РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАУНИВЕРЗИТЕТ „ Гоце Делчев “ - Штип

ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА,, Генерал Михаило Апостолски “ – Скопје

- придружна членка-

Мотори и моторни возила

-Семинарска работа-

ТЕМА: Генератор и електростартер

Ментор: Изработил:.

д-р Елениор Николов, доцент , полк. пит. Мирослав Дејановски

Скопје, мај, 2013

Содржина: Вовед ..................................................................................................................... 3

1. Историски развој на генераторот ........................................................................ 4

- Једликово динамо................................................................................................... 4

- Фарадеев диск ........................................................................................................ 5

- Динамо .................................................................................................................... 6

- Други вртечки електромагнетни генератори ...................................................... 7

- МХД – генератор ................................................................................................... 7

- Терминологија ........................................................................................................ 8

2. Поттикнување ........................................................................................................ 9

3. Генератори монтирани во возила ……………………………………………… 11

4. Електрични генератори напојувани на човечки погон ...................................... 11

5. Трофазен генератор (алтернатор) ........................................................................ 13

6. Електростартер ...................................................................................................... 15

Заклучок ................................................................................................................. 16

Користена литература ........................................................................................... 17

2

Вовед:

Електричниот генератор е вртечка машина којашто механичката енергија ја

претвора во електрична.Во производството на електрична енергија, електричниот

генератор е уред кој ја претвора механичката енергија во електрична енергија.

Обратната конверзија на електричната енергија во механичката енергија се врши со

помош на мотор; моторите и генераторите имаат многу сличности. Генераторот ги

присилува електроните во намотките да течат низ надворешните електрични кола.

Може да се направи аналогија на пумпа за вода, таа создава проток на вода но не

создава вода во внатрешноста. Извор на механичка енергија може да биде парна

турбина, вода која пага низ турбина или тркало, мотор со внатрешно согорување,

турбина на ветер, компресиран воздух или кој било друг извор на механичка

енергија. Моторите со внатрешно согорување неможат самостојно да стартуваат

подари што стартуваат со помош на надворешен уред за стартување- стартер.

Стартерот при стартување мора да ги совлада инерцијалните маси, триењето и

отпорите на компресијата на моторот и на моторот да му обезбеди одреден број на

вртежи при коишто ќе може самиот да продолжи со работа.

3

1. Историски развој на генераторот

Пред да се открие врската помегу магнетизмот и електрицитетот,

електростатичките генератори биле измислени користејки ги електростатските

принципи. Овие генерирале многу висок напон и ниски струи. Тие работеле со

помош на подвижни електрично наелектризирани ремени, плочки и дискови за да

го пренесат полнежот до електрода на висок потенцијал. Полнеж е генериран

користејки било кој до овие два механизма:

- Електростатичка индукција

- Трибоелектричен ефект каде контактот помегу два изолатори ги остава

наелектризирани.

Поради нивната неефикасност и тешкотијата да се изолираат машини кои

произведуваат многу висок напон, електростатичките генератори имаат низок

рејтинг и никогаш не биле користени за производство на комерцијално значителни

количини на електрична енергија. Машината Wimshurst и Ван де Графов генератор

се примери од ваквите машини кои се користат и денес.

- Једликово динамо

Во 1827, Унгарецот Ањош Једлик започнал експериментирање со вртечки

електромагнетни уреди, кои ги нарекол електромагнетни авто-ротори. Во прототип

на еден електричен столб стартер (завршен помегу 1852 и 1854) и фиксните и

вртечките делови се електромагнетни. Тој го формулирал концептот на динамо

најмалку 6 години пред Сименс и Витстон, но не го патентирал тоа бидејки мислел

дека тој не е првиот кој го направил ова. Во суштина, концептот е дека наместо

постојани магнети, два електромагнети спротивни еден на друг го произведуваат

магнетното поле околу роторот. Исто така е и откривањето на принципот на само

поттикнувањето

4

- Фарадеевиот диск

Фарадеевиот диск-генератор

Во годините 1831-1832 Мајкл Фарадеј го открил принципот на работење на

електромагнетните генератори. Овој принцип, подоцна наречен Фарадеев закон,

кажува дека потенцијална разлика е генерирана на краевите на електричен

проводник кој има магнетен флукс кој варира. Тој исто така го изградил првиот

електромагнетик генератор, наречен Фарадеевиот диск, еден вид на homopolar

генератор кој користи бакарен диск кој врти помегу половите на магнет во форма

на потковица. Тој произвел мал DC напон. Овој дизајн бил неефикасен поради само

поништувањето на counterflows на струјата во регион кој не е под влијание на

магнетно поле. Додека струја се појавиле директно под магнетот, таа треба да

циркулира назад во региони кои се надвор од влијанието на магнетното поле. Овој

против проток ја ограничува излезната мок на пикап жиците и поттикнува греење

на бакарниот диск. Подоцна, во хомополарни генераторите овој проблеммсе

решава со помош на низа на магнети наредени околу периметарот на дискот за да

се оддржува стабилно поле во една насока на струјата. Друг недостаток е што

излезниот напон е многу низок, поради тоа што има само едне струен тек преку

магнетниот флукс. Експериментаторите покажале дека завртувајки ја жицата

повеке пати во серпентина би можел да произведе поголем напон кој е повеке

корисен. Бидејки излезниот напон е пропорционален со бројот на

завртувања,генераторите можат лесно да се наменат за производство на саканиот

5

напот со различен број на завртувања. Намотките од жици станаа основна

карактеристика на сите наредни дизајни на генератор.

- Динамо

Динамо е првиот електричен генератор кој е способен за произведување

електрична енергија за индустријата. Динамото користи електромагнетни

принципи за претварање на механничката ротација во пулсирана еднонасочна

струја преку користење на комутатор. Првото динамо било изградено од страна на

Иполит Риксии во 1832 година. Преку серија на случајни откритија, динамото

стана извор на многу пронајдоци, вклучувајки ги DC електричен мотор, AC

алтернатор, AC синхрони мотори и ротационен конвертор. Динамото се состои од

стационарна структура, која обезбедува постојано магнетно поле, и сет од вртечки

намотки кои се вртат во рамките на тоа поле. Кај малите машини константното

магнетно поле може дасе обезбеди од страна на еден или повеке постојани магнети;

Поголемите машини имаат постојано магнетно поле од страна на еден или повеке

електромагнети кои обично се нарекуваа намотки на полето. Динамо кое

произведува голема енергија во моментот се наога многу ретко, поради речици

универзалната употреба на наизменичната струја за употреба на електрична

енергија, и електронски уреди за претварање на директна во наизменична струја.

Но, пред да се откријат принципите на наизменичната струја, многу големи донама

биле единствените средства за производство и дистрибуција на електрична

енергија. Сега, динамота се претежно куриозитет.

Алтернатори на почетокот на XX век, сликани од С.М. Прокудин-Горски.

6

- Други вртечки електромагнетни генератори

Без комутаторот, динамото станува алтернатор, синхронизиран поединечно

напојуван генератор.Кога се користи за напојување на мрежата со електрична

енергија, алтернаторот мора да работи со постојана брзина која е прецизно

синхронизирана со електричната фрекфенција на електричната мрежа. Генератор

на наизменична струја може да работи на било која брзина во рамките на

механичките граници, но секад прозведува бран од еднонасочна струја. Други

видови на енергија, како што се асинхрони или индукционо поединечно напојувани

генератори, двојно напојуван генератор, не вклучуваат постојани магнети или

намотки (електромагнети) за да воспостават постојано магнетно поле, и како

резултат, имаат успех во апликации со променлива брзина константа фрекфенција,

како што се ветерниците или други технологии за произведување на обновлива

енергија. Излезот на енергија на еден генератор може да биде оптимизиран со

електронска контрола, но само двојно напојуваните генератори вклучуваат

електронска контрола со моќ која е значително помала од моќноста на генераторот

под контола, што само по себе нуди бенефиции на цената, сигурноста и

ефикасноста.

- МХД-генератор

Магнетно хидродинамички генератор директно ја екстрктира електричната

енергија од дижечки гасови низ магнетното поле, без употреба на електромагнетни

вртечки машини. МHD генераторите првично биле развиени бидејки производот на

плазмин магнетнохидродинамички генератор (МХД) е пламен кој дури може и да

ги грее котлите на парна централа. Првиот практичен дизајн бил AVCO Mk. 25

развиен во 1965 год. Американската влада финансирала значителен развој, кој

кулуминирал во 25 мегавати демонстрациона фабрика во 1987. Во Советскиор

сојуз од 1972 до крајот на 1980, фабриката МХД У25 била во редовна комерцијална

работа на московскиот систен со функционалност од 25MW , најголемаа фабрика

од ваков вид во светот во тоа време.

7

- Терминологија

Пресек на водна турбина со генератор

Двата главни делови на генератор или мотор можат да се опишат со механички или

електрични термини:

Механички

Ротор: вртечки (ротирачки) дел на електричните машини

Статор: дел од електричната машина кој е во мирување

Електрични

Арматура: Компонент од електричната машина кој произведува електрична

енергија. Во генератор, алтернатор или динамо намотките на арматурата ја

генерираат електричната струја. Арматурата може да биде поставена и на роторот и

на статорот.

Поле: Ова е компонента на магнетното поле на електричната машина. Магнетното

поле на динамо или алтернатор може да биде произведено од страна на

електромагнети или постојани магнети поставени на роторот или на статорот.

8

Бидејки моќта пренесена преку полето е помала отколку во колото на арматурата

AC генераторите секогаш ги имаат намотките на роторот и статорот како коло на

арматурата. Само мала количина на струја од полето може да биде префрлена во

движечкиот ротор, користејки лизгачки прстени. Машините кои произведуваат

еднонасочна струја (динамо) имаат комутатор на ротационата оска за да ја

претворат наизменичната струја од страна на арматурата во еднонасочна струја,

така да намотките од арматурата се на роторот на машината.

2. Поттикнување

Електричен генератор или електричен мотор кој користи калеми, наместо

постојани магнети, треба да има присутно струја во калемите за да може уредот да

работи. Ако калемите не се напојуваат, роторот во генератор може да се врти без да

произведе употреблива електрична енергија, додека роторот на моторот може да не

се врти воопшто. Некогаш помалите генератори се self excited, што значи дека

калемите се напојуваат од струја која е произведена од страна на генераторот.

Калемите се поврзани во серија или паралелно со арматурата. Кога генераторот

најпрво почнува да се врти, малата количина на remanent magnetism присутен во

железното јадро обезбедува магнетно поле за понатамошна активација и креира

мала струја во арматурата. Оваа тече низ калемите, кои креираат поголемо

магнетно поле и поголема струја во арматурата. Овој процес трае се додека

магнетното поле во калемите не се стабилизира поради сатурација и генераторот

достигнува стабилно производство на мокност. Многу големите генератори често

користат посебни помали генератори за да го започнат процесот во калемите на

поголемите.

9

3. Генератори монтирани во возила

Автомобилски алтернатор

Моторните возила до 1960 година имале тенденција да користати DC генератори со

електромеханички регулатори. Овие сега се заменети со алтернатори со вградени

кола за магнифицирање кои се поевтини и полесни за еквивалентна мокност.

Автомобилски алтернатори ги напојуваат електричните системи во возилото и ја

полнат батеријата после започнувањето. Номиналнен производ е во опсег од 50-

100А за 12V, кое зависи од дизајнираното електрично оптоварување во возилото.

Некои автомобили имат возна помош и климатизација кои се електрично

придвижувани што претставува високо оптоварување за електричниот систем.

Големите комерцијални возила користат 24V за да даде довола мок на стартниот

мотор во однос на голем дизел мотор. Алтернаторите во возилата не користат

постојани магнети и се околу 50-60% ефикасни преку широк опсег на брзини.

Алтернаторите во моторциклите често користат постојани магнетни статори

направени од ретки земјени магнети бидејки тие можат да бидат помали и полесни

од другите видови. Некои од најмалите генератори обично даваат мокнос за

велосипедските светла. Овие тежнеат да бидат 0,5А, и да снабдуваат 3-6W во 6V

или 12V. Бидејки се придвижувани од возачот мокноста е максимална така што тие

можат да вклучат ретки земјени магнети и се дизајнирани и произведени со голема

прецизност. Сепак, дури и за најдобрите генератори ефикасноста е само околу 80%,

потипично е 60% кое се должи делумно на триењето при тркалањето на

интерфејсот гуми-генератор поради лоша поставеност, мала големина на

10

генераторот и евтини дизајни. Употребата на постојани магнети значи дека

ефикасноста пага уште повеке при големи брзини бидејки силата поради

магнетното поле не може да се контролира. Hub генераторите се решение за многу

од овие недостатоци, бидејки тие се внатрешно до велосипедскиот hub и не барааат

интерфејс помегу генераторот и гумата. До неодамна, овие генератори беа скапи и

тешко да се најдат. Произодителите за велосипедски делови како Shimano и SRAM

само што се приклучија на овој пазар. Сепак, значителни придобивки можат да се

очекуваат во иднина бидејки велосипедизмост станува се позначаен транспорт и и

LED технологијата овозможува посветло осветлување со намалена струја која

ваквите генератори се способни да ја произведат. Јахтите за пловење можат да

користат генератори кои се напојуваат на вода или ветерници за да ги полнат

батериите. Мал пропелер, турбина на ветер или коло се конектираат со ниско

енергетски алтернатор и исправувач за да снабди струја до 12А при типични

брзини на крстарење.

4. Електрични генератори напојувани на човечки погон

Генератор може да биде напојуван од страна на човечката мускулна сила.

Генератори за директна струја на човечки погон се комерцијално достапни, и биле

проекти на некои DIY ентузијасти. Обично се управувани со помош на педали,

ножна пумпа, ваквите генератори се практични за полнење батерии а во некои

случаи се дизајнирани со интегрален инвертер. Возрасен човек би можел да

генерира околу 125-200 W на педален генератор. Линеарен електричен генератор

Наједноставната форма на линеаен електричен генератор, лизгачки магнет се

движи напред и назад низ калем-намотки од бакарна жица. Според законот за

индукција на Фарадеј, во намотките од жица се произведува наизменична струја

секој пат кога магнетот ке помине низ него. Овој тип на генератор се користи во

Фарадеев фенер. Големи линеарни електрични генератори се користат во

брановите шеми.

11

5. Трофазен генератор (алтернатор)

Генератор(алтернатор)

Трифазниот генератор на напони е составен од статор и од ротор. Во жлебовите од

внатрешната страна на обемот на статорот, меѓусебно просторно поместени за агол

од 2π/3, се поставени идентични намотки. Почетоците на намотките се означуваат

со A,B и C, а нивните краеви со X,Y и Z. Намотката А-Х се нарекува фаза А,

намотката В-Y се наеркува фаза В и намотката C-Z фаза C. Роторот претставува

вртлив електромагнет, чии што полови имаат специфична форма, така што во

воздушниот зјај се постигнува синосуидална распределба на магнетната индукција

Потребата од електрична енергија кај современите возила значително е зголемена.

Во половината на минатион век, просечната моќност на динамото беше 150 до

180W. Порастот на примената на мехатрониката во разните системи за управување

со моторот/возилото, како и зголемениот конфор кај современите возила (клима-

уред, подигачи на стакла, централно заклучување и др.) бара дополнителна

електрична енергија, подари што новата генерација на генератори на патничлите

возила се со моќност од околу 1600W. Производството на електричната енергија во

12

во возилото дополнително ја зголемува неговата горивна потрошувачка. Така

генератор од 1600W за еден час работа ја зголемува потрошувачката на горивото на

на бензинскиот мотор за околу 0.8 l.

Задачата на генераторо во возилото е: електрични потрошувачи да ги снабдува со

енергија, да го полни електричниот акумулатор.

Генераторот треба да ги има следниве основни карактеристики: голема моќност

при мали габаритни димензии и тежина, да и при празен од на моторот произведува

електрична енергија, да е надежен во работењето и со долг работен век.

Трифазниот генератор се состои од: статор изработен од лим со трифазни

статорски намотки, диоди за моќност со фиксни приклучоци на струјата за

полнење, три побудни диоди, ротор со лизгачки прстени и јаглени четкички. Под

заштитниот капак е сместен регулаторот на напонот.

6. Електростартер

Електростартер

13

Градба на стартерот:

- електромотор

- релеј за вклучување (релеј, магнет за вклучување)

- преносник на вклучување

Релеј за вклучување е комбинација од релеј и магнет за вклучување. Нивната задача

е:

- малиот запченик на едносмерниот преносник да го спои со назабениот венез

на замавникот на моторот.

- да ги затвори контактите за преместување на главната струја на стартерот.

Преносник за вклучување:

Неговата задача е да при стартување на моторот да воспостави механичка врска

помеѓу стартерот и моторот, а по започнувањето на самостојната работа на моторот

да ја прекине врската меѓу нив. Клучна улога во преносникот има еднонасочната

спојка.

Еднонасочната спојка во преносникот за вккучување има задача вртежниот момент,

за време на стартување на моторот, преку малиот запченик, да го пренесе на

моторот. Штом моторот ќе стартува т.е. кога стартерот ќе почне да се погонува од

моторот тогаш спојката ја прекинува врската помѓу малиот запченик и вратилото на

стартерот. На тој начин се спречува роторот на стартерот да почне да врте со

недозволен висок број на вртежи што може да доведе до негово оштетување.

Конструкцијата на еднонасочната спојка може да биде до вајлачиња или со ламели

(кај товарните возила).

Стартер со навојно вратило:

Со вклучување на стартерот, магнетот за вклучување преку лостот, аксијално го

задвижува носачот со едносмерната спојка и малиот запченик. Тие притоа преку

стрмниот навој на вратилото добиваат и вртливо движење. Кога запченичето со

еден заб ќе наиде на меѓузабјето на назабениот венез на замавникот почнува

14

нивното меѓусебно спрегнување. Пружината, преку носачот, аксијално го турка

запченичето и ја зголемува спрегата меѓу него и забчестиот венец на замавникот, се

додека магнетот на релејот за вклучување не ја премести главната струја со која се

активира електромоторот на стартерот. Релејот за вклучување е со две намотки,

едната е за влечење, а другата за држење. При влечењето на анкерот двете намотки

делуваат заедно. Со вклучување на струјата за стартување намотката за влечење

кусо се затвора (спојува), а намотката за држење останува активна. По стартување

на мототор поради еднонасочна спојка, малиот запченик се врти слободно, но сепак

останува во спрега со запчестион венец се додека клучот за стартување е во

позиција за стартување. По промената на позицијата на стартување на клучот за

стартување во позиција со која се прекинува струјата во релејот, се прекинува

механичката врска помеѓу стартерот и моторот.

За разлика од горенаведениот стартер, постои стартер кај кого побудната намотка е

заменета со перманентен магнет кој во споредба со побудната намотка е потенок.

Овој стартер, поради тоа е со помали димензии и со 20% помала тежина.

Контрола и одржување на стартерот:

Во возилото може да се изврши само контрола на краток спој на стартерот. При тоа

роторот на стартерот се блокира при што тој прима најголема струја. Јачината на

оваа струја зависи од капацитетот и наполнетоста на акумулаторот како и од

големината на консумираната енергија на стартерот. Истовремено струјата на

краткиот спој е мерка за моментот на кочењето со којшто стартерот почнува да го

движи моторот.

Разлика помеѓу напонот на приклучоците на акумулаторот и напонот на стартерот

претставува пад на напонот во главниот проводник на стартерот. Дозволениот пад

на напонот на главниот проводник на стартерот не смее да биде поголем од 0,25V

кај акумулатор со 6V, 0.5V кај акумулатор со 12V и 1V кај акумулатор од 24V.

Напонот на клемите на акумулаторот при оптоварувањето со дозволена струја за

краток спој кај акумулатор со 6V не смее да падне под 3.5 V, кај акумулатор од 12 V

под 7 V, а кај акумулатор од 24 V под 14 V.

15

Заклучок:

Гледајќи од неколку години напред времињата, и сметајќи дека ресурсите на нафта

се се повеќе и повеќе ограничени, може да дојде моторните возила да бидат

заменети со електричните во кои генераторот и електростартерот ќе бидат главни

носители на погон наместо досегашните фосилни горива. Обратната конверзија на

електричната струја во механичка енергија е направена од електричен мотор и

моторите и генераторите имаат многу сличности меѓу себе. Многу од моторите

можат да бидат механички управувани да произведуваат електрична енергија и

често прават прифатливи генератори. Електричниот генератор е машина којашто

механичката енергија ја претвора во електрична.Во производството на електрична

енергија, електричниот генератор е уред кој ја претвора механичката енергија во

електрична енергија. Електростартер е електромотор прогонуван со еднонасочна

струја од акумулаторот. Стартување со електростартер е најчесто применуван начин

на стартување кај автомобилските мотори.

16

Користена литература:

[1].Давчев Т., Автомобилски мотори, ZTF Скопје, 2005

[2].Димитровски М., Давчев Т., Николов Е., Мотори и моторни возила, Воеана

академија скопје, 1999

[3].http://en.wikipedia.org/wiki/Electric_generator

17