذ حٿ حٿڄلذ ٿڀځ ، : ٷخٽ نؾ

ٴ ٿ٪ حنـڀ رخٿي .ؿيص ٿنٴيخ ڃظنٴخ ٳ حٿخش حٿيحهڀش

. رظ٤٬يڂ ٿڀيځ

أزخد حٿظـخء ٻؼن ٿڀظٴټ حٿوحٳ ټڄن ٳ ٫يځ ٷيطيڂ ٫ڀ

. حٿظٴټ حٿڀڂ ، كن لڅ رخٿظٸ ٳبنيڂ يرڅ ٿڀوحٳش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

196

( 44 ) ځ 1778 _ 1712 ازوث٤خ ػل عـــب عبى هــــ

ٿ ٿڂ ټن ، ٿڄخ ٷخڃض حٿؼس حٿٴنش ، ٿٸي : " ٷخٽ نخرڀڅ

" . (حٿ٬ٸي حؿظڄخ٫ )ر رىخ ٳ ٻظخرو

ٻپ ء كن كن وڀٸو حهلل ، ٴي ا ٳ ]: ٸٽ ٳ اڃپ

. ٿٿٺ ٨٫ـــڂ ؿپ حٿٴ٤س حٿڄظك [ي حنخڅ

ٻپ ء كن ر٤ز٬ظو ، ٷزق رڄخ ٬ ٿو ) : (طٯص ) ٷخٽ

نخى ريح حٿأ (ىع )ػڂ ؿخء (ڃن حٿڄئػحص حٿوخؿش

. أ٠خ

ىـ أىه حٿوڄش ، أڀيڂ ٿڀڄڀـؤ ، ڃخ حٿظي

حرن كخٻڂ ٳپ ٳو ، ح٫ظٱ رؤنو ڃن أ٬ذ حٿڄين ، ى

. ٿڅ ، ٳټ ٳ حنظلخ ، ٻخڅ خه٤خ ٫ڀ حٿڄـظڄ٪

حٿظرش .. حٿ ڃن حٿظرش ٫نيه ، ى طټن حنخڅ حٿټخڃپ

: ٫نيه

[ڀش ڀزش، ى ٻپ ڃخ ٬ٵ نڄ حٿ٤ٴپ ]

آهاإ ك٢ ازوث٤ــــخ

هخٿٲ حڃ حٿڄ٬ظخىس ، حٳ٬پ ٫ټيخ ، حٿظ٬ڀڂ حٿخث٪ ڃوخٿٲ ٿڀ٬ٸپ

ٳخٿؿپ حٿڄظك ظ٬ڀڂ ىڅ أڅ ظ٬ذ أكيح

طزيأ حٿظرش حٿ ڃن خ٫ش حٿىس ، اٿ حٿنش حٿؼخنش ٫س ، ٳ

ىه حٿڄكڀش ، ـذ أڅ طزغ حٿٴ٠خثپ ، رپ ـذ أڅ لڄ حٿ٤ٴپ

څ ؿڄو كحو ، حكٴ٦ ٫ٸڀو ىخىثخ… ڃن حٿحثپ . ڃ

: ٬خه

[ى٩ حٿ٤ٴٿش ، طن٠ؾ ٳ ح٣ٴخٽ ]

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

197

ڃن حه٤خء حٿخث٬ش ٳ حٿظرش ، رلغ حٿڄرن ٫ن حٿؿپ ٳ

. حٿ٤ٴپ

ٷزپ طؤٿٲ حٿټظذ ٫ڀنخ أڅ ني حٿ٤ٴپ ، ڃٿو ٯحثه ، ـذ

. أ نن أننخ نټظذ ٿ٣ٴخٽ ، ٳ ٳخثيس ڃن ك حىخڅ

حٿڄرش (ڃنظ )نخى رظنڄش كح حٿ٤ٴپ ، نخى ٷزپ

ح٤خٿش ، ر٠س حهظخ حٿ٬خد حٿڄنخزش ، ٿ حٿ ڃن

طڄن حٿلح ڃـى حظ٬ڄخٿيخ ، رپ حٿٽ ٿڀڄ٬ٳش ، حٿلټڂ

. حٿيي

اڅ حٻؼخ ڃن حخىحص ، حٿنخثق ڄض ٬ حٿ٤ٴپ ، ٷس

. حٿظٴټ

ٳ حٿڄيح ن٬ن ٫نخش ٻزس رڄن٪ حٿ٤ٴپ ڃن حطټخد حٿو٤ؤ ،

. نو ه٤ؤ ، رپ څ ىنخٹ ڀ٤ش هخؿش طيه ٫ن حٿو٤ؤ

ازت رؼ٤ن ازؼ

ڃن حه٤خء حٿخث٬ش ٳ حٿظي ، أڅ حٿڄين ٤٬څ حٿڄلظخؽ

. ٯ حٿڄلظخؽ ، حٿټڂ نٴو ڃن حٿف

هڀٶ حنخڅ كح ، ى حٿځ ڃټزپ رخٿٸى ، ٿي ٣خىح ، ٳؤزق

. ٳخيح

زــــــبة ا٤ــــــ

ىح حٿټظخد حٿ٬ذ ، ٿڂ ټظزو ٿـڀو ، انڄخ ٻظزو ؿخٽ

خش حٿڄ حٿڃش ، كظ ظڄټن ڃن (ٻخن٢ )أٿ .. حٿڄظٸزپ

. (اڃپ)ٷحءس ٻظخد

أهب ازبة

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

198

ڃن حٿىس ، اٿ هڄ نحص : اوؽخ األ٠

٬ذ ٫ڀ حڃيخص حٿط ڀزن أ٣ٴخٿين ڃر ٸش ، ط٬ٷيڂ

٫ن حٿلٻش ، ري أڅ ٬ حٿ٤ٴپ ٳ حٿٲ ، ر٬يح ٫ن حٿڄخن٪

،لغ ٫ڀ حٿخش حٿ٬نخش رخٿـڂ ، ى ي حٿخش حٿڄٸيس

رن٨خځ ،٬خ ا٤٫خء حٿ٤ٴپ أ ىحء ، ـذ أڅ ڄن٪ حٿ٤ٴپ ڃن

ٿڄ حخء ،حٿٴٸحء ٿح ٳ كخؿش اٿ ٫ڀځ حٯنخء

ڃن هڄ نحص اٿ حػنظ ٫س نش اوؽـــخ اضب٤خ

ـذ حٿ٬نخش رلح حٿ٤ٴپ ، ٿٺ رؤڅ .. ڃن حٿلټڄش طٸڀپ ححڃ

حٿٸخ ، حٿڂ : ظ٬ڄڀيخ ، أٳ٠پ حڃ حٿظ ـذ أڅ يٻيخ

رؤ ڃن ط٬ڀڂ .. حٿنخء ، حٿټظذ ط٠ ح٣ٴخٽ ٳ ىه حٿڄكڀش

- أڃ )حهٵ حىحد ، ـذ أ ظ٬ڀڂ حٿ٤ٴپ حٿٴخ٥ حٿـٳخء

، ـذ أڅ ظ٬ى حٿ٤ٴپ حكظڄخٽ حٿڂ (اؿزخ - حؿذ - ٣خ٫ش

ىه حٿڄكڀش كخش ، نيخ ڃكڀش ر حٿڀش ٳ حٿنٴ ، ٳبح

ٳ ىه حٿڄكڀش أ٠خ ، ـذ .. رص ٳڄن حٿ٬ذ حظجخٿيخ

ٻذ حٿٷض ، رپ ط٬٠و ، ـذ أ ظويځ حٿ٤ٴپ ٫ٸڀو ، ٷزپ

. ريڅ ىحش ڃن٨ڄش (اڃپ)حٿن٠ؽ ، اڅ ـذ أڅ ظٹ

هخ ڃ٪ اڃپ طـرش ، ٳٸي ٷ٬٤خ أظخٽ حٿز٤ن ، حٿظ

(ڃ٬ن حٿڄڀټش)ڄڀټيخ حٿزظخن ، ٫خ ح ٳ ، ٿيٹ اڃپ

ٳڀڄخ أ حٿزظخن حٷظ٩ أظخٿو ، ٫ڄي اٿ حٷظ٩ أظخٽ حٿٴٽ ،

اح ٻ اڃپ زخٹ ٯٳظو ، ٳي٫و خد .. حٿظ ٯيخ اڃپ

. رخٿزى طڀق ٿو ڃخ أٳي ، ا ر٬ي أڅ ڄ رخٿظـرش

حٿ٬ٸرش ٫ني ، ىرص زن ،ى نظـش ٣ز٬ش ٿڀنذ

. ٳخٿ٤ز٬ش طٴ ٫ٸرظيخ ٫ڀ ٻپ ڃن ټ ٷحننيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

199

ـذ أڅ نظټڀڂ ٿڀ٤ٴپ ٳ ىه حٿڄكڀش ٫ن حٿٴ٠ڀش : ٸٽ

. ٳبح ٳ٬ڀنخ ، ٳبننخ نك ٿو رخٿڀش

ـذ أڅ ظ٬ڀڂ حٿٸحءس حٿټظخرش ريءح ڃن حٿ٬خس ، رخٿظٯذ ٫ن

٣ٶ حٿڄټڀش ، ٿٺ رؤڅ طپ ٿو خثپ ى٫حص وش

ڃٷش ٻنىش ، أ طنخٽ ؿزش ٬٣خځ ، رلغ ح٫ أڅ ٠٪

. حٿٷض ٫نيث ل اڃپ رخٿٯزش ٳ حٿظ٬ڀڂ

حٿؿخٽ حٿن ٬څ ٳ نخ١ ؿڄ ىحثڂ ، ىڂ حٿٴكڅ

حٿڄظكڅ ، حٿٴف ٯز أكڄٶ ، أڃخ حٿڄظك ٷ حٿڄك٨ش

. كخى حٿ٬ٸپ

اڅ أٷيحڃنخ أينخ أ٫ننخ ، ى أٽ ڃن ٬ڀڄنخ حٿ٬ڀځ ]: ٸٽ

. [أ حٿٴڀٴش

. ـ٪ حٿڂ ڃن حٿ٤ز٬ش ، ٿ ڃن حٿحٻس

ڃن حٿؼخنش ٫س ، اٿ حٿوخڃش ٫س اوؽخ اضبضــــخ

ـذ أڅ طٸظ حٿڄحى ٳ ىه حٿڄكڀش ٫ڀ ڃخ نخذ ٫ٸپ حٿ٤ٴپ ،

. طظ٬ڄپ حٿس ا اح حظلخٽ اك٠خ حٿء

أطٹ حٿڄخىس حٿيحش ، ٷزپ أڅ ٬ اڃپ رخٿظ٬ذ ، كظ ٯذ ٳيخ

حكخ رخٿٴخثيس ـذ أڅ نز٪ ڃن ٷحس حٿ٤خٿذ ، ڃن ط٬ڀڄخص

)حٿڄي ، ـذ حرظ٬خى ٫ن اٿٸخء حٿڄلخحص ٴ٠پ طي

. ٻڄخ ـذ أڅ ظ٬ڀڂ كٳش أ نخ٫ش .. (رنن ٻ

أڅ حٿؿپ حٿ ټذ نٸىح ٳ ٷض ٳحٯو ، ر ؿيي

٠٫ڀ ، ى ٿ ، ڃن ظٸخ ا٫خنش ڃن حٿلټڃش ، ٬ڄپ

. ٬ظز ٿخ

ر٬ي حٿوخڃش ٫س اوؽــــخ اواثؼخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

200

ط٬ ٳ ىح حٿـء ٿڀظرش حٿؿيحنش ، حٿوڀٸش حٿينش

ى طڀڄٹ أڅ لذ حٿنخ ؿڄ٬خ :ٷخٽ ټڅ حٿڄظ٬ڀڂ ٳ ىه .٫

ـذ أڅ ڀٸن حٿڄظ٬ڀڂ .حٿڄكڀش ٫زيح ٿٸڀزو ، ٴټ ٳ ٫ٷظو ره

. ط٬خٿڂ أ ىن ڃن حىخڅ

(ٳ طرش ٳ ، ؿش اڃپ ) اغيء اقبـــ

طن٤زٶ ن٨ظو ٳ حٿظ٬ڀڂ ڃن حٿ٤ز٬ش ٫ڀ ٳ ، ٳي ڄڀ

٫ڀيخ ط٬ڀڄخ هخخ ، ڃح٫خس ٿڄٿيخ حٿٴ٤ش ، ى ئڃن رؤڅ

ٳٸي هڀٸض .. حٿ ڃن طرش حٿڄأس ، أڅ طزق ؿش ڃرش

ٿڄس حٿؿپ ، ڃن أو أڅ طو٠٪ ٿو ، أڅ ط٤٪ ؿيخ حٿڄأس

ٳ ن٨ه ٯ خٿلش ٿيحش حٿٴڀٴش ، حٿ٬ڀځ حٿ٬ٸڀش ، ٴ

. ٫ڀيخ أڅ طظ٬ڀڂ حٿين ڃن حٿ٤ٴٿش

حهظخ ٳ ڃن حٿٲ ، څ نخء حٿڄيڅ أحٽ ،

! أڅ ٫ڀ حٿڄأس حڅ طوظٴ ر٬ي حٿحؽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

201

احلرب األهركــــح ځ ٻخڅ ٷخثي حٿلخڃش حٿز٤خنش ٳ رظن 18/4/1775ريأص حٿلد

انـڀ ڃظؽ ڃن أڃټش ، ٳٸي نڄض اٿ ڃخڃ٬و (طڃخ ؿيؽ)

أڅ حٿ٣نن ٳ ڃخخض ، ـڄ٬څ حٿزخى ٫ني ڃينش ٻنټى

ٳؤپ ؿيؽ ؿنىه (طز٬ي ٫ن ڃ ڃن رظن )حٿيحهڀش ،

، ى ٫ڂ (ڄثپ آىڃ)ٿڄخىس حڀلش اٿٸخء حٿٸز ٫ڀ

كٴڀش خ رظن ، ح٤يڃح رخٿؼخثن ، طزخىٿح ا٣ٵ حٿنخ

. ٷظپ ػڄخنش انـڀ، ٻخڅ ىح أٽ يحځ ىڃ ٳ كد حظٸٽ

رثخش ؿڅ 10/5/1775 (ٳىٿٴخ)حؿظڄ٪ حٿڄئطڄ حٿؼخن ٳ

- حٿن حٿڄلظځ- ىخنټٹ ، طڃخ ؿٴن ، رنخڃن ٳنټڀن

اڅ حٿف حٿ ح٤نخ أ٫يحإنخ أڅ ]: ٬ح رخنخ ؿخء ٳو

. [نلڄڀو ٱ نظويڃو ٿلٴ٦ كخطنخ

٫ن حٿټٿنپ ؿؽ حن٤ن ٷخثيح ٫خڃخ ٿڀٸحص حڃټش ، رٸ

. (ر٤خنخ )ٻؼڅ ټىڅ حنٴخٽ ٫ن حٿ٣ن حځ

أي حٿڄڀٺ ؿؽ طلخ أ٫ڀن ٳو أڅ 1775ٳ أٯ٤

. حٿڄظ٬ڄحص ٳ كخٿش ٫خڅ

أي طڃخ ؿٴن ٻظخرخ ٳ هڄن ٴلش ، ئٻي ٫ڀ

نٹ ، ڃخخض )ى (حٿڄظ٬ڄحص )حظٸٽ ، حطليص

رظن ، ٳىٿٴخ ، ڃني ، حن٤ن ٳؿنخ ، خع ، نع

ٻخنخ ؿؿخ ٳڀيح ، ٻخنض ٯخش حطلخى ، ح٣خكش رخٿلټڂ

ځ 4/7/1776حٿز٤خن حزخن طڂ اٷح ا٫څ حظٸٽ ٳ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

202

حظڄص حٿلد أٻؼ ڃن ض نحص ، ٻخنض ٳنخ ڃ٪ حظٸٽ

ٳحنټڀن ٳ ) حظٸزپ 1763خڃظش رز٤خنخ اػ ىڄظيخ ٫خځ

حٿز١ حٿٴن حظٸزخ كخٳ ، حن٠ڂ اٿ حٿؼخثن ڃظ٫٤څ

ٳ ٫خځ ( 1779حٿڄخٻ ، ى ٳخض )ٳنڅ ڃنيڂ

. ح٤ص ر٤خنخ اٿ اهء ٳىٿٴخ ٳ رنڀٴنخ 1778

أٷڂ ؿؽ حن٤ن ڄن حٿء ٿزق ثخ 30/4/1789 ٳ

، ٳ أڅ 1797ح٫ظٽ حن٤ن حٿلټڂ ٫خځ . ٿڀخص حٿڄظليس

(ؿڅ آىڃ )٨پ ثخ أٻؼ ڃن ػڄخن نحص ، ٳخنظوذ نخثزو

. ثخ

حٿثخش ، ٻخڅ ڃؼخ ٫ڀ حٿيڄٷح٣ش 1800طٿ ؿٴن ٫خځ

. ـ٪ حٿح٫ش ، يپ حٿلٽ ٫ڀ حٿـنش

حٿخ٬ش ٳٸخٽ (ٿخنخ)أٯڂ نخرڀڅ أزخنخ أڅ طظوڀ ٫ن

ؿٴن

اح ڃڀټض ٳنخ ٿخنخ ، ٫ڀنخ أڅ ن٬ٸي ٷحننخ ٫ڀ ح٤ٽ ]

. [حٿز٤خن ، حڃش حٿز٤خنش

ٻخڅ ؿٴن ىڄٷح٣خ ، ى٫خ اٿ ط٬يپ ٷحنن ڃحع ح

ى٫خ … ٳ٫يخ ط٬خ ٫خى ، ى٫خ ٿٴپ حٿټنش ٫ن حٿيٿش

نخء ن٨خځ طر ٿڀـڄ٪ ، څ حٿلټڂ حٿيڄٷح٣ ظٸڂ ڃخ

. ٿڂ طڀق ٫ٸٽ حٿنخ ، ى٫خ ٿظل حٿ٬زي ، كش حٿلخٳش

(ڃڀڅ ى15) رڄزڀٮ 1803ٷ نخرڀڅ ر٪ ٿخنخ ڃټخ

) ٻڀڃظ ڃر٪ ، رخخٳش اٿ ڃنخء 2600000ڃخكش ٿخنخ

. ، ط٬ظز ىه حٿڄن٤ٸش أٻز ڃنظؾ ٿڀٸڄق ٳ حٿ٬خٿڂ (ن أٿخن

أ٫ڀن ؿٴن كخى أڃټخ ٳ حٿح٩ رن 1805 ٳ ٫خځ

. ر٤خنخ ، ٳنخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

203

حٿظـؤ ٫يى ٻز ڃن حٿزلخس حٿز٤خنن ٿ٤ٽ حڃټ ، ٿٺ

. ٿ٠آٿش حطزيڂ

. هڀٴخ ٿـٴن (ؿڄ ڃخىڅ ) ؿخء 1809ٳ ٫خځ

أ٫ڀنض أڃټخ حٿلد ٫ڀ ر٤خنخ ، ريأ حٿيـځ 1812ٳ ٫خځ

(ىظض، ٳ ڃظـن )ٯ أڅ حٿز٤خنن حكظڀح … نل ٻنيح

حٿظ (ٯنض )ىخؿڂ حٿز٤خنڅ حن٤ن ، حنظيض حٿلد رڄ٬خىيس

. نض ٫ڀ ٷٲ حٿ٬يحڅ ، حظىحى حح حٿڄلظڀش

ٿٸي ؿيىص حٿلد " (اٿزص ؿطن )ٷخٽ حٿڄخٿش حڃټ

حٿ٬ حٿ٣ن ، ټڀظو ٫ڀ نل ؿيي ، ٿٸي أزلنخ أڃټن

". أٻؼ ڃن أ ٷض ڃ٠

٫ڀ ا٫ظخٵ حٿ٬زي ، ٫خ 1808نض ٷحنن حٿـڄيش

حٿـند اٿخءه ، زذ حٿظؤه ٳ ا٫ظخٵ حٿٷٶ ، ٻخڅ حنظخ

ح٫ش حٿٸ٤ن ٳ حٿـند ، حهظح٩ ىد كڀؾ حٿٸ٤ن ، ح٫ش

حٿٸذ حٿيهخڅ ٳ حٿد ٻخنض ٫يى حٿخص ، حٿظ طـ

ڃو ٫ خص ٳٸ٢ . حٿٷٶ اكي ٫س ش ، رنڄخ ٻخنض طل

ٳ ٫خځ … ر٪ حٿٴيحڅ ٳ أڃټخ ري ر٪ ٳٸ٢ 1820ٳ ٫خځ

خص حٿڄڀټخص طـپ ٿڄـى حٷخڃش ٳيخ ، رؤڄخء حٿڄٸڄن 1862

. ٳيخ

أػ حٿثخش هڀٴخ ٿڄخىڅ (ؿڄ ڃن) طٿ 1817ٳ ٫خځ

: و جبكئ ٢

نٸزپ .ٷخطخ أڃټخ ٿڂ ط٬ىح هخ٬ظن ظ٬ڄخ أش ىٿش أرش

ڃن أش ىٿش أڅ طٴ ن٨خڃيخ ٫ڀ ىح حٿنٲ ڃن حٿټس حش

. نخىڂ ٳ حٿلد رؤ ټپ .ٿن نظيهپ ٳ ئڅ حٿڄظ٬ڄحص

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

204

ابكــــــبد

رڀٮ ٫يى رحءحص حهظح٩ حٿظ ڃنلض ٿٳحى ٳ أڃټخ ٷزپ ٫خځ

ٳ 440000 رڀض 1890ٳ ٫خځ … ظش ػػن أٿٴخ 1860

. حٿر٪ حٽ ڃن حٿٸڅ حٿ٬ن رڀض ڃڀنخ

ىڃ حڃټڅ ح٤ٽ حزخن ، څ حزخڅ ىڃح ٴنش

ڀڄض أزخنخ ٻرخ ڃټخ 1898حڃټش ، ر٬ي حٿيڄش (ڃن)

. ڀڄض رطټ حٿٴڀزن ، كڀض ٫ڀ ٫ن ڃڀڅ ى

از٤٤ي اؼو١ ك٢ أو٣ب

[حر ٳ ڃٸخرپ حى ]ٻخڅ حٿظڄ ٳ حٿـند

أر رطظخنظ ڃن أپ ]أڃخ ٳ حٿڄخٽ ٳټخنض ٿو حٿٮ حطش

[WASP]أنـڀ ټن

. أر ٻخػٿټ ڃن أپ ا٤خٿ أ أٿڄخن

حٿيى حر

حى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

205

(45)

: أها و

ىض حٿ٬ڀځ ٳ حٿټڀش ، ىض حٿٸخنڅ ، ر٬ي أڅ ڃص

رخهظزخحص ٫ييس ، حطـيض اٿ حٿڄينش حٿ٬زش حٿح٬ش حنظخ

! حٿظىى ٫ڀ حٿـن : ى

ؿرض طحرپ حٿيني ، حزخڅ حٿزطخٿن ، ٳٸي ٻخڅ حٿٴڀٴپ حى ٬خىٽ

نو ىزخ ٳ ڃخ ، أزق حٿزطخٿڅ خىس طـخس حٿظحرپ ، ر٬ي

(رخٿٸد ڃن ؿزپ ٣خٵ ، ؿند أزخنخ ) ځ 1500 (ڃڀٸش)حظثيڂ ٫ڀ

حكظټص حٿزطخٽ طـخس حٿظحرپ .. 1565حكظپ حزخڅ حٿٴڀزن

ٳ حٿٸڅ حٿخى ٫ ، ٻخنض أزخنخ يس أرخ ، حظ٬ڀض

، خ٫يص (ىٿنيح رڀـټخ )ي أزخنخ ػس ٳ حح حٿح٣جش

ر٤خنخ ىٿنيه ، ر٤ٸش ٯ ڃزخس ، ن٤ض حٿٸنش

حنـڀش ٫ڀ ي ٳن ىٺ ي أزخنخ ، ڄض ىه حٿ٬ڄڀش

[كٵ ٷن أزخنخ ]

حظ٬ڀض كد رن انـڀظح أزخنخ ، نخ حٿزطخٿڅ أزخنخ

أىىض انـڀظح حٿ٬خٿڂ ، ر٬ي .. أڃخ ىٿنيح ٳٷٴض ڃ٪ انـڀظح

. (حڃخىح )هؿيخ خٿڄش ڃن حٿلد ، ٷي ك٤ڄض أ٤ٽ

ح٣ت حٿوڀؾ حٿ٬ر (٫يڅ) أٷخځ حٿزطخٿڅ كنخ ٳ

. څ ، نـق حنـڀ ٳ ٻ ٻش حٿزطخٿن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

206

ٿٿٺ ٳٸي حنظٸڀض حٿخىس حٿظـخش اٿ أي حنـڀ كڀٴخثيڂ

ځ ٫ڀ انخء ٻش حٿيني 1600 (اٿحرغ )حٿيٿنين ، حٳٸض

حٿٷش ، ػڂ ٻش حٿيني حٿٷش حٿيٿنيش ، ٻخڅ ىيٱ حٿٻظن

. حظجؼخ رظحرپ حٿڄ

عي زبه٣ـ اغزوا ك٢ اوو ا٠

)رٽ حٿنزء ؿييح ٿڀلي ڃن ڀ٤ش حٿڄڀٺ ، ٳ س حٿڄخؿنخ ٻخطخ

ځ ى ٳخطلش ٫يي حٿزٿڄخڅ 1215 (حٿڄؼخٵ ح٨٫ڂ

نـض ر٤خنخ ڃن حٿلد حٿينش ، رٴ٠پ ٷيخ ٫ڀ كزپ

حٿزطظخنض ، حٿټخػٿٺ ، حنٴڀض ٫ن حٿټنش ٳ ڃخ

نـق ٳن ىٺ ٳ طلپ ر٤خنخ اٿ ىٿش حظ٬ڄخش

ٳ ٫ييىخ ټز (حٿخرخص )حىىص ر٤خنخ ٳ ٳظس كټڂ

ځ 1603طٳض ٫خځ

1625ؿخء ر٬يىخ ؿڄ حٽ ، ٻخڅ أطٷح٣خ ، طٳ ٫خځ

ځ ٷخى حٿؼس 1642حظ٬ڀض حٿلد حىڀش . هڀٴو حرنو خٽ

ځ 1649أ٫يځ خٽ ٳ حض ىٽ (ٻڃپ )حٿؿپ حٿليي

ځ 1658أ ٻڃپ ؿڄيش حظڄص أكي ٫ ٫خڃخ

حٿنح٫خص ڃ٪ اٿنيه ، رق 17 _16حظ٬ڀض ٳ حٿٸنن

حٿنيڅ حنـڀ ٳ اٿنيه ، حنظٸڂ ڃنيڂ حنـڀ رڄرلش ڃڄخػڀش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

207

، ى طلڄپ ؿڄخ٫ش ڃن حنـڀ (ڃ ٳڀ )ٯخىص ٴنش

ځ ، ٫ٳض ىه 1620حٿڄيخؿن اٿ أڃټخ ڃن ؿڄ حٽ

، نٿح ٳ ن رڀڄع ، ٻخنض ىنخٹ (حرخء حٿلـخؽ )حٿ٤خثٴش رخڂ

ڃظ٬ڄحص ٻخػٿټش ، أيخ حٿٴخڅ حنـڀ ، أه أيخ

حٿټټ ، ٻخڅ رن حٿنخكن ،ىٿنيڅ ، أٿڄخڅ ، ىنڄٻڅ

. ٳنڅ ، ٿټن حٿخٿزش ٻخنض انـڀش

، حٿظ حٯظزيخ (ن أڃظىحځ )أ حٿيٿنيڅ ڃظ٬ڄس ڄىخ

. ڃنيڂ حنـڀ ، ڄىخ نٹ

ځ 1763 _ 1756ىحص كد ح٫حځ حٿز٬ش رن انـڀظح ٳنخ

حنٸڄض أڃټخ اٿ .حنظص انـڀظح ، ڀوض ٻنيح ٫ن ٳنخ

ڄخٿ ، ٳو ن٩ ڃن حٿڄخحس ، ٿڂ طټن حٿ٬زىش ٳو : ٷڄن

. ؿنر ، ٬ظڄي ٫ڀ ٫زي اٳٸش … خهش

حظ٬ڀض حٿلد رن انـڀظح ، أڃټخ ، ر٬ي أڅ أٿٸض ؿڄخ٫ش ڃظنټس

ٳ حٿينى حٿلڄ ، خ ٻش حٿيني حٿٷش ٳ حٿزل ، ٻخنض

ر٤خنخ طٴ حظحى حٿخ ٳخ ، كيع ٿٺ ٳ رظن

[ ؽلخ ب١ ثز ]ڄ حٿليع رخڂ

1775 (كٴڀش خ رظن)حظ٬ڀض حٿلد رن حٿيٿظن رزذ

ؿي و ، ٯذ ٳ : ٷخٽ ؿؽ حن٤ن أػنخءىخ

حظٸٽ ٫ن ر٤خنخ ، ٯ أنو ٻخڅ أٽ ڃن أ٫ڀن حظٸٽ

حٿنخ ؿڄ٬يڂ ]: ځ أر ن ٳ ا٫څ حظٸٽ 1776

[ڃظخڅ

اضهح الو٤ـــــــخ

ؿخء ٿ حٿوخڃ ٫ ، هڀٴخ ٿـيه ٿ حٿحر٪ 1715ٳ ٫خځ

ځ ؿخء ٿ 1774 ٫خڃخ ، ٳ ٫خځ ٫59 ، حڃظي كټڄو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

208

حٿخى ٫ ، حٿڄ٬ظه ، ؽ ڃخ أن٤حنض ، ٸٸش اڃزح٣

. حٿنڄخ ٻخنض ٣خثش ، ٤ص ٫ڀ حٿڄڀٺ

نلن نن٨ اٿ ىئء ٻؤنيڂ : " ٸٽ ٻخٿپ خهح رخٿٴنن

اح طز٬ض ىئء .. كيس ٷخثڄش رحطيخ ، ٻڄخ نن٨ اٿ ٷ٤٪ حٿټد

حٿنخ ، اٿ ڃخٻنيڂ ، حٿظ طزو رص ححنذ ، ٫ٳض أڅ ٿټپ

حكي ڃنيڂ ، كيس ٷخثڄش رحطيخ ، ط حٿحكي ڃنيڂ ټه ا ؿڀيه

! حٿٷٶ ، حٿ ٿ ٷظو ٿظد ڃنو حٿيځ

ٿٸي نزض حٿ٬ذ ، ربڃټخنټڂ : ڃن أٷحٽ ٿ حٿخى ٫ ٿ٫ظو

أٻؼ ڃن ڃڀڅ ڃظٽ 1777أڅ ط٫ه ، رڀٮ ٫يى حٿلخن ٫خځ

حكظؾ حٿـڄي ٳ ڃڀ٬ذ حٿظن ، ٳ حٿـنى حٿظي ٿيڂ

7/ 14ٳخظي٫ ٿ ڃ٬نش هخؿش ، ريأص أكيحع حٿذ

ځ ىـڂ حٿ٬ذ ٫ڀ حٿزخظپ ، ٯڂ حٿؼس ٿڂ ٤ڀذ 1789/

. حٿ٬ذ ٣ى حٿڄڀٺ ، ٳٸي رٸ ٫خڃن ر٬ي حٿؼس

أه حٿڄڀٺ ٳ كزٺ حٿيخث ٿڀ٬ذ ، ٻخڅ ٿٺ ٸرو ٿڀيخش

خ حٿـڄي ، طظٸيڃيڂ حٿنخء اٿ ٷ ٳخ ، أؿزح حٿڄڀٺ

ه٤ذ (ڃحر )طلخٿٲ .. ٫ڀ حٿظيٶ ٫ڀ ا٫څ حٿظل

حٿؼس حرن حٿ٤زٸش حٿ٤ ڃ٪ حٿڄڀٺ ، خ ڃظخح خ ٿو

. ٿڂ ٴڀق حٿڄڀٺ رخٿيد .. ځ 1791طٳ

أڃ حٿڄڀٺ .. حٷظلڄض حٿـڄخى حٿٸ حٿڄڀټ 1792 ٳ ٫خځ

أ٫يځ 21/1/1793كحو حٿن رب٣ٵ حٿنخ ٫ڀيڂ ، ٳ

طحٿض ح٫يحڃخص حٿ٬حثش ، ٫ڀ ي رز ، حٿ .. حٿڄڀٺ

. ، ٯ أڅ رز أ٫يځ أ٠خ حنظٸخڃخ 1794أ٫يځ ىحنظڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

209

بث٤ــــــــــ

ځ ، ٻخنض طخر٬ش ٳنخ ، طؤٿٶ نـڄو ، ٫نيڃخ 1769ٿي ٳ ٻټخ

ىځ حنـڀ ٳ ٣ٿڅ ، ٻخڅ ٫ڄه أر٬ش ٫ن ٫خڃخ ٻخڅ

. (رز )حٿنخ ٬ظٸيڅ رؤنو ڃن أطزخ٩

ٻخڅ … ځ خ ٷخثي حٿـ حٿحكٲ ٫ڀ ا٤خٿخ 1796 ٳ ٫خځ

ىح حٿـ ع حٿ ، ڄڀٺ ٬٣خڃخ ، ٷخىه ٫ز حٿذ ٻخڅ ٬ي

٫ي ح٤خٿن رخٿظل ، ٻخڅ … ىح حٿـ رنخثڂ ا٤خٿخ

ٿـنىه ٻخد حٿ ، ٷي حٿنڄخ ، ٷ٠ ٫ڀ ؿڄيش

حٿزنيٷش ، ٷ حكظٽ ڃ ، حٿحٷ٬ش طلض حكظٽ حٿ٬ؼڄخن

: ٷٲ أڃخځ حىحځ ٷخث

ا أهثؼ٤ هوب ، رظو ا٤

خ٫ش ٳ طٲ ئڅ حٿلټڂ ٳٴظس 18ٻخڅ ڃيح رؤنو ڄ٠

. كټڄو ٳ ػع نحص ، ط٬خىٽ ٷنخ ڃن كټڂ حٿڄڀٹ حهن

٧پ حڃز٣ح ڃيس ٫ نحص ، حظ٬ڄ أزخنخ ا٤خٿخ

. حح حٿح٣جش ، رٿنيح ، حٿحن ، نـض انـڀظح ڃن كټڄو

كٲ ٫ڀ خ ، ىهپ ڃټ ، ٯ أڅ 1812ٳ ٫خځ

. حٿ أكٷىخ ، طٸيٸ ٫نيڃخ كپ حٿظخء

ٿڀلټڂ ، ٫خى ٿ (ررڅ )٫خىص أس .. نٴ اٿ ؿس أٿزخ

. حٿخر٪ ٫

ر٬ي أڅ ىد ڃن (ٻخڅ ) نٽ ٳ حٿٴح ٳ 1815 ٳ ٫خځ

. ڃنٴخه ، ػڂ ٫خى اٿ رخ

حٿٸزش ڃن رٻپ (طٿ ) طلخٿٴض ٻپ حٿٸ يه ، ىځ ٳ

ڀڂ نٴو اٿ ٷز٤خڅ ٴنش (ٿنـظن )أڃخځ ؿ حنـڀ رٸخىس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

210

ٳ ؿند حٿڄل٢ (خنض ىنو )انـڀ ، ٳنٴ ٿڀڄس حٿؼخنش اٿ

ځ 1821طٳ ٫خځ .. ح٣ڀ ، ٫خ هڄ نحص

[٤ق أهج ك٣ب ، ؼ ووا أكال ؟ ] ٷخٽ ٫ن حٿڄلش

ا٤ــــ ، رغــــبهح األك٤ـــــــ

ٷزٽ حظٸزخٽ حٿٴ (ن ٿنؾ )ٳ اڃزح٣ حٿن

ى (ٻط )، ٿٺ نو ٿڂ و٠٪ ٿڄحڂ (أڃيض )حٿز٤خن

حٿـى ٫ڀ ح )ڃحڂ نش ڃظز٬ش ، طڀظځ ىه حٿڄحڂ

. ځ 1816(

ٻخنض طـخس حٳڅ حثـش ٳ ىح حٿظخن ، ٻخڅ حٳڅ ، ؤط

حكظټص ٻش حٿيني .. ڃن حٿيني ، ٳ حٿٸڅ حٿوخڃ ٫

اڅ حٿيٿنين ٻخنح ڄؿڅ : ٸخٽ .. حٿٷش طـخس حٳڅ

. حٳڅ رخٿظزٮ ٿڀٷخش ڃن حٿڄخ

أيص حٿن ڃڃخ ل٨ حظحى حٳڅ 1800 ٳ ٫خځ

ىهڀض ر٤خنخ .. ىح ىٳ٪ حرن اٿ طيذ حٳڅ ٿڀن

ٳ كد ڃ٪ حٿن ، أٴص ٫ن ىڄش حٿن ، طٷ٪ ڃ٬خىيس

ځ 1840ر ػ٠ االم ؽو٣خ رغبهح األك٤ ػب ڃنش ،

أڅ ڃئٽ : ززيخ [كد حٳڅ ]ڄض ىه حٿلد

أكٵ ػس ر٤خنخ ڃن حٳڅ (ٿن ط ى )حٿـڄخٹ حٿن

. (ىنؾ ٻنؾ )ڃن نظخثؾ حٿلد حٷظ٤خ٩ !

اؽــــلح اإل٣ب٤ــــخ

كي نخرڀڅ ا٤خٿخ ، حٿظ ٻخنض ڃـأه ٷزڀو ، ر٬ي ڃئطڄ ٳنخ

أص ڃن ؿيي ، ٳؤهص حٿنڄخ حٿزنيٷش ، ٫خى حٿزخرخ اٿ 1815طـ

. ىنخ (ريڃنض )ڃخ ، ٳ حٿد حٿڄظخهڂ ٿٴنخ ، ٷخځ ڃڀٺ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

211

، ټپ ا٤خٿخ حٿٴظخس 1831ٽ حٿٸڃش (ڃخطن ) ر

أ٫ڀن 1848ٳ ٫خځ .. أزلض ڃئٿٴخطو انـپ حٿٸڃش ح٤خٿش

٣خٿذ حٿٴنڅ .. ٳيذ حٿنڄخڅ ٿڄلخرظو .. حٿـڄيش

، حٿ (ٯخزخٿي )طڄټن .. رب٫خىس حٿزخرخ ، حٿ أٷخٿو ڃخطن

ٻخڅ ٷ ٴٱ حٿـڄين ڃن أڅ يځ حٿنڄخ ٳنخ ، ٯ أڅ

. ٳنخ حنظص ٫ڀ حٿـڄيش ، أ٫خىص حٿزخرخ اٿ ڃخ

اٿ ڃخطن ، ٯخزخٿي ، ٻخٳ ث (ٻخٳ ) حن٠ڂ

حىحىص يس .. ڃڀٺ ريڃنض (ٳټظ ٫ڄنخپ )حء حٿڄڀٺ

، ؿني (حٿٸڄخڅ حٿلڄ )ٯخٿزخٿي ، حٿ ٷخى كد ٫خرخص

ى نل حٿڄخٽ ، ٻپ ټخڅ حٿڄيڅ ،،، خ ٳټظ

٫ڄنخپ ڃڀټخ ٫ڀ ا٤خٿخ ، ٧ڀض ڃخ هخ٬ش ٿٴنخ ، حٿزنيٷش

. طلض كټڂ حٿنڄخ

: ٸٽ ٯخني ٫ن ر٤خنخ

ٿظن رن٠خٽ حٿنخنن (رخڅ)ڀڅ خ٫ىڂ .. ڃخ أٯريڂ "

ٿټنيڂ ڀڅ ٿڀيني … (ٯخزخٿي)ڀڅ طڄنخطيڂ اٿ ا٤خٿخ

" ! ڃ اٿنيح ڃيحٳ٬يڂ

أب٤ـــــــب

ڃنخٳظيخ ... حٿنڄخ ، ٻخنض هخ٬ش س ىخرزؽ : طنٸڂ اٿ

رخ

ځ ٳ ٫يي 1862ث حء رخ (أطٳڅ رڄخٹ )٫ن

ٿڂ حٽ ٻخڅ ىڄو حٿلٽ ٫ڀ حٿ٫خڃش ٿزخ حٿٸ٠خء

أ٬ٲ نخرڀڅ … ٫ڀ ٳنخ ، ٩ ٳ طٸش رىه ٫ټخ

حٿنڄخ ىح ٻخڅ ٳ ڃڀلش رڄخٹ ، نـق ٳ ىڄش حٿنڄخ ،

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

212

ٳ ڃ٬ٻش خىح ، حظڄص 1866رخٿظلخٿٲ ڃ٪ ٳنخ ا٤خٿخ

حكظڀض ؿ رڄخٹ رخ ، حٷظ٤٪ .. حٿلد ز٬ش أخر٪

1871ڃنيخ حٿح حٿڀن ، أ٫ڀن ڃڀٺ رخ ٷح ٿڄخنخ

. (ٷخ٫ش ٿ حٿحر٪ ٫ )ٳ ٷ ٳخ

٫ڀ (ٿرٿي ) طٿ 1870زذ حٿلد حٿزش حٿٴنش

٫ أزخنخ ، أص ٳنخ أڅ لذ ٿرٿي طلو ، أڅ

)أخ رڄخٹ ٫ڀ أڃ رخ .. طيٵ رخ ٫ڀ حنلخرو

ڃڄخ .. أ ٳ حٿظق ، ظ٨خى ر٬يځ ڃ٬ٳظو رخڃ (ٿڂ

ڃڄخ ىٳ٪ رڄخٹ .. أ٬ٲ ه٤ش رڄخٹ أڅ ٿرٿي ٷزپ رخنلخد

حٿڄؿيو ٿو ، رلغ خص ٻؤنيخ اىخنش ڃن (رٷش اڃ)اٿ طلٲ

حٿٴ حٿٴن ٳ رخ ٿٿڂ ، ىه حٿزٷش ى حٿظ أ٬ڀض

. حٿلد رن ٳنخ أٿڄخنخ

اٿ رٿن ، ٿظلخ حٿلد زذ : ٻخڅ حٿنخ ٳ رخ لڅ

طل٤ڂ حٿـ حٿٴن ٳ .. (ڃ ٯحڃڅ)ا٬خٽ حٿلڄخش ى

ٻخڅ حٿزذ ؛ أڅ ه٤ش ٯ ٳنخ ، ٬ض ٷزپ .. ي حكي

ٻٿٺ ٻخڅ ىنخٹ حنـخځ طخځ رن حىححص .. حٿلد رؼع نحص

أڃخ ٳ حٿنخكش حٿٴنش ، ٳټخڅ حنـخځ .. حٿڄينش حٿڄخنش حٿـ

ڃٴٸىح ، ٳټخڅ نخرڀڅ ڃ٠خ ، ٿ رٲ ، حٿلد ، رخن

. ٷڀڀ حٿيحش

ٻخڅ حٿظـني حٿڄخن ٳ٬خ ، ٫خڃن ٿڀـني حٿ٬خڃپ ، أر٬ش أ٫حځ

ٿكظخ٣ ، هڄش ٿڀىٲ ، أڃخ ن٨خځ حٿظـني حٿٴن ٳټخڅ هڄ

ٳټخڅ ڃن حٿيپ اـخى حٿـني حٿزيپ ٳ أٿڄخنخ ، رنڄخ … نحص

. ٻخڅ ٬زخ ٳ ٳنخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

213

ځ ٷض ٻش ٳنخ ، ٳ حٿـڄيش حٿؼخٿؼش ٻخڅ 1875ٳ ٫خځ

حكظٽ رخ ٿٿح حٿڀن ،ى رخ٫غ حٿلڄخش ٳ نٴ

. حٿٴنن

كظ وٴٲ رڄخٹ ڃن ىه حٿلڄخش ، أ٫ ٿيڂ رخكظٽ طن

ځ ٻخڅ ڃنخٳ 1881حٿلڄخش ٫ڀ طن (ؿٽ ٳ )أ٫ڀن

٫ن ؿى ڃظ٬ڄحص ٿٴنخ (ٻڀڄن )ؿٽ ٳ ٯ ح

ٷحنن ]أٻز انـخحص ؿٽ ٳ .. رنڄخ حٿح حٿڀن ڃلظڀش

حٿ٬ڄخٽ ، اف حٿظ٬ڀڂ ، رظوڀو ڃن ڀ٤ش حٿ٫ن

. حٿـض

ف ثبهى

ٿ٬ذ ٫ڀ كزخٽ انـڀظح ، خ ، حٿنڄخ ، خ٫يه ٣ٽ ٫ڄ ٿڂ

ځ هڀٴو حرنو ٳىٺ ، حٿ طٳ ر٬يه 1888حٽ ، حٿ ڃخص

رظ٬ن ڃخ رخٿ٣خڅ ، ني٠ض أٿڄخنخ ر٫ش ٳ ڃـخٽ حٿنخ٫ش

حٿټڄخش ، حٿټيرش ، ٿٺ نظـش ححٿزحڃؾ حٿظ٬ڀڄش ، خ٫ٴض

أىڂ انـخحص رڄخٹ ، حٿظؤڃن ي .. أٿڄخنخ انظخؿيخ ڃن حٿليي

حٿڄ ، حٿوهش ، ٷي أ حٿ٤زٸش حٿ٬خڃڀش ، ٯڂ أنو ٳ

. آه كخطو حطز٪ خش حٿٸڄ٪

: األضخ ػ٠ كبئ

ـ٪ ٳنخ كظٽ طن ، ٿټ طظخؿ ڃ٪ ا٤خٿخ ، ـ٪

ر٤خنخ كظٽ ڃ ٿظظٸخطپ ڃ٪ ٳنخ ، ـ٪ حٿن٨خځ حٿـڄي

! ٳ ٳنخ ، ٯڂ أڅ ن٨خڃو ڃڀټ

ځ حظڄ 1879 أرځ طلخٿٴخ ڃ٪ حٿنڄخ ا٤خٿخ ، ٿڄحؿيش خ

ط٢ رن حٿد … ىح حٿظلخٿٲ كظ ريحش حٿلد حٿ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

214

كڀٴظيخ حٿنڄخ ، رن رڀخخ كڀٴظيخ خ ، ٳ ڀق

1886رهخض

حٿڄيحٳ٬څ ٫ن : ٳ حٿ٬خځ نٴو حنٸڂ حٿٴنڅ اٿ ٣خثٴظن

ٷظپ حٿڄڀټڅ ، أٻؼ ڃن .. حٿڄڀټش حٿټڃڅ نحس حظحٻش

ٷظڀح أ .. ػػن أٿٲ ؿپ حڃأس ٳ ح٩ رخ

حٿټڃڅ

٣ى رڄخٹ ڃن .. ٫ أٿڄخنخ (ڀڂ حٿؼخن )ح٫ظڀ حٿٸ

ځ ڃن أٷحٿو 1898طٳ رڄخٹ … ڃنزو ، هڀ٪ ٫ڀو ٿٸذ أڃ

" اح ٻنض طحؿو طلخٿٴخ ڃ٬خىخ ٳ٬ڀٺ أڅ طؿو حٿ٠رش ٷحىڂ أ "

ه٤ـــــب

حٿ٬ ح أرخ (ر٤ حٻز) ح٫ظڀ 1689ٳ ٫خځ

حٷظز ڃنيخ حٿټؼ ، نـق ٳ ىڄش حٿي ، أ ڃينش ؿييس

، حطوىخ ٫خڄش ٿو طٳ (ر٤ ر٭ )٫ڀ ڃيهپ ٳنڀنيه حڄيخ

ځ 1725

حظڄ (حٿ٨٬ڄش)كخٿض ٻخطنخ حٿؼخنش اىهخٽ اكخص ، ٿٸزض

كټڄيخ أر٬ش ٫ ٫خڃخ ، ٻخنض يٸش ٳٿظ رخٿڄحڀش طوڀض

. ڃن ؿيخ رخٿٸظپ

طٿض 1861ر٬ي أڅ ىڃض خ ٳ كد حٿٸځ أٿض حٿ٬زىش

حن٠ڂ حٿيى اٿ ڃـڄ٫خص .. ؿڄخ٫ش ڃن حٿ٤د أ٫ڄخٽ حٿڄٸخڃش

. حىخرن ، حني ؿح حٿٸ ٿيخد كڄخ حٿؼخثن

ځ ٻڄخٹ ٳ حٿؼس ، ر٬ي ڃٸظپ أهو حٻز ٧1887ي ٿنن

ڃنٷخ ، طيخڃو رڄلخٿش ٷظپ حٿٸ (اټني)

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

215

14000 ځ ، حنظص حٿلټڃش ، ٷظپ 1905حظ٬ڀض حٿؼس ٫خځ

. ٷظپ

- ؿؿٽ ] ڃن حٿ٬ـخثذ ٧ي ٻزخ حىرخء ٳ ىح حٿ٬

[ڃټڂ ٯٻ - طٿظ - طټٱ - ىظٳټ

ؿخء نٸ حٿڄ٬ظه ، ؿظو حٿزش ، حزطن حٿيؿخٽ حظ٬ڀض

حٿؼس ٳ حٿٷض حٿ ٻخڅ ٳو حٿٸ ر٬يح ٫ن رظٯحى ، ٿڂ

. ظڄټن ڃن حٿ٬ىس

ٻخڅ ٿنن ڃـنخ ٳ ح ، ڄلض ٿو أٿڄخنخ زخد ڃـيٿش

رخٿ٬ىس اٿ خ ، ٳ ٷ٤خ ڃڀٶ ڃن حٿليى حٿش اٿ

. خ

طٿ ٻنټ حٿلټڃش حثظٳش ، كخٽ اخء ٳنخ انـڀظح

٫خى ططټ .. رن ىـځ ٫ڀ أٿڄخنخ ، ٿټن حٿيـځ ٳپ

ڃن ڃنٴخه ، أزق ٫ڂ رظ ٯحى (حٿڄلخڃ حٿڀخڅ حٿزخ٩ )

ٷز ٻنټ ٫ڀ ٿنن ، ح٫ظزه ٫ڄ أٿڄخنخ حظ٤خ٩ ٿنن

. حظ٬خىس حٿڀ٤ش ، ٫ن ططټ ح ٿڀوخؿش

ٳنڀنيح ، حظنخ )طڄٷض حٿٸش أػنخء حٿلد حىڀش ، ٳخنٴڀض

ٿظټپ 1923ٿڂ طظكي ا ٫خځ (طٴخ ، ٿظحنخ، رٿنيح ، زخ

ر٬ي ططټ (ؿپ حٿٴ )ؿخء ظخٿن . حطلخى حٿٳظ

. حٿ نٴ اٿ ؿس رخٿٸد ڃن ح٤نزٽ

ا٣وــــــــل

، ٳؼخ 1916ٳ حنـڀ ن٨خځ حٿظـني حؿزخ ٫ڀ ىرڀن

حٿنيڅ ، أ٫ڀنض حٿـڄيش ، ٿټن ر٤خنخ لٸظيخ ر٬ي

أ٫ڀن حٿڄـڀ .. (ػس حٿٴق )ر٬٠ش أخځ ، ڄض حٿؼس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

216

حٿـڄيش حٿنيش ، حظڄص حٿلد كظ 1919حٿني ٫خځ

ڄخٿ ، ؿنر : ٷڄض اٿنيه اٿ ٷڄن 1921

رو٤ــــــب

أٿ ڃ٤ٴ ٻڄخٽ ن٨خځ حٿڀ٤نش ، أ٫ڀنض حٿـڄيش 1922

، ر٬ي حٿٸ٠خء ٫ڀ حٻحى ، أ٫ڀنض أنٸه ٫خڄش 1923حٿظٻش

أٿ ٻڄخٽ أطظخطٹ ن٨خځ ط٬يى حٿؿخص ، حظ٬خ حٿٸخنڅ حٿڄين

حٿ ، حٿـحث ح٤خٿ ، حٿظـخ حٿڄخن ، ـ٪

. حٿڂ حٿنلض ، أٿ حٿلـخد ، حظ٬ڄپ حرـيش حٿطنش

ؽوة اج٣ـــــو

، كغ ٫خ حٿيٿنيڅ (ٻذ طخڅ )حكظپ حٿز٤خنڅ ڃظ٬ڄس

طلض ٿحثيڂ ، ٿټنيڂ ٯخىىخ اٿ حٿظنٴخٽ ، ؿىخنزؽ ڄخٽ

(حٿز )حٿأ ، كغ حٻظٲ حٿىذ ، ػڂ حٿڄخ ، كغ ٫خ

حٿيٿنيڅ حٿن ٻخنح ٸأڅ حٿظحس ، ريأ حٿح٩ رن حنـڀ

. حٿيٿنين

ٿټن .. أ٫ڀن ىحثڀ ٫ن ڂ اٷڀڂ حٿحني ٿڀظنٸذ ٫ن حٿىذ

٫ڂ (ٻؿ )ٯىظڅ أ٫خىه ٿڀز ، ٧ي أػنخء ٿٺ ٫ڄخڅ

٫ڂ حٿز٤خنن ، أٯخ ى (ى )حٿز حٿيٿنين ،

ځ ، ٳڀض حٿخس ، طڀٸ ٻؿ رٷش ٫1895ڀ اٷڀڂ حٿظنٴخٽ

طينجش ڃن حٿحن حٿڄخن ، ٿيص ىه حٿلد طنخٳح رن انـڀظح

. أٿڄخنخ

حثي حٿټخٳش ، حٿ ((رخىڅ رخٽ ))ڃن نظخثؾ كد حٿز ٧ي

(رنيڃخٻٴنؾ ٳ ڄخٽ ؿند اٳٸش )ٻخڅ يحٳ٪ ٫ن رڀيس

حظليع ٿنخ ڃن حٿظيذ رن حٿزخد ٿڀٸ٠خء ٫ڀ حٿآڃش حٿڄڀپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

217

)ٻخڅ ٧ي رخىڅ رخٽ ٻنظـش ٿلد حٿز، ڃؼڀڄخ ٻخڅ ٧ي

ځ 1853أػنخء كد حٿٸځ (ٳڀن نخظنـپ

اـــــــل

ؿ٪ ٯخني ڃن ؿند اٳٸش ٿڀيني ، ط٫ڂ حٿڄٸخڃش حٿڀزش

1919 / 16/4ټپ ڃن٨ڄش ٿظلي حٿٸحنن حٿز٤خنش ، ؿ٬پ ځ

ڃٸخ٬٣ش : ٻخنض ٣ٸش حٿڄٸخ٬٣ش طظڄؼپ ٳڄخ ڀ .. ځ كيحى ٫خځ

طـ٪ حٿڄخٽ - حڃظنخ٩ ٫ن ىٳ٪ حٿ٠حثذ - حٿويڃش حٿڄينش

. حٿڀـء ٿڀظلټڂ حىڀ - حٿيش

ــــــو

حظٹ ڃ٬و ٬ي ٯڀٽ 1881ػخ أكڄي ٫حر ٫ڀ حنـڀ

، خ ٬ي ٷخثيح ٿلٻش حظٸٽ ، ٻخڅ 1927حٿ طٳ

. ڃلزرخ ڃن ٫خڃش حٿ٬ذ

، ػخص حٿـڄخى ، ٸ٢ ٻؼ ڃن حٿٸظڀ 1919ح٫ظٸپ ٬ي

أ٣ڀٶ حكو ، ػڂ أ٫ي ح٫ظٸخٿو

ٳخ كد حٿٳي 1923ؿخء ٳئحى حٿڄظ٬خڅ ڃ٪ حنـڀ ، ٳ ٫خځ

(ٿ ظخٹ ) حٯظپ حٿىح 1924ر٫خڃش ٬ي ٯڀٽ ، ٳ ٫خځ

ث حٿـ حٿڄ ، ٳؤ٫ڀن حٿڀى حٿڀنز حٿڄنيد حٿخڃ ٳ

حٿظ٬ ٫ن حٿٸظپ روڄڄخثش أٿٲ : ڃ ، ٣خ ٷخش ڃنيخ

ؿنو ڃ ، لذ حٿـ حٿڄ ڃن حٿىحڅ ، طظٿ

. انـڀظح كڄخش حٷڀخص ٳ ڃ

ٿٸزض ؿش ٬ي ٯڀٽ رؤځ حٿڄن ، ؿخء ر٬ي ٬ي ڃ٤ٴ

. حٿنلخ ، ؿخء ٳخٵ ، حٿ ٫ٽ حٿنلخ ڃن ثخش حٿحس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

218

ٻخڅ ڃٸح أڅ طټڅ ڃ ڃن نذ ٳنخ ، ٳيڀز ى حٿ

ځ ٿټن ر٤خنخ ى حٿظ حڃظڀټض أيڂ ٷنخس 1869ڄڂ حٿٸنخس

حٿ ، أىحص خش ڃ ٳ ٫يي حٿوي اڄخ٫پ

(18)ا٤بثـــــــب

: ٣ز أهفج٤ ا٤بثب آالف اغيه أثوىب أهثغ ٢

ټٻ – ىٻخي ى أٷپ ٻؼخٳش – ىن ط٠ڂ حٿڄيڅ حٿټز

ٻ –

ص حٿخرخڅ ٳ ڃحكپ 145730ڃخكش حٿخرخڅ ڃ ڃر٬خ ، ڃ

: طخوش ڃنيخ

ځ ٳ ٫يي حٿٯڅ أرن 1600 .. 1586 وؽخ ازؽ٤ل او٢

ڃٸخ٬٣ش ، ح٤يځ رلټخځ 68 ڃٸخ٬٣ش ڃن 32رنخٯخ ، ٳؤه٠٪

. حٿڄٸخ٬٣خص حٿىزخڅ حٿزن

أي ىي أڃح ٴ ٫ڀ حٿخرخنن 1591 ٳ ٫خځ

: حنظڄخء اٿ حٿ٤زٸخص حٿظخٿش

" حٿخڃح " حٿڄلخرن

حٿظـــــخ

حٿٴكن

حٿڄنزن أ حٿ٬خٿٺ

بئلخ اجم٣

ػػش أرخ٩ حٿڄڀڅ ، ٻخنح ټنڅ ٳ 1871ٻخڅ ٫يىىخ ٫خځ

أ٣حٱ حٿڄيڅ ، ٳ ڃحٻ جش وظڀ٢ ريڂ أكي ، ظؽ ڃنيڂ

أټنظيڂ حٿلټڃش ٳ .. أكي ، ٻخنح ٸزڀڅ ٿڀ٬ڄپ ٳ حٿٻخص

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

219

ٯ أڅ " حٿٸڅ حٿـيى" حٿٸ ، ٳ٬ض حٿل٨ ٫نيڂ ، أڄظيڂ

. ڃټڀظيڂ ڃخ طحٽ ٷخثڄش كظ حڅ

طلٿض ڀ٤ش حٿٯڅ حٿڄٻش اٿ ڀ٤ش حػش

ح٫ظڄي حٿزطخٿڅ ٳ ط٪ نٴىڂ ٳ حٿخرخڅ 1600كظ ٫خځ

حٿظن – ر٪ حڀلش – حٿظـخس : ٫ڀ

ريأ حظ٬ڄخٽ حٿف حٿليغ 1543ٳڄن ىهٽ حٿزطخٿن حٿخرخڅ

ح كظ ٫خځ ڃخثش هڄن أٿٴخ 1583رڀٮ ٫يى حٿن طن

. پ حٿ٬يى اٿ ػػڄخثش أٿٲ ٳ ڃ٤ڀ٪ حٿٸڅ حٿخر٪ ٫

ٳ حٿنٲ حٿؼخن ڃن حٿٸڅ حٿخى ٫ ر٩ حٿخرخنڅ ٳ

. نخ٫ش حڀلش حٿنخش ، أ٫يح حٿلڄص كظٽ ٻخ حٿن

ؿن )حهظخه (ري )خى ن٨خځ ٫ټ خځ حڄو

ىح حٿن٨خځ ڄؼپ " حٿـخ٫ش – حٿلټڄش – حٿٸ٨ش " ڃ٬نخه (ر

ٻخث حٿٸڂ حٿظ ٬ظڄيىخ حٿڄٸخطپ حٿخرخن ، ى ڃظڄي ڃن

. حٿټنٴش

، ٷظپ ٫يى 1637حنٴـص حنظٴخخص ٬زش ي حٿڀ٤ش حٿڄٻش

ن ، ڃن٬ض حٿڄلش نيخثخ ڃن حٿخرخڅ . ٻز ڃن حٿڄظن

وؽخ اؼيخ

، نظـش ٿيخ رنض حٿؼٸخٳش حٿخرخنش ؽلصذ اؼيخ ثوواه ٤ب٢ ٣بثب٢

رڄ٬ٽ ٫ن حٿظؤػ رخٿد ، ٧يص ط٬خص اىحش ڃيڄش ٧ي

٧يص ػع ٳجخص ڃن حٿحء .. ن٨خځ حٿخڃح حٿ٬ټ

. ڃؼڀيڂ ٿڀڄخٿش – ٳټخنح هڄش حء ئڅ ىنش

رٸ حٿځ ڃوڄخ ٫ڀ حٿخرخڅ ٷنن ڃن حٿڃن ، رٸض حٿظحطزش

. حؿظڄخ٫ش خثيس كظ حٿنٲ حٿؼخن ڃن حٿٸڅ حٿظخ٪ ٫

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

220

٧يص ٣خثٴش ؿييس ڃن % 90ٻخنض نزش حٿٴكن طي ٫ڀ

ټن حٿڄنزڅ .. حٿخڃح ، حٿن نظزڅ اٿ ٫ڂ ڃليى

ٳ أكخء هخش ريڂ ، ىڂ ڃن حٿيرخٯن حٿـحن ، ٷخ٫

حٿ٤زٽ ، حٿوخؿن ٫ڀ حٿٸخنڅ ، ٳظخص حٿـخ

1853 –1637وؽخ رؿبا

ىهپ حٿزطخٿڅ حزخڅ ٳ حٿنٲ حٿؼخن ڃن حٿٸڅ حٿخى

. ٫ ٷخڃح رلڄص طن ح٬ش

، پ 1808ىهڀض حٿٴن حنـڀش ڃنخء نـخحٻ ڃن ٫خځ

، ر٬ي أڅ أڃه 1853" أحؿخ"اٿ [ر ]حٿټٿنپ حڃټ

ؿو انحح اٿ حٿخرخڅ ٿٴظق حٿزخد (ٳڀڀڄ )حٿث حڃټ

"ببؿا" ارلبه٤خ أڃخځ حٿظـخس حٿيٿش أؿز حٿخرخنن ٫ڀ طٷ٪

: طن ٫ڀ 1854

ٳظق ڃنخء ڄىح ، ىٻخض أڃخځ حٿظـخس حڃټش

حٷح رلش أڃټخ ٳ حٿخرخڅ ، أڅ أڃټخ أڃش ڃظڄس

ٳظق ٷنڀش أڃټش ٳ ڄىح

أڅ طظ حٿخرخڅ حٿٴن حڃټش

أ ڄؼپ حؿخنذ أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٿخرخنش

ٻٿٺ ٿ٬ٸي حطٴخٷش ڃخريش ڃ٪ حٿخرخڅ ٻٿٺ 1858خ٫ض ىٿنيح

ٳ٬ڀض خ ٳنخ ر٤خنخ حٿزطخٽ ، رخ ، حٳظظلض ىه

. حٿيٽ ڃحٻ ٿيخ ٳ حٿخرخڅ

اإلجواــــــه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

221

ٻخڅ حڃزح٣ حٳ٠خ ٿخش حٿظيهپ ٧ي ٬خ خرخن ٸٽ

" . ٬ حڃزح٣ ، ٿ٤ى حٿزحرس " [ن ؿ ]

ي حٿ 1861 –1859ريأص ڀڀش ڃن حٯظخص هٽ

. حڃټخڅ حنـڀ ٯىڂ

1864نض ىٿنيح ٳنخ ر٤خنخ كڄڀش ٫ټش ٫ڀ ىڄخ

. ٷزپ رخٿظٴخ " ڃ " حظڀڂ كخٻڂ ط

" ڃخـ " ٧ڀض ڀ٤ش حڃزح٣ ټڀش كظ ڃـء حڃزح٣

ٻخڅ حرخ٣س ظٿڅ حٿلټڂ ىڅ حٿ٬ن ، ڃنيڂ ڃن ٻخڅ 1868

أٷپ ڃن ٫ نحص ، ٻخڅ ڃخـ ٳ ن حٿوخڃش ٫س

ر٠ 1912 –1852" ر٤ز" ا ب٣غ٢ اؾو٤و٢

1868اخ

ڃٸخ٬٣ش ، طو٠٪ ؿڄ٬يخ ٿڀ٤ش ڃٻش 72ٷڄض حٿخرخڅ اٿ

حكيس

" ب٣غ٢ " جبك١ء اإلالػ ك٢ ػل

حٿٸححص … حٿڄخحس ، ڃ٪ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀ حٿظحطزش حٿـظڄخ٫ش

طٹ …طكي حٿڀ٤ش حٿڄينش حٿ٬ټش ٳ ي حكيس … ؿڄخ٫ش

حٿزلغ ٫ن حٿظ٬ڀڂ …حٿڄخس ٳ ح٫ڄخٽ … حٿ٬خىحص حٿټڀش

… حٿ٬ ٿزنخء حڃزح٣ش حٿخرخنش

ٻخڅ ٳٶ حٿ٬ڄپ ،حٿ خ٫ي حڃزح٣ ظټڅ ڃن أر٬ڄخثش

. و

ي ٫ي رظؤ حٿيظ حٿخرخن ، ن٨خځ ط٬ڀڂ كيغ ، ن٨خځ

حثز ، ح٫ ، لٴ ، رٿڄخڅ خرخن ، ڃـڀ حء

. ٷخنڅ ڃخٿ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

222

[ؿ ٷ ٿخرخڅ ٯنش ]ٻپ ٿٺ طلض ٬خ

ركص ٫ييس اٿ حٿيٽ حٿرش " ڃخـ " ٷخځ حڃزح٣

ٿ٩٣ ٫ڀ حٿظٸيځ حٿظټنٿؿخ

ؿى ط٬خٿڂ حٿخرخنن أڅ حڃزح٣ ڃن ٿش حٿيش ، ى أد

. ٿـڄ٪ حٿخرخنن ، حٿن ټڀڅ ٫خثڀش حكيس ، ىڂ ڃظخڅ

" ڃخـ " أٿض حڃظخحص حٿخڃح ٳ ٫يي حڃزح٣

حڃظؿح رخٿلخس حٿ٬خڃش ، طڂ اٷنخ٩ حٿخڃح رخٿظوڀ ٫ن

حڃظخحطيڂ ، ٫خىحطيڂ ، ٣ٸش طرش أرنخثيڂ طرش ٫ټش

ٷڀض حٿڄخ٫يحص حٿڄخٿش ٿڀخڃح ، ٷخځ حٿخڃح رظؼٸٲ

. أرنخء حٿٴٸحء

أىٹ حٿخرخنڅ أڅ حٿٸ٤خ٩ حٿوخ ٯ ٷخى ٫ڀ حء

حٿظټنٿؿخ حٿڄظٸيڃش ، حٿڄخن٪ ، ٳخظطيخ حٿيٿش ، ػڂ ٷخڃض رز٬يخ

. اٿ حٿٸ٤خ٩ حٿوخ ڃس أه

حكظټص حٿيٿش ٳٸ٢ حٿڄخن٪ حٿلرش حٿؼٸڀش ، نخ٫ش حٿزخى

٫ض حٿخرخڅ ٳ طؤ .. ريأص حٿخرخڅ ٳ حٷظزخ ٻپ ؿيي

ؿ ٷ ٳٶ حن٨ڄش حٿٴنش حٿز٤خنش

أزق حٿظ٬ڀڂ اٿحڃخ ڃن حٿخىش اٿ حٿلخىش ٫س 1910ٳ ٫خځ

.

وؽخ اوح ا٤بثب٤خ

أڀض حٿخرخڅ كڄڀش طؤىزش ي طخحڅ رزذ ط٬ي ؿنىىخ ٫ڀ

ڄض أٻنخح اٿ حٿخرخڅ 1879ټخڅ ؿ أٻنخح ، ٳ ٫خځ

ٳ ٫خځ .. 1895طيهڀض حٿخرخڅ ٳ ٻخ ، حنلزض ڃنيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

223

ىځ حٿخرخنڅ حٿـ حٿ ، ه حٿ 1905 – 1904

. أٻؼ ڃن ػػڄخثش أٿٲ ٷظپ

" ٳڀض " ه حڃټڅ ٷس حٿخرخڅ حٿڄظخ٫يس ، ٳ ٫يي

أزلض ٻخ طخر٬ش " ثهرس" ارلبه٤خ ٳٴح ٫ڀ حٿخرخڅ

االء ػل ابها١ … 1910ٿڀخرخڅ ڃن ٫خځ " رؾ

. ا٠ ث٤ل الء ٤بثب ب "ىػ٤ " ث٤ل

ايهاػخ ك٢ ػل ب٣غ٢

ڃن٪ طليغ حٿلخس ٳ حخٱ .. ٳض ٫ڀيخ حثذ رخى٨ش

ٿٺ ؿزخ أرنخء حٿٴكن ٿنظٸخٽ اٿ حٿڄيڅ ، حنوح١ ٳ

ٻخنض حٿح٫ش طظ٠خءٽ ٫خڃخ ر٬ي ٫خځ .. حٿظليغ

أجبة غبػ اخ ا٤بثب٤خ

طٸ٪ حٿخرخڅ ٳ ٣ٱ حٿ٬خٿڂ حٿٸيڂ ، ڃڄخ كي ڃن ه٤ حٿظيهپ

حٿوخؿ ، حٿ٫خڃخص ٳ حٿخرخڅ ٻخنض ٣نش ، حظٸٿش حٿٸح

ڃظخح 503 زڀٮ 1874ٻخڅ ٫يى حٿڄظخن حؿخنذ ٳ حٿخرخڅ

ٻخنض حطذ حٿڄظخ أٻز ڃن حطذ ث حٿڀحء حٿخرخن ،ٿڂ

ڄق ٿيڂ رخٿزٸخء ٳ حٿخرخڅ ، ٯ أڅ ر٠٬يڂ أكذ حٿخرخڅ رٸ

٣حٽ كخطو ، هڀي حٿخرخنڅ ىئء حٿڄظخن ، نلظح ٿيڂ

طڄخػپ ٳ خكخص كڄڀض أڄخءىڂ ٳ حٿڄيڅ حٿـخڃ٬خص حٿخرخنش

ـي حٿٴى ٫ڀ كخد ٳ حٿخرخنڅ ڃٸص حٿظذ ، حٿظ طڄ

. حٿـڄخ٫ش

( 46 )ازؼ٤ـــــ ك٢ ا٤بثب

ازؼ٤ ك٢ ا٤بثب أكاح قلخ ا االعزبػ٢

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

224

ر٬ي ىڄش حٿخرخڅ ٳ حٿلد حٿ٬خٿڄش حٿؼخنش ، حكظڀض أڃټخ حٿخرخڅ

، رلـش حٿٸ٠خء ٫ڀ حٿٴخش ، أىهڀض ط٬يص ٫ڀ ن٨خځ حٿظ٬ڀڂ ،

: ڃن ىه حٿظ٬يص

. اٿخء ڃخىس حهٵ ، نيخ طظٲ رن٫ش ٳخش

. انخء حٿظ٬ڀڂ حٿڄوظڀ٢

حطزخ٩ حٿن٨خځ حٿڃٻ ٳ حٿظ٬ڀڂ ، حٿ ٬ظڄي ٫ڀ حنظوخد ڃـخٿ

. اىحس ٿڀڄيح

. نز ٫ڀ ٻپ ڃي أڅ ټڄپ ط٬ڀڄو حٿـخڃ٬

اڅ أٽ حٿظ٬ڀڂ حٿخرخن ڃظڄيس ڃن طحع حٿزش ، حٿټنٴش

ـپ حٿظ٬ڀڂ ، ٬ظزه ڀش ٿطٸخء رخٿٴى حٿڄـظڄ٪ . ى ن٨خځ ز

لاه اغـــــــ

ى ڃـڄ٫ش ڃن حٿڄيح حٿوخش ،طييٱ ٿظٸش حٿ٤د حٿ٬٠ٴخء

ڃيح ؿٻ أٻخىڄش ، ٯ أٻخىڄش حهس : ى طنٸڂ اٿ

ٻپ ڃن ظ٤٪ ڃن حٿ٤د .. ط٬ڀڂ حٿڄٸ ، حٿٴنڅ حٿو٢

ىهٽ ڃيح حٿـٻ ، ٳبنو ظڄ٪ ٿڀي ٫ز حٿٸنحص حٿظڀٴنش

. حٿظ٬ڀڄش

لاه ا٤ث٤ــــ

ى حڃظيحى ٿڄيح حٿـٻ ، طٸيځ ٿڀ٤د طيزخص ڃظلخنخص

461 ٻخڅ ٫يى حٿـخڃ٬خص 1985حٿـخڃ٬خص ، حٿڄ٬خىي ، ٳ ٫خځ

. ٻڀش ٳنش 62 ٻڀش ، 543

ٷي أنت ڃـڀ ٷڃ ف حٿظ٬ڀڂ ، ى ؿيخ حظخ

٠٫ح ، ٫ٸي ىح 25 ، ٫يى أ٠٫خثو 1984ٿث حٿحء ٫خځ

. حؿظڄخ٫خ 668حٿڄـڀ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

225

ڃخ ، ٳ 210 ڃخ ، ٳ أٿڄخنخ 240حٿنش حٿيحش ٳ حٿخرخڅ

. ڃخ 180أڃټخ

، ظنخٷڀيخ حٿنخ ٳ [ ب٣ي ]ح٫ظخى حٿخرخنڅ أڅ ڀٴ٨ح ىحثڄخ ٻڀڄش

حٿييٱ رغ ف حٿظ٤ ٳ [حٿظ٤ــــ ]ٻپ ڃټخڅ ، ڃ٬نخىخ

. نٴ حٿخرخنن

. ألؤ اله٤ ، ٣له اق األ االثزلائ٢

، ىڄخ أىڂ حٿڄحى ، ٬ظڄي ٷزٽ حٿ٤خٿذ اؼ او٣ب٤بد ڃخىطخ

. ٳ حٿـخڃ٬خص ٫ڀ حٿنـخف ٳيڄخ

ٻخنض حٿخرخڅ ڃظوڀٴش حٷظخىخ ، ا أنيخ ٿڂ ط٬ أريح ]: ٷخٽ رطحني پ

[أنيخ ىٿش ڃظوڀٴش ػٸخٳخ

% 97 طزڀٮ 1907ٻخنض نزش حٿظ٬ڀڂ ٳ حٿخرخڅ

طٻ حٿظ٬ڀڂ ٳ حٿخرخڅ ٫ڀ حٿظ٬ڀڂ حٿٴن حٿڄين ، حنٴظق حٿظ٬ڀڂ ٳ

٫يي ڃخـ ٫ڀ حٿد ، ٳخٷظزح حٿ٬ڀځ حٿ٬ش ، طؿڂ ٳ

٫يي ڃخـ ٫يى ٻز ڃن حٿټظذ حڃټش حٿنش ٿڀيحش

. حٻخىڄش حٿزلغ حٿ٬ڀڄ

ٳ٬يخ حٿخرخنڅ ؼبهد

طټنٺ ٯر – حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀ حخٿش –٬ذ ڃنظؾ – ؿ ٷ ]

[- ؿ ٫ ٿخرخڅ ٯنش – رف خرخنش

ح٫ٱ ٫يٹ ح٫ٱ نٴٺ ]: طٸٽ كټڄش ڃن كټڂ حٿخڃح

. [ٳظرق أٿٲ ڃ٬ٻش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

226

(47)الاتاى والنظام العامل اجلذذ ځ أ٫ن حٿخرخنن ٫ڀ حٿ٬ڀځ حٿليؼش 1854 (ر )ٳظق حٿټخرظن

أڅ أزلض طخر٬ش ڃټخ 1945ٻخڅ ڃن نظخثؾ ىڄش حٿخرخڅ

ٳؤڃنيخ طټ ٫ڀ حٿى٩ حڃټ ، نڄ حٿخرخڅ حٷظخىخ ٬ظڄي

٫ڀ كن حٿنحخ حڃټش ، ٧ڀض حٿخرخڅ طظو ڃن أڃټخ ٤خ

. ٿيخ اٿ أرخ

ڃن حٿز٬نخص أهص حٿخرخڅ ٳ حظٸٽ حٿظيـ ، ٳخظىص

ڃن .. حٿظ ٻخنض طلظڀيخ أڃټخ 1972ؿ رنخڅ ، ػڂ أٻنخح

حنٴڀض طيـخ ٫ن .. كٸٸض ٳخث٠خ طـخخ ڃ٪ أڃټخ ٫1965خځ

أڃټخ ، ٳڄخ ظ٬ڀٶ رخٿٸ٠ش حٿٴڀ٤نش ٳظلض ڃټظزخ ٿڄن٨ڄش

، ( 1978)حٿظل ح٫ظٳض رخٿن ٷ٬ض ڃ٬يخ ڃ٬خىيس ځ

أنـص ڃخ٪ ٻزس ٳ خ ، ٳ زخ ، هض

حطٴ٬ض ٷڄش .. حٿڄ٬نخص ٯح حٿظنڄش ٳ حٿيٽ حش

1989 ڃڀخ 69 اٿ 1980 ڃڀخ 8حٿٴخث حٿظـخ ڃ٪ أڃټخ ڃن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

227

(48)تارخ أوروتا

: اؾوة اؼب٤خ األ٠

ڃن أىپ حٿزنش (ٯٴڀ رنذ) حٯظخٽ 28/6/1914ٳ

حيٵ ٳحنظ ٳىنني ، غ ٫ حٿنڄخ ، ڃن حؿٴ

٫خڄش حٿزنش ، ٫نيڃخ ٻخڅ حيٵ ٳ خس ٿڀڄټخڅ ح٫ظزص

حٿنڄخ أڅ حٿڄئٽ ٫ن حٯظخٽ ، ىڂ ؿڄخ٫ش حٿي حٿىحء حٿرش

ث حٻخڅ حٿڄخن ڃٸظزش ڃن ه٤ش ڀٴن (ڃڀظټش)ٻخنض ه٤ش

، طٸځ حٿو٤ش ٫ڀ أخ لٶ ٳنخ رلٻش حٿظٴخٱ كٽ 1905

حٿزڀـٺ ، ٿټڄزؽ ، ٿټ طوؽ ڃن حٿڄ٬ٻش ، ػڂ طظـو حٿـ

. نل خ

ٻخڅ ٫يى حٿـ حٿڄخن أر٬ش ڃن ، ػػڄخثش أٿٲ ڃٸخطپ

ىنخٹ ڃڀڅ ڃيرڅ طيزخ ؿثخ ، حهظٷض حٿٸحص رڀـټخ

. ڀض اٿ رخ ، كغ ىرض حٿلټڃش اٿ رى

، ٿينيٱ (ىنينزؽ )حٷظلڂ حٿ كيى أٿڄخنخ ، ٯ أڅ

ٻخنض نٸ٤ش حٿ٬٠ٲ ٳ حٿيـځ .. حظ٤خ٫خ اٸخٱ حٿكٲ حٿ

حٿڄخن ٫ڀ ٳنخ ، أڅ حٿڄخڅ ٿڂ لټڄح حٿ٤س ٫ڀ ٻخٿو

. رٿڅ ، نيڄخ ه٢ حڃيحى حنـڀ ٿٴنخ

ؽخ الهك٤

حظخع نٸ كخٻڂ خ رټظن ، ٿڀظوٴٲ ڃن ٢ طٻخ حٿظ

خ ح٤ٽ حنـڀ ٳ .. حن٠ڄض ٿڄخنخ حٿنڄخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

228

نظـش ٿٿٺ حنلخص … حٿٸ٤ن٤نش ، ٿٸڂ حٿـ حٿظٻ نٴن

. ظڄخٿش حٿ٬د ي حطحٹ ..ىٽ حٿزڀٸخڅ ٿڀلڀٴخء

أٿٲ 120ٻخڅ ٿيه حٿلڄڀش أػ نٴ ، ٯڂ أنيخ ٻڀٴض حٿز٤خنن

أٻز نظخثؾ ىه حٿلڄڀش أنيخ أرٸض خ ٳ .. ڃن حٿٸظڀ حٿـك

أيص ا٤خٿخ حٿلد ٫ڀ حٿنڄخ 1915ٳ ٫خځ . حٿلد

٫ن ٳڀټنيخن حظ٤خ٫ض أٿڄخنخ ىك حٿ ، (ڃڀظټو)أٷ

طل رٿنيه ، ٿظحنخ ، طٴخ ، أه٠٪ ڃخٻنڅ حٿڄخن

. حٿزڀٸخڅ حٿزڀخ

حظڄص ز٬ش (حٿٴىحڅ حٿځ ) نزض ڃ٬ٻش 1916ٳ ٫خځ

أي ، ٷظپ ٳ ىخطن حٿڄ٬ٻظن هس حٿـ حٿڄخن ، ٧يص

. ٽ ڃس حٿيرخرش حٿـنش حٿز٤خنش ، حن٠ڄض ڃخنخ ٿڀلڀٴخء

، ى يى رظن٨ڂ حٿڄخٿش ، حٿحء حٿڄخن (حٿظ حنظخ ) ٷخځ

ٻخنض حٿڄؤٿظخڅ أٻز ڃخٻپ أٿڄخنخ ، ٳؤؿي ريحثپ ٯحثش يڀش

. هش

: كيع أڃحڅ 1917 ٳ ٫خځ

. كف أو٣ب اؾوة ا٠ عبت اؾلبء ، اضهح او٤خ

ٻخڅ زذ ىهٽ أڃټخ ، كد حٿحخص ، ٳٸي أؿخص أٿڄخنخ

ٿنٴيخ ح٫ظح ٻپ ٴنش ٻخد أڃټش ٷد اٿنيه ، كخٿض

أٿڄخنخ ٻٿٺ اٯحء حٿڄټٺ ريهٽ حٿلد حظء ٫ڀ طټخ

. أنخ ، ٻخڅ ٿن ٫ڀ يس حٿلټڂ ٫ني ا٫څ حٿلد

. حٿظٲ حنـڀ نل طٻخ ، حظٿح ٫ڀ ٳڀ٤ن خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

229

حڃټ ڃ٪ ظڄخثش أٿٲ ڃٸخطپ ، ٻخڅ ىح حٿظخن (رنٮ )نٽ

ځ ٳٷ٪ ٫څ أٿٲ 8/8/1918ى حٿځ حى ٳ طخن أٿڄخنخ

. (ىخٮ )أ ٳ ي حٿـنحٽ

، نو ٻخڅ ڃن ى٫خس 1916ٷي ٳخ رثخش أڃټخ (ٿن )ٻخڅ

. طـنذ حٿلد

أ٫ڀنض أٿڄخنخ أنيخ ٿن طيخؿڂ حٿحخص حڃټش ، ٯ أڅ أٿڄخنخ

ٿڂ طڀظځ رٿٺ ، ٣خٿذ ٿن رب٫څ حٿلد ، ٻخڅ ٫يى حٿـنى

. ڃڀنخ ز٬ڄخثش هڄن أٿٴخ 1918حڃټن

: زبئظ اؾوة األ٠

انخء طټڀٳخٻخ ، ٫ڀ ي ڃخححٺ ، رن ، ٳٸي كٲ

حٿـنى حٿظٺ ڃن زخ ، ح ٫ڀ حٷيحځ اٿ حٿڄل٢ حٿيخى

حٿنڄخ - كغ نٸڀح اٿ أڃټخ ، ڃنيخ اٿ رىىڂ ، حنيخ خ

. حٿڄـ - حٿڄخنخ -

28/5/1919 ئرو كوب١

، ، ٣ل عهط ٫ڄخء حٿڀق ىڂ ،

ٻخنض حٿنڄخ أٻز ڃظ٠ ڃن حٿلد ، ٳؤ٫ڀن حٿينخڅ

حظٸٿيڂ ػڂ ٯح حٿڃخنڅ ىنخخ ، حنٴپ حٿظٺ حٿڀٳخٹ

٫نيخ حظپ حٿد حنظخىڂ ٳ حٿـند ٳخٷظ٬٤ح ر٬

أحيخ ٿڂ زٶ ڃن حٿنڄخ ر٬ي ڃ٬خىيس خڅ ؿڃخڅ ٳ زظڄز

. ځ ٯ ؿڄيش س ، ڃن٬ض أڅ طظلي ڃ٪ أٿڄخنخ 1919

ثل

ىح حٿ٬ذ حٿظ٬ ، ڃٷظو حٿلد ، رن خ حٿنڄخ رخ

ٻخڅ ټخنو لخرڅ ر٠٬يڂ ، ٳڄنيڂ ڃن حن٠ڂ اٿ ٴٱ حٿ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

230

ڃنيڂ ڃن حن٠ڂ ٿڀزن ، ڃنيڂ ڃن حن٠ڂ ٿڀنڄخن ، ٳـؤس

. ؿي ىح حٿ٬ذ نٴو كح ، ٫ٸذ حنظيخء حٿلد حٿ

(ٲ رڀيټ ) ن٨ڂ حٿزٿنيڅ أنٴيڂ طلض ٫خڃش

اـــــــبى٣خ

رص ر٨ي ىظڀ .. (طٴٵ حٿ٬ذ ح حٿڄخن )ؿىىخ

ځ ، أي ڃـڀ 1933 ځ حٿ طٿ حٿڀ٤ش 1899حٿڄٿى

٣ڀذ .. حٿحء ٷخننخ ڄن٪ ٯ حن ڃن طٿ أ ٧ٴش

حٿزٿڄخڅ حٿز طليي ٫يى حٿ٤د حٿيى ٳ حٿڄيح

. حٿـخڃ٬خص رلغ طي نزظيڂ ٫ن حكي ٳ حٿڄخثش

، ٻخڅ ٬ظٸي أڅ حٿيى (حٿظظن)ٻخڅ ىظڀ ى رـنو

حظحٻن ٯ نٴ٪ ، أ٣ڀٶ ىظڀ ٫ڀ كرو حٿ٣ن

، أٿٲ ٻظخد ٻٴخك ، ى ٳ 1920 ٫خځ nazisحظحٻ حڂ

غ فخ ظب ازؼ٤ ، زؼ٤ ځ ، 1924 _ 1923حٿـن

األب ٤ق ٣ؾ اؼب ، ػ٠ أب وبح اغ

أٷخځ ٫نظو ڃظٴيح ڃن أٳټخ نظو ، ٳخؿن ، طڄزٿن ، ڃ٬ظنٸخ

ٳخٿڄق ، طڃخ حٻن حٿٸ١ (حٿنى )ڃزيأ طٴٵ حٿـن

. ؿڄ٬يڂ نىڅ

، ٳظڀڂ ىظڀ ڃنذ ثخش حٿـڄيش ، ٳ 1934ڃخص ىنينزؽ

. ٳ ن٨خځ حٿظـني حؿزخ ٫1035خځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

231

اؾوة اؼب٤خ اضب٤خ

ٳخ ، خڅ ؿڃخڅ : ط٬ظز حٿلد حٿؼخنش نظـش ڃزخس طٴخٷخص

ن ، طخنڅ ، ٴ

ثلا٣خ اؾوة

حنٴـص ٫ڀ ه٢ حٿټٺ حٿلييش ٳ ڃنخ ٷنزڀش ، ٷظڀض ٫يىح ڃن

حٿخرخنن ، حٯظپ خرخنڅ آهڅ ټنڅ ر٬ ٷ حٿن

ڃن ٻخ 1931ىح حٿلخىع ، كٲ (ىخخ)ٳخٯظنڂ حٿـنحٽ

. (ڃنٻ )اٿ ڃنخ ، أٷخځ ٳيخ كټڃش

ٳٸي ـ٪ حٿ … ٬ظز كخىع ڃنخ ريحش حٿلد حٿؼخنش

، ٳ 1936حٿخرخن ٿڀن ، ڃٿن كظٽ حٿلزش

حڃزح٣ح (ٳټظ ٫ڄنخپ )ى ، ٫ن ڃٿن

٫ڀ حٿلزش

فاد زو إلػال اؾوة

حٿ ٸ٪ ڄخٽ حٿڀن رخٿٸد ڃن (حٿخ ) ڂ اٷڀڂ 1935

حكظپ حٿحن ٻٿٺ ، ٫ٸي ڃ٬خىيس رلش ڃ٪ ر٤خنخ . ٳحنټٴص

ڃوظٷخ رٿٺ حطٴخٷش ٳخ ، أي ڃڀن ٳ طليو ٿٸححص ٫زش

حڃڂ ، طٸخد ڃ٪ ا٤خٿخ ، زض ٳ أزخنخ كد أىڀش ر٫خڃش

ط٪ 1937، ٳي٫ڄو ىظڀ ي حٿ٫ن ، ٳ ٫خځ (ٳحنټ )

حٿخرخڅ ، ا٤خٿخ ، أزخنخ ، ىنخخ : حٿلڀٲ حٿڄخن ٿ٠ڂ

أ٫ڀن ىظڀ ڂ حٿنڄخ ، حٳظ٬پ ىظڀ حٿٴظنش رن 1938ٳ ٫خځ

ټخڅ طټڀٳخٻخ ، ـ٪ حٿىض ٫ڀ حن٠ڄخځ ٿڄخنخ

ط٢ طڄزٿن نيخء حڃش ، ٫ٸي حطٴخٷخ ڃ٪ ىظڀ ، ه٤٤ض ٳو

: حٿليى ، ٿڄخ ٫خى اٿ ٣نو ٷخٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

232

.. ؿڀزض ٿټڂ حٿځ

: ٻخڅ أر٬ي ن٨ح ٳٸخٽ أ روٯ

ٻخنض ڃزخىء ! ٫ڀ ر٤خنخ أڅ طوظخ رن حٿلد أ حٿ٬خ

: طپ ى

ك٢ اؾوة از٤ ، ك٢ اي٣خ ازؾل١ ، ك٢ او ابخ

، ك٢ اال ؽ ا٤خ

. أ٫ڀنض رٿنيح ٫ن ڂ ؿء ڃن طټڀٳخٻخ

حٯظخٽ خد يى ، ٸ٤ن رخ ، ى ڃن يى رٿنيح ، حٯظخٽ

حٿټط ٳ حٿٴخس حٿڄخنش ، ٳخطو ىظڀ ىه " ٳڅ حص"

حٿلخىػش ٬ش ٿڀظنټپ رخٿيى ، ٢ ىظڀ ٫ڀ طټڀٳخٻخ

طض 1939ٳ رن ڃنيخ ، ٳ ٫خځ .. ٿ٤ى حٿيى

. طټڀٳخٻخ

حكظپ ڃٿن أٿزخنخ

أ٫ڀنض ر٤خنخ حٿظـني حؿزخ ، ٳخ٫ظزه 27/4/1939 ٳ

. ىظڀ ٫ڄ ٫يحثخ

طلخٿٴض خ ، ر٤خنخ ، ٳنخ ، طٻخ ، ٳؿء حٿ٬خٿڂ

. رظٷ٪ حطٴخٷش رن أٿڄخنخ خ

ىهڀض حٿيرخرخص حٿڄخنش رٿنيح ، ٻخڅ ىح حٿځ 1939/ 31/8ٳ

ريحش حٿلد حٿ٬خٿڄش حٿؼخنش

كٴض حٿـ حٿڄخنش ٿ رٿنيح ، ٸ٤ض 1/9/1939ٳ

ٿڂ ټن حٿٴنڅ ڃظ٬ين ٿڄحؿيش أٿڄخنخ 1940ٳنخ ٳ ن

ٳ ڃحؿيش حٿو٢ حٿٴن (ٴي)أ حٿڄخڅ ه٢ ڃحؿيش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

233

، ٫زص حٿٸحص حٿش حٿليى حٿزٿنيش ، حٷظڄض (ڃخؿن)

. خ أٿڄخنخ رٿنيح

، ى حٿڄنخء حٿكي حٿ (رظخڃ )٣ڀزض خ ڃن ٳنڀيه ڃنخء

ػڂ حكظڀض … ظـڄي ڃخإه ، ٯڂ حظځ ٳنڀنيه ا أنيخ ٷخڃض

. خ ىٽ حٿزڀ٤ٶ حٿؼػش

، ٿظ٠ڄن اڃيحىحص حٿليي ، حٿڄـڀد 1940حكظڀض أٿڄخنخ حٿينڄخٹ

ڃن حٿي ، ٫ز ڃنخء نخٳٺ حٿنـ ، حكظپ حٿڄخڅ حٿنؾ

ٻٿٺ ، ػڂ ٿټڄزؽ ، ىٿنيح ، كٴح د حٿڄحنء حٿٴنش

حٿڄٸخرڀش نـڀظح ، حنلذ حنـڀ ٫ز ڃنخء ىنټٹ ، ىرض

(رى)حٿلټڃش حٿٴنش اٿ

أ٫ڀن ڃٿن حٿلد ٫ڀ ر٤خنخ ، ٳنخ ، ٸ٤ض رخ

ڃٸح (ٳ )، حطوص حٿلټڃش حٿٴنش (ن )ٸ٤ض حس

. ٿيخ

أٯڂ حٿڄخڅ حٿٴنن ٫ڀ طٷ٪ ڃ٬خىيس حظځ ٳ نٴ ٫رش

1918حٿټٺ حٿلييش حٿظ ٷ٪ ٳيخ حٿڄخڅ ٫ڀ ڃ٬خىيس حظځ

؛ ٫ڀ أڅ ٿٿڄخڅ حٿلٶ ٳ حكظٽ ؿڄ٪ حح ر اؼبلح

حٿٴنش ، أڅ ن٩ كيخ ، طظلڄپ ٳنخ نٴٸخص حكظٽ

طظ٬يي رب٣ٵ حف ح حٿڄخڅ ، أڃخ ح حٿٴنڅ

. ٳزٸڅ ٳ ح

ٻخڅ ربڃټخڅ ىظڀ أڅ لظپ : ٷخٽ طپ ..ٷٴض ر٤خنخ رڄٴىىخ

ر٤خنخ ، ٿ أنو ٳ٬پ ٿٺ ر٬ي ىڄش ٳنخ ، ٯ أنو ٷ اٻڄخٽ

! ٳظق ٳنخ ، ٳؤخ٩ ىه حٿٴش

رغ .. طٿ طپ ، ر٬ي أڅ أؿز طڄزٿن ٫ڀ حظٸخٿش

: طپ ٳ ڃح٣نو حٿلڄخو ٳٸخٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

234

نؼزض ڃس أه ، أننخ ٷخىڅ ٫ڀ حٿى ٫ن كخ حٿـس "

ٿ ح٤نخ ٿڀزٸخء نن ٣ڀش ، ٿن نظٸخ٫ ، ٿن ننټ ٫ڀ

" ! أ٫ٸخرنخ ، ٿن نٴ٬پ جخ حكيح ٿن نڀٸ حٿـــــف

طڄ٤ ر٤خنخ رخٿٸنخرپ ، روخش 1940ٻخنض حٿ٤خثحص حٿڄخنش

1733حظ٤خ٩ حٿز٤خنڅ طيڃ … حٿڄخن٪ ، حٿڄ٤خحص

. حٿخځ حٿڄڄن٤ش : ٣خثس أٿڄخنش حظويځ حٿڄخڅ أٽ ف ، ى

نٴص ا٤خٿخ 1940ٻخڅ ڃٿن ٤ڄ٪ ٳ حكظٽ ڃ ، ٳ

كڄڀش اٿ ي رحن ، ٯ أڅ حٿز٤خنن أؿڀح ح٤خٿن

حكظڀح ٣زٵ ، ڀح اٿ حٿ٬ٸڀش ، ٷ٪ ٳ أييڂ أٻؼ ڃن

(ٴپ )ڃخثش أٿٲ أ ، رٸخىس حٿـنحٽ

. حكظڀض ر٤خنخ خ ٿزنخڅ حٿڀظن ٻخنظخ هخ٬ظن ٿٴنخ

ٳ ٻنخ ، حٿىحڅ ، حٿڃخٽ ىيىح 1940 طڀپ ح٤خٿڅ

أكص 1941ڃحٻ حٿز٤خنن ، ٯ أڅ حٿٸحص حٿز٤خنش

. نح ، أ٫خىص ى ٿڀلزش

حٿڄخن (ڃپ)حظ٤خ٩ .. حكظڀض أٿڄخنخ رى حٿزڀٸخڅ ، حٿنخڅ

. أڅ پ اٿ ڃ ڃ٤ف

ه٤ــــب

ٷ ىظڀ ڃيخؿڄش خ ، حٿظ حكظڀض ىٽ 22/6/1941ٳ

حٿزڀ٤ٶ ، حن٠ڄض ا٤خٿخ ، ىنخخ ، ڃخنخ ، ٳنڀنيح اٿ

أٿڄخنخ ٷٴض ر٤خنخ ٳڀض ڃٷٴخ ىخ ڃ٪ خ ، ىخؿڂ

حٿڄخڅ خ ڃن ؿند رٿنيح ، ٳ أٻحنخ ، ڃن ؿزيش خ

پ (ٿننحى )حٿز٠خء حٿيـځ حٿؼخٿغ ڃن ىٽ حٿزڀ٤ٶ

ٯ أڅ حٿڄخڅ .. حٿڄخڅ اٿ ڃخثش هڄن ٻڀڀڃظح ڃن ڃټ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

235

، هح حٻؼ ڃن ڃڀڅ (ظخٿننـحى )ىڃح ىڄش خكٸش ٳ

. ٷظپ

ا٤بثب

، حٿ ٻخڅ (خنؾ ٻخ ٺ)حظزټض حٿـ حٿخرخنش ، ڃ٪ ؿ

ي٫ڄو حٿز٤خنڅ ، ٻخنض حٿخرخڅ ط٤ڄق ٳ انخء اڃزح٣ش

. حٿٵ رخٿظ٬خڅ ڃ٪ أٿڄخنخ ا٤خٿخ

ٿٸخىس ؿ ر٤خنخ أڃټخ ٳ (ڃخٹ أػ )٫ن طپ حٿٸخثي

. أڃ رظـڄي حڃحٽ حٿخرخنش ٳ أڃټخ … حٿٴڀزن

طڄټنض أڃټخ ڃن ىڄش حٿخرخڅ ، ر٬ي طل٤ڂ ح٤ٽ حڃټ

. ٳ رٽ ىخر

، ثؼلب ثضالصخ أ٣ب أو٤ذ 6/8/1945أو٤ذ هجخ ٤و٤ب ك٢ ]

! [هجخ أفو ػ٠ بعيا٢

ٳ (ڃنظـڄ ) ريأ ىـځ حٿٸخثي حنـڀ 1942/ 23/10ٳ

. حٿ٬ڀڄن ح٤ حٿٸخثي حٿڄخن ڃپ ٿڀظحؿ٪ حء كيى طن

( 49 )(زغو١ )وزلبد أها

[حٿٸخثي حٿڄؼخٿ ، ى حٿ رق حٿڄ٬خٹ ، ٿټن رؤٷپ حٿوخث ]

[حٿظىى ٫ني حٿ٠زخ١ ، أڃ ه٤ ، ٿټنو ٫ني حٿٸخثي ؿڄش طظٴ

ظ٤٪ أ ٷخثي أڅ ل نـخكخ ، اح أىڄپ حٿ٬خڃپ حٿز

ٳخٿڄ٬خٹ طرق ٳ ٷڀد حٿؿخٽ ، ٳبح ه حٿٸخثي حٿڄ٬ٻش ، رق

ٷڀد ؿخٿو ، ٻخنض أحڃه ٿـنىه ٫نيڃخ ىهڀح أٿڄخنخ

اهذ جو ز٤٤ي ث٤ ا٤ج٤ ا٤ئ٤ ، ني كبزؼا ػ "

" قبخ األب

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

236

لاء زغو١ ألب

٫نيڃخ ٷ٪ ٷخىطټڂ ػٸش حظځ ٳ ٳخ ٿڂ طيڃ ڃينټڂ ، ٻڄخ "

ىڃص ٳنخ ، ٫خىص ؿټڂ اٿ رڀيىخ ، أخ٩ كټخڃټڂ ٻرخ

أٿڄخنخ : رؤڅ ؿنىٻڂ ٿڂ يڃح ، ػڂ أنټح ڃ٬خىيس ٳخ ، ٷخٿح

رڄخ أڅ حٿلد ٿڂ طيڃ ڃينټڂ ٳٸي يٷظڂ ىح حى٫خء .. ٿڂ طيځ

ٳ ٯحرش أڅ .. ٴٸظڂ ٿلټخڃټڂ ٫نيڃخ أ٫ڀنح حٿلد ڃس أه

" . ټڅ ؿنىنخ كخڃن ىه حٿڄس

ٷخٽ ٳىٺ حٿټز ظليع ٫ن حٿ٠زخ١ ، حٿن يڄڀڅ حٿي

: حٿن٨ش ، ڃ٬ظڄين ٫ڀ هزطيڂ ٳ حٿڄيحڅ

. ا ثـز٤ ازوزب ك٢ أهثؼ٤ ؼوخ ، رجو٤ب ثـز٤ أ٣ب

اوبئل اوع ان١ ٣غؼ اب ٣لؼ ب " هب به١ روب

" ال ٣و٣ل أ ٣لؼا ، أ ٣ؾ ػ٠ ازؼك ػ٠ مي

: ٷخٽ

ػ٠ اوبئل أ ٤٣و ػ٠ األؽلاس ، كبما ٤ود ػ٤ كول صوخ "

". هعب ، كال ٣جؼ هبئلا

" ٤ بى هلب زبثب ، ك هق خ فخ" ٸٽ

.

ال ٣غبىف ، ٤قو ٢ء ، أ ٣وثؼ ٢ء ، ك ه٤ "

". اغلاهح ، عجب

، 1946ٷ ڃنظـڄ حٿٴ اٿ ٳڀ٤ن ، ر٬ي حٿلد ، نيخش

ر٬ي أڅ ٷ ٻظ ؿنن ، حٿڄظ٬ڄحص ا٣ٵ حف

حىخرن حٿيى ، ٻزخىس كن نش ، ٿټن ىه حٿزخىس ، أىص اٿ

ٻخڅ . ٷظپ حٿـنى حٿز٤خنن ، أٳحى حٿ٣ش حٿٴڀ٤نش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

237

ڃنظـڄ ٸظف أڅ طنلذ ر٤خنخ ڃن ٳڀ٤ن ، اح ٻخنض ٯ

. ٷخىس ٫ڀ كٴ٦ حڃن ، ٻخڅ حٿڄنيد حٿخڃ ، ى ٻنيخځ

خى ح٫ظٸخى رؤڅ حىخد حٿيى ٤خٽ ڃنظـڄ ، ٳ٬ض

كحش ٫ڀ ڃنٿو ، ر٬ي ح٫ظيحء ٫خرش ظڅ ،٫ڀ حٿٴخس

ىنخ : حٿز٤خنش ٳ ڃخ ، حص ڃس ىٵ ىخطٲ ڃنظـڄ ٿڄ٪

. ٫خرش ظڅ

نزض ڃ٬خٹ ٫نٴش ٳ كٴخ ، كغ رق 22/4/1948 ٳ

اڅ : ٳ حؿظڄخ٩ رنو ، رن ڃنظـڄ (رٴن)ٳڀ٤نڅ ، ٷخٽ

أٿٲ ٳڀ٤ن ، ٷي أهپ حٿـ رخٿظحڃخطو 23حٿظٸخ طٴي رڄٸظپ

. ٳخ٫ظز ڃنظـڄ ٿٺ اىخنش ٿڀـ

ٸٽ ٳ هش طـخرو

ال ٢ء أكبك٢ أضو هلهر٢ ػ٠ رج٤ اب ، ازبف "

اؼو اغو١ ، ان١ ٣غت أ ٣ أب ػ ، كؤؽو

" ٢ ث ، أروى ازلب٤ ألهب ؽوث٢

نٿض حٿٸحص حڃټش ٳ ىحڅ رخٿـحث ، حٿظٸض ٷحص حٿلڀٴخء

ٿظن٪ ٻڄخش كٽ حٿـ حٿڄخن ، حٿ .. حٿظنش (رنص)ٳ

.. حظڀڂ ، رڀٮ ٫يى ح حٿڄخڅ ر٪ ڃڀڅ أ

حكظپ حٿلڀٴخء ؿس طزخ ، ٿڄزيخ ح٤خٿظن ، ػڂ حكظڀح

. ٸڀش

حٿ ٷ٪ ڃ٬خىيس ڀق ڃ٪ (رخىڀ) حظٸخٽ ڃٿن ، هڀٴو

رخىڀ .. حٿلڀٴخء ، ٿڄخ ٫ڀڂ حٿڄخڅ رخٿڄ٬خىيس حكظڀح ڃخ ، ٳ

. 1944ٯ أڅ حٿلڀٴخء ٣ىح حٿڄخڅ ٫خځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

238

حٿڀق ، ٳڀڂ حٿڄخڅ (ٻڀنؾ ) ، ٣ڀذ 1945 حنيخ حٿڄخڅ ٫خځ

طڄټن ىظڀ ڃن انٸخ ڃٿن ، ٯ أڅ .. أڀلظيڂ ر ١

1945ح٤خٿن ح٫ظٸڀه ، أ٫يڃه

ٻخڅ ٫يى ٣خثحص ر٤خنخ أڃټخ ڃڀڅ .. ريأ حٿيـځ ٫ڀ رٿن

أر٬ڄخثش حػنظن أر٬ن أٿٲ ڃخثظن ػڄخنن ٣خثس ٷخٳش

. ،ڃڀنن ظڄخثش ض ػڄخنن أٿٲ ػڄخنڄخثش ٣خثس ڃٸخطڀش

ٻ ف حٿـ حٿز٤خن ٯخحطو ، ٿظيڃ ڃخن٪ حٿڄٸٳخص

( 2ٳ )حٿخهش حٿڄخنش ڃن ٣ح

ٷخثيح ٫خڃخ ٿٸحص حٿلڀٴخء ، ٫ن 1943أنيخ ٫خځ ) ٫ن

ڃنظـڄ نخثزخ ٿو ، أ٫خى حٿلڀٴخء ىٽ اٿ رخ ، ر٬ي أنٿح

ؿيڂ ٳ حٿٴح ، حظ٬خىح رخ ، ٣ٿڅ ڃڀخ

. 1945/ 2/5 ثو٤ ٸ٤ض . ٿڅ

ٳ ڃ٤خىس حٿخرخنن اٿ أڅ كڀض ريڂ ىڄش ٳ (ڃخٹ أػ )ريأ

، حكظپ ڃخٹ آػ حٿٴڀزن ، ٿڅ ، ڃخن (ٿض )ؿس

زـــــبئظ اؾوة اؼب٤خ اضب٤خ

ر٬ي حٷظحف أڃټ ،٬خٱ حٿڄلظخؿن (حنح)انخء

حٿڄخرن

، نيٵ نٸي 1944انخء ڃٱ ىٿ

٫ٸي ڃئطڄ خٿ٤خ ، ك٠ه ٳڀض ، ظخٿن 1945/ 5/3ٳ

طپ ٷڄض ٳو أٿڄخنخ اٿ ػع ڃنخ٣ٶ حكظٽ ، ٿټپ ڃن

ر٤خنخ أڃټخ ، خ ، أڅ طي٫ ٳنخ ٿحٱ ٫ڀ :

حطٴٸح ٫ڀ ن٨خځ ٫خٿڄ ؿيي ، ڃټڅ ڃن ىجش حڃڂ . ڃن٤ٸش حر٬ش

.

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

239

ظخٿن ، أطڀ : ڂ ٻ ڃن (ثزلا) ٫ٸي ڃئطڄ 17/7/1945ٳ

ػڂ ٫ٸيص ڃ٬خىيس ڀق ڃ٪ حٿنڄخ ، حٿظ ٷڄض اٿ أر٪ . طڃخڅ

ڃنخ٣ٶ ، ٷڄض ٳنخ نٴيخ اٿ أر٬ش ڃنخ٣ٶ حكظٽ ، ٯ أڅ

حٿڀـنش حٿڄٳش ، ڀڄض ؿڄ٪ حٿڀ٤خص ٿلټڃش حٿنڄخ ، ڃخ ٫يح

. حٿئڅ حٿ٬ټش

خ٫يص خ حٿؼح حٿ٫ن ٿڀٸ٠خء ٫ڀ ن٨خځ خنؾ ٻخ ٺ

(ٳڃح )حٿ حٿظـؤ اٿ

ڃ٫خ وڄخ ، ٫ڄخ أرخ ، ٷيځ 1947٪ ڃخخٽ ٫خځ

. حٿڄن ٿظنٴ ٿٺ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

240

50

اجبهص٤٤

ځ . ٵ٫400ڀ ؿزپ حٻرٽ (أػنخ )ى ڃ٬زي أٷڂ ٿٿيش

رن ڃن حٿهخځ حر حٿڄڃ .. [حٿ٬حء ]ڃ٬ن حٿزخحػنڅ

طوڀيح ٿ٨٬ڄش أػنخ ، حكظٴخ رخنظخىخ ٫ڀ (رٻڀ )أو

ٽ ٳ حٿٸڅ حٿوخڃ حٿڄى اٿ ٻنش ڃلش .. حٿٴ ك

كٿو حطحٹ ٳ حٿٸڅ حٿوخڃ ٫ اٿ ڃـي ، ػڂ اٿ ڃن٪

. ، ٳيڃص ڃ٨٬ڂ حٿنٸ 1687ٿڀزخى ، حنٴـ ٫خځ

اجبص٤٤

ځ ڄؼپ . ٵ33ڃ٬زي ڃخن أٷڂ ٿظټڂ ؿڄ٪ حٿيش حٿڃخنش ، رن

ٷس ڃخ ، ٿو ز٬ش ڃلخذ ، طيٽ ٫ڀ ز٬ش آٿيش ، ط٤

. حٿزخػنڅ ٷزش نٲ ٻش ، ريخ ٳظلش ، طيهڀيخ أ٬ش حٿڄ

األ٤ي٣

٫ني حٯٶ ، ٳؤحف حٿييحء طىذ (حٿـنش)أ حٿخنٿو ، حڂ

اڅ ٳ حٿٸڄ ڃټخنخ ڄ حٿخنٿو : اٿيخ ، كغ وڀيڅ ، ٸخٽ

. طخف ٳو حر٤خٽ

أكوـــــــب

ٻخنض [أىن ]حڂ ڃخس ٳ ڄخٽ ٿزنخڅ ، نز٪ ڃنيخ ني ارحىڂ

ڃٸح ىن حٿڄ٬زى حٿٴنٸ ، ٸيه حٿنخ ٴخء حٿن ، ٫ڀ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

241

حٿڄټخڅ ٿڄڄخش حٿٴحك [٫ظص ]طڀش ٷزش ، طؿي هحثذ

. حٿٴخى

ثـــــــــما

ځ ، أحى طوڀ حٿز ڃن حٿڄ . ٵ480 [حٿلټڂ ]ڃ٬ن رح

: ط٬خٿڄو (حٿڄظن )حٿوهش ، ڄ

ـذ حٿوؽ ڃن ىحثس حٿلخس ، ا٣ٴخء حٿيحص ٿڀٽ اٿ كخٿش

٫ڀ حٿز نز حٿٷش ، حٿٸظپ ، حٿنخ ، حٿټد [حٿنٳخنخ ]

. حىڄخٽ

ٳخٿىس ، حٿوهش : ڃن ط٬خٿڄو أڅ حٿلخس ٷخثڄش ٫ڀ حٿڂ

حٿڄ ، حٿڄص ، ڃٷخس ڃن نټه ، حٿز٬ي ٫ڄن نلذ ، ٫يځ

. ٻڀيخ أٿڂ … رڀ٭ حد

ل٤ــــــــ

ځ ٳ حٿن ، ٫خ حٿٴخى ٳ رڀيه ، ء حٿلټڂ . ٵ551ٿي

٫ڄپ ڃيخ ٿظ٬ڀڂ حٿلټڄش حٿنش ، ڃلخرش حٿٴٸ ، طوٴٲ

: حځ ، ڃن ط٬خٿڄو

حٿ٬يحٿش - حكظحځ حس - ٣خ٫ش حٿحٿين - ڃلزش حٿنخ ؿڄ٬يڂ

حٿكڄش

بـــــــ٢

ځ ، ٫ڂ رؤڅ حٿ٬خٿڂ ڃټڅ ڃن ٫نن 276ڃئ حٿڄخنش

حٿن حٿ٨ځ ، خكذ حٿن ، ى حهلل ، خكذ حٿ٨ځ ، ى

. حٿ٤خڅ ، ٿنخڅ كخڅ ، ٣زش ، هزؼش

ځ حٿنټخف ، رق حٿلحڅ ، حٿخځ ز٬ش أخځ ٳ حٿي ك

حنظص ط٬خٿڄو ٳ رخرپ ، ػڂ حٿخځ ٳڀ٤ن حٿـس حٿ٬رش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

242

أ٫ڀن رؤنو ٽ حٿي . ى٫خ اٿ ح٫ظحٽ حٿظزظپ .. ڃ

. حٿڄق كټڂ ٫ڀو رخٿڄص ڃن حٿټينش

ـــــــيكى

٫ش حٿنخء ] ځ ، ى خكذ ن٨ش ٧488ي ٳ احڅ

ځ رق حٿلحنخص ، ڃخ ظحٿي ڃنيخ ٻخٿز حٿڀزن [حٿڄخٽ ، ك

ى (أى ڃخىح )آڃن رؤڅ .. حٿـزن حٻظٴ رخٿنزخطخص حٿٴحٻو

ي حٿ٬خٿڂ

به٤ـــــ

ٳظ أ٤ ، ؿڄپ حٿؿو ، ن٨ اٿ طو ٳ حٿڄخء ٳ٬ٸيخ

٬ظز (حٿنؿ)نزظض ڃټخنو ىس … ٧پ ظؤڃڀيخ كظ ڃخص

[أر حٿني ، ٲ ]ن ٳ حٿڄؼٿؿخ ڃح ٿڀڄخء

ىؿـــــــى

ٷخ٫ش ٻزس ، ٳ (أرټنخ )حكظٴخٽ حٿيش ٳ رخرپ ، ٸخځ ٳ

! حؿظڄخ٩ ٸڅ ڃ حٿز

ثبهى

– -ٻڀػ" ٳ ح٤س حٿنخنش ، أڅ ىنخٹ ػػش آٿيش

: ظنخرڅ ٫ڀ ٫ حٿٸي ، ظٿڅ ػع ڃئٿخص "أطر

" حٿڄص – حٿلخس – حٿىس

أص٤ــــــــب

آٿيش حٿلټڄش ، يس حٿڀڂ ، حٿنخ٫خص حٿلٱ ، ڃن ڃىخ

حٿنيخنش ، حٿظنش ، حٿن

أثـــــــــ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

243

آٿيش حٿ٬ حٿڄٸ

أك٤ـــــــــ

اٿو " ٿز٬پ "ڃ٬زى ٳنٸ ، اٿو حٿوذ ، ٬ظٸيڅ رؤنو حڂ آه

حٿڄ٤ ، حٿلخد حٿزٵ ، حطز٤ض ٫زخىطو ر٬ظخ ، ٷظپ ٫ڀ ي

هن ر ، طزلغ ٫نو ٫ظخ ٳ حٿ٬خٿڂ حٴپ ، ٿظنظڀو ڃن

حكظٴپ رو ٳ ؿزپ ٳ أ٫خى رټخء ، ڀض ٫زخىطو اٿ .. حٿڄص

. حټنيش

أىن ٳظ ؿڄپ ، ڃن أرنخء حٿڄڀٹ : " طٸٽ حٿحش حٯٸش

حٿ أٯ رو كحنخ ٳٸظڀو (آ )أ٫ـزض رو أٳىض ، ٳخ ڃنو

طٸخځ ٳ ؿزپ كٴص حٿزخء حٿڄٸي ، ڄض ٸخثٶ حٿن٬ڄخڅ

" ؿحف أىن "

أــــــــ

ڃ٬زى نخن ، أىه ىڂ ، ٻخٿز ، حٿزڀخىحص ، حٿيخيحص

ر٬ي كد حٿ٤٤خڅ ، رؤڅ أٷٴو ٳ ()حٿيزيحص ، ٫خٷزو

. أٷ حٿد ڃن ح ، ى ٳ٪ حٿڄخء ٫ڀ ٻظٴو

أكوك٣ــــــــذ

آٿيش حٿلذ حٿـڄخٽ ٫ني حٯٶ ، ى حرنش ، ٿيص ڃن ري

. [٫ظخ ]، ٫ني حٿٴنٸن [ٳن ]حٿزل ، ٸخرڀيخ ٫ني حٿڃخڅ

ط٬ظز أٳىض ٫ني حٿز٬ ، رش حٿ٬ٴش حٿزټس حڃڃش

ط٬ظز ٫ني حٿز٬ أ٠خ آٿيش , رخخٳش اٿ حنيخ رش حٿ٬ٴش حٿـڄخٽ

. حٿڀس حٿـنش رـڄ٪ أنح٫يخ ، ٳي ح٫ش حٿڄڃخص

أرــــــ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

244

انو : " ڃ٬زى خڃ ، ى اٿو حٿڄ ، طٸٽ ح٤س حٿڃش

٤ٱ ٻپ ځ كٽ حٿ٬خٿڂ ، رٴظو اٿيخ ٿڀ٬يٽ حٿلٶ ، زغ حٿ٫ذ

. ٳ ٷڀد حح ، ٳخٿڄ ، ى ڃ حٿلٶ ، ٻٲ حٿ٬يٽ

ػزــــــبه

ڃ٬زىس رخرڀش ، ى آٿيش حٿـن حٿلذ ، حٿـڄخٽ حٿلد ، حرنش

حص ز٬ش أ٬ش ، ط٨ي ڃنظزش ، ٫ڀ " نـڄش " آن ، ڃىخ

٧ي أي ، طظؤٿٶ ٫ڀ ؿزيظيخ حٿىس ، ريىخ رخٷش ى ، ٫يىىخ

. 10حٿڄٸي

" حٿظ٬ ، نزش ٿ٬ظخ " طيٽ ٫ڀ ٣ٸ حٿوذ ، حٿظ طئٻي

اؼـــــــــــنثــــ

٤ي٣ـــــــــق

٫رظو حٿيش رؤڅ لڄپ حٿوس اٿ حٿٸڄش ، ٻڀڄخ ٻخى أڅ ڀيخ

طيكؿض ، كظ ٷخځ حٿخ٫ش

رزبـــــــ

٫د رخٿ٤٬ ، ٳخٿڄخء ـٲ ، ٻڀڄخ أحى أڅ د

ثو٤ضــــــــ

٫د ، رؤڅ ٸځ حٿ٤ رؤٻپ ٷڀزو ، ٻڀڄخ نزض ٿو ٷڀذ ؿيي

ال٣ ػل اؼب٤ـــــــ٤

ـيص أٿيض حٿڄؼٿؿخ حٿټن٬خنش ، ٷ حٿ٤ز٬ش ، ڃ٨خىىخ ، ڃ

ٻخڅ حٿټن٬خنڅ ٸيڃڅ ح٣ٴخٽ أخك ٿٿيش .. حٿوذ حنظخؽ

ٿڀزل اٿو ٿڀز اٿو : ٿټپ أڃ اٿو .. ٻخنح ڄخڅ حٿزخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

245

ٷيح حٿ٤ز٬ش ، ٷخنح رنيخ ، رن حنخڅ ، ٳخنخڅ ظـيى ٫ن

" ٣ٶ حٿلذ حٿحؽ ، ٻخڅ أىن ، ى اٿو حٿوذ ، ى

" . طڄ

ځ حٿټن٬خنڅ أٻپ حٿون ، نو ٷظپ أىن . ك

ا٥خ ا٤ب٤ــــــخ

ي .. حٿيش حٿټزخ ، حٿن ٸ٬څ ٫ڀ أ حٿـزپ : ىڄخ ٷڄخڅ

د حرخد ، حٷظڂ ى اهطو حٿ٬خٿڂ ، ٳټخڅ [ ]حٿڄذ ،

. حٿڄخء ڃن نزو ، ٻخڅ ڃلزخ ٿڀنخء

- ريڅ - ىح - أٳىض - أطڄ - أرٿ - أػنخ : ڃن حٿيش

. ىن

ىڂ آٿيش ح ، آٿيش حٿلحنخص : حٿؼخن ىڂ حٿيش حٿخ

ال٣ببد ال٣ـــــــخ

، ٳن٪ جخ ٻزح [رحىڄخ ]ط حٿينيش أڅ حٿوڀٶ طڂ رح٤ش

ىڄخ أٽ ؽ (ؿپ ، حڃأس )نٴن ٳو ، ٳلپ ٫ڀ نٴن

. ؿش

: حٿزش أر٪ ٣زٸخص " ڃخن" أٽ حٿزش ى

ڃن ح٫و ؿخء .. ٳڄن أو ، ؿخء حٿټينش حٿزحىڄش ، ىڂ حٷ

ڃن ٷيڃو .. ڃن ٳوو ؿخء ألخد حٿڄين .. حٿڄڀٹ حر٤خٽ

]ؿخء رٸش حٿنخ ، ڃيڄظيڂ ، هيڃش حٿ٤حثٲ حه ، ىڂ

[حٿىح ، أ حٿڄنزڅ

حٿنـځ حـخ " ىڂ ئڃنڅ رخٿظنخن ، ٫زيح ڃ٨خى حٿ٤ز٬ش

٫زي حٿينى حٿزٸس ، ٳي طڃ ٿؼخ ، ٳخ٫ظزح ڄخىىخ ڃىڄخ

. رٿيخ ڃن٨ٴخ ٿټپ ٷحس ، اح ڃخطض طيٳن ر٬نخش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

246

ال٣بخ ك٢ ا٤بثــــــــــب

٬ظٸيڅ رؤڅ رىىڂ ، ى ٻپ حٿ٬خٿڂ ، آڃنح رخٿلخس حه ، أڅ

٫خٿڄخ آه ٳ رخ٣ن ح ، أڅ كـح رزذ ٿحٽ ، ٷي أٯڀٶ

" آڃنح رٸ حٿ٤ز٬ش .. ٿڂ ټن ىنخٹ ٻينش ، أ ٻظذ .. ٫ڀيڂ

. أڅ ٿټپ ڃنيخ كخ ، ري أڅ ط٬زي .. حٿٸڄ .. حٿڄ

بى صالصخ ؼزولاد

ازـــــ

أٷيځ حٿ٬ٸخثي ، ڃ٬نخىخ ححف حٿوس ، ىد ح٩ رن حٿيش

حنظص آٿيش حٿڄ ، ٿڂ طذ ٫ن حٿخرخڅ ، ڃن ٿٺ حٿظخن

٫زيح حٿٸڄ ، حٿنـځ ، حٿـزخٽ ، حنيخ رٴظيخ أحكخ ، ى

طيظڂ ٻؼح رخهٵ حىحد ، ٳي طٸڂ نخ ٿڀٴى ، حنذ

ي .. حىظڄخڃيخ ٫ڀ حٿن٨خٳش ، حنخڅ ڃين ، حٿ٤يخس ٷيحش

: ٫ن حس حٿڄ٬خٱ حٿخرخنش ڃخ ڀ ٫1937خځ

[أنخ ، رڀي اٿي ، لټڄيخ حڃزح٣ ، ى اٿو ]

آڃن حٿنظ رخحف ، ى ڃؿىس ٳ ٻپ ء ، كظ ٳ

٫زيح حٿڄط ، ٷيح حٿ٠٬ حٿـن .. حٿنزخطخص ، ٳ حٿلحص

ا٤ــــــبك

طئڃن رؤڅ حڃزح٣ ، آٿيش ٫ڀ ح ، ٳ٬زي طلض حڂ ڃټخى

ى أٷد زيخ ٿڀڄ حٿٸڄ ، نو ڃن ٿظيڄخ ، ٳخٿلخٻڂ

. حٿيٿش ، ى ٻپ ء ٳ ن٨ حٿخرخن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

247

( 52)ؾــــــخ عغبـــــــ

٬ض حٿڄڀلڄش ٳ رى ڃ ٳ ڃ٤ڀ٪ حٿٸڅ حٿؼخن ٷزپ حٿڄى

ظلي ؿڀـخڃ ٳيخ حٿڄص ، زلغ ٫ن حٿڄظلپ ، ٳټڄخ ٵ .

حٿنخن ، حٿنخ حٿيش ، أ٤٫خىخ ٿڀز ، ٻٿٺ " رڃؼ "

حٿلخس حٿوڀى . ٴ٬پ ؿڀـخڃ رٷش

ى ػڀؼخ انخڅ ، ػڀغ اٿو ، ٷ٠ كخطو ٳ حٿڀي ، حٿز٤ رخٿنخ

" ٻخڅ ٣خٯخ ڃظزيح ، حظټ حٿنخ ٿٿيش ، حٿظ هڀٸض نيح ٿو ى

" . أنټي

: ٿكخ ، ى (12 )ڃټنخص حٿڄڀلڄش

: اػ األ

رن ؿڀـخڃ أٹ ، ٿڂ ظٹ رنظخ ڃيخ ، أ ؿش ٿز٬ڀيخ

د حرخد ، ٳوڀٶ أنټي ، [آن ]ا حٯظزيخ ، ٳټه اٿ

ن٨ه ٻخڅ حٿ٬ ٤ ؿيه ، ٫ ڃ٪ حٿلحنخص ، حص

ڃس آه حرن خى ، ٳؤهز حٿخى ؿڀـخڃ ، ٿو ٷش

[أنټي ]حٿڄوڀٵ حٿ٬ـذ

ٳؤپ ؿڀـخڃ ٫خىس ٿټ طنظ٨ أنټي ،٫ني حٿنز٪ طو رنٴيخ

ص ڃنو حٿك حٿظ ڃ٬و أذ ٳزٸ ڃ٬يخ ظش أخځ ، اٿ أڅ ٳ

رخٿ٬ـ ، ٳڀڂ ظڄټن ڃن حٿڀلخٵ رخٿلحنخص ، أٷن٬ظو حٿ٬خىس رخٿىخد

. ٿڄٷخس ؿڀـخڃ " أٹ" اٿ

اػ اضـــــــب٢

ٻظو حٿ٬خىس ػرخ ڃن أػحريخ ، ؿخءص رو اٿ أٹ ، ٳظحكڂ

٫ڀو حٿ٫خس ، ٷيڃح اٿو حٿ٬٤خځ ، ٳ ، نو ح٫ظخى أڅ د

. ٿټنو أٻپ أهح ڃخ ٷيځ اٿو ، حظـخرش ٿڀ٬خىس …كڀذ حٿك

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

248

، ٳظـڄ٪ كٿو حٿنخ ، ريأ حٿح٩ رن " أٹ" ىهپ ٵ

. حػنن

اػ اضـــــــــبذ

حٿك (ٿوڄزخرخ )خ حػنخڅ يٸن كڄڄن ، ٷ حٿظي

حٿڄٸڂ ٳ ٯخرش ح

اػ اواثــــــــغ

پ حػنخڅ اٿ ٯخرش ح

اػ اقبــــــــ

كٴ حػنخڅ رجح ٳ حٿخرش ، ٫نيڃخ ٩ ؿڀـخڃ ٳ ٷ٤٪ ـ

ح ، ػخ هڃزخرخ ،خف ، حظ٤خ٩ ؿڀـخڃ أڅ ٸ٤٪ أو

اــــــــــــــبك

ن٨ٲ ؿڀـخڃ ؿيه ، ٪ حٿظخؽ ٫ڀ أو ، ٿڄخ أطو ٫ظخ

أكزظو ، ٫ض أڅ طظؿو ، ٳٳ ، ٯ٠زض ، ټض أڃىخ

ؿظو أڅ وڀٶ ػح ، أٷ ڃن ؿڀـخڃ ، ٯ أڅ (آن)ريخ

ؿڀـخڃ ، أنټي طڄټنخ ڃن ٷظپ حٿؼ ، حكظٴ رخٿن ، نخځ ٻپ

. ڃن ؿڀـخڃ أنټي

اــــــبثغ

ڃ أنټي

اضبـــــ ازبغ

ؿڀـخڃ أڅ طي ٳس ڃص أنټي ، نحف ؿڀـخڃ ، ٷ

.. حي ، ـد حٿزح

اؼبـــــو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

249

ٽ ؿڀـخڃ اٿ حٿلخنش ، ٳنلو خكذ حٿلخنش ، أڅ ظوڀ

رؤ ]ڀظٸ .. ٳخٿوڀى حكظټطو حرخد .. ٫ن حٿظٴټ ٳ حٿوڀى

، حٿ ٣ڀذ ڃنو أڅ ٸ٤٪ ڃخثش ٫ن ٫ڄىح ، ٣ٽ ٻپ [نخر

حكي ڃنيخ ، ظڅ ح٫خ ، ؿخء ريخ ؿڀـخڃ ، ٫ز ريخ ڃخه

رؤ ىٿڄڅ رخكؼخ ٫ن [أطنخ رظځ ]حٿڄص ، پ اٿ ؿيه

حٿوڀى

اؾبك١ ػــــو

أطنخرظځ ٿـڀـخڃ ٷش حٿ٤ٳخڅ ، أي أنخر

طڄټن ؿڀـخڃ ڃن .. ؿڀـخڃ ، ٿنزظش طـيى حٿزخد طڄنق حٿوڀى

حٿلٽ ٫ڀيخ ، ٿټنو أخ٫يخ ، أٻڀظيخ حٿلش ، ٳوڀيص ، خص

. طـيى ؿڀيىخ ٻڀڄخ ىڃض

٫نيڃخ نٽ ؿڀـخڃ ٿظلڂ ٳ رج ڃخء ، ٳؤه زټ ، نيد ك٨و

ٴ حٿين " أٹ"٫خى اٿ

اضب٢ ػـــــــو

ٳ ىح حٿڀف ى ٿنخثق ؿڀـخڃ نټي ، ىه ٿٸش حٿ٬خٿڂ

] ٿټن أنټي ٫ڄپ ٫ټ حٿنلش ، ٳىذ ؿڀـخڃ …حٿٴڀ

٫ ڃټڀش أنټي .. خٻخ حكظـخ حٿ٬خٿڂ حٿٴڀ نټي [نڀپ

رلٴ ػٸذ ٳ ح ، هؿض " نٻخٽ " ٫ڀ حٿد ، حهز

ف أنټي ، ط٬خنٶ حػنخڅ ، خ ؿڀـخڃ ؤٽ يٸو ٫ن

: حٿ٬خٿڂ حٿٴڀ ، أنټي ٳ حؿخرش ٷخث

ٳظؤه ؿڀـخڃ .. اح ٴض ٿٺ حٿ٬خٿڂ حٿٴڀ ، ٳٱ طنظلذ "

" أٿٸ رنٴو ٳ حٿظحد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

250

(53) ـبوح اؼو األ٠

اجوح

: طٸٽ ح٤س حٿٴڀزنش ، ٳ طٴ ٿڅ رس حنخڅ

٫نيڃخ ريأ حٿوخٿٶ ، هڀٶ حٿز ، أهؽ حٿ٬ـنش حٿزش ٯ نخـش

. ٳوؽ حنخڅ حٿزس حٿز٠خء

ػڂ طٻيخ ٳ حٿنخ ، ڃنخ أ٣ٽ ٳلٷض ، ٳوؽ حٿؿپ حى ر٬ي

ىخطن حٿڄلخٿظن ، ط٬ڀڂ حهلل ٻٲ وڀٶ ، ٳوڀٶ حنخڅ حٿٴڀزن

. حٿزن

غ كهة اج

" ىح" ٳ حٯٶ نـځ ىد حٿڀزن ، رؤڅ ىٷپ أ٬ظو حٿيش

رؤٿڂ ٳ ػييخ ٳلزض ػييخ " ىح"ٳ ه ، ٿحىظو ٬ص

. ڃن ٳڂ ىٷپ رٸس ، ٳخنزؼٶ حٿڀزن ٳ حٿڄخء ڃټنخ ڃـس حٿڀزن

أهب األبــــــــــ٤و

أ حث٬ش .. طنٸڂ حخ٣ رخ٫ظزخىخ طخوخ ، أ طٴح ٿ٤ٸ

ىنخٹ أ٤س حٿټزض حٿٴي .. ط ٿظن ٫خىس ، أ ٬س

از٣ـــ اــــو١

حىىص حٿؼٸخٳش حٿڃش ، ٳ حٿـء حٴپ ڃن ك ىؿڀش

ځ . ٵ4حٿٴحص

ڃن حٿڄلظڄپ أڅ حٿڃن ٷيڃح ڃن أح٢ آخ ، حٿؼٸخٳش

. حٿڃش ، ى حٿظ أؿيص حٿټظخرش حٿڄڄخش

أهح اقـــــن او٣ــــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

251

ى حٿڄخه حٿ ، حٿظ حنزؼٶ ڃنيخ ٻپ [نڄ]ٳ حٿزيء ٻخنض حٿيش

اٿو حٿڄخء حٿڄٻ [آڅ]ٿيح رنظخ ، حٽ [نڄ]أنـزض - ء

آٿيش ح ، ٻخنخ ڃڀظٸن ، ٯ ڃنٴڀن ٫ن [ٻ]حٿؼخنش

. [نـڄـ]أڃيڄخ

اٿو حٿيحء حٿ ٻخڅ رنيڄخ ٳ [أنڀپ ]ٳؤنـزخ [ٻ] [آڅ]طؽ

. ڃخكش ٸش

اٿو ]حٿخد حٿن٢ ىح حٿـن ، ٳٸخځ ربر٬خى أرو [أنڀپ]ٿڂ ٤ٶ

. ڃ٠ ط٪ رنيڄخ [ ٻ]٫ن أڃو آٿيش ح ، [حٿڄخء ، آڅ

اٿو حٿٸڄ ، زيى [نخنخ]ٻخڅ أنڀپ ٬ ٳ ٧ځ ىحڃ ، ٳؤنـذ حرنخ

. حٿ٨ځ ، ن ح

ٵ ٫ڀو ٳ [أط ]اٿو حٿٸڄ أنـذ [نخنخ] اٿو حٿڄ ، حٿ طٴ

. حٿ٠خء

ر٬ي حرظ٬خى حٿڄخء ٫ن ح ، ي ء حٿٸڄ حٿڄ ، ٷخځ

. أنڀپ روڀٶ حٿڄ٨خى حه

ازؾ٤ اؼــ٢

٧يص ؿس خرش ،٫ڀ ىجش ؿزپ ، ٷزظو حٿڄخء - حٿڄخء أ

(ر٬ي حٿڄخء حٿظحد )ٷخ٫يطو ح ، ڃن حٿظٸخثيڄخ ٧ي حٿيحء

طزخ٫يص حٿڄخء ٫ن ح ، حٿٸڄ حٿخرق ،ى نظخؽ ٿڀيحء ، حرن

ٿو ، أڃخ حٿڄ ٳي حرن حٿ ٳخٵ أرخه حٿٸڄ ، ر٬ي حرظ٬خى حٿڄخء

. ،٫ن ح ، طيؤص حٿلخس ٿڀنزخص حٿلحڅ ، هڀٶ حنخڅ

ڃن حٿوڀٶ ، رن رظخ ٿو ٳ ح٫ڄخٵ [أنټ ]ر٬ي أڅ حنظي حٿو

حٿڄخثش ، ٳزن ڃينش ، ٷ أڅ ىذ ٿحٿيه أنڀپ ، ٿلپ ٫ڀ

٩ . رٻظو ، ٳخطٴ٪ ٳ ڃيي ڃ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

252

وال ػ ئ٤ و٣ــو

خى آڅ ٫ڀ حٿيش حٿڃش ، ٬ظٸي حٿڃڅ رؤڅ ط٬يى حٿحڅ

آڅ ، ٳنلن + آڅ +حؿحځ ٻٴپ ربؿٿيخ ، ٳخٿڃخڅ ڃټڅ ڃن آڅ

ٳخٿڃخڅ .. ن٬ ڃـڄ٫ش آنخص ، ڃ٠ض آنخص ، ڃنيخ آنخص ٿڂ طؤص

ځ " ڃـڄ٫ش آنخص حٿؿى ، ر٠ڂ ىه حنخص ، أ ڃيخ ؛ طزق

، حٿ ٻخڅ ٷيڄخ ى حٿو آڅ " حنخص

از٣ــــ اجبثـــــ٢

ؿخ حٿزخرڀڅ حٿڃن ، رڀح أؽ ٨٫ڄظيڂ ٳ حٿحٳين ، ٳ

ى [حنڃخاڀ ]٫يي كڄحر ، ظڄؼپ حٿظټن ٳ ڃڀلڄش

اٿ ؿخنذ ؿڀـخڃ ڃن أٷيځ ڃكڂ حٿ٬خٿڂ ، ؿ٪ طخويخ اٿ حٿٲ

" (٫نيڃخ ٳ ح٫خٿ )حٿؼخن ٷزپ حٿڄى ، ڃ٬ن حنڃخ اڀ

حڃحؽ " ڃڄـ"ؿظو ، حٿڄخء حٿڄخٿق " ط٬خڃو" ى حٿڄخء " ار

ٻخنض حٿيش حٿؼػش ط٬ ٳ ٧ځ ىحڃ ، طنخڀض ، ٳٿي ر

[ٿوڄ ، ٿوخڃ ]ط٬خڃش اٿيخڅ ، ىڄخ

از٣ اؼبــــــــــ٢

ټن حٿټن٬خنڅ ش حٿٷش ، ٻخڅ ٿيڂ أػ ٳ حٿؼٸخٳش حٿنخنش

ٻؤ٤س ٷيڃ حٿو ، حٿ ؿخء ڃن ٳنٸخ ، ٫ڀڂ حٿنخنن

حٿظ أ٤٫ض [أرخ ]حٿټظخرش ، أ٤س حهظ٤خٱ حٿيش حٿش

أ٣ڀٶ حٿنخنڅ ٫ڀ حٿ٬د حٿټن٬خنش .. حڄيخ ٿڀٸخس حرش

رٸض حٿڄ٬ڀڃخص ٫ن حٿټن٬خنن جڀش ، كظ حٻظٴض .. حٿٴنٸن

٫ڀ حٿخكپ حٿ ، حٻظٴض أٿحف ٳوخش ٳ [أٯخض ]

أػزظض حٿحف أڅ حٿټظخرش حٿڄڄخش حٿڄنٸش ٫ڀ [ر٬پ]ڃ٬زي

حٿحف ى أٽ أرـيش ٻظزيخ حنخڅ ڃن ٳڀش حٿڀخص حٿخڃش

. حٯخظش ٷزش حٿزو ڃن حٿ٬رش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

253

ٻز حٿيش ، د حٿڄخء ، خ٫ض ٫زخىطو ٿي ؿڄ٪ [أـپ ]حٿو

د حٿڄ٤ حٿلخد [ر٬پ]حٿو .. حٿ٬د ، ٳ ڃينش طيڃ

اٿو حٿـٴخٱ ، ى ٳ ح٩ ىحثڂ ڃ٪ ر٬پ ، ٫زي [ڃص]حٿو

[اـص]ٻخنض طڄ [أپ ]ؿش [٫س]حٿټن٬خنڅ آٿيش ڃئنؼش

ى [ـڂ ]حٿو .. ٫زيح ٫ظخص آٿيش حٿوذ .. يس حٿزل

. اٿو حٿڄ [ز].. حٿزل حٽ

اكـــــــب

ر٬ي ٳظس ڃن هڀٶ حٿ٬خٿڂ ، ٧ي حٿلخس ، طټظٲ حٿيش أڅ حنخڅ

ٿڂ لٸٶ طڄخڃخ حٿخش ڃن هڀٸو ، أنو ٫خع ٳ ح ٳخىح ، ٳظٸ

. اٳنخء حٿلخس ٫ڀ ح ، ٯڀيخ ر٤ٳخڅ خڃپ

اكب ك٢ األهح اإلؿو٣و٤ــــخ

( )ٷ ٻز حٿيش ، طيڃ حٿلخس ، ٳؤپ ٣ٳخنخ ، حظڄ

]ط٬ش أخځ ، ٷ٠ ٫ڀ حٿنخ ؿڄ٬خ ا ؿ حڃأس ، ىڄخ

٣خٳخ رٴنش ،حظٸص ٫ڀ ٷڄش ؿزپ [ ٳكش] ؿظو [ىټڀڅ

. (حٿزنخ)

ٳؤحى أڅ ٩ رخٿلخس ٫ڀ ح ، ٳؤڃ حٿؿن أڅ ڃخ

. أكـخح هڀٴيڄخ ، ٳظلٿض حكـخ اٿ ڃوڀٷخص كش

ػ اكب " ث٤و " ــ

ر ، ى ٻخىن ڃىم ٳ رخرپ ، ٳ حٿنٲ حٽ ڃن

]ٿڀڄڀٺ [ٻن]حٿٸڅ حٿؼخٿغ ٷزپ حٿڄى ، طـڀ حٿو حٿنخن

أنزؤه ٳ حٿوخڃ ٫ ڃن طڄ ، ظيڀٺ حٿلخس ٫ڀ [أٻػ

ح رح٤ش ٣ٳخڅ ڃيڃ ، أڃه أڅ زن ٴنش ، أڅ ٠٪

ؤىذ ٿٿيش أڀ : ٳيخ ڃن ٻپ ؽ ك ، اح جپ ٳڀٸپ

. كظ طٳٶ رخٿز

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

254

ر٬ي أڅ ىيأ حٿ٤ٳخڅ ، أپ اٻػ ر٬ حٿ٤ ، ٳڀڄخ ٿڂ طـي

ٳؤڀيخ ڃس أه ٳ٬خىص ، ٫ڀ أؿڀيخ ٣ن .. ڃټخنخ ٫خىص

ٳ حٿڄس حٿؼخٿؼش ٿڂ ط٬ي ، ٳ٬ٱ أڅ حٿ٤ٳخڅ ،ٷي حنل ، حظص

حٿٴنش ٫ڀ ؿزپ ، ٳنٽ حٿڄڀٺ ، ؿظو ، ـي ٫ڀ ح

رؤڅ حٿڄڀٺ ٳ٪ اٿ حهلل ، انيڂ ٳ " ص"أهزىڂ .. رن ڃرلخ

. أڃنخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

255

( 54 )اؼ اقواكخ

بمط العب٤ـــــ

برو٣ ب

حڃأس حص وش ٷش ، ؿحرش ، ح٫ظخىص أڅ ط٨ي ٫ڀ هزش

حٿڄف ، ى ططي ػرخ أر ٳ٠ٴخخ ، ٳ حٿخ٫ش حٿحكيس

٧يح ، ٻپ ځ أكي ، ٿيخ ٣خٷڂ ڃن حٿڄخ٫ين حٿڄخ٫يحص ، ٻخڅ

. ل٠ ؿڀظيخ حٿڄجخص ، ٣ڄ٬خ ٳ حٿٴخء

هثهر

ڄنو ، حخر٪ حٿڄ٬ـس ، ؿپ ڃټټ ، حڄو حٿلٸٸ

، ٸ٤ن ٷح ٳ ىظن ، ىهڀو حٿڃ أٻؼ ڃن أٿٴ (حٿټني)

. ى

،ي٫ أنو ٷ٠خىخ ٳ ٻيٲ (حٿظزض)ٷ٠ ػع نحص ٳ ى٠زش

ىح ] طلض حٿٴ 20ڃ٬ٽ ، ٫خ حٿـڂ ، ٳ ىؿش كحس

! [أڃ ڃظلپ

، ٳي ٷي ٳٵ ؿي انخڅ ڃخص ڃن [حٿنؾ ]ي٫ أنو ط٬ڀڂ

ز٬ش أخځ ، ٠٪ ٴظو ،٫ڀ ٴظ حٿـؼش ، ٳظ٬ى حٿـؼش ٿڀلخس

طٷ، طٸٴ ، طزٸ حٿٴظخڅ ڃڀظٸظن ، طيٳ٪ حٿـؼش ٿخنيخ

ىحهپ ٳڂ ڃن حٷيخ ، ري أڅ ٸ٠ڂ ٿخنيخ ، ٳظٸ٢ حٿـؼش ڃظش

. لظٴ٦ رڀخنيخ ، ٳي حٿ٤ٶ نل حٿڄ٬ـحص

و٣وخ اؼالط

ڄ٩ هخٳظو ، ىحهپ ٯٳش ، حثق ڃن حٿزو ، طڄؼخٽ رح ، ٳٵ

زيأ نرطن حٿيٻظ .. ڃنش ، ڃن٠يس نخځ ٳٷيخ حٿڄ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

256

طن ٳ حٿ٬حء ٻخٿثذ ، ظڄ ىٷٸظن ، ڄي أخر٬و ٿڀـء

! ريح ٴ حٿڄ ،كذ ٫ڄو .. حٿڄخد ڃن ؿي حٿڄ

[ا٣ــ]به اول٣

ځ أڅ ٷڄڂ 3800ك٨ض ڃـڄ٫ش ڃن ڃظڀٸ حٿـزخٽ ، ٫ڀ حطٴخ٩

[حطٺ ]حٿـزخٽ ، طڀز ىخص ڃن حٿ٠ء ، ك٦ ٷخثي حٿڄـڄ٫ش

ؿى ىخص ٫ڀ ٻپ إ حٿڄظڀٸن ، ريأص ٬ىڂ طٸٲ

طظزخ٫ي ، ريأص ٳس إيڂ ط٠خٸيڂ ، ٻؤنڄخ ىنخٹ ء ي

[اٿټظ ]حٿ٬ ڃن ؿه ، أ٣ڀٸح ٫ڀ ٷڄش حٿـزپ حڂ

نخ ]خ ڃ٨٬ڂ ڃظڀٸ حٿـزخٽ ٬ٳڅ حٿ٨خىس ، ڄنيخ

[حٿٸي اڀڄ

څ 1520ٷخٽ أكي حٿزلخس ٫خځ ٧ي ٿنخ حٿٸي " ځ ٳ كڀش ڃخؿ

اڀڄ ڃحص ٫ييس ،٫ڀ ىجش نخ ، ٳ أ٫ڀ حٿخ ٿڀٴنش

٫نيڃخ ٨ي حٿن ، ٳي ر حٿڃش ڃن حٿٵ ، ٿڀٸي

اڀڄ ٻنش ٳ ا٤خٿخ ، ٻخڅ ڃ٬ظخىح ، كن طظيؤ حكحٽ حٿـش

أڅ ط٨ي ىخٿش ٳٵ حٿټنش ، ڃخ طحٽ حٿ٨خىس ڃؿىس طوي٩

. حٿ٤خن ، ٳزڀڅ ٫ن ؿى كحثٶ

ازل٤و اؼـــ٢

طؿ٪ حٿيخٿش اٿ ٧خىس حٿټيرخء حٿـش حظخطټش حٿڄظٸس ، أ

أنيخ ط ، ى ٯ خس ، ٳي طؿي ٳ ٷڄ حٿنخڀڅ

أؿض طـرش ٫ڀ ٳظخس ، ٷٴض ڃ٬ٿش ٫ن ح ، ٬ض

يىخ ٫ڀ ڃٿي ٷ ٿڀټيرخء حظخطټش ، ٳبح ر٬ أيخ ٸٲ

ٻؤنو ٠ء ، لن ؿيىخ رلحٿ ڃڀڅ ٳٿض ، ى ط٬

. ا ره هٴٲ

٣ه١ ع٤ــــــو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

257

رىخ . ححثڀ ڄظڀٺ ٷيحص ٫ڀ ػن حٿڄ٬خىڅ ، ٷخځ ى

حٿڄوظ٩ ريحش ٧خىس ؿڀ ، أنخڃو ڃنخ٣خ ، ٳظ

طو ، ٻؤنو ظټڀڂ رڀخڅ ك٠خحص أه ، ح٫ظز ؿڀ رؤنو

ڃق .. ٻخثن ٯ ٫خى ، ر٬ي أڅ ـپ ٿو ٤خ ٿڄيس خ٫ش

. حٿ٢

أىهپ ىح حٿيؿخٽ ٳ ڃوظز ؿخڃ٬ش ظخنٴى ، ٧ي ٳ رنخڃؾ

ځ ، ٳؼن ٻش رڄـى ٿڄيخ ، ٳ٪ ٳ 1973طڀٴن ٫خځ

ڃظح 450ٯٳش ڃن حٿڀذ حٿڄىؽ ، ؿڀ حٿڄلخڅ ٫ڀ ر٬ي

ڃنو ط٬ٱ ٫ڀ طن ، ٳپ ٳ حٿظ٬ٱ ٫ڀ طن

. أهن

ٿ حٷزض ؿڀ ريٷش ٻظٴض ه٤ظو ، ٳي ظويځ : ىخنڀڅ . ٸٽ ى

ڃ٬يحص ، وٴيخ ، أؿض طـخد ٫ڀ ٷيطو ٫ڀ حٿظڄ رن

حٿ٬ڀزش حٿڄڄڀءس ، ٯىخ حٿٴخٯش ، ٳي ظويځ حٿي ، ٯ

حٿڄك٦ ٫نيڃخ ڃن٬ه ڃن حٷظحد ڃن حٿ٤خٿش ، ٳپ ٳ ڃ٬ٳش

. حٿ٬ڀذ حٿڄڄڀءس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

258

( 56-55 )اؾبكخ اؾل٢

ػا اؾبعخ الربالد

ى حطخٽ ٳ - طؤػ حطخٽ ٳ حٿ٬ٷخص حٿيٿش حٿڄظ٬زش

]ط٬ٲ . ى حطخٽ ٳ حٿظنڄش حٷظخىش - حٿزنخء حٿنٴ ٿڀٴى

ى حٿش ، حٿظ طڄټن حٿ٬ٷخص ڃن حٿٸخځ " ٿطخٽ [ٻٿ

". حٿظ٤

- حظ٩٤ أ ٫خځ : طټڅ حظـخرخص ح٫ځ رخټخٽ حطش

. اٷلخځ حٿـڄخى ٻ٬ن أخ ٳ حٿزحڃؾ - طلڀپ خثپ

: ؼب٤٣و اوبئ اإلػال٤خ

" ڃيحٷش حٿڄي" حٿزىخڅ حػزخطخص - NEWS حٿـيس حٿڄٴخؿؤس

حػــــخس - حٿظ٬ز ٫ن حٿلٸخثٶ حٿٷخث٪

األفجـــــــبه

اڅ حٿوز ، ى ڃل ح٫ځ ٫ن حٿحٷ٪ ، ظ٬ حٿوز ٿظؤػحص

حٿلٴ حٿنخٷپ ٳ حٿڄـخٽ حنظٸخث ، ٻٿٺ ظؤػ روزس حٿلٴ

. ٫ن حٿوز

: و عكح اقجو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

259

أڅ طټڅ هخٿش ڃن أىحء حٿلٴ ، أڅ ٴپ رن حٿوز حٿأ

أڅ ټڅ ٫ حكيحع ٴخ ڃزخح، أڅ ط٬ حٿڄحٷٲ

حٿڄظزخنش ، أڅ ي٫ڂ حٿوز رخػزخطخص حٿزحىن ، أڅ ٧ٲ حڀد

حٿخه ، أ حٿخځ ، أڅ طټڅ حٿ٬نخن حٿ ڃثڄش ٿ٤ز٬ش

. حٿوز، أڅ ٻ حٿڄي

حٿڄٸظز ڃن حٿلخٳش WS 5حٿڄزخىء حخش ٿ٠ز٢ حٿوز

: حنـڀ أڃټش ى

WHO_WHAT_WHERE _WHEN _ WHY

٤HOWخٿذ حٿلٴڅ ربخٳش

( 57 )اؽبءاد

حٿخرخڅ ، - ح - حٿنڄخ - أٿڄخنخ - ر٤خنخ - ٳنخ - أڃټخ

ڃڀڅ 800ىه حٿڄـڄ٫ش ڃن حٿيٽ ، ي ٫يى ټخنيخ ٫ن

ىه .. ڃڀخ نڄش 4,5نڄش ، ڃن ڃـڄ٩ ټخڅ حٿ٬خٿڂ ،حٿ ٸي

ڃن % 80 ٻش ٻز ، طڄڀٺ 500حٿيٽ حٿز٬ش ط٤ ٫ڀ

. طظلټڂ ٳ نٸپ حٿظټنٿؿخ % 75حٿظـخس حٿ٬خٿڄش ،

٬ حٿن٨خځ حٿ٬خٿڄ حٿـيي ، اٿ طلٸٶ حٿ٬ٿڄش حٷظخىش ، ى

،حٿ ٸځ ري طكي [ح٫ــــځ ]كيس حٿٵ حٿڄخٿش رح٤ش

. أنڄخ١ حظيٹ ، أخٿذ حٿلخس ، ى طظڂ رح٤ش ح٫ځ

طٸ٪ ٫ڀ خثپ ح٫ځ ڃئٿش طز٢ حٿڄ٬خٱ ، طڀيخ اٿ

ڃوظڀٲ حٿحثق حٿڄظخص حٿـڄخىش ، ٿ٫ځ ى ٳخ٫پ ٳ

. حٿظ٫ش حٿزجش

٣ز٬ش 1600 لٴش ڃش ، طي ٳ 380 ي ٳ أٿڄخنخ

. ڃـڀش 9000 ڃڀنخ ٳ حٿځ ، ىنخٹ ٫25يى حٿنن حٿڄزخ٫ش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

260

أهب اؾبكخ

أه ، طييٱ اٿ طٴټٺ حٿنڄ٤ن حٿخرٸن ، - حٿلرش - حٿڄش

. ڃؼپ لٲ حػخس ، حٿلخٳش حٿينش

: بد ؾق اإلصبهح

- ٳخٿوز ٿييخ ، ى حٿڄټص ٫نو .. طيظڂ رؤهزخ حٿٻخص

احى - ط٧ٲ ٫نخن ، طلٴ ٫ڀ حٿٸحءس - اٯٴخٽ ڃخى حهزخ

ڃٸخص ،ٯ ڃٷ٬ش ، أ رؤڄخء ڃظ٬خس

ػبو عكح ا اؾل٢

حػ ٫ڀ حٿڄي حٿز٬ي - حٿـخرش - حڀد - حٿـڄخٿش

( 57) ائ٤خ االعزبػ٤خ ؾبكخ

بى ٤زب ج ب اؾبكخ

، ى طن٨ڄخص كس طٸڂ نخ١ حٿلٲ ابء غب اؾبكخ

طزض ٳ حٿټخ ، حٿظ طڀيخ ، طٸځ ري حٿڄلټڂ ، أٽ

ڃـڀ ٿڀلخٳش أنء ٳ حٿي ، ظٹ ٳ ٠٫ش ىه

. حٿڄـخٿ وخص ٫خڃش ، كظ طلټڂ كټڄخ ٫خى

، ى رنى طلغ حٿڄظڀن رخٿلخٳش ٫ڀ حٿظحځ اص٤ن اوف

حٿنحىش ، ڃنيخ حٿحر٤ش حڃټش ٿإخء طل حٿلخٳش حٿڄټظرش

. أ حر٤ش حٿلٴن حٿڄلظٳن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

261

ق٤بد اؾبكخ

عى٣ق ث٤زيه

ى حٴ ، حٿ طنذ اٿو حٿلخٳش حٿٴحء ، ڃنق ؿخثس

. حٿلخٳش حڃټش حٿلس ٿظلٸٸخطو حٿـجش

ؿيس نٹ ٿي ، ر٬ي أڅ (رٿظ) حظ 1883ٳ ٫خځ

ٳڀض حٿلٴش ٳ حظڄح ، حظ٤خ٩ رح٤ش حٿڄ٬ڀڃش حٿٸس

حٿخىٷش ، حٿزحٷش أڅ ٬ي ٿيخ يطيخ ، رلغ رڀض ڃز٬خطيخ ر٪

ڃڀڅ نوش ، خ رٿظ ڃلـخ ٿڀڄ٨ڀڃن ، كظ يحٳ٪ ٫ن

. ٷ٠خخىڂ

طوٴ رٿظ ٳ ٿز ڃ نٴ ، أىهپ ڃظٴ حٿڄـخنن

ٿټٲ كٸخثٶ ڃىڀش ، ٳٸي ٻخنض اىحس حٿڄظٴ ـ طـ حٿظـخد

٫ڀ حٿنء ، ىنخٹ كخص حٯظخد ، ڃظحٿش ٿڀڄ٠خص ر٬ض

نن نٹ ٿي ٻڀيخ ر٬ي ىح حٿظلٸٶ ، ٳ حٿٵ حٿىحء

[رخٴ ]ٿٿٺ ن٬ظو ڃنخٳه

أري٩ (ظخى رطڅ )٧ي ٳ حٿلٴش أي خځ ٻخټخط

. حٿظ ؿرض ڃن حٿٸحء [حٿٿي حٴ ]وش

أپ رٿظ لٴو اٿ ٻرخ ، نـق ٳ طؤٿذ حٿلټڃش

حڃټش ي أزخنخ ، حٿظ ٻخنض ط٨ڀڂ حٿټرن ، ٳنزض حٿلد

رن أڃټخ ، أزخنخ ڃن أؿپ كش ٻرخ ، رزذ طلٸٸخص ؿيس

. رٿظ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

262

( 58 )عى٣ق بهصـــــــ٢

ريح كڄڀش ٿڄ٤خىس 1946 (ټنڅ )ى نخط ڃن ش

حٿ٫ن ٳ حن٤ن ، ٻخڅ ٷخىح ٫ڀ اٿيخد ڃخ٫ حٿـڄخى

ڃيس ؿپ ٻخڃپ ، أٳي كخس أرخء ٻؼن ، ٿڂ يخؿڂ حٿيى ،

]كظ ظيڂ رخٿ٬يحء ٿڀخڃش ، ٻخڅ ڃخ٫يه حڄن حٿيى

. ڃن نٹ [ٻىن

( 59)زبثخ ولخ اوخ اإلفجبه٣خ

ط٬ظز حٿڄٸيڃش أ حٿيٿپ ، ى حٿـء حٿلخڂ ٳ حٿٸش حهزخش

ٿٿٺ ـذ أ طنيځ ٫ڀ حٿـيي ، حٿ ـذ أڅ زٽ ٳ ا٫يحىىخ

: ڃن حڃ حخش ، حٿظ ـذ ڃح٫خطيخ

أڅ طوز حٿٸخء - أڅ طلظ ٫ڀ ڃٴخطق حٿٸش - حٿٸـــ

ٵ حٿٸخء ٿڄظخر٬ظيخ -أڅ طڄيي ٿڀٸش - رخٿڄ٩ . أڅ ط

حء ڃوظڀٴڅ ، ٳڄخ يڂ " ڃلټڄش"ٿ ىنخٹ ٷخنڅ ٿڄٸيڃش څ حٿٸ

. حٽ ، ٷي يڂ حٿؼخن

أنيخ طـرٺ ، طؼ حىظڄخڃٺ : ڃن هخث حٿڄٸيڃش حٿڄئػس

طوزٹ

اإلصــــــــــبهح

.. حٿنٸ٤ش حٿـييس " حىڂ"ح٫ظخى حٿلٴڅ أڅ زيأح ىحثڄخ رخٿنٸ٤ش

P . M . I[حػخس حٿٸ ]ٿټن ـذ حٿڄوخ٣س رنٸ٤ش

Point Of Maximum Interest

. ـذ طـنذ ح٣خٿش احٿش حٿل

ر٤بد ثؤ اولــــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

263

يخ ڃن طٵ حٿڄٸيڃش رخٿ٬زخحص حٿـٿش ، حٿيحڃخ ، ط٬

حٿظٴخپ حٿڄيڄش ، حرظ٬ي ٫ن حٿڄ ، طزيأ رٻ حٿڄي

ڃن أر ڃيڄـــخص حٿظل حٿڄخ٫ي

Sub- Editor حهظزخ حٿظيٷٶ Check ظ٠ڄن حهظزخ

حڄخء ، حٿظحن ، حٷحٽ ، طيـجش حڄخء حڃخٻن ، ٻٿٺ

حهظزخ حٿڄٴىحص

اوبثــــخ اؾل٤ـــــخ

ـذ أڅ و٠٪ : ى ٿٸخء رن ون ، أ ڃـڄ٫ش ، ٣يخ

ـذ أڅ ظٳ ٳ (حٿڄنٴ حٿـي ، ٬ن حٿڄظڀٸ حٿـي )حٿڀٸخء ٿٸخ٫يس

Preparation - Planning - Persistence ( P .s . 3 )حٿڀٸخء

(ازبثؼخ - ازق٤ - اإلػلاك )

: ٳٴ ڃكڀش ح٫يحى ـذ حطزخ٩ ڃخ ڀ

نٸذ ٳ حٿڄڀٴخص ، رلغ طلپ ٫ڀ حٿڄ٩ حٿ ظـ كٿو

حٿڄٸخرڀش حٿلٴش ، ڄټنٺ حٿلٽ ٫ڀ نڄخؽ ڃن حٿڄٸخرص ، ٳ

. حٿڄ٫خص حٿڄخريش

ــــــــمط

أنٺ ظـ ڃٸخرڀش لٴش ڃ٪ طٷ٪ )رخڅ [ڃي ٻش]ط

ڃؼ ، ٳ ڃكڀش حٿظو٢٤ ، ري أڅ طټڅ ٫ڀ ىحش طخڃش (حطٴخٵ

رخٿڄ٩ ، ڃظڀلخ رڄلٽ ڃٴي ڃن حٿڄ٬ڀڃخص ، حؤٽ نٴٺ

ىپ حطٴخٵ ، ٷي أنـ رخٿٴ٬پ ؟ ڃظ ريأ حٿظو٢٤ ٿو ؟ ىپ ىنخٹ

حطٴخٷخص أه ، ڃ٪ حٿٻش نٴيخ ؟ ٻڂ ڃن حٿنٸى ظ٧ٲ ٳ

حٿڄ٩ ؟

ڃخ آػخىخ ٳ حٿڄحنش ، آػخىخ ٫ڀ ه٤ش حٿظ٤ رټپ ٫خځ ؟

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

264

ڃخ ى حٿ٨ٽ حه ٿطٴخٷش ؟ ڃخ حٿڄحى حٿوخځ حٿڄڄٿش ٳ

حطٴخٷش ؟

ٴٺ ، ٯذ ٳ ط٠٪ ٷظو ، ٷيځ نٴٺ ٿڄي رــــــنــــو

حٿٻش ، كظ اڅ ٻخڅ ظٷ٪ ٷيڃٺ ، ٬ٳٺ ، طن٨ اٿ

أجڀظٺ حٿڄ٬يس ڀٴخ ، ٻؤنيخ ء ڃٸي ، حؿ٬پ أجڀظٺ ڃزخس

. يڀش

( 60) اإلفــــواط اؾل٢

أهت و٣و األهال ، أضو ب أهت أاد : هب بث٤

. الاكـــغ

ى حٿڄ٨ي حٿڄڀڄ ٿڀلٴش ، حٿټپ :" ڃ٬ن حهحؽ حٿلٴ

: ڄپ حهحؽ حٿلٴ ڃ٫ن " حٿٴن حٿڄطز٢ رخٿڄ٠ڄڅ

The Typography "حٿڄ٤ز٬ش"حٿ٬نخ : حٽ

حٿظټن حٿٴن : حٿؼخن

ڃن حظحطـخص حهحؽ ٪ حٿظڄڂ ٿڀټپ حخ ، أ

حٿظذ أ حٿظ٪ " حٿٴلخص حٿؼخرظش" حٿڄ٨ي حٿ٬خځ ٿڀلٴش

حٿڄظ

: ؾق ؽغب

ؽغ ازبلهك

56 -53 ڂ حٿ٤ٽ رن 43 _41 ٳو ظحف كـڂ حٿ٬ رن

ڂ

40 ڂ حٿ٤ٽ 30- 28 ، ٳو ظحف كـڂ حٿ٬ رن ازبث٣ل

ڂ 45-

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

265

٤٤خ اؾق

ه ازؾو٣و

ڃ٬ڄپ حٿظ - حٿڄ٤زن حٿلٴ - ڄپ خٿش حٿظل حهزخ

ث حٿظل ، نخثزو : حٿڄټظزش حٲ ، ٠ڂ ىح حٿٸڂ -

حٿڄلن ، ټطخش - ڃي حٿظل ، إخء حٷخځ

حٿظل حٿٴنن ، ٷڂ حهحؽ

او ازغبه١

حىحس ، اىحس ح٫نخص ، حٿظ٪ ، حٿڄخٿش : ڄپ

او ا٤ب٢٤

" حٿـڄ٪ حٿظذ حٿ٤زخ٫ش : " ڄپ

ــــبد هئ٤ ازؾو٣و

ث حٿظل ، ى حٿڄئٽ حٽ ٫ن حٿظل ، حٿوش

: حٿڄٻش ، ڃن ڃيڄخطو

طٸ - حٿظ٬خٷي - طڄپ حء حٿڄٸخص اخ االهزبك٣خ ،

طليي أ٬خ ح٫نخص - ٫يى حٿنن حٿڄ٤ز٫ش - حٿڄټخٳآص

. حظحٻخص

، ى ڃلڀپ حٿأ حٿ٬خځ ، حٿڄٱ ٫ڀ اخ اإلػال٤خ

حظ٫٤خص حٿٸحء ، خثڀيڂ

، ٸظف حٿڄ٫خص ، أخٿذ ڃ٬خٿـظيخ ، ليى اخ اؾل٤خ

د حٿڄـڀش ڄڄيخ ټپ حٿ اهحؿيخ ، ټظذ حٿظ٬ڀٶ ، ز

، ٸځ ري ث ٳ حٿ٬ٷخص حٿ٬خڃش رن حٿلٴش اؼالهبد اؼبخ

. حٿڄـظڄ٪ ڃن كٿو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

266

: ٣و عال ال٣ اؾب٢

اڅ ٳ وش ث حٿظل ، ريټظخطش ، ط٬ن حن٬يحځ ]

حٿڅ حٿلٴ ، حٿو ٿ٤خٷڂ حٿظل ، ٳظلٿڅ اٿ رخٿنخص

! [ڄٺ إخء حٿظل رو٣يخ

ىڂ ٬EDITORSخڅ ث حٿظل ، إخء طل آهڅ

- نخثذ ث حٿظل - ڃخ٫ي ث حٿظل - ڃيـــ حٿظلــــ

ث حٿظل حٿڄخ٫ي ، ىئء ىڂ كڀٸش - ث حٿظل حٿظنٴ

حٿپ رن أٷخځ حٿلٴش ، يڅ حؿظڄخ٫خص ؿيخ حٿظل

ٳڅ ٫ڀ ٫ڄپ حٷخځ

رڄيڄش ٪ حظحطـش حٿٴنش ، ٱ [ڃي حٿظل ]ٸځ

٫ڀ طڄڂ حٿڄـڀش ، ى حٿ ليى حٿڄخكش

ور٤ــــو ازؾو٣ــــــو

ى حٿ ٱ ٫ڀ حٿظڄڂ حخ ٿڀڄـڀش ، ٸ حٿظ

حٿڄزيث ، حٿ ٯو حٿڄي حٿٴن ، رخٿظخ ڃ٪ ث حٿظل

أ ټطخش حٿظل (ڃل حهحؽ )٤ڀٶ ٫ڀ حٿ٬خڃڀن

: أ حٿڄوؿن حٿلٴن ، ىڂ ن٫خڅ

حٿڄوؽ حٿلٴ حٿٴن ، ټط حٿظل حٿٴن ، ڃيڄظو طلپ

أ " طزٯحٳ " حٿڄحى حٿلٴش حٿڄټظرش ، حٿڄس اٿ

٫نخن ، ڃٸيڃخص ، ڃظن ، ځ ، ؿيحٽ ، أٿحڅ

" حٿڄخٻض" رخهظخ ؛ انو ڂ

ٸځ ټط حٿظل حٿظنٴ ، رظنٴىخ ٳٸخ ٿڀڄخٻض ، ٳ ٷخ٫ش

حٿظذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

267

إخء حٷخځ حٿڄلڅ ، ىڂ ٻزخ ڃل حٿلٴش

. حٿخش ، حٿٴنش ، حٿؼٸخٳش : حٿڄظوڅ ، ٳٶ حٿڄ٫خص

حٿڄلڅ حٿڄنيرـــڅ ، ىڂ ڃل أٷخځ حٿلٴش حٿڄوظڀٴش

ٷڂ حٿظ حٿٴطٯحٳ

ٷڂ حٿڄ٬ڀڃخص حرلخع

حٲ

حٿڄحؿ٬ش حٿظلق

FREE LANCER " اوا اؾو" ڃ٬نـــ ٻڀڄش

ٻڀڄش انـڀش ، طؿ٪ ٿڀلخس حٿ٬ټش ، ٳي ط٤ڀٶ ٫ڀ حٿڄلخد

حٿ ز٪ ٷيطو ٫ڀ حٿٸظخٽ ، ٿڀٸخىس حٿڄڀٹ ، ن٨ أؿ ، ڃن

أنو ٯ حٿڄطز٢ ، حٿ و٠٪ ٿڀڀ٤ش : ڃ٬خنيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

268

( 61) قاس الرأي العام

أاع ػ٤بد ه٤ب اوأ١

حٿلش .. حٿ٤زٸــش .. حٿ٬نش حٿ٬حثش

ظويځ ڃ٬يي ٯخٿد ، حٿ٬نش حٿلش ، ٳي ح٫ حٿلـڂ

حٿ٬يى ٿټپ ؿڄخ٫ش ، ر٬ي أڅ ٸڂ حٿڄـظڄ٪ اٿ ٣زٸخص ، طئه

: ـذ ڃح٫خس ڃخ ڀ ، ٫ني ٷخ حٿ٬نش .حٿ٬نش كذ ٷس حٿ٤زٸش

( 2)٫س آٱ (1 )ڃح٫خس نزش حٿټخڅ ، ٳبح ٻخڅ ٫يى ټخڅ

٫ن أٿٴخ ، ٳـذ أڅ ط٤٬ ٿټپ ڃنيخ (3)هڄش ٫ أٿٴخ

. 4- 3- 2: حٿٴش نٴيخ ، ٳ حٿظڄؼپ ، ٳٸخ ٿڀنذ حطش

ـذ أڅ طڄؼپ حٿ٬نش ؿڄ٪ حٿ٬نخ حٿ٤زٸخص ، حٿظ طظٻذ ڃنيخ

حٿـڄخ٫ش ، ـذ أڅ ټڅ حٿ٬يى ٻخٳخ ، رخٿنزش نٴيخ ، ٳ ٻپ

لش ، ـذ أڅ ح٫ ٳ حٿ٬نش ڃخكش حٿڄټخڅ ، حٿڄظ

، ـذ (أنؼ_ ٻ )حٷظخى حٿؼٸخٳ ، ـذ ڃح٫خس حٿـن

ڃح٫خس حٿن

، ٿظڄؼپ حٿ٬ذ 5000اٿ - 1500ٳ أڃټخ طظټڅ حٿ٬نش ڃن

اڅ نزش حٿو٤ؤ ٳ 60000 _ 3000ڄټن أڅ طټڅ حٿ٬نش ڃن

. حٿ٬نخص حٿس ، أٻز

ـذ أڅ ټڅ ىنخٹ طـخن ٳ طٻذ حٿـڄخ٫ش حٿحكيس حٿڄظٴظخس

ٷڀش ٫يىىخ ، ح٤حد ٳ : ٫د حٿ٬نش ٳ أ ٯخٿــد

. حهظخ ألخد حٿ٬نش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

269

٫يځ خٯش حجڀش ريٷش ، ٳٸي ط٬خى حٿخٯش أٻؼ ڃن هڄن ڃس

ظؤػ حظٴظخء رظٻذ حٿئحٽ ، خٯظو

ابئؼـــبد

رؤنيخ (ټڀؿش حٿخث٬ش)٬ٳيخ أٿزص ، رظڄخڅ ٳ ٻظخريڄخ

ح٤ف ٤ڀٶ ٫ڀ ڃ٩ ڃخ ، حىڄش ، نظٸپ ڃن و

. اٿ آه ، ٫ن ٣ٶ حٿٴخه ، ىڅ أڅ ظ٤ڀذ حٿزىخڅ حٿيٿپ

رؤنيخ (٫ڀڂ حٿنٴ حؿظڄخ٫ )٬ٳيخ ؿخڅ ڃخنٱ ٳ ٻظخرو

٢ حؿظڄخ٫ ڃـيٽ حٿڄي ، ل٤و حٿڄ حريخځ

. ل٨ رخىظڄخځ ٷ٤خ٫خص ٻزس ٳ حٿڄـظڄ٪

: أجبة روك٣ل ابئؼبد

ٷڀش - ؿى حڃخص - حٿڄ حٿنٴ - حٿوٱ - كذ حٿ٨ي

. حٿڄ٬ڀڃخص

أؿ ڃ٬يي ٯخٿد حظزخنش هٽ حٿلد حٿ٬خٿڄش حٿؼخنش ٿڄ٬ٳش

أٻؼ : ٫ض رخنخص ، ريخ خث٬ش طٸٽ " ڃي حنظخ حٿخث٬ش ٳ

رنؿ [ٳص ټ ] ڃـني أڃټ ڃن ٷخ٫يطيڂ ٳ 300ڃن

: ٻخنض حٿنظخثؾ ٻڄخ ڀ .. ٿٳ٠يڂ حٿٸظخٽ ي حٿڄل

حنظخ حٿخث٬ش ٫ني حٿ٤زٸش ، ٯ حٿڄظ٬ڀڄش ، حٿنخء ، يٵ حٿخث٬ش

٫خڃخ ، ٳ طيٸيخ حٿڄؼٸٴڅ ، حٿزخد 45ڃن طظـخ أ٫ڄخىڂ

ى٫خش ٳ زخٹ حٿخىن حٿٴنن 1944 ٪ حٿڄخڅ ٳ ٫خځ

" ٳ زپ رٿنيح ؟" حٿٴنڅ "ٿڄخح ڄص حٿزظخنڅ : طٸٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

270

( 57) ؽو٣ــخ اإلػال اؼبــو

٫ٸيص أر٬ش ڃئطڄحص ىٿش ، ك٠ىخ ٻڀنظڅ ، آٽ ؿ ٿظٶ

(ڃـظڄ٪ حٿڄ٬ڀڃخص حٿ٬خٿڄ )ٳټطيڄخ

ٳ هظخځ ىس أٯح كٽ حطٴخٷش 1994ٷيڃض أڃټخ حٷظحكخ

حٿـخص ، ن حٷظحف ، ٫ڀ ح٫ظزخ حطخص رڄؼخرش هيڃخص

ڃن حٿڄ٬ٱ أڅ ٵ حطخص .. لټڄيخ حٿٸخنڅ حٿ٬خځ ٿڀظـخس

. ڃڀخ ى نخ 522ي رلخ ٷيه

: "رب ٢ " ٸٽ حٿ٬خٿڂ حٿيظ حڃټ

اڅ كش حٿلخٳش ، ط٬ن حٿلٶ ٳ أڅ طن ڃخ طيه ، أڅ طټڅ

ڃلڄخ ي أش ڃئٿش ٫ن ىح حٿ٬ڄپ ، ٳڄخ ٫يح ڃنحص حٿلخى

. حٿٴخكش ، حٿٸٱ ، ڃخ ء ٿنخڅ

ٳ ش ڃزز ح٫ظزص حٿلخٳش ڃٸيش ، ح٫ظزص ٳ ش

. ى كٸخ ٿټپ ڃح٣ن نظٸخى حٿڀٹ حٿڄ ٿڀڄئٿن

ڃن ح٫څ حٿ٬خٿڄ ٿلٸٵ حنخڅ ، حٿ نخىص (9)نض حٿڄخىس

: ٫ڀ 1949رو حٿـڄ٬ش حٿ٬خڃش ٿڃڂ حٿڄظليس

ٿټپ و حٿلٶ ٳ كش حٿأ حٿظ٬ز ، ڄپ ىح حٿلٶ "

كش ح٫ظنخٵ ححء ، ىڅ طيهپ اح٫ش حنزخء حٳټخ ، ىڅ طٸي

" رخٿليى حٿـحٳش ، رؤش ڀش ٻخنض

أظخ األػال اؾو٣خ

اظب ا٢

ڀ٤ ، ٫ : ى ن٫خڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

271

طظويځ حٿلخٳش ٳ ىح حٿن٨خځ ٿخىس ٤س حٿيٿش ، حٿيٳخ٩ ٫ن

ٸځ ىح حٿٴټ ٫ڀ أخ حٿٺ ٳ .. ڃخٿق حٿ٤زٸش حٿلخٻڄش

حٿـڄخى ، رخ٫ظزخىخ ٯ ٷخىس ٫ٸڀخ ٫ڀ حطوخ حٿٸححص

: ڀو ڃخٻپ ڃزخىء حٿن٨خځ حٿڄٿ ٳ

٫ڀ حٿلخٳش طؤي حٿن٨خځ حٿڀ٤ش ، أڅ طل٨ حٿنٸي ، ظڄظ٪

حٿلٴ ٳ ىح حٿن٨خځ رؤش كش ىحهپ حٿڄئش ، حٿظ نظڄ اٿيخ

: طٸځ حٿڀ٤ش رٴ ڃزخىثيخ ى

انح حٿلٲ - حٿلٽ ٫ڀ طحه - حٿٸى حٿظ٬ش

حٿٷخرش رؤنح٫يخ - اٯٷيخ

اظب ا٤جوا٢ اوأب٢

٬ظڄي ٫ڀ حٿٵ حٿڄٴظكش ، طظيهپ حٿيٿش ٳ حنظخؽ ح٫ڃ

. حٿظٶ

ٸٽ ٻؼڅ رؤڅ حٿلخٳش ٳ أڃټخ ٿض كس ، نظـش ٤س

حٿٻخص ڃظ٬يش حٿـنش

اڅ حڃټن ، ٷي أ٤٫ح ٿڀ٬خٿڂ ڃلخحص ٫ن " ٸٽ كڄي ڃنخ

كش حٿلخٳش ، حٿظيٳٶ حٿل ، ٿټن كد حٿوڀؾ ٻخنض نڄؿخ

ڃخح ، ٳٸي حٿظځ ح٫ځ رڄزخىء حٿيٿش ، ٫زؤ ح٫ځ حٿأ

حٿ٬خځ ٷخځ رظن٪ حٿظؤي حٿ٬خځ ٿيخ ، حظويځ ح٫ځ ٻؤىحص ى٫خش

. ٿڀلد

ن ) ٷخځ زخ١ أڃټڅ ر٠د حٿخد حى 1992 ٳ ٫خځ

. ٻخنض حٿلخٳش حڃټش ي حٿى (ٻنؾ

اٿ طيهپ حٿيٿش ٳ ٵ حٿلخٳش څ [رٿينؾ ، ڃىم ]ى٫خ

حٿٻخص حظٿض ٫ڀيخ ، أزلض ٳ هيڃظيخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

272

ىه حٿي٫س 1992طزنض حٿڀـنش حرش ٿلٸٵ حنخڅ

اظب اضبش ، ظب ائ٤خ االعزبػ٤خ

ٸځ ىح حٿن٨خځ ٫ڀ أخ ڃئٿش حٿلخٳش نل حٿڄـظڄ٪

: ڃزخىء ىح حٿن٨خځ ٳ " ڃخٻپ"ڀو

نٸپ حٿڄ٬ڀڃخص ريٷش ، رظحڅ ، طـنذ ن ڃززخص حٿـحثڂ

. ٻخىڃخڅ حٿ٬نٲ ، حٿٴ ، اىخنش حٷڀخص

ٷخڃض حٿي ٿڄحؿيش ه٤ ٤س حكظټخحص ٫ڀ حٿلخٳش

ربنخء ن٨خځ ٿظٸيڂ حٿي٫ڂ ٿڀلٲ حٿس ، ٿڀڄلخٳ٨ش ٫ڀ حٿظن٩

. حٿلٴ

اظب اواثغ ، ظب از٤ــــخ

: ٻ ڃخٻپ ڃزخىء ىح حٿن٨خځ

٫ڀ ح٫ځ حڅ ٸځ ري اـخر ٳ انـخ أىيحٱ حٿظنڄش ، ـذ

ٳ ٷى ٫ڀ ح٫ځ ٣زٸخ ٿٿخص حٷظخىش حؿظڄخ٫ش

حٿظنڄش ٿڀڄـظڄ٪ ، ـذ ٫ڀ حٿيٿش حٿظيهپ ، طٸي خثپ ح٫ځ

. حٿ٤س ٫ڀيخ ٿظلٸٶ أىيحٱ حٿظنڄش

ٷخڃض حٿڀ٤خص ٳ حٿيٽ حٿنخڃش رظٸي كش حٿلخٳش ، طټ

طز٬ش حٿلخٳش ٿڀڀ٤ش ، حطټص ٫ڀ حٿٸحنن حٿڄػش ڃن

حٿلٸزش حظ٬ڄخش ، ڃڄخ أى اٿ خىس كيس طز٬ش خثپ ح٫ځ

. ٿڀن٨خځ ح٫ڃ حٿ٬خٿڄ

اظب اقب ، ظب ابهخ ال٣هوا٤خ

ؿخء ىح حٿن٨خځ ىح ٫ڀ حٿ٤خر٪ حٿظـخ ٿ٫ځ ، ڀو

: ڃخٻپ ڃزخىء ىح حٿن٨خځ ٳ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

273

أڅ ڀز ح٫ځ كخؿخص حٷڀخص ، ـذ أڅ ټڅ ٿڀـڄخ٫خص

. حٿڄن٨ڄخص خثپ ا٫ڃيخ حٿوخش

ؽو٣خ اؾبكخ

]أزق [حٿليع ، حٿ ٷ٪ ]طز ڃٴيځ حٿوز ٳٸي ٻخڅ "

! [حٿليع حٿ نخىيه ، ى ٸ٪

اڅ حٿزلغ ٫ن حػخس ، أى ٿن أىٵ حح ، طلض ٬خ كش

حٿلخٳش ، ٿٿٺ ٳبننخ نحؿو ٳ حٿڄظٸزپ ڃٷٴخ ظ٤ڀذ ٳ ٷى

٫ڀ كش حٿلخٳش ، ىح حڃ ٷي ټڅ أٻؼ ٷز ، ٫نيڃخ

ڃ٪ كٸٵ حنخڅ " كش حٿلخٳش "طظ٬خ

اڅ حٿن٠خٽ ڃن أؿپ كش حٿلخٳش ، : " ٸٽ ف حٿين كخٳ٦

ٳ حٿڄـظڄ٬خص حٿنخڃش ، ـذ أ ٪ ڃ٪ حٿظ٬خ ڃ٪ أىيحٱ

" حٿن٠خٽ حٿ٣ن ٳ حٿظل حظٸٽ حٿظنڄش

اإلػــــال اإلػــــــال

ح٫څ ، ٬ن أنو أكي حٿخثپ حٿظـخش ، حٿ ييٱ ٿڀرق

. ظؿو ح٫څ ٿڀحث حٿ٬ح٣ٲ

أڃخ ح٫ــــځ ٳظؿو ٿڀ٬ٸپ ، نو ٤٬ ڃ٬ڀڃخص للش

ٿڀڄح٣ن ، ٻ ټڅ أو

( 62) ػو اؼبر٤خ

ظي .. اڅ ٫ حٿڄ٬ڀڃخص ،ى ريپ ٫ن ٫ حٿليي حٿزن

حٿح٩ ٿظلح ٫ڀ ٫ حٿڄ٬ڀڃخص ، ٬ڄپ نخثذ حٿث

ٿظ٤ حٿڄ٬ڀڃخص ، ى خكذ حٿ٤ٶ ٳخثٶ [آٽ ؿ]حڃټ

. حٿ٫ش ٿڀڄ٬ڀڃخص

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

274

" لهخ وزكو ج:" ڃن نظخثؾ حٿڄ٬ڀڃخطش

ٳ آحه حٿؼڄخننخص ، رڀض [ن ؿ ]طٸ٪ حٿڄيش ٳ ش

ىؿخطيخ ، حأ ٳ حٿش ، ييص حطٴخ٫خ ٳ ڃ٬يص حٿخد

ٻخڅ ڃ٨٬ڂ ٣ريخ ڃن أپ أزخن ، ٿٿٺ .. حنٸ٤خ٩ ٫ن حٿيحش

. ٳخٿڀش حنـڀش ، ى حٿڀش حٿؼخنش ٫نيىڂ

٫ڀ طي رص (رپ أطنظٺ )حٳٸض ٻش حٿظڀٴنخص حٿڄلڀش

حٿ٤د رټڄزطحص ، ر٤ظيخ رخٿڄيش ، ڄن زټش حنظنض

أه حٿـڄ٪ ىحص ٳ حظويحڃيخ ، ٻخڅ أٿخء حڃ ظڀڅ

رخٿڄين ، ٻخنض حٿنظـش أڅ خص ڃ٬يص حٿخد ٴح

! طلنض حٿڄظخص حٿيحش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

275

(63)العىملــح ٳٸ٢ ڃن ټخڅ حٿ٬خٿڂ ، ٳ حٿٸڅ حٿٸخىځ ، ظ٬٤څ حٿلٽ % 20

، ىڂ رخٷ ټخڅ حٿ٬خٿڂ حثيڅ ٫ن حٿلخؿش %٫80ڀ حٿيهپ ، أڃخ

! لڅ رخٿظز٫خص ٳٸ٢

اڅ حٿ٬ٿڄش ، حص حطـخه حٿڀزحٿ ، ى :"ٸٽ ڃن٨ حٿ٬ٿڄش

رنڄخ حٿلٸٸش أڅ حٿ٬ٿڄش نظـش …كظڄش حٷظخىش ، ڄټن ٷٴيخ

كظڄش ٿخخص ڃ٬نش ، رظو٢٤ حٿزٿڄخنخص ، حٿلټڃخص ، حٿظ

حٿظ [حٿـخص]أٿض حٿليى أڃخځ طنٸپ حٿڀ٪ ، رخٿظٷ٪ ٫ڀ حطٴخٷش

ظ٤زٶ حٿ٬ٸرخص ٫ڀ حٳ٠ كش حٿظـخس ، ٿٿٺ ٳي احىحص

. خش ح٫ش

اڅ حٿ٬ٿڄش كيص حٿٵ حٿ٬خٿڄش : ٸٽ ڃن٨ حٿ٬ٿڄش أ٠خ

. رلغ ط٬ڂ حٿٴخثيس ٫ڀ حٿـڄ٪ ، ٳخٿ٬خٿڂ ٷش ٻنش ڃظخريش

ىه حٿن٨ش ٷي طن٤زٶ ٫ڀ ر٬ ڃحٻ حٿنخ٫خص حٿظٸنخص

حٿ٬خٿڄش ، ٿټن حٿـء ح٨٫ڂ ظلٽ اٿ ؿ ڃنٴڀش ، اٿ ٫خٿڂ

. ڃن حٿزئ ، ټظ٦ رخٿڄيڅ حٿٸس

ڃڀخىح ٳ حٿ٬خٿڂ 358ٻٿٺ طظ٪ حٿٴٵ رن حٿز ، ٳينخٹ

ڃڀخ ڃن ټخڅ حٿ٬خٿڂ ، أ نٲ ټخڅ 2,5ڄظڀټڅ ػس ط٠خى

. حٿ٬خٿڂ

ڃن حنظخؽ % 85ڃن ىٽ حٿ٬خٿڂ طظل ٫ڀ % 20 ىنخٹ

ڃن حٿظـخس حٿ٬خٿڄش % 84حٿ٬خٿڄ ، ٫ڀ

كلم ك٤و ذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

276

ٸ٪ ٳ خڅ ٳحنټ ، ى ڃو ٿرخ٣س حػخء ، ٸ٪

، ى ڃي ٳو ٻخٿٴنخ ، ٳ ٷخ٫ش (ند ىپ)٫ڀ ڃطٴ٬خص

ڃي ٻش ڃټ ظڄ ، حٿ ظ٬ن " ؿڅ ؿؾ" حٿٴنيٵ

أٿٲ ٫خڃپ 16رخٿينى، نيڂ ٬ڄڀڅ رؤ٬خ هش ، ٫يى ٫ڄخٿو

ى ڃؼخٽ ٫ڀ ألخد . ى ٧ٲ ، ٤ى رح٤ش حٿټڄزط

. حٿؼس ، ٳ ٫ حٿ٬ٿڄش

ٳ ٻخٿٴنخ ٳخٵ حنٴخٵ ٫ڀ حٿـڅ ڃحنش حٿظ٬ڀڂ ، أٻؼ ڃن

نح أنٴيڂ ٳ ټن ڃل ، ٿٿٺ ٳيڂ نٴٸڅ ٫ حٿټخڅ ك

! ٫ڀ كحش أنٴيڂ ٬ٲ ڃخ طنٴٶ حٿيٿش ٫ڀ حٿ٣ش

حٿټخطزخڅ أڅ حٿ٬ٿڄش ظڀذ حٿخن ڀ٤خطيڂ ، څ حٿيٿش ٿن

طظ٤٪ طٳ ٻپ نحطؾ حٿ٬ٿڄش ، كظ اح ط٬خنض ڃ٪ ٯىخ ڃن

حٿيٽ ، ٳبنيخ طٴٸي ٫ظيخ ، طزق حٿ٬ٿڄش ڃيس ٿڀيڄٷح٣ش

.

ٿڂ ٬ي حٿخڅ ڄڀټڅ حٿټؼ ٳ ڃـخص "ر٤ ٯخٿ . ٸٽ ى

حٿخىس حٿٴ٬ڀش ، حٿظ طڄټنيڂ ڃن حطوخ حٿٸح ، ا أنيڂ ظڅ

." أنيڂ ٷخىڅ ٫ڀ كپ حٿڄخٻپ حٿثش

ٸٽ ٻ طٳ ، ٻخڅ ح ٿڀزجش ٳ أٿڄخنخ ، پ

: حټخڅ ٸٽ

نلن ن حٿن٨ ٫ن حٿڄټص حٿ٬زش ، نيخ أ٬ذ ڃن حڅ "

" اڅ حٿخن ، ظ٬خڃڅ ٫ن ڃخٻپ حٿزجش .. طلپ ، ٳي ڃظ٬ش

ف نخ اڅ ٷ حٿن٨ ، ىڂ حٿن ٬ظٸيڅ ربڃټخنش أڅ

ڃن حٿ٬ڄخٽ ، طلـذ ٫نيڂ خثپ حٿظټخٳپ حؿظڄخ٫ ، ىح ڃخ

ٳ ؿي ٳ .. ليع ٳ أرخ ، ىڅ أڅ يٳ٬ح ػڄنخ ٿيه حٿخش

! أ ڃـظڄ٪ ىڄٷح٣ ڃح٣نڅ حثيڅ ٫ن حٿلخؿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

277

حٿڄئٿٴخڅ س اف حٿيٿش ، ا٫خىس أٿش حٿخش

. ٫ڀ حٷظخى

: ٣و ثوروال ب٣له

حٷظڀ٬ض زټش حٷڄخ حٿنخ٫ش ، حٿظ طپ اٿ حٿڄنخ٣ٶ حٿنخثش ٳ "

حٿ٬خٿڂ ، ڃن ڃن حٿز ڃن كخطيخ حٿٸش ، حڃش ريڂ اٿ أكځ

" ٳڀټش

ٿٿٺ ٳخٿڄ٬ٻش حٿظ ويخ حٿنڅ ي حٿٴخٻ ، حٿزي

حٿټظن ، ڃل٤خص حٿزغ حٿظڀٴن ، ٿض ڃلخٿش

ٿ ٷي ٿټپ ټخڅ حٿ٬خٿڂ .. ٿڀڄلخٳ٨ش ٫ڀ ڃخ ظڄظ٬څ رو ڃن ڀ٤خڅ

أڅ وظخح كخطيڂ حٿڄنخزش ؛ هظخح كخس حٿ٤زٸش حٿ٤ حٿخثيس

ٳخٿـڄي حٿڄخن خ ٳخ .. [خڅ ٳحنټ]ٳ أكي أكخء

خ .. رنٹ ، ر٫خس حٿزٸ ٳ ٯد حٿخص حٿڄظليس

؛ هظخح أ٠خ حٿ٫خش [ؿٿيڅ ؿض ]حٿټؼڅ ظنڅ رـ

! حؿظڄخ٫ش ٳ أٿڄخنخ حٿرش

أڅ حٿح٩ ٳ ٫ حٿ٬ٿڄش ، رن حنظخؽ حٿؼٸخٳ : ٻ حٿټخطزخڅ

حٿخٵ حٿز٤ء ، رن انظخؽ حٿظڀش حٿ٪ ، ٻ٬خٿڂ حض ىن

ثڂ ٿينخ ٿ٬زنخ ، ٻٿٺ " حض ىن " ڃؼ ، ٳبڅ ٫خٿڂ

]حٿي٫خث ، ٻڀيخ ط٬ظڄي أڀر (أځ ط ٳ )ڃخٻينخٿي ، طڀٴڅ

[حٿ٫ش ، حٿڀي

(زبه ر٢ ك٢ )هثود وكؿ ، هاد

٤ رص ڃىم ، ٫ڀ ڃن٤ٸش حخٽ ، رن حٿوڀؾ حٿ٬ر

. (ىنؾ ٻنؾ)ٻخ رڄل٤ش اخٿو ، حٿحٷ٬ش ٳ

اخٽ حٿڄل٤ش ٤ نٲ ټخڅ حٿ٬خٿڂ ، طٸيځ حٿزحڃؾ كنخحص

نخص ، ڃخٿخص ٫رخص ، ى لخٽ حٿٽ اٿ حٿن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

278

- ؿن - ٫نٲ ]ٿټن حٿنن ظ٣څ ٫ڀ ڃىم

[أهزخ

ڃڀنخ ڃن حٿنن ڃخىيس 30 ظ٤٪ ٳ حٿٷض حٿلخٿ

رحڃؾ ڃىم ڃش

[اؼـــــــــخ ] ارظ

حطزو [أنظن أحڀ ]ٿڀڄحى حٿحثش يه [ىخن ]ڃظـ

أٿٲ ى ٳ حٿخ٫ش 40 ڃڀڅ ى ، أ ڃخ ٬خىٽ 80حٿن

ى ڃ٬ٱ رؤنو ٤ى ٫يىح ىخث ڃن حٿ٬ڄخٽ ٿٸخء ىح .. حٿحكيس

. حؿ

[ألـب ك٤ ]ؽ٢

ڃڀ٬زخ 44ٸ٪ رخٿٸد ڃن خ رخٿ ٳ حٿزحپ ، ڄخػپ ٳ كـڄو

ٿټس حٿٸيځ ، ى ڃلخ١ رخح ، ڃل ٻيرخثخ ، لخ ڃن

ٳو كخس أرش ، ڄق ٿڀٸخن رخٿوؽ ڃنو ، ڄنق

ڄڀټو .. حٿحثڅ ر٤خٷخص هخش ، طٴظ ٻپ حٿ٬رخص حٿيحهڀش اٿو

لٶ ٿلحو ا٣ٵ حٿنخ ، ٫ڀ ڃن (طخٻخٻخ ټو أٿزٻٺ )

. ظڀٶ ؿيحنو

ك٤ب

ڃينش حٿٸخس حٿڄڀٹ ، ى آه لخخ حٿ٬ٿڄش ، ٳٸي ح٤

٫يى ٻز ڃن حٿڄلص حٿظـخش حٿس ، حٿظ ٻخنض ط٬ ڀ٬خ

نټيش ٿس ، ح٤ص اٿ حٯٵ [ٳنخ]ڃظڄس ، ٳظ٠ٴ ٫ڀ

٫1995نيڃخ حن٠ڄض حٿنڄخ ٿڀٵ حرش حٿڄظٻش ٫خځ

ٻخٻپ )ٳخطٴ٬ض أ٬خ حـخحص ، حرظيأ ٯ حٿٻخص حٿ٬خٿڄش

(حٿ٤٬ - حٿ٪

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

279

ڃن حٿڄوخ٣ ٻٿٺ أڅ ڄخ رش ٿنيڅ ، خ ٬ رؤح

حٿٸر رڃثو ٳ ىنؾ ٻنؾ ، رټپ أڃظن ڃن ڃي ٳ٩

! حٿڄخٱ ٳ ٿنيڅ نٴيخ ، ٳؤزق حنخڅ ٫خٿڄخ

أىص حٿ٬ٿڄش ٻٿٺ اٿ ند حٿلد حٿيحهڀش ٳ ٻپ ىٿش ڃن

ى كد طڀٸ (حٻحى - حٿز - ٯٳخ )حٿيٽ

ٳٴ ؿند اٳٸخ ، ر٬ي .. حىظڄخڃخ ىٿخ ، ٫ڀ حٿٯڂ ڃن حطيخ

. ٫خځ ڃن حنظيخء حٿظڄ حٿ٬ن ، ٷظپ ز٬ش ٫ أٿٲ ٳى

حٿ٬ٿڄش ]اڅ ٻٻزنخ و٠٪ ٿٸطن ڃظنخٷ٠ظن ]:ٸٽ ر٤ ٯخٿ

! [حٿظٴټٺ

اؼخ ازــياف ألا الــخ

طٸڀپ حٿ٬ٿڄش ڃن ڃخى حٿيٿش حٿزذ ى حٷظخى حٿحٳي

ٳخٷظخى حٿحٳي ، ظنٴي ڃحى حٿيٿش ٳٸ٢ ، رپ ٬ ٿڀلٽ

ٲ حٿح٩ ٫ڀ حٿظز٫خص حٿلټڃش ٳ ټپ ٷ٤٪ أح

اخٽ حٿټيرخء حٿڄخء

ٳٻش خڃنؾ حٿټش أض ڃن٬خ ٿيخ ٳ ڄخٽ انـڀظح ٿٸخء

كٿيخ ٫ڀ ڃخثش ڃڀڅ ڃن حس حٿوحنش حٿز٤خنش ، نيخ

ظظؼڄ ڃڀخ ى ، ٬ظز ٻؼڅ أڅ حٿٻش ڃظخىڀش ڃ٪

. ر٤خنخ ، رخخٳش اٿ طڄظ٬يخ رخ٫ٴخء حٿ٠ز

ٳٴ ش أٿزخڃخ حڃټش ، ى ش ٳٸس ، أنؤص ڃي ٫خځ

ڃن٬خ ٿيخ ، طلڄڀض ٳٸ٢ نٲ نٴٸخص حٿزنخء كڀض ٫ڀ 1993

. ا٫ٴخء ٿڄيس ٫ نحص ، ى ا٫ٴخء ڃظح٪

ڃڀڅ 800ٿؿيس حٿټظنش ٫ڀ ( A M D )كڀض ٻش

أ ڃخ ٬خىٽ (ىيڅ )ڃخٹ ٿٸخء طيىخ ڃن٬خ ٳ ٵ أٿڄخنخ

ڃن ڃـڄ٩ حظؼڄخحص حٿڄظٷ٬ش ، ىنخٹ ڄخڅ ٿڀٻش % 35

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

280

ڃڀڅ ڃخٹ ٻپ ىح 500رڄٸيح ڃڀخ ڃخٹ ، ٷ آه د

. ڃن أؿپ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀ حي حٿ٬خڃڀش حٿڄلڀش

اغو٣خ

: (حنظرٽ )ٷخٽ أكي ڃئٿ

اڅ حٿظـخس حٿلس ، طـ٪ حٿـڄش ، رزذ ٬ٲ ى حٿيٿش ، ٳٴ

حطٴ٪ كـڂ حٿڄز٬خص ڃن حٿين اٿ ٫ن ٬ٴخ ٫1989خځ

أڃخ حٿټٻخن ، ٳوڄن ٬ٴخ ، حىىص طـخس حٿظيذ ، طيذ

حٿـخث حڀلش ، كظ طيذ حٿٷٶ اٿ حٿيٽ حٿنخ٫ش

2,5ٳرلض ٫خرخص طيذ حٳحى حٿنن كحٿ .. حٿټز

. ڃڀخ ى ٳ حٿ٬خځ

طٴٸي حٿلټڃخص يح ، يح ٷيطيخ ٫ڀ طؿو أڃڄيخ حٿظ٬خڃپ

ڃ٪ ٳش حٿٵ ، ٫يځ حٿٸيس ٫ڀ ٪ حٿو٢٤ ٿلڄخش حٿزجش

ٳخٿ٤زٸش حٿخش ، حنلزخ حٿڄ٤ ، حٿٴ٠خنخص، ى رحى ٻخػش

. رجش

ٷي زي أڅ حٿظ٬خڅ حٿيٿ ، أٻؼ ٷرخ ٳ ٧پ حٿ٬ٿڄش ، ٳٸي ٫ٸيص

حٿڄئطڄحص حٿيٿش ، طؤض حٿٵ حرش ، ٫ٿڄض ر٬

حٿڄئخص ٯ حٿلټڃش أن٤ظيخ ، ڃؼپ ؿڄ٬ش حٿځ حه٠

[حٿټٻخٻ ]ڃن٨ڄش حٿ٬ٴ حٿيٿش ، ٳخص ٳ ڃؼپ يس

ٳ ڃن٪ 1995روخش ،٫نيڃخ نـلض ؿڄ٬ش حٿځ حه٠

ٿڀزظٽ ، حٿلټڃش حٿز٤خنش ڃن اٯحٵ ٷخ٫يس [ــپ]ٻش

" رنض زخ" حظوحؽ حٿزظٽ

ىپ زي ، ر٬ي ٻپ ڃخ زٶ أڅ حٿ٬خٿڂ ڃٸزپ ٫ڀ ٫ حظٸح

حؿظڄخ٫ ، طحڅ رج ؟

ٿټن حٿنظخثؾ حٿحٷ٬ش ڃوزش ٿڃخٽ … ٷي زي ٿٺ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

281

اڅ طؤ أحٵ "“ٳ ٻظخرو حٿظلٽ حٿ٨٬ڂ " ٻخٽ رن "ٸٽ

طظڄظ٪ رخٿلش حٿټخڃڀش ، ئى أريح ٿڀٸ٠خء ٫ڀ حٿظيهص

حٿلټڃش رپ ظزذ ٳ خىطيخ ، ٳظظټخػ ڃؿخص حٳ ، طىحى

كٻخص حٿظڄى حٿ٬خڅ رن حٿٴٸحء ، ڃڄخ ٤٠ حٿلټخځ اٿ حٿلي

ٿٿٺ طظؤؿؾ حٿلد حٿظـخش ، ٷي ټڅ ٿٺ .. ڃن كش حٿٵ

ڃخريخ ٿڄخ كيع ٳ ػػنخص ىح حٿٸڅ ، حٿ أ٣خف رخٷظخى

laisser faire"اڅ خش ى٩ حٿٵ ن٨ڂ نٴو رنٴو .. حٿ٬خٿڄ

. طيڃ حظٸح حؿظڄخ٫

٫ن ٲ حٿڄـيىن رخٿٵ [أٿ رټ ]ٸٽ ٫خٿڂ حؿظڄخ٩

ٳظ حٿأڄخٿش ڃن .. انيڂ ظ٨٬څ ڃن حٿظخن : "حٿل

هٽ كٸٵ حنخڅ حؿظڄخ٫ش ، حٷظخىش ، ٿ ڃنش هش ،

ڄټن حٿظوڀ ٫نيخ ٫ني حٿ٠ٶ ، رپ ٻخڅ حٿى حٿڄنخذ ٫ڀ

حٿظطحص حؿظڄخ٫ش ، ٫ڀ ٳپ حٿيڄٷح٣ش ،ارخڅ حٿ٬نخص ،

أڅ حٳحى حٿن ظلٸٶ ٿيڂ ټن ، ٳش ٫ڄپ ڃ٠ڄنش ، ىڂ ٳٸ٢

حٿن ظزنڅ حٿيڄٷح٣ش ، ٳڄن ىڅ أڃن ڃن كحىع حٿيى ،

". كش خش ، أ طظلٸٶ حٿيڄٷح٣ش

حٿيڄٷح٣ش ٳ حٿظ٬نخص ، حق " حٿٵ " اڅ حٿظنخٷ رن

ٳٸي ٧يص ڃؿخص حٿ٬يحء ٿؿخنذ حٿخثيس رن .. ٻپ حٿف

.. حرن حڃټن ، ٳ٨يص ٷحنن حٿيـس حٿخڃش

ىنخٹ طيڄ ٿڀٴجخص حٿڄظ٬٠ٴش حٷظخىخ ، ريأ حٯنخء ، ٳ

ٳخ .. ر٬ حٿيٽ ظوڀٴڅ ٫ن رحڃؾ حٿ٫خش حؿظڄخ٫ش

ىڂ حٿڄئڃنڅ رخٿح٩ ٳ زپ حٿزٸخء ، أ رٸخء (حٿيحنڅ )

حٷخء ، ڃص حٿٴٸحء ، ٳخٿلد حٿڄل حٿيڄٷح٣ ،ٳ

أٿڄخنخ ، ٤خٿذ رؤڅ ٸ٤٪ حؿ ٫ن حٿنخء ، ٫ني حٿ٪ ، ىنخٹ

ڃن نخى رؤٿش ٫ڄپ حٿؿخٽ ، ٫ڀ حٿنخء ، روخش حٿزخد ،

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

282

حٿن ٷي ڀـؤڅ ٿڀـڄش ، اح ٿڂ ـيح ٫ڄ ، رنڄخ ، طٴ٬پ حٿنخء

! ٿٺ

اڅ ٫ٿڄش حٿٵ ظئى اٿ أڅ ټڅ ٫يى حٿوخن ، أٻز رټؼ

ٿٿٺ ڃٴ ڃن طيذ حٿٵ ، ڃن هٽ ن٨خځ . ڃن حٿحرلن

كټڃ ، ٫ حٿظټخٳپ حؿظڄخ٫ ، ٠ڄن احٹ ؿڄ٪

. حٿڄح٣نن ٳ حٿؼڄخ حٷظخىش

هز ايهاػخ

اڅ حٿخرخڅ ، ٻخ حٿـنرش ، طخحڅ ، أنينخ حٿن

ڃن % 40طلٿض اٿ أڃڂ نخ٫ش ، لض ڃن حٿظنخص د

أحيخ ، حٿڄنظـش ٿڀلزد ٿڄڀلش حٿڄخن٪ حكخء حٿټنش

أڅ أ٬خ حٿڄحى 96_95ٳ اكخثظيخ [حٿٴخ]ط ڃن٨ڄش

حٿحثش ، ٻڀٴض ڃحنخص حٿيٽ حٿٴٸس ػػش ڃڀخحص ، ٳلـڂ

ڃڀڅ ٣ن نخ ، طڄڀٺ أڃټخ نٲ 200خىحص حٿلزد

. حٿټڄش ، ٿٿٺ ٳي حٿٸس حٿ٨٬ڄ ر ڃنخ٩

از٢ 1997بى أق رب٣ل١ ، ٣زؾو ٤٣ب ثؼل لخ ٤٣

( 64) اؼخ ازب٣ل٣خ ٣به ثؤضو اق (اجبد)عؼذ

ڃئش ڃخٿش ، أٷڂ ٳ رخنټٹ أٻز حٿڄحىحص 58ٷي حنيخص

حٿ٬ڀنش ٳ حٿظخن ، ٳز٬ض أٽ ىه حٿڄئخص ، ٷي ر٬ض ز٬ش

. آٱ خس ، ٫حص حٿزص حٿڄټخطذ

طلخٽ طخڀني حڅ أڅ طـز حٿ٤د ٫ڀ ط٬ڀڂ حٿڀش حنـڀش ريءح

. ڃن ن حٿخىش ، ٻٿٺ حٿټڄزط ٿڀظوڀ ڃن حٿټخى

أر .. أر ڃخٻپ طخڀني طټڄن ٳ حنظخ حٿٴخى حٿخ

، ٸخٽ رؤڅ ٫يى حٿزخخ ي " حٿـن " طـخس ٳ طخڀني ى طـخس

. أٿٴخ 120پ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

283

ڃخ ى أر٪ أڅ أٻؼ حٿ٬خثص خص ط حٿ٤ٱ ٫ن حظخٽ

حٿزنخص رظـخس حٿـن ، ٿڄخ طيه ڃن ىهپ ٻز ، ٫ڀڄخ رؤڅ ڃ

خ ڃ٬ظخىح أڅ ط٬ڄپ حٿٴظخص ٳ .. حي ڃنظ رټپ ح٪

! طـخس حٿـن نظن أ ػع نحص ، ر ٯ٠خش

WORLD WATCH (نخى حٿزجش)ڃ٬يي [ٿظ رحڅ]ٷي أ

INSTITUT ٸٽ أه٤ أڀلش حٿ٬خٿڂ .. ٿش 27، حٿ طظؿڂ طٸخه اٿ

( اوؼ )ٷخ٣زش ى ف

٣ب 49 رڀٮ حكظخ١ حٿ٬خٿڂ ڃن حٿٸڄق ،ڃخ ټٴ 96-95 ٳ ٫خځ

. ڄټن ڃحؿيش حٿ٬ـ ا رؼس ه٠حء

WORLD TRADE CENTERڃٻ حٿظـخس حٿ٬خٿڄ

ڃلڀپ حظؼڄخ ، ٫ڀ 300ٸ٪ ٳ نٹ ، ٬ڄپ ٳو أٻؼ ڃن

ىذ طي ڃخكظو ٫ن ڃظح ؿخء ٳو حٿٸ 12رحرظو نٸ ڃ

حظؼڄخش ، حرظټخحص كيؼش ، طظلٸيخ ا حٿيٽ حٿٻش

ٳخٿٸ ٫ذ حٿلخس ٳ حٿن٨خځ حٿظـخ حٿل حٿـيي ، أػىخ

ٳ ػس حڃڂ ٴٵ ٻپ ڃنخؿڂ حٿىذ ٳ حٿ٬خٿڂ ، ـ كي

حٿيهٽ ٿڀڄټخڅ ، حٿڄٸخرص ٳ خٿش حؿظڄخ٫خص ٳ حٿ٤خرٶ

! حٿلخى ٫ ٳٸ٢

I .M .Fلم اول ال٢

حٿظ " رظڅ ى " ٷ٬ض حٿيٽ ٫ڀ حطٴخٷش 1944ٳ ٫خځ

. أنء رڄٸظ٠خىخ حٿزنٺ حٿيٿ ، نيٵ حٿنٸي حٿيٿ

ٻخڅ حٿييٱ ڃن انخء حٿزنٺ حٿيٿ ؛ طٸيڂ ٷ ٣ڀش حٿڄي

طٸيڂ : أڃخ أىيحٱ نيٵ حٿنٸي حٿيٿ ٳي .. ٿنخء حٿظ٬ڄ

ٷ ٷس حٿڄي ف حٿوڀپ ٳ ڃحن ڃيٳ٫خص أ٠٫خثو

ي نيٵ حٿنٸي حٿيٿ ، ٷي [ڃپ ٻخڃي ]ٻخڅ حٿٴن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

284

ڃ٧ٲ ، و أڃخڃو ٻپ 3000حظٸخٽ ڃن أي ٷڀڀش ٬ڄپ ٳو

إخء حٿيٽ ڄنق ٷخ ا ر٬ي ط٤زٶ رحڃؾ طٸٴش خڃش

أٿڄخنخ – حٿخرخڅ – أڃټخ : ظ١ ٳ ڃنق حٿٸ ڃحٳٸش

كهع اج٤ي

ځ ٻخڅ ٫ڀ ٻخڃي أڅ ڄنق أٻز حٿٸ 1995/ 1 /30ٳ ځ

ٳ طخن نيٵ حٿنٸي حٿيٿ ، ٳخؿظڄ٪ رڄي حٿنيٵ ٫يىىڂ

(حٿز )٫نيڃخ أټض حٿڄټٺ ٫ڀ طوٴ ٫ڄڀظيخ .. ٠٫ح 24

، ىح ٴٸي حٿڄظؼڄن ػس ٣خثڀش ، هخٱ ٻڀنظڅ ڃن % 15

، ٳظلٹ ر٫ش (حٿڄټٺ )حنيخ حظٸح حٷظخى ٫ني ؿخه

، أ٫ڀن ٫ن ڄخڅ ٷ حٿڄټٺ د [ى٩ حٿز ]ٿظنٴ ٫ڄڀش

خ٫ش كپ ٻڀنظڅ ٫ڀ 24ٳ أٷپ ڃن .. ڃڀڅ ى 40

ڃڀخ ى ى أٻز حٿٸ ڃن ٫خځ 17,7حٿٸ حٿ رڀٮ

ڃ٩ ) ڃن ٷيڃض أڃټخ اٿ ىٽ أرخ حٿرش ٷ 1951

. ٫خىس رنخء ڃوڀٴخص حٿلد حٿؼخنش (ڃخخٽ

اـ از٢ ربهب اوبػبد اوك٤خ ػ٠ ال الو٤وح

طوٴ حٿ٠حثذ ٫ڀ حٿؼحص حظؼڄخحص ، هوش ٻپ

حٿويڃخص حٿڄخٿش ، طوٴ حنٴخٵ حٿلټڃ ، ٫ڀ حٿويڃخص

حٿ٫خش حؿظڄخ٫ش ، اٿخء حٿٸحنن حٿظ طظلټڂ ٳ حظؼڄخحص

حؿنزش

طلپ حٿڄح٩ حٿس اٿ ڃح٩ وڄش ، اٿخء حٿ٤س

حٿلټڃش ٫ڀ ح٬خ حؿ، اٿخء رحڃؾ اـخى ريحثپ ڃلڀش

. ٿڀنخ٫خص حؿنزش

: [ع٤ بهك٤ ]٣و

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

285

أڃخ حٿځ ٳؤطڄن أڅ أٻڅ .. ٻنض أطڄن أڅ أٻڅ ثخ ، أ رخرخ

! ا ربڃټخن أڅ أىيى ڃن أخء (ٵ ڃخٽ )

E U R Oا٤ــــه

حؿظڄ٪ إخء كټڃخص حٿڄـڄ٫ش حرش حػنظ ٫س ٳ

ٳ ىٿنيح ، ٷح انخء حطلخى (ڃخظهض ) ځ ٳ 1991 /11/12

، رلغ طټڅ ٯ 1999أر ، اكيحع ٫ڄڀش ڃكيس ٳ ڃ٤ڀ٪

ٷخرڀش ٿڀظ ، ڃن نظخثـيخ أنيخ ظظل ڃن طٸڀزخص ح٬خ، ٳڀن

ټڅ ٿټپ ىٿش ڃٱ ڃٻ ڃظٸپ ، رپ ڃٱ أر

ڃٻ ، ٿن طظڄټن أش ىٿش ڃن طوٴ ٫ڄڀظيخ ، حطلخى حٿټخڃپ

ٳ طنٶ حٿخش حٿڄخٿش ، حٿ٠زش حؿظڄخ٫ش طنٸخ طخڃخ

ڃڀڅ نڄش 400ىح حطلخى ټڅ نيح ڃټخ ، ٳي ٠ڂ كٿ

ؽ٢ ابػبد األزو٤خ ك٢ ال

- ڄن ]ٳ حٿيني ڃحٻ ٿڀٻخص حٿټزس ڃؼپ [رنـخٿح ]ٳ

[ٿط - ڃټٳض - طزخ - حنظڃنض - طټخ - ٻڃزخٹ

زڀٮ ٫يى حٿ٬خڃڀن ٳ انظخؽ رحڃؾ حٿټڄزط ٳ زو حٿٸخس حٿينيش

95 أٿٴخ ڃن هـ حٿـخڃ٬خص ، ڀض ٷڄش حٿڄز٬خص ٫خځ 120

ڃڀخ ى ، رزذ حٿظڀع ٯخىص حٿٻخص رنـخٿح اٿ رنخ 1,2

اغـــبد

ٳ٬ٸيص .. ٻخنض أرخ طخ٩ آػخ حٿلد حٿؼخنش 1948ٳ ٫خځ

]حهظص (حطٴخٷش حٿيٿش ٿڀظ٬ٴخص حٿظـخس )أڃټخ أرخ

٫ٸيص .. طييٱ ٿوڀٶ ن٨خځ ڃظٹ ٿڀظـخس حٿيٿش [حٿـــــخص

كحٿ ػڄخنش حؿظڄخ٫خص ، حطٴٸض ٫ڀ طوٴ ڃظڄ ٿڀظ٬ٳش

. حٿـڄٻش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

286

أٿض ىٽ حٿٵ حرش حٿڄظٻش ڃن 92ٳٶ ه٤ش أرخ

ٿزنش ، كظ ٻرنيخؿن ٻپ حٿ٬حثٶ أڃخځ إ حڃحٽ حٿز٠خث٪

ڀڄض ڃيخڃيخ ٿڀڄن٨ڄش 1994/ 15/4أنيض حٿـخص أ٫ڄخٿيخ ٳ

حهظخىخ حط 1995حٿ٬خٿڄش ٿڀظـخس ، أٷص رټڀيخ حٿنيخث

(ٿڀحط ) ٫ٸي ٳ ؿنٲ حٿـظڄخ٩ حٿح حٿؼخن 1998ٳ ڃخ

. كڀض حطٴخٷخص ڃن٨ڄش حٿظـخس حٿ٬خٿڄش ، ڃلپ حٿـخص

N A F T A[حٿنـــــخٳظـــخ ]ىص أڃټخ ٫ڀ ىه حٿڄن٨ڄش ربنخء

(حٿڄټٺ -ٻنيح - أڃټخ )حٿڄټنش ڃن

أــــــوخ اؼبـــــــ

أڃټخ ى حٿٸس حٿ ٳ حٿ٬خٿڂ ، ٳي حٿكيس حٿٸخىس ٫ڀ ٳ

ٽ نل حٿيڄٷح٣ش ، ري أڅ ٿٺ أڃ ڃظز٬ي ، نيخ ط٬ طل

ٿلڄخش طـخطيخ حٿوخؿش ، ٳلخؿش أڃټخ رخ ٯ ڃؿىس

(حٿو٤ حٿ )حڅ ، روخش ر٬ي حٽ

٫ڀ ٷخنڅ ن 1996ٳزلـش ڃټخٳلش حىخد ، خىٵ ٻڀنظڅ

٫ڀ ٳ ك٨ ٫ڀ حٿٻخص حٿخرخنش حرش ، ٳ ڃـخص

حٿزظٽ حٿزنخء ، ڃن٬ظيخ ڃن ىهٽ حٿٵ حڃټش ، اح ط٬خنض

. ڃ٪ ٿزخ احڅ

ٳؤزق حٿ٣ حڃټ ، ى كخڃ كڄ حٿظـخس حٿ٬خٿڄش حٿلس

.

اهزواؽـــبد

اڅ اكيحع حطلخى أر ٳ٬خٽ ، طټ ٫ڀ ٫ڄڀش ڃكيس ، ٷي ټڅ

ٿو حٿؼٸپ ٳ حٿخش حٿ٬خٿڄش ، ٳؤرخ حٿڄكيس ٳٸ٢ ، ى حٿٸخىس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

287

٫ڀ ٳ ١ ؿييس ٫ڀ حٿأڄخٿش حٿڄ٬ٿڄش ، حٿظ طى

. حٿځ ر٬ڄڀش ڃكيس ، ن٨خځ حثذ ڃكي

حٿلي ڃن حٿڀ٤ش حٿخش ، حٿظ ظڄظ٪ ريخ حٿنخ٤څ ٳ أحٵ

حٿڄخٽ رٴ زش ڃز٬خص ٫ڀ حٿڄظخؿس رخٿ٬ڄص حؿنزش ،

. ٫ڀ حٿٸ حٿوخؿش

اف ن٨خځ حٿظ٬ڀڂ ، ـذ أڅ طو٠٪ ٳحثي ألخد حٿؼحص

ٿڀ٠زش ، ٳ٪ زش حٿڄز٬خص ٫ڀ حٿڀ٪ حٿټڄخٿش

طٸش حٿڄـظڄ٪ حٿڄين ، ٫نيڃخ ن٨ڂ حٳحى أنٴيڂ رٴظيڂ ٻخء

ٳ زش ٿلڄخش حٿزجش . ٳ حٿڄظٸزپ ، طن٢ ى حٿنٸخرخص

ٿڀلي ڃن حظيٹ حٿڄحى حٿ٤ز٬ش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

288

( 65)هؤسساخ العىملح

طنٴ حٿڄئخص حطش ٯزخص حٿٻخص ڃظ٬يش حٿـنخص

: حٿڄئخص ى

بالد از٤خ ازبثؼخ أل - اجي ال٢ - لم اول ال٢

. ئبد ؽوم اإلب - ائبد اإلػال٤خ - ازؾلح

طٸځ طڀٺ حٿٻخص رخظ٬خنش أ٠خ رخٿټظخد حٿڄؼٸٴن ٿظؾ

. حٿ٬ٿڄش

. حٿ٬ڄخٽ ٳ حٿ٬ٿڄش ڃي ػخس حٿڄظخ٫ذ ، ٿٿٺ ـذ أڅ ٸيح

أرص حٿ٬ٿڄـــش حٿيٽ حٿڀنـــش ، حٿظ طٸځ ٫ڀ حٿٴخى ، هٵ

. حٿٸحنن

ط حٿ٬ٿڄش رو٤ ٬ش ٳ ڃـخص حظيٹ حٿټڄخٿ حٻپ

. ٿټنيخ ر٤جش ؿيح ٳ حٿڄـخص حٿ٬ڀڄش حٿؼٸخٳش

أىص حٿ٬ٿڄش ٿ٨ي كخص حٿظٴټٺ ح ، حٿظٴټٺ حڃڄ

حٿزج رخڂ حٿٴىش حٿلخص حٿوش ، حٿظن طل حٿڄأس

حٿ٬ٿڄش طنټ حىخڅ ، ٬ظٸي حٿټؼڅ رؤڅ ٳظق حرحد ، ٬ن

. ٳظليخ نل حٿټٴ حٿلخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

289

(66)حقائق عي العىملح ٳ ن٨خځ حٿ٬ٿڄش ظڂ طو حٿڄـظڄ٪ ٿويڃش حٿنڄ ، ري ڃن طو

حٿنڄ ٿويڃش حٿڄـنڄ٪

ط٬ڀڄنخ رؤڅ ] : 1998 / 27/7ٳ ٫يىىخ (رن ٺ )طٸٽ ڃـڀش

ىنخٹ ٳٷخ رن حٿظـخس حٿلس ٳ حٿڀ٪ ، رن حٿظـخس ٳ حڃحٽ

[ٳخٿنڄ٢ حٽ ڄظخ رټٴخءس ، أڃخ حٿؼخن ٳزذ ٫٫ش حظٸح

ٿټ ٬ٱ ڃٸيح حٿظٸيځ حٿظټنڀؿ ؛ ن٠د ڃؼ ظڄؼپ ٳ اىهخٽ

ر٤خٷش حٿلذ حٿنٸي ، ٳ ؿيخ حٿٱ حٿ ، ٳظپ اخس اٿ

ٽ ٿڀڄٻ حٿ٬خٿڄ ٳ ىظض حٿن٨خځ حر ٳ رڀـټخ ، ػڂ طل

رؤڃټخ ، ىنخٹ ظڂ حٿظ٬ٱ ٫ڀ حٿزنٺ ، حٿ أى٩ ٳو نٸى ٳ

رظن ، ٳپ اخس اٿ رڀـټخ ، كغ طپ حٿحٱ حٿ

! طظٵ ٻپ حٿ٬ڄڀش ض ٫س ػخنش ٳٸ٢ . حٿ أٷٲ أڃخڃو

ٽ حٷظخى حٿ٬خٿڄ اڅ ن٨خځ حٿ٬ٿڄش ن٨خځ حڃظخ ٣ٴڀ ، ك

اٿ ٻخن ٿڀٸڄخ رؼحص حهن ، هڀٶ ٣زٸش حٿحكي ٳ حٿڄخثش

ڃن % 48ڃن حڃټن ڄڀټڅ % 1حٿظ طظٿ ٫ڀ حٿڄٸيحص

ڃڀخ ى ، ٫خثڀش 50" رپ ٯظ "حٿؼس حڃټش ، طٸي ػس

ٿنز٭ حٿيش ، ط٤ ٫ڀ حڃزح٣ش حٿٻخص ، حٿظ طي

ڃز٬خطيخ حٿنش ،٫ڀ ٻپ ڃز٬خص حٿيٽ حٿ٬رش حٿڄنظـش ٿڀنٴ٢

. كظ ٷزپ طيى أ٬خ حٿنٴ٢

1990حٿ ڃن أٻز حٿڄڀخحص ٳزن ٫خځ " رطخنن " ٬ظز

حڃزح٣ش ڃن حٿٻخص حٿنخ٫ش ، حٿزنٹ ، ٿڂ ټن رطخنن

ٷزپ ز٪ نحص ڄڀٺ ڃڀڄخ حكيح ، حظويځ ن٨خځ حٷح

ٿڀٻخص ٻخڅ ظٿ ٫ڀ ٻپ ٻش طيى ٳ حٿٷض حٿڄليى ،

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

290

" ڃن حؿڄخٿ حٿنخطؾ حٿ رح٤ش حكظخٽ ٫ڄه % 10ڄڀٺ

! نش ٳٸ٢ " ض ػػڅ

" أ ح٫ڃخٿش [ح٫ځ حٿڄخٽ ] أىڂ ى٫خڃخص حٿ٬ٿڄش

INFOFINANCIAL .

٣ل اؼب ا٥ أوع ازوب ؼالد ، كل٢ صب٤خ اؽلح رزؾوى

ال٤٣ الالهاد ثل ا٠ آفو ، ب ٣غؼ ألا هلهح

! رل٤و٣خ بئخ ، رؼبك ازلغ٤واد ا٣خ

ٷي ط حٿڄخٽ ؛ ڃن هخىځ ٿٷظخى ، اٿ ٫ذء ٫ڀو ، أزلض

! حٿڄخٽ ظويځ ٻڄيس ٿڃحٽ حه

1992 ي حٿـنو حظٿن ٫خځ عهط هٳٸي خد

ٿڂ ظڄټن حٿزنٺ حٿڄٻ ! كٸٶ ڃڀخ ى هٽ أز٩ حكي

! حٿز٤خن ڃن طٳ ڃخى طڄپ ، ٿٷٲ ٫ني كيه

٫ذ ٻس حٿڀش ، ن٨ ا٫نو ٫ن " ب٣ عهكا" كپ

أٻؼ ڃن حطذ ؿڄ٪ حٿ٬خڃڀن ،ٳ ٻخٳش حٿڄخن٪ ، " نخٺ"أكش

حٿظ طنظؾ حكش ٳ أنينخ ، ٫يىىڂ ػػڅ أٿٲ ٫خڃپ ٫خځ

! طٸي ػس ڃخټپ ؿىحڅ ٳ حٿ٬خځ ٫ن ڃڀڅ ى 1998

ػب ػج٤لا ظب ا٤ػ٢ ، أب ا٤ كؾ : ٣و أؽل او

! وه ؼجك٣زب

ڃن نحطؾ حٿ٬ٿڄش ، أڅ حٿ٣ش ظظلٽ اٿ ٷ٤خ٩ هخ ، ٳ٨ي

ىح ٳ حٿخ٫ش ، ڄپ 27رڄزڀٮ [حظؤؿ ٣خ ]ڃ٩

حظجـخ خر٤خ رڀزخو حٿڄ ، ڃ٪ يش ، طٸو ڃن حٿخ

! ڀ٤ش ٷ٠خثش ٿ٫ظٸخٽ

. ټڀٲ حٿي حٿحكي ڃن ىڅ حٿيٽ حٿٴٸس ، أكي ٫ ىح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

291

أنظـض حٿ٬ٿڄش ٳ أڃټخ ػٸخٳش ؿييس ، ڀش ٿيخ رخٿٸڂ ،

طـخىڀض حٿيڄٷح٣ش ، حٿين ، طظڀو ػٸخٳش حٿ٬ٿڄش حٿـييس

" حظيٹ ، حظڄٹ ٻڀش ٿظلٸٶ حٿ٬خىس : " ٳ

: ڃن وز حٿنخ " ٸٽ ٿڂ ٯحي ٳ ٻظخرو

طلٿض ڀ٤ش حطوخ حٿٸح ڃن حٿټؼس ، اٿ حٿٸڀش ، ىح هڀوپ "

". حٿيڄٷح٣ش

ٳٸيص حنظوخرخص حٿيڄٷح٣ش ڃ٠خڃنيخ ، ٳزي ڃن ص حكي

ٿټپ ڃح٣ن ، خص ؛ طخ حكيح ٿټپ ى حكي ، أزلض

. حٿؼش % 1حٿيڄٷح٣ش هخىڃخ ٿ٤زٸش

ڃڀخ نڄش ٸٽ ؿؽ 5,2 ڃڀخىح ڄڀټڅ ػس 358

اڅ ڃئخص حٿيڄٷح٣ش ، حٿظ ٫ڄڀض رټپ ؿي ٳ : "

ٳٴ أڃټخ ، ظ٤٪ أكي أڅ نـق .. أڃټخ أرخ ، ٳ ه٤

ٳ حنظوخرخص ، ا اح ٫ٸي ٴٸش ٿڀلٽ ٫ڀ أڃحٽ نـخف

. حٿلڄڀش حنظوخرش

ٯص ڃـڄ٫ش 1998/ 17/1ٳٴ ځ " ىح طڄيي ٿؼس حٿٴٸحء

ڃن حٿٴٸحء أكي حٿڄ٤خ٫ڂ حٿزخش ، ٳ٠ح طنخٽ حٿنيطخص

ٿص "أح ٫ڀ طنخٽ حٿڀلځ ، ػڂ ٯخىح حٿڄ٬٤ڂ اٿ ٳنيٵ

! رخطح ٳ ريه ، ػڂ ٯخىه ٳ حٿزخف " اخ

" ڃخٿخ" ٳ ڃيخط ڃلڄي حر٢ ڃخٿش ٳ رڀيه 1998ٳ ٫خځ

كيى أ٬خ حٿ٬ڄص ، ٳ ٬ح ػخرظخ ٿڀ٬ڄڀش حٿڄخٿش ، ٳ

ٷىح ٫ڀ طلڀيخ اٿ حٿوخؽ ، ٿلڄخظيخ ڃن حٿڄ٠خرخص ، حظيص

ځ " أن ارحىڂ " حٿيـڄش ٫ڀو ٿيؿش أنو ـن نخثزو

ريأص خثپ ح٫ځ حؿنزش طلخٽ طزثش أن 20/9/1998

ارحىڂ ڃن حٿظيڂ كظ ٷزپ ڃلخٻڄظو ، نو ٫ڄڀيخ حٿ ، حٿظٸض

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

292

آٿـ حٿ٬ذ حٿڄخٿ أٿزحض ڃ٪ ٫خثڀش أن حرحىڂ ، ك

. ٫ڀ ڃيخط ڃلڄي

اڅ ٴخص نيٵ حٿنٸي : ٷخٽ ىخط ، ث حء أنينخ

حٿيٿ ، ٷخطڀش نينخ ، أٷ ر٬يىخ ٫ن حٿلټڂ ، ٸٽ

" . ڃن حٿو٤ أڅ ٸظي حٿ٬خٿڂ رڄخٿخ "

رن٨خځ ڃيٵ ٳ احڅ 1953أ٣خكض حٿڄوخرحص حڃټش ٫خځ

نو أڃڂ ٻش حٿزظٽ حٿز٤خنش ، ٻخڅ ڃيٵ ڃلزرخ ڃن حٿ٬ذ

حٿ٬ځ ٫ڀ ح٣خكش رڄيٵ " أٿن ؿڅ ٳظ" ٫ٸي حهحڅ

ا٫خىس طؼزض خه احڅ ، حٿ ٻخڅ ڃؿىح ٳ ڃخ ، ڃن

ىحد ٳ ڃينش ٣يحڅ أىح حٿ٬ڄء حنٸد ، رخ٫ظڄخى ٫ڀ

ؿڄي ڃن حٿ٬ڄء ، ر٬ي نـخف حنٸد ، آٿض نٲ حٿٻخص

ححنش ٿڀٻخص حڃټش ، خ خه احڅ ٣خ ٿڀوڀؾ ،

د " حٿخٳخٹ"أٷخڃض حٿ آ او حٿ أٽ حٿ٬ذ ححن ، ٫

!. ڃ٨٬ڂ ححنن

" څ ثيخ " ٯحطڄخ" كٿض حٿ آ او ؿيىىخ نل

ٷخځ ربكخص ٳ ڃـخٽ ڃڀټش حح ، حنٴظق " ؿخٻد أرن

٫ڀ حٿ٬خٿڂ ، أڃڂ ڃڀټش حح ، ٳخطيڄو حڃټڅ رؤنو ٫

ىهڀض ڃـڄ٫ش ڃن حٿڄطٷش ڃن ىنيح ، ٷٲ حڃټڅ

أرن ، ؿخء ڃټخنو ٻخٿ ٻخظڀ أڃخ ى ٯحطڄخ ، ٳ

ٿ٬زش ٳ ي أڃټخ ، ٳؤ٫خى حح حٿڄئڃڄش ٿٻش حٿٴحٻو حٿڄظليس

أزلض ٯحطڄخ ؿڄيش ڃ ، طلض ٫نحڅ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀ

حٿڄئخص حٿلس حٿيڄٷح٣ش ، ٳ ڃحؿيش حٿظييي حٿ٫ ٯ

. حٿيڄٷح٣

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

293

٤وح اإلػـــــال

هڄڅ ٫1984يى حٿٻخص حٿظ ٻخنض ط٤ ٫ڀ ح٫ځ ٫خځ

اٿ ض ٫ن ٻش ، ػڂ 1987طٸڀض ٫خځ … ٻش

ػڂ اٿ 1995 ػڂ اٿ ٫ن 1990طٸڀض اٿ ػع ٫ن ٫خځ

: ٫ ٻخص ٳٸ٢ ى

– وكؿ – ٤ى هث٤و٣ – ك٤ب – ك٣ي٢ – رب٣ هو

– ؿب٤ذ –زغب – ٤ـوا -ر٤٤ اي– ٢

عوا ا٤زو٣ي

ڃل٤ش أڅ ر طڄڀټيخ ؿنحٽ اٿټظٹ ر ا طڄڀټيخ

ظنـيخ ا ر طڄڀټيخ ىن ، اڅ اڅ طڄڀټيخ طخڂ

ن

القــا ؿواب

ٷش رڀ ٯحىخځ ى ح٦٫ ڃڄ طيٽ ٫ڀ ٤س ح٫ځ ٻخڅ

٦٬ ٳ هڄش ٳ ٿ أنـڀ ، رل٠ ٫يى ٷڀپ ، ز

ث ٻش طخڂ ريح حٿح٦٫ " ىن ٿ"رخٿزطظخنظش ، أ٫ـذ

ٿٸٲ ! [حنٴوح ٯحىخځ ]ٳؤرٵ ىض ڃل حٿظخڂ اٿ ڃلو

ٳ ؿو حٿڀزحٿش حڃټش ، حٿ٫ش ، أزق ٯحىخځ ر٬ي

ين ر٤ ٷڃخ ، ٧ي ٫ڀ ٯٱ طخڂ ، ٻخڅ ٯحىخځ

. ڃ٬خح ٿـٲ ڃټخػ

ڃڀخ 380 ڃڀخ ى ٫ڀ ح٫څ 240 أنٴٶ 1989هٽ ٫خځ

أه ٫ڀ طڄڂ ح٫نخص

( 500اٿ – 200)طټڀٴش ح٫څ ٿؼػن ػخنش ڃس حكيس ڃن

ى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

294

آٱ حٿڄل٤خص حٿڄـص ، حٿظ طي ٻپ ځ ، طظخرو ؿڄ٬يخ

. نيخ ڃڄڀٻش ٿوخ أنٴيڂ ، ىيٳيخ حٿنيخث هيڃش حٿڄ٬ڀڃخٿش

ر٬ي طٴـ كٸٽ حٿنٴ٢ ٳ ٷخڃض حٿ اڅ اڅ رزغ س ٣خث

حٿوڀؾ ، ٿڂ ټن حٿ٤خث ڃن ٣ حٿـس حٿ٬رش ، ى ڃن

٣ أټخ ، ڃخص رزذ طد نٴ٤ ڃن نخٷڀش ٿٻش ا

. ح٫ظٳض حٿڄل٤ش رٿٺ

نٸ رظ أنض حش حٿزنظخٯڅ رؤڅ ڃن٪ حٿلڀذ حٿ٬حٷ

ڃڄخ كيح رخٿڄل٤ش أڅ ط٬ن ڃټخنو ٻظن أڃخنز .. ڃن٪ أڀلش

M _ 3 ٣ؾ اؼب ا٥

((MONEY POWER_MEDIA POWER _MARKETING

ابهف اؼوث٤خ

أڃخ ڃٱ ظ .. 1997 ڃڀخ ى ٫خځ 410طٸي ڃؿىحطيخ

ڃڀخ ، ٿن طظڄټن ىٽ حرٺ ڃـظڄ٬ش 700ٻد طزڀٮ ڃؿىحطو

. أڅ طڄڀٺ ىح حٿي ر٬ي ظن نش

٤خ اوبد اؼالهخ

ڃن حٷظخى حٿ٬خٿڂ ط٤ ٫ڀو حٿٻخص حٿټز ، % 47

ٻش 153: " ٻش ٻزس ڃنيخ 500ڃن حٿظـخس ط٤ ٫ڀو 75%

" خرخنش 141– ٻش أرش 100– أڃټش

ڃن أيڂ حظؼڄخحص حؿنزش ٳ % 50ڃن حٿٻخص طڄڀٺ % 1

. حٿ٬خٿڂ

ڃٸخرپ ٻپ ى حكي ظؼڄ ٳ حنظخؽ ، ىنخٹ ٫څ ىح ظڂ

. حٿظيحٽ ريخ ٳ ٵ حيڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

295

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

296

م الــ٢ ازن

[حٿٴن أٻؼ ط٬زح ٫ن حٿلٸٸش ، ڃن حٿحٷ٪ ]

" الب ٣قن اؾ٤بح ب: " ٸٽ أټخ حڀي

څ حٿ٬ڄپ حٿٴن ڃ ٿڀلٸٸش ٳ طيخ حٿ٬خڃش ، ٿټن حٿحٷ٪ ڃ

ڃن حٿو٤ؤ ، أڅ نٸ حٿٴن رڄٸخ . اٿيخ ٳ طيخ حٿوخش

حٿحٷ٪ ، حٿحد أڅ ٸخ حٿحٷ٪ ، رڄ٬خ حٿٴن ، ٳوش حٿظڂ

(ٿڀظڂ)٫ني حٿخ٫ حٿ٬حٷ ڃ٬ٱ حٿخٳ ڃؼ ، طڃ ٿټپ ظڂ

اڅ ٧ٴش حٿٴن ى اػحء حٿلخس طن٬يخ ، أڃخ ٧ٴش حٿ٬ڀڂ ٳي

رنڄـــخ حٿٴن ظـــ .. طذ ڃخ حٿلخس ، اڅ حٿ٬ڀڂ ظ٤ــ

ٳخٿظ٤ حنظٸخٽ ڃن حٿو٤ؤ ٿڀحد ، رنڄخ حٿظ ،حنظٸخٽ ڃن حٿٸڀش

ٿڀټؼس ، ڃن حٿټؼس ٿٻؼ ، طټڅ أڄ أىيحٳو ، حػحء حٿٴنـــ

.

ط٬ز ٫ن حٿحٷ٪ ، ٿ طـ ٿو ، ٿو ٴش حٿظـي اؼ ال٢

. ٳخٿظـي ى حهظٱ ، أ حٿڄخس ٫ن حپ

٫ڃخص حٿظـي حٿ٬ڀڄ ڃ ح٤كش ، ڀش ٿيخ رخٿحٷ٪ ،

ٿټن حٿظـي حٿٴن نظخثـش ، ڃ حرظټخش ، طلڄپ حٿڄ٬خن طنز

. ريخ

ٿ ٿڀڄ٩ أػ ٻز ٳ حظڄظخ٩ ، ٳٸي نظڄظ٪ رڄٸ كنش

: ٸٽ رټخ.ڃؼڀڄخ نظڄظ٪ رڄٸ ڃظزس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

297

ظؤػ حٿٴنخڅ رخنٴ٬خص حكخ ، حٿظ طنز٬غ ڃن ح "

" حٿڄخء ، ڃن حٿـ حٿ٬نخٻذ

طټن حٿ٬ڄپ حٿٴن أػ ٳ ٷڄظو ، ٻٿٺ ئػ (ٿڄخىس )ٿ

حٿڃخڅ أ حٿڄټخڅ ٳ حٿ٬ڄپ حٿٴن ، ٳخٿظـرش حٿٴنش طـرش

٬ش

: أجبة اػغبثب ثبل ا٤ل١ ، أضو ا٢٥

ؿ٪ حٿزذ ٳ أڅ حٿ٬ڄپ حٿي ، ظټ رنٴ حٿټٴش ، ٻڄخ

. ظټ حٿ٬ڄپ حٿ

ؽبالد االززبع

لخٽ حٿڄظڄظ٪ أڅ لخ كخس حٿٴنخڅ ، لخٽ أڅ ظز٪ آػخه، ىه

. كخٿش ٬ش

ټڄن حٿٴٵ رن حٿڄزي٩ ، حٿڄظڄظ٪ ، أڅ حٿڄزي٩ زظټ حٿڄ٤ڀٶ

. رنڄخ ټڅ حٿڄظڄظ٪ ڃٸيح رخٿ٬ڄپ حطو

ائصواد ك٢ ال

أػص حٿلش حٿٴىش ٳ حٿٴن ، ٧ي ، حٿظ٬ز ر ٷى ، أ

. كحؿ ڃڄخ ىٳ٪ حٿٴنخڅ څ زلغ ٫ن حٿظڄ

أػص حٿني٠ش حٿ٬ڀڄش ٻٿٺ ، ٳخٿني٠ش حٿ٬ڀڄش أٿڃض حٿٴن أڅ يهپ

ڄن ا٣خحص ٫ڀڄش ، و٠٪ ٿڀظٴ حٿ٬ڀڄ ، ٻڄخ ٳ حٿڄيش

. حٿظؤػش ، حٿخٿش ، حٿڃش

أػص حٿإش حٿـييس ٿڀلخس ، ٳٸي طڄټن حنخڅ أڅ حٿ٤ز٬ش

ڃن حخ ؿييس ، ڃن حٿ٤خثس ، ح حٿٴ٠خء ، أزق حٿټخثنخص

. حٿظ ٿڂ طټن ط ، رح٤ش حٿڄنخ٧

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

298

. حرظي٩ حنخڅ ٻٿٺ هخڃخص ؿييس ، أػص ٻٿٺ ٳ حٿ٬ڄپ حٿٴن

لاه ازــــ٣و

ازؤص٤و٣خ أ االجبػ٤خ

، طظڄؼپ ىه حٿڄيش ٳ هؽ ٧1870يص ىه حٿڄيش ٫خځ

حٿٴنخڅ اٿ حٿ٤ز٬ش ڃـ أؿحءىخ ، ٳخټخٽ ٿڅ ٿيخ ، طټظذ

. أٿحنيخ ڃن حن٬ټخيخ ٫ڀ زټش حٿ٬ن ، رٴ٬پ حنح حٿ٨ٽ

الهخ ازؼج٤و٣خ

ى " حٿكش" ىڂ ألخد حٿظ٬ز حٿل ، ٷي ڄض حٿڄيش

ط٠٪ ٷىح ، طظڄ رزخ٣ش حڀد ، ى ڃلنش رخٿٸڂ

. حنٴ٬خٿش

الهخ ازؼ٤ج٤ــــخ

، ٷي ڂ رټخ س ، طلٿض اٿ ٧1905يص ٳ ٫خځ

. أټخٽ ىنيش ، ٷحڃيخ حٿو١٤ حٿڄظٸڄش ، حٿحخ حٿلخىس

" الاكا" لهخ

. ى طڄى ٫ڀ حٿڄؤٿٱ ، ٳ ٻپ حٿٴنڅ

الهخ او٣ب٤ـــخ

[ڀٴخى ىحٿ ]ڃن أ٫ځ ىه حٿڄيش

، حٿ ح٫ظز حٿ٬ حٿڄلٹ 1924ٷخڃض ٫ڀ ڃزخىء ٳي

ٿڀلخس ، ٳخٿلخس حٿ٬ش ، طڄؼپ حٿحٷ٪ ، حٿ٬ٱ ، حٿڄـظڄ٪ ، أڃخ

. حٿ٬ش ، ٳظڄؼپ حٿڃـظڄ٪ حٿٴ٤ش حكځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

299

ڃخص حٿخٿن طزو حٿحٷ٪ ، ٿټنيخ ٳ أخ٩ ر٬يس ٫ن

: ڃن ڄخص حٿخٿش .. حٿحٷ٪

. حٿ٬نخ حټخٽ طزو حٿحٷ٪ ، ٿټنيخ ر٬يس ٫ن حٿ٤ز٬ش حٿحٷ٪

حٿ٬نخ حټخٽ ٳ أكـخځ س ، رخٿنزش ٿخص حٿح٬ش

حظويحځ حٿظنخٷ حٿلخى رن .كظ نل رخٿنيخثش ، حٿلڀڂ حٿوخٽ

حنح ، حٿ٨ٽ ، ٿظؤٻي حٿوٱ حٿٸڀٶ ، حظويحځ حٿحڅ ٿظؤٻي

. حٿڄ

الهخ ازغو٣ل٣ــــخ

اڅ حٿٴن ؿڄ٬و طـي ، أ أنو ڃوخٿٲ ٿڀحٷ٪ ، ٯ أڅ طـي ىه

حٿڄيش أ٫ڄٶ ، أ٫ڄخٽ ىه حٿڄيش ر٬يس ٫ن حٿ٤ز٬ش ، طٸځ

٫ڀ حٿ٬ٷخص حٿٴنش ٳ حٿو٢ حٿڀڅ حٿڄخكش ، طظڂ حٿڄيش

حټخٽ طڄؼپ حٿ٤ز٬ش ، طٸځ حٿ٬ٷخص ٫ڀ أخ حٿو٢ : رؤڅ

حٿڀڅ حٿڄخكش

الهخ اؾل٣ضخ أ الؼ٤ـــخ

، ڄض رٿٺ نيخ ط٬ز ٫ن حنٴ٬خٽ حط ٷخځ رو ٧1940يص ٫خځ

حٿٴنخڅ

الهخ اجو٣ـــخ

ى ط٬ز ٫ن أټخٽ ، ٯ ڃظٸس ٳ ڃټخنيخ ، ط٬ رؤنيخ

طظلٹ ، طٸځ ٫ڀ حٿوي٫ش ، ٳلن طن٨ اٿيخ ، ط جن ٳ

. ٷض حكي

الهخ اغب٤و٣خ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

300

ٳيخ حٿز٬ أنيخ حڃظيحى ٿڀيحىح حٿخٿش ، أ ى ڃؾ ڃنيڄخ

ظؤط حٿظٵ حٿٴن رخظ٬خس حٿٵ ، ٳ ٤د حٿٴى رؤڅ ٯه

. وظڀٲ طٵ حٿ٬خٿڂ ، ٫ن طٵ حٿـخىپ ، حٿل٠ ٫ن حٿزي

( 67 ) النقذ

أ٤ ثبؼكح ا٠ أػبه ل أ١ ، ك اغء ا٠

وب٤٣ أ كنبد ول٣خ ، أ٤ ثؤال ٣ هق جن ب

رقا اهبة اظو٣ ، ثال ظو٣خ . …رووإ

أضو اب٣ب ك٢ اؾ٤بح اضوبك٤خ ، ٢ .. ازلل٤ ثال كلخ

" هك او٤ اغبيح

" أغ ػ بهل ، ٣ق أفبء ا٠ أػب٢ : " ٣و برت

[اجبة ٣لاكؼ ػ أل ل ااهغ ]"كواا ه٣بى "هب

( 68)او٣ب٤خ

حىظڂ حٿخٿڅ ريحش ٻظذ حٿظؤڃپ حٿزخ٣ن ڃؼپ ، ىظٳټ

. ط٬ظز ن٨خص ٳي ، ى ط٬خٿڂ حٿخٿن .. رض ، ؿي

ٿٸي ٫ڀڂ ٳي حٿخٿن ، أڅ حنخڅ نخثڂ ٳ حٿڄٸخځ حٽ ، ٿٿٺ

ٷي ٳڀض حٿخٿش ٳ . ٫ڀ حٿخٿ أڅ ظ٬ڀڂ حٿ ٳ أكڃو

ر٤خنخ ، ٿټنيخ حىىص ٳ ٳنخ ، ڃن آػخىخ ، ٧ي

! ححء حٿوخٳظش ٳ حٿح٩

جوهاد او٣ب٤خ

ح٤ حٿخ٫ ٿڀظنخٽ ، ٫ن ؿخنذ ػڄن ڃن حطو ، ٿڄڀلش

حٿڄئخص حنخنش ، ٻخٿخش حهٵ ، ٫زىش حٿ٬ ، طخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

301

٫زىش حنخڅ ، حٿ٬ ظٿي ڃن طييځ حٿڄزخىء حٿٸح٫ي حٿوحٳش

حكټخځ حٿٴنش حٿڄزٸش

حٿ٬ ن٠خٽ ٿڀ٬ؼ ٫ڀ ٿش ڃٴٸىس ، حٿس حٿڄـخ ، ن٩ ڃن

حٿټڄخء ، حٿٴڀٱ خ٫ خرٶ ، ٿڂ ٬ي ٬ز ٫ن نٴو رخٿ

حٿلڀڂ ٪ حٿلش ٳ حٿټڅ ، ٿټن حٿٸيس طـىه ڃنيخ ، طظق

. ٿنخڅ أڅ ٫خٿڄخ ڃوظڀٴخ

اڅ حٿ٬ ء آه ٯ حٿڀش ، انو حنلحٱ ٫ن " رظڅ"

حٿټځ حنخن حٿ٬خى ، حنلحٱ طظـخ ٳو حٿټڀڄخص ، ٢٠

. ر٠٬يخ ٫ڀ ر٬ ، ٳ طٻذ ٯ ڃؤٿٱ

ؽ٤ ٣ؼى٢ ا األىهم ، ازقل األؽو : ٷخٽ رټخ

: (او اؼب٢ )حٿخٿ ،حٿ ڄ حٿ٬ [ٻٻظ]ٸٽ

" : بػو أكار اؾو٣خ ، أالػ٤ج اؼغبئج٤خ "

او٤لح ، رج كهػب وخ ، ال رلي هىب ، اال ثؼل لي "

"! البء

: ٣و ثك٤و

[ػ٠ ابػو أ ٣زجغ ف٤ب ثؤبخ ]

حٿڂ ٫ني حٿخٿ ، ٿ أٿڂ حٿلخس حٿوخؿش ، ٿټنو حٿ٬حد

حٿيحهڀ حٿ٬ڄٶ حٿيحثڂ ، ٳ٬ڀ حٿخ٫ أڅ ٫ڄٸخ ٳ ڃخو

ٳخٿڀل٨ش حٿخٿش حٿ٨٬ڄ ، ى نٸ٤ش حٿظڄخ .. ٳ ڃ٬خن ٣ٴٿظو

. رن ڃل حطو ، حٿ٬خٿڂ

ځ 1916 [ؿخٹ ٳخو ]ڃن حڃؼڀش ٫ڀ حٿخٿش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

302

خ ٳخو ڃح ٿڀخٿو ، ٻخڅ ؿنيخ ڃـكخ ، حٿظٸ حنيو

رظڅ ٳ حٿڄظٴ ، ٫ڄپ ٳ طٴٮ حٿٴلڂ ٳ حٿڄنخء ، ٻخڅ

نظلپ وش حٿـني حنـڀ ، ؿپ حٿ٤حڅ حٿٴن ،

. حنظل ر٬ي أڅ د ؿ٫ش ٻزس ڃن حٳڅ

. ح٫ظز حٿخٿڅ حنظلخه ، انـخح خٿخ ، ٳڄـيح ٳ٬ڀظو

ؿخٹ ٳخو ، ]ػػش خٿن ، ؿخٳح رلخطيڂ ، حنظلح

حظزيٽ حٿخٿڅ حنظخؽ حٿوخٵ ٻزيپ ٫ن حنظلخ [ٻٴپ

ٳخص حػخ حٿٴنش ٷحرن ، ىه حٿٸحرن ، ى حظ٬ڄخٽ

! حٿل ٿڀټڀڄخص ٫ن ٣ٶ ط٬خڂ ٴيڄيخ ، كظ ٷخثڀىخ

، ٿټنو ٴيڂ . ټڅ حريح٩ ح ٯخڃ٠خ ، ل

حٿخٿش ٣ٸش كخس ، ڄټننخ أڅ نظٸزپ أكخؿ حٿؿى ، نظ٬ڀڂ

. حٿظخڃ ٫ڀ حٿ٬ـ حنيحڃخص حٿظنخٷ٠خص حٿلد

٫ڀ حٿخ٫ حٿخٿ أڅ ظ٬ڀڂ ٻٲ ـ٬پ نٴو رڄؼخرش حٿي

٫ڀو أڅ ظخر٪ كخطو حٿيحهڀش ، أ هخٿو ٻڄخ ٿ ٻخڅ ڃحٷزخ ، ٯ

! ٫ڀو أڅ ظز٪ كخص ٫و ، ٻڄخ حٷذ أكڃو ، أػنخء حٿنځ

حٿڄزيأ حىڂ ٳ ىح حٿڄىذ كن اريح٩ ٷيس ، حٿزيحش رخٿټڀڄخص

حٿټڀڄخص . ا أڅ أٿي أ٫يحء حٿخٿش ؛ حٿحٷ٬ش .. ري ڃن حٿڄ٩

. ٫نيىڂ ، ٴخص لش

أ٫ڄٶ ط٬خٿڂ حٿخٿن طي كٽ حٿظكي رخٿټڅ ، حٿڄخڃس

! ٫نيىڂ ر طو٢٤ ، ر ٫خٷزش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

303

رو٣ب

ى ڃ آه ڃن ڃ حٿخٿش ، نص أ٫ڄخٿو ر٬ي ٳخطو

٬ظز ٿطخڃڅ ، حڃز ڃحىٸ .. ح٫ظڄي ٫ڀ نٸ حٿڀش

. حىد حٿٴن

ٻخڅ حٿخٿڅ ئٻيڅ ٫ڀ حن٬يحځ حٿٴٵ رن حريح٩ حٿ٬

. حٿـنڅ

ٳ أنخي ڃخٿي ٿڀطخڃڅ ئٻي رؤنو ٿي ح ، لي ٳ

خص حٿؿى ، ٻخٿلظخڅ حه٤ز١ ، ئٻي ٫ڀ أ٬خه ڃن

. كحنش حنخڅ ، ٳي حٿكي حٿ طلٻو حٿٸس

ثك٤ــــو

انو ڃڀٺ " : أىخ حٿ" ٷخٽ ٫نو حڃزــ ر٬ي ي ڃـڄ٫ش

حٿ٬حء

، څ بح: ػػش نڄخؽ ڃن حٿز طظلٶ حكظحځ : ٸٽ رىٿ

څ ابػو. ، څ حٿٸظپ نذ ٿو اؾبهة .حٿڄ٬ٳش طنذ اٿو

ٳخٿ٬خٱ ، حٿٸخطپ ، حٿوخٿٶ ، ټڀڅ أ٤س … حٿوڀٶ نذ ٿو

. حٿٴنخڅ

هاجــــــ

نؤ ڃلڃخ ڃن ٤٫ٲ حځ ، ٻخڅ أره ٯخثزخ ٫ن حٿڄنٽ ، ٳؤٿـؤه

. ٻزظو حٿوخؿ اٿ أ٫ڄخٵ نٴو

ى طڄؼپ حٿڄكڀش حٿ ، ػڂ " خٿش حٿحث " 1871ٻظذ حڃز

" ٳپ ٳ حٿلـڂ " ٻظذ أػه حه " حٿڄٻذ حٿټ"ٻظذ

ح٣ڀ٪ حڃز ٫ڀ ڃئٿٴخص ٫ييس ٳ حٿل ، ىد ڃن حٿزض

ٿي ٫ىطو اٿ " أنيو ؿي"ىذ ٿزخ ، حص ٿڀش ٫ؼ ٫ڀو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

304

رظو نخثڄخ ، ط٩٤ ٳ ٳٷش ؿنى حٿؼس ، ػڂ ٫خى اٿ خٳپ

أڃ٠ ڃ٨٬ڂ كخطو ٳ أڃخٻن ٷس ، كغ ٻخڅ ٳ حٿخىش ٫س

ڃن ٫ڄه ، ٻخڅ ظنٱ ؿيه ، كظ پ ٿڀ٫ حٿزخ٣ن ، أ

. حٿإخ

! [أعزل ، ٢ أ٤و هائ٤ب ]هب ػ ل

ري ٿڀخ٫ أڅ حثخ ، كظ ..حنخ ، و آه : " ٷخٽ

حٿخ٫ حٿڄزي٩ ، انخڅ ؿي ٷ٢ " لٽ كو اٿ ء ىخثپ

٫ڀو أڅ ٯزخ "!٫ڀ حٿڄزي٩ أڅ ٬ظز نٴو ٯزــــخ "

٫ن ٿش ٷڃو ، ٫ن حٿڀش حٿڄؤٿٳش ، أڅ ټظٲ حٿڀش حه

! حٿټخثنش ٳ حطو حٿلٸٸش

ط٬ظز حٿټڀڄخص ، ٫ني حٿخٿن أخ٣ ، ٳڀڀټڀڄخص ، أػ ٷ ٳ

نٴ حٿز ، ٳنلن ننٸخى ٿڀټڀڄخص ، أٻؼ ڃڄخ ننٸخى ش ٷس أه

څ ٷنخ٫خطنخ حٿخش . ٳخٿ٬خحص ڃؼ ، طټ

طظ٬ڄپ حٿټڀڄخص حظ٬ڄخ هخخ ، ٳظټڅ حص ڃ٬خڅ ڃزيڄش

طظ٬ ٫ڀ حٿٴيڂ ، ٿټنيخ ڃخ اڅ طىى رظؤڅ كظ طٴ٬پ حٿ٬ـخثذ

! ٳٴ حٿڄ ، نخٽ حٿڄلزڅ ، ڃخ زظڅ

ٿحڃز ، ظ٬ن رز٬ حٿټڀڄخص " ٳپ ٳ حٿـلڂ " ٳٴ ٷيس

حٿؼخش ٳ حٻطنخ ، ٻٳظخص حٿوڄخحص ، حٿلټخخص حٿوحٳش

! ٻظذ حٿ٬ي ، حٿڄٸخ٣٪ حٿطنش ٳ حٿٸيح

ٳ ٷيس حٿڄٻذ حٿټ ، حٿظ طظټڅ ڃن ڃخثش رض ، ٿ ٳيخ

. ٻڀڄش حكيس ، ٯ أ٤ش

" ؿڄڀظ " أ MA JOLIEٻظذ رټخــــ ،٫ڀ اكي ٿكخطو

. ٻخنض ٿيه حٿټڀڄش ٷس حلخء ، حٿظ طخ حٿټپ حٿڀڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

305

ٿڄخ ٻخنض حٿټڀڄخص أخ٣ ، ٻخنض زيش رٵ ح ، حٿ

أڅ حٿټڀڄخص ، أٻؼ كٸٸش ڃن حخء ]٪ ٿڀڄض ؛ ٳيح ٬ن

! [حٿظ طيٽ ٫ڀيخ

ٿٿٺ زق اريح٩ حٿٸيس ، ن٫خ ڃن ا٫خىس طنٶ حٿټڀڄخص ٬يخ

ٳ ټپ ٯ ڃؤٿٱ ، ٿټ طٸيځ ؿىخ أٿحنخ ڃوظڀٴش ڃن

. أ٤طيخ

حٿنخ و٤جڅ ٳ ڃ٬ٳش حطيڂ ، ٫نيڃخ ظ٬ڄٸڅ ٳ : ٸٽ حڃز

حٿ٬ٸپ ، ٿټن حٿ٤ٸش حق ، أڅ طـ٬پ ڃن نٴٺ جخ ىخث

ر٤ٸش حهٽ رخٿلح حٿڄ٬ظخىس ، ٿٿٺ ٫ڀ حنخڅ ، أڅ ظنٴي

ٻپ ڄځ حٿلخس ، ٳوظزىخ ، ٳ ىه حٿخٿش حٿ٬خرس طڀو

٪ ٿ٤حثٶ حٿخٿش ٻخٿټظخرش حٿش ، حٿ٬ ، كڀڂ حٿٸ٨ش

. حٿظوي ، حٿن٫ش حٿلش ، نٸ حٿحٻس ، طڄـي حٿحص

[ اؼبثو اؼظ٤ ]هاجـــ {ڃخڃو }ٿٸذ

! [ٯخڃ ٻخٿڄــــخ ]ٷخٽ ٻٻظ ٫ن ڃخڃو

أله٣ــــ ثو٣زـــــ

كش حٿٴنخڅ ط٬ن ، طله ڃن ٷح٫ي ] ر٬خ 1948نخى ٫خځ

[حٿٴن

أىڄش حكځ ، طؤٻي حٿټظخرش حٿش : ٿو ٷح٫ي حٿخٿش ٳ

ىنخٹ نٸ٤ش ، زڀيخ حٿ٫ ، ز٤پ ڃن هٿيخ حكخ رخٿظ٬خ

. رن حٿلخس حٿڄص

ڃكڀش حٿزخص ، كغ وظز (رص ىن )٧يص ٫ڀ ي

. ٳيخ حٿنخثڂ ح ، ٿڂ زٶ ٿيخ ڃؼپ ، ٳظ٬ڀڂ أڅ نخځ احىخ

لــــبكه كاــــ٢

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

306

ٻخڅ ٣خٿزخ ٳ ٻڀش حٿٴنڅ حٿـڄڀش ، ٳ ڃيي ، ٫نيڃخ أ٤٫خه

! ٳڂ ٻٴظ ڃحڅ (ٳظخس ٫حء )حٿڄي حؿزخ ، ٿټ ڂ

ڃن اخٳخطو ٫ڀ .. حٿظٸ رټخ ٳ رخ 1928ٳ ٫خځ

ٳي ئٻي رؤنو أٷد اٿ [حٿنٸي حٿڄزن ٫ڀ حٿيڀـــش ]حٿخٿش

! حٿڄـنڅ ، ڃنو اٿ حٿڄخ

خ ٻؼ ڃن حٿخٿن ٫ن ، ٻخنح څ 1935ٳ ٫خځ

طحٳٸخ رن ى٫س حڃز ٿظ حٿلخس ، ى٫س ڃخٻ ٿڀؼس حٿ٬خٿڄش

(69)اال٤٤خ

ٱ : حٿټټش " رنظ " ٬ــ

أنيخ طؤىش حٿ٧خثٲ حٿڄ٫ش ، ىڅ ٣خڅ ڃن ؿخنذ حٿوخٽ ٫ڀ

حٿ٬ٸپ ، ٻزق ڃن ؿخنذ حٿڄن٤ٶ ٿڀوخٽ ، ٫يحڅ ڃن ؿخنذ

حٿ٬ح٣ٲ ٫ڀ كٸٵ حٿ٬ٸپ ، ا٣ٴخء ڃن ؿخنذ حٿ٬ٸپ ٿلحس

حٿ٬ح٣ٲ ، كڃخڅ ٿڀڄخىس ڃن ڀ٤خڅ حٿـخرش ، حٿ نز أڅ

طظڄيه ڃن ل حٿټپ ، حٯظخد ڃن ؿخنذ حٿټپ ، ٿڄخ ى

. ڃن هخث حٿڄخىس

ڃ٬ن ٻټ رخٿنزش ٿىد ، رؤنو حٿزخٿٮ " خنض رٲ "كيى

حٿنڄخؽ " حٿـىس ، ڃخ ٻظذ ٿوڀي ، ى حٿنڄؽ حٿڄلظ رو

. حٿڄ٬ظٱ ٿيخ رخٿ٫ش ، ٳ حىرن حٯٸ ، حطن

ط حٿن٨ش حىرش حٿٸيڄش أڅ حٿٴن ٸځ ٫ڀ ى٫خڃظن ، ىح

. حٿيخځ ، حٿن٬ش :ڃىذ أ٤

:" ٷخٽ أٳ٣څ .. أٳ٣څ أڅ حٿٴن ٸځ ٫ڀ حٿيخځ ٳٸ٢

حٿ٬حء ٴيڄڅ ڃخ ټظزڅ ٳ ٷخثيىڂ ، كنڄخ لٻيڂ حٿـنڅ

". حٿڄٸي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

307

ىح أڅ حٿٸيس حٿظ طنٸق اٿ أىٵ طٴخڀيخ ، طڀٶ

ؿىس حٿټظخرش ، ى حٿ٬ٸپ … رڄـي ڃخ

( 70)ؽلاصخ اـخ

حٿڀش ٿض ڃڀټخ ٿڀخ٫ ، ٿض ٿظو ، ا رٸي ڃخ ڀيخ ڃن آػخ

! ٯه ، ٴٯيخ ڃن ڃڀٺ حٿن ڃڀټىخ ٳ حٿڄخ

رڄخ أڅ حٿڄزي٩ ظليى رخٿإخ حظزخٵ ، ٳبڅ حٿڀش حٿظ ظويڃيخ

طټڅ ٿظو ، ا رٸي ڃخ ٴٯيخ ڃن ڃخيخ ، لنيخ رخٿڄظٸزپ

حٿڀش انڄخ طـء ڃن حٿڄخ كن ؤهىخ حٿخ٫ ٻڄخ ى ، حٿخ٫

. حٿظٸڀي ټظذ ، رپ نن

حٿ٬ إخ ، ى ٷٴس هخؽ حٿڄٴخىڂ حٿٸخثڄش ، ى ط ٳ ن٨خځ

. حخء ، ٳ حٿن٨ اٿيخ

حٿ٬ حٿـيي ، ى رټپ ڃخ ٻٲ ٫ن كخطنخ حٿڄ٬خس ، ٳ ٫زؼيخ

هڀڀيخ ، ٳخٿن ؼڅ ٫ڀ ٷيس ٯ ڃٴيڃش ، ٳ٬ٸڀيڂ ؼ

ٯخ ي ه٢ ڃظٸڂ ، ى ٳ حٿلٸٸش ڃنلن ، ٻڄخ رن ٿنخ أنظخن

ٻنخ ٳ حٿڄخ نلذ أڅ طټڅ حٿٸيس ٴخ كڀش طؤىخص

طٴخؿجنخ .. طټن ٳ حٿلنـس ، ٷخىس كڄخش ٿڀـڄڀش حٿ٬ش

ڃن ىنخ ٻحىش .. حٿٸيس ٳنحىخ حٻظخٳخ ٿڂ نه ، ٿڂ ن٬ رو أريح

. حٿڄن٤ٶ حٿو٤خر ٳ حٿ٬ حٿـيي

رين حٿـڄخ٫ش ، انڄخ (حهلل)أر نح ، ى حنخڅ ، حٿ حؿو

حؿيو رينو ى ، رزحءطو ى ، ه٤جظو ى ، ى ٿيح حٿزذ

! أٻڄپ نڄؽ ٿڀليحػش ٳ ڃػنخ حٿ٬

: ظليع حٿټخطذ ٫ن أر حٿ٬ء ٻ٫ڂ ٿڀليحػش كن ٸٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

308

! اڅ أنح٩ حٿـ ، أهزؼيخ ى حٿـ حٿ ؼڄ حٿنخ "

حٿوس ٻٿٺ ، أٳ٠پ ڃن أٳ٠پ حٿنخ ، أ لٸخ ٿڀلخس ، حٿ٣ن

ـن ، حٿڄص طق ، رٹ ٳ ٻپ ڃخ ى ك ، ه ٿو أڅ

ڄص حٷظ٫خ ٻخٿـس ، ىڅ أڅ ظٹ حءه ٯنخ ، أ

"! ؤڅ حٿڄٺ ، حٿ يه حٿلٶ ٣زـــخ

طٸڀض حٿلخس حٿ٬رش ، أزلض أس حٿٸ حٿليحثٶ

حٿـح ، أزلض ٫خٿڄخ ٠ٶ ر٬ي حطخ٩ ، ىص ٿټپ ڃنيخ

. ٯخش حكيس ، أڅ طظڄظ٪ رخٿڄڀٺ ، طڀظ رخٿلخس

حٿٸخٳش ٠٫ أػ رٸ ڃن ٻڀڄخص : ٸٽ ؿڄپ يٷ حٿىخ

ٻخڅ ټىخ ٳ آه ٻپ رض حٿنخىد ٳ حٿڄنخكخص ، حٿڄظلڄ ٳ

! حٿلد ، ري ڃن حٿــــو رخٿظڄخځ

اڅ طليي حٿ٬ رخٿڅ طليي هخؿ ٤ل ، ٷي نخٷ حٿ٬

! انو طليي ٿڀن٨ڂ ، ٿڀ٬ ، ٳڀ ٻپ ٻځ ڃڅ ٬ح

حٿ٬ حٿـيي ، ط٬ز رڄ٬خن حٿټڀڄخص ، هخثيخ حٿطش أ

٣خٷش حٿټځ حلخثش ، حٿٽ حٿظ طـىخ حلخءحص .. حٿڄٸش

. ىه ڃن حٿڄٸ

ڃټخڅ .حٿٸيس طوڀٶ ټڀيخ ، حٿ طيه ، ٻخٿني وڀٶ ڃـحه

ٳخٿخ٫ ن٤ڀٶ ڃن ٳټس حلش .. ٿڀف ٳ حٿ٬ حٿلٶ

ڃليىس ، رپ ڃن كخٿش ، ٬ٳيخ ى نٴو ڃ٬ٳش ىٷٸش ، نو

و٠٪ ٿڀڄ٩ أ حٿٴټس ، أ حيٿؿش ، ٳليو ى حٿ

. ؿيو

او٤ اؼو٣خ ، از٢ رـ٤ود

حٿلټڄش ، حٿظ طـڀض ٫ني ى حٿڄظنز ، ٳي ٿض ڃزظټس

حٿخ٫ حٿـيي ظزيٽ حٿلټڄش رخٿظخإٽ ، نو ظزيٽ حٿڄٸ رخٿزلغ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

309

حظزيٿض [..حٿٸنخ٫ش - حٿز ]حظزيٿض ڃ٬خن حٿلټڄش حٿظٸڀيش

حٿٸڀٶ ، حٿوٱ ،حٿؤ ، حٿؿخء ، حڃپ " رخٿظخإٽ ، حٿزلغ

حٿظڄى ، حظزيٿض ڃ٬خن ؛ حهس ، حٿىي ٳ حٿينخ ٳ حٿنڄؽ

طٳ حٿليحػش حٿنڄؽ حٿڄزٶ ، حٿڃن .حٿليغ رخٿظڄٺ رخ

ٳ حٿٸيڂ ى حٿڄخ ، حٿ ى ڃٸخ ٿټپ ء ، رنڄخ ظزن

. حٿليغ ڃن حنٴظخف

! حٿليحػش طئڃن رخٿظوپ ، ٿ حٿوخٽ ، ٳخٿظوپ ى إش حٿذ

( 72) اؾلاصخ

٧پ ى ٳ٬پ حٿ٬ر حطـخه حريح٩ ، ى حٿظټٺ حٿٳ، ٫ڀ

ڃظ حٿلخس حٿ٬خڃش ، حٿځ حٿٸڄ٪ ٫ڀ ڃظ حٿن٨خځ ، ٳٴ

٧پ حٿ٬ر ٴپ .حٿـخىڀش ٧يص ر حٿليحػش ٫ني حٿ٬خٿٺ

رن حٿڀٴ٦ حٿڄ٬ن ، ٳخٿڀٴ٦ كڀش ، ٿٿٺ طٴٷض حٿو٤خرش ٫ڀ حٿټظخرش

حٿ٬ حٿـخىڀ طليحه ٫ڀ حنو حٿڄؼپ (حٿټڂ)كن طلي حٿٸآڅ

ح٫ڀ ، ٳخٻظزض حٿٴخكش حٿـخىڀش ر٬يح ىنخ ، ٳخٿٸيڂ أپ ٻخڃپ

حٿڄـخ ٻخڅ ـ ، ٳخٿټڀڄخص ٿڄخ .ٻپ ڃخ ؤط ر٬يه ي ٫نو

. ٫ڀ حٿخ٫ أڅ ټڅ طټحح ٣ٸخ ٿڄن زٸو.٬ض ٿو

رخٿڄزظټحص (ٳ ڃـخٽ حٿليحػش حٿرش )ؤه حٿ٬ٸپ حٿ٬رــــ

ٽ رخٿنزش ٿڄخ ٷزڀو ، .ٿټنو ٳ حٿ٬ٸپ حٿ حرظټىخ حځ طل

ػزص رخٿنزش ٿڄخ ر٬يه ، اح ٻخڅ حځ ٻٿٺ ، ٳ نؤ ء ٳ

! حٿڄظٸزپ ، ټڅ ڃظ٠ڄنخ ٳو

٫ٷش حٿخ٫ رخٽ حٿ٬ش ، طزو ٫ٷش حٿٴٸو رخٽ

حٿينش ، ٿيح ٻخڅ حٿنٸي حٿظٸڀي ٸٲ ڃن ن حٿٸيس ، ٻڄخ ٸٲ

. حٿٴٸو ڃن حٿن حٿ٫

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

310

ٻخڅ حڃي ظيڂ أرخ طڄخځ رؤنو وؽ ٫ڀ حٿڄ٬ظخى ، ٷخٽ ٫ن ٬ه

" ى ڃن ٻځ أىپ حٿح ، حٿو٤حص ، ألخد حٿىحء "

ٳخڃي نٴ رخ٣ن حنخڅ ، طٻيح ٿ٨خىه ڃئٻيح رؤڅ ٫ٸپ

. حٿخ٫ ٷڄش ٿو رخٿڄٸخنش رخٿ٬خىس ، أ حٿ٩ حىر

ه٤ؤ حٿظٸڀي ؛ أڅ حٿڄٸڀي ٬ظز حپ ٻخڃ ، ڃ٪ حٿ٬ڀڂ رؤنو ٻڄخٽ

! ٳ حٿ٬

ػا رو٤ـ االرجبػ٤ــــخ

٬ حٿ٬ر ٫نيڃخ ٴظق ٷ٤ح ٯ ٫ر رخٿظ٬خٿ حٿظڄ

ٻڄخ أڅ .ٿظن حٿظڄ ڀظٶ رڄخو ، ٿح ٳٸي حكظٸ حٿڄين

حٿظلخٻڂ ٿ ٻظخد حهلل نظو ٽ ؛ ٻٿٺ حٿظلخٻڂ ٿ حٿنڄؽ

ٳبح ط٬خ حٿ٩ حٿ٬ٸپ ، ـذ طٸيڂ .حٿڄع ٯ ؿخث

! حٿ٩ ٫ڀ حٿ٬ حٿـخىڀ

زبئظ رؽل ال٣ اؼو

ټپ حٿ٬ حٿـخىڀ ٻخڃپ ڃ٤ڀٶ ٻخٿٸآڅ ، طٸڀيه

. حٿڄٸڀي پ اٿ ىؿش حٿظٴٵ ٫ڀ حپ

ٿ ڃ٤ڀرخ حطش حٿٴٸو ، رپ .حٿ٬ ٿ اريح٫خ ، رپ نخ٫ش

حٿڄ٤ڀد ىٷش كٴ٨و طٴه ، ٻٿٺ ٿ ڃ٤ڀرخ حص حٿخ٫

! ٫حٿڄو حٿيحهڀش

: [األـــاه ]٣و أث اوب او٢ ك٢ زبث

أىپ حٿٸڅ حٽ ٻخنح أ٫ڀڂ رخٿټظخد ، أىپ حٿٸڅ حٿؼخن أ٫ٸپ "

حٿنخ أ٫ڀڄيڂ رآ حٿټظخد ، ٳ حٿٸڅ حٿؼخٿغ ىذ أىپ حٿ٬ڀڂ

ٻؼ حٿـيٽ حٿوڃش ، ٳ حٿٸڅ حٿحر٪ ح٤د حڃ ،

ٳيص حٿنخص ، ٳ حٿٸڅ حٿوخڃ حظي حٿزء ، ٳ حٿخى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

311

ىذ أىپ حٿظيٶ ، ٿڂ زٶ ڃن حځ ا حڄو ، أڃخ أىپ حٿخر٪

" ٳيڂ أح حٿنخ

(73)الثنىــح ڃن ڃ٬ـڂ ، ٿ ط٬ن أڅ ٻپ حٿڀش ، ٻپ حٿن ، رنخء ڃؤه

خىڄض حٿزنش ٳ طلٸٶ .ٿڄٴىحطو ڃ٬خڅ هخؽ حٿزنخء ،حٿ ٠ڄيخ

. [٫ڀڄش حٿنٸي حىر ]

ٳ أحثپ حٿظنخص ، ؿيص حٿزنش طرظيخ حٿؼٸخٳش ، ر٬ي أڅ ٧ڀض

ػػن ٫خڃخ ، طلخٽ أڅ طڀٴض حن٨خ ىڅ ؿي ، طزنخىخ رن

. رح٭ ، ٳ أحه حٿ٬نخص

ٷي ٧ڀض أٳټخ ٿٴ ظح ، ٳينخني ى ، طـد

ٿٸي كپ حٿزنڅ ڃلپ حٿؿىن ، ٳٸخځ [رخص]ٸٽ .حٿڄؼٸٴن

طٻ حٿڄ٩ حٿزن ٫ڀ حٿن٨ ٳ .حٿزنڅ رـن حٿڀش

حٿٸحنن ، حنخٵ حٿيحهڀش ٿڀن حىر ، ٳخٿڀش ى حٿڄټڅ

حٿزز ٿڀحص ، حٿزنش حٿڀش كڀض ڃلپ حٿزنش حٷظخىش حٿظلظش

حىد ٳ حٿٷض نٴو ، حٿزنش حٿ٨حى حؿظڄخ٫ش حٿظ طٴ

حٿن ٣ٴپ حٿڄئٿٲ ]: طظلي ر٬ حٿڄٴخىڂ حٿظٸڀيش حٿنٸيش ڃؼپ

أنو ٬ز ٫ن حطو ، ٳخٿزنڅ ٳ٠څ حص حٿڄئٿٲ أ

. ڀڅ اٿ حٿٸٽ رؤڅ حٿڄئٿٲ ڃض

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

312

حٿټظخد ڄڀټڅ ڃىزش ڃؽ أ هڀ٢ ٻظخرخص ڃؿىس " ٸٽ رخص

اڅ حٿڀش ، ى حٿڀش ، ٳ٠څ أڅ : ٸٽ حٿزنڅ " رخٿٴ٬پ

.! طټڅ حٿڀش أىحس ڃلخٻخس ٿظ حٿيص هخؽ حٿڀش

ٳ ح ٷيځ ٿن٨ش 1915" "ٳ ڃلخس أٿٸخىخ

. حٿزنش ر٬ي أڅ جڂ حٿيحڅ حٿحٷ٬ش

ٳؼخ حٿزنڅ ٫ڀ حٿحٷ٬ن ، حٿن ٬ظزڅ حٿڀش أىحس ٳٸ٢ ٿڄ٬ٳش

حٿحٷ٪ ، ٳـخءص حٿڃش ٿظلٸٶ ٷيح ڃن حٿؼحء ٿڀش حىد

س رن حٿيحٽ ]]رح٤ش حٿظ٬ٸي ، حٿڄحٯش حٿٸخثڄش ٫ڀ ط٪ حٿي

. ٿٺ رخظ٬ڄخص حٿزٯش حٿڃش [ [حٿڄيٿٽ

ANTI -ART " نٸ حٿٴن "٬ظز حٿحٷ٬ش " رخص"ىح ؿ٬پ

ٽ " : ظٹ "ٸٽ اڅ ٫يحء حٿزنش ٿڀحٷ٬ش حؿ٪ اٿ أنيخ طل

حىد اٿ هخىځ ٿڀحٷ٪ ، نيخ طظزن ؿيش ن٨ أىحطش ، ٳخٿحٷ٬ش

طٴظ ، أڅ حٿڀش ٴخٳش ، أننخ نن٨ اٿ حٿلخس ڃن هٽ حٿټڀڄخص

". حٿيحص"ٳخٿحٷ٬ش طٻ ٫ڀ حٿيص ، ٫ڀ كخد

ابهل اج٤ـــــــ١

حٿنخٷي حٿزن ٻ٬خٿڂ حػخ أ حٿـٿؿخ ، لٴ ٳ " : ڀيڅ"ٸٽ

طرش حٿن ، ٬ ٣زٸخطيخ ، ٫ڀو پ اٿ ٻٲ ٿڂ زٸو اٿو

. أكي

ٳ ٷڀذ حٿزنش ٣ڄف ٫ڀڄ ٻظخٱ حٿٴحص ، حنخٵ ، حٿظ

. طلټڂ ؿڄ٪ حٿڄڄخخص حنخنش ، حؿظڄخ٫ش حٿؼٸخٳش

اڅ حٿڄ٩ حٿزن أػزض حٿ٬رش ٳ ط٤ نڄؽ رن ڃكي

ٿڀظ٬خڃپ ڃ٪ ؿڄ٪ حنح٩ حىرش ، ٳخ٤س طٴيڂ ا رخٿيٿش

. أڃخ حٿ٬ ٳ ٴيڂ ا رخٿٴخ٥ حٿڄ٬ـڄش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

313

ٳڀض حٿزنش ٳ انخس حٿن ڃن ىحهڀو ، ى ىيٱ نزپ

ڃ٩ ، ٳخٿن ٿ أنخٷخ ٿش ، طٻزخص رنخثش حطش حٿيٿش

. ٳٸ٢ ، ٳ٬خ ڃص حٿڄئٿٲ ٳ٬و حٿزنڅ

نخى حٿنٸي حٿـيي رٴپ طلڀپ حٿن ٫ن حص حٿڄئٿٲ حٿنخٷي ڃ٬خ

حطـو حٿزنڅ ڃن حٿزيحش اٿ حظزيحٽ حٿڄئٿٲ رخٿنخٷي ، ٳخٿنخٷي كپ

ڃلپ حٿڄئٿٲ حٿڄض ، ٳڀز ڃف حريح٩ ، ٳ٪ ٬خحص حٿڀش

حطـيض ٿش حٿنٸي ٿڄزخس ٿش حريح٩ ! حٿخكش ، حٿنٸي حٿخف

٫ڀڄش حٿنٸي " ٳ٪ أطزخ٩ حٿزنش ٬خ ! ٿظ٨ي أنيخ أر٩ ڃنيخ

" رخظويحځ حٿٸخ ، حٿظـذ ، حٿڄن٤ٶ حٿڄ٤زٸش ٳ حٿټڄخء

ىن " ڃحخ"ڃخ ؿخء ڃن نٸي ٿٸخثي (٫ڀڄش حٿنٸي )ٻڄؼخٽ ٫ڀ

" : 97ڃـڀش ٳٽ هٲ "ٿڀنخٷي كخطڂ حٿټ

نټس ، ٫يى 24 .. ٫نحنخ ڃ٠خٳخ ٫12يى ٫نخن حٿٸخثي ]

[ ٿڀخثذ 9 ٿڀڄظټڀڂ ، 11 ٿڀڄوخ٣ذ ، 9ڄخث حٿى

٫يى حٳټخ حٿڄـىس .. ٿڀڄټخڅ 2 حٿڃخڅ ، 4حٿڄ٫خص

ازل٤ــــــــي

حٿزخد أڃخځ ن٨ش 1966ٳ ؿخڃ٬ش ىرټن (ىيح)ٳظلض ڃلخس

. حٿظٴټٺ

٬ظز .. ٷيش حٿڄئٿٲ " حٿن"طٸځ ن٨ش حٿظٴټٺ ٫ڀ اٿخء

حٿظٴټٺ أٻؼ طـڀخص حٿليحػش ، ڃخ ر٬يىخ ، ٳ حٿظٴټٺ حٿڄحىذ

" څ رخص" حٿخرٸش ، ٳ حٿظٸخٿي ، ريأ حٿظٴټٺ ٫ڀ ي

[پ ]٧يص ڃيش .. نخى رخٿظ٬يى حٿنيخث ٳ طٴ حٿن

ىح "رڀځ - ىخطڄخڅ - ڃڀڀ " حٿظٴټټش ٳ أڃټخ ، حٿظ ط٠ڂ

. حڃظيحى ٿٴڀٴش ٫ڄخنپ ٻخنض

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

314

ٿخځ " اٿ طيڃ حٿظخن ، طخن حٿڄ٬ٳش نخى " ىيؿ"ي٫

اٿ كٵ حٿڄټظزش رخ٫ظزخىخ ڃوؿخ حث٬خ ، ڃن " ٻخٿ ڀڄ

. أڃش انخڅ حٿ٬

اڅ حٿڄ٬ن حٿڄٴظف ، حٿيٿش حٿنيخثش ، اخءس حٿٸحءس ، ى ]

[ؿى حٿظٴټٺ

. ىح ى حٿڄحؽ حٿؼٸخٳ ، حٿ أٳ حٿليحػش حٿرش

ول ازل٤ــــــي

حٷ حٿنخٷي ، حٿن حىر ٳ ڃحٯش ڃظڄس ىڅ أڅ ڀظٸخ ،

ا ٿؼحڅ ڃ٬يىس ، ىحثڄخ ټڅ حٿ٤ٱ حٿڄىٶ ڃن حٿڄحٯش ، ى

! نو ڃ٤٠ اٿ ڃحٷش ٻپ حٿنٸخى ىٳ٬ش حكيس .. حٿن حىر

اج٣٤ــــخ ابه٤ـــخ

كخٿض حٿزنش حٿڄخٻش اـخى كپ ٢ ، ا أڅ حٿزنش حٿڀش

ٿڀن حىر ڃظٸڀش ڃن حٿيحهپ ، ى طئٻي ٫ٷظيخ رخٿزن

حن٨ڄش حه ، ٻخٿن٨خځ حٷظخى ، حٿح٩ حٿ٤زٸ حٿحٷ٪

. حٿؼٸخٳ ڃن حٿوخؽ

أى اح حٿزنش ٫ڀ طلٸٶ ٫ڀڄش حٿنٸي حىر ر٬ي نـخف

حٿيحخص حٿنٴش ٿنؾ ، ٳي اٿ طؤٻي ٫ڀڄظيخ ، أى ٿٺ اٿ

حىظڄخځ رخٿن٨خص حٿټڀش : " حطـخه ؿيي نظو حٿزنش ٿنٴيخ ى

ٿىد ، أ أڅ حٿء ٳ ٻڀظو أٻز أ٨٫ڂ ڃن ڃـڄ٩ أؿحثو

ىح زو ٫ڀڂ حٿٴخء ، ٳخٿ٬ڄڀخص حٿڄ٬ٸيس ، ى طحٻذ ڃن

. حٿ٬ڄڀخص حٿڄزيثش حٿز٤ش

حٿن ن٩ ڃن حٿټنٴخٽ حٿڀٴ٨ ، طټڅ ٳو ]: ٸٽ څ رخص

حٿڄ٤ڀد ڃن .. حٿڀش ٳ اؿخس ڃن ڃيخځ حٿلخس حٿڃش حٿخهزش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

315

حٿٸخء أڅ ظڄظ٪ رٿٺ حٿڄيي أ حٿڄن٨ ٳ كي حطو ، ري ڃن

[حٿن٨ اٿ حٿ٬خٿڂ ڃن هٽ حٿڀش

. ٳخٿن نظـــؾ ٳ حٿحٷ٪ ڃن حٿيص ، ظٹ حٿڄيٿص

(74)لغح النص ٳ ٫ڀڂ حٿڀش حٿليغ ، أڅ ټڅ حٿن ؿڄ نلش ، ى

ٳٴ ٫ڀڂ حٿڀش حٿليغ ؛ حٿـڄڀش . ٳ حكظحء حٿٸح٫ي ٿڀن

لخٽ ٫ڀڂ حٿڀش .. أڃخ حٿن ٳي حٿحٷ٪ .. ا٣خ ٿٴيڂ ؿخنذ ٿ

حٿليغ حٿنٴخ اٿ ڃخ حء حٿن ڃن ٫حڃپ ڃ٬ٳش نٴش

هڀ حٿخكش حٿڀش .حؿظڄخ٫ش ، ى ظٴي ڃن حٿ٬ڀځ حه

٫ڀڂ ٿش حٿن "ڃن ريحثپ حٿنل ، ؿ٬پ ٿو حٿيڄنش ، اٿ أڅ ؿخء

، رٿٺ يي ٫ڀڂ حٿنل أ٫نٲ 1972" ىزٯحني"حٿ حظليػو "

. حٿلڄص ڃن ٷزپ ٫ڀڂ حؿظڄخ٩ حٿټڄزط

رؤنو طټڀش ٿش حص ڃ٬ن طظييٱ ]: ٬ٱ ىزٯحني حٿن

ٳڀ ڃن حٿ٠ أڅ ظټڅ حٿن ڃن حٿـڄپ كيىخ [حطخٽ

ٳٸي ظټڅ ڃن ؿڄپ ، ٻڀڄخص ، ڃٴىحص ، أ أش ڃـڄ٫ش طلٸٶ

. ألاف االرب

وظڀٲ حٿن ٫ن حٿـڄڀش ٳڄخ ؤط ، حٿـڄڀش طو٠٪ ٿڀنل ، أڃخ

حٿـڄڀش طٸځ .حٿن ٳن٨خځ حٷ٬ ظټڅ ڃن حٳظحخص ٫يس

حٿـڄڀش اڃخ .رؤخن ٷح٫ي ٿش ، رنڄخ حٿن طليىه ٻپ حٿڄ٬خٱ

ظؤػ حٿن رخ٫حٱ . أڅ طو٠٪ ٿڀٸخ٫يس اڃخ أ طټڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

316

. حؿظڄخ٫ش حٿ٬حڃپ حٿنٴش ، أڃخ حٿـڄڀش ٳظ٬٠ٲ ريه حٿڄئػحص

طظني حٿـڄپ اٿ هزحص نلش ، أڃخ حٿن ٳظني اٿ هزحص ٳ٬ڀش

. هخش

- حٿيٿش - حٿنل )ٸظف ىزٯحني حظزيحٽ حٿڄٴخىڂ حٿظٸڀيش حطش

: د (حٿزٯڄخطش

حٿڀش ، حٿظظخر٬ش ، ڀش حٿڄٴخىڂ ، ڀش ڃـڄ٫ش "

" حكيحع ، حٿو٢٤ حىيحٱ

: ڃ٬خ ىحش حٿن ٫نيه ى

" ىنش - حؿظڄخ٫ش - نٴش - ٿش "

: ٿ نـــ " ٻٻظپ"ىنخٹ ڃ٬خ ـذ أڅ طظٳ ٳ

، ى حؿحءحص حٿڄظ٬ڄڀش ٳ حٿر٢ ٻزنخء حٿ٬زخحص ازب

. حٿـڄپ حظ٬ڄخٽ حٿ٠ڄخث

. أ اػخس ٫نخ حٿڄ٬ٳش ڃن ڃٴخىڂ ٫ٷخص ..ازوبه

. أ حٿييٱ حٿو٤ش اول٣خ

. ، أ طٸزڀش حٿڄظٸزـپ ٿڀن ازوج٤خ

. ، أ ٫حڃپ حظؿخ٩ حٿن حظ٬خىطو اهل٤خ

. أ حٿـيس حٿظـيي اإلػال٤خ ،

ڃخ ، ن أه ا٤خ ، أ حٿ٬ٷش رن ن

: ڃن حٿڄ٬خ حٿظن٨ڄش ٿظ٬ن ن٫ش حٿن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

317

ـذ طټن نڄؽ ٿڀن حطو " حٿڄءڃش - ٳ٬خٿش حٿن - حٿـىس"

ى ٫خٿڂ حٿن ، ى ڃ٬خىٽ ڃ٬ٳ ٿڀن ٻڄخ حه حٿو

وظڀٲ ٫خٿڂ حٿن ڃن و ه .. ظؤٿٲ ڃن ڃـڄ٫ش ٷ٠خخ

" ٫نيڃخ ٷخٽ " حٿظ٠خځ" حظ٤خ٩ ٫زي حٿٸخى حٿـؿخن أڅ پ اٿ

حٿٴخكش ط٨ي ٳ اٳحى حٿټڀڄخص ، انڄخ ط٨ي رخٿ٠ڂ ٫ڀ

ٿڀيٿش ٫ڀ " حٿٸـــحڅ "، حظ٬ڄپ حٿـخك٦ ٿٴ٦ "٣ٸش ڃوش

حٿظ٠خځ

: ٸٽ (حٿحرش )نـي رحى ح٫ڃش ٫ني كخځ حٿٸ٣خؿن ٳ

" ٻڀڄخ حٷظنض حٿحرش حٿظ٬ـذ رخٿظوپ ، ٻخنض أري٩ "

" ٿټپ ڃٸخځ ڃٸخٽ " طظـڀ حٿڄٷٴش ٻٿٺ ٳ ٷٽ رڀخء حٿ٬د

ٷخ ٳ أڃخ حٿٸيش حٿظٸزڀش ٳ٬ڄخىىخ حٿـخك٦ ، حٿ ٻخڅ ڃــ

. ٻظخرخطو

. حظيٽ حٿٸيس حٿ٬رش رخٿٽ ٫ڃش ٫ڀ حٿٸيش

ڃن حٿيحخص حٿنش ٳ حىد حٿ٬ر ، ٻظذ حٿٷخص

. حٷظزخ حٿظ٠ڄن

اح ٿڂ ظلٸٶ أكي حٿڄ٬خ حٿنش حٿخرٸش ، ٳخٿن ظڂ

. رخطخٿش

( 75 ) اج٣٤خ عخ أفو

أزٸش حٿ٬ٷش ٫ڀ حٿټننش : ح٣كش حخش ٿڀزنش ى

حٿټپ ٫ڀ حٿـء ، ٳخٿ٬ن ڃ٬ن ٿو ا رخٿ٬ٷخص ، حٿڄټنش ٿو

زپ اٿ ط٬ٲ حٿكيحص ا ر٬ٷخطيخ ، ٣كيخ ڃخٻ كن

". حٿٴى ى ؿڄڀش ٫ٷخطو حؿظڄخ٫ش : ٷخٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

318

حٿزلغ طلڀپ حٿزن س ٳ ٻپ ٫ڀڂ : طز٢ رخٿزنش ڃخ ڀ

. ڃخٻ ، ٳي ، ى : ٿظٸ٬يه ، حى ىح حٿڄنيؾ ىڂ

٤ل٢ زوا

ق ه٤حص ٫ڀڂ حٿڀخڅ ٫ڀڂ ححص : ى" ٫ڀڂ حٿص"

ٳ . نظٸپ ڃن ىحش حٿ٨حى حٿڀش حٿح٫ش ، اٿ حٿح٫ش

أڅ ٬خڃپ حٿٴخ٥ رخ٫ظزخىخ ٻخنخص ڃظٸڀش ، ٬ظڄي حٿ٬ٷخص رن

. ڃ ٻظخٱ ٷحنن ٫خڃش .حٿٴخ٥ ؤه رڄٴيځ حٿنٶ

رڀض حٿنش ڃن حٿظ٬ٸي ، رلغ أزلض ٻخٿ٬ڀځ حٿ٤ز٬ش

. خص ٷخىس ٫ڀ رنخء نڄخؽ ڃظكڄش

[[رؼزجو اـخ ، ٢ اغنع ازوى غ٤غ أب اضوبكخ ]]

٫ڀڄخء حٿڀخڅ حؿظڄخ٩ ، ٤زٸڅ ڃنيـخ : " ٸٽ ظح

حكيح ٳلذ ، رپ ظيڅ ٿيحش حٿڄ٩ نٴو ، ىح

. حٿڄ٩ ى حطخٽ

٤٤ كـــ

ڂ رنش حٿڄ٬خٱ اٿ ٻخنض " حٿزنش كظ حٿٸڅ حٿخى ٫ : ٷ

حٿڃ حٿڀش ، طئٿٲ ؿءح ڃن حخء ، ٻخنض حٿټڀڄخص ، ى

. ٫ن حٿحٷ٪ ، حٿ ط٬ز ٫نو

حٿڄ٬ٳش رخٿحص ٽ ٫ڀ ط ٳ ريحش حٿٸڅ حٿخر٪ ٫ ٣أ طل

حٿٸح٫ي حٿ٬خڃش "ٳٸ٬٤ض حٿڀش ڀش ٷحرظيخ رخخء ، ٳ٨يص

. ٳ٬ٸيص حٿڀش أح ٫ٷخص ؿييس رخخء " حٿظخن حٿ٤ز٬

ٱ آىځ ڄغ حٿؼس ٳٴ حٷظخى ڃؼ ط ټپ حٿڄ٬ٳش ، ٳٸي ٫

. رڄ٨يىخ حٿڄن٨ ، انڄخ رؤخيخ حٿڄظظ ، ى حٿ٬ڄپ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

319

ٻٲ ڄټن ٿنخڅ أڅ ټڅ ٳخ٫پ ٿش طټڀض رينو : " ٸٽ ٳٻ

ٷزپ آٱ حٿنن ، ٿ ٿو ٫ڀيخ ڃڄٺ ؟ ٿش ـي نٴو ڃټىخ

ٳخنخڅ ٻزٵ ڃ٪ ، ٳٵ .. ٫ڀ أڅ ٸڂ ٳ ىحهڀيخ ٻڃو ٳټه

رل خ٪ ڃن حٿڄڄټنخص

: ٠ٲ ٳٻ

ڄټن أڅ طؿي ٫ڀځ حنخڅ ا ڃظ ٻٲ حنخڅ نٴو ٫ن "

حٿؿى ، ئٻي أڅ حٿظٸيځ حٿټز ٿڀ٬ڀځ ټڄن ٳ ٻنيخ أڃخ٣ض حٿڀؼخځ

" . ٫ن حٿ٬ ، رٴو ڃ٫يخ حخ حٽ

ىپ ني رن٨خص كٽ ٳپ ڃئٷض ٿنخڅ ، ٳ ]: ٸٽ حٿڄئٿٲ

ن٬ى ن ٳو ٷحٷ ظلٹ ٫ڀ هزش حٿڄف ، رلزخٽ

[حٿزنــــ ؟

(2)ها تعذ احلذاحــح ، رخ٫ظزخ أڅ ٳڀٴخص ڃخ ر٬ي (ڃخ ر٬ي حٿزنش )٤ڀٶ ٫ڀو أ٠خ

ټخى ڃ٤ڀق ڃخ ر٬ي حٿليحػش .. حٿليحػش ٧يص ، ر٬ي ٸ١ حٿزنش

ٿڀظڄ رنيڄخ ڄټن حٿٸٽ رؤڅ ڃخ ر٬ي .. [حٿظٴټټش ]ظحىٱ ڃ٪

أڃخ حٿظٴټټش ، ٳي أكي [حٿإش حٿٴڀٴش حٿ٬خڃش ]حٿليحػش ، ى

. ڃڃق أىيحٱ ىه حٿٴڀٴش

ټظذ ڃ٤ڀق ڃخ ر٬ي حٿليحػش أر٬خىح ڃوظڀٴش ، ٳي ٳ حٿڄـخٽ

حٿيني ڃيٿٽ ڃوظڀٲ ٫نو ٳ ڃـخٽ حٿنٸي حىر ، حٿ٬ڀځ

. حؿظڄخ٫ش

حٿظليغ اٿ ٫ حٿليحػش ، ػڂ اٿ ڃخ ر٬ي حٿليحػش ، ى ڃ

حٿنٸ٤ش حٿظ طپ ٫نيىخ حٿڄظظخٿش حٿظٴټټش اٿ نيخظيخ ، ڄټن طزو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

320

[رطخؿح ، ؿؿخ ]ڃخ ر٬ي حٿليحػش رخٿٴڀٴش حٿٴ٤خثش

ڃٸخ ٻپ ء ، ػڂ ريأص [حنخڅ ]ى ٳڀٴش ٫يڃش ، نخىص رؤڅ

، ػڂ [حٿڄخىس ، حٿ٤ز٬ش]ٳ احكظو ٫ن ىح حٿڄٻ ، ٿظلپ ڃلڀو

أنټ حٿٴ٤خثڅ ٻپ كٸٸش طظـخ كحنخ ، ٳؤزق ٻپ انخڅ

كز كحو ، حٿلح طوظڀٲ ڃن و ه ، ٿٿٺ أزلض

)حٿڄ٬ٳش حٿڄظٸڀش ٫ن حٿلح ڃظلڀش ، ٿح ڄټن انټخ حٿؿى

ء ڃؿى ، اڅ ؿي ٳ ڄټن أڅ ٬ٱ ، اح ٫ٱ ٳ

اح ٿڂ ټن ىنخٹ ڃ٬ٳش ڃظٻش ، ٳ ؿى (ڄټن طزڀو ٿڀ

ٿڀٸحنن حهٷش حٿوخؿش ، حٿظ و٠٪ ٿيخ حٿنخ ؿڄ٬خ

ٳخٿٸحنن حهظ٫يخ حٷخء ه٠خ٩ حٿ٬٠ٴخء ، ٿٿٺ لٶ ٿٷخء

. أڅ وؿح ٫ڀيخ

ٳ كخٿش كٻش ىحثڄش ، [ڃخىس]ٳڄخ ر٬ي حٿليحػش طٴظ أڅ حٿ٬خٿڂ

حٿك٠ ]أپ ٿيخ ٷي ، ٴيخ حٿز٬ رؤنيخ كخٿش

، ٬ن ٿٺ ٯخد أ ڃؿ٬ش ، أ ڃ٬خش ، أ ػنخثش [حٿٯخد

كٶ - ىحٳ٪ - ٸن ]حى ڃخ ر٬ي حٿليحػش ٬ظزڅ حظويحځ ٻڀڄخص

ڃؼ ؛ ٸ٣خ ٳ حٿڄظخٳٸخ ، څ ىه حٿټڀڄخص طظ٠ڄن [حص -

! اخحص اٿ كٸخثٶ

ٳخٿحص ڄټن أڅ طليى ىظيخ ، طظڄظ٪ رؤ طڄخٺ ، ر٬ي أڅ طڂ

ٳخٿحص ڃخش ! طٴټټيخ اؿخ٫يخ اٿ ڃخىطيخ حٿڄظلٻش ىحثڄخ

ٿڀڄ٩ ، ڃنٴڀش ٫نو طڄخڃخ ، أ أڅ ٻپ حڃ ڃظخش طڄخڃخ

ڃنٴڀش طڄخڃخ ، ڃوظڀٴش طڄخڃخ ، ٿٿٺ ٳخٿلخٿش حنخنش ڃظ٬يىس

)رټپ ڃظ٤ٱ نيخث ، ٳخٿز كيحص ڃظ٬يىس ، طر٤يخ حر٢

(انخنش ڃظٻش

- حٿنخء )ط٨ي حٿظش حٿټخڃڀش رن حٿټخثنخص ، ڃن ؿڄ٪ حٿؿه

! (حٿح ؿنخ - حٿٸى - حٿـ - حٿيى

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

321

. ٳي ٫خٿڂ ڃظ٦ ، ٿټن حص خثڀش ڃظٸش

ٳي ٫ ڃخ ر٬ي حٿظخن ، ڃخ [حٿڄخٷزڀخص ]ى ٫خٿڂ ٸ١ ٻپ

. ر٬ي حنخنش حٿززش

حڅ " ٬ظز ٻظخد [نيخش حٿظخن ]ڃخ ر٬ي حٿليحػش ، ٬ن

ڃخ .. ، حٿڄز رڄخ ر٬ي حٿليحػش " (ي حٿظٴ ) 1965" نظخ٭

ٳپ حٿليحػش [ي حٿليحػش]ر٬ي حٿليحػش ريح حٿڄ٬ن ، ط٬ن

! اٳ حٿليحػش

ٳ أنخ ڃخ ر٬ي حٿليحػش حٿلٸٸش حٿټڀش ، ٳي ڃوڀٴخص ٫

حظنخس ، حٿ حٳظ ؿى ن٨خځ ، ٷح٫ي ڃن٤ٶ ٳييح ٸٽ

، انڄخ ؿي ٳخث ڃن " حٿلٸٸش ٳ حطيخ " ؿي ء ڄ "

حٿلٸٸش ، أڃخ ٳٻ ٳنټ ؿى حٿلٸٸش ، ٳخٿلٶ ٫نيه نظـش حٿٸس

ٴو ألخد حٿڄڀلش ٳ ٳو ، ٿٿٺ ڄټن ٳپ حٿلٸٸش

. ٫ن حٿٸس

[حٿنش ، أ حٿڀش ]٧يص ڃخ ر٬ي حٿليحػش

ى ط أڅ حٿڀش ٿض أىحس ٿڄ٬ٳش حٿلٸٸش ، انڄخ ى أىحس

نظخؿيخ ، ٳؼڄش أزٸش ٿڀش ٫ڀ حٿحٷ٪ ، ٳخٿڀش ڃټنش ڃن

ڃـخش ، طټٲ حٿحٷ٪ ، ٿټن طلـزو ، ٳي طزو حٿؿخؽ

حٿڄـ٬ي حٿ طلخٽ أڅ ط ڃخ حءه ، ٳظنپ رؤٿحنو ، طن

حٿڄيٿٽ حٿن حىر ، أ حٿٴڀٴ ، ڃڄڀء رخٿ حٿڄـخش ،

ؿي ]حٿظ طلـذ حٿإش ، ٿٿٺ ٳي ط اٿ ء هخؿيخ

ٳي ڃطز٢ رخٿن حه ، ڃن٬ٽ ! [ء هخؽ حٿن

! طڄخڃخ ٫ن أ حٷ٪ ڃ٫ هخؿو

حٿڀش نٴيخ ، ٿض أىحس طحپ ، كظ أىحس ٷڄ٪ ، رپ ى حٿٸڄ٪

ؿي ء " حٿظ طٸٽ " حٿح٫ش " ىنخٹ ڃخر٬ي حٿليحػش ! حطو

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

322

هخؽ حٿٸس ، ڃن ظلټڂ ٳيخ ظلټڂ ٳ ٻپ ء ، ٳخٿٸس ٳ ىح

. حٿن٩ ، طلپ ڃلپ حٿڀش

حن٬ظخٵ ، ټڄن ٳ حٿ٬يحٿش حؿظڄخ٫ش ، حٿڄخحس ، انڄخ ټڄن

ٳ حٿظ٬ز ٫ن حٿٯزش ، حٿظ طلخٽ حٿن٨ڂ حؿظڄخ٫ش أڅ طټزليخ

ٿٿٺ ٳبڅ حٿ حٿـن ، أٻؼ أټخٽ حٿٯزش حن٬ظخٷخ ، حٿٯزخص

. ٷڄش حن٬ظخٵ - ٳٶ ڃخ ر٬ي حٿليحػش - حٿخىش ، حٿڄخهش حٿخس

ٻخڅ ڃپ ٳٻ ڃن ڃئ ڃخ ر٬ي حٿليحػش ، خح ، ظىى ٫ڀ

اڅ ٿل٨ش : ٻخڅ ـخى رخٿٸٽ " خڅ ٳنټ" ٫خڄش حٿ

حن٬ظخٵ حٿكيس ، حٿظ ٻخڅ ٬ ريخ ، ى حٿڀل٨ش ، حٿظ ڄخ

ٳ زٸ ! ٳيخ حٿ ، نو پ حٿڄظخٳٸخ طڄخڃخ ، ٧ٽ حٿو

!! ٳ حٿ٬خٿڂ ؿيه ، ؿيخه حٿ٬ز

ٳي ط٬خى حنخڅ .. حٿيخنش اڅ " ٳڀڂ ٧يص ىه حٿٴڀٴش

حٿوخٿٶ ، حٿٸحنن ، ٳخٿظليغ ٴټٺ حنخڅ ، أڃخ حٿليحػش ٳظي

! ڃطو ، ڃخ ر٬ي حٿليحػش ، طظټٲ ڃ٪ ڃطو ؟

اڅ ڃخ ر٬ي حٿليحػش ، ى أيٿؿش حٿن٨خځ حٿ٬خٿڄ حٿـيي ، كغ ٿـؤص

حٿيٽ حٿټز اٿ اٯحء حٿيٽ حٿنخڃش ، طڀيخ ، حٿيـځ ٫ڀ

! ٷڄيخ ٻخٿ٫ حٿٸڃ ، حٿحٻس حٿٸڃش رف ؿيي

( 76 )اهك ك٤ج الكواكذ

، ى ڃؼخٽ ٿڀټخطذ حٿوخٿ 1937 ٻخطذ أڃټ طٳ ٫خځ

: حنيحڃ ٸٽ

حٿلخس ء ٻو ، حٿ٬ڀڂ ونٸنخ رخٻظخٳخطو ، ڄټن أڅ يڃ حٿن٩ "

" حٿز ٳ حٿنيخش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

323

ٻخڅ وؽ ا رخٿڀپ ، ى خكذ ٻخٿزق ، ٻخڅ ڃٿ٬خ ر٬ڀڂ

. حػخ حٿٸيڂ ، ى ٩ حٿٴ٩ ٳ نٴ حٿٸحء

٤٤ل أله٤٣ق

ى حٿٸخنڅ ، كخٽ حنظلخ ،٫نيڃخ ٳ٠ض ٷظو 1871ٿي ٫خځ

حٿٸس حٿ ، ٳٸي حنز٤ق رن ٷ٠ز حٿټش حٿلييش ، ٿڂ ڄض

أ٣ڀٶ ٫خح نخخ ٷد ٷڀزو ، ٿڂ .. څ ڃحؿپ حٿٸ٤خ ٻخنض ٫خٿش

ڄض ، ٬٣ن نٴو رټن ، ٿټن حٿـف ٿڂ ټن ٷخط ، ٷخرڀو ٯٻ

، ٻخڅ خح ٻزىٿ ، أټخ حڀي ، ڄخ حٿـن ڃ٪ 1898

. حٿزخخ ر٤ٸش خس

أػخطخ ڃؿش ڃن حٿيظخ ، حٿظخثڂ " حٿيخش حٿ٠زخد " ٷظخه

. ٳ حٿلٲ حٿش ، حٿظ حطيڄظو رخنل٤خ١

ظو ، ر٬ي أڅ ٴ٬ض ػخثح ٳ حهظزخء : ؿخء ٳ ٷ ـ ٷخٿض رــ

! " أ كٶ ٿٺ أڅ طټڅ ٣زخ ، رنڄخ أنخ جش ؟:" ٫نيىخ

٫خ ٳ نيخش ٫ڄه ٳ ٳنڀنيح ، ڃخص ٳ حنٴـخ ٷنزڀش ڃن حٿؼس

، ٫خ ٫يح ٿڀؼس حٿش ، ٳٸي ك لٴش 1917حٿش

. ي حٿؼس ، حٿ ز٠څ أ٫ڄخٿو

أڅ يح ٷي كخٽ ڃخ٫يس حٿڄق ، ٳ٠ل " ى خكذ ن٨ش

"! رنٴو ٿټڅ أ٨٫ڂ طڃه

ؿهــــــ٢

كٻش طٸٽ رؤڅ أپ حٿ : ٻخنض طظنخ٩ خ كٻظخڅ

]ـذ أڅ زظ٬يح ٫ن أرخ ، ح٫ظنٶ ىه حٿي٫س " ٸخٿزش"

، كٻش ػخنش طٸٽ حٿ أرڅ [ىظٳټ ، طٿظ

[ٯٻـــ]ح٫ظنٶ ىه حٿي٫س

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

324

ح ، ٫خ ٯٻ ټخٳق ڃ حٿپ ، ٫ڄپ هزخح ، رخث٬خ ؿ

ؿخڃ٬خ ٿڀوٵ ، رظخنخ ، ػڂ خ خىح ٿڀ٬خٳ ، ٿز٪ ؿ٫و

أ٣ب ل به٤ي ك ــــبك

ڃخ ٳ حٿـن ، ٻظزيخ ٫ڀ ٿٴخٳش 37 هٽ 1786أٿٴيخ ى خى

ڃن حٿٵ رلٱ س ، ٫نيڃخ نٸپ ڃن حٿزخظپ ، اٿ

: حٿڄلش حٿ٬ٸڀش ، نص حٿڄو٣٤ش ٳ أٿڄخنخ ، ڃڀويخ

يٶ - ٷخ - أٸٲ - ىڅ " أر٬ش أوخ ڃظلڀڀڅ ؿنخ ىڂ "

ڃخ ٳ ٫ٿش ؿنش ، طلزيڂ أر٪ 120ٷڅ هٽ "

٫خىحص ٫يى ڃن حٿٴظخڅ حٿٴظخص ، ط حٿ٬خىحص ٻپ أنح٩

حٿ حٿـن

، كخٽ أڅ ـ٬پ حٿؼس حٿٴنش طڀ حٿٸحنن 1740ٿي ى خى

. ڃظٸش ڃن حڄو [حٿخىــــــش ]حٿـنش حٿوڀٸش ،

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

325

ؼواء كبه

1020- 932الوكـــــ٢

" أٿٲ .. ى أر حٿٸخڂ ڃن حٿٴى ، ٿي ٳ هحخڅ

أ ٻظخد حٿخه ٫ڀ نٶ حٿخس ، ٫يه حڃ حٿن " حٿخىنخڃو

٫ن ٻپ رض ٣ڃخنخ ڃن حٿىذ ، ٯ أنو أ٤٫خه ٳ٠ش ، ٳيـخه

: حٿخ٫ ، ڃن أڃؼڀش ىـخثو

ه ٳ٫خ ڃن حٿلن٨پ ، حٯو ٳ ؿنخص ٫يڅ ، ط٬ييه رڄخ ]

[ٴ ڃن حٿنخر٪ حٿڄخش ، ٳڀن لڄپ ا ػڄح ڃـــح

ه ر٠ش ٯحد نخ٫ذ ، ٬يخ ٳ ٫ رڀزپ ، ٳڀن طنٸٲ ا ٫ن ]

كض ٯحد ٳخكڂ ، ٿ أ٬٣ڄض خىخ أـخ حٿڀزپ ، أ

! [٫ڀيخ رـنخف ؿزپ

اؼــــل١

، أنټ ٫ٸخثي حٿينى ، كټڂ ٫ڀو 1292 طٳ 1148ٿي ٳ ح

ٸٽ حٿٴخڅ أڅ ٿټپ ٻڀڄش ڃن ٻڀڄخطو .. رخ٫يحځ ، ٿټنو ىد

: ڃ٬ن ، ٳيڂ ٸينو ، ڃن كټڄــــو 72

حٿڀئٿئ ، زٸ ٿئٿئح ، ٿ ٧پ ٳ حٿكپ ، ٿټن حٿظحد اح حطٴ٪ "

كظ رڀٮ حٿلخد ، ٳڀن ټڅ ا طحرخ ، ڀزغ أڅ ظيحن جخ

". ٳجخ ، كظ ٬ى اٿ ٫نه

اغــــبـــ٢

" ٻخڅ ڃٿ٬خ رس ينخ ٲ ، ٸٽ ٫نيڃخ ـن ينخ ٲ

ٿ ـنخ حٹ حٿ ټنو ٲ ، رپ ى حٿٴى ، انڄخ حٿـن

" . كغ ټڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

326

ؽبكظ ا٤واى١

، ٫خ ٳٸح ، 1388ٿي ٳ أحثپ حٿٸڅ حٿحر٪ ٫ ، ڃخص

" حٿٻخء حٿٴٸ ڃظڃخڅ " ٷخٽ

ىپ يځ ن٬ڂ حٿڄڀٹ ؟ : ؤٿظو أڃس خخڅ

ٿ ىحځ ن٬ڂ ٷزڀنخ ، ٿڄخ رٸ ٳ حٿ٬خٿڂ ڃظ٪ ٿنخ ، :" ٳؤؿخريخ

" ٿن٬ڄنـــخ

( 77) اؾـــــالط ازف

264ىـ ، حنظٸپ اٿ حٿزس ، ٳ أؽ ػس حٿنؾ 244 ٿي نش

ٻخڅ ٷڃ٤خ ، أػنخء ڃلخٻڄظو حى٫ض رنض حٿڄ أڅ حٿلؽ

ؿيخ ڃن حرنو ، أڅ حرنظو ٣ڀزض ڃنيخ ٯيخ ، ىڅ ٫ٸي حؽ ، ػڂ

. أڅ طـي ٿو

ٳ ڃلخٻڄظو ؿخءح رخثڀو اٿ أطزخ٫و ، ٻخنض ٻڀيخ ڃح ٳيخ

. حڂ حهلل ڃ٬ؿخ

ٿڂ كخڃي رن حٿ٬زخ ا رخٿ٬ٸرش حٿټخڃڀش ، ى حٿڄ٤زٸش ٫ڀ

أ حٿٸحڃ٤ش ، ى حٿـڀي أٿٲ ١ ، ػڂ طٸ٤٪ ح٣حٱ

. حٿڀذ د حٿ٬نٶ ، اكحٵ حٿـؼش ، ڃخىىخ ٳ ىؿڀش

ص ڃلخٻڄظو ز٬ش ي ، ٳ حٿي حٿؼخڃن ٷ٪ حٿلؽ ٳ حظڄ

: ه٤ؤ ، ٳٸي ٷأ حٿٸخ أر ٫ڄ نخ ٿڀلؽ ٸٽ

اح ٿڂ ظڄټن حنخڅ ڃن حٿلؾ ، ٳ٬ڀو أڅ ٴى ٳ رظو ڃټخنخ "

طڀلٸو حٿنـخش ، يهڀو أكي ، ٳبح ك٠ص أخځ حٿلؾ ٣خٱ كٿو

٣حٳو كٽ حٿزض ، ٳبح حنٸ٠ ٿٺ ، ؿڄ٪ ػػن ظڄخ ، أ٬٣ڄيڂ

طٿ هيڃظيڂ رنٴو ، ٳبح ٳٯح ڃن حٻپ ، ٻخ ٻپ ٳى ٳيڂ

! ٷڄخ ، ىٳ٪ اٿيڂ ز٬ش ىحىڂ ، ىح ٸځ ڃٸخځ حٿلؾ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

327

ؽ ؟ : ؤٿو حٿٸخ ڃن أن ٿٺ ىح خ ك

ڃن ٻظخد حهٵ ٿڀلن حٿز : ٳٸخٽ

! ٿ ٳ حٿټظخد ء ڃڄخ ٻص .. ٻرض : ٳٸخٽ حٿٸخ

ؽ ٫خځ ىـ أ٫يڃو حٿ كخڃي رن ٫زخ 301ڀذ حٿل

زلخن ، : " ٿڂ ٸپ حٿلؽ حٿظ٬ز حٿڄي ، حٿ نذ اٿو

! زلخن ڃخ أ٨٫ڂ خن

. كوبئ ، أث ا٤ي٣ل اجب٢ ، ٣ؼل ض اؾالط

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

328

ق٤ــــــبد أكث٤ــــــــخ

أث ؽ٤ــــــب ازؽ٤ــــل١

ځ ٿي ٳ 1023 – 922 أ 407 ىـ طٳ ٬312ظٸي رؤنو ٿي

ح أ نخر ، ػڂ حنظٸپ اٿ ريحى ، ٫خ رخثخ ط٬خ ، حظپ

طڄټن نټي حٿڃخڅ : " ٸٽ ٫نو خٷص حٿلڄ " ٳ نن حٿټظذ

ڃنو اٿ حٿلي حٿ ظٵ ٳو ، ڃ٪ لش نٸڀو ، طٸي ه٤و

طٶ نوو ، ڃظو ڃن حٿظلٲ حٿظلٲ ، رڄؼپ ڃخ

" ظٵ حٿزڀي ، حٿ ڄن حپ

. حنظٸپ ڃن حٿ٬حٵ اٿ حٿ ٿظوڀ ڃن كٳش حٿئځ

: ڃئٿٴخطو

– حڃظخ٩ حٿڄئحنش – حخحص حٿيش – حٿيحڃپ حٿحڃپ

. حٿزخث حٿهخث –أهٵ حٿن – حٿيحٷش حٿيٶ

اؽوام زجــــ

. ٫ڀڂ حٿٸخ ، أر يپ رن ڃلڄي رؤنو ن اكحٵ ٻظزو ٳؤپ اٿو ٬خطزو

: كوك أثؽ٤ب ػ٤ هبئال

ه ٫نظو ، ٳؤڃخ " ح٫ڀڂ رؤڅ ىه حٿټظذ كص ڃن أنخٱ حٿ٬ڀڂ ،

ح ، ٳڀڂ أؿي ٿو ڃن ظلڀ رلٸٸظو حٯزخ ؛ أڃخ ڃخ ٻخڅ ڃخ ٻخڅ

٫ڀو ٣خٿزخ ٫ڀ أن ؿڄ٬ض .. ٫نش ، ٳڀڂ أذ ڃن ل

أٻؼىخ ٿڀنخ ، ٿ٤ڀذ حٿڄؼخٿو ڃنيڂ ، ٿ٬ٸي حٿخش رنيڂ ، ٿڄي

، حٿـخه ٫نيىڂ ؛ ٳلڃض ٿٺ ٻڀو ، ٻىض أڅ طټڅ كـش ٫ڀ

ٿ ڃڄخ ل حٿ٬ځ ، أن ٳٸيص ٿيح نـزخ ، يٸخ كززخ ،

أڅ أى٫يخ خكزخ ٷزخ ، طخر٬خ أىزخ ، ثخ ڃنزخ ؛ ٳٶ ٫ڀ

ٿٸځ ظ٫زڅ ريخ ، ينڅ ٫ ، اح ن٨ح ٳيخ ، ڄظڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

329

ري ٯڀ٤ ، اح طٴلىخ ، ٻٲ أطٻيخ نخ ؿخطيڂ

٫ن ٫خڃخ ، ٳڄخ ق ٿ ڃن أكيىڂ ىحى ؛ ح٤ص رنيڂ اٿ

ر٬ـــي … أٻپ حٿو٠ ٳ حٿلحء ، اٿ ر٪ حٿين حٿڄءس

: ثؤئخ ، ٣وزل ث ٳڀ ٳ اكحٵ حٿټظذ أس

أر ٫ڄ رن حٿ٬ء حٿ ىٳن ٻظزو ٳ رخ٣ن ح ، ٳڀڂ ؿي ٿيخ

. أػ

ن٬ڂ : ىحى حٿ٤خث حٿ٬خري حٿحىي ٣ف ٻظزو ٳ حٿزل ، ٷخٽ نخؿيخ

حٿيٿپ ٻنض، حٿٷٱ ڃ٪ حٿيٿپ ر٬ي حٿٽ ٫نخء ىٽ ، رء

. هڄٽ

ىح ٲ رن أزخ١ كڄپ ٻظزو اٿ ٯخ ٳ ؿزپ ٣كو ٳو

ىٿنخ حٿ٬ڀڂ ٳ حٽ ، ػڂ ٻخى أڅ ٠ڀنخ : ي رخرو ، ٳڀڄخ ٫طذ ٷخٽ

. ٳ حٿؼخن ٳيـنخه

ـىخ رخٿنخ ػڂ ىح أر ڀڄخڅ حٿيححن ، ؿڄ٪ ٻظزو ٳ طن ،

: ٷخٽ

. حهلل ڃخ أكٷظٺ ،كظ ٻيص أكظٵ رٺ

ٵ أٿٲ ؿء ٣ىخ ٳ حٿق ٷخٽ : ىح ٴخڅ حٿؼ ، ڃ

. ٿض ي ٷ٬٤ض ڃن ىخ ىنخ ، رپ ڃن ىخ ىنخ ؛ ٿڂ أٻظذ كٳخ

: ىح ونخ حٿحٳ ٷخٽ ٿٿيه ڃلڄي

طٻض ٿٺ ىه حٿټظذ ، طټظذ ريخ ه حؿپ ؛ ٳبح أظيخ طونٺ

. ٳخؿ٬ڀيخ ٬٣ڄش ٿڀنخ

ڃخح أٷٽ ؟ خڃ٬ يٵ ؛ أڅ ڃخنخ أكؽ ڃؼڀ اٿ ڃخ رڀٺ

ٿڃخڅ طيڃ٪ ٿو حٿ٬ن كنخ أ ، ظٸ٤٪ ٫ڀو حٿٸڀذ ٯ٨خ ؿ

ـ . ن

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

330

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

331

انخ ىينخه حٿزپ اڃخ خٻح :" ڃن رٯش حٿٸآڅ حٿټڂ ٷٿو ط٬خٿ

" لها أ

؟ (بوا)ر٬ي حڂ حٿٴخ٫پ (لها) ٿڄخح ؿخءص ش حٿڄزخٿش

؟ اب بوا ، أ بكوا: أٿ حٿڄٴ أڅ ٸخٽ

او ٣ ػ٠ ٤ـخ اجبـخ " : ٷخٽ حٿٸخ ٫زي حٿـزخ

أب لها عبءد ث٤ـخ اجبـخ ٫ڀ ٷڀظو اح ٷ رن٬ڂ حهلل ، لالخ

" ٿڀيٿش ٫ڀ أڅ حٿټٴ ريه حٿن٬ڂ أڃ ٨٫ڂ ، ظؿذ حٿظيپ

هب رؼب٠

(حنڀن )ٳٴ " ڃنيخ كبـحطپ ٫ڀيڂ نزؤ حٿ آطنخه آخطنخ "

ا٫ـخ ٻز يٽ ٫ڀ ڃن ټٴ ، ٻؤنو حنڀن ڃن حڄخڅ

ظٷذ طيٽ ٫ڀ س " ٻڀڄش " ٣زوهت ٳؤزق ٳ حٿڄينش هخثٴخ "

حٿ٫ذ

" اصبهزخ أيخ حٿن آڃنح ڃخٿټڂ اح ٷپ ٿټڂ حنٴح ٳ زپ حهلل "

ن٤ٸيخ ، س ٿڀن ظيرڅ ڃن نيحء اصبهزٳٴ كٱ ٻڀڄش

حٿـيخى

ٳ ٻڀڄش ٳؤؿؤىخ ا٫ـخ آه " حٿڄوخ كؤعؤب: " ٷخٽ ط٬خٿ

" أٿـؤىخ " ط٬ن حٿټڀڄش

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

332

ٳ ىه " خ أٿ حٿزخد ؽ٤بح اوبٿټڂ ٳ : " ٷخٽ ط٬خٿ

ٳ ڄټن حٿظ٬ز ٫ن ڃ٬ن ىه حش ا ر٬يى .. حش ا٫ـخ ٨٫ڂ

" اوز أل٠ وز: " ٻز ڃن حٿٴلخص ٷخٿض حٿ٬د ٷ رڀخ

.ٿټن حٿٸخ حٿٸآن أڄپ ڃن ىح حٿٸٽ

ثالؿخ األ٤

أڃڀ ٫ڀنخ ٽ حهلل ڀ حهلل : ٷخٽ ي رن ػخرض حهلل ٫نو

: ٫ڀو ڀڂ ىه حش

ٿٸي هڀٸنخ حنخڅ ڃن ٿش ڃن ٣ن ، ػڂ ؿ٬ڀنخه ن٤ٴش ٳ ٷح "

ڃټن ، ػڂ ؿ٬ڀنخ حٿن٤ٴش ٫ڀٸش ، ٳوڀٸنخ حٿ٬ڀٸش ڃ٠ش ، ٳوڀٸنخ حٿڄ٠ش

" ٨٫خڃخ ، ٳټنخ حٿ٨٬خځ ٿلڄخ ، ػڂ أنؤنخه هڀٸخ آه

" كزجبهى اهلل أؽ اقبو٤:" ٳٸخٽ ڃ٬خ رن ؿزپ حهلل ٫نو

ٳٸخٽ ڃ٬خ ڃڂ لټض .. ٳ٠لٺ ٽ حهلل ڀ حهلل ٫ڀو ڀڂ

خٽ حهلل ؟

. ثب فزذ : ٳٸخٽ ٽ حهلل

حهلل ڃخ طٸ٠ : " ٷخٽ ؿپ ٿ٬ڄ رن حٿو٤خد حهلل ٫نو

ـٽ " رخٿ٬يٽ ، ط٤٬ حٿ

: ٳ٠ذ ٫ڄ كظ ٫ٱ ٿٺ ٳ ؿيو ، ٳٸخٽ ٿو ؿپ ٻخڅ ڃ٬و

، فن اؼل ، أو" خ أڃ حٿڄئڃنن أٿڂ طڄ٪ رٸٿو ط٬خٿ

! كنا اغب٤ " ثبؼوف أػو ػ اغب٤

اهلل ؤب بذ بها ألئذ : ٳٸخٽ ٫ڄ

ه ث٤ؾ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

333

ٻخڅ ٬ي رن حٿلن اح ك٠ رخد أكي ڃن حٿ٣ن ، ؿڀ

انٺ طظزخ٫ي ڃن حڅ ؿييٹ :ؿخنزخ ٳٸپ ٿو

أل أكػ٠ ثؼل ، ف٤و أ أه٠ هوة :ٷخٽ

الم ىث٤ـــلح

" " ڃن ٻظخد حٿنـځ حٿحىس رن ط

: ٷخٽ ىخڅ حٿي ٿريس ؿظو

ر٬ي أڅ ٫خطزظو ٫ڀ ٿيه … أنض ٣خٿٶ اڅ ٿڂ أٻن ڃن أىپ حٿـنش

ٿن طيهپ حٿـنش : ٷخٿض ٿو

حظي٫ ٻپ حٿ٬ڀڄخء ٳخهظڀٴح ٳ ٷ٩ .. نيځ ىخڅ ٫ڀ ٿٺ

ڃٴظ ڃ ، ٳ٤ڀذ ڃن اإلب ا٤ش ث ؼلڃخ ٫يح .. حٿ٤ٵ

ىخڅ أڅ وڀ ڃـڀو ، ٳخنٱ حٿلخڅ

طٴلو كظ : ٣ڀذ حٿڀغ ڃن ىخڅ ڃلٴخ ، ٷيڃو ٿو ، ٷخٽ ٿو

]ٳ٤ڀذ ڃن ىخڅ أڅ ٸأ حش حٿټڄش .. پ س حٿكڄن

أه ثبهلل اؼظ٤ أي: كوب ا٤ش [ٿڄن هخٱ ڃٸخځ رو ؿنظخڅ

ٳؤٷڂ ىخڅ رقبف وب هثي

! ي عزب ، ٤ذ اؽلح كو : ٳٸخٽ حٿڀغ

اؾ٤ اـ٢

أيڄخ أٳ٠پ حٿلټڂ ، أځ حٿن ؟ (ىؿن )جپ حٿلټڂ حٿنخن

حٿلټڂ : ٳٸخٽ

ٻٲ طٴ ٷٱ حٿلټڄخء ٫ڀ أرحد حٯنخء ؟ : ٳٸخٿح ٿو

أب األؿ٤بء … أل اؾبء ٣ؼوك ه٤خ اضواء : ٳٸخٽ ىؿن

! كال ٣ؼوك ه٤خ اؾخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

334

ط٬ڀڄض أڅ أكن أ أٻؼ ، ٻڅ أٻؼ : هب أؽل اؾبء

أٻؼ ڄ٪ أٻؼ ، ٳڄ٬ٳش حهلل ، حكظحڃخ ، أڅ أٯڄ ٫ن

. طټڅ ا رخٿڄض حٿظؤڃپ

ٻڀڄخ حى ٫يى حٿوٽ ٳ حٿ٬رش ، حىحىص : " هب ابػو ٤له

! حىظحح

: ا٤د .٣و د ا

اڅ ر٬ حٿ٬حء ټظزڅ ڃخ ٯزڅ :" 1950حٿ ڃخص ڃنظلح

. ٳو ڃن أكخ ، ڃخ لنو رخٿٴ٬پ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

335

( 80-79-78) خمتاراخ شعرح

ٷخٽ حٿلخع رن ٫زخى

٫خىي حٿخ٫ .. ٷخٽ ىه حرخص ، ٳ كد حٿز حٿـخىڀش

حرن "ثغ٤وا " ٷظپ " ٻڀزخ "نٴو أ ظٹ ٳ ىه حٿلد ، ا أڅ

[ ثئ ثغ ؼ ٤ت ): حٿخ٫ ٷخٽ ى ٸظڀو

: ٳزيأ ٷيطو ، ٣خٿزخ ڃن ؿظو أڅ طزټ حرنيخ رـــــح

كپ رن حٿؿـــخٽ حٷـــــــحٽ ٷپ ځ حٯ طزټ رــــــــــح

ڃخ أط حٿڄخء ڃن إ حٿـزــخٽ ٿ٬ڄ رټن رــــــــــــــح

حٿوحص ، ڀق كظ نڄ حٿزي ڃن إ حٿؿــــــخٽ خ رـ

حٿ٬څ ر٬ي رټخىـــــــــــــخ حٿ٬حٿـ طٸ كن طٸ حٿيڃخ ي

ىخ حٿځ خٿــــــــــــ ٿڂ أٻن ڃن ؿنخطيخ ٫ڀڂ حٿڀـــــــو ان رل

ٷظڀه ٧ڀڄـــــــخ ر ٷظـــــــــــخٽ أخرح إحرظــــ رزــــــــــ

اڅ ٷظپ حٿټڂ رخٿ٪ ٯـــــــــخٽ ح ٷظڀه رــــــ٪ ن٬پ ٻڀـــــذ

ڃخ ڄ٬نخ رڄؼڀو ٳ حٿوحٿــــــــ خرن طڀذ ٷظڀظڂ ٷظـــــــــــــ

رخ ڃر٢ حٿن٬خڃــــــــش ڃنــ ٿٸلض كد حثپ ٫ن كــــــخٽ ٷ

رـــخ ڃر٢ حٿن٬ـــــــخڃش ڃنــ ٿ ٷٿ حى ، ٿټن ٳ٬ــــخٿــ ٷ

ٿ ٷڀز ٫ن حٿٸظخٽ رخٿــــــــ ٷرخ ڃر٢ حٿن٬خڃش ڃنـــــــــــ

رخ ڃر٢ حٿن٬خڃـــش ڃنــــــــــ نز٪ حٿؿخٽ ر٪ حٿن٬ـــــــــــخٽ ٷ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

336

: هب اث او٢ ٣غ ع

ڀـــــق ؿي ا ٿ ٩ ٴض رخٿوى حٿلخڅ ڃـــــخ

ـڄــ٪ ٻ ٬زي حهلل ٳ حٿٴـــــــس يـــــــي ٳيخ ڃــــخىي حٿ

: هب ٣ق فجبىا

ٺ حٿڀڄق رخٿز ڃخ أن أن هزخح ڃص رو يك حٿٷخٷش

رن إظيخ ٷحء ٻخٿٸڄــــــــــ ڃخ رن إظيخ ٳ ٻٴــــو ٻـــــس

رخٿلــــــ ٳو ٳ ٿـش حٿڄخء ڀٸا رڄٸيح ڃخ طنيحف ىحثـــــــــــس

: هب ٣ق ؽوال ازب

نخ٫ـڂ ڃن حٿټظخڅ أه٠ ؿڀ نو ىحن حٿرخد ڃ٤ـــــــــــ ط

ڄخٽ طظـخر٬ض حثزو كظ كزض ٯيـــــــــــــ اح ح٣ىص ٳو حٿ

: هب ػ ايالث٤خ

ٳظلپ زخرټخ ڃن حٿىـــــــــذ ڀٸ حٿ٬ـن ٿـنخ ڃن أنخڃڀــــو

: هب اث او٢ ٣غ

نټـــــن ٫ڀ أ٫ٸخرين ڃن حٿنيځ ٳڀڄخ طزي ٿڀٸحرپ ؿيـــــــــــو

كـــــــڂ ٷڀن أهٴن حٿټځ طظـــــــح أ ٿظنخ ٻنخ طٻنخه ٳ حٿ

هب ازج٢

ك٢ الػ

كڄض رو ٳززيخ حٿك٠ـــــــخء ٿڂ طلٺ نخثڀٺ حٿلخد انڄـــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

337

حٿ٬ٵ ڃن حٿوـپ : وؽبءأ طزو طڄخػپ ح : رؾي

: هب

ىن ٿينخ ڃڀٸخص ٻحـــــــــــي طزټ ٫ڀين حٿز٤خٶ رخٿ٠ل

ڃخثذ ٷځ ٫ني ٷځ ٳحثــــــــي رح ٷ٠ض حخځ ڃخ رن أىڀيــــخ

: هب

طيه حٿ٠ٯخځ ٳڄخ طــــــيح ڃن ـ٬پ حٿ٠ٯخځ ٿڀي رــــــخه

ٿ جض ٻخڅ حٿلڀڂ ڃنٺ حٿڄينيح أظٺ ڃل حٿلڀڂ ٳ ڃلــ ٷيس

٫نــــــيڂ ٻخٿ٬ـــــٴ ڃن ٿٺ رخٿل حٿ لٴ٦ حٿـــيح ڃخ ٷظپ حكح

اڅ أنـض أٻـڃض حٿڀجـڂ طڄـــىح اح أنض أٻڃض حٿټــــڂ ڃڀټظــــــــو

٪ حٿني ٳ ڃ٪ حٿٲ رخٿ٬ ڃ٠ٻ٪ حٿٲ ٳ ڃ٪ حٿنــي

ڃخ حٿيى ا ڃن حس ٷـــــخثي اح ٷڀض ٬ح أزق حٿيى ڃنيح

: هب ٣لػ بكها

كذ حٿڄنخخ أڅ ټن أڃخنــــــــخ ٻٴ رٺ ىحء أڅ ط حٿڄص خٳـــــخ

ي حٿلخء ڃن ٳڄخ نٴ٪ ح

حٿ٤ـــــــ

طظٸ كظ طټڅ حـــــخ

اح حٿـى ٿڂ ٵ هخ ڃن

ح

ٳ حٿلڄي ڃټرخ حٿڄخٽ رخٷـخ

ٿڀنٴ أهٵ طيٽ ٫ڀ

حٿٴظـــــــــــ

أٻخڅ وخء ڃخ أط أځ طخهــــــــخ

: هب ٣لػ ، ٣ق ثؾ٤وح جو٣ب

طيي ٳيـــــخ ڃخ ريـــخ ٷ٤ـــــڂ حٿڄؽ ڃؼپ حٿٴلٽ ڃرـــــيس

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

338

ــڂ حٿ٤ ٳٵ حٿلزخد طلزيــخ ٳـــــخڅ رڀٶ طونيــــخ حٿڀ

ؿـــخ ٯ ىـــخځ ڃنيــځ ٻؤنيخ حٿخف ط٠ريــــــــــخ

كٲ ڃن ؿنزخطيــــــخ ٧ڀـــــــــڂ ٻؤنيـــــخ ٳ نيــــخىخ ٷڄـــ

ٳ ؿحنزيــــــــخ ؿخىص ح كٿيخ حٿيـــــڂ طنض حٿ٤

ٷــــــــــــش ى ٫نيـــخ ٯـــــخءىـــخ حىځ ٳي ٻڄخــش ڃ٤ ؿ

: هب ٣لػ ػ٠ از٢٤

ٳؤ٫ڀڄيـڂ ٳيځ ، أكڃيــــڂ ٯي أځ اٿ ىح حٿڃــــــخڅ أىڀـــــــــو

أييىڂ ٳيي أـ٬يــــــڂ ٷى أٻڃيڂ ٻڀذ أرىــــڂ ٫ــــڂ

أڅ ٫يح ٿـو ڃخ ڃن يحٷظو رـــــــــي ڃن نټي حٿينخ ٫ڀ حٿل

: هب ٣لػ اـ٤ش اؼغ٢

ڃؼپ ڃخ يذ حٿڀجــــــــخځ ٳئحى ڃخ طڀــــو حٿڄـــــــــــيحځ ٫ڄ

ـــــخ نخو نــــخ اڅ ٻخنض ٿيڂ ؿؼغ وـــــخځ ىى

ٿټن ڃ٬يڅ حٿىذ حٿٯـــــخځ ڃخ أنخ ڃنيڂ رخٿ٬ ٳيــــــڂ

ڃٴظلش ٫نيـڂ نــــــــــــــــخځ أحنذ ٯ أنيڂ ڃڀـــــــــٹ

حٿٸظـــــپ ٳيـــــخ ڃخ أٷحنيخ ا حٿ٬٤ـــــــــــخځ رؤؿخځ ل

: هب ك٢ و ، ٣لب بكه

لذ حٿنخ ٷزڀنخ ح حٿڃخنخ ٫نخىڂ ڃن ؤنو ڃخ ٫نخنخ

ر٠٬يڂ أكخنـــخ طٿح رش ٻڀيڂ ڃنو اڅ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

339

رڄخ طلن حٿن٪ ٿخٿو ٿټن طټي

حكخنــــــــخ

ٳنخ رذ حٿيى كظ أ٫خنو ڃن ٻؤنخ ٿڂ

أ٫خنخ

ٻڀڄخ أنزض حٿڃخڅ ٷنخس ٻذ حٿڄء ٳ حٿٸنخس نخنخ

ڃن أڅ نظ٬خى ٳو أڅ ڃحى حٿنٴ أ

نظٴخنــــــ

ٯ أڅ حٿٴظ ڀٸ حٿڄنخخ ٻخٿلخص ڀٸ حٿيحنـــخ

ٿ٬يىنخ أڀنخ حٿـ٬خنــــــخ ٿ أڅ حٿلخس طزٸ ٿل

اح ٿڂ ټن ڃن حٿڄص ري ٳڄن حٿ٬ـ أڅ طڄص

ؿزخنــخ

ٻپ ڃخ ٿڂ ټن ڃن حٿ٬ذ ٳ حنٴ يپ ٳيخ اح ى ٻخنخ

: هب ٣لػ أثب ػجل اهلل اق٤ت

ٿي حٿڃن وڀ ڃن حٿيڂ أهىڂ ڃن أٳخپ حٿنخ أٯح

حٿٴ٤ن

كٿ رټپ ڃخڅ ڃنيڂ هڀـــٶ طو٤ اح ؿجض ٳ حظٴيخڃيخ رڄن

طو ىپ طٵ ىٳنخ ؿىس حٿټٴن ؟ ٬ـزن ڃ٠ڄخ كن ر

: هب ٣لػ األ٤ ث ـظ

ڃلو ٯ ڃن ٫ٱ حخځ ڃ٬ٳظ ريخ رخٿنخ

حكڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

340

ٳڀ رڄكځ اح ٧ٴح رو ٳ حٿى حٿـخ ٫ڀيڂ

رآػڂ

: هب ٣لػ أثب ك أألب٢

ٿٺ خ ڃنخٽ ٳ حٿٸڀد ڃنخٽ أٷٴص أنض ىن ڃنٺ

أحىپ

ىثـپ ؿٴوض ىڂ ـٴوڅ ريخ، ريڂ ڂ ٫ڀ حٿلذ حٯ

ٻخڃپ ٳي حٿيخىس ٿ رؤن اح أطظٺ ڃڃظ ڃن نــــــخٷ

: هب ٣لػ أثب اؾ٤ او١

أهٲ ڃنو حٿلڄخځ د ٫ ٽ ڃن ز٢ حٿٿپ ر٬

ڃن ين يپ حٿيحڅ ٫ڀو ڃخ ٿـف رڄض اـــــــــــځ

: هب

٫ ٫ح أ ڃض أنض ٻڂ رن ٬٣ن حٿٸـــــــنخ هٴٶ حٿزنى

ى٩ حٿٽ ٿ ٻخڅ ٳ ؿنخڅ ٳ ٿ٨ ح٣ڀذ حٿ٬

حٿوڀــى

: هب ٣غ بكها

طڄيي أٻڀڄخ حٯظخٽ ٫زي حٿء يه أ هخنو ٳڀو ٳ ڃ

ڃظ٬زي حٿ٬زي اڃخځ أرٸن ريخ ٳخٿل خ حٿو

ڃ٬زى

ڄن ڃخ طٴن حٿ٬نخٷي ڃ ٫ن ػ٬خٿزيخ ٳٸي ر نخڃض نح٣

: هب ٣غ أ٣ب

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

341

ڃن أش حٿ٤ٵ ؤط ڃؼڀٺ حٿټځ أن حٿڄلخؿڂ خ ٻخٳ حٿـڀڂ ؟

ڃن نٴيڂ خىس حٿڄڀڄن ح٫زي حٿٸځ خىحص ٻپ حٿنخ

أٯخش حٿين أڅ طلٴح حرټڂ خ أڃــش ٷي لټض ڃن ؿيڀيخ حڃڂ

: هب ٣غ

ىڃ٬و حكڂ زخرٺ ڃن ٫ي طكڂ وي٫نٺ ڃن ٫ي

ڀڂ حٿٱ حٿٳ٪ ڃن ح كظ حٵ ٫ڀ ؿحنزو

حٿيځ

حٿ٨ڀڂ ڃن ڂ حٿنٴ ٳبڅ طـي ح ٫ٴش ٳڀ٬ڀش

٨ڀـــــــــڂ

ڃن حٿزڀش ٫ٽ ڃن ٫ ٫ن ؿيڀو ه٤خد ڃن ٴيڂ

ٻؤنيخ ڃ٤ٷش أ ٳض ٳيخ كځ ؿٴنو ڃخ طظٸ

طڀ٤ڂ اح أخ ڃليػخ ٳټؤنــــو ٷى ٸيٸو أ ٫ـ

: هب ٣غ اؾن ث اثوا٤

ٿٸي أض حٿلخىػخص ٳ أ ٸٸخ ڄض حىح

٬ڂ

حٿيڂ وظځ حٿـڂ نلخٳش ذ نخش حٿٿي يځ

حٿ٬ٸپ ٸ ٳ حٿن٬ڂ ر٬ٸڀو أه حٿـيخٿش ٳ حٿٸخس ن٬ڂ

حٿنخ ٷي نزح حٿلٴخ٥ ٳڄ٤ڀٶ ن حٿ ٿ ٫خٱ نيځ

: هب ػلب ؼب ثؼ اب ظب ثؤ بد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

342

ڃټظع ڃخ ىحځ لذ ٳو كٺ طڀٶ ىىٹ ا ٯ

حٿزيڅ

ڃخ ص رو ى ٫ڀٺ حٿٴخثض حٿلڅ ٳڄخ يڂ

ح ڃخ ٫ٳح حٿينخ ڃخ ٳ٤نـح رؤىپ حٿ٬ٶ أنيڂ ى ڃڄخ أ

طٴن ٫نيڂ ىڃ٬خ أنٴيڂ ٳ اػ ٻپ ٷزق ، ؿيو كن

ڃخ ٻپ ڃخ ظڄن حٿڄء يٻو طـ حٿخف رڄخ طظي حٿٴن

: هب ٣وص٢ علر ، از٢ برذ هج أ ٣ب

٫ٳض حٿڀخٿ ٷزپ ڃخ ن٬ض رنخ ٳڀڄخ ىىظن ٿڂ طىن ريخ

٫ڀڄخ

طكش ٳڄخطض ح ر ٳڄض ريخ ٯڄخ أطخىخ ٻظخر ر٬ي ؤ

ٿ ٿڂ طټن رنض أ٨٫ڂ حٿي ٿټخڅ أرخٹ حٿ٠وڂ ٻنٺ ٿ أڃخ

نٴو ٷخر ا ٿوخٿٸو د ڃظ٨٬ڄخ ٯ ط

كټڄــــــــــخ

ڃخ حٿـڄ٪ رن حٿڄخء حٿنخ ٳ ي

ـي حٿٴيڄخ رؤ٬ذ ڃن أڅ أؿڄ٪ حٿ

ان ٿڄن ٷځ ٻؤڅ نٴيڂ ريخ أنٲ أڅ طټن حٿڀلڂ حٿ٨٬ڄـخ

: هب ا٤ب ٤ق الخ ك٢ كبح ا

ڃخن حٿيى رخحء كظ ٳئحى ٳ ٯخء ڃن

ص حٿنخٽ نزـــــــــخٽ ٳص اح أخرظن يخځ طټ

ڃن ٫ڀ حٿنخٽ ڃ حڃحء كٿيخ كٴخس ٻؤڅ حٿڄ

ڃوزآص ٬٠ن حٿنٸ ٱ حٿثخٽ أرص حٿوي

أڃټنش حٿحٿ ٿ ٻخڅ حٿنخء ٻڄن ٳٸينخ ٿٴ٠ڀض حٿنخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

343

٫ڀ حٿؿخٽ ڃخ حٿظؤنغ ڂ حٿڄ ٫ذ حٿظٻ

ٿڀيٽ : هب ٳو

ؿڀ ٳ حٿڃخڅ ڃټخڅ ٳ حٿينخ ؽ خرق ه أ٫

: هب ٻظخد

٨٫ڂ أطٸــ ڃټخڅ أطٸــ أ أ

ٻپ ڃخ هڀٶ حهلل ڃخ ٿڂ وڀـــــــــــٶ

ٳ ىڄظ ٻ٬س ٳ ڃٴٷـ ڃلظٸ

: (صب اقلبء اؼجب٤٤ )هب كػج اقياػ٢ ٣غ اؼز

ڃڀٹ رن حٿ٬زخ ٳ حٿټظذ ز٬ش ٿڂ طؤطنخ ٫ن ػخڃن ٿيڂ ٻظذ ٻٿٺ

اح ٫يح ػخڃنيڂ ٻڀذ ان أىپ حٿټيٲ ٳ حٿټيٲ ز٬ش هخ

٫ڀ ٻڀزيڂ ٫نٺ ٳ٬ـــــــــش ٳبنٺ نذ ٿ ٿو نذ

هب ا٠ و : هب ه٢ ، ك٢ األل ك٢ لب ز

خخٻن ڃ انخ نحٽ ٫ڀ ٫يي حٿٳخء اڅ ٯزنخ ڃٸڄنخ

ر٬ؼظڂ ٿنخ ڃن ڃخء نيٻڂ جخ نزپ رو أكخء خىنخ ى

ٻپ حٿڄنخىپ ر٬ي حٿنپ آنش ڃخ أر٬ي حٿنپ ا ٫ن أڃخننخ

: هك ػ٤ ؽبكظ اثوا٤ هبئال

ر ڃٸنخ ٫ـزض ٿڀنپ ي أڅ رڀزڀو خى ٸ

حهلل ڃخ ٣خد ٿلخد ڃىه حط٠ح ڃن ٫و ٿنـــــخ

ٿڂ طنؤ ٫نو اڅ ٳخٷض خ٣جو ٷي نؤنخ اڅ ٻنخ ڃٸڄنـــــــــــــخ

: هب بػو

طليڅ ٯنخ ٳ طن٬ڄـــو ٷي ټؼ حٿڄخٽ ڃٸنخ رو

حٿټي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

344

طٴ حٿ٬څ اح ٷڀض ڃحىىخ حٿڄخء ٫ني حىخى حٿنپ

٬ظټ

: هب ٤ت ػ اك ثؼل أ هكز عبه٣خ ث٤بء

ڃؼڀ ٳ ؿخٿټڂ ٷڀپ ڃؼڀٺ ٿ ٬يځ ٳ حٿنخء

: هب األػ٠ ػ عبه٣خ كاء

ٻؤنيخ حٿټلپ ٳ ڃىىخ طټلپ ٫نيخ رز٬

ؿڀيىـــخ

هب ابػ٤ جو١ زهب ا٠ ب ا٥خ ٢ ى٣بكح

: (٣ اضالصبء )األكث٢ ان١ بذ رو٤ بء

حٷخ اٿ كخثڄش ٻ٨خڃء حٿ٤ ط ك ٫ڀ ر٬ ى حٿل

حٿڄـــــخء

ٯــيح أنټص زلٺ خ ځ حٿؼػخء نخ٧ اڅ ٿڂ أڃظ٪ رڄ

: هب أث كوا زهب ا٠ ؽت

٫نيخ ، ٷڀز ٳ حٿڄٸخځ ريخ ٻؤڅ ڃي ٿؼٸپ حٿ ڃلظز أ

ڃؼپ حٿلخس حٿظ ڃ ريخ أريح اٿ حٿڄخء ٳظٷ ػڂ

طن٬ټ

: هب عجوا

ڃخ حٿ٬خىس ٳ حٿينخ زق ؿ ٳبڅ خ ؿڄخ ڃڀو حٿز

ٻخٿني ـ نل حٿيپ ڃټظيكخ كظ اح ؿخءه ز٤

٬ظټــ

ٷيڂ اٿ حٿڄن٪ ٳبڅ خح رو ٳظح ٿڂ ٬ي حٿنخ ا ٳ ط

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

345

: هب اؼوبك

ظخرـ ٿ أن ٿٴئحى ڃن ٫ـ

ىڃڂ ظلخٿـــــــــ ٫ڀڂ ظخرــــــــــ

ؿيٽ ڄـــــــ ح ئح ؿحرخ

: ٣و اؼوبك

أؿپ طڀٺ هزخخىخ ىخطٺ ه٤خخىـــــخ

ٳيخ طيـــــن ڃخ حٹ حٿ ي٫ ڃحخىخ ؟

ػنخخىخ ػنخخىــــــخ ىپ ٷض ػنخخىخ ؟

! ٫نخىخ خ ٿڀٸڀذ ٻڂ طزو ٫نخىــــــــخ

طڀٺ حٿٸخڃش حٿيٴخء حنظيخ حخىــــــــــــــخ

نييحىـــــــخ اح ڃخ ؿخ ىٳخىخ أٷخځ حٿـ

: هب

حٿلڄي هلل رڀنخ حٿڄن كي ٳ حٿوڄ ٳ حٿن

! ٷي كڀپ حٿٸخ ٿنخ ح ح اڅ ټنخه أكپ حٿنــــــخ

هبذ ٤خ اجؾل٤خ اجل٣خ از٢ ريعب ؼب٣خ ، ؽذ ا٠

: ؽ٤برب اجل٣خ

ڃن ٿز ٫نـــــــ أكذ اٿ ٫زخءس طٸ ٿز

حٿٴٱ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

346

أٻپ ٻس ٳ كـ رظ أكذ اٿ ڃن أٻپ

حٿٯــــــٲ

ڃن ٫ڀؾ هٵ ڃن رن ٫ڄ ٬ٲ أكذ اٿ

٫نــــــــــٲ

ڃنـــــــــٲ ڃن ٷ رض طوٴٶ ححف ٳو أكذ اٿ

: هب أث اؼالء

ٷخٿض حٿ٠ٴي٩ ٷ ىىطو حٿلټڄخء

! ٳ ٳڄ ڃخء ىپ ن٤ٶ ڃن ٳ ٳو ڃخء؟

ـ 250هب ٣ؾ٠٤ اـيا

ٿض ط حٿٴٸو ا ٯنــــــخ ٿض ٬ ڃن أن ظننخ ؟

حٿزل ٣د ٵ حٿٸځ ىخ ىنخ طٸ٤٪ حٿز

ٷخ٫ينـــــــــــــــخ

! اڅ ٿڀٸځ ڃ٠رخ ٯخد ٫نخ ٿڂ ذ ٷي ؿيو حٿحٻزنخ

: هب أاء الو٢ ٣ق ع ؾجثز

ٸض ىح ٠٫ض ٫ڀ حٿ٬نخد رخٿزــــــى أزڀض ٿئٿئح ڃن نؿ

انخنش ٿ ريص ٿڀڄ ڃخ ٣ڀ٬ض ڃن ر٬ي إظيخ ڃخ ٫ڀ أكـــي

: هب بػو و٤ل جبـب ك٢ الػ

كحڅ ء حٿزق ٫ڀ ٫يٹ خ حرن ٫ڂ ڃلڄي

ح٧ځ

ڀض ٫ڀو ٳٺ ٳبح طنزو ٫ظو ،اح ٯٴـــــخ

حكـــــځ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

347

: هب أث كوا ك٢ الػ

رنخ رڀن ڃلڄيح ! ٳ٨يىن ٫ڀ حٿؿخٽ كحځ اح حٿڄ٤

: ٣و أ٤خ ث أث٢ اذ ك٢ االرؾبك

اح ٻخڅ أڀ ڃن طحد

ٳټڀيخ

رى ٻپ حٿ٬خٿڄن أٷخر

: ٣و لهح اؾلاك بػو اغو

ى ح ٷڄل حٿ أكزو ڃخ ٫ض

ٷڄلـــــــــــــــٺ

: هب اجؾزو١

ڃن ؿپ ڃن طرش حٿنخ طٸپ أڃڂ ظ ٳٵ ٳخ

: هب أث اؼالء اؼو١

رؤ لخثذ ٿ طنظ٨ڂ حٿزىح ٳ ى٤ڀض ٫ڀ

: هب ؽبر ابئ٢ ألؽل ػج٤ل

حٿق خ حٷي ق أٷي ٳبڅ حٿڀپ ٿپ ٷ

اڅ ؿڀزض ٴخ ٳؤنض ك ٹ ڃن ڄ ٫پ نخ

: هب اؼجب ث األؽق

حٷخ ڃظلخ حىن ٷڀٸـــــــــخ نخځ ڃن أىي ٿ

حٿليٷـــــــــخ ٻڀيـــڂ ٳيخى ر ٿ زض حٿنخ

ٻخڅ ٿ ٷڀذ أ٫ رو ٳخ٤ڀ رخٿلذ

ٳخكظٷـــــخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

348

أنخ ٿڂ أٵ ڃىطټڂ انڄخ ٿڀ٬زي ڃخ

ٷــــــــــــخ

: هب ياه هجب٢ ك٢ رو٣ ؽ٤

ء ٫نٺ أځ ىڄخ نـڄظخڅ ٻڀيڂ أنض

طحنـــــــ

ء ٫نٺ أځ كح حٿڄحخ أځ ىڄخ ٣خثحڅ

لظٷــــــــــــخڅ

حځ ن٨خطٺ ڃخ أنض أ٫ڄ انڄخ نلن ؿٷش

حٿ٬ڄــــــــــخڅ

أيخ حٿٴخ حٿ حٷظلڂ حٿڄ أٿٸ ىحءه

حؿحنــــــــــــــ

ٳ٬ڀ حٿٴـ ڃؿش ڃن يپ ٫ڀ حٿنـڂ كخٳ

ٿلـــــــخڅ

أى حٿزٵ ٳ أنخڃڀٺ حٿوڄ ٣خص ٿڀد

٫ٴطــــــخڅ

اڅ طڀٺ ححٵ كٸپ ڃن حٿٸڄق ٳڄن أن طزيأ حٿٴظــــــــــــــخڅ

؟

": كػل " هب كهخ اجغ٢ ػ٢ ث عجخ ك٢ ق ؽج٤جز

طڀيٴ ٿيٴ ٫ڀ ى٫ي ڃخ هڀٸض ا ٿل

ى٫ــــــــــــــــــــــــــــــــي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

349

ن ٳي ٿـڀيىخ ر٠خء ٷي ٿز حىڂ ريخء حٿل

ؿڀـــــــــــــــي ن ٳىيخ اح كص خٳ حٿيحث

حٿ٬ ڃؼپ ٳخكڂ ؿ٬ــــــــــــي ٳخٿؿو ڃؼپ حٿزق ڃز

حٿڀپ ڃـــــــــــــى يحڅ ٿڄخ حظـڄ٬خ كنخ حٿ٠ي ٨ي

كنو حٿ٠ـــــــــــــي ٻؤنيخ ن اح ن٨ص أ ڃينٲ

ٿڄخ ٴٶ ر٬ـــــــــــــــــــي رٴظ ٫ن ڃخ ريخ ڃي ريخ

ٸض طحثزيخ ڃــــــــــي ٻؤنڄخ طيح ح٫ن حٿ

ڃخء حٿى حٿوي حٿي ڃنيخ ٷي نو حٿنل

نيي ٻلٶ حٿ٬خؽ ا زي حٿڄ٬ڄخڅ ٳڄخ ٿيڄخ ڃن

ني ٿيخ رنخڅ ٿ أىص ٿو ٫ٸيح ن٬ڄش ر٠خش

رټٴٺ أڃټن حٿ٬ٸي روىخ ىٲ نو ٳبح

طخ حٿظٴظخ طنء ټخى نٸي ڃض ٫ڀ ٷيڃن ه

ٳ ٳظټخڃپ حٿٸــــي ڃخ ٫خريخ ٣ٽ ٷ

هڀٸيخ ٳٸحڃيخ ٷي اڅ طظيڄ ٳظيخڃش ٣ن أ

طنـي ټن حٿي نـي اح حٿڄلذ ټخ حٿيى ٿڂ

ه٤لح جثخ إلب ابكؼ٢ ه٢ ٤٬ٲ ٫ڀو ٳٸظڀو ٫ڄي

: اهلل رؼب٠ ػ

ڃخ ٳ حٿڄٸخځ ٿ ٫ٸپ أىد ڃن حكش، ٳي٩ ح٣خڅ

حٯظد خٳ طـي ٫خ ٫ڄن طٴخٷــــــو

حنذ ٳبڅ ٿ حٿ٬ ٳ حٿنـذ

ٿڂ ان أض ٷٱ حٿڄخء ٴيه اڅ خف ٣خد ، اڅ ٿڂ ـ

٤ـذ

ي ٿ ٳحٵ حٿخد ڃخ حٳظض ح

حٿيڂ ٿ ٳحٵ حٿٸ ٿڂ ذ

ٳ أڃخٻنو حٿ٬ى ٳ أو ن٩ ڃن حٿظزٻخٿظد ڃڀٸ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ طٳـٶ حرـڃ

350

د حٹ ٫ ڃ٤ڀزو اڅ ط د ىح ٫ حٿل٤ذ ٳبڅ ط

: ٣و أث٢ كوا ، ك٢ غ ػل او ٻخٿىـذ

ڃخر ؿڀپ ، حٿ٬حء ؿڄپ ٧ن رؤڅ حهلل ٱ

يــــــــــــپ

طنخخن حلخد ا ٫زش ظڀلٶ رخه ٯيح

انيڂ اڅ ٻؼص .. طلـــــــٽ ڃن ح حٿ زٸ ٫ڀ حٿ٬يي

ى٫حىڂ ٿٸڀـپ أٷڀذ ٣ٳ أ ٯ خكذ ڄپ ڃ٪

هب حٿن٬ڄخء كغ طڄپ

ر٬ض حٿڃش رخٿى ٳٸڀض أڃخ حهلل ڃخ نخٿن : ٸٿڅ

ه

ٻن ٷڃ اح ؿي ؿيىڂ ٳ حٿڀڀش حٿ٨ڀڄخء ٴظٸي

حٿزـــــــــي

ؾ " كاهب الو٤ـــخ ياه هجب٢ " ئنخ ا

ىپ ط٬ٳڅ ڃ٬ن أڅ ټن حنخڅ ٳ ٷخس ٤٫ ؟ رظنخ ٻخڅ "

طـــــــڀٺ حٿٸخس ، انن أكخٽ طټڂ ريح حٿظزو حٿزڀٮ ، ٿټن ػٸح

. أنن ريـــح حٿظزو أ٧ڀڂ حٿٸخس ، انڄخ أ٧ڀڂ ىحنخ

ٳخٿن ټنح ىڃٶ ، طڀڀح ٳ كخحطيخ حزيخ حٿ٠ٸش

٬ٳڅ ٻٲ طٴظق ٿيڂ حٿـنش ح٫يخ ڃن كغ نظ٨څ ، رحرش

س ڃن حٿوذ طنٴظق ، زيأ ححء ٫ڀ حه٠ حكڄ

ـس حٿنخنؾ .. حٿڀڀټ ، طزيأ ڄٴنش حٿ٠ء حٿٴپ حٿهخځ

طلظ٠ن ػڄىخ ، حٿيحٿش كخڃپ ، حٿخڄنش ٿيص أٿٲ ٷڄ أر

٫ڀٸظيڂ ٫ڀ ؿيحڅ حٿنحٳ ، أحد حٿنن ط٤خٱ ا

. ٫نينخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

351

أى حٿهخځ كٽ حٿزٻش حٿ٤ طڄ ٳڄيخ رخٿڄخء طنٴوو طظڄ

طظ٬ذ ، ڃخء ىڃٶ نظي حٿڀ٬زش حٿڄخثش ٿ نيخح ، حٿنحٳ

٢ ـخى أكڄ ڃڄيى طلض أٷيحڃٺ ، حٿڀڀټش طڄ حٿى حٿزڀي

٬ىخ حٿزنٴـ ، حٿو حٿوزس حٿڄنؼ حٿڃخڅ ، أٿٱ

حٿنزخطخص حٿيڃٸش ، طحٽ طظڀٶ ٫ڀ أخر٬ ٻڀڄخ أىص أڅ

. أٻظذ

: (ػوة ب رؾذ الو )٣و ياه هجب٢ أ٣ب ك٢

ىپ نلن رلخؿش اٿ ٬حء ڃ٬ڀٸن ٻخٿزح ٫ڀ ك٤خڅ حس

أځ نلن رلخؿش اٿ ٬حء ٠ڃڅ حٿنخ ٳ .. حٿؼٸخٳش ح٫ځ

ػخريڂ ٫ڀ حٿ٤ٸش حٿزش ؟ ىپ نلن رلخؿش اٿ ٬حء ڀزڅ

حكش حٿڀڄخ٫ش حٿٸز٬خص حٿڄنخس ؟ أځ نلن رلخؿش اٿ ٬حء ٸڀ٬څ

ؿڀىىڂ ، ڀزڅ حٿ٬خٴش ؟

. انن ريڅ طىى ڃ٪ حٿٸيس حٿڄظكش

طظ٤٪ .. طظ٤٪ حٿٸيس أڅ طټڅ ٫خٷڀش ، ٳ ٯخرش ڃـخنن

أڅ طټڅ ڃخنټخنخ ٳ ٻنٴخٽ ڃن حٿٸزق ، طظ٤٪ أڅ ط٠٪

! حٿوهپ ٳ خٷيخ ، طٷ كظ ڃ٤ڀ٪ حٿٴـ ٿؿخٽ حٿڄڀخص

لــــــــــبد اوأح

[ ٤ئخ ]اح ٻخڅ رخٿڄأس ڃلش ڃن ؿڄخٽ ٳي : ٷخٽ حٿؼ٬خٿز

..[ؽبخ]أڃخ اح أزو ر٠٬يخ ر٠٬خ ٳ حٿلن ، ٳي .. ؿڄڀش

اح ٿڂ طڀز ڃن .… [ؿب٤خ]ٳبح حظنض رـڄخٿيخ ٫ن حٿنش ٳي

[ؼب ]حٿنش جخ ، ٳي

.. [٤خ]اح ٻخڅ كنيخ ػخرظخ ، ٳي اح ٻخڅ حٿن٨ اٿيخ

اح … [ثبوح ]ٳبح ٯڀزض حٿنخء ٳي .. [ هائؼخ]حٿف ، ٳي

[ . ؽهاء ]ٻخنض ر٠خء ٳي

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

352

هجؼ عب

ٷخٿض ؿش ٫ڄحڅ رن ك٤خڅ ٿؿيخ حٿٸزق حٿس ، ٻخنض ى

ڃن أن ٫ڀڄض ؟ : أر ٳبن اخٹ ٳ حٿـنش ٳٸخٽ ٿيخ : " ؿڄڀش

أ٤٫ض ڃؼڀٺ ٳزص … نٺ أ٤٫ض ڃؼڀ ٳټص: ٷخٿض

. حٿخٻ ، حٿخر ٳ حٿـنش ..

اغـــــــب

ـذ أڅ ططز٢ حٿنٴ حٿـڄڀش رڄ٬ن حٿو " أكالحٿـڄخٽ ٫ني

ڃلزش هخش رخٿ٬خٿڂ حٿڄن٨ ، ڃلزش : حٿڄلزش ىؿظخڅ : ٸٽ

هخش رخٿ٬خٿڂ حٿڄ٬ٸٽ ، ٳخٿ ى حٿـڄخٽ حٿل ، حٿؼخنش ى

" حهلل " حٿـڄخٽ حٿوڀٸ ، حٿ طٸ ٿطلخى رخٿو حٿڄ٤ڀٶ

ى حٿظنخذ حٿظڄخػپ ٳ حخء حطيخ ، ٿټپ أهحٿـڄخٽ ٫ني

٬ ى حٿڄ٬خن حٿٴخ٥ .. ء ؿڄپ ڃخىس س ٳڄخىس حٿ

. طو ى ححڅ

ى ٻپ ڃخ ز٬غ ٳنخ حٿڀس ، لٹ : " ٫ن حٿـڄخٽ ثه ٷخٽ

. ٳنخ رخ٫ؼخ ٯ احى ڃن حٿظؤڃپ ، ٪ ٳنخ ٿنخ ڃن حٿ٬خىس

اڅ حٿڄؼپ ح٫ڀ ٿڀـڄخٽ ، ى : " ٳٸٽ ٫ن حٿـڄخٽ رز١أڃخ

ؿڄڀش ٳ ؿي ؿڄپ " نٴ

ڃن ن حهلل ، أڀو حهلل : " ٳٸٽ عأڃخ ٳټظ حٿـڄخٽ ٷز

. ٿ ٿ٬ڀڂ حٿنخ حٿلٶ

أنخ ؿڄخٽ : " نخطٽ ٳحن " رب٤٣" ٣و ك٤ ك٢ ها٣خ

حٿڄأس ، ٳؤن ط٨ن أنٺ طيد ڃن ، أيخ حكڄٶ حٿڄـنڅ ؟ ظـي

ڃؼخٿ ٳ ريخء حىخ ، خٷش حٿنوپ ، ٳ طلڂ حٿلڄخثڂ

. ػذ حٿڅ ، ٳ ه حٿـيحٽ ، ٳ ء حٿٸڄ حٿخكذ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

353

(81) قزبهاد كو٣خ

ابهل

٫نيڃخ نخځ ، ٳٸخٽ أكي حٿنخٷين " ڃخ أكڄٸٺ :" ٵ كخڅ ڃخٳ

ٻٲ طر٢ كخنٺ هخؽ ح٤زپ ؟

ـپ كخنٺ ؟ ٷخٽ ػخٿغ : " ٷخٽ آه : " أظد ٻٲ ٿڂ طل

ٸظن حٿلخڅ ا :" حٿٴ ٫ڀ ٧ي كخڅ ٯزخس أڃخ حٿحر٪

. حٿڄظوڀٴڅ

طيىن ٷس رخنټڂ ، ٿ أنټڂ ٿڂ : ٳيى حٿڄخٳ ٿزٯظيڂ ٷخٽ

(! اؾب ػ وم )طٸٿح ٻڀڄش

اياط

ٿ٢٬ ٻپ ڃنټڂ ٷڀزو ٿٳٸو ، ٿټن كح أڅ ټڅ ىح حٿ٤٬خء ؿپ

ٷٴح ڃ٬خ ، ٿټن ٸظد أكيٻڂ ڃن حه ٻؼح .. حٿلٴ٦

. ٳخٿنيخنش حٿس ، طنڄ حٿحكيس ڃنيڄخ ٳ ٧پ ٳٸظيخ

األالك

أىٻڂ ، ٿح أىح ٿټڂ ، انيڂ أرنخء رنخص حٿلخس ، رټڂ ؤطڅ اٿ

حٿ٬خٿڂ ، ٿټن ٿ ڃنټڂ ، ڃ٪ أنيڂ ٬څ رنټڂ ، ٳيڂ ٿح ڃڀټخ

ٿټڂ ، ٳ ٣خٷظټڂ أڅ طټنىڂ ٳ ڃخٻنټڂ ، ٿټن نٴيڂ ، طٸ٤ن

ٳ ڃخٻنټڂ ، ٿټڂ أڅ طـخىيح ٿظح ڃؼڀيڂ ، ٿټنټڂ ٫زؼخ

حنظڂ حٷح ، أرنخإٻڂ يخځ كش … طـخٿڅ أڅ طـ٬ڀىڂ ڃؼڀټڂ

! ڃض ريخ حٿلخس ٫ن أٷحټڂ

اؼبء

ٿټن حؿڄپ ، أڅ … ؿڄپ أڅ ط٤٬ ح حٿلخؿش ، حٿ ؤٿٺ

ڃن ؤٿٺ ، أنض ط٬ٱ كخؿظو ! ط٤٬

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

354

الوػ ازوػ

اڅ ٳكټڂ حٿځ ، ى طكټڂ رخڃ ، نو ٿض حٿټؤ حٿظ طلٴ٦

حٱ ، ٷزپ أڅ هڄطټڂ ، ى حص حٿټؤ حٿظ أكٷض ٳ أطڅ حٿو

! ڀظټڂ ؟

أځ ٿض حٿٸؼخس ، حٿظ طي ٳ ٣ڄؤننش أحكټڂ ، ى نٴ

! حٿوذ حٿ ٷ٤٪ رخٿڄي حٿٴئ ؟

اب

، رىخ ٳ حكحؽ … أحه ٿ أظ٤٪ أڅ أؿڄ٪ رطټڂ ري

! حٿخ ، ٻڄخ ز حٿح٩ ٫و ٳ حٿلٸٽ

أحه ٿٻخنض حىش ح٩ ٿټڂ ، ڃخٿٺ حٿظٽ حٿو٠حء أٷش

! ط٤ٷيخ أٷيحڃټڂ

اغوائ اؼوثبد

ٽ ٿنيخ ڃن ٻڄخ أڅ ٷش حٿـ حٿس ، طظ٤٪ أڅ طل

حٿو٠س اٿ حٿٴس ، ا ربحىس حٿـس ڃ٬ٳظيخ حٿټخڃنش ٳ

أ٫ڄخٷيخ ، ىټح ظ٤٪ ٳخ٫پ حٿء أڅ ٸظٱ اػڄخ ، ريڅ

! احىطټڂ حٿوٴش

حٿٸظپ ٿ رجخ ڃن ؿڄش حٿٸظپ ، ٻٿٺ حٿڄٵ ، ٿ رجخ ڃن

ٳخٿو٢ حر حى نـخڅ ڃ٬خ ٳ نٽ … ؿڄش حٿٷش

! حكي

اوائغ

ڃخح أٷٽ ٳ حٿڄٸ٬ين ، حٿن ټىڅ حٿحٷن ؟ ٳ حٿؼ حٿ

رخٿن ؟ ! لذ نه ، ظيڂ حــــپ حٿ٨ز

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

355

حٳ٬ حٿظ ىڃض ، ٳ طظ٤٪ هڀ٪ ؿڀيىخ ، ٳظظيڂ ؿڄ٪

! حٿلحنخص رخٿ٬ــ ، ٷڀش حٿلخء ؟

اؾو٣ـــــخ

اح ٻنظڂ طىڅ هڀ٪ ٣خٯش ٫ن ٫و ، ٳخن٨ح أ ٫و حٿٸخثڂ

! ٳ أ٫ڄخٷټڂ ، ىپ طييځ ؟

األ

اڅ ڃخ ط٬څ رو ڃن أٿڂ ، ى حنټخ حٿٸس ، حٿظ طڀٲ اىحٻټڂ

ٻڄخ أڅ ٷس حٿنحس حٿڀيس ، ـذ أڅ طظل٤ڂ طزڀ ، كظ ز

ٷڀزيخ ڃن ٧ڀڄش ح اٿ ن حٿڄ ؛ ٳخٿټؼ ڃن آڃټڂ ى

حٿـ٫ش حٿييس حٿڄحس ، حٿظ رح٤ظيخ ٴ حٿ٤زذ أٸخځ

نٴټڂ

ازؼ٤

. اڅ حٿك حٿ يز٢ ٫ڀ ؿپ ، ٬ ؿنخكو ٿه

اق٤و او

حء ط٤٬و ڃـخ٫ظو ؟ د ڃن ؿ حٿڄ٬ ى ر٬نو حٿو ! أٿ حٿ

. ٿ حٿ٠ٱ ٿټخنض حٿزص ٷزح

كذ حٿٸظپ ٳوح ، أنو ٿ حٿٸخطپ

ڃخ أكڄٸٺ ، أنض ط٤ڀذ ڃن حٿنخ أځ ٤ح رـنخكٺ ، طٸي

! أڅ ط٤٬يڂ ش

. اح ٯنض ٿڀـخث٪ ڄ٬ٺ رڄ٬يطو

ٿ حٿڄخ أ .. ٿ حٿڀئٿئ أ حٿزل ٳ حٿيٱ

. حٿڃن ٳ حٿٴلڂ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

356

. ىس ؛ ٿټنيخ طلظٸ حٿيس اغنه

. ، ى حٿ ى ، خى اوع اؼظ٤

حٿڀ٤ٲ .. حٿظخىپ ڃن حٿڄظ٬ذ .. ط٬ڀڄض حٿڄض ڃن حٿؼػخ

. حٯد ؛ أنن أ٫ظٱ رٴ٠پ ىئء حٿڄ٬ڀڄن .. ڃن حٿڀ٦

، طڄ٪ ا ڃخ ط٬ڀنو ححص اح ٻنض ط ا ڃخ ٨ي حٿن

. ٳؤنض ٳ حٿلٸٸش ط ، طڄ٪

٬ٱ ٻٲ أٷد حٿنخ اٿ ٷڀز ، ڃڀٺ ڃڄڀټش ٿو، ٳٸ

ٽ . ظ

ك٢ ؽ٤بئ ، ف٤و اغبػ ك٢ اكػبئ . ال

هزس رخٿ٤ٵ ڃن ححنذ حٿكٲ أٻؼ

٣لؽ٠ اؾك ، ال ٣له١

اغوح اضوح ؽلب از٢ ٣يب اب ، ٣وثب ثبؾغبهح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

357

ـــــبد ػوث٤خ

: بط فحٿزخ : اوظكٻيخ ٿظظ٬پ : ؽؤ ابهز : ا

عـص : ؿوذحٿٳش : ل٣ب.. ؿ٫خڅ : هصبؽأٷء : أ

يس حٿلذ حٿلڅ : عا..ڃن ٳٸي ٿيه : صال.. ٤٫خڅ

٬ٲ : ه٤ؤحٿؿپ حٿ٬٠ٲ حٿينء ، حٿ ه ٳو : ا

ٵ : زو.. طحن : هجؼضوحنظٴ ٿڀٸظخٽ : حٿيٺ اؽوج٠ڃ

حٿـڄپ حٿ٠وڂ : هنػ… حٿـڄپ حٿ٠وڂ حٿڀپ حٿڄ٨ڀڂ : فو

غ : عوكؽٻ حٿـحى : عقلةحٿـڄپ أ حٿلخڅ حٿ٠وڂ : عو

خرش : اوحٿ٠وڂ ڃن حرپ لك…حٿنخٷش حٿ ن حٿ : ا

ؿڄ٬يخ ٣حڃ ، حٿلٲ حٿظ : به.حٿنخٷش حٿ٬ش : ال

: اؼلڃن ؽ ٿو ڃن حٿؿخٽ أ حٿنخء : األ٣ټظذ ٳيخ

غب…حٿڀ٦ حٿلـ :كو رخث٪ حٿؼخد : اجياىحٿنٸ حٿوخٿ : ا

ؿ٪ : هؼحأ٩ : حڂ حٿ٠ز٪ : ع٤ؤحٿ

حٻٽ :جغحٿن حٿټز : وة ٣پ : تطؤه

حٿٸ : األعلحٿيڂ حٿڄيرذ : جو.. ٻؼ حٻپ : اغوا

ازج حٿـزخڅ ، حٿ يد ڃن حٿٸظخٽ :هؼلكحٿؿپ حٿٲ : ه

حٿڄأس حٿڄلززش : اؼوةحٿيهخڅ حى : ا٤ؾ حٿٸ حٿٸخڃش :

حٿي حٿټڂ : اغؾغبػحٿڄنظٴن حٿز٤ن ٯ٨خ : اؾج٠ٿؿيخ

: عئعئاٷڄش للش : ٤يحٿڀ٬ذ : الكحٿي٩ : الال

أكن ٯحءه : وقحؿظڄ٪ : اؽوغ حپ :ائ٢ءحٿي

ـټٴ : ثغح٫ظڀٶ ر٬نٶ حٿـڄپ ٿٻذ : اػ أظلن : ث

. رخرش ٣نخنش ، طيهپ ٳ أنٲ حٿلڄ ٳظيؾ : اؼوح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

358

ؾبد عب٤ـــخ

االزجــــبع

أڀ ٳ : ٫نيڃخ ط٤ي حٿڄأس ڃن ٣ڄؼيخ ، ٻخڅ ٸٽ ٿيخ ؿيخ

٣ڀذ ٳڅ ٳخظز٬٠ ڃنو ، ڄيخ ؿيخ ، كظ طڀي ، ٳبح

! طزن كڄڀيخ ، أخريخ اح أكذ ، ٴ٬پ حٿؽ ٿٺ ٣ڀزخ ٿى

ى أڅ ـظڄ٪ ٫يس ؿخٽ ٫ڀ حڃأس ، ٳبح ٿيص : اــــبك

! طوظخ ى ڃن رنيڂ ؿخ ٿيخ ، طڄ حرن رخڄو

حٿويڅ ى حٿڄ٬خس ح : اقــل

حنٽ ٿ ٫ن ؿظٺ ، حنٽ ٿٺ : أڅ ٸٽ ؿپ ٿؿپ : اجــــــل

! ٫ن ؿظ ، أيٹ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

359

زلوهــــــبد

أخ ٻخنض ؿيظٺ ، أخ " ٻظذ ٫ڀ ؿيح ڃ٬زي ىنيٻ ىح حٿٸٽ

ٻخنض ٷزڀظٺ ، ڃيڄخ ټن ڃ٬زىٹ ، ٳؤنخ حٿ أظـذ ٿي٫خثٺ ، ٳؤنخ

" حء ٻپ ڃ

" : ٤له " ٣و ابػو األب٢

" " حٿ٬ أٻؼ حٿيڄځ حنخنش رحءس " " حنخڅ ٿ ا كحح "

" حٿ٬ ٬ظڄي ٫ڀ أٻؼ حخء ه٤س ، ى حٿڀش

: ٣و ووا

حٿخ٫ ء ڃـنق ڃٸي ، ى زي٩ ڃخ ٿڂ ڀيڂ ، ٴٸي ٫و

. ز٤پ ٳو ٫ڄپ حٿ٬ٸپ

حٿو٤ؤ ٳ حٿنٸي حٿڄ٬خ ، ى اٯٴخٽ حٿټپ : " ٣و بص٤

" حٿظ٬ڀٶ رخٿڄ٠ڄڅ

ابهل

ى هڀٶ حٿٸخء حٿح٫ " ٸٽ ٲ اى ٫ن خٿش حٿنخٷي

حٿنخٷي حٿـي ، ى ڃن ـي ٿ٬ذ ى حٿٸخء حٿټخطذ ٳ ٷض

ځ حػ ٫ز حٿظـرظن ٻڀظيڄخ ني حٿنخٷي حٿ ٬ظز .. حكي ، ٳٸ

حٿنٸي خٿش ڃٸيش طـخه حٿٸخء ، طڄڀٸخ ، ط٠ڀ ، ٴخء

ـڀش ، طنٴخ ٫ن كي . ٿ

حٿ٬ خ٭ رؤٳټخ ، انڄخ خ٭ رټڀڄخص :"٣و باله٤

. ٳخٿٸيس ٷيس رڄخ ى ، رڄخ طٸٽ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

360

بد رؼج٤واد

: ڃن ٻظخد حٿ٬ٸي حٿٴي رن ٫زي رو

ظ أواي : ٷخٽ رڀٮ ٿؿپ ڄن !أه ػ٤ي ه٤لخ

عجا غب ؛ مو ابء ، اؼب ، كب٢ أثـ: ٷخٽ حكنٲ

بكب ج كوع اوع ، ٣

رڂ للظڂ ٫ڀ رخء هز ؟ : جپ يى هز

رؤٻپ حٿؼځ ، ټن حٿٴخ٩ ، طـنذ ر٤څ حىش ، : ٷخٿح

. حٿوؽ ڃن هز ٫ني ٣ڀ٩ حٿنـڂ ، ٫ني ٸ٣و

أ٬ذ ٫ڀ ؿپ ٷزق ٳٸخٽ أٿڂ نيټڂ ينخ ڀڄخڅ ٫ن : ڃ

! حٿوؽ ٳ حٿزخف ؟

! رڀڀض ػخرٺ : ٳٸپ ٿو .. حٯظپ أ٫ڄـــ ، ٳيهپ حٿڄخء رؼخرو

ص٤بث٢ ػ٢ : ٷخٽ ! أؽت ا٢ أ رغق ػ٠ ؿ٤و١ .. أ رجز

٫خري ٫ڀ ٵ ٿلڂ ٳٸپ ٿو : ڃ ٿلڂ ڄن ٳخظ

! ٿ ٫ني ػڄنو : ٳٸخٽ

! نئؿڀٺ : ٳٸخٽ

! أب أإع ل٢ : كب

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

361

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

362

81-82

أهب اإلهبع

اٷنخ٩ ڃن٤ٸ رخٿزحىن -

اٷنخ٩ ه٤خر رخٿټځ حٿڄئػ -

اٷنخ٩ ى٫خث رخظويحځ حٿ حٿڄلززش -

: اٷنخ٩ آٿ ى ٳن كيغ ټڅ -

رخٿظڀٸن حلخء ، ٯپ حٿيڃخ٭ ، حٿظؿو حٿ٤س ؛ طظويځ ٿڀ٤س

حٽ ، أ حٿظڄ ٳ حٿڄ٬خڃڀش ، أ اػخس حٿ٬زخ حٿينش : ٫يس خثپ ڃنيخ

. حٿٸڃش ، أ حٿظټٺ ٳ حٿڄخ حٿلخ

ٻپ ڃخ ڄڀ ٫ڀيخ ظڂ حٿظؤػ ر٬ٽ حٿوش أ ، ػڂ لٸيخ ، ٳظٸزپ ر٬يث

زبئظ ازؼــــب

" ٲ ڃ٨ٴ " ط٨ي نظخثؾ حٿظ٬خڅ ڃن هٽ طـرش حٿ٬خٿڂ حٿظٻ

(نلن ، ي )أٷخځ ڃ٬ټح ٿى ڃټنخ ڃن هڄظن ، أػخ ٳيڂ

ريأح حٿنح٩ ٳ أن٤ش .. أ٣ڀٶ حڄن ڃوظڀٴن ٫ڀ حٿوڄظن

طنخٳش ، ٻي حٿلزپ ، ريأص حٿظخثڂ ، حكظټخٹ حٿـڄخن ، ػڂ

أكٷح أ٫ځ حٿوڂ ، ريأح څ ٫ڀ حٿوڄش ، حظ٬ڀض

: حٿڄخكنخص ٳ ٯٳش حٿ٬٤خځ ، ڃن أزخد حٿڄخكنخص

. اوا٤خ- ابكخ - اؼي ك٢ عبػبد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

363

ٻٲ ڄټن احٿش حٿ٬يحس حٿټحىش ؟

ط٬خنح ٫ڀ اف (ٳظ٬خنح كيخ )ط٤٬ڀض ٫رش حٿ٬٤خځ ،

ه٢ حٿڄخه ، حكظخؿح نٸىح ظجـخ ٳڀڂ ڃڄظ٪ ، ٳـڄ٬ح حٿنٸى

. خىيح حٿٴڀڂ ، حٿض حٿٴظن حٿظخثڂ

. ٳخٿظ٬خڅ خ حٿظٴخىڂ

أنن " حظٴخى حٿظرڅ ڃن حٿظ٬خڅ ٳ حٿظي ، ڃؼپ طـرش

: ٳ طټخ ٻخٿٴنخ "

ٳٸڂ حٿ٤د اٿ ڃـڄ٫خص ، ٻپ ڃـڄ٫ش طزلغ ٳ ؿثش

ش ٿڀلٽ ٫ڀ حٿنـخف ، ظڂ حٿنـخف ا رخٻظڄخٽ

! حٿـثخص ، ىټح أزق حٿ٤د كڀٴخء

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

364

أؾخ ازؤص٤و

االزــــــــيا - 1

حظويځ حٿنڅ ف حٿظحځ ڃ٪ ح ٳټخنح ٤ڀزڅ ڃنيڂ

ىط " ح٫څ ٫ن آحثيڂ ؿيح أڃخځ حٿـنخء ،ٷخٽ حٿزخكؼخڅ

اننخ نټڅ أٻؼ ٳخء ٿٸححطنخ ، اح أٿڃنخ أنٴنخ ريخ " : ؿحى

٫ڀنخ

ٳبح حٿظځ ڃن ٯذ ٳ انٸخ نو ؿيح ، ٳبنو ټڅ أٻؼ حٿظحڃخ

كن ڀظځ رنو رن نٴو ح

ط٤ڀذ ڃن حٿزخڅ أڅ ئىح ٣ٸخ ڃ٬ٸيس ، ٷزپ أڅ " طنـخ" ٷزڀش

اٿ حٿوظخڅ 16 اٿ 10پ حٿ٤ٴپ ڃخ رن حٿن : زلح ؿخ

كغ ٸځ حٿٻ حٿزخٿڅ رخكظٸخه ، ٳڄ رن ٴن ڃن حٿؿخٽ

كغ ٠رنو رخٿ٬ ، ـىنو ڃن ڃرو ، ٸڅ ٬ه

ـڀ أڃخځ ؿپ ڀز ٳس أي ، ٸځ و آه رٻه ، ڃن

حٿوڀٲ ، كن ي أو ٿ ٫نيث ، ٸځ حٿؿپ حٿڄطي

. حي رٸ٤٪ ٷڀٴظو

ػڂ ٬ٽ ر٬يث ٳ خكش حح ، حه ا ٷنخإه ، ظ٬

: ٿظش حڃظلخنخص

- أٻپ أ٬٣ڄش ٯ ڃظخٯش - حٿ٤٬ - حٿظ٬ ٿڀزى - حٿ٠د "

٬خٷذ رٸس " ٫يځ د حٿڄخء هٽ ػػش أي - حٿظييي رخٿڄص

. اح هٵ أش ٫ٸرش

ىح زو ڃخ ليع ٳ رص حهخء حڃټش ، ى رص ىحهڀش

ر٤ٸ ڃ٬ٸيس ر٬ي أڅ ٳڀټپ رض حڂ ڃظ٬خ ، ٻپ ڃن يهڀو ڄ

، اح نـق ٳ حهظزخحص حز٩ حٿٸخش ( أجع اغؾ٤ )ـظخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

365

، حهظزخحص حٿ٢٠ حٿنٴ ، حكحؽ ، حٿٸس ؛ ٳبنو ٸزپ ٻ٤خٿذ

ڃن حهظزخحص حٿٸخش حهظزخحص حٿ٠د ، ٻڀڄخ حى حٿڂ .ؿيي

ٳ ڃن٨ڄ رص حهخء كڄص .حى طڄٺ حٿـڄخ٫ش رؤىيحٳيخ

حٿ٣ش ، حٿظ طيحىڄيڂ ، ر٬ي ڃص ٻؼ ڃن حٿ٤د حٿـيى ٳ

. أز٩ حٿـلڂ

اؾبــــــبح - 2

٫نيڃخ ټڅ حٿنخ ، ٯ ڃظؤٻين ، ٳبنيڂ ڄڀڅ اٿ حٿڄلخٻخس

اؾـــــت - 3

ٳخٿٻش طي٫ كظٴخٽ (ڀ٪ طخر )ظڄؼپ ىح حٿ٬خڃپ ٳ رنخڃؾ

ط٩ ڃنظـخطيخ ر٬ڄٿش ، طـ٬ڀيڂ ٫څ حٿڀ٪ ٫ڀ ر٠٬يڂ

. حٿز٬

ٻخڅ ز٪ هڄ خحص " ؿحى " أ٨٫ڂ رخث٪ ٿڀخحص ى

" ٴٿو ٳ حٿځ ، ى ڃـپ ٳ أٷخځ ؿن ، ٻخڅ ظ٬ڄپ

ٳټخڅ پ ٿرخثنو ر٤خٷخص حٿظينجش ٳ حٿڄنخزخص " ف حٿلذ

رڀٮ ٫يى حٿز٤خٷخص ، حٿظ ڀيخ ٳ حٿڄنخزخص ٫س آٱ ټظذ

( ! ا٢ أؽجي )ٳيخ ٻڀڄش حكيس

ٻڄخ أڅ ٿڀـڄخٽ أػح ٳ حٿي٫خش ح٫څ ، ٻخنض نظـش رلغ أر٪

! ز٬ن كخٿش ؿنخثش ؛ أڅ حٿڄن نخٿح ٫ٸرخص أٷپ

ازبصــــ - 4

ٳبٷنخ٩ حٿرخثن رخٿظڄخػپ ، ى أكي خثپ حٿظؤػ حٿٴ٬خٿش ، ٳبح ك٦

طخؿ حٿخحص ، أڅ خكذ حٿخس ٠٪ ٳ خطو ر٬ أىحص

. حٿي ، أ أىحص حٿـٿٲ ، ٳ٬ڀو أڅ ـي طڄخػ ڃ٬و

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

366

ٻڄخ أڅ طخؿ حٿخحص ظ٤٪ أڅ ٬ٱ ڃن٤ٸش حٿټن ، ڃن هٽ

أٷخڃيخ ؛ ٫نيىخ يپ ٫ڀو اـخى حٿظڄخػپ ، رؤڅ ٸٽ ٿو رؤنو ٬ٱ

! أوخخ ىنخٹ ، أ أڅ أكي أٷخريڂ ټن ٳ حٿڄټخڅ حطو

5

ټ ڃ٧ٴ حخى حٿـش ڃن ٻؼس حٿظروخص ، حٿظيييحص

ٿلپ ىه حٿڄټڀش ٳبڅ !حٿظ طڀيڂ ٫نيڃخ ٬ڀنڅ ٫ن ىحءس حٿ٤ٸ

أنظڂ أ٬ي كخ ڃن پ ٳخ ؛ حٿن ٻخنح : ٫خٿڂ حٿنٴ ٸٽ ٿيڂ

ٸظڀڅ اح كڄڀح خٿش ، ٳيخ هز ء ، ٳظٽ ټ ڃ٧ٴ

. حخى ٿ٬ىڂ رخٿظڄخػپ

ططز٢ حٿخحص حٿـييس رٴظخص حٿي٫خش حٿـڄص ، ٳبح ٻخنض حٿٴظخس

ؿڄڀش ، حىحى حكخ رؤڅ حٿخس أ٩ ، أٻؼ ؿخرش ، أكن

! طڄڄخ

ىح زو حطزخ١ حٿنخ ر حٿڄحٻ حٿڄڃٷش ٿڀلٽ ٫ڀ

حٿٳ٬ش ، ٫ڀ حٿ٬ټ ٫نيڃخ ظـنذ حٿنخ ، حٿن ززڅ حٿ٬خ

اخ اإلمػب - 6

R ear : أ٤٫ حٿ٤زذ ٿڄ٠و ٷ٤س ٿڅ حٿڄن ٻظزيخ

حٿڄ ٳؤ٫نض " اض " ٷخڃض حٿڄڄو ر٪ حٿٸ٤س ٳ

. ٿڀڀ٤ش ٿڂ طظ٬ڄپ ٫ٸڀيخ ، ٻٿٺ حٿڄ

ڃن حٿڄڄن حٿڄڄخص نٴح أڃ % 95ٻٴض حٿظـخد أڅ

ٳٸي .. ح٣زخء ، حٿن حطڀح ريڂ ىخطٴخ ، ىڅ أڅ ظ٬ڄڀح ٫ٸٿيڂ

ڃڀـڂ ، رخٿٯڂ ڃن أڅ حٿ٤زذ 20أ٤٫ ڃ ٫ٸخ حظؿن

: طڄؼڀض حه٤خء ٳ .. حٿڄظليع رخٿيخطٲ ٿڂ ټن ڃ٬ٳخ

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

367

أڅ حٿٴش نٸڀض رخٿيخطٲ ، ىح ه٤ؤ ، أڅ حٿيحء ٯ ڃڄف رو

. أڅ ؿ٫ظو طي ٫ن حٿلي حٿڄڄف رو ، أڅ حڃ ٯ ڃ٬ٱ

نخ٩ حٳحى ٿڄن طيڅ حٿ حٿ٬ټ ، أٻؼ ڃن حنخ٫يڂ

ٿڄن طيڅ حٿ حٿڄين

أڅ حٿن حنخ٫ح هظحٵ اخس حٿڄ " رټڄخڅ " ط طـرش

هڀٲ ؿپ طي خ ٳخهح ، أٻؼ رؼع ڃحص ڃن ٫يى حٿن

حنخ٫ح ٿؿپ ڀز خ ٫خىخ ٳ طـرش حٿخس حٿٴخىش ، حٿظ

ٿڂ طظلٹ ٫نيڃخ أخءص اخس حٿڄ حٿڀڅ حه٠ ، ؿي أڅ

أرحٵ حٿظنزو ، حٿظ حن٤ڀٸض ٿظنزيو ر٠س حٿظلٹ أٷپ رټؼ

ڃنيخ كن ٻخنض خس ٫خىش ،ى حٿظ ٿڂ طظلٹ ٫نيڃخ أخء حٿڀڅ

حه٠ ٷي كيع أڅ ىٳ٬ض حٿخحص ٳ حٿوڀٲ خس ٫خىش

. ٯخڃيخ ٫ڀ حٿ

اـــــلهح - 7

طزي حٿٴ أٻؼ ٷڄش ٿنخ ، كن ټڅ حٿلٽ ٫ڀيخ ڃليىح ، أ

" ڀ٬ش نخىس "

ٳٸي حظ ىح حكيح ڃ٤ز٫خ " رخ ٳنظ " ڃؼپ ى

ى 400ر٤ٶ حٿو٤ؤ ، ريڅ أٷخځ ڃظڀڀش ، أ أهظخځ رڄزڀٮ

: ٿٺ ؿپ حٿنيس ن٤زٶ ٫ڀو ٷٽ حٿخ٫

طڄظ٪ ڃن ڄڂ ٫ح نـــــي ٳڄخ ر٬ي حٿ٬ش ڃن ٫ـــــح

ىنخٹ ٣حثٶ حكظخٽ ٫ييس ظويڃيخ حٿڄلظخٿڅ ، ٿٺ رظٸيڂ

اٯحء رخٿرق حٿ٪ ، ٻؤڅ نٴ حٿٴش ، ٳىحى حٿرخثن ٷخ ٳ

. حنظ٨خ ٳش ؿييس ، ػڂ ٬ڀن حٿڄلظخٽ ٫ن ٳش ؿييس أه

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

368

اڅ آػخ حٿٷخرش ٫ڀ حٿڄ٬ڀڃخص ، طټڄن ٳ خىس ٯزش حٿـڄي ]

ٳ حٿلٽ ٫ڀيخ ٳٸ٢ ، ٳيح أڃ ٣ز٬ ؛ ٿټنيڂ زلڅ أٻؼ

! [طيٸخ ٿيخ ، ىح ى حه٤

اكاهح

: [ٳيٺ طخڀ ]ٸٽ أر حىحس

.. اڅ حٿ٬ڄپ رڄٴيڃو حٿٸيڂ ، ٻخڅ ٬ظڄي ٫ڀ حٿلح حٿوڄ

. حط٠ق أڅ حٿلح حٿوڄ ٫خؿس ٫ن اىحٹ ٻپ حخء

خ ڃڄټنخ ر٬ي ط٤ حٿظټنٿؿخ ڃ٠خ٫ٴش ٷيحص حٿلح

" TEAM" ٳٶ " ٳظ ڃٴيځ حىحس ڃن ث اٿ

OWNER PROCESS" ڃخٿٺ حٿ٬ڄڀش " ڃن ڃي اٿ

ٸخ حٿڄئٽ ٳ ٫خٿڂ حٿځ رڄٸيح ڃ٬ٳظو حٿڄظـيىس ، ٸخ

. رلـڂ ڀ٤خطو حٿظخوش أ حٿظٸڀيش ، أ كزو نزو

ٳٸي ٻخنض حٿڄ٬ڀڃخص ٷيڄخ ٫ن حٿڄخء أنيخ ٣زٸخص ڃن حٿزڀ ، ػڂ

. ٯ ىه حٿٴټس " ؿخٿڀ"ؿخء طڀټد

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

369

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

370

حٿٸآڅ حٿټڂ (1

٫زي حٿىخد حٿڄ . ڃ٫ش حٿيى حٿيىش ى (2

حٿيى ٿـڄخٽ كڄيحڅ (3

٫زي حٿـڀپ ڀز . حٿيى حٿيىش ى (4

رٻخص أكڄي . ڃلڄي حٿيى ى (5

حٿيخنش حٿيىش حثپ خكخٹ طؿڄش كن ه٠ (6

حٿش حٿيىش ىحٳي نيح (7

حٿټزط ٿلخڂ ىحن (8

حٿٸزڀش حٿؼخٿؼش ٫س ػ ٻظڀ (9

حٿٸآڅ حٿظحس حنـپ ٿڄ رټخ (10

ىٿپ احثپ حٿ٬خځ ڃئش حٿيحخص حٿٴڀ٤نش (11

حٿڄئش حٿينش ٿخ ٳخن (12

حٿظرش حٿظ٬ڀڂ ٳ احثپ ٿ٬ كي (13

حٿٵ حٿ٬ر ىخڅ ٻىن (14

حٿٴټ حٿ٬ر ٿي و أٿ (15

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

371

٫زي حٿىخد حٿڄ . حٿي حٿوٴش ى (16

طخن حٿ٬د ٿٴڀذ كظ (17

ڃ٬ى خى . حٿني٠ش حٿ٬رش حٿخرخنش ى (18

ڄ حٿ٬د ط٤٪ ٫ڀ حٿد ٿٯي ىنټو (19

حٿڄڀٹ حٿيخڄڅ ٿـڄ ڃ (20

طخن ڃس حٿ٬د حٿ٬رش ڃپ طڃخ (21

ٸ٨ش حٿ٬د ٿـؽ أن٤ن (22

حٿڀ٤خڅ ٫زي حٿلڄي ڃئش حٿخٿش رص (23

حٿيٿش حٿيىش ٿيطپ (24

حٿڄ٫ش حٿٴڀ٤نش (25

ٿزٽ ٿح (ڃلخس )حٿيٿش حٿٴڀ٤نش (26

ٻڄخٽ حٿخؿ . ڃ٬خٿڂ حٿٴټ حٿ٬ر ى (27

طخن حٿٴڀٴش حٿنخنش ٿٲ ٻځ (28

ٷش حٿٴڀٴش ٿٽ ىحنض (29

حطڀنظ حٿـييس ٿٴن رټڅ (30

ىټح طټڀڂ حح ٿنظش طؿڄش ٳڀټ ٳخ (31

حٿطرخ طڃخ ڃ (32

حر٤خٽ طڃخ ٻخٿپ (33

ٻڄخٽ ڀز . حٿظحس ؿخءص ڃن ؿس حٿ٬د ى (34

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

372

أىخڅ حٿ٬د ٷزپ حځ ٿد ؿؿ ىحى (35

ڃؿ طخن حٿ٬د ٿٴڀذ كظ (36

(؟)طحؿڂ ٷش (37

حځ حٿخ ٿڄلڄي حٿ٬ڄخ (38

حٿوٳش حڃش ٿڄلڄي حٿ٬ڄخ (39

ڃ٬خٿڂ حځ ٿڄلڄي حٿ٬ڄخ (40

٫خثش ٫زي حٿكڄن . نخء حٿنز ى (41

٫ٸيط حٿظرش ؿڅ ى (42

حٿظ٬ڀڂ ؿپ حٿځ ىرص ي (43

اڃــــــــــــپ ؿخڅ ؿخٹ (44

ٿڄلخص ڃن طخن حٿ٬خٿڂ ؿحى ٽ ني (45

حٿظ٬ڀڂ ٳ حٿخرخڅ ٿڄلڄي ٫زي حٿٸخى كخطڂ (46

حٿڄ٬ن حٿٸس ٳ حٿن٨خځ حٿ٬خٿڄ حٿـيي ٿٻ حٿ٬خي (47

طخن أرخ ىرص ٳ (48

ڃٻحص ڃنظـڄ رٸڀڄو (49

ڃ٫ حٿڄؼٿؿخ (50

حٿنيٷش ٿ٬خ٣ٲ ټ (51

ڃڀلڄش ؿڀـخڃ طؿڄش خڃ حكڄي (52

حف (53 ڃخڃس حٿ٬ٸپ حٿ ٿٴح

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

373

حنخڅ رن حٿ٬ڀڂ حٿوحٳش ٿ٬زي حٿڄلن خٿق (54

ڃلڄي حٿير . حٿلخٳش حٿلٴ ى (55

حطخٽ حٿـڄخى ٿـىض ح (56

93 –89ڃـڀش ىحخص ا٫ڃش ٫يى (57

حٿيى ٳ أڃټخ ٿـنؼخڅ ٯٿير٭ (58

حٿلخٳش ٻخص حنزخء ٿـڅ ٻى حن طؿڄش طٳٶ (59

أر ڃ

ڃلڄى ٫ڀڂ حٿين . حهحؽ حٿلٴ ى (60

ڃيهپ حٿأ حٿ٬خځ ٿٳٶ ټ (61

حٿڄ٬ڀڃخطش ر٬ي حنظنض ٿزپ ٯظ (62

ٳن حٿ٬ٿڄش ٿيخن رظ طؿڄش ٫ينخڅ ٫زخ (63

1999ڃـڀش حٿ٬ر ٫يى ڃخ (64

حٿ٬ٿڄش ٿـٽ أڃن (65

" كڀٸخص ٳ ؿيس حخځ " ن حٿ٬ٿڄش ٿ٬زي حٿل ٿځ (66

حٿڄظ٬ش حهس ٿٿي اه (67

حٿخٿش ٿح ٳخٿ طؿڄش هخٿيس ٬ي (68

ڃحىذ حىد ٳ أرخ ٿ٬زي حٿلټڂ كخڅ (69

ٳخطلش نيخش ٷڅ ىن (70

ڃٸيڃش حٿ٬ حٿ٬ر ىن (71

حٿؼخرض حٿڄظلٽ ىن (72

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

374

حٿڄحخ حٿڄليرش ٿ٬زي حٿ٬ كڄىس (73

اٿيخځ أر ٯحٿش . ڃيهپ اٿ ٿش حٿن ٿيزٯحني طؿڄش ى (74

حٿزنش ٳڀٴش ڃص حنخڅ ٿؿو ٯخى (75

حٿڄ٬ٸٽ حٿڃ٬ٸٽ ٿټٿن ٿن (76

آرخء حٿليحػش حٿ٬رش ٿڄل حٿين حٿٷخن (77

ىحڅ حٿڄظنزــــ (78

ىحڅ حرن حٿڃ (79

ىحڅ ٷ (80

حريح٫خص ؿزحڅ هڀپ ؿزحڅ (81

حٿظؤػ حٷنخ٩ ٿرص خٿين طؿڄش ي ؿٽ (82

ٳ حٿظلڀپ حٿنٴ ىحنپ ؿخ (83

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

375

الفهرس

2

4

5

5

5

6

7

7

8

9

9

10

10

11

11

12

12

12

12

13

13

14

15

15

16

17

18

19

19

21

22

23

24

24

24

25

25

26

26

26

27

27

29

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

376

30

30

30

31

32

32

33

33

33

34

34

35

36

36

37

37

38

38

38

38

38

40

40

40

41

42

42

43

43

43

44

45

45

45

45

45

46

46

47

47

49

49

49

50

50

50

51

51

52

53

54

55

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

377

56

56

56

64

64

66

71

72

74

75

80

85

90

90

91

95

99

100

102

105

107

110

111

111

118

123

126

128

129

130

134

137

139

141

145

145

147

150

151

151

152

153

155

157

159

163

164

165

167

167

168

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

378

169

169

170

175

178

179

185

189

191

201

205

206

207

209

210

210

211

214

215

216

216

217

217

218

223

226

227

227

230

231

240

244

247

250

255

258

258

260

260

261

262

262كتابة مقدمة القصة اإلخبارية

264

268

268

269

270

270

273

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

379

273

275

288

289

293

296

296

298

300النقذ

300

306

307

311

315

319

325

328

331

332

335

351

353

353

353

353

353

357

358

359

360

362

364

370

ڃوظـــــــخحص ڃـــــن ڃوظــــخحطـــــ

380

تىفق أتى شىهر ، ى حرظيحثش 1947ڃن ڃحٿي ٷش رض ٣ڄخ ٳ ٳڀ٤ن ٫خځ

ح٫يحىش حٿؼخنش ٳ ٷ٤خ٩ ٯس ، كپ ٫ڀ يخىس حٿڀخن

، ٫ڄپ ڃيخ ڃؿيخ 1967ڃن ؿخڃ٬ش حٿٸخىس ٷڂ حٿڀش حٿ٬رش

طرخ ٳ حٿـحث ٿزخ حٿ٬ىش ، ٻظذ ٳ حٿـحثي حٿـحثش

، ٳ ؿيس حٿ٬ذ 1973 كظ ٫خځ 1969حخ ػخرظش ڃن ٫خځ

حٿڃش حٿڄـخىي حز٫ش ، آڃخٽ حىرش، ٻظذ ٳ حٿـحثي

حٿڄـص حٿ٬ىش ڃـڀش حٿڄخڃش ، ؿيس حٿـس ، ٫خى اٿ

ٻظذ ٳ ؿيس حٿنيخ حٿٸي حٿزخٵ حٿزخى 1991حٿ٣ن ٫خځ

ى ٷ " حٿخ أي حٿټظذ حٿظخٿش ىي ٫نخٻذ

أنخر حٿـء حٽ ، ٿو : حٿظوذ حٿڄن٨ڂ ٿڀظ٬ڀڂ ٻظخد :ٻظخد "

. ٫يى ٻز ڃن حٿيحخص حٿظرش حىرش