391

[๖๗๓] ดกรภกษทงหลาย สตวทไมมเทากด ๒ เทากด ๔ เทากด เทามากกด มประมาณเทาใด พงขยายเนอความอยางทกลาวนเปนตวอยาง.

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ตถาคตสตร ๒. ปทสต ๓. กฏสตร ๔. มลสตร ๕. สารสตร ๖. วสสกสตร ๗. ราชาสตร ๘. จนทมสตร ๙. สรยสตร ๑๐. วตถสตร. (พงขยายความอปปมาทวรรคดวยสามารถโพชฌงคแหงโพชฌงคสงยต)

จบ อปปมาทวรรคท ๑๐ แหงโพชฌงคสงยต

[๖๗๔] ดกรภกษทงหลาย การงานทจะพงท�าดวยก�าลงอยางใดอยางหนง อนบคคลท�าอย การงานทจะพงท�าดวยก�าลงทงหมดนน อนบคคลอาศยแผนดน ด�ารงอยบนแผนดน จงท�าไดฉนใด. (พงขยายเนอความอยางทกลาวนเปนตวอยาง)

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. พลสตร ๒. พชสตร ๓. นาคสตร ๔. รกขสตร ๕. กมภสตร ๖. สกสตร ๗. อากาสสตร ๘. เมฆสตรท ๑ ๙. เมฆสตรท ๒ ๑๐. นาวาสตร ๑๑. อาคนตกสตร ๑๒. นทสตร (พงขยายความพลกรณยวรรคดวยสามารถโพชฌงคแหงโพชฌงคสงยต)

จบ พลกรณยวรรคท ๑๑

392

[๖๗๕] ตสโส อมา ภกขเว เอสนา ฯ กตมา ตสโส ฯ กาเมสนา ภเวสนา พรหมจรเยสนาต วตถาเรตพพ ฯ

เอสนา วธา อาสโว ภโว จ ทกขตา ตสโส ขล มล จ นโฆ จ เวทนา ตณหาเยน 1 จาต ฯ (โพชฌงคสยตตสส เอสนาเปยยาล วเวกนสสตโต วทห วตถาเรตพพ) ฯ

เอสนาวคโค ทวาทสโม ฯ

[๖๗๖] จตตาโรเม ภกขเว โอฆา ฯ กตเม จตตาโร ฯ กาโมโฆ ภโวโฆ ทฏโโฆ อวชโชโฆต วตถาเรตพพ ฯ

[๖๗๗] สาวตถนทาน ฯ ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย สตต โพชฌงคา ภาเวตพพา ฯ กตเม สตต ฯ อธ ภกขเว ภกข สตสมโพชฌงค ภาเวต วเวก-นสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯเปฯ อเปกขาสมโพชฌงค ภาเวต ราควนยปรโยสาน 2 โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน อมโตคธ อมตปรายน อมตปรโยสาน นพพานนนน นพพานโปณ นพพานปพภาร ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม สตต โพชฌงคา ภาเวตพพาต ฯ

1 ม. ตณหาตสนาย ฯ ย. ตณหาตเสน ฯ เอวมปร ฯ

2 ย. วเวก . วราค . นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯ

393

[๖๗๕] ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน ? คอ การแสวงหากาม ๑ การแสวงหาภพ ๑ การแสวงหาพรหมจรรย ๑ (พงขยายเนอความทกลาวนเปนตวอยาง)

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. เอสนาสตร ๒. วธาสตร ๓. อาสวสตร ๔. ภวสตร ๕. ทกขสตรท ๑ ๖. ทกขสตรท ๒ ๗. ทกขสตรท ๓ ๘. ขลสตร ๙. มลสตร ๑๐. นฆสตร ๑๑ เวทนาสตร ๑๒. ตณหาสตร. (เอสนาเปยยาลแหงโพชฌงคสงยตบณฑตพงใหพสดารโดยอาศยวเวก)

จบ เอสนาวรรคท ๑๒

โอฆะ๔

[๖๗๖] ดกรภกษทงหลาย โอฆะ ๔ ประการน ๔ ประการเปนไฉน ? ไดแก โอฆะคอกาม โอฆะคอภพ โอฆะคอทฏฐ โอฆะคออวชชา (พงขยายเนอความดงทกลาวนเปนตวอยาง).

[๖๗๗] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ ประการน ๕ ประการนเปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา สงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ ประการนแล ดกรภกษทงหลาย โพชฌงค ๗ อนภกษ ควรเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ ประการนแล โพชฌงค ๗ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงค อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไป ในการสละ ฯลฯ ยอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ยอมเจรญสตสมโพชฌงค มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ฯลฯ ยอมเจรญอเบกขา- สมโพชฌงค มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะ เปนทสด ยอมเจรญสตสมโพชฌงค อนหยงลงส อมตะ มอมตะเปนเบองหนา

394

โอโฆ โยโค อปาทาน คนถา อนสเยน จ กามคณา นวรณา ขนธา อทธมภาคยานต ฯ

โอฆวคโค เตรสโม ฯ ฉ ปาจนโต นนนา ฉ นนนา จ สมททโต เทว เต ฉ ทวาทส โหนต วคโค เตน ปวจจต 1 ฯ

(โพชฌงคสยตตสส คงคาเปยยาล ราควเสน วตถาเรตพพ) ฯ

วคโค จททสโม ฯ ตถาคต ปท กฏ มล สาเรน วสสก ราชา จนทมสรยา จ วตเถน ทสม ปท 2 ฯ

(อปปมาทวคโค ราควเสน วตถาเรตพโพ) ฯ ปณณรสโม ฯ พล พชจ นาโค จ รกขกมเภน สกยา 3 อากาเสน จ เทว เมฆา นาวา อาคนตกา นท 4 ฯ

(โพชฌงคสยตตสส พลกรณยวคโค ราควเสน วตถาเรตพโพ) ฯ โสฬสโม ฯ

1 ม. อตสทโท อตถ ฯ

2 ม. อตสทโท อตถ ฯ

3 ย. สกย ฯ

4 ม. อตสทโท อตถ ฯ

395

มอมตะเปนทสด ฯลฯ ยอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค อนหยงลงสอมตะ มอมตะ เปนเบองหนา มอมตะเปนทสด ยอมเจรญสตสมโพชฌงค อนนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฯลฯ ยอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค อนนอมไป สนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ดกรภกษทงหลาย โพชฌงค ๗ เหลานแล อนภกษควรเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ ประการนแล.

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. โอฆสตร ๒. โยคสตร ๓. อปาทานสตร ๔. คนถสตร ๕. อนสยสตร ๖. กามคณสตร ๗. นวรณสตร ๘. ขนธสตร ๙. อทธมภาคยสตร.

จบ โอฆวรรคท ๑๓ แมน�าทง ๖ สาย ไหลไปสทศปราจน แมน�าทง ๖ สาย ไหลไปสสมทร ทง ๒ อยางนน อยางละ ๖ รวมเปน ๑๒ เพราะเหตนนจงเรยกวาวรรค.

(คงคาเปยยาลแหงโพชฌงคสงยตพงขยายความดวยสามารถแหงราคะ)

จบ วรรคท ๑๔

๑. ตถาคตสตร ๒. ปทสตร ๓. กฏสตร ๔. มลสตร ๕. สารสตร ๖. วสสกสตร ๗. ราชสตร ๘. จนทมสตร ๙. สรยสตร ๑๐. วตถสตร.

(อปปมาทวรรคพงขยายเนอความใหพสดารดวยสามารถแหงราคะ)

396

เอสนา วธา อาสโว ภโว จ ทกขตา ตสโส ขล มล จ นโฆ จ เวทนา ตณหาเยน จ ฯ

โพชฌงคสยตตสส เอสนาวคโค สตตรสโม ฯ

โอโฆ โยโค อปาทาน คนถา อนสเยน จ กามคณา นวรณา ขนธา อทธมภาคยานต ฯ (ราควนยปรโยสานโทสวนยปรโยสานโมหวนยปรโยสานวเสน โอฆวคโค วตถา- เรตพโพ) ฯ อฏารสโม ฯ (ยทป มคคสยตต วตถารต 1 ตทป โพชฌงคสยตต วตถา- เรตพพ) ฯ

โพชฌงคสยตต สมตต 2 ฯ 1 ม. วตถาเรตพพ ฯ

2 ม. ทตย ฯ

397

จบ วรรคท ๑๕

๑. พลสตร ๒. พชสตร ๓. นาคสตร ๔. รกขสตร ๕. กมภสตร ๖. สภสตร ๗. อากาสสตร ๘. เมฆสตรท ๑ ๙. เมฆสตรท ๒ ๑๐. นาวาสตร ๑๑. อาคนตกสตร ๑๒. นทสตร. (พลกรณยวรรคแหงโพชฌงคสงยตพงขยายเนอความใหพสดารดวยสามารถแหงราคะ)

จบ วรรคท ๑๖

๑. เอสนาสตร ๒. วธาสตร ๓. อาสวสตร ๔. ภวสตร ๕. ทกขสตรท ๑ ๖. ทกขสตรท ๒ ๗. ทกขสตรท ๓ ๘. ขลสตร ๙. มลสตร ๑๐. นฆสตร ๑๑. เวทนาสตร ๑๒. ตณหาสตร.

จบ เอสนาวรรคแหงโพชฌงคสงยตท ๑๗

๑. โอฆสตร ๒. โยคสตร ๓. อปาทานสตร ๔. คนถสตร ๕. อนสยสตร ๖. กามคณสตร ๗. นวรณสตร ๘. ขนธสตร ๙. อทธมภาคยสตร. (โอฆวรรคพงขยายเนอความใหพสดารดวยสามารถแหงการก�าจดราคะเปนทสดการก�าจดโทสะเปนทสดและการ

ก�าจดโมหะเปนทสด)

จบ วรรคท ๑๘ (มรรคสงยตแมใดขยายเนอความใหพสดารแลวโพชฌงคสงยตแมนนกพงขยายเนอความใหพสดาร)

จบ โพชฌงคสงยต

398

สตปฏานสยตต อมพปาลวคโค ปโม

[๖๗๘] เอวมเม สต เอก สมย ภควา เวสาลย วหรต อมพปาลวเน ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ภกขโวต ฯ ภทนเตต เต ภกข ภควโต ปจจสโสส ฯ ภควา เอตทโวจ ฯ

[๖๗๙] เอกายนวาย ภกขเว มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตก-กมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ

[๖๘๐] อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ จตเต จตตานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๖๘๑] เอกายนวาย ภกขเว มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ อทมโวจ ภควา ฯ อตตมนา เต ภกข ภควโต ภาสต อภนนทนต ฯ

399

๓. สตปฏฐานสงยตอมพปาลวรรคท ๑

อมพปาลสตร

วาดวยสตปฏฐาน๔

[๖๗๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน.

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ อมพปาลวน ใกลเมองเวสาล ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษ

ทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสพระพทธภาษตวา

[๖๗๙] ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอกาวลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ?

[๖๘๐] ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลก เสยได ๑ พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑.

[๖๘๑] ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอกาวลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ฉะนแล. พระผมพระภาคไดตรสพระพทธภาษตนแลว ภกษเหลานน ชนชม ยนดพระภาษตของพระผมพระภาค.

จบ สตรท ๑

400

[๖๘๒] เอก สมย ภควา เวสาลย วหรต อมพปาลวเน ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ภกขโวต ฯ ภทนเตต เต ภกข ภควโต ปจจสโสส ฯ ภควา เอตทโวจ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย สมปชาโน อย โว อมหาก อนสาสนต 1 ฯ

[๖๘๓] กถจ ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส ฯเปฯ จตเต ฯ ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ

[๖๘๔] กถจ ภกขเว ภกข สมปชาโน โหต ฯ อธ ภกขเว ภกข อภกกนเต ปฏกกนเต สมปชานการ โหต อาโลกเต วโลกเต สมปชานการ โหต สมมชเต ปสารเต สมปชานการ โหต สงฆาฏปตตจวรธารเณ สมปชานการ โหต อสเต ปเต ขายเต สายเต สมปชานการ โหต อจจารปสสาวกมเม สมปชานการ โหต คเต เต นสนเน สตเต ชาครเต ภาสเต ตณหภาเว สมปชานการ โหต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สมปชาโน 2 โหต ฯ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย สมปชาโน อย โว อมหาก อนสาสนต ฯ

1 ม. อตสทโท นตถ ฯ

2 ม. สมปชานการ ฯ

401

สตสตร

วาดวยสต

[๖๘๒] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ อมพปาลวน ใกลเมองเวสาล ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษ

ทงหลาย ... แลวไดตรสพระพทธภาษตนวา ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะอย นเปนอนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย.

[๖๘๓] ดกรภกษทงหลาย กภกษเปนผมสตเปนอยางไร ? ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ฯลฯ พจารณาเหนจตในจตอย ฯลฯ พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได ดกรภกษทงหลาย ภกษเปนผมสตอยางนแล.

[๖๘๔] ดกรภกษทงหลาย กภกษเปนผมสมปชญญะเปนอยางไร ? ภกษในธรรมวนยน ยอมกระท�าความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ กระท�าความรสกตวในการเหลยว การแล กระท�าความรสกตวในการคเขาและเหยยดออก กระท�าการรสกตวในการ ทรงผาสงฆาฏ บาตรและจวร กระท�าการรสกตวในการกน การดม การลม กระท�า การรสกตวในการถายอจจาระ ปสสาวะ กระท�าการรสกตวในการเดน ยน นง หลบ ตน พด นง ดกรภกษทงหลาย ภกษเปนผมสมปชญญะอยางนแล ภกษพงเปนผมสต สมปชญญะอยน เปนอนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย.

จบ สตรท ๒

402

[๖๘๕] เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ฯ อถ โข อตโร ภกข เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข โส ภกข ภควนต เอตทโวจ ฯ

[๖๘๖] สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ยมห ภควโต ธมม สตวา เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหเรยยนต ฯ เอวเมว ปนเธกจเจ โมฆปรสา มเว 1 อชเฌสนต ธมเม จ ภาสเต มเมว อนพนธตพพ มนตต ฯ เทเสต เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต สคโต สงขตเตน ธมม อปเปว นามาห ภควโต ภาสตสส อตถ อาชาเนยย 2 อปเปว นามาห ภควโต ภาสตสส ทายาโท อสสนต ฯ

[๖๘๗] ตสมา ตห ตว ภกข อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส ฯ โก จาท กสลาน ธมมาน ฯ สล จ สวสทธ ทฏ จ อชกา ฯ ยโต โข เต ภกข สล จ สวสทธ ภวสสต ทฏ จ อชกา ฯ ตโต ตว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สตปฏาเน ตวเธน ภาเวยยาส ฯ กตเม จตตาโร ฯ

[๖๘๘] อธ ตว ภกข อชฌตต วา กาเย กายานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ พหทธา วา กาเย กายานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อชฌตตพหทธา วา กาเย กายานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อชฌตต วา เวทนาส ฯ พหทธา วา เวทนาส ฯ อชฌตตพหทธา วา เวทนาส เวทนานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อชฌตต วา จตเต ฯ พหทธา วา จตเต ฯ อชฌตตพหทธา วา จตเต จตตานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อชฌตต

1 ม. ย. มเจว ฯ

2 ม. ย. ชาเนยย ฯ

403

ภกขสตร

วาดวยการเจรญสตปฏฐาน๔โดยสวน๓

[๖๘๕] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครง

นน ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครน

แลวไดกราบทลพระผมพระภาควา

[๖๘๖] ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคโปรดแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค

ทขาพระองคไดฟงแลว พงเปนผๆ เดยวหลกออกจากหม ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวเถด.

พระผมพระภาคตรสวา กโมฆบรษบางพวกในโลกน ยอมเชอเชญเราอยางนเหมอนกนและเมอเรากลาวธรรมแลว ยอมส�าคญเราวา เปนผควรตดตามไปเทานน ภกษนนทลวงวอนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคไดโปรดแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ขอ

พระสคตไดโปรดแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ทขาพระองคจกพงรทวถงเนอความแหงภาษตของพระผมพระภาคท

ขาพระองคพงไดเปนทายาทแหงภาษตของพระผมพระภาค.

[๖๘๗] พ. ดกรภกษ เพราะเหตนนแหละ เธอจงยงเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธกอน เบองตนของกศลธรรมคออะไร ? คอ ศลทบรสทธด และความเหนตรง เมอใด ศลของเธอจกบรสทธด และความเหนของเธอจกตรง เมอนน เธออาศยศล ตงอย ในศลแลว พงเจรญสตปฏฐาน ๔ โดยสวน ๓ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ?

[๖๘๘] ดกรภกษ เธอจงพจารณาเหนกายในกายภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ๑ จงพจารณาเหนกายในกายภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ๑ จงพจารณาเหนกายทงภายในภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ๑ จงพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในอย ... จงพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายนอกอย ... จงพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ทงภายในภายนอกอย ... จงพจารณาเหนจตในจตภายในอย ... จงพจารณาเหนจตในจตภายนอกอย ... จงพจารณาเหนจตในจตทงภายในภายนอกอย ... จงพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌา

404

วา ธมเมส ฯ พหทธา วา ธมเมส ฯ อชฌตตพหทธา วา ธมเมส ธมมานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๖๘๙] ยโต โข ตว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย อเม จตตาโร สตปฏาเน เอว ตวเธน ภาเวสสส ฯ ตโต ตยห ภกข ยา รตต วา ทวโส วา อาคมสสต วฑฒเยว ปาฏกงขา กสเลส ธมเมส โน ปรหานต ฯ

[๖๙๐] อถ โข โส ภกข ภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา อฏายาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ฯ อถ โข โส ภกข เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต น จรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารย ปพพชนต ตทนตตร พรหมจรยปรโยสาน ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต อพภาส ฯ อตโร จ ปน โส ภกข อรหต อโหสต ฯ

[๖๙๑] เอก สมย ภควา โกสเลส วหรต โกสลาย 1 พราหมณคาเม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ฯเปฯ เอตทโวจ เย เต ภกขเว ภกข นวา อจรปพพชตา อธนาคตา อม ธมมวนย เต โว 2 ภกขเว ภกข จตนน สตปฏานาน ภาวนาย สมาทเปตพพา นเวเสตพพา ปตฏาเปตพพา ฯ กตเมส จตนน ฯ

[๖๙๒] เอถ ตเมห อาวโส กาเย กายานปสสโน วหรถ อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา กายสส ยถาภต าณาย ฯ เวทนาส

1 ม. สาลาย ฯ ย. สาลาย ฯ

2 ย. เว ฯ เอวมปร ฯ

405

และโทมนสในโลกเสย ๑ จงพจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ๑ จงพจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ๑.

[๖๘๙] ดกรภกษ เมอใด เธออาศยศล ตงอยในศลแลว จกเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลาน โดยสวน ๓ อยางน เมอนน เธอพงหวงความเจรญในกศลธรรมทงหลายอยางเดยวตลอดคนหรอวนอนจกมาถง ไมมความเสอมเลย.

[๖๙๐] ครงนน ภกษนน ชนชม ยนดภาษตของพระผมพระภาค ลกจากอาสนะถวายบงคมพระผมพระภาค กระท�า

ประทกษณแลวหลกไป เธอเปนผๆ เดยว หลกออกจากหม ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว ไมนานนกกท�าใหแจง

ซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ซงกลบตรทงหลายผออกบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยง

ดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�า ท�าเสรจแลว กจอน

เพอความเปนอยางนมไดม กแลภกษนน ไดเปนพระอรหนตองคหนง ในจ�านวนพระอรหนตทงหลาย.

จบ สตรท ๓

โกสลสตร

วาดวยการเจรญสตปฏฐาน๔

[๖๙๑] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พราหมณคามชอโกศล ในแควนโกศล ณ ทนนแล พระผมพระภาค

ตรสเรยกภกษทงหลาย ฯลฯ แลวไดตรสพระพทธภาษตนวา ดกรภกษทงหลาย ภกษทงหลายทเปน ผมาใหม บวชยงไมนาน เพงมาสธรรมวนยน อนเธอทงหลายพงใหสมาทาน พงใหตงอย พงใหด�ารงมนในการเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ?

[๖๙๒] มาเถด ผมอายทงหลาย เธอทงหลายจงพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอรกายตามความเปนจรง จงพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... เพอรเวทนา ตามความเปนจรง จงพจารณาเหนจตในจตอย ... เพอร จตตามความเปนจรง

406

เวทนานปสสโน วหรถ อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา เวทนาน ยถาภต าณาย ฯ จตเต จตตานปสสโน วหรถ อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา จตตสส ยถาภต าณาย ฯ ธมเมส ธมมานปสสโน วหรถ อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา ธมมาน ยถาภต าณาย ฯ

[๖๙๓] เยป เต ภกขเว ภกข เสกขา อปปตตมานสา อนตตร โยคกเขม ปตถยมานา วหรนต เตป กาเย กายานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา กายสส ปราย ฯ เวทนาส เวทนานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา เวทนาน ปราย ฯ จตเต จตตานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา จตตสส ปราย ฯ ธมเมส ธมมานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา ธมมาน ปราย ฯ

[๖๙๔] เยป เต ภกขเว ภกข อรหนโต ขณาสวา วสตวนโต กตกรณยา โอหตภารา อนปปตตสทตถา ปรกขณภวสโชนา สมมทาวมตตา เตป กาเย กายานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา กาเยน วสยตตา ฯ เวทนาส เวทนานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา เวทนาห วสยตตา ฯ จตเต จตตานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา จตเตน วสยตตา ฯ ธมเมส ธมมานปสสโน วหรนต อาตาปโน สมปชานา เอโกทภตา วปปสนนจตตา สมาหตา เอกคคจตตา ธมเมห วสยตตา ฯ

[๖๙๕] เยป เต ภกขเว ภกข นวา อจรปพพชตา อธนาคตา อม ธมมวนย เต โว ภกขเว ภกข อเมส จตนน สตปฏานาน ภาวนาย สมาทเปตพพา นเวเสตพพา ปตฏาเปตพพาต ฯ

407

จงพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอรธรรมตามความเปนจรง.

[๖๙๓] ดกรภกษทงหลาย แมภกษทงหลายทยงเปนเสขะ ยงไมบรรลอรหต ปรารถนาความเกษมจากโยคะอนยอดเยยม กยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอก�าหนดรกาย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... เพอก�าหนดรเวทนา ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... เพอก�าหนดรจต ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจต มอารมณเดยว เพอก�าหนดรธรรม.

[๖๙๔] ดกรภกษทงหลาย แมภกษทงหลายทเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว มประโยชนตนถงแลวโดยล�าดบ สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ กยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจต มอารมณเดยว พรากจากกายแลว ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พรากจากเวทนาแลว ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... พรากจากจตแลว ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว พรากจากธรรมแลว.

[๖๙๕] ดกรภกษทงหลาย ภกษทงหลายทเปนผมาใหม บวชยงไมนาน เพงมาส ธรรมวนยน อนเธอทงหลายพงใหสมาทาน พงใหตงอย พงใหด�ารงมนในการเจรญ- สตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๔

408

[๖๙๖] สาวตถนทาน ฯ ตตร โข ภควา ฯเปฯ เอตทโวจ อกสลราสต ภกขเว วทมาโน ปจ นวรเณ สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย ภกขเว อกสลราส ยทท ปจ นวรณา ฯ กตเม ปจ ฯ กามจฉนทนวรณ พยาปาทนวรณ ถนมท-ธนวรณ อทธจจกกกจจนวรณ วจกจฉานวรณ ฯ อกสลราสต ภกขเว วทมาโน อเม ปจ นวรเณ สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย ภกขเว อกสลราส ยทท ปจ นวรณา ฯ

[๖๙๗] กสลราสต ภกขเว วทมาโน จตตาโร สตปฏาเน สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย ภกขเว กสลราส ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ กสลราสต ภกขเว วทมาโน อเม จตตาโร สตปฏาเน สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย ภกขเว กสลราส ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ

[๖๙๘] ภตปพพ ภกขเว สกณคฆ 1 ลาป สกณ สหสา อชฌปปตตา อคคเหส ฯ อถ โข ภกขเว ลาโป สกโณ สกณคฆยา หรยมาโน เอว ปรเทเวส 2 มยเมวมห อลกขกา มย อปปปา เย มย อโคจเร จรมห ปรวสเย ฯ สจชช 3 มย 1 ม. ย. สกณคฆ ฯ

2 ม. ย. ปรเทวส ฯ

3 ม. ย. สเจชช ฯ

409

อกสลราสสตร

กองอกศล๕

[๖๙๖] สาวตถนทาน. ณ ทนนแล ฯลฯ พระผ มพระภาคไดตรสพทธภาษตนวา ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองอกศล จะกลาวใหถก ตองกลาวถงนวรณ ๕ เพราะวากองอกศล ทงสนน ไดแกนวรณ ๕ นวรณ ๕ เปนไฉน ? คอกามฉนทนวรณ ๑ พยาบาทนวรณ ๑ ถนมทธนวรณ ๑ อทธจจกกกจจนวรณ ๑ วจกจฉานวรณ ๑ ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองอกศล จะกลาวใหถก ตองกลาวถงนวรณ ๕ เหลาน เพราะกองอกศล ทงสนนไดแก นวรณ ๕.

[๖๙๗] ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองกศล จะกลาวใหถก ตองกลาวถงสต-ปฏฐาน ๔ เพราะวากองกศลทงสนน ไดแกสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองกศล จะกลาวใหถก ตองกลาวถงสตปฏฐาน ๔ เพราะวากองกศลทงสนน ไดแกสตปฏฐาน.

จบ สตรท ๕

สกณคฆสตร

วาดวยอารมณโคจร

[๖๙๘] ดกรภกษทงหลาย เรองเคยมแลว เหยยวโฉบลงจบนกมลไถโดยรวดเรว ครงนน นกมลไถก�าลงถกเหยยวน�าไป ไดร�าพนอยางนวา เราเปนคนอบโชค มบญนอย ทเทยวไปในถนของผอน อนมใชถนหากน ถาวนนเราไปเทยวในถนอนเปนของบดาตน ซงควรเทยวไปไซร เหยยวตวนเราอาจตอสได.

410

โคจเร จเรยยาม สเก เปตตเก วสเย น มยาย สกณคฆ อล อภวสส ยทท ยทธายาต ฯ โก ปน เต ลาป โคจโร สโก เปตตโก วสโยต ฯ ยทท นงคล-กฏกรณ เลฑฑฏานนต ฯ อถ โข ภกขเว สกณคฆ สเก พเล อปตถทธา สเก พเล อวาทมานา 1 ลาป สกณ ปมจ คจฉ โข ตว ลาป ตตรป เม คนตวา น โมกขสต ฯ อถ โข ภกขเว ลาโป สกโณ นงคลกฏกรณ เลฑฑฏาน คนตวา มหนต เลฑฑ� อภรหตวา สกณคฆ วทมาโน อฏาส เอห โขทาน เม สกณคฆ เอห โขทาน เม สกณคฆต ฯ อถ โข สา ภกขเว สกณคฆ สเก พเล อปตถทธา สเก พเล อวาทมานา อโภ ปกเข สนธาย 2 ลาป สกณ สหสา อชฌปปตตา ฯ ยทา โข ภกขเว อาส ลาโป สกโณ พห อาคตา 3 โข มยาย สกณคฆต อถสเสว 4 เลฑฑสส อนตร ปจจปาท ฯ อถ โข ภกขเว สกณคฆ ตตเถว อร ปจจตาเฬส ฯ เอวเหต 5 ภกขเว โหต โย อโคจเร จรต ปรวสเย ฯ

[๖๙๙] ตสมา ตห ภกขเว มา อโคจเร จรตถ ปรวสเย ฯ อโคจเร ภกขเว จรต ปรวสเย ลจฉต มาโร โอตาร ลจฉต มาโร อารมมณ ฯ โก จ ภกขเว ภกขโน อโคจโร ปรวสโย ฯ ยทท ปจ กามคณา ฯ กตเม ปจ ฯ จกขวเยยา รปา อฏา กนตา มนาปา ปยรปา กามปสหตา รชนยา โสตวเยยา สททา ฯ ฆานวเยยา คนธา ฯ ชวหาวเยยา รสา ฯ กายวเยยา โผฏพพา อฏา กนตา มนาปา ปยรปา กามปสหตา รชนยา ฯ อย ภกขเว ภกขโน อโคจโร ปรวสโย ฯ

[๗๐๐] โคจเร ภกขเว จรถ สเก เปตตเก วสเย ฯ โคจเร ภกขเว จรต สเก เปตตเก วสเย น ลจฉต มาโร โอตาร น ลจฉต มาโร อารมมณ ฯ โก จ ภกขเว ภกขโน โคจโร สโก เปตตโก วสโย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อย ภกขเว ภกขโน โคจโร สโก เปตตโก วสโยต ฯ

1 ม. ย. อสวทมานา ฯ เอวมปร ฯ

2 ม. ย. สนนยห ฯ

3 โป. ม. อาคโต ฯ

4 ม. อถ ตสเสว ฯ

5 ม. ย. เอว ห ต ฯ

411

เหยยวจงถามวา แนะนกมลไถ กถนซงเปนของบดาตน อนเปนทหากนของเจาเปนเชนไร ? นกมลไถตอบวา คอ ทๆ มกอนดน ซงเขาท�าการไถไว. ครงนน เหยยวหยงในก�าลงของตน อวดอางก�าลงของตน ปลอยนกมลไถไป พรอมดวยบอกวา เจาจงไปเถดนกมลไถ เจาจะไปแมในทนนกไมรอดพนเราได นกมลไถจงไปยงทๆ มกอนดนซงเขาท�าการไถไว ขนสกอนดนกอนใหญ ยนทาเหยยว อยวา แนะเหยยว บดนทานจงมาจบเราเถด ครงนน เหยยวหยงในก�าลงของตน อวดอางในก�าลงของตน จงหอปกทง ๒ โฉบหานกมลไถโดยรวดเรว ครงใด นกมลไถ รวาเหยยวนโฉบลงมาเรวจะจบเรา ครงนน กหลบเขาซอกดนนนเอง เหยยวยงอกใหกระแทกดน (ตาย) ในทนนเอง ดกรภกษทงหลาย เรองนกมลไถเทยวไปในถนอน อนมใชถนหากน ยอมเปนเชนนแล.

[๖๙๙] ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลาย อยาเทยวไปในอารมณอน อนมใชโคจร เมอเธอทงหลาย เทยวไปในอารมณอน อนมใชโคจร มารจกไดชอง มารจกไดอารมณ กอารมณอน อนมใชโคจรของภกษ คออะไร ? กามคณ ๕ กามคณ ๕ เปนไฉน ? คอ รปอนพงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใครชวนใหก�าหนด เสยงทพงรดวยห ... กลนทพงรดวยจมก ... รสทพงร ดวยลน ... โผฏฐพพะทพงรดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหก�าหนด ดกรภกษทงหลาย นคอ อารมณอน มใชโคจรของภกษ.

[๗๐๐] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในอารมณ ซงเปนของบดาตน อนเปนโคจร เมอเธอทงหลายเทยวไปในอารมณ ซงเปนของบดาตนอนเปนโคจร มารจกไมไดชอง มารจกไมไดอารมณ กอารมณอนเปนของบดา อนเปนของโคจร คออะไร ? คอสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย นคอ อารมณซงเปนของบดาตนอนเปนโคจรของภกษ.

จบ สตรท ๖

412

[๗๐๑] อตถ ภกขเว หมวโต ปพพตราชสส ทคคา วสมา เทสา ยตถ เนว มกกฏาน จาร น มนสสาน ฯ อตถ ภกขเว หมวโต ปพพตราชสส ทคคา วสมา เทสา ยตถ มกกฏานห โข จาร น มนสสาน ฯ อตถ ภกขเว หมวโต ปพพ-ตราชสส สมา ภมภาคา รมณยา ยตถ มกกฏานเจว จาร มนสสาน จ ฯ ตตร โข ภกขเว ลทธา มกกฏวถส เลป โอฑเฑนต มกกฏาน พาธนาย ฯ ตตร ภกขเว เย เต มกกฏา อพาลชาตกา อโลลฐาตกา เต ต เลป ทสวา อารกา ปรวชเชนต ฯ โย ปน โส โหต มกกโฏ พาลชาตโก โลลชาตโก โส ต เลป อปสงกมตวา หตเถน คณหาต โส ตตถ พชฌต หตถ โมเจสสามต ทตเยน หตเถน คณหาต โส ตตถ พชฌต อโภ หตเถ โมเจสสามต ปาเทน คณหาต โส ตตถ พชฌต อโภ หตเถ โมเจสสาม ปาท จาต ทตเยน ปาเทน คณหาต โส ตตถ พชฌต อโภ หตเถ โมเจสสาม ปาเท จาต ตณเฑน คณหาต โส ตตถ พชฌต ฯ เอว ห โส ภกขเว มกกโฏ ปโจฑฑโต ถน เสต อนย อาปนโน พยสน อาปนโน ยถา กามกรณโย ลททสส ฯ ตเมน ภกขเว ลทโท วชฌตวา ตสมเยว มกกฏ อทธรตวา อวสสชเชตวา เยน กาม ปกกมต ฯ เอว เหต ภกขเว โหต โย อโคจเร จรต ปรวสเย ฯ

[๗๐๒] ตสมา ตห ภกขเว มา อโคจเร จรตถ ปรวสเย ฯ อโคจเร ภกขเว จรต ปรวสเย ลจฉต มาโร โอตาร ลจฉต มาโร อารมมณ ฯ โก จ ภกขเว ภกขโน อโคจโร ปรวสโย ฯ ยทท ปจ กามคณา ฯ กตเม ปจ ฯ จกขวเยยา รปา อฏา กนตา มนาปา ปยรปา กามปสหตา รชนยา โสตวเยยา สททา ฯ ฆาน-วเยยา คนธา ฯ ชวหาวเยยา รสา ฯ กายวเยยา โผฏพพา อฏา กนตา มนาปา ปยรปา กามปสหตา รชนยา ฯ อย ภกขเว ภกขโน อโคจโร ปรวสโย ฯ

[๗๐๓] โคจเร ภกขเว จรถ สเก เปตตเก วสเย ฯ โคจเร ภกขเว จรต สเก เปตตเก วสเย น ลจฉต มาโร โอตาร น ลจฉต มาโร อารมมณ ฯ โก จ ภกขเว ภกขโน โคจโร สโก เปตตโก วสโย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ

413

มกกฏสตร

วาดวยอารมณอนมใชโคจร

[๗๐๑] ดกรภกษทงหลาย ถนแหงขนเขาชอหมพานต อนไปไดยาก ขรขระ ไมเปนทเทยวไปทงของฝงลง ทงของหมมนษยมอย ถนแหงขนเขาชอหมพานต อนไปไดยาก ขรขระ เปนทเทยวของฝงลงเทานน ไมใชของหมมนษยมอย ภมภาคแหงขนเขาชอหมพานต ราบเรยบ นารนรมย เปนทเทยวไปทงของฝงลงทงของหมมนษย มอย ณ ทนน พวกพรานวางตงไวในทางเดนของฝงลงเพอดกลง ในลงเหลานน ลงเหลาใดไมโง ไมลอกแลก ลงเหลานน เหนดงนน ยอมหลกออกหาง สวนลงใดโง ลอกแลก ลงตวนนเมอเขาไปใกลตงนน เอามอจบ มอกตดตง มนจงเอามอ ขางทสองจบ ดวยคดวาจกปลดมอออก มอขางทสองกตดตงอก มนจงเอาเทาจบ ดวยคดวา จกปลดมอทงสองออกเทากตดตงอก มนจงเอาเทาขางทสองจบ ดวยคดวา จกปลดมอทงสองและเทาออก เทาทสองกตดตงอก มนจงเอาปากกด ดวยคดวา จกปลดมอทงสองและเทาทงสองออก ปากกตดตงอก ลงตวนนถกตรง ๕ ประการอยางนแล นอนถอนใจ ถงความพนาศ ยบยบแลว อนพรานจะพงกระท�าได ตามความปรารถนา พรานแทงลงตวนนแลวจงยกขนไวในทนนเอง ไมละทง หลกไปตามความปรารถนา ดกรภกษทงหลาย เรองลงเทยวไปในถนอน อนมใช ทควรเทยวไป ยอมเปนเชนนแหละ.

[๗๐๒] ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลายอยาเทยวไปในอารมณอนอนมใชโคจร เมอเธอทงหลายเทยวไปในอารมณอน อนมใชโคจร มารไดชอง มารจกไดอารมณ กอารมณอนอนมใชโคจรของภกษคออะไร ? คอ กามคณ ๕ กามคณ ๕ เปนไฉน ? คอ รปทพงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหก�าหนด เสยงทพงรดวยห ... กลนทพงรดวยจมก ... รสทพงรดวยลน ... โผฏฐพพะทพงรดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหก�าหนด ดกรภกษทงหลาย นคออารมณอนอนมใชโคจรของภกษ.

[๗๐๓] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในอารมณซงเปนของบดาตน อนเปนโคจร เมอเธอทงหลายเทยวไปในอารมณ ซงเปนของบดาตนอนเปนโคจร มารจกไมไดอารมณ กอารมณอนเปนของบดาตนอนเปนโคจรของภกษคออะไร ?

414

อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อย ภกขเว ภกขโน โคจโร สโก เปตตโก วสโยต ฯ

[๗๐๔] เสยยถาป ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล สโท ราชาน วา ราช- มหามตต 1 วา นานจจเยห 2 สเปห ปจจปฏโต อสส อมพลคเคหป ตตตกคเคหป กฏกคเคหป มธรคเคหป ขารเกหป อขารเกหป โลณเกหป อโลณเกหป ฯ สโข โส ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล สโท สกสส ภตต- นมตต 3 น อคคณหาต อท วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อมสส วา อภหรต อมสส วา พห คณหาต อมสส วา วณณ ภาสต อมพลคค วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อมพลคคสส วา อภหรต อมพลคคสส วา พห คณหาต อมพลคคสส วา วณณ ภาสต ตตตกคค วา เม อชช ฯ กฏกคค วา เม อชช ฯ มธรคค วา เม อชช ฯ ขารก วา เม อชช ฯ อขารก วา เม อชช ฯ โลณก วา เม อชช ฯ อโลณก วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อโลณกสส วา อภหรต อโลณกสส วา พห คณหาต อโลณกสส วา วณณ ภาสตต ฯ สโข โส ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล สโท น เจว ลาภ โหต อจฉาทนสส น ลาภ เวตตนสส น ลาภ อภหาราน ฯ ต กสส เหต ฯ ตถา ห โส ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล สโท สกสส ภตตนมตต น อคคณหาต ฯ

1 ส. ย. ราชมหามตตาน ฯ เอวมปร ฯ

2 นานาวเธหต วา ปาโ ฯ ย. นานาจจเอห ฯ เอวมปร ฯ

3 ม. ย. ภตตสส... ฯ เอวมปร ฯ

415

คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณา เหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย นคออารมณซงเปนของบดาตน อนเปนโคจรของภกษ.

จบ สตรท ๗

สทสตร

วาดวยการส�าเหนยกและไมส�าเหนยกนมต

[๗๐๔] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนพอครวผเขลา ไมฉลาดเฉยบแหลม บ�ารง พระราชาหรอมหาอ�ามาตยของพระราชา ดวยสปะตางชนด มรสเปรยวจดบาง ขมจดบาง เผดจดบาง หวานจดบาง มรสเฝอนบาง ไมเฝอนบาง เคมบาง จดบาง พอครวนน ไมสงเกตรสอาหารของตนวา วนนภตและสปะของเราชนดน ทานชอบใจ หรอทานรบสปะนมาก หรอทานชมสปะน วนนภตและสปะของเรา มรสเปรยวจด ทานชอบใจหรอทานรบสปะมรสเปรยวจด หรอทานหยบเอาสปะมรสเปรยวจดมาก หรอทานชมสปะมรสเปรยวจด วนนภตและสปะของเรามรสขมจด ... มรสเผดจด ... มรสหวานจด ... มรสเฝอน ... มรสไมเฝอน ... มรสเคม ... วนนภตและสปะของเรา มรสจด ทานชอบใจ หรอทานรบสปะมรสจด หรอทานหยบเอาสปะมรสจดมาก หรอทานชมสปะมรสจด ดงน พอครวนน ยอมไมไดเครองนงหม ไมไดคาจาง ไมไดรางวล ขอนนเปนพราะเหตไร ? เพราะพอครวนนเปนคนเขลา ไมฉลาด เฉยบแหลม ไมสงเกตเครองหมายอาหารของตน ฉนใด.

416

[๗๐๕] เอวเมว โข ภกขเว อเธกจโจ พาโล อพยตโต อกสโล ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต จตต น สมาธยต อปกกเลสา น ปหยนต โส ต นมตต น อคคณหาต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต จตต น สมาธยต อปกกเลสา น ปหยนต โส ต นมตต น อคคณหาต ฯ สโข โส ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล ภกข น เจว ลาภ โหต ทฏเว ธมเม สขวหาราน น ลาภ สตสมปชสส ฯ ต กสส เหต ฯ ตถา ห โส ภกขเว พาโล อพยตโต อกสโล ภกข สกสส จตตสส นมตต น อคคณหาต ฯ

[๗๐๖] เสยยถาป ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล สโท ราชาน วา ราชมหา- มตต วา นานจจเยห สเปห ปจจปฏโต อสส อมพลคเคหป ตตตกคเคหป กฏกคเคหป มธรคเคหป ขารเกหป อขารเกหป โลณเกหป อโลณเกหป ฯ สโข โส ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล สโท สกสส ภตตนมตต อคคณหาต อท วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อมสส วา อภหรต อมสส วา พห คณหาต อมสส วา วณณ ภาสต อมพลคค วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อมพลคคสส วา อภหรต อมพลคคสส วา พห คณหาต อมพลคคสส วา วณณ ภาสต ตตตกคค วา เม อชช ฯ กฏกคค วา เม อชช ฯ มธรคค วา เม อชช ฯ ขารก วา เม อชช ฯ อขารก วา เม อชช ฯ โลณก วา เม อชช ฯ อโลณก วา เม อชช ภตตสเปยย รจจต อโลณกสส วา อภหรต อโลณกสส วา พห คณหาต อโลณกสส วา วณณ ภาสตต ฯ สโข โส ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล สโท ลาภ เจว โหต อจฉาทนสส ลาภ เวตตนสส ลาภ อภหาราน ฯ ต กสส เหต ฯ ตถา ห โส ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล สโท สกสส ภตตนมตต อคคณหาต ฯ

[๗๐๗] เอวเมว โข ภกขเว อเธกจโจ ปณฑโต พยตโต กสโล ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต จตต สมาธยต อปกกเลสา ปหยนต โส ต นมตต อคคณหาต ฯ เวทนาส เวทนานปสส วหรต ฯ จตเต จตตานปสส

417

[๗๐๕] ฉนนนเหมอนกน ภกษทงหลาย ภกษบางรปในธรรมวนยน เปนผเขลา ไมฉลาด เฉยบแหลม เธอพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกายในกายอย จตยอมไมตงมน ยงละอปกเลสไมได เธอไมส�าเหนยกนมตนน ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอพจารณาเหนธรรม ในธรรมอย จตยอมไมตงมน ยงละอปกเลสไมได เธอไมส�าเหนยกนมตนน ภกษนน ยอมไมไดธรรมเปนเครองอยเปนสขในปจจบน และไมไดสตสมปชญญะ ขอนน เพราะเหตไร ? เพราะภกษนนเปนผเขลา ไมฉลาดเฉยบแหลม ไมส�าเหนยกนมต แหงจตของตน.

[๗๐๖] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนพอครวผมปญญา ฉลาด เฉยบแหลม บ�ารงพระราชาหรอมหาอ�ามาตยของพระราชา ดวยสปะตางชนด มรสเปรยวจดบาง ขมจดบาง เผดจดบาง หวานจดบาง มรสเฝอนบาง ไมเฝอนบาง มรสเคมบาง จดบาง พอครวนนยอมสงเกตรสอาหารของตนวา วนน ภตและสปะของเราชนดน ทานชอบใจ หรอทานรบสปะน หรอหยบเอาสปะนมาก หรอทานชมสปะน วนนภตและสปะของเรามรสเปรยวจด ... วนน ภตและสปะของเรามรสขมจด ... มรสเผดจด ... มรสหวานจด ... มรสเฝอน ... มรสไมเฝอน ... มรสเคม ... วนนภตและสปะของเรา มรสจด ทานชอบใจ หรอทานรบสปะมรสจด หรอทานหยบเอาสปะมรสจดมาก หรอทานชมสปะมรสจดดงน พอครวนนยอมไดเครองนงหม ไดคาจาง ไดรางวล ขอนนเพราะเหตไร ? เพราะพอครวนนเปนคนมปญญา ฉลาด เฉยบแหลม สงเกต รสอาหารของตน ฉนใด.

[๗๐๗] ฉนนนเหมอนกน ภกษทงหลาย ภกษบางรปในธรรมวนยน เปนผมปญญา ฉลาด เฉยบแหลม ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกายในกายอย จตยอมตงมน ละอปกเลสได เธอยอมส�าเหนยกนมตนน ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ...

418

วหรต ฯ ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต จตต สมาธยต อปกกเลสา ปหยนต โส ต นมตต อคคณหาต ฯ สโข โส ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล ภกข ลาภ เจว โหต ทฏเว ธมเม สขวหาราน ลาภ [1] สต-สมปชสส ฯ ต กสส เหต ฯ ตถา ห โส ภกขเว ปณฑโต พยตโต กสโล ภกข สกสส จตตสส นมตต อคคณหาตต ฯ

[๗๐๘] เอวมเม สต เอก สมย ภควา เวสาลย วหรต เวลวคามเก 2 ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส เอถ ตเมห ภกขเว สมนตา เวสาลยา ยถามตต ยถาสนทฏ ยถาสมภตต วสส อเปถ อเธวาห เวลวคามเก วสส อปคจฉามต ฯ เอวมภนเตต โข เต ภกข ภควโต ปฏสสตวา สมนตา เวสาลยา ยถามตต ยถาสนทฏ ยถาสมภตต วสส อปคจฉ ฯ

[๗๐๙] ภควา ปน ตตเถว เวลวคามเก วสส อปคจฉ ฯ อถ โข ภควโต วสสปคตสส ขโร อาพาโธ อปปชชต 3 พาฬหา เวทนา วตตนต มรณนตกา ฯ ตตร สท ภควา สโต สมปชาโน อธวาเสต 4 อวหมาโน ฯ อถ โข ภควโต เอตทโหส น โข ปน เมตมปฏรป โยหมนามนเตตวา อปฏาเก อนปโลเกตวา ภกขสงฆ ปรนพ-พาเยยย ยนนนาห อม อาพาธ วรเยน ปฏปปณาเมตวา ชวตสงขาร อธฏาย วหเรยยนต ฯ อถ โข ภควา ต อาพาธ วรเยน ปฏปปณาเมตวา ชวตสงขาร อธฏาย วหาส ฯ [5] อถ โข ภควา คลานา วฏโต อจรวฏโต เคลา [6] วหารปจฉายาย ปตเต อาสเน นสท ฯ 1 ม. ย. โหต ฯ

2 ม. เวฬวคามเก ฯ ย. เพลวคามเก ฯ

3 ม. ย. อปปชช ฯ

4 ม. ย. อธวาเสส ฯ

5 ม. อถ โข ภควโต โส อาพาโธ ปฏปปสสมภ ฯ

6 ย. วหารา นกขมตวา วหารปจฉา ฉายาย ฯ

419

ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนธรรมในธรรมอย จตยอมตงมน ละอปกเลสได เธอยอมส�าเหนยกในนมตนน ภกษนน ยอมไดธรรมเปนเครองอยเปนสขในปจจบน และไดสตสมปชญญะ ขอนนเปนเพราะ เหตไร ? เพราะภกษนนเปนผมปญญา ฉลาด เฉยบแหลม ส�าเหนยกนมตแหงจต ของตน.

จบ สตรท ๘

คลานสตร

วาดวยมตนเปนเกาะ

[๗๐๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ เวฬวคาม ใกลเมองเวสาล ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทง

หลายมาแลวตรสวา มาเถด ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเขาจ�าพรรษาในเมองเวสาลโดยรอบ ตามมตร ตามสหาย ตามพวก (ของตนๆ ) เถด เราจะเขาจ�าพรรษา ณ เวฬวคาม นแล ภกษเหลานนทลรบพระด�ารสของพระผมพระภาคแลว เขาจ�าพรรษาในเมองเวสาลโดยรอบ ตามมตร ตามสหาย

ตามพวก (ของตนๆ ).

[๗๐๙] สวนพระผมพระภาคทรงเขาจ�าพรรษา ณ เวฬวคามนนแหละ เมอพระผมพระภาคทรงเขาจ�าพรรษาแลว อาพาธกลา

บงเกดขน เวทนาอยางหนกใกลมรณะเปนไปอย ไดยนวา ณ ทนน พระผมพระภาคทรงพระด�ารงสตสมปชญญะ

ทรงอดกลน ไมทรงพรนพรง ครงนน พระองคทรงพระด�ารวา การทเรายงไมบอกภกษผอปฏฐาก ยงไมอ�าลา ภกษสงฆ แลวปรนพพานเสยนน หาสมควรแกเราไม ไฉนหนอ เราพงขบไลอาพาธน เสยดวยความเพยร แลวด�ารงชวตสงขารอย ครงนน พระผมพระภาคทรงขบไลพระประชวรนน

ดวยความเพยร แลวทรงด�ารงชวตสงขารอย ครงนน พระผมพระภาคทรงหายจากพระประชวรแลว ทรงหายจาก

ความไขไมนาน ประทบนงบนอาสนะทเขาปลาดไวในรมแหงวหาร.

420

[๗๑๐] อถ โข อายสมา อานนโท เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา ช เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อานนโท ภควนต เอตทโวจ [1] ทฏ ภนเต ภควโต ขมนย ทฏ ภนเต ภควโต ยาปนย อป เม ภนเต มธรกชาโต วย กาโย ทสาป เม น ปกขายนต ธมมาป ม นปปฏภนต ภควโต เคลเน อปจ เม ภนเต อโหส กาจเทว อสสาสมตตา น ตาว ภควา ปรพพายสสต น ตาว ภควา ภกขสงฆ อารพภ กจเทว อทาหรตต ฯ ก ปนทาน อานนท ภกขสงโฆ มย ปจจาสสต 2 ฯ เทสโต อานนท มยา ธมโม อนนตร อพาหร กรตวา ฯ นตถานนท ตถาคตสส ธมเมส อาจรยมฏ ฯ ยนนนานนท เอวมสส อห ภกขสงฆ ปรหรสสามต วา มมทเท- สโก ภกขสงโฆต วา ฯ โส นนานนท ภกขสงฆ อารพภ กจเทว อทาหเรยย ฯ ตถาคตสส โข อานนท น เอว โหต อห ภกขสงฆ ปรหรสสามต วา มมทเทสโก ภกขสงโฆต วา ฯ ส ก อานนท ตถาคโต ภกขสงฆ อารพภ กจเทว อทาหรสสต ฯ เอตรห โข ปนาห อานนท ชณโณ วฑโฒ มหลลโก อทธคโต วโย อนปปตโต อสตโก เม วโย วตตต ฯ เสยยถาป อานนท ชรสกฏ 3 เวฬมสสเกน 4 ยาเปต เอวเมว โข อานนท เวฬมสสโก 5 มเ ตถาคตสส กาโย ยาเปต ฯ

[๗๑๑] ยสม อานนท สมเย ตถาคโต สพพนมตตาน อมนสการา เอกจจาน เวทนาน นโรธา อนมตต เจโตสมาธ อปสมปชช วหรต ผาสตร 6 อานนท ตสม สมเย ตถาคตสส [7] โหต ฯ ตสมา ตหานนท อตตทปา วหรถ อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ

[๗๑๒] กถจ อานนท ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ อธานนท ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต

1 ม. ทฏโ เม ภนเต ภควโต ผาส ฯ

2 ม. ปจจาสสต ฯ

3 ม. ชชชรสกฏ ฯ

4 ม. เวขมสสเกน ฯ ย. เวธมสสเกน ฯ

5 ม. เวขมสสเกน ฯ ย. เวธมสสเกน ฯ

6 ม. ผาสตโร ฯ

7 ม. กาโย ฯ

421

[๗๑๐] ล�าดบนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว จงนง ณ

ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเหนพระผมพระภาค

ทรงอดทน ขาพระองคเหนพระผมพระภาคทรงยงอตภาพใหเปนไป กายของขาพระองคประหนงจะงอมระงมไป แมทศทงหลาย

กไมปรากฏแกขาพระองค แมธรรมทงหลายกไมแจมแจงแกขาพระองค เพราะความประชวรของพระผมพระภาค แตขาพระองค

มาเบาใจอยหนอยหนงวา พระผมพระภาคยงไมทรงปรารภภกษสงฆ แลวตรสพระพทธพจนอนใดอนหนง จกยงไมเสดจ

ปรนพพานกอน พระผมพระภาคตรสวา ดกรอานนท กบดน ภกษสงฆจะยงมาหวงอะไรในเราเลา ธรรมอนเราแสดงแลว กระท�าไมใหมในภายใน ไมใหมในภายนอก ก�ามออาจารยในธรรมทงหลาย มไดมแกตถาคต ผใดพงมความด�ารฉะนวา เราจกบรหารภกษสงฆ หรอวาภกษสงฆยงมตวเราเปนทเชดช ผนนจะพงปรารภภกษสงฆ แลวกลาวค�า อนใดอนหนงแนนอน ดกรอานนท ตถาคตมไดมความด�ารอยางนวา เราจกบรหาร ภกษสงฆ หรอวาภกษสงฆมตวเราเปนทเชดช ดงน ตถาคตจกปรารภภกษสงฆแลวกลาวค�าอนใดอนหนงท�าไมอกเลา บดนเรากแกเฒา เปนผใหญ ลวงกาลผานวยแลว วยของเราเปนมาถง ๘๐ ปแลว เกวยนเกายงจะใชไปไดกเพราะการซอมแซมดวยไมไผ ฉนใด กายของตถาคตกฉนนนเหมอนกน ยงเปนไปได กคลายกบเกวยนเกา ทซอมแซมแลวดวยไมไผ ฉะนน.

[๗๑๑] ดกรอานนท สมยใด ตถาคตเขาเจโตสมาธอนไมมนมต เพราะไมกระท�าไวในใจ ซงนมตทงปวง เพราะดบเวทนาบางเหลาแลวอย สมยนน กายของตถาคตยอมผาสก เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลายจงมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง อยามสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง อยามสงอนเปนทพงอยเถด.

[๗๑๒] ดกรอานนท กภกษเปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโสมนส 1 ในโลกเสย ดกรอานนท ภกษเปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมม สงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอย อยางนแล.

1 ในตนฉบบเปนคาวา โสมนส ทถกตองควรเปน โทมนส -ผรวบรวม

422

ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา-โทมนสส ฯ เอว โข อานนท ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ

[๗๑๓] เย ห เกจ อานนท เอตรห วา มมจจเย วา อตตทปา วหรสสนต อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ ตมตคเคเม เต อานนท ภกข ภวสสนต เย เกจ สกขากามาต ฯ

[๗๑๔] สาวตถย ฯ ภควา ฯ อถ โข อายสมา อานนโท ปพพณหสมย นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เยน อตโร ภกขนปสสโย เตนปสงกม อปสงกมตวา ปตเต อาสเน นสท ฯ อถ โข สมพหลา ภกขนโย เยนายสมา อานนโท เตนปสงกมส อปสงกมตวา อายสมนต อานนท อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนนา โข ตา ภกขนโย อายสมนต อานนท เอตทโวจ อธ ภนเต อานนท สมพหลา ภกขนโย จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตตา วหรนตโย อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานนตต ฯ เอวเมต ภคนโย เอวเมต ภคนโย โย ห โกจ ภคนโย ภกข วา ภกขน วา จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตโต วหรต ตสเสต ปาฏกงข อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานสสตต ฯ อถ โข อายสมา อานนโท ตา ภกขนโย ธมมยา กถาย สนทสเสตวา สมาทเปตวา สมตเตเชตวา สมปหเสตวา อฏายาสนา ปกกาม ฯ

[๗๑๕] อถ โข อายสมา อานนโท สาวตถย ปณฑาย จรตวา ปจฉาภตต ปณฑ-ปาตปฏกกนโต เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อานนโท ภควนต เอตทโวจ

423

[๗๑๓] ดกรอานนท กผใดผหนงในบดนกด ในเวลาทเราลวงไปแลวกด จกเปน ผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรม เปนทพง ไมมสงอนเปนทพง ภกษเหลาใดเปนผใครตอการศกษา ภกษเหลานน จกเปนผเลศ.

จบ สตรท ๙

ภกขนสตร

ผมจตตงมนในสตปฏฐาน๔ยอมรคณวเศษ

[๗๑๔] สาวตถนทาน. ครงนน ในเวลาเชา ทานพระอานนทนงแลว ถอบาตรและจวร เขาไปยงส�านกของนางภกษณ

แหงหนง แลวนงบนอาสนะทเขาปลาดไว ครงนน ภกษณจ�านวนมากรปเขาไปหาทานพระอานนท ไหวทานพระอานนท

แลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว จงพดกะทานพระอานนทวา ขาแตพระอานนทผเจรญ ภกษณมมากรป

ในธรรมวนยน มจตตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ยอมรคณวเศษอนยงอยางอน จากคณวเศษ ในกาลกอน ทานพระอานนทตอบวา นองหญง ขอนเปนอยางนน ขอนเปนอยางน ภกษหรอภกษณรปใดรปหนง มจตตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ภกษหรอภกษณรปนนพงหวงขอนไดวา จกรคณวเศษอนยงอยางอน จากคณวเศษในกาลกอน ล�าดบนน ทานพระอานนท

ยงภกษณเหลานนใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรงดวยธรรมมกถา แลวลกจากอาสนะหลกไป.

[๗๑๕] ครงนน ทานพระอานนทเทยวไปบณฑบาตในพระนครสาวตถแลว ในเวลาปจฉาภต กลบจากบณฑบาต

เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดกราบทล

พระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเชาน ขาพระองคนงแลว ถอบาตรและจวรเขาไปยงส�านกนางภกษณแหงหนง

424

อธาห ภนเต ปพพณหสมย นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เยน อตโร ภกขนปสสโย เตนปสงกม อปสงกมตวา ปตเต อาสเน นสท ฯ อถ โข ภนเต สมพหลา ภกขนโย เยนาห เตนปสงกมส อปสงกมตวา ม อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนนา โข ภนเต ตา ภกขนโย ม เอตทโวจ อธ ภนเต อานนท สมพหลา ภกขนโย จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตตา วหรนตโย อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานนตต ฯ เอว วตตาห ภนเต ตา ภกขนโย เอตทโวจ เอวเมต ภคนโย เอวเมต ภคนโย โย ห โกจ ภคนโย ภกข วา ภกขน วา จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตโต วหรต ตสเสต ปาฏกงข อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานสสตต ฯ

[๗๑๖] เอวเมต อานนท เอวเมต อานนท โย ห โกจ อานนท ภกข วา ภกขน วา จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตโต วหรต ตสเสต ปาฏกงข อฬาร ปพเพนาปร วเสส สชานสสตต ฯ กตเมส จตส ฯ

[๗๑๗] อธานนท ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต กายารมมโณ วา อปปชชต กายสม ปรฬาโห เจตโส วา ลนตต พหทธา วา จตต วกขปต ฯ เตน อานนท ภกขนา กสมจเทว ปสาทนเย นมตเต จตต ปณทหตพพ ฯ ตสส กสมจเทว ปสาทนเย นมตเต จตต ปณทหโต ปามชช 1 ชายต ปมทตสส ปต ชายต ปตมนสส กาโย ปสสมภต ปสสทธกาโย สข เวทยต สขโน จตต สมาธยต ฯ โส อต ปฏสจกขต ยสส ขวาห อตถาย จตต ปณทห โส เม อตโถ อภนปผนโน หนททาน ปฏสหรามต ฯ โส ปฏสหรต เจว น จ วตกเกต น จ วจาเรต อวตกโกมห อวจาโร อชฌตต สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ

[๗๑๘] ปน จปร อานนท ภกข เวทนาส ฯ จตเต ฯ ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต ธมมารมมโณ วา อปปชชต กายสม ปรฬาโห เจตโส วา ลนตต พหทธา วา จตต วกขปต ฯ เตน อานนท ภกขนา กสมจเทว

1 ม. ปาโมชช ฯ

425

แลวนงบนอาสนะทเขาปลาดไว ครงนน ภกษณมากรปเขามาหาขาพระองค ไหวขาพระองคแลว จงนง ณ ทควร

สวนขางหนง ครนแลวไดพดกะขาพระองควา ขาแตทานพระอานนทผเจรญ ภกษณมากรปในธรรมวนยน มจต ตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ยอมรคณวเศษอนยงอยางอน จากคณวเศษในกาลกอน

เมอภกษณทงหลายพดอยางนแลว ขาพระองคตอบวา นองหญง ขอนเปนอยางนน ขอนเปนอยางนน ภกษหรอภกษณรปใดรปหนง มจตตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ภกษหรอภกษณรปนน พงหวงขอนไดวา จกรคณวเศษอนยงอยางอน จากคณวเศษในกาลกอน.

[๗๑๖] พระผมพระภาคตรสวา ดกรอานนท ขอนเปนอยางนน ขอนเปนอยางนน ภกษหรอภกษณรปใดรปหนง มจตตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ภกษหรอภกษณรปนน พงหวงขอนไดวา จกรคณวเศษอนยงอยางอนจากคณวเศษในกาลกอน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ?

[๗๑๗] ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกาย ในกายอย ความเรารอนมกายเปนอารมณเกดขนในกายกด ความหดหแหงจตเกดขน กด จตฟงซานไปในภายนอกกด ภกษนนพงตงจตไวใหมนในนมต อนเปนทตง แหงความเลอมใสอยางใดอยางหนง เมอเธอตงจตไวใหมนในนมต อนเปนทตง แหงความเลอมใสอยางใดอยางหนงอย ปราโมทยยอมเกด เมอเธอปราโมทย ปตยอมเกด เมอเธอมใจประกอบดวยปต กายยอมระงบ เธอมกายระงบแลว ยอมเสวยสข เมอเธอมสข จตยอมตงมน เธอยอมพจารณาเหนอยางนวา เราตงจตไวเพอประโยชนใด ประโยชนนนส�าเรจแกเราแลว บดนเราจะคมจตไว เธอคมจตไวและไมตรก ไมตรอง ยอมรชดวา เราไมมวตก ไมมวจาร มสตในภายใน เปนผมความสข ดงน.

[๗๑๘] ดกรอานนท อกประการหนง ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนเวทนา ในเวทนาอย ...ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนธรรมในธรรมอย ความเรารอนมธรรมเปนอารมณเกดขนในกายกดความหดห แหงจตเกดขนกด จตฟงซานไปในภายนอกกด ภกษนนพงตงจตไวใหมนในนมต

426

ปสาทนเย นมตเต จตต ปณทหตพพ ฯ ตสส กสมจเทว ปสาทนเย นมตเต จตต ปณทหโต ปามชช ชายต ปมทตสส ปต ชายต ปตมนสส กาโย ปสสมภต ปสสทธกาโย สข เวทยต สขโน จตต สมาธยต ฯ โส อต ปฏสจกขต ยสส ขวาห อตถาย จตต ปณทห โส เม อตโถ อภนปผนโน หนททาน ปฏสหรามต ฯ โส ปฏสหรต เจว น จ วตกเกต น จ วจาเรต อวตกโกมห อวจาโร อชฌตต สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ เอว โข อานนท ปณธาย ภาวนา โหต ฯ

[๗๑๙] กถจ อานนท อปปณธาย ภาวนา โหต ฯ พหทธา อานนท ภกข จตต อปปณธาย อปปณหต เม พหทธา จตตนต ปชานาต อถ ปจฉา ปเร อสงขตต วมตต อปปณหตนต ปชานาต อถ จ ปน กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ

[๗๒๐] พหทธา อานนท ภกข จตต อปปณธาย อปปณหต เม พหทธา จตตนต ปชานาต อถ ปจฉา ปเร อสงขตต วมตต อปปณหตนต ปชานาต อถ จ ปน เวทนาส เวทนานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ

[๗๒๑] พหทธา อานนท ภกข จตต อปปณธาย อปปณหต เม พหทธา จตตนต ปชานาต อถ ปจฉา ปเร อสงขตต วมตต อปปณหตนต ปชานาต อถ จ ปน จตเต จตตานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ

[๗๒๒] พหทธา อานนท ภกข จตต อปปณธาย อปปณหต เม พหทธา จตตนต ปชานาต อถ ปจฉา ปเร อสงขตต วมตต อปปณหตนต ปชานาต อถ จ ปน ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา สขมสมต ปชานาต ฯ

427

อนเปนทตงแหงความเลอมใสอยางใดอยางหนง เมอเธอตงจตไวใหมนในนมต อนเปนทตงแหงความเลอมใสอยางใดอยางหนงอย ปราโมทยยอมเกด เมอเธอปราโมทย ปตยอมเกดเมอเธอมใจประกอบดวยปต กายยอมระงบ เธอมกายระงบแลว ยอมเสวยสข เมอเธอมสข จตยอมตงมน เธอยอมพจารณาเหนอยางนวา เราตงจตไวเพอประโยชนใด ประโยชนนนส�าเรจแกเราแลว บดนเราจะคมจตไว เมอเธอคมจตไวและไมตรก ไมตรอง ยอมรชดวา เราไมมวตก เราไมมวจาร มสตในภายใน เปนผ มความสข ดงน ดกรอานนท ภาวนายอมมเพราะตงจตไว ดวยประการฉะนแล.

[๗๑๙] ดกรอานนท กภาวนายอมมเพราะไมตงจตไวในภายนอกเปนอยางไร ? ดกรอานนท ภกษมไดตงจตไวในภายนอก ยอมรชดวา จตอนเรามไดตงไวในภายนอก ในล�าดบนน เธอยอมรชดวา จตของเราไมไดฟงซานไปขางหลงและขางหนา พนแลว มไดตงอย กแลในกาลนน เธอยอมรชดวา เรายอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต เปนผมความสข ดงน.

[๗๒๐] ดกรอานนท ภกษมไดตงจตไวในภายนอก ยอมรชดวา จตอนเรามไดตงไว ในภายนอก ในล�าดบนน เธอยอมรชดวา จตของเราไมฟงซานไปขางหลงและขางหนา พนแลว มไดตง กแลอยในกาลนน เธอยอมรชดวา เรายอมพจารณาเหนเวทนา ในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต เปนผมความสข ดงน.

[๗๒๑] ดกรอานนท ภกษมไดตงจตไวในภายนอก ยอมรชดวา จตอนเรามไดตงไว ในภายนอก ในล�าดบนน เธอยอมรชดวา จตของเราไมฟงซานไปขางหลงและ ขางหนา พนแลว มไดตงอย กแลในกาลนน เธอยอมรชดวา เรายอมพจารณาเหนจต ในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต เปนผมความสข ดงน.

[๗๒๒] ดกรอานนท ภกษมไดตงจตไวในภายนอก ยอมรชดวา จตของเรามไดฟงซานไปขางหลงและขางหลง พนแลว มไดตงอย กแลในกาลนน เธอยอมรชดวา เรายอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต เปนผมความสข ดงน.

428

[๗๒๓] เอว โข อานนท อปปณธาย ภาวนา โหต ฯ อต โข อานนท เทสตา มยา ปณธาย ภาวนา เทสตา มยา อปปณธาย ภาวนา ฯ ย อานนท สตถารา กรณย สาวกาน หเตสนา อนกมปเกน อนกปป อปาทาย กต โว ต มยา ฯ เอตาน อานนท รกขมลาน เอตาน สาคาราน ฯ ฌายถานนท มา ปมาทตถ มา ปจฉา วปปฏสารโน อหวตถ อย โว อมหาก อนสาสนต ฯ อทมโวจ ภควา ฯ อตตมโน อายสมา อานนโท ภควโต ภาสต อภนนทต ฯ

อมพปาลวคโค ปโม ฯ

ตสสททาน

อมพปาลสโต ภกข สาลกสลราส จ สกณคฆ มกกโฏ สโท คลาโน ภกขน 1 วาสโกต ฯ

1 ม. ภกขนปสสโยต ฯ

429

[๗๒๓] ดกรอานนท ภาวนายอมมเพราะไมไดตงจตไวอยางนแล ดกอนอานนท ภาวนายอมมเพราะตงจตไว เราไดแสดงแลว ภาวนายอมมเพราะมไดตงจตไว เรากแสดงแลว ดวยประการฉะนแล ดกรอานนท กจอนใดอนศาสดา ผแสวงหาประโยชน ผอนเคราะห มงความอนเคราะหจะพงท�าแกสาวกทงหลาย กจอนนน เรากระท�าแลวแกเธอทงหลายอานนท นนโคนไม นนเรอนวาง เธอทงหลายจงเพงพนจ อยาประมาท อยาไดมความรอนใจในภายหลงน เปนอนศาสนของเรา ส�าหรบเธอทงหลาย. พระผมพระภาคไดตรสพทธพจนนแลวทานพระอานนทปลมใจชนชมภาษตของพระผมพระภาคแลวแล.

จบ สตรท ๑๐

จบ อมพปาลวรรค

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อมพปาลสตร ๒. สตสตร ๓. ภกขสตร ๔. โกสลสตร ๕. อกสลราสสตร ๖. สกณคฆสตร

๗. มกกฏสคร 1 ๘. สทสตร. ๙. คลานสตร ๑๐. ภกขนสตร.

1 คาวา สคร ทถกตองควรเปน สตร -ผรวบรวม

430

นาฬนทวคโค ทตโย

[๗๒๔] สาวตถนทาน ฯ อถ โข อายสมา สารปตโต เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต ภควนต เอตทโวจ มหาปรโส มหาปรโสต ภนเต วจจต กตตาวตา น โข ภนเต มหาปรโส โหตต ฯ วมตตจตตตตา ขวาห สารปตต มหาปรโสต วทาม อวมตตจตตตตา โน มหาปรโสต วทาม ฯ

[๗๒๕] กถจ สารปตต วมตตจตโต โหต ฯ อธ สารปตต ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต จตต วรชชต วมจจต อนปาทาย อาสเวห ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต จตต วรชชต วมจจต อนปาทาย อาสเวห ฯ เอว โข สารปตต วมตตจตโต โหต ฯ วมตตจตตตตา ขวาห สารปตต มหาปรโสต วทาม อวมตตจตตตตา โน มหาปรโสต วทามต ฯ

[๗๒๖] เอก สมย ภควา นาฬนทาย วหรต ปาวารกมพวเน ฯ อถ โข อายสมา สารปตโต เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต ภควนต เอตทโวจ เอว

431

นาฬนทวรรคท ๒

มหาปรสสตร

วาดวยผเปนมหาบรษ

[๗๒๔] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระสารบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว

นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ทเรยกวา มหาบรษๆ ดงน บคคล

จะเปนมหาบรษไดดวยเหตเทาไรหนอแล ? พระผมพระภาคตรสวา ดกรสารบตร เราเรยกวา มหาบรษ เพราะเปนผมจตหลดพน เราไมเรยกวา มหาบรษ เพราะเปนผมจตยงไมหลดพน.

[๗๒๕] ดกรสารบตร กบคคลเปนผ มจตหลดพนอยางไร ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกายในกายอย จตยอมคลายก�าหนด ยอมหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมน ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอพจารณาเหนธรรม ในธรรมอย จตยอมคลายก�าหนด ยอมหลดพนจากอาสวะทงหลายเพราะไมถอมน ดกรสารบตร บคคลเปนผมจตหลดพนอยางนแล เราเรยกวา มหาบรษ เพราะเปน ผมจตหลดพน เราไมเรยกวา มหาบรษ เพราะเปนผมจตยงไมหลดพน.

จบ สตรท ๑

นาฬนทสตร

วาดวยธรรมปรยาย

[๗๒๖] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทปาวารกอมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนน ทานพระสารบตรเขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผ-

มพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระภาคอยางนวา สมณะหรอพราหมณอน ซงจะรยงไปกวา

432

ปสนนาห 1 ภนเต ภควต น จาห น จ ภวสสต น เจตรห วชชต อโ สมโณ วา พราหมโณ วา ภควตา ภยโยภตโร ยทท สมโพธยนต ฯ อฬารา โข ตยาย สารปตต อาสภวาจา ภาสตา เอกโส คหโต สหนาโท นทโต เอว ปสนนาห ภนเต ภควต น จาห น จ ภวสสต น เจตรห วชชต อโ สมโณ วา พราหมโณ วา ภควตา ภยโยภตโร ยทท สมโพธยนต ฯ

[๗๒๗] กนน เต สารปตต เย เต อเหส อตตมทธาน อรหนโต สมมาสมพทธา สพเพ เต ภควนโต เจตสา เจโต ปรจจ วทตา เอวสลา เต ภควนโต อเหส อต วา เอวธมมา เต ภควนโต อเหส อต วา เอวปา เต ภควนโต อเหส อต วา เอววหารโน เต ภควนโต อเหส อต วา เอววมตตา เต ภควนโต อเหส อต วาต ฯ โน เหต ภนเต ฯ

[๗๒๘] ก ปน เต สารปตต เย เต ภวสสนต อนาคตมทธาน อรหนโต สมมา- สมพทธา สพเพ เต ภควนโต เจตสา เจโต ปรจจ วทตา เอวสลา เต ภควนโต ภวสสนต อต วา เอวธมมา เต ภควนโต ภวสสนต อต วา เอวปา เต ภควนโต ภวสสนต อต วา เอววหารโน เต ภควนโต ภวสสนต อต วา เอว- วมตตา เต ภควนโต ภวสสนต อต วาต ฯ โน เหต ภนเต ฯ

[๗๒๙] ก ปน ตยาห สารปตต เอตรห อรห สมมาสมพทโธ เจตสา เจโต ปรจจ วทโต เอวสโล ภควา อต วา เอวธมโม ภควา อต วา เอวปโ ภควา อต วา เอววหาร ภควา อต วา เอววมตโต ภควา อต วาต ฯ โน เหต ภนเต ฯ

[๗๓๐] เอตถ จ เต สารปตต อตตานาคตปจจปปนเนส อรหนเตส สมมา- สมพทเธส เจโตปรยายาณ 2 นตถ ฯ อถ กจรห ตยาห สารปตต อฬารา อาส- ภวาจา ภาสตา เอกโส คหโต สหนาโท นทโต เอว ปสนนาห ภนเต ภควต น จาห น จ ภวสสต น เจตรห วชชต อโ สมโณ วา พราหมโณ วา ภควตา

1 ม. ปสนโน อห ฯ ย. ปสนโนห ฯ เอวมปร ฯ

2 ม. เจโตปรยณาณ ฯ เอวมปร ฯ

433

พระผมพระภาคในทางปญญา เครองตรสร มไดมแลว จกไมม และยอมไมมในบดน พระผมพระภาคตรสวา ดกร สารบตร นเปนอาสภวาจาอยางสงทเธอกลาวแลว เธอถอเอาแตวาทะอยางเดยว บนลอ-สหนาทวา พระพทธเจาขา ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระภาคอยางนวา สมณะหรอพราหมณอน ซงจะรยงไปกวาพระผมพระภาคในทางปญญา เครองตรสร มไดมแลว จกไมมและยอมไมมในบดน.

[๗๒๗] ดกรสารบตร พระอรหนตสมมาสมพทธเจาเหลาใด ทไดมมาแลวในอดตกาล พระผมพระภาคเหลานนทกพระองค อนเธอก�าหนดซงใจดวยใจแลวรวา พระผมพระภาค เหลานน ทรงมศลอยางน มธรรมอยางน มปญญาอยางน มธรรมเปนเครองอยอยางน หรอวาหลดพนแลวอยางน ดงน กระนนหรอ ? สา. หามได พระเจาขา.

[๗๒๘] พ. ดกรสารบตร พระอรหนตสมมาสมพทธเจาเหลาใด ทจกมในอนาคตกาล และพระผมพระภาคเหลานนทกพระองค อนเธอก�าหนดซงใจดวย แลวรวาพระผม พระภาคเหลานน ทรงมศลอยางน มธรรมอยางน มปญญาอยางน มธรรมเปนเครองอยอยางน หรอวาหลดพนแลวอยางน ดงน กระนนหรอ ? สา. หามได พระเจาขา.

[๗๒๙] พ. ดกรสารบตร พระอรหนตสมมาสมพทธเจาในบดน คอเรา อนเธอก�าหนดซงใจดวยใจ แลวรวาพระผมพระภาคเปนผมศลอยางน มธรรมอยางน มปญญาอยางน มธรรมเปนเครองอยอยางน หรอวาหลดพนแลวอยางน ดงน กระนนหรอ ? สา. หามได พระเจาขา.

[๗๓๐] พ. ดกรสารบตร กในขอน เธอไมมเจโตปรยญาณในพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน เมอเปนเชนนน เพราะเหตอะไร ? เธอจงกลาวอาสภวาจาอยางสงน เธอถอเอาวาทะแตอยางเดยวบนลอสหนาทวา พระพทธเจาขา ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระภาคอยางนวา สมณะหรอพราหมณอน ซงจะรยงไปกวา พระผมพระภาคในทางพระปญญาเครองตรสร มไดมแลว จกไมม และยอมไมมในบดน.

434

ภยโยภตโร ยทท สมโพธยนต ฯ น โข เม ต 1 ภนเต อตตานาคตปจจป- ปนเนส อรหนเตส สมมาสมพทเธส เจโตปรยายาณ อตถ อป จ ธมมนวโย วทโต ฯ

[๗๓๑] เสยยถาป ภนเต รโ ปจจนตม นคร ทฬหทธาล 2 ทฬหปาการโตรณ เอกทวาร ตตรสส โทวารโก ปณฑโต พยตโต เมธาว อาตาน นวาเรตา าตาน ปเวเสตา ฯ โส ตสส นครสส สมนตา อนปรยายปถ อนกกมมาโน น ปสเสยย ปาการสนธ วา ปาการววร วา อนตมโส วฬารนสสกกนมตตป 3 ฯ ตสส เอวมสส เย โข เกจ โอฬารกา ปาณา อม นคร ปวสนต วา นกขมนต วา สพเพ เต อมนาว ทวาเรน ปวสนต วา นกขมนต วาต ฯ เอวเมว โข เม ภนเต ธมมนวโย วทโต เยป เต ภนเต อเหส อตตมทธาน อรหนโต สมมาสมพทธา สพเพ เต ภควนโต ปจ นวรเณ ปหาย เจตโส อปกกเลเส ปาย ทพพลกรเณ จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตตา สตต โพชฌงเค ยถาภต ภาเวตวา อนตตร สมมา- สมโพธ อภสมพชฌส ฯ เยป เต ภนเต ภวสสนต อนาคตมทธาน อรหนโต สมมาสมพทธา สพเพ เต ภควนโต ปจ นวรเณ ปหาย เจตโส อปกกเลเส ปาย ทพพลกรเณ จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตตา สตต โพชฌงเค ยถาภต ภาเวตวา อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพชฌสสนต ฯ ภควาป ภนเต เอตรห อรห สมมาสมพทโธ ปจ นวรเณ ปหาย เจตโส อปกกเลเส ปาย ทพพลกรเณ จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตโต สตต โพชฌงเค ยถาภต ภาเวตวา อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธต ฯ

[๗๓๒] สาธ สาธ สารปตต ตสมา ตห ตว สารปตต อม ธมมปรยาย อภกขณ ภาเสยยาส ภกขน ภกขนน อปาสกาน อปาสกาน ฯ เยสมป ห สารปตต โมฆปรสาน ภวสสต ตถาคเต กงขา วา วมต วา เตสมปม ธมมปรยาย สตวา ยา ตถาคเต กงขา วา วมต วา สา ปหยสสตต ฯ

1 ม. อย ปาโ นตถ ฯ

2 ส. ย. ทฬหททาล ฯ ม. ทฬหทธาป ฯ

3 ส. ม. วฬารนกกมนมตตมป ฯ ย. พฬารนสสกกนมตตป ฯ

435

สา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจะมเจโตปรยญาณในพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทงทเปนอดต อนาคต

และปจจบนกหามได แตวาขาพระองครไดตามกระแสพระธรรม.

[๗๓๑] ขาแตพระองคผเจรญ เปรยบเหมอนปจจนตนครของพระราชามเชงเทนมนคง มก�าแพงและหอรบหนาแนน

มประตเดยว คนเฝาประตของพระราชาในนครนน มปญญาเฉลยวฉลาด หามคนทไมรจก ใหคนทรจกเขาไป เขาเดน

ตรวจตามทางรอบนครนน ไมพบทตอหรอชองแหงก�าแพง โดยทสด แมเพยงแมวลอดออกไปได เขาจะพงมความคด

อยางนวา สตวตวเของๆ ชนดใดชนดหนง จะเขานครนหรอจะออกไป สตวเหลานนทงหมด ยอมเขาหรอออกโดยประต

นเทานน แมฉนใด ขาพระองครตามกระแสพระธรรม กฉนนนเหมอนกน พระอรหนตสมมาสมพทธเจาเหลาใด ทไดมมา

แลวในอดตกาล พระผมพระภาคเหลานนทกพระองค ทรงละนวรณ ๕ อนเปนเครองเศราหมองแหงใจ ทอนก�าลงปญญา

ทรงมพระหฤทยตงมนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ทรงเจรญโพชฌงค ๗ ตามความเปนจรง ตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว

พระอรหนตสมมาสมพทธเจาเหลาใด จกมในอนาคตกาล ... จกตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ แมพระผมพระภาค

อรหนตสมมาสมพทธเจาในบดน กทรงละนวรณ ๕ อนเปนเครองเศราหมองแหงใจ ทอนก�าลงปญญา ทรงมพระหฤทยตง

มนดแลวในสตปฏฐาน ๔ ทรงเจรญโพชฌงค ๗ ตามความเปนจรง ตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ.

[๗๓๒] พ. ดละๆ สารบตร เพราะเหตนนแหละ เธอพงกลาวธรรมปรยายนเนองๆ แกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ดวยวา โฆษบรษเหลาใด จกมความเคลอบแคลงหรอความสงสยในตถาคต โฆษบรษเหลานน จกละความเคลอบแคลงหรอความสงสยนนเสย เพราะไดฟงธรรมปรยายนแล.

จบ สตรท ๒

436

[๗๓๓] เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสมา สารปตโต มคเธส วหรต นาฬกคามเก อาพาธโก ทกขโต พาฬหคลาโน ฯ จนโท [1] สมณทเทโส อายสมโต สารปตตสส อปฏาโก โหต ฯ อถ โข อายสมา สารปตโต เตเนว อาพาเธน ปรนพพาย ฯ

[๗๓๔] อถ โข จนโท สมณทเทโส อายสมโต สารปตตสส ปตตจวรมาทาย เยน สาวตถเชตวน อนาถปณฑกสส อาราโม เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา อายสมนต อานนท อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข จนโท สมณทเทโส อายสมนต อานนท เอตทโวจ อายสมา ภนเต สารปตโต ปรนพพโต อทมสส ปตตจวรนต ฯ อตถ โข อท อาวโส จนท กถาปาภต ภควนต ทสสนาย อายามาวโส จนท เยน ภควา เตนปสงกมสสาม อปสงกมตวา ภควโต เอตมตถ อาโรเจสสามาต ฯ เอว ภนเตต โข จนโท สมณทเทโส อายสมโต อานนทสส ปจจสโสส ฯ

[๗๓๕] อถ โข อายสมา จ อานนโท จนโท จ สมณทเทโส เยน ภควา เตนป- สงกมส อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อานนโท ภควนต เอตทโวจ อย ภนเต จนโท สมณทเทโส เอวมาห อายสมา ภนเต สารปตโต ปรนพพโต อทมสส ปตตจวรนต ฯ อป จ เม ภนเต มธรกชาโต วย กาโย ทสาป เม น ปกขายนต ธมมาป ม นปปฏภนต อายสมา สารปตโต ปรนพพโตต สตวา ฯ

[๗๓๖] ก น โข [2] อานนท สารปตโต สลกขนธ วา อาทาย ปรนพพโต สมาธกขนธ วา อาทาย ปรนพพโต ปากขนธ วา อาทาย ปรนพพโต วมตตกขนธ วา อาทาย ปรนพพโต วมตตาณทสสนกขนธ วา อาทาย

1 ม. ย. จ ฯ

2 ม. ย. เต ฯ

437

จนทสตร

วาดวยการปรนพพานของพระสารบตร

[๗๓๓] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ

กในสมยนน ทานพระสารบตร อย ณ บานนาฬกคาม ในแควนมคธ อาพาธ เปนไขหนก ไดรบทกขเวทนา สามเณร

จนทะเปนอปฏฐากของทาน ครงนน ทานพระสารบตรปรนพพานดวยอาพาธนนแหละ.

[๗๓๔] ครงนน สามเณรจนทะถอเอาบาตรและจวรของทานพระสารบตร เขาไปหาพระอานนทยงพระวหารเชตวน อาราม

ของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ นมสการทานพระอานนทแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวได

กลาวกะทานพระอานนทวา ขาแตทานผเจรญ ทานพระสารบตรปรนพพานแลว นบาตรและจวรของทาน ทานพระอานนท

กลาววา ดกรอาวโสจนทะ นเปนมลเรองทจะเฝาพระผมพระภาค มอย มาไปกนเถด เราจกเขาไปเฝาพระผมพระภาค

แลวกราบทลเนอความนนแดพระองค สามเณรจนทะรบค�าของทานพระอานนทแลว.

[๗๓๕] ครงนน ทานพระอานนทกบสามเณรจนทะ เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาค

แลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระอานนทไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ สามเณรจนทะรปน

ไดบอกอยางนวา ทานพระสารบตรปรนพพานแลว นบาตรและจวรของทาน ขาแตพระองคผเจรญ กายของขาพระองค

ประหนงจะงอมงมไป แมทศทงหลายกไมปรากฏแกขาพระองค แมธรรมกไมแจมแจงแกขาพระองค เพราะไดฟงวาทาน

พระสารบตรปรนพพานแลว.

[๗๓๖] พระผมพระภาคตรสถามวา ดกรอานนท สารบตรพาเอาศลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธ วมตขนธ หรอวมตญาณทสสนขนธ ปรนพพานไปดวยหรอ ? ทานพระอานนทกราบทลวา หามได พระเจาขา ทานพระสารบตรมไดพาศลขนธปรนพพาน

438

ปรนพพโตต ฯ น [1] โข เม [2] ภนเต อายสมา สารปตโต สลกขนธ วา อาทาย ปรนพพโต ฯเปฯ วมตตาณทสสนกขนธ วา อาทาย ปรนพพโต ฯ อป จ เม ภนเต อายสมา สารปตโต โอวาทโก อโหส [3] วาปโก สนทสสโก สมาทปโก สมตเตชโก สมปหสโก อกลาส ธมมเทสนาย อนคคาหโก สพรหม- จารน ต มย อายสมโต สารปตตสส ธมโมช ธมมโภค ธมมานคคห อนสสรามาต ฯ

[๗๓๗] นน ต อานนท มยา ปฏกจเจว อกขาต สพเพห ปเยห มนาเปห นานาภาโว วนาภาโว อถาภาโว ต กเตตถ อานนท ลพภา ฯ ยนต ชาต ภต สงขต ปโลกธมม ต วต มา ปลชชต เนต าน วชชต ฯ

[๗๓๘] เสยยถาป อานนท มหโต รกขสส ตฏโต สารวโต โย มหนตตโร ขนโธ โส ปลชเชยย ฯ เอวเมว โข อานนท มหโต ภกขสงฆสส ตฏโต สารวโต สารปตโต ปรนพพโต ต กเตตถ อานนท ลพภา ฯ ยนต ชาต ภต สงขต ปโลกธมม ต วต มา ปลชชต เนต าน วชชต ฯ ตสมา ตห อานนท อตตทปา วหรถ อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ

[๗๓๙] กถจานนท ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ อธานนท ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอว โข อานนท ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ

1 ม. ย. จ ฯ

2 ย. ต ฯ

3 ม. ย. โอตณโณ ฯ

439

ไปดวย ฯลฯ มไดพาวมตญาณทสสนขนธปรนพพานไปดวย กแตวาทานพระสารบตรเปนผกลาว

แสดงใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหรนเรง ไมเกยจครานในการแสดงธรรม อนเคราะหเพอนพรหมจารทงหลาย

ขาพระองคทงหลายมาตามระลกถง โอชะแหงธรรม ธรรมสมบต และการอนเคราะหดวยธรรมนน ของทานพระสารบตร.

[๗๓๗] พ. ดกรอานนท ขอนน เราไดบอกแกเธอทงหลายไวกอนแลวไมใชหรอวา จกตองมความจาก ความพลดพราก ความเปนอยางอน จากของรก ของชอบใจทงสน เพราะฉะนน จะพงไดในของรกของชอบใจนแตทไหน ? สงใดเกดแลว มแลว ปจจยปรงแตงแลว มความท�าลายเปนธรรมดา การปรารถนาวา ขอสงนนอยาท�าลายไปเลย ดงน มใชฐานะทจะมได.

[๗๓๘] ดกรอานนท เปรยบเหมอนเมอตนไมใหญ มแกน ตงอย ล�าตนใดซงใหญกวาพงท�าลายลง ฉนใด เมอภกษสงฆหมใหญ ซงมแกน ด�ารงอย สารบตรปรนพพานแลว ฉนนนเหมอนกน เพราะฉะนน จะพงไดในขอนแตทไหน ? สงใดเกดแลว มแลว มปจจยปรงแตงแลว ยอมมความท�าลายเปนธรรมดา การปรารถนาวา ขอสงนนอยาท�าลายไปเลย ดงน มใชฐานะทจะมได เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลายจงมตน เปนเกาะ มตนเปนทพง อยามสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง อยามสงอนเปนทพงอยเถด.

[๗๓๙] ดกรอานนท ภกษมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอยอยางไร ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชญาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรอานนท ภกษมตนเปนเกาะ มตน เปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง อยอยางนแล.

440

[๗๔๐] เย ห เกจ อานนท เอตรห วา มมจจเย วา อตตทปา วหรสสนต อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ ตมตคเคเมเต 1 อานนท ภกข ภวสสนต เย เกจ สกขากามาต ฯ

[๗๔๑] เอก สมย ภควา วชชส วหรต อกกเจลาย คงคาย นทยา ตเร มหตา ภกขสงเฆน สทธ อจรปรนพพเตส สารปตตโมคคลลาเนส ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ภกขสงฆปรวโต อชโฌกาเส นสนโน โหต ฯ อถ โข ภควา ตณหภต ภกขสงฆ� อนวโลเกตวา ภกข อามนเตส อป โข 2 มยาย ภกขเว ปรสา สา วย ขายต อปรนพพเตส 3 สารปตตโมคคลลาเนส ฯ อสา 4 เม สา 5 ภกขเว ทสา 6 โหต อนเปกขา ตสส ทสาย โหต ยสส ทสาย สารปตตโมคคลลานา วหรนต ฯ

[๗๔๒] เยป เต ภกขเว อเหส อตตมทธาน อรหนโต สมมาสมพทธา เตสมป ภควนตาน เอตปรมเยว สาวกยค อโหส เสยยถาป มยห สารปตตโมคคลลานา ฯ เยป เต ภกขเว ภวสสนต อนาคตมทธาน อรหนโต สมมาสมพทธา เตสมป ภควนตาน เอตปรมเยว สาวกยค ภวสสต เสยยถาป มยห สารปตตโมคคลลานา ฯ

1 ย. ตมตคเคเปเต ฯ เอวมปร ฯ

2 ม. ย. โขสทโท นตถ ฯ

3 ม. ย. ปรนพพเตส ฯ

4 ย. สา ฯ

5 ม.ย. อย ปาโ นตถ ฯ

6 ม. ย. ปรสา ฯ

441

[๗๔๐] ดกรอานนท กภกษพวกใดพวกหนง ในบดนกด ในกาลทเราลวงไปแลวกด จกเปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง พวกภกษเหลานนทเปนผใครตอการศกษา จกเปนผเลศ.

จบ สตรท ๓

เจลสตร

วาดวยการมธรรมเปนเกาะเปนทพง

[๗๔๑] สมยหนง เมอพระสารบตรและพระโมคคลลานะปรนพพานแลวไมนาน พระผมพระภาคประทบอยแทบฝงแมน�าคงคา

ใกลอกกเจลนคร ในแควนวชช กบพระภกษสงฆหมใหญ กสมยนน พระผมพระภาคอนภกษสงฆแวดลอมแลว ประทบนง

ทกลางแจง ครงนน พระผมพระภาค ทรงช�าเลองดภกษสงฆผนงอย แลวตรสกะภกษทงหลายวา ดกรภกษ ทงหลาย กบรษทของเรานปรากฏเหมอนวางเปลา เมอสารบตรและโมคคลลานะ ยงไมปรนพพาน สารบตรและโมคคลลานะอยในทศใด ทศนนของเรายอมไมวางเปลา ความไมหวงใยยอมมในทศนน.

[๗๔๒] ดกรภกษทงหลาย พระอรหนตสมมาสมพทธเจา แมเหลาใดไดมมาแลวในอดตกาล พระผมพระภาค แมเหลานน กมคสาวกเปนอยางยงเทานน เหมอนกบสารบตรและ โมคคลลานะของเรา พระอรหนตสมมาสมพทธเจา แมเหลาใด จกมในอนาคตกาล พระผมพระภาค แมเหลานน กจกมคสาวกนนเปนอยางยงเทานน เหมอนกบสารบตรและ โมคคลลานะของเรา.

442

[๗๔๓] อจฉรย ภกขเว สาวกาน อพภต ภกขเว สาวกาน สตถ จ นาม สาสนกรา ภวสสนต โอวาทปฏกรา จ จตนนจ ปรสาน ปยา ภวสสนต มนาปา ครภาวนยา 1 จ ฯ อจฉรย ภกขเว ตถาคตสส อพภต ภกขเว ตถาคตสส เอวรเปป นาม สาวกาน ยเค ปรนพพเต นตถ ตถาคตสส โสโก วา ปรเทโว วา ต กเตตถ ภกขเว ลพภา ฯ ยนต ชาต ภต สงขต ปโลกธมม ต วต มา ปลชชต เนต าน วชชต ฯ

[๗๔๔] เสยยถาป ภกขเว มหโต รกขสส ตฏโต สารวโต เย มหนตตรา ขนธา เต ปลชเชยย ฯ เอวเมว โข ภกขเว มหโต ภกขสงฆสส ตฏโต สารวโต สารปตตโมคคลลานา ปรนพพตา ต กเตตถ ภกขเว ลพภา ฯ ยนต ชาต ภต สงขต ปโลกธมม ต วต มา ปลชชต เนต าน วชชต ฯ ตสมา ตห ภกขเว อตตทปา วหรถ อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ

[๗๔๕] กถจ ภกขเว ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ เอว โข ภกขเว ภกข อตตทโป วหรต อตตสรโณ อนสรโณ ธมมทโป ธมมสรโณ อนสรโณ ฯ

[๗๔๖] เย ห เกจ ภกขเว เอตรห วา มมจจเย วา อตตทปา วหรสสนต อตตสรณา อนสรณา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา ฯ ตมตคเคเมเต ภกขเว ภกข ภวสสนต เย เกจ สกขากามาต ฯ

1 ม. คร จ ภาวนยา จ ฯ

443

[๗๔๓] ดกรภกษทงหลาย เปนความอศจรรยของสาวกทงหลาย เปนเรองทไมเคยมมา ของสาวกทงหลาย สาวกทงหลายจกกระท�าตามค�าสอน และกระท�าตามโอวาทของ พระศาสดาและจกเปนทรก เปนทชอบใจ เปนทตงแหงความเคารพและสรรเสรญของบรษท ๔ เปนความอศจรรยของตถาคต เปนเรองทไมเคยมมาของตถาคต เมอคสาวกแมเหนปานนปรนพพานแลว ความโศกหรอความร�าไรกมไดมแกพระตถาคต เพราะฉะนน จะพงไดขอนแตทไหน สงใดเกดแลว มแลว ปจจยปรงแตงแลว มความท�าลายเปนธรรมดา การปรารถนาวา ขอสงนนอยาท�าลายเลย ดงน มใชฐานะทจะมได.

[๗๔๔] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนตนไมใหญ มแกนตงอย ล�าตนทใหญกวา พงท�าลายลง ฉนใด เมอภกษสงฆหมใหญซงมแกน ด�ารงอย สารบตรและโมคคลลานะปรนพพานแลว ฉนนนเหมอนกน เพราะฉะนน จะพงไดในขอนแตทไหน ? สงใดเกดแลว มแลว มปจจยปรงแตงแลว มความท�าลายเปนธรรมดา การปรารถนาวา ขอสงนนอยาท�าลายไปเลย ดงน มใชฐานะทจะมได เพราะเหตนนแล ภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง อยามสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง อยามสงอนเปนทพงอยเถด.

[๗๔๕] ดกรภกษทงหลาย ภกษมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง อยอยางไร ? ภกษในธรรมวนยน และพจารณาเหนกายในกายอย ... พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย ภกษมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอมธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอย อยางนแล.

[๗๔๖] ดกรภกษทงหลาย กภกษพวกใดพวกหนงในบดนกด ในกาลทลวงไปแลวกด จกเปนผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง คอ มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอย ภกษเหลานนน ทเปนผใครตอการศกษา จกเปนผเลศ.

จบ สตรท ๔

444

[๗๔๗] สาวตถนทาน ฯ อถ โข อายสมา พาหโย เยน ภควา เตนปสงกม อปสงก- มตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา พาหโย ภควนต เอตทโวจ สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ยมห ภควโต ธมม สตวา เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหเรยยนต ฯ ตสมา ตห ตว พาหย อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส ฯ โก จาท กสลาน ธมมาน ฯ สลจ สวสทธ ทฏ จ อชกา ฯ

[๗๔๘] ยโต [1] โข เต พาหย สลจ สวสทธ ภวสสต ทฏ จ อชกา ตโต ตว พาหย สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สตปฏาเน ภาเวยยาส ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ตว พาหย กาเย กายานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ยโต โข ตว พาหย สล นสสาย สเล ปตฏาย อเม จตตาโร สตปฏาเน เอว ภาเวสสส ตโต ตยห พาหย ยา รตต วา ทวโส วา อาคมสสต วฑฒ เยว ปาฏกงขา กสเลส ธมเมส โน ปรหานต ฯ

[๗๔๙] อถ โข อายสมา พาหโย ภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา อฏายาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ฯ อถ โข อายสมา พาหโย เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต น จรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารย ปพพชนต ตทนตตร พรหมจรยปรโยสาน ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหาส ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต อพภาส ฯ อตโร จ ปนายสมา พาหโย อรหต อโหสต ฯ

1 ม. ย. จ ฯ

445

พาหยสตร

ศลเปนเบองตนแหงกศลธรรม

[๗๔๗] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระพาหยะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว

นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส

ขอพระผมพระภาคทรงแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ซงขาพระองคไดฟงแลว จกพงเปนผหลกออกจากหม อยผเดยว

ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวดวยเถด พระผมพระภาคตรสวา ดกรพาหยะ เพราะฉะนน เธอจงช�าระเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธเสยกอน กอะไรเปนเบองตนของกศลธรรม คอศลทบรสทธดและความเหนอนตรง.

[๗๔๘] ดกรพาหยะ เมอใดแลศลของเธอจกบรสทธด และความเหนของเธอจกตรง เมอนน เธอพงอาศยศล ตงมนในศล แลวเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรพาหยะ เธอจงพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชญาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอใด เธออาศยศลตงมนอยในศลแลว จกเจรญสต- ปฏฐาน ๔ เหลาน เมอนน เธอพงหวงความเจรญในกศลธรรมทงหลายไดทเดยว ตลอดราตรหรอวนทมาจกถง จกไมมความเสอมเลย.

[๗๔๙] ครงนน ทานพระพาหยะชนชม อนโมทนา ภาษตของพระผมพระภาค แลวลกจากอาสนะ ถวายบงคม

พระผมพระภาค กระท�าประทกษณแลวหลกไป ทานพระพาหยะ หลกออกจากหมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร

มใจเดดเดยว ไมนานนกกกระท�าใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกบวชเปนบรรพชต

โดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�า

ท�าเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม และทานพระพาหยะเปนพระอรหนตองคหนงในจ�านวนพระอรหนตทงหลาย.

จบ สตรท ๕

446

[๗๕๐] สาวตถนทาน ฯ อถ โข อายสมา อตตโย เยน ภควา เตนปสงกม ฯเปฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อตตโย ภควนต เอตทโวจ สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ยมห ภควโต ธมม สตวา เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหเรยยนต ฯ ตสมา ตห ตว อตตย อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส ฯ โก จาท กสลาน ธมมาน ฯ สลจ สวสทธ ทฏ จ อชกา ฯ

[๗๕๑] ยโต [1] โข เต อตตย สลจ สวสทธ ภวสสต ทฏ จ อชกา ตโต ตว อตตย สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สตปฏาเน ภาเวยยาส ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ตว อตตย กาเย กายานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ยโต โข ตว อตตย สล นสสาย สเล ปตฏาย อเม จตตาโร สตปฏาเน เอว ภาเวยยาส 2

ตโต ตว อตตย คมสสส มจจเธยยสส ปารนต ฯ

[๗๕๒] อถ โข อายสมา อตตโย ภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา อฏายาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ฯ อถ โข อายสมา อตตโย เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต น จรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารย ปพพชนต ตทนตตร พรหมจรยปรโยสาน ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหาส ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต อพภาส ฯ อตโร จ ปนายสมา อตตโย อรหต อโหสต ฯ

1 ม. ย. จ ฯ

2 ม. ภาเวสสส ฯ

447

อตตยสตร

อาศยศลเจรญสตปฏฐาน๔

[๗๕๐] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระอตตยะไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ฯลฯ ครนแลว ไดกราบทล

พระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคทรงแสดงธรรมโดยยอแกขา

พระองค ซงขาพระองคไดฟงแลว จะพงเปนผหลกเรนออกจากหม อยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวเถด

พระผมพระภาคตรสวา ดกรอตตยะ เพราะฉะนน เธอจงช�าระเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธ เสยกอน กอะไรเปนเบองตนของกศลธรรม คอ ศลทบรสทธด และความเหนอนตรง.

[๗๕๑] ดกรอตตยะ เมอใดแล ศลของเธอจกบรสทธด และความเหนของเธอจกตรง เมอนน เธอพงอาศยศล ตงมนในศลแลวเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรอตตยะ เธอจงพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณา เหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอใดเธออาศยศล ตงมนอยในศลแลว จกเจรญ ในสตปฏฐาน ๔ เหลาน อยางน เมอนน เธอจกไปพนฝงแหงบวงมาร.

[๗๕๒] ครงนน ทานพระอตตยะ ชนชม อนโมทนา ภาษตของพระผมพระภาค แลวลกจากอาสนะ ถวายบงคม

พระผมพระภาค กระท�าประทกษณแลวหลกไป ทานพระอตตยะหลกออกจากหม อยผเดยว ไมประมาท มความเพยร

มใจเดดเดยว ไมนานนก กกระท�าใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกบวชเปนบรรพชต

โดยชอบ ตองการนนดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�า

ท�าเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม และทานพระอตตยะเปนพระอรหนตองคหนงในจ�านวนพระอรหนตทงหลาย.

จบ สตรท ๖

448

[๗๕๓] สาวตถนทาน ฯ จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ภาวตา พหลกตา อรยา นยยานกา นยยนต ตกกรสส สมมาทกขกขยาย ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมสส ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สตปฏานา ภาวตา พหลกตา อรยา นยยานกา นยยนต ตกกรสส สมมาทก- ขกขยายาต ฯ

[๗๕๔] เอก สมย ภควา อรเวลาย วหรต นชชา เนรชราย ตเร อชปาล- นโครเธ ปมาภสมพทโธ ฯ อถ โข ภควโต รโหคตสส ปฏสลลนสส เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท เอกายนวาย มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ กาเย วา ภกข กายา- นปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส วา ภกข ฯ จตเต วา ภกข ฯ ธมเมส วา ภกข ธมมานปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอกายนวาย มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ

449

อรยสตร

สตปฏฐาน๔เปนอรยะ

[๗๕๓] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว เปนอรยะ เปนนยยานกะ ยอมน�าไปเพอความสนทกขโดยชอบ แกผกระท�าตาม สตปฏฐาน ๔ นนเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว เปนอรยะ เปนนยยานกะ ยอมน�าไปเพอความสนทกขโดยชอบแกผกระท�าตาม.

จบ สตรท ๗

พรหมาสตร

สตปฏฐาน๔เปนทางอนเอก

[๗๕๔] สมยหนง พระผมพระภาค แรกตรสร ประทบอย ณ อชปาลนโครธ แทบฝงแมน�าเนรญชรา ครงนน

พระผมพระภาคทรงหลกออกเรนอยในทลบ ไดเกดความปรวตกขนในพระหฤทยอยางนวา ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท�านพพานใหแจง คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยนยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท�านพพานใหแจง คอ สตปฏฐาน ๔.

450

[๗๕๕] อถ โข พรหมา สหมปต ภควโต เจตสา เจโตปรวตกกมาย เสยย- ถาป นาม พลวา ปรโส สมมชต วา พาห ปสาเรยย ปสารต วา พาห สมมเชยย เอวเมว โข พรหมโลเก อนตรหโต ภควโต ปรโต ปาตรโหส ฯ อถ โข พรหมา สหมปต เอกสมตตราสงค กรตวา เยน ภควา เตนชลมปณาเมตวา ภควนต เอตทโวจ

[๗๕๖] เอวเมต ภควา เอวเมต สคต เอกายนวาย ภนเต มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ฯ ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ กาเย วา ภนเต ภกข กายานปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส วา ภนเต ภกข ฯ จตเต วา ภนเต ภกข ฯ ธมเมส วา ภนเต ภกข ธมมานปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอกายนวาย ภนเต มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ

[๗๕๗] อทมโวจ พรหมา สหมปต อท วตวา พรหมา สหมปต 1 อถาปร เอตทโวจ เอกายน ชาตขยนตทสส มคค ปชานาต หตานกมป เอเตน มคเคน ตรส 2 ปพเพ ตรสสนต เย จ ตรนต โอฆนต ฯ

1 ม. พรหมา สหมปตต เทว ปาา นตถ ฯ

2 ย. อตรส ฯ

451

[๗๕๕] ครงนน ทาวสหมบดพรหม ทราบความปรวตกในพระหฤทยของพระผมพระภาคแลวดวยใจ จงหายตว

จากพรหมโลก มาปรากฏเบองพระพกตรของพระผมพระภาค เหมอนบรษมก�าลงเหยยดแขนทค หรอคแขนทเหยยด

ฉะนน ทาวสหมบดพรหมกระท�าผาเฉวยงบาขางหนง ประนมอญชลไปทางพระผมพระภาคแลวไดกราบทลวา.

[๗๕๖] ขาแตพระผมพระภาค ขอนเปนอยางนน ขาแตพระสคตขอนเปนอยางนน ขาแตพระองคผเจรญ ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท�านพพานใหแจง คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรม ในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ทางนเปนทางไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอลวง ความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท�านพพานใหแจง คอ สตปฏฐาน ๔.

[๗๕๗] ทาวสหมบดพรหมไดกราบทลอยางนแลว ครนแลวไดกราบทลนคมคาถาตอไปอกวา

พระผมพระภาคผทรงเหนความสนชาตและทสดแหงชาต ทรงอนเคราะหดวยประโยชนเกอกล ทรงทราบทาง

เปนทไปอนเอก ในกาลกอน ชนทงหลาย ขามโอฆะไดแลวดวยทางน ในอนาคตกจกขามดวยทางน และในบดน

กขามอยดวยทางน.

จบ สตรท ๘

452

[๗๕๘] เอก สมย ภควา สมเภส วหรต เสทก� 1 นาม สมภาน นคโม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ภตปพพ ภกขเว จณฑาลวสโก จณฑาลวส อสสา- เปตวา เมทกถาลก อนเตวาส อามนเตส เอห ตว สมม เมทกถาลเก จณฑาลวส อภรหตวา มม อปรกขนเธ ตฏาหต ฯ เอว อาจรยาต โข ภกขเว เมทกถาลกา อนตวาส จณฑาลวสกสส ปฏสสตวา จณฑาลวส อภรหตวา อาจรยสส อปรกขนเธ อฏาส ฯ อถ โข ภกขเว จณฑาลวสโก เมทกถาลก อนเตวาส เอตทโวจ ตว สมม เมทกถาลเก มม รกข อห ต รกขสสาม เอว มย อมคตตา อมรกขตา สปปาน เจว ทสสสสาม ลาภจ ลจฉาม โสตถนา จ จณฑาลวสา โอโรหสสามาต ฯ

[๗๕๙] เอว วตเต ภกขเว เมทกถาลกา อนเตวาส จณฑาลวสก เอตทโวจ น โข ปเนต อาจรย เอว ภวสสต ตว อาจรย อตตาน รกข อห อตตาน รกขสสาม เอว มย อตตคตตา อตตรกขตา สปปาน เจว ทสสสสาม ลาภจ ลจฉาม โสตถนา จ จณฑาลวสา โอโรหสสามาต ฯ โส ตตถ าโยต ภควา อโวจ ยถา เมทกถาลกา อนเตวาส อาจรย อโวจ ฯ อตตาน ภกขเว รกขสสามต สตปฏาน เสวตพพ ปร รกขสสามต สตปฏาน เสวตพพ ฯ อตตาน ภกขเว รกขนโต ปร รกขต ปร รกขนโต อตตาน รกขต ฯ

[๗๖๐] กถจ ภกขเว อตตาน รกขนโต ปร รกขต ฯ อาเสวนาย ภาวนาย พหลกมเมน ฯ เอว โข ภกขเว อตตาน รกขนโต ปร รกขต ฯ

[๗๖๑] กถจ ภกขเว ปร รกขนโต อตตาน รกขต ฯ ขนตยา อวหสาย เมตต- จตตตาย อนทยตาย ฯ เอว โข ภกขเว ปร รกขนโต อตตาน รกขต ฯ

๓ เมทกนต วา ปาโ ฯ

453

เสทกสตรท ๑

ผรกษาผอนชอวารกษาตน

[๗๕๘] สมยหนง พระผ มพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวสมภะชอเสทกะ ในสมภชนบท ณ ทนนแล

พระผมพระภาคตรสกะภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว คนจณฑาลผเปน นกไตราว ยกไมไผขนตงไวแลว เรยกศษยชอเมทกถาลกะมาบอกวา ดกรเมทกถาลกะ ผเปนสหาย มาเถด มาขนไมไผ แลวยนอยบนคอของเรา เมทกถาลกะผเปนศษยรบค�าของนกไตราวแลว ขนราวไมไผ ยนอยบนคอของอาจารย ครงนนแล คนจณฑาลนกไตราว จงพดกะเมทกถาลกะผเปนศษยวา ดกรเมทกถาลกะผเปนสหาย ทานจง รกษาเรา เราจกรกษาทาน เราทงสองตางคมครองกนและกน ตางรกษากนและกนอยางน จกแสดงศลปะ จกไดลาภ และจกลงจากราวไมไผไดโดยสวสด.

[๗๕๙] ดกรภกษทงหลาย เมออาจารยกลาวอยางนแลว เมทกถาลกะผเปนศษยไดกลาวตอบวา ขาแตทานอาจารย กเรองนจกเปนอยางนนหามได ทานจงรกษาตน ผมกจก รกษาตน เราทงสองตางคมครองตน ตางรกษาตนอยางน จกแสดงศลปะ จกไดลาภ และจกลงจากไมไผไดโดยสวสด พระผมพระภาคตรสวา เหตผลในขอนนมดงน เหมอนศษยชอเมทกถาลกะ ไดพดกะอาจารยฉะนน ดกรภกษทงหลาย เธอพงเสพ สตปฏฐานดวยคดวา เราจกรกษาผอน บคคลผรกษาตน ยอมชอวารกษาผอน บคคลผรกษาผอน ชอวารกษาตน.

[๗๖๐] ดกรภกษทงหลาย กบคคลผรกษาตน ยอมชอวารกษาผอน อยางไร ? ทชอวารกษาผอน ดวยการสองเสพ ดวยการเจรญ ดวยการกระท�าใหมาก บคคลผรกษาตน ยอมชอวารกษาผอน อยางนแล.

[๗๖๑] ดกรภกษทงหลาย กบคคลผรกษาผอน ยอมชอวารกษาตนอยางไร ทชอวารกษาตน ดวยความอดทน ดวยความไมเบยดเบยน ดวยความมจตประกอบดวยเมตตา ดวยความเอนด บคคลผรกษาผอน ยอมชอวารกษาตน อยางนแล.

454

[๗๖๒] อตตาน ภกขเว รกขสสามต สตปฏาน เสวตพพ ปร รกขสสามต สตปฏาน เสวตพพ ฯ อตตาน ภกขเว รกขนโต ปร รกขต ปร รกขนโต อตตาน รกขตต ฯ

[๗๖๓] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สมเภส วหรต เสทกนนาม สมภาน นคโม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ภกขโวต ฯ ภทนเตต เต ภกข ภควโต ปจจสโสส ฯ ภควา เอตทโวจ 1

[๗๖๔] เสยยถาป ภกขเว ชนปทกลยาณ ชนปทกลยาณต โข ภกขเว มหาชนกาโย สนนปเตยย ฯ สา โข ปน 2 ชนปทกลยาณ ปรมปาสาวน นจเจ ปรมปาสาวน คเต ชนปทกลยาณ นจจต คายตต โข ภกขเว ภยโยโส มตตาย มหาชนกาโย สนนปเตยย ฯ อถ ปรโส อาคจเฉยย ชวตกาโม อมรตกาโม สขกาโม ทกขปฏกโล ตเมน เอว วเทยย อยนเต อมโภ ปรส สมตตตโก เตลปตโต อนตเรน จ มหาสมชช อนตเรน จ ชนปทกลยาณยา ปรหรตพโพ ฯ ปรโส จ เตน อกขต- ตาสโก ปฏโต ปฏโต อนพนธสสต ยตเถว น โถกป ฉฑเฑสสส 3 ตตเถว เต สโร ปาตสสตต ฯ ต ก มถ ภกขเว อป น โส ปรโส อม เตลปตต อมนสกรตวา พหทธา ปมาท อาหเรยยาต ฯ โน เหต ภนเต ฯ

[๗๖๕] อปมา โข มยาย ภกขเว กตา อตถสส วาปนาย อยเมเวตถ 4

1 ในตนฉบบไมมเครองหมาย ฯ ทถกตองควรมเคองหมาย ฯ -ผรวบรวม

2 ม. ย. ปนสส ฯ

3 ม. ย. ฉฑเฑสสต ฯ

4 ม. ย. _ _ _ เจเวตถ ฯ

455

[๗๖๒] ดกรภกษทงหลาย เธอพงเสพสตปฏฐานดวยคดวา เราจกรกษาตน พงเสพสตปฏฐานดวยคดวา เราจกรกษาผอน บคคลผรกษาตน ยอมชอวารกษาผอน บคคลผรกษาผอน ยอมชอวารกษาตน.

จบ สตรท ๙

เสทกสตรท ๒

วาดวยกายคตาสต

[๗๖๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวสมภะ ชอเสทกะ ในสมภชนบท ณ ทนนแล พระผมพระภาค

ตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา:

[๗๖๔] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนหมมหาชนไดทราบขาววา มนางงามในชนบทพงประชมกน กนางงามในชนบทนน นาดอยางยงในการฟอนร�า นาดอยางยงในการขบรอง หมมหาชนไดทราบขาววา นางงามในชนบทจะฟอนร�าขบรอง พงประชมกนยงขนกวาประมาณ ครงนน บรษผอยากเปนอย ไมอยากตาย ปรารถนาความสข เกลยดทกข พงมากลาวกะหมมหาชนนนอยางนวา ดกรบรษผเจรญ ทานพงน�าภาชนะน�ามนอนเตมเปยมน ไปในระหวางทประชมใหญกบนางงามในชนบท และจกมบรษเงอดาบเดนตามบรษผน�าหมอน�ามนนนไปขางหลงๆ บอกวา ทานจกน�ามนนนหกแมหนอยหนงในทใด ศรษะของทานจกขาดตกลงไปในทนนทเดยว ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจะส�าคญความขอนนเปนไฉน ? บรษผนนจะไมใสใจภาชนะน�ามนโนน แลวพงประมาทในภายนอกเทยวหรอ ภกษทงหลายกราบทลวา ไมเปนอยางนน พระเจาขา.

[๗๖๕] พ. ดกรภกษทงหลาย เราท�าอปมาน เพอใหเขาใจเนอความนชดขน เนอความ ในขอนมอยางนแล ค�าวา ภาชนะน�ามนอนเตมเปยม เปนชอของกายคตาสต.

456

อตโถ ฯ สมตตตโก เตลปตโตต โข ภกขเว กายคตาย เอต สตยา อธวจน ฯ

[๗๖๖] ตสมา ตห ภกขเว เอว สกขตพพ กายคตา สต [1] ภาวตา ภวสสต พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏตา ปรจตา สสมารทธาต ฯ เอวห โว 2 ภกขเว สกขตพพนต ฯ

นาฬนทวคโค ทตโย ฯ

ตสสททาน

มหาปรโส นาฬนท จนโท เจลจ พาหโย อตตโย อรโย พรหมา ทวเยน 3 เสทเกน จาต ฯ

1 ม. ย. โน ฯ

2 ม. โข ฯ

3 ม. ย. เสทก ชนปเทน จาต ฯ

457

[๗๖๖] ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแหละ เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา กายคตาสต จกเปนของอนเราเจรญแลว กระท�าใหมากแลว กระท�าใหเปนดงยาน กระท�าใหเปนทตง กระท�าไมหยด สงสมแลว ปรารภดแลว ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล.

จบ สตรท ๑๐

จบ นาฬนทวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. มหาปรสสตร ๒. นาฬนทสตร ๓. จนทสตร ๔. เจลสตร ๕. พาหยสตร ๖. อตตยสตร ๗. อรยสตร ๘. พรหมาสตร ๙. เสทกสตรท ๑ ๑๐. เสทกสตรท ๒.

458

สลฏตวคโค ตตโย

[๗๖๗] เอวมเม สต เอก สมย อายสมา จ อานนโท อายสมา จ ภทโท ปาฏลปตเต วหรต กกกฏาราเม ฯ อถ โข อายสมา ภทโท สายณหสมย ปฏสลลานา วฏโต เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา อายสมตา อานนเทน สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา ภทโท อายสมนต อานนท เอตทโวจ

[๗๖๘] ยานมาน อาวโส อานนท กสลาน สลาน วตตาน ภควตา อมาน กสลาน สลาน กมตถยาน วตตาน ภควตาต ฯ สาธ สาธ อาวโส ภทท ภททโก โข เต อาวโส ภทท อมมคโค ภททก ปฏภาณ กลยาณ ปรปจฉา ฯ เอว ห ตว อาวโส ภทท ปจฉส ยานมาน อาวโส อานนท กสลาน สลาน วตตาน ภควตา อมาน กสลาน สลาน กมตถยาน วตตาน ภควตาต ฯ เอวมาวโสต ฯ

[๗๖๙] ยานมาน อาวโส ภทท กสลาน สลาน วตตาน ภควตา อมาน กสลาน สลาน ยาวเทว จตนน สตปฏานาน ภาวนาย วตตาน ภควตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ยานมาน อาวโส ภทท กสลาน สลาน วตตาน ภควตา อมาน กสลาน สลาน ยาวเทว อเมส จตนน สตปฏานาน ภาวนาย วตตาน ภควตาต ฯ

459

สลฏฐตวรรคท ๓

สลสตร

วาดวยกศลศล

[๗๖๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง ทานพระอานนทและทานพระภททะ อย ณ กกกฏาราม ใกลเมองปาฏลบตร ครงนน ทานพระภททะ

ออกจากทเรนในเวลาเยน เขาไปหาทานพระอานนทถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอานนท ครนผานการปราศรยพอให

ระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดพดกะทานพระอานนทวา :-

[๗๖๘] ดกรทานอานนท ศลทเปนกศลเหลาใดอนพระผมพระภาคตรสแลว ศลทเปนกศลเหลาน พระผมพระภาค

ตรสแลว มพระประสงคอยางไร ?

ทานพระอานนทกลาววา ดละๆ ทานภททะ ทานชางคด ชางเฉยบแหลม ชางไตถามเหมาะๆ กทานถามอยางน

หรอวา ดกรอานนท ศลทเปนกศลเหลาใด อนพระผมพระภาคตรสแลว ศลทเปนกศลเหลาน พระผมพระภาคตรสแลว

มพระประสงคอยางไร ?

ภ. อยางนน ทานผมอาย.

[๗๖๙] อา. ดกรทานภททะ ศลทเปนกศลเหลาใดอนทพระผมพระภาคตรสแลว ศลทเปนกศลเหลาน พระผมพระภาคตรส

แลวเพยงเพอเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสตก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได ดกรทานภททะ ศลทเปนกศลเหลาใด อนพระผมพระภาคตรสไวแลว ศลทเปนกศลเหลาน พระผมพระภาค

ตรสแลว เพยงเพอเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๑

460

[๗๗๐] ตเยว นทาน ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา ภทโท อายสมนต อานนท เอตทโวจ

[๗๗๑] โก น โข อาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ โก ปนาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหตต ฯ สาธ สาธ อาวโส ภทท ภททโก โข เต อาวโส ภทท อมมคโค ภททก ปฏภาณ กลยาณ ปรปจฉา ฯ เอวห ตว อาวโส ภทท ปจฉส โก น โข อาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ โก ปนาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหตต ฯ เอวมาวโสต ฯ

[๗๗๒] จตนน โข อาวโส สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ จตนน จ โข อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข อาวโส จตนน สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ อเมส จ โข อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหตต ฯ

461

ฐตสตร

วาดวยการตงอยแหงพระสทธรรม

[๗๗๐] นทานตนสตรเหมอนกน. ทานพระภททะนง ณ ทควรสวนขางหนงแลวไดถามพระอานนทวา :-

[๗๗๑] ดกรทานอานนท อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจย เครองใหพระสทธรรมตงอยไมไดนาน ในเมอพระตถาคต

เสดจปรนพพานแลว และอะไรเปนเหตเปนปจจย เครองใหพระสทธรรมตงอยไดนาน ในเมอพระตถาคตเสดจปรนพพาน

แลว ?

ทานพระอานนทกลาววา ดละๆ ทานภททะ ทานชางคด ชางเฉยบแหลม ชางไตถามเหมาะ ๆ กทานถาม

อยางนหรอวา ดกรทานอานนท อะไรเปนเหตเปนปจจย เครองใหพระสทธรรมตงอยไมไดนาน ในเมอพระตถาคตเสดจ

ปรนพพานแลว และอะไรเปนเหตเปนปจจย เครองใหพระสทธรรมตงอยไดนาน ในเมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลว.

ภ. อยางนน ทานผมอาย.

[๗๗๒] อา. ดกรทานผมอาย เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงตงอยไมไดนาน เมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลว และเพราะบคคลเจรญ กระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงตงอยไดนาน ในเมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลว สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสย ดกรทานผ มอาย เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�า ใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงตงอยไมไดนาน เมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลว และเพราะบคคลไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงตงอยไดนาน ในเมอพระตถาคตเสดจปรนพพานแลว.

จบ สตรท ๒

462

[๗๗๓] เอก สมย อายสมา จ อานนโท อายสมา จ ภทโท ปาฏลปตเต วหรนต กกกฏาราเม ฯ อถ โข อายสมา ภทโท สายณหสมย ปฏสลลานา วฏโต เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา อายสมตา อานนเทน สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา ภทโท อายสมนต อานนท เอตทโวจ

[๗๗๔] โก น โข อาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน สทธมมปรหาน โหต ฯ โก น โข อาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน สทธมมอปรหาน โหตต ฯ สาธ สาธ อาวโส ภทท ภททโก โข เต อาวโส ภทท อมมคโค ภททก ปฏภาณ กลยาณ ปรปจฉา ฯ เอวห ตว อาวโส ภทท ปจฉส โก น โข อาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน สทธมมปรหาน โหต ฯ โก ปนาวโส อานนท เหต โก ปจจโย เยน สทธมมอปรหาน โหตต ฯ เอวมาวโสต ฯ

[๗๗๕] จตนน โข อาวโส สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา สทธมม-ปรหาน โหต ฯ จตนน จ โข อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา สทธมมอปรหาน โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข อาวโส จตนน สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา สทธมม-ปรหาน โหต ฯ อเมส จ โข อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา สทธมมอปรหาน โหตต ฯ

463

ปรหานสตร

วาดวยความเสอมแหงพระสทธรรม

[๗๗๓] สมยหนง ทานพระอานนทและทานพระภททะ อย ณ กกกฏาราม ใกลเมองปาฏลบตร ครงนน ทานพระภททะ

ออกจากทเรนในเวลาเยน เขาไปหาทานพระอานนทถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอานนท ครนผานการปราศรยพอให

ระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระอานนทวา :-

[๗๗๔] ดกรทานอานนท อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจย เครองท�าใหพระสทธรรมเสอม อะไรหนอเปนเหต เปนปจจย

เครองท�าใหพระสทธรรมไมเสอม ?

ทานพระอานนทกลาววา ดละๆ ทานภททะ ทานชางคด ชางเฉยบแหลม ชางไตถามเหมาะๆ กทานถาม

อยางนหรอวา ดกรอานนท อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจย เครองท�าใหพระสทธรรมเสอม อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจย

เครองท�าใหพระสทธรรมไมเสอม ? .

ภ. อยางนน ทานผเจรญ.

[๗๗๕] อา. ดกรทานผมอาย เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงเสอม และเพราะบคคลไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงไมเสอม สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย

ดกรทานผมอาย เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงเสอม และเพราะบคคลไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงไมเสอม.

จบ สตรท ๓

464

[๗๗๖] สาวตถนทาน ฯ จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สตปฏานาต ฯ 1

[๗๗๗] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ฯ อถ โข อตโร พราหมโณ เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควตา สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข โส พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ

[๗๗๘] โก น โข โภ โคตม เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ โก ปน โภ โคตม เหต โก ปจจโย เยน ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหตต ฯ

[๗๗๙] จตนน โข พราหมณ สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ จตนน จ โข พราหมณ สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ พราหมณ ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน

๑ ในตนฉบบเปนคาวา สตปฏานาต ทถกตองควรเปน สตปฏานาต ฯ -ผรวบรวม

465

สทธกสตร

วาดวยการเจรญสตปฏฐาน๔

[๗๗๖] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ น สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษ ในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๔

พราหมณสตร

วาดวยพระสทธรรมตงอยไมไดนาน

[๗๗๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :-

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวต

ถ ครงนน พราหมณคนหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดปราศรยกะพระผมพระภาค ครนผานการปราศรย

พอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา :-

[๗๗๘] ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจย เครองท�าใหพระสทธรรมตงอยไมไดนาน ในเมอ

พระตถาคตเสดจปรนพพานแลว และอะไรเปนเหตเปนปจจย เครองท�าใหพระสทธรรมตงอยไดนาน ในเมอพระตถาคต

เสดจปรนพพานแลว ?

[๗๗๙] พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงตงอยไมไดนาน เมอตถาคตปรนพพานแลว และเพราะบคคลเจรญ กระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ พระสทธรรมจงตงอยไดนาน ในเมอตถาคตปรนพพานแลว สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย

466

สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข พราหมณ จตนน สตปฏานาน อภาวตตตา อพหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม น จรฏตโก โหต ฯ อเมส จ โข พราหมณ จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคเต ปรนพพเต สทธมโม จรฏตโก โหตต ฯ

[๗๘๐] เอว วตเต โส พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ อภกกนต โภ โคตม อภกกนต โภ โคตม ฯเปฯ อปาสก ม ภว โคตโม ธาเรต อชชตคเค ปาณเปต สรณงคตนต ฯ

[๗๘๑] เอก สมย อายสมา จ สารปตโต อายสมา จ มหาโมคคลลาโน อายสมา จ อนรทโธ สาเกเต วหรนต กณฏกวเน ฯ อถ โข อายสมา จ สารปตโต อายสมา จ มหาโมคคลลาโน สายณหสมย ปฏสลลานา วฏตา เยนายสมา อนรทโธ เตนปสงกมส อปสงกมตวา อายสมตา อนรทเธน สทธ สมโมทส สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ

[๗๘๒] เสกโข เสกโขต 1 อาวโส อนรทธ วจจต กตตาวตา น โข อาวโส เสกโข โหตต ฯ จตนน โข อาวโส สตปฏานาน ปเทส ภาวตตตา เสกโข โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส

1 เสโข เสโขตตป ปาโ ฯ

467

ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ดกรพราหมณ เพราะบคคลไมไดเจรญ ไมไดกระท�ามาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงตงอยไดไมนาน ในเมอตถาคตปรนพพานแลว และเพราะบคคลไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พระสทธรรมจงตงอยไดนาน ในเมอตถาคตปรนพพานแลว.

[๗๘๐] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว พราหมณนนไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษต

ของพระองคแจมแจงนก เปรยบเหมอนบคคลหงายของทคว�า เปดของทปด บอกทางแกบคคลผหลงทาง หรอตามประทป

ในทมดดวยหวงวาผมจกษจกแลเหนได ฉะนน ขอทานพระโคดมโปรดทรงจ�าขาพระองค วาเปนอบาสกผถงสรณะจนตลอด

ชวต ตงแตวนนเปนตนไป.

จบ สตรท ๕

ปเทสสตร

วาดวยบคคลจะชอวาเปนพระเสขะ

[๗๘๑] สมยหนง ทานพระสารบตร ทานพระมหาโมคคลลานะ และทานพระอนรทธะอย ณ กณฏกวน ใกลเมองสาเกต

ครงนน ทานพระสารบตรและทานพระมหาโมคคลลานะออกจากทพกผอนในเวลาเยน เขาไปหาทานพระอนรทธะถงทอย

ไดปราศรยกบทานพระอนรทธะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว

ทานพระสารบตรไดถามทานพระอนรทธะวา :

[๗๘๒] ดกรทานอนรทธะ ทเรยกวา พระเสขะ พระเสขะ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอ ? บคคลจงจะชอวาเปนพระเสขะ

ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรทานผมอาย บคคลทจะชอวาเปนพระเสขะ ? เพราะเจรญสตปฏฐาน ๔ ไดเปนสวนๆ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณา

468

วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข อาวโส จตนน สตปฏานาน ปเทส ภาวตตตา เสกโข โหตต ฯ

[๗๘๓] ตเยว นทาน ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ

[๗๘๔] อเสกโข อเสกโขต อาวโส อนรทธ วจจต กตตาวตา น โข อาวโส อเสกโข โหตต ฯ จตนน โข อาวโส สตปฏานาน สมตต ภาวตตตา อเสกโข โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข อาวโส จตนน สตปฏานาน สมตต ภาวตตตา อเสกโข โหตต ฯ

[๗๘๕] ตเยว นทาน ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ

469

เหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ดกรผมอาย บคคลจะไดชอวาเปนพระเสขะ เพราะเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลานแล ไดเปนสวนๆ .

จบ สตรท ๖

สมตตสตร

วาดวยบคคลจะชอวาเปนพระอเสขะ

[๗๘๓] นทานตนสตรเหมอนกน. ครนทานพระสารบตรนง ณ ทควรสวนขางหนงแลว ไดถามทานพระอนรทธะวา :

[๗๘๔] ดกรทานอนรทธะ ทเรยกวา พระอเสขะ พระอเสขะ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอ ? บคคลจงจะชอวา

เปนพระอเสขะ ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรทานผมอาย บคคลทจะชอวาเปนพระอเสขะ ? เจรญ สตปฏฐาน ๔ ไดบรบรณ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรทานผมอาย บคคลทจะชอวาเปนพระอเสขะ เพราะเจรญ สตปฏฐาน ๔ เหลานแลไดบรบรณ.

จบ สตรท ๗

โลกสตร

วาดวยผรโลก

[๗๘๕] นทานตนสตรเหมอนกน. ครนทานพระสารบตร นง ณ ทควรสวนขางหนงแลว ไดถามทานพระอนรทธะวา :-

470

[๗๘๖] กตเมส อายสมา อนรทโธ 1 ธมมาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภต ปตโตต ฯ จตนน อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภต ปตโต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาห อาวโส กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส ขวาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภต ปตโต ฯ อเมส จ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา สหสส โลก อภชานามต ฯ

[๗๘๗] เอก สมย อายสมา อานนโท ราชคเห วหรต เวฬวเน กลนทกนวาเป ฯ เตน โข ปน สมเยน สรวฑโฒ คหปต อาพาธโก โหต ทกขโต พาฬหคลาโน ฯ อถ โข สรวฑโฒ คหปต อตร ปรส อามนเตส เอห ตว อมโภ ปรส เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา มม วจเนน อายสมโต อานนทสส ปาเท สรสา วนท สรวฑโฒ ภนเต คหปต อาพาธโก ทกขโต พาฬหคลาโน โส อายสมโต อานน-ทสส ปาเท สรสา วนทตต เอวจ วเทห สาธ กร ภนเต อายสมา อานนโท เยน สรวฑฒสส คหปตสส นเวสน เตนปสงกมต อนกมป อปาทายาต ฯ เอว ภนเตต โข โส ปรโส สรวฑฒสส คหปตสส ปฏสสตวา เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา อายสมนต อานนท อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข โส ปรโส อายสมนต อานนท เอตทโวจ สรวฑโฒ ภนเต คหปต อาพาธโก ทกขโต พาฬหคลาโน โส อายสมโต อานนทสส ปาเท สรสา วนทต เอวจ วเทต สาธ กร ภนเต อายสมา อานนโท เยน สรวฑฒสส คหปตสส นเวสน เตนปสงกมต อนกมป อปาทายาต ฯ อธวาเสส โข อายสมา อานนโท ตณหภาเวน ฯ

1 ม. อาวโส อนรทธ ฯ

471

[๗๘๖] ทานพระอนรทธะถงความเปนผมอภญญามาก เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงธรรมเหลาไหน ? ทาน

พระอนรทธะตอบวา ดกรผมอาย ผมถงความเปนผมอภญญามากเพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔

สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรผมอาย ผมถงความเปนผมอภญญามาก เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล และเพราะ

ไดเจรญ ไดท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล ผมจงรโลกไดตงพน.

จบ สตรท ๘

สรวฑฒสตร

ผเจรญสตปฏฐาน๔ไดอนาคามผล

[๗๘๗] สมยหนง ทานพระอานนทอย ณ พระวหารเวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลพระนครราชคฤห กสมยนน

สรวฑฒคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก ครงนน สรวฑฒคฤหบดเรยกบรษคนหนงมาสงวา มานแนะบรษผเจรญ

ทานจงเขาไปหาทานพระอานนทถงทอย ครนแลว จงกราบเทาทงสองของทานดวยเศยรเกลา ตามค�าของเราวา ขาแต

ทานผเจรญ สรวฑฒคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก เขาขอกราบเทาทงสองของทานพระอานนทดวยเศยรเกลา ดงน

และจงเรยนอยางนวา ขาแตทานผเจรญ ไดโปรดเถด ขอทานพระอานนทจงอาศยความอนเคราะห เขาไปยงนเวศนของ

สรวฑฒคฤหบดเถด บรษนนรบค�าสรวฑฒคฤหบดแลว จงเขาไปหาทานพระอานนทถงทอย นมสการทานพระอานนทแลว

จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดเรยนทานพระอานนทวา ขาแตทานผเจรญ สรวฑฒคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข

เปนไขหนก ทานขอกราบเทาทงสองของทานพระอานนทดวยเศยรเกลา และสงใหเรยนอยางนวา ขาแตทานผเจรญ

ไดโปรดเถด ขอทานพระอานนทจงอาศยความอนเคราะห เขาไปยงนเวศนของสรวฑฒคฤหบดเถด ทานพระอานนทรบค�า

ดวยดษณภาพ.

472

[๗๘๘] อถ โข อายสมา อานนโท ปพพณหสมย 1 นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เยน สรวฑฒสส คหปตสส นเวสน เตนปสงกม อปสงกมตวา ปตเต อาสเน นสท ฯ นสชช โข อายสมา อานนโท สรวฑฒ คหปต เอตทโวจ

[๗๘๙] กจจ เต คหปต ขมนย กจจ ยาปนย กจจ ทกขา เวทนา ปฏกกมนต โน อภกกมนต ฯ ปฏกกโมสาน ปายต โน อภกกโมต ฯ น เม ภนเต ขมนย น ยาปนย พาฬหา เม ทกขา เวทนา อภกกมนต โน ปฏกกมนต อภกกโมสาน ปายต โน ปฏกกโมต ฯ

[๗๙๐] ตสมา ตห เต คหปต เอว สกขตพพ กาเย กายานปสส วหรสสาม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรสสาม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสสนต ฯ เอวห เต คหปต สกขตพพนต ฯ

[๗๙๑] เยเม ภนเต ภควตา จตตาโร สตปฏานา เทสตา สวชชนต เต ธมมา มย อห จ เตส ธมเมส สนทสสาม ฯ อหห ภนเต กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๗๙๒] ยาน จมาน ภนเต ภควตา ปโจรมภาคยาน สโชนาน เทสตาน นาห ภนเต ยงกจ อตตน อปปหน สมนปสสามต ฯ ลาภา เต คหปต สลทธ เต คหปต อนาคามผลนตยา คหปต พยากตนต ฯ

1 ย. อย ปาโ นตถ ฯ

473

[๗๘๘] ครงนน เวลาเชา ทานพระอานนทนงแลว ถอบาตรและจวรเขาไปยงนเวศนของสรวฑฒคฤหบด แลวนง

บนอาสนะทเขาปถวาย ครนแลวไดถามสรวฑฒคฤหบดวา :-

[๗๘๙] ดกรคฤหบด ทานพอจะอดทนไดหรอ พอจะยงอตภาพใหเปนไปไดหรอ ทกขเวทนายอมคลายลงไมก�าเรบขนหรอ

ความทเลาปรากฏ ความก�าเรบไมปรากฏหรอ ? สรวฑฒคฤหบดตอบวา ขาแตทานผเจรญ กระผมอดทนไมได ยงอตภาพ

ใหเปนไปไมได ทกขเวทนาของกระผมก�าเรบหนก ไมเสอมคลายไปเลย ความก�าเรบปรากฏอย ความทเลาไมปรากฏ.

[๗๙๐] อา. ดกรคฤหบด เพราะเหตนนแหละ ทานพงศกษาอยางนวา เราจกพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย จกพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... จกพจารณาเหนจตในจตอย ... จกพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกร

คฤหบด ทานพงศกษาอยางนแล.

[๗๙๑] ส. ขาแตทานผเจรญ ธรรมคอสตปฏฐาน ๔ เหลาใด ทพระผมพระภาคไดทรงแสดงแลว ธรรมเหลานนมอยใน

กระผม และกระผมยอมเหนชดในธรรมเหลานน กกระผมยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย.

[๗๙๒] ขาแตทานผเจรญ กสงโยชนอนเปนสวนเบองต�า ๕ เหลาใด ทพระผมพระภาคทรงแสดงไว กระผมยงไมแลเหน

สงโยชนขอใดขอหนง ทยงละไมไดแลวในตน.

อา. ดกรคฤหบด เปนลาภของทาน ทานไดดแลว อนาคามผลอนทานกระท�าใหแจง.

จบ สตรท ๙

474

[๗๙๓] ตเยว นทาน ฯ เตน โข ปน สมเยน มานทนโน คหปต อาพาธโก โหต ทกขโต พาฬหคลาโน ฯ อถ โข มานทนโน คหปต อตร ปรส อามนเตส เอห ตว อมโภ ปรส ฯเปฯ น เม ภนเต ขมนย น ยาปนย พาฬหา เม ทกขา เวทนา อภกกมนต โน ปฏกกมนต อภกกโมสาน ปายต โน อภกกโมต ฯ

[๗๙๔] เอวรปาย จาห ภนเต ทกขาย เวทนาย ผฏโ สมาโน กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๗๙๕] ยาน จมาน ภนเต ภควตา ปโจรมภาคยาน สโชนาน เทสตาน นาห ภนเต ยงกจ อตตน อปปหน สมนปสสามต ฯ ลาภา เต คหปต สลทธนเต คหปต อนาคามผล ตยา คหปต พยากตนต ฯ

475

มานทนนสตร

ผเจรญสตปฏฐาน๔ไดอนาคามผล

[๗๙๓] นทานตนสตรเหมอนกน. กสมยนน มานทนนคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก ครงนน มานทนน

คฤหบดเรยกบรษคนหนงมาสงวา มานแนะ บรษผเจรญ ทานจงเขาไปหาพระอานนทถงทอย ครนแลว จงกราบเทา

ทงสองของทานดวยเศยรเกลา ตามค�าของเราวา ขาแตทานผเจรญ มานทนนคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก

เขาขอกราบเทาทงสองของทานพระอานนทดวยเศยรเกลา ดงน และจงเรยนอยางนวา ขาแตทานผเจรญ ไดโปรดเถด

ขอทานพระอานนทจงอาศยความอนเคราะห เขาไปยงนเวศนของมานทนนคฤหบดเถด บรษนน เมอรบค�ามานทนน

คฤหบดแลว เขาไปหาพระอานนทถงทอย นมสการทานพระอานนทแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวได

เรยนทานพระอานนทวา ขาแตทานผเจรญ มานทนนคฤหบดอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก ทานขอกราบเทาทงสอง

ของทานพระอานนทดวยเศยรเกลา และสงใหเรยนอยางนวา ขาแตทานผเจรญ ไดโปรดเถด ขอทานพระอานนทอาศย

ความอนเคราะห เขาไปยงนเวศนของมานทนนคฤหบดเถด ทานพระอานนทรบค�าดวยดษณภาพ ครงนน เวลาเชา

ทานพระอานนทนงแลว ถอบาตรและจวรเขาไปยงนเวศนของมานทนนคฤหบด แลวนงบนอาสนะทเขาปถวาย ครนแลว

ไดถามมานทนนคฤหบดวา ดกรคฤหบด ทานพอจะอดทนไดหรอ พอจะยงอตภาพใหเปนไปไดหรอ ทกขเวทนา

ยอมคลายลงไมก�าเรบขนหรอ ความทเลาปรากฏความก�าเรบไมปรากฏหรอ ? มานทนนคฤหบดตอบวา ขาแตทานผเจรญ

กระผมอดทนไมได ยงอตภาพใหเปนไปไมได ทกขเวทนาของกระผมยงก�าเรบหนก ไมเสอมคลายไปเลย ความก�าเรบยง

ปรากฏอย ความทเลาไมปรากฏ.

[๗๙๔] ขาแตทานผเจรญ กระผมอนทกขเวทนาเหนปานนกระทบแลว ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย.

[๗๙๕] ขาแตทานผเจรญ กสงโยชนอนเปนสวนเบองต�า ๕ เหลาใด ทพระผมพระภาคไดทรงแสดงไว กระผมยงไมแล

เหนสงโยชนขอใดขอหนง ทยงละไมไดแลวในตน ทานพระอานนทกลาววา ดกรคฤหบด เปนลาภของทาน ทานไดดแลว

อนาคามผลอนทานกระท�าใหแจงแลว.

จบ สตรท ๑๐

476

สลฏตวคโค ตตโย ฯ

ตสสททาน

สล ต ปรหาน สทธก พราหมเณน จ ปเทส สมตต โลโก จ สรวฑโฒ มานทนเนน เต ทสาต ฯ

477

จบ สลฏฐตวรรคท ๓

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สลสตร ๒. ฐตสตร ๓. ปรหานสตร ๔. สทธกสตร ๕. พราหมณสตร ๖. ปเทสสตร ๗. สมตตสตร ๘. โลกสตร ๙. สรวฑฒสตร ๑๐. มานทนนสตร.

478

อนนสสตวคโค จตตโถ

[๗๙๖] สาวตถนทาน ฯ อย กาเย กายานปสสนาต เม ภกขเว ปพเพ อนนส- สเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ สา โข ปนาย กาเย กายานปสสนา ภาเวตพพาต เม ภกขเว ฯ ภาวตาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

[๗๙๗] อย เวทนาส เวทนานปสสนาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ สา โข ปนาย เวทนาส เวทนานปสสนา ภาเวตพพาต เม ภกขเว ฯ ภาวตาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

[๗๙๘] อย จตเต จตตานปสสนาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ สา โข ปนาย จตเต จตตานปสสนา ภาเวตพพาต เม ภกขเว ฯ ภาวตาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

[๗๙๙] อย ธมเมส ธมมานปสสนาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ สา โข ปนาย ธมเมส ธมมานปสสนา ภาเวตพพาต เม ภกขเว ฯ ภาวตาต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาทต ฯ

479

อนนสสตวรรคท ๔

อนนสสตสตร

วาดวยธรรมทไมเคยไดฟงมากอน

[๗๙๖] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดบงเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นคอการพจารณาเหนกายในกาย ... การพจารณาเหนกายในกายนนนอนเราควรเจรญ ... การพจารณาเหนกายในกาย อนเราเจรญแลว.

[๗๙๗] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดบงเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นคอการพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ... การพจารณาเหนเวทนาในเวทนานนนอนเราควรเจรญ ... การพจารณาเหนเวทนา ในเวทนานอนเราเจรญแลว.

[๗๙๘] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดบงเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นคอการพจารณาเหนจตในจต ... การพจารณาเหนจตในจตนอนเราควรเจรญ ... การพจารณาเหนจตในจตนอนเราเจรญแลว.

[๗๙๙] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดบงเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นคอการพจารณาเหนธรรมในธรรม ... การพจารณาเหนธรรมในธรรมนนนอนเราควรเจรญ ... การพจารณาเหนธรรมในธรรมนอนเราเจรญแลว.

จบ สตรท ๑

480

[๘๐๐] สาวตถนทาน ฯ จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ภาวตา พหลกตา เอกนตนพพทาย วราคาย นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตนต ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สตปฏานา ภาวตา พหลกตา เอกนตนพพทาย วราคาย นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตนตต ฯ

[๘๐๑] เยส เกสจ ภกขเว จตตาโร สตปฏานา วรทธา วรทโธ เตส อรโย อฏงคโก 1 มคโค สมมาทกขกขยคาม ฯ เยส เกสจ ภกขเว จตตาโร สตปฏานา อารทธา อารทโธ เตส อรโย อฏงคโก 2 มคโค สมมาทกขกขยคาม ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เยส เกสจ ภกขเว อเม จตตาโร สตปฏานา วรทธา วรทโธ เตส อรโย อฏงคโก มคโค สมมาทกขกขยคาม ฯ เยส เกสจ ภกขเว อเม จตตาโร สตปฏานา อารทธา อารทโธ เตส อรโย อฏงคโก มคโค สมมาทกขกขยคามต ฯ

1 ม. ย. อย ปาโ นตถ ฯ เอวมปรป ฯ

2 ม. ย. อย ปาโ นตถ ฯ เอวมปรป

481

วราคสตร

เจรญสตปฏฐาน๔เพอความหนาย

[๘๐๐] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนาย เพอความคลายก�าหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน โดยสวนเดยว สต- ปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณา เหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนาย เพอความคลายก�าหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน โดยสวนเดยว.

จบ สตรท ๒

วรทธสตร

วาดวยผไมปรารภและปรารภอรยมรรค

[๘๐๑] ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ อนบคคลเหลาใดเหลาหนงไมปรารภแลว บคคลเหลานนชอวา ไมปรารภอรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ทยงสตวใหถงความสนทกขโดยชอบ สตปฏฐาน ๔ อนบคคลเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว บคคลเหลานนชอวา ปรารภอรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ทยงสตวใหถงความสนทกขโดยชอบ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนบคคลเหลาใดเหลาหนงไมปรารภแลว บคคลเหลานนชอวา ไมปรารภอรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ทยงสตวใหถงความสนทกขโดย

482

[๘๐๒] สาวตถนทาน ฯ จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ภาวตา พหลกตา อปารา ปาร คมนาย สวตตนต ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สตปฏานา ภาวตา พหลกตา อปารา ปาร คมนาย สวตตนตต ฯ

[๘๐๓] สาวตถนทาน ฯ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย สมปชาโน อย โว อมหาก อนสาสน ฯ กถจ ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ

483

ชอบ สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนบคคลเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว บคคลเหลานนชอวา ปรารภอรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ทยงสตวใหถงความสนทกขโดยชอบ.

จบ สตรท ๓

ภาวนาสตร

วาดวยการเจรญสตปฏฐานเพอถงฝง

[๘๐๒] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถงฝง จากทมใชฝง สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษ ทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถงฝง จากทมใชฝง.

จบ สตรท ๔

สตสตร

ผเจรญสตปฏฐานชอวาผมสต

[๘๐๓] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะอยเถด นเปน อนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย กอยางไรเลา ภกษจงชอวาเปนผมสต ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนา ในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษ ทงหลาย อยางนแล ภกษจงชอวาเปนผมสต.

484

[๘๐๔] กถจ ภกขเว ภกข สมปชาโน โหต ฯ อธ ภกขเว ภกขโน วทตา เวทนา อปปชชนต วทตา อปฏหนต วทตา อพภตถ คจฉนต ฯ วทตา วตกกา อปปชชนต วทตา อปฏหนต วทตา อพภตถ คจฉนต ฯ วทตา ปา 1 อปปชชนต วทตา อปฏหนต วทตา อพภตถ คจฉนต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สมปชาโน โหต ฯ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย สมปชาโน อย โว อมหาก อนสาสนต ฯ

[๘๐๕] สาวตถนทาน ฯ จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สตปฏานา ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ทวนน ผลาน อตร ผล ปาฏกงข ทฏเว ธมเม อา สต วา อปาทเสเส อนาคามตาต ฯ

1 ม. ย. สา ฯ

485

[๘๐๔] ดกรภกษทงหลาย กอยางไร ภกษจงจะชอวาเปนผมสมปชญญะ ? ดกรภกษ ทงหลาย เวทนาอนภกษในธรรมวนยนทราบชดแลวยอมบงเกดขน ททราบชดแลวปรากฏอย ททราบชดแลวยอมถงความตงอยไมได วตกอนภกษทราบชดแลว ยอมบงเกดขน ททราบชดแลวปรากฏอย ททราบชดแลวยอมถงความตงอยไมได ปญญาอนภกษทราบชดแลวยอมบงเกดขน ททราบชดแลวปรากฏอย ททราบชดแลวยอมถงความตงอย ไมไดอยางนแล ภกษจงจะชอวาเปนผมสมปชญญะ ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปน ผมสตสมปชญญะ อยเถด นเปนอนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย.

จบ สตรท ๕

อญญสตร

ผเจรญสตปฏฐาน๔หวงผลได๒อยาง

[๘๐๕] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล ดกรภกษทงหลาย เพราะความทไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล พงหวงผลได ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ อรหตผลในปจจบน หรอเมอยงมความถอมนเหลออย เปนพระอนาคาม.

จบ สตรท ๖

486

[๘๐๖] จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา-โทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต โย กายสม ฉนโท โส ปหยยต ฉนทสส ปหานาย 1 อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๐๗] เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส เวทนาส เวทนานปสสโน วหรโต โย เวทนาส ฉนโท โส ปหยยต ฉนทสส ปหานาย อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๐๘] จตเต จตตานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส จตเต จตตานปสสโน วหรโต โย จตตสม ฉนโท โส ปหยยต ฉนทสส ปหานาย อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๐๙] ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต โย ธมเมส ฉนโท โส ปหยยต ฉนทสส ปหานาย อมต สจฉกต โหตต ฯ

1 ม. ปหานา ฯ เอวมปร ฯ

487

ฉนทสตร

ผเจรญสตปฏฐาน๔ชอวาท�าใหแจงอมตะ

[๘๐๖] ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกาย ในกายอย ยอมละความพอใจในกายนนได เพราะละความพอใจได จงเปนอน ไดชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๐๗] ภกษยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ยอมละ ความพอใจในเวทนานนได เพราะละความพอใจได จงเปนอนไดชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๐๘] ภกษยอมพจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนจตในจตอย ยอมละ ความพอใจในจตนนได เพราะละความพอใจได จงเปนอนไดชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๐๙] ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนธรรมในธรรมอย ยอมละ ความพอใจในธรรมนนได เพราะละความพอใจได จงเปนอนชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

จบ สตรท ๗

488

[๘๑๐] จตตาโรเม ภกขเว สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ ตสส กาเย กายานปสสโน วหรโต กาโย ปราโต โหต กายสส ปราตตตา อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๑๑] เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส เวทนาส เวทนานปสสโน วหรโต เวทนา ปราตา โหต เวทนาน ปราตตตา อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๑๒] จตเต จตตานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส จตเต จตตานปสสโน วหรโต จตต ปราต โหต จตตสส ปราตตตา อมต สจฉกต โหต ฯ

[๘๑๓] ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ ตสส ธมเมส ธมมานปสสโน วหรโต ธมมา ปราตา โหนต ธมมาน ปราตตตา อมต สจฉกต โหตต ฯ

489

ปรญญาสตร

ผเจรญสตปฏฐานชอวาท�าใหแจงซงอมตะ

[๘๑๐] ดกรภกษทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลาน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกร ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนกาย ในกายอย ยอมก�าหนดรกายได เพราะก�าหนดรกายได จงเปนอนชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๑๑] ภกษยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสตก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ยอมก�าหนดรเวทนาได เพราะก�าหนดรเวทนาได จงเปนอนชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๑๒] ภกษยอมพจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนจตในจตอย ยอมก�าหนดรจตได เพราะก�าหนดรจตได จงเปนอนชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

[๘๑๓] ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอเธอพจารณาเหนธรรมในธรรมอย ยอมก�าหนดรธรรมได เพราะก�าหนดรธรรมได จงเปนอนชอวากระท�าใหแจงซงอมตะ.

จบ สตรท ๘

490

[๘๑๔] จตนน ภกขเว สตปฏานาน ภาวน เทสสสาม ต สณาถ ฯ กตมา ภกขเว จตนน สตปฏานาน ภาวนา ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อย โข ภกขเว จตนน สตปฏานาน ภาวนาต ฯ

[๘๑๕] สตปฏานจ โว ภกขเว เทสสสาม สตปฏานภาวนจ สตปฏาน- ภาวนาคามนจ ปฏปท ต สณาถ ฯ กตมจ ภกขเว สตปฏาน ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อท วจจต ภกขเว สตปฏาน ฯ

[๘๑๖] กตมา จ ภกขเว สตปฏานภาวนา ฯ อธ ภกขเว ภกข สมทยธมมา- นปสส กายสม วหรต วยธมมานปสส กายสม วหรต สมทยวยธมมานปสส กายสม วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ สมทยธมมานปสส เวทนาส วหรต วยธมมานปสส เวทนาส วหรต สมทยวย- ธมมานปสส เวทนาส วหรต ฯ ตถา จตเต ฯ ธมเมส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อย วจจต ภกขเว สตปฏานภาวนา ฯ

491

ภาวนาสตร

การเจรญสตปฏฐาน๔

[๘๑๔] ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงการเจรญสตปฏฐาน ๔ เธอทงหลายจงฟง การเจรญสตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... พจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย นแลคอการเจรญสตปฏฐาน ๔.

จบ สตรท ๙

วภงคสตร

ปฏปทาอนใหถงการเจรญสตปฏฐาน

[๘๑๕] ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงสตปฏฐาน การเจรญสตปฏฐาน และปฏปทา อนใหถงการเจรญสตปฏฐาน แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงตงใจฟง กสตปฏฐาน เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย นเรยกวาสตปฏฐาน.

[๘๑๖] ดกรภกษทงหลาย กการเจรญสตปฏฐานเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในกาย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมในกาย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย พจารณา เหนธรรม คอ ความเกดขนในเวทนา ... พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในจต ...

492

[๘๑๗] กตมา จ ภกขเว สตปฏานภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ สมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมา- กมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ ฯ อย วจจต ภกขเว สตปฏานภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

อนนสสตวคโค จตตโถ ฯ

ตสสททาน

อนนสสต วราโค จ วรทโธ ภาวนา สโต อ ฉนท ปราย ภาวนา วภงเคน เต ทสาต 1 ฯ

1 ม. อนนสสต วราโค วรทโธ ภาวนาสต อา ฉนท ปราย ภาวนา วภงเคน จาต ฯ

493

พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในธรรม พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมในธรรม พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย นเรยกวาการเจรญสตปฏฐาน.

[๘๑๗] ดกรภกษทงหลาย กปฏปทาอนใหถงการเจรญสตปฏฐานเปนไฉน ? อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ สมมาทฏฐ ... สมมาสมาธ นแลเรยกวา ปฏปทาอนใหถงการเจรญสตปฏฐาน.

จบ สตรท ๑๐

จบ อนนสสตวรรคท ๔

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อนนสสตสตร ๒. วราคสตร ๓. วรทธสตร ๔. ภาวนาสตร ๕. สตสตร ๖. อญญสตร ๗. ฉนทสตร ๘. ปรญญาสตร ๙. ภาวนาสตร ๑๐. วภงคสตร.

494

อมตวคโค ปจโม

[๘๑๘] สาวตถนทาน ฯ จตส ภกขเว สตปฏาเนส สปตฏตจตตา วหรถ มา โว อมต ปนสส ฯ กตเมส จตส ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส ภกขเว จตส สตปฏาเนส สปตฏตจตตา วหรถ มา โว อมต ปนสสาต ฯ

[๘๑๙] สาวตถนทาน ฯ จตนน ภกขเว สตปฏานาน สมทยจ อตถงคมจ เทสสสาม ต สณาถ ฯ โก จ ภกขเว กายสส สมทโย ฯ อาหารสมทยา กายสส สมทโย อาหารนโรธา กายสส อตถงคโม ผสสสมทยา เวทนาน สมทโย ผสสนโรธา เวทนาน อตถงคโม นามรปสมทยา จตตสส สมทโย นามรปนโรธา จตตสส อตถงคโม มนสการสมทยา ธมมาน สมทโย มนสการนโรธา ธมมาน อตถงคโมต ฯ

495

อมตวรรคท ๕

อมตสตร

วาดวยจตตงมนในสตปฏฐาน

[๘๑๘] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงมจตตงมนดวยดในสตปฏฐาน ๔ อยเถด อยามจตไมตงมนอยเลย และอมตะจะพงมแกเธอทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เธอทงหลายจงมจตตงมนในสตปฏฐาน ๔ เหลานเถด อยามจตไมตงมนอยเลย และอมตะจะพงมแกเธอทงหลาย.

จบ สตรท ๑

สมทยสตร

วาดวยการเกดดบแหงสตปฏฐาน๔

[๘๑๙] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงความเกดและความดบแหงสตปฏฐาน ๔ เธอทงหลายจงฟง กความเกดแหงกายเปนอยางไร ? ความเกดแหงกายยอมม เพราะความเกดแหงอาหาร ความดบแหงกายยอมม เพราะความดบแหงอาหาร ความเกดแหงเวทนายอมม เพราะความเกดแหงผสสะ ความดบแหงเวทนายอมม เพราะความดบแหงผสสะ ความเกดแหงจตยอมม เพราะความเกดแหงนามรป ความดบแหงจตยอมม เพราะความดบแหงนามรป ความเกดแหงธรรมยอมม เพราะความเกดแหงมนสการ ความดบแหงธรรมยอมม เพราะความดบแหงมนสการ.

จบ สตรท ๒

496

[๘๒๐] สาวตถนทาน ฯ เอกมทาห ภกขเว สมย อรเวลาย วหราม นชชา เนรชราย ตเร อชปาลนโครเธ ปมาภสมพทโธ ฯ ตสส มยห ภกขเว รโหคตสส ปฏสล- ลนสส เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท

[๘๒๑] เอกายนวาย มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ กาเย วา ภกข กายานปสส วหเรยย ฯ เวทนาส วา ภกข เวทนานปสส วหเรยย ฯ จตเต วา ภกข จตตานปสส วหเรยย ฯ ธมเมส วา ภกข ธมมานปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอกายนวาย มคโค สตตาน วสทธยา โสก- ปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานา 1 ฯ

[๘๒๒] อถ โข ภกขเว พรหมา สหมปต มม เจตสา เจโตปรวตกกมาย เสยยถาป นาม พลวา ปรโส สมมชต วา พาห ปสาเรยย ปสารต วา พาห สมมเชยย เอวเมว พรหมโลเก อนตรหโต มม ปรโต ปาตรโหส ฯ อถ โข ภกขเว พรหมา สหมปต เอกส อตตราสงค กรตวา เยนาห เตนชล ปณา- เมตวา ม เอตทโวจ

[๘๒๓] เอวเมต ภควา เอวเมต สคต เอกายนวาย ภนเต มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ กาเย วา ภนเต ภกข กายานปสส วหเรยย ฯ เวทนาส วา ฯ จตเต วา ฯ ธมเมส วา ภนเต ภกข ธมมานปสส วหเรยย อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอกายนวาย ภนเต มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน

1 ม. ย. อตสทโท อตถ ฯ

497

มคคสตร

วาดวยทางเปนทไปอนเอก

[๘๒๐] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย ครงหนง เมอแรกตรสร เราอยทควงไมอชปาล-นโครธ ใกลฝงแมน�าเนรญชรา ในต�าบลอรเวลา เมอเราหลกเรนอยในทลบ ไดเกดความปรวตกขนในใจอยางนวา:

[๘๒๑] ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอกาวลวงความโศก และความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง ทางน คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษพงพจารณาเหนกายในกายอย พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย พจารณาเหนจตในจตอย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ทางเปนทไปอนเอกน เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอกาวลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง ทางน คอ สตปฏฐาน ๔.

[๘๒๒] ดกรภกษทงหลาย ครนนนแล ทาวสหมบดพรหมรความปรวตกในใจของเราดวยใจ จงหายตวจากพรหมโลกมาปรากฏเบองหนาเรา เหมอนบรษมก�าลงเหยยดแขนทค หรอคแขนทเหยยด ฉะนน ทาวสหมบดพรหมกระท�าผาเฉวยงบาขางหนง ประนมมอมาทางเราแลวไดกลาววา :-

[๘๒๓] ขาแตพระผมพระภาค ขอนเปนอยางนน ขาแตพระสคต ขอนเปนอยางนน ขาแตพระองคผเจรญ ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย เพอกาวลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ นนเปนไฉน ? ขาแตพระองคผเจรญ ภกษพงพจารณาเหนกายในกาย ... ในเวทนา ... ในจต ... ในธรรม มความเพยร มสมปชญญะ มสตก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ขาแตพระองคผเจรญ ทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของสตวทงหลาย

498

สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ

[๘๒๔] อทมโวจ ภกขเว พรหมา สหมปต อท วตวา อถาปร เอตทโวจ เอกายน ชาตขยนตทสส มคค ปชานาต หตานกมป เอเตน มคเคน อตรส 1 ปพเพ ตรสสนต เย จ ตรนต โอฆนต ฯ

[๘๒๕] สาวตถนทาน ฯ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย อย โว อมหาก อนสาสน ฯ กถจ ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สโต โหต ฯ สโต ภกขเว ภกข วหเรยย อย โว อมหาก อนสาสนต ฯ

1 ม. ตรส ฯ ย. อตส ฯ

499

เพอกาวลวงความโศกและความร�าไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรล ญายธรรม เพอท�านพพานใหแจง ทางน คอ สตปฏฐาน ๔.

[๘๒๔] ดกรภกษทงหลาย ทาวสหมบดพรหมไดกลาวดงนแลว ครนแลว ไดกลาวนคมคาถาตอไปอกวา :- พระผมพระภาคผทรงเหนความสนชาต และทสดแหงชาต ทรงอนเคราะห เพอประโยชนเกอกล ทรงทราบทางเปนทไปอนเอก ในกาลกอนชนทงหลาย ขามโอฆะไดแลวดวยทางน (ในอนาคต) จกขามดวยหนทางน (ในบดน) กขามอยดวยหนทางน.

จบ สตรท ๓

สตสตร

ทรงเตอนภกษใหเปนผมสต

[๘๒๕] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตอยเถด นเปนอนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย กอยางไรเลา ภกษจงจะชอวาเปนผมสต ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย ... ในเวทนาอย ... ในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย อยางนแล ภกษจงชอวาเปนผมสต ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตอยเถด นเปนอนศาสนของเราส�าหรบเธอทงหลาย.

จบ สตรท ๔

500

[๘๒๖] กสลราสต ภกขเว วทมาโน จตตาโร สตปฏาเน สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย 1 ภกขเว กสลราส ยทท จตตาโร สตปฏานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ กสลราสต ภกขเว วทมาโน อเม จตตาโร สตปฏาเน สมมา วทมาโน วเทยย ฯ เกวโล หาย ภกขเว กสลราส ยทท จตตาโร สตปฏานาต ฯ

[๘๒๗] อถ โข อตโร ภกข เยน ภควา เตนปสงกม ฯเปฯ เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข โส ภกข ภควนต เอตทโวจ สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ยมห ภควโต ธมม สตวา เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหเรยยนต ฯ

[๘๒๘] ตสมา ตห ตว ภกข อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส ฯ โก จาท กสลาน ธมมาน ฯ อธ ตว ภกข ปาฏโมกขสวรสวโต วหราห อาจารโคจรสมปนโน อณมตเตส วชเชส ภยทสสาว สมาทาย สกขสส สกขาปเทส ฯ

1 ส. จาย ฯ

501

กสลราสสตร

วาดวยกองกศล

[๘๒๖] ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองกศล จะกลาวใหถก ตองกลาวถง สตปฏฐาน ๔ เพราะวากองกศลทงสนไดแก สตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย เมอจะกลาววากองกศลจะกลาวใหถก ตองกลาวถงสตปฏฐาน ๔ เพราะวากองกศลทงสนน ไดแก สตปฏฐาน ๔.

จบ สตรท ๕

ปาฏโมกขสตร

วาดวยปาฏโมกขสงวร

[๘๒๗] ครงนน พระภกษรปหนงไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา

ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคทรงแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ซงขาพระองคได

ฟงแลว จะพงเปนผผเดยว หลกออกจากหม ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยเถด.

[๘๒๘] พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรภกษ เพราะฉะนนแหละ เธอจงช�าระเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธเสยกอน กอะไรเปนเบองตนของกศลธรรม ? เธอจงส�ารวมใน ปาฏโมกขสงวร จงถงพรอมดวยมารยาทและโคจร เหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย.

502

[๘๒๙] ยโต โข ตว ภกข ปาฏโมกขสวรสวโต วหรสสส อาจารโคจรสมปนโน อณมตเตส วชเชส ภยทสสาว สมาทาย สกขสส 1 สกขาปเทส ตโต ตว ภกขเว สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สตปฏาเน ภาเวยยาส ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ตว ภกข กาเย กายานปสส วหราห ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ ยโต โข ตว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย อเม จตตาโร สตปฏาเน เอว ภาเวสสส ตโต ตยห ภกข ยา รตต วา ทวโส วา อาคมสสต วฑฒเยว ปาฏกงขา กสเลส ธมเมส โน ปรหานต ฯ

[๘๓๐] อถ โข โส ภกข ภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา อฏายาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ฯ อถ โข โส ภกข เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต น จรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารย ปพพชนต ตทนตตร พรหมจรยปรโยสาน ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต อพภาส ฯ อตโร จ ปน โส ภกข อรหต อโหสต ฯ

[๘๓๑] อถ โข อตโร ภกข เยน ภควา ฯเปฯ สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ยมห ภควโต ธมม สตวา เอโก วปกฏโ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหเรยยนต ฯ

[๘๓๒] ตสมา ตห ตว ภกข อาทเมว วโสเธห กสเลส ธมเมส ฯ โก จาท กสลาน ธมมาน ฯ อธ ตว ภกข กายทจจรต ปหาย กายสจรต ภาเวสสส วจทจจรต ปหาย วจสจรต ภาเวสสส มโนทจจรต ปหาย มโนสจรต ภาเวสสส ฯ

1 ย. สกขสสส ฯ

503

[๘๒๙] ดกรภกษ เมอใดแล เธอจกส�ารวมในปาฏโมกขสงวร จกถงพรอมดวยมารยาทและโคจร เหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย เมอนน เธออาศยศลด�ารงอยในศลแลว พงเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษ เธอจงพจารณาเหนกายในกายอย ... ในเวทนาอย ... ในจตอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย เมอใด เธออาศยศลด�ารงอยในศลแลว เจรญสตปฏฐาน ๔ เหลาน อยางน เมอนน เธอพงหวงความเจรญในกศลธรรมไดทเดยวตลอดคนหรอวน ทจกมาถง ไมมความเสอม.

[๘๓๐] ครงนนแล ภกษนน ชนชม อนโมทนา พระภาษตของพระผมพระภาค แลวลกจากอาสนะ ถวายบงคม

พระผมพระภาค กระท�าประทกษณแลวหลกไป ภกษนนเปนผผเดยว หลกออกจากหม ไมประมาท มความเพยร

มใจเดดเดยว ไมนานนก กกระท�าใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายผออกบวชเปนบรรพชต

โดยชอบตองการนนดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�า

ท�าเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม กแลภกษนนเปนพระอรหนตองคหนงในจ�านวนพระอรหนตทงหลาย.

จบ สตรท ๖

ทจรตสตร

วาทจรต-สจรต

[๘๓๑] ครงนน ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ฯลฯ แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ

ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคทรงแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ซงขาพระองคไดฟงแลว จะพงเปนผผ

เดยวหลกออกจากหม ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยเถด.

[๘๓๒] พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษ เพราะฉะนนแหละ เธอจงช�าระเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธเสยกอน กอะไรเปนเบองตนของกศลธรรม ? เธอจกละกายทจรตเจรญกายสจรต จกละวจทจรตเจรญวจสจรต จกละมโนทจรตเจรญมโนสจรต.

504

[๘๓๓] ยโต โข ตว ภกข กายทจจรต ปหาย กายสจรต ภาเวสสส วจทจจรต ปหาย วจสจรต ภาเวสสส มโนทจจรต ปหาย มโนสจรต ภาเวสสส ตโต ตว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สตปฏาเน ภาเวยยาส ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ตว ภกข กาเย กายานปสส วหราห ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราห อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ ยโต โข ตว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย อเม จตตาโร สต- ปฏาเน เอว ภาเวสสส ตโต ตยห ภกข ยา รตต วา ทวโส วา อาคมสสต วฑฒเยว ปาฏกงขา กสเลส ธมเมส โน ปรหานต ฯเปฯ อตโร จ ปน โส ภกข อรหต อโหสต ฯ

[๘๓๔] เย ภกขเว อนกมเปยยาถ เย จ โสตพพ มเยย มตตา วา อมจจา วา าต วา สาโลหตา วา เต โว ภกขเว จตนน สตปฏานาน ภาวนาย สมาทเปตพพา นเวเสตพพา ปตฏาเปตพพาต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เย ภกขเว อนกมเปยยาถ เย จ โสตพพ มเยย มตตา วา อมจจา วา าต วา สาโลหตา วา เต โว ภกขเว อเมส จตนน สตปฏานาน ภาวนาย สมาทเปตพพา นเวเสตพพา ปตฏาเปตพพาต ฯ

505

[๘๓๓] ดกรภกษ เมอใดแล เธอจกละกายทจรต เจรญกายสจรต จกละวจทจรต เจรญวจสจรต จกละมโนทจรต เจรญมโนสจรต เมอนน เธอพงอาศยศล ด�ารงอยในศล แลวเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? เธอจงพจารณาเหนกายในกายอย ... ในเวทนาอย ... ในจตอย ... จงพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย เมอใดแล เธอจกอาศยศล ด�ารงอยในศลแลว เจรญสตปฏฐาน ๔ เหลาน อยางน เมอนน เธอพงหวงความเจรญ ในกศลธรรมไดทเดยว ตลอดคนหรอวนทจกมาถง ไมมความเสอมเลย ฯลฯ กแล ภกษรปนน เปนพระอรหนตองคหนง ในจ�านวนพระอรหนตทงหลาย.

จบ สตรท ๗

มตตสตร

การชกชวนใหเจรญสตปฏฐาน

[๘๓๔] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงอนเคราะหชนเหลาใด และชนเหลาใดพงส�าคญถอยค�าทควรฟง ชนเหลานนจะเปนมตร อมาตย ญาตหรอสาโลหตกตาม เธอทงหลาย พงชกชวน ชกน�า ใหตงอยในการเจรญสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยยอมพจารณา เหนเวทนาในเวทนาอย ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรม ในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงอนเคราะหชนเหลาใด และชนเหลาใดพงส�าคญ ถอยค�าทควรฟง ชนเหลานนจะเปนมตร อมาตย ญาตหรอสาโลหตกตาม เธอทงหลาย พงชกชวน ชกน�า ใหตงอยในการเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๘

506

[๘๓๕] ตสโส อมา ภกขเว เวทนา ฯ กตมา ตสโส ฯ สขา เวทนา ทกขา เวทนา อทกขมสขา เวทนา ฯ อมา โข ภกขเว ตสโส เวทนา ฯ

[๘๓๖] อมาส โข ภกขเว ตสสนน เวทนาน ปราย จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อมาส โข ภกขเว ตสสนน เวทนาน ปราย อเม จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพาต ฯ

[๘๓๗] ตโยเม ภกขเว อาสวา ฯ กตเม ตโย ฯ กามาสโว ภวาสโว อวชชาสโว ฯ อเม โข ภกขเว ตโย อาสวา ฯ

[๘๓๘] อเมส โข ภกขเว ตณณนน อาสวาน ปหานาย จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา-

507

เวทนาสตร

เวทนา๓

[๘๓๕] ดกรภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน ? คอ สขเวทนา ๑ ทกขเวทนา ๑ อทกขมสขเวทนา ๑ ดกรภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการนแล.

[๘๓๖] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงเจรญสตปฏฐาน ๔ เพอก�าหนดรเวทนา ๓ ประการน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลาน เพอก�าหนดรเวทนา ๓ ประการนแล.

จบ สตรท ๙

อาสวสตร

อาสวะ๓

[๘๓๗] ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน ? คอกามาสวะ ๑ ภวาสวะ ๑ อวชชาสวะ ๑ ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการนแล.

[๘๓๘] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายควรเจรญสตปฏฐาน ๔ เพอละอาสวะ ๓ ประการน สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจต ในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต

508

โทมนสส ฯ อเมส โข ภกขเว ตณณนน อาสวาน ปหานาย อเม จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพาต ฯ

อมตวคโค ปจโม ฯ

ตสสททาน

อมต สมทโย มคโค สโต 1 กสลราส จ ปาฏโมกข ทจจรต มตตา 2 เวทนา อาสเวน จาต ฯ

1 ม. สต ฯ

2 ม. มตตเวทนา ฯ

509

ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายควรเจรญ- สตปฏฐาน ๔ เหลานเพอละอาสวะ ๓ ประการนแล.

จบ สตรท ๑๐

จบ อมตวรรคท ๕

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อมตสตร ๒. สมทยสตร ๓. มคคสตร ๔. สตสตร ๕. กสลราสสตร ๖. ปาฏโมกขสตร ๗. ทจรตสตร ๘. มตตสตร ๙. เวทนาสตร ๑๐. อาสวสตร.

510

สตปฏานสยตตสส คงคาทเปยยาโล ฉฏโ

[๘๓๙] เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ เอวเมว โข ภกขเว ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวนโต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๘๔๐] กถจ ภกขเว ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวนโต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สม- ปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอว โข ภกขเว ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวนโต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯเปฯ

[๘๔๑] ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๘๔๒] อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม จตตาโร สตปฏานา ภาเวตพพาต ฯ (ยถา มคคสยตต วตถารต เอว สตปฏาน-สยตต วตถาเรตพพ) ฯ

511

คงคาทเปยยาลแหงสตปฏฐานสงยตท ๖

วาดวยผลของการเจรญสตปฏฐาน๔

[๘๓๙] พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปส ทศปราจน บาไปสทศปราจน แมฉนใด ภกษเมอเจรญสตปฏฐาน ๔ เมอกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ กเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๘๔๐] ดกรภกษทงหลาย กภกษเมอเจรญสตปฏฐาน ๔ เมอกระท�าใหมากซงสต- ปฏฐาน ๔ อยางไร จงจะเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนา ในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกรภกษ ทงหลาย ภกษเมอเจรญสตปฏฐาน ๔ เมอกระท�าใหมากซงสตปฏฐาน ๔ อยางนแล จงจะเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฯลฯ

[๘๔๑] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ เหลาน สงโยชน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ ๑ อรปราคะ ๑ มานะ ๑ อทธจจะ ๑ อวชชา ๑ ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ เหลานแล.

[๘๔๒] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงเจรญสตปฏฐาน ๔ เพอความร ยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ เหลานแล สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกาย ในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสย ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายพงเจรญสตปฏฐาน ๔ เหลานแล เพอความรยง

512

ฉ ปาจนโต นนนา ฉ นนนา จ สมททโต เอเต เทว ฉ ทวาทส โหนต วคโค เตน ปวจจต 1 ฯ

สตปฏานสยตต นฏต ฯ

1 ม. อตสทโท อตถ ฯ

513

เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองสง ๕ เหลานแล (สตปฏฐานสงยต พงใหพสดารเหมอนมคคสงยต)

แมน�าทงหกไหลไปสทศปราจน แมน�าทงหกไหลไปสสมทรทงสองอยางๆ ละ ๖ รวมเปน ๑๒ เพราะเหตนน จงเรยกวามรรค.

จบ สตปฏฐานสงยต

514

อนทรยสยตตสทธกวคโค ปโม

[๘๔๓] สาวตถนทาน ฯ ตตร โข ภควา เอตทโวจ ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

[๘๔๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยโต โข ภกขเว อรยสาวโก อเมส ปจนน อนทรยาน (สมทยจ อตถงคมจ) 1 อสสาทจ อาทนวจ นส- สรณจ ยถาภต ปชานาต ฯ อย วจจต ภกขเว อรยสาวโก โสตาปนโน อวนปาตธมโม นยโต สมโพธปรายโนต ฯ

1 ม. อท ปาทวย น ทสสต ฯ

515

๔. อนทรยสงยต สทธกวรรคท ๑

สทธกสตร

อนทรย๕

[๘๔๓] สาวตถนทาน. ณ ทนนแล พระผมพระภาคไดตรสพระพทธพจนนวา ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการ ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๑

โสตาสตรท ๑

รคณโทษของอนทรย๕เปนพระโสดาบน

[๘๔๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ เมอใดแล อรยสาวกรชดซง (ความเกด ความดบ) คณ โทษ และอบายเครองสลดออก แหงอนทรย ๕ ประการน ตามเปนจรงเมอนน เราเรยกอรยสาวกนวา เปนพระโสดาบน มความ ไมตกต�าเปนธรรมดา เปนผเทยงทจะตรสรในเบองหนา.

จบ สตรท ๒

516

[๘๔๕] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยโต โข ภกขเว อรยสาวโก อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานาต ฯ อย วจจต ภกขเว อรยสาวโก โสตาปนโน อวนปาตธมโม นยโต สมโพธปรายโนต ฯ

[๘๔๖] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยโต โข ภกขเว ภกข 1 อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ 2 อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต วทตวา อนปาทา วมตโต โหต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย โอหตภาโร อนปปตตสทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมมทา- วมตโตต ฯ

1 ม. ย. อรยสาวโก ฯ

2 อเม ปาา น ทสสนต ฯ

517

โสตาสตรท ๒

รความเกดดบของอนทรย๕เปนพระโสดาบน

[๘๔๕] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? ฯลฯ เมอใดแล อรยสาวกรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออก ... เปนพระโสดาบน มความไมตกต�าเปนธรรมดา เปนผเทยงทจะตรสรในกาลเบองหนา.

จบ สตรท ๓

อรหนตสตรท ๑

รความเกดดบของอนทรย๕เปนพระอรหนต

[๘๔๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ เมอใดแล ภกษรชด ซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออก แหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรงแลว เปนผหลดพนเพราะไมถอมน เมอนน เราเรยกภกษนนวา เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว บรรลประโยชนของตนแลว สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ.

จบ สตรท ๔

518

[๘๔๗] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยโต โข ภกขเว ภกข อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต วทตวา อนปาทา วมตโต โหต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย โอหตภาโร อนปปตตสทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมม-ทาวมตโตต ฯ

[๘๔๘] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ เย ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต นปปชานนต ฯ นเม เต ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส วา สมณสมมตา พราหมเณส วา พราหมณสมมตา น จ ปเนเต อายสมนโต สามตถ วา พราหมตถ 1 วา ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

[๘๔๙] เย จ โข เต 2 ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานนต ฯ เต โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว สมณสมมตา พราหมเณส

1 ม. ย. พรหมตถ ฯ เอวมปร ฯ

2 ม. ย. เกจ ฯ

519

อรหนตสตรท ๒

รความเกดดบของอนทรย๕เปนพระอรหนต

[๘๔๗] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ เมอใดแล ภกษรชด ซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายอนเปนเครองสลดออก แหงอนทรย ๕ ประการนตามความเปนจรงแลว เปนผหลดพนเพราะไมถอมน เมอนน เราเรยกภกษนนวา พระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว บรรลประโยชนของตนแลว สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลวหลดพนแลวเพราะรโดยชอบ.

จบ สตรท ๕

สมณพราหมณสตรท ๑

ผไมรความเกดดบของอนทรย๕ไมนบวาเปนสมณะหรอพราหมณ

[๘๔๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ กสมณะหรอพราหมณ พวกใดพวกหนง ไมรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออก แหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณพวกนน เราไมนบวาเปนสมณะในพวกสมณะ หรอเปนพราหมณในพวกพราหมณ เพราะทานเหลานน ยงไมกระท�าใหแจง ซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

[๘๔๙] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออก แหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรงแลว สมณะหรอพราหมณเหลานน เรานบวาเปนสมณะในพวกสมณะ หรอเปนพราหมณ

520

จ พราหมณสมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถจ พราหมตถจ ทฏเว 1 ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชชวหรนตต ฯ

[๘๕๐] เย ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สทธนทรย นปปชานนต สทธนทรยสมทย นปปชานนต สทธนทรยนโรธ นปปชานนต สทธนทรยนโรธ- คามนปฏปท นปปชานนต วรยนทรย นปปชานนต ฯเปฯ สตนทรย นปปชานนต ฯ สมาธนทรย นปปชานนต ฯ ปนทรย นปปชานนต ปนทรยสมทย นปปชานนต ปนทรยนโรธ นปปชานนต ปนทรยนโรธคามนปฏปท นปปชานนต ฯ นเม เต ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส วา สมณ- สมมตา พราหมเณส วา พราหมณสมมตา น จ ปเนเต อายสมนโต สามตถ วา พราหมตถ วา ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

[๘๕๑] เย ห 2 เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สทธนทรย ปชานนต สทธนทรยสมทย ปชานนต สทธนทรยนโรธ ปชานนต สทธนทรยนโรธ- คามนปฏปท ปชานนต วรยนทรย ปชานนต วรยนทรยสมทย ปชานนต วรยนทรยนโรธ ปชานนต วรยนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต สตนทรย ปชานนต ฯ สมาธนทรย ปชานนต ฯ ปนทรย ปชานนต ปนทรยสมทย ปชานนต ปนทรยนโรธ ปชานนต ปนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต ฯ เต โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว สมณสมมตา พราหม- เณส จ พราหมณสมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถ จ พราหมตถ จ ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนตต ฯ

1 ในตนฉบบเปนคาวา ทฏเว ทถกตองควรเปน ทฏเว -ผรวบรวม

2 ม. จ โข ฯ

521

ในพวกพราหมณ เพราะทานเหลานนกระท�าใหแจง ซงประโยชนของความเปนสมณะ และของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๖

สมณพราหมณสตรท ๒

ผรชดถงความเกดของอนทรย๕นบวาเปนสมณพราหมณ

[๘๕๐] ดกรภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ไมรชดซงสทธนทรย ความเกดแหงสทธนทรย ความดบแหงสทธนทรย และปฏปทาอนใหถงความดบ แหงสทธนทรย ไมรชดซงวรยนทรย ฯลฯ สตนทรย ฯลฯ สมาธนทรย ฯลฯ ไมรชด ซงปญญนทรย ความเกดแหงปญญนทรย ความดบแหงปญญนทรย และปฏปทา อนใหถงความดบแหงปญญนทรย สมณะหรอพราหมณเหลานน เราไมนบวาเปนสมณะในพวกสมณะ หรอเปนพราหมณในพวกพราหมณ เพราะทานเหลานนยงไมกระท�าใหแจง ซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย.

[๘๕๑] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง รชดซงสทธนทรย ความเกดแหงสทธนทรย ความดบแหงสทธนทรย และปฏปทาอนใหถงความดบ แหงสทธนทรย รชดซงวรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... รชดซงปญญนทรย ความเกดแหงปญญนทรย ความดบแหงปญญนทรย และปฏปทาใหถงความดบ แหงปญญนทรย สมณะหรอพราหมณพวกนน เรานบวาเปนสมณะในพวกสมณะ หรอเปนพราหมณในพวกพราหมณ เพราะทานเหลานนกระท�าใหแจง ซงประโยชน ของความเปนสมณะและของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๗

522

[๘๕๒] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ

[๘๕๓] กตถ จ ภกขเว สทธนทรย ทฏพพ ฯ จตส โสตาปตตยงเคส เอตถ สทธนทรย ทฏพพ ฯ

[๘๕๔] กตถ จ ภกขเว 1 วรยนทรย ทฏพพ ฯ จตส สมมปปธาเนส เอตถ วรยนทรย ทฏพพ ฯ

[๘๕๕] กตถ จ ภกขเว สตนทรย ทฏพพ ฯ จตส สตปฏาเนส เอตถ สตนทรย ทฏพพ ฯ

[๘๕๖] กตถ จ ภกขเว สมาธนทรย ทฏพพ ฯ จตส ฌาเนส เอตถ สมาธนทรย ทฏพพ ฯ

[๘๕๗] กตถ จ ภกขเว ปนทรย ทฏพพ ฯ จตส อรยสจเจส เอตถ ปนทรย ทฏพพ ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

1 ในตนฉบบเปนคาวา ภกขเว ทถกตองควรเปน ภกขเว -ผรวบรวม

523

ทฏฐพพสตร

วาดวยการเหนอนทรย๕ในธรรมตางๆ

[๘๕๒] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย.

[๘๕๓] ดกรภกษทงหลาย กจะพงเหนสทธนทรย ในธรรมไหนเลา ? ในโสตาปตตยงคะ ๔ พงเหนสทธนทรยในธรรมน.

[๘๕๔] กจะพงเหนวรยนทรย ในธรรมไหนเลา ? ในสมมปปธาน ๔ พงเหนวรยนทรยในธรรมน.

[๘๕๕] กจะพงเหนสตนทรย ในธรรมไหนเลา ? ในสตปฏฐาน ๔ พงเหนสตนทรย ในธรรมน.

[๘๕๖] กจะพงเหนสมาธนทรย ในธรรมไหนเลา ? ในฌาน ๔ พงเหนสมาธนทรย ในธรรมน.

[๘๕๗] กจะพงเหนปญญนทรย ในธรรมไหนเลา ? ในอรยสจ ๔ พงเหนปญญนทรย ในธรรมน ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๘

524

[๘๕๘] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ

[๘๕๙] กตมจ ภกขเว สทธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก สทโธ โหต สททหต ตถาคตสส โพธ อตป โส ภควา อรห สมมาสมพทโธ วชชาจรณ- สมปนโน สคโต โลกวท อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน พทโธ ภควาต ฯ อท วจจต ภกขเว สทธนทรย ฯ

[๘๖๐] กตมจ ภกขเว วรยนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก อารทธวรโย วหรต อกสลาน ธมมาน ปหานาย กสลาน ธมมาน อปสมปทาย ถามวา ทฬหปรกกโม อนกขตตธโร กสเลส ธมเมส ฯ อท วจจต ภกขเว วรยนทรย ฯ

[๘๖๑] กตมจ ภกขเว สตนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก สตมา โหต ปรเมน สตเนปกเกน สมนนาคโต จรกตป จรภาสตป สรตา อนสสรตา ฯ อท วจจต ภกขเว สตนทรย ฯ

[๘๖๒] กตมจ ภกขเว สมาธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก โวสสคคารมมณ กรตวา ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ อท วจจต ภกขเว สมาธนทรย ฯ

[๘๖๓] กตมจ ภกขเว ปนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก ปวา โหต อทยตถคามนยา ปาย สมนนาคโต อรยาย นพเพธกาย สมมาทกขกขยคามนยา ฯ อท วจจต ภกขเว ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

525

วภงคสตรท ๑

ความหมายของอนทรย๕

[๘๕๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย.

[๘๕๙] ดกรภกษทงหลาย กสทธนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวก ในธรรมวนยน เปนผมศรทธา เชอพระปญญาตรสรของพระตถาคตวา แมเพราะเหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเอง โดยชอบ ทรงถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมม ผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย ทรงเบกบานแลว เปนผจ�าแนกธรรม นเรยกวา สทธนทรย.

[๘๖๐] กวรยนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน ปรารภ ความเพยร เพอละอกศลธรรม เพอความถงพรอมแหงกศลธรรม มก�าลง มความบากบน มนคง ไมทอดทงธระในกศลธรรมทงหลาย นเรยกวา วรยนทรย.

[๘๖๑] กสตนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมสต ประกอบดวยสตเปนเครองรกษาตวอยางยง ระลกได ตามระลกได ซงกจทกระท�า และค�าทพดแมนานได นแลเรยกวา สตนทรย.

[๘๖๒] กสมาธนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน กระท�าซงนพพานใหเปนอารมณแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นแลเรยกวา สมาธนทรย.

[๘๖๓] กปญญนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผ มปญญา ประกอบดวยปญญาเครองก�าหนดความเกดความดบ อนประเสรฐ ช�าแรกกเลสใหถงความสนทกขโดยชอบ นเรยกวา ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย คออนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๙

526

[๘๖๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ

[๘๖๕] กตมจ ภกขเว สทธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก สทโธ โหต สททหต ตถาคตสส โพธ อตป โส ภควา อรห สมมาสมพทโธ วชชาจรณสมปนโน สคโต โลกวท อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน พทโธ ภควาต ฯ อท วจจต ภกขเว สทธนทรย ฯ

[๘๖๖] กตมจ ภกขเว วรยนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก อารทธวรโย วหรต อกสลาน ธมมาน ปหานาย กสลาน ธมมาน อปสมปทาย ถามวา ทฬหปรกกโม อนกขตตธโร กสเลส ธมเมส ฯ โส อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน ปหานาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อนปปนนาน กสลาน ธมมาน อปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน สมาปตตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อท วจจต ภกขเว วรยนทรย ฯ

[๘๖๗] กตมจ ภกขเว สตนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก สตมา โหต ปรเมน สตเนปกเกน สมนนาคโต จรกตป จรภาสตป สรตา อนสสรตา ฯ โส กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา โทมนสส ฯ อท วจจต ภกขเว สตนทรย ฯ

527

วภงคสตรท ๒

วาดวยหนาทของอนทรย๕

[๘๖๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย.

[๘๖๕] ดกรภกษทงหลาย กสทธนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมศรทธา เชอพระปญญาตรสรของพระตถาคตวา แมเพราะเหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ... เปนผจ�าแนกธรรม นเรยกวา สทธนทรย.

[๘๖๖] กวรยนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน ปรารภ ความเพยร เพอละอกศลธรรม เพอความถงพรอมแหงกศลธรรม มก�าลง มความ บากบน มนคง ไมทอดธระในกศลธรรมทงหลาย อรยสาวกนน ยงฉนทะใหเกด พยายามปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไวมน เพอความไมบงเกดขน แหงอกศลธรรมอนลามกทยงไมบงเกดขน เพอละอกศลธรรมอนลามกทบงเกดขนแลว เพอความบงเกดขนแหงกศลธรรมทยงไมบงเกดขน เพอความถงพรอม เพอความ ไมหลงลม เพอความเจรญยงขน เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความ บรบรณแหงกศลธรรมทบงเกดขนแลว นแลเรยกวา วรยนทรย.

[๘๖๗] กสตนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมสต ประกอบดวยสตเครองรกษาตวอยางยง ระลกได ตามระลกได ซงกจทกระท�า และค�าพดแมนานได อรยสาวกนนยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนา ในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย นเรยกวา สตนทรย.

528

[๘๖๘] กตมจ ภกขเว สมาธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก โวสสคคารมมณ กรตวา ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ โส ววจเจว กาเมห ววจจ อกสเลห ธมเมห สวตกก สวจาร วเวกช ปตสข ปม ฌาน อปสมปชช วหรต วตกกวจาราน วปสมา อชฌตต สมปสาทน เจตโส เอโกทภาว อวตกก อวจาร สมาธช ปตสข ทตย ฌาน อปสมปชช วหรต ปตยา จ วราคา อเปกขโก จ วหรต สโต จ สมปชาโน สขจ กาเยน ปฏสเวเทต ยนต อรยา อาจกขนต อเปกขโก สตมา สขวหารต ตตย ฌาน อปสมปชช วหรต สขสส จ ปหานา ทกขสส จ ปหานา ปพเพว โสมนสสโทมนสสาน อตถงคมา อทกขมสข อเปกขาสตปารสทธ จตตถ ฌาน อปสมปชช วหรต ฯ อท วจจต ภกขเว สมาธนทรย ฯ

[๘๖๙] กตมจ ภกขเว ปนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก ปวา โหต อทยตถคามนยา ปาย สมนนาคโต อรยาย นพเพธกาย สมมาทกขกขยคามนยา ฯ โส อท ทกขนต ยถาภต ปชานาต อย ทกขสมทโยต ยถาภต ปชานาต อย ทกขนโรโธต ยถาภต ปชานาต อย ทกขนโรธคามน ปฏปทาต ยถาภต ปชานาต ฯ อท วจจต ภกขเว ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

สทธกวคโค ปโม ฯ

ตสสททาน

สทธกเจว เทว โสตา อรหนตา อปเร เทว สมณพราหมณา ทฏพพ วภงเค อปเร ทเวต ฯ

529

[๘๖๘] กสมาธนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน กระท�านพพานใหเปนอารมณแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต อรยสาวกนน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก วจาร มปตและสข เกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอก ผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย เธอมอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยเจา ทงหลายสรรเสรญวา ผ ไดฌานนเปนผ มอเบกขา มสตอย เปนสข เธอบรรล จตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขและทกข และดบโทมนสโสมนสกอนๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย นเรยกวา สมาธนทรย.

[๘๖๙] กปญญนทรยเปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมปญญา ประกอบดวยปญญาเครองก�าหนดความเกดความดบ อนประเสรฐ ช�าแรกกเลส ใหถงความสนทกขโดยชอบ อรยสาวกนนยอมรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา นเรยกวา ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๑๐

จบ สทธกวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สทธกสตร ๒. โสตาสตรท ๑ ๓. โสตาสตรท ๒ ๔. อรหนตสตรท ๑ ๕. อรหนตสตรท ๒ ๖. สมณพราหมณสตรท ๑ ๗. สมณพราหมณสตรท ๒ ๘. ทฏฐพพสตร ๙. วภงคสตรท ๑ ๑๐. วภงคสตรท ๒.

530

มทตรวคโค ทตโย

[๘๗๐] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ

[๘๗๑] กตมจ ภกขเว สทธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก สทโธ โหต สททหต ตถาคตสส โพธ อตป โส ภควา อรห สมมาสมพทโธ วชชาจรณสมปนโน สคโต โลกวท อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน พทโธ ภควาต ฯ อท วจจต ภกขเว สทธนทรย ฯ

[๘๗๒] กตมจ ภกขเว วรยนทรย ฯ ย โข ภกขเว จตตาโร สมมปปธาเน อารพภ วรย ปฏลภต ฯ อท วจจต ภกขเว วรยนทรย ฯ

[๘๗๓] กตมจ ภกขเว สตนทรย ฯ ย โข ภกขเว จตตาโร สตปฏาเน อารพภ สต ปฏลภต ฯ อท วจจต ภกขเว สตนทรย ฯ

[๘๗๔] กตมจ ภกขเว สมาธนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก โวสสคคารมมณ กรตวา ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ อท วจจต ภกขเว สมาธนทรย ฯ

[๘๗๕] กตมจ ภกขเว ปนทรย ฯ อธ ภกขเว อรยสาวโก ปวา โหต อทยตถคามนยา ปาย สมนนาคโต อรยาย นพเพธกาย สมมาทกขกขยคามนยา ฯ อท วจจต ภกขเว ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

531

มทตวรรคท ๒

ปฏลาภสตร

วาดวยอนทรย๕

[๘๗๐] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย.

[๘๗๑] ดกรภกษทงหลาย กสทธนทรยเปนไฉน อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมศรทธา เชอพระปญญาตรสรของพระตถาคตวา แมเพราะเหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ... เปนผตนแลว เปนผจ�าแนกธรรม นเรยกวา สทธนทรย.

[๘๗๒] กวรยนทรยเปนไฉน ? อรยสาวกปรารภสมมปปธาน ๔ ยอมไดความเพยร นเรยกวา วรยนทรย.

[๘๗๓] กสตนทรยเปนไฉน ? อรยสาวกปรารภสตปฏฐาน ๔ ยอมไดสต นเรยกวา สตนทรย.

[๘๗๔] กสมาธนทรยเปนไฉน ? อรยสาวกในธรรมวนยน ยดหนวงนพพานใหเปนอารมณแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา สมาธนทรย.

[๘๗๕] กปญญนทรยเปนไฉน ? อรยสาวกในธรรมวนยน เปนผมปญญา ประกอบดวย ปญญาเครองก�าหนดความเกดและความดบ อนประเสรฐ ช�าแรกกเลส ใหถง ความสนทกขโดยชอบ นเรยกวา ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๑

532

[๘๗๖] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๗๗] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนาคาม โหต ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหตต ฯ

[๘๗๘] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๗๙] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนาคาม โหต ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหต ฯ อต โข ภกขเว อนทรยเวมตตตา ผลเวมตตตา โหต ผลเวมตตตา ปคคลเวมตตตาต ฯ

533

สงขตตสตรท ๑

ความเปนพระอรยบคคลระดบตางๆ

[๘๗๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการนแล.

[๘๗๗] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนตเพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนพระอนาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนพระสกทาคามเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคาม เปนพระโสดาบน เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระสกทาคาม เปนพระโสดาบนผธมมานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบน เปนพระโสดาบนผสทธานสารเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบน ผธมมานสาร.

จบ สตรท ๒

สงขตตสตรท ๒

ความตางแหงผลเพราะความตางแหงอนทรย

[๘๗๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย นแล คออนทรย ๕ ประการ.

[๘๗๙] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนต เพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนพระอนาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนพระสกทาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคาม เปน พระโสดาบนเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระสกทาคาม เปนพระโสดาบนผธมมานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบน เปนพระโสดาบน

534

[๘๘๐] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๘๑] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนาคาม โหต ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหต ฯ อต โข ภกขเว ปรปร ปรปรการ อาราเธต ปเทส ปเทสการ อาราเธต ฯ อวฌานเตววาห ภกขเว ปจนทรยาน 1 วทามต ฯ

[๘๘๒] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

1 ม. ปจนทรยานต ฯ เอวมปร ฯ

535

ผสทธานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผธมมานสาร ดงพรรณนามาฉะน ความตางแหงผลยอมมได เพราะความตางแหงอนทรย ความตางแหงบคคลยอมมได เพราะความตางแหงผล.

จบ สตรท ๓

สงขตตสตรท ๓

อนทรย๕ไมเปนหมน

[๘๘๐] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการ.

[๘๘๑] ดกรภกษทงหลาย บคคลผเปนพระอรหนต เพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนพระอนาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต ... เปนพระโสดาบนผสทธานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผธมมานสาร ดงพรรณนามาฉะนแล บคคลผบ�าเพญอรหตมรรคใหบรบรณ ยอมไดชมอรหตผล บคคลผบ�าเพญมรรค ๓ ทเหลอใหบรบรณ ยอมไดชมผลทง ๓ เรากลาวอนทรย ๕ วาไมเปนหมนเลย.

จบ สตรท ๔

วตถารสตรท ๑

ความเปนพระอรยบคคลระดบตางๆ

[๘๘๒] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการ.

536

[๘๘๓] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนตราปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อปหจจปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห สสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อทธโสโต โหต อกนฏคาม ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหตต ฯ

[๘๘๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๘๕] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนตราปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อปหจจปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห สสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อทธโสโต โหต อกนฏคาม ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหต ฯ อต โข ภกขเว อนทรยเวมตตตา ผลเวมตตตา โหต ผลเวมตตตา ปคคลเวมตตตาต 1 ฯ

1 ม. ปคคลเวมตตตา โหตต ฯ ย. .... โหต ฯ

537

[๘๘๓] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนต เพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนพระอนาคามผอปหจจปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เปนพระอนาคามผมอสงขารปรนพ- พายเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผ อปหจจปรนพพาย เปนพระอนาคามผสสงขารปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของ อนาคามผอสงขารปรนพพาย เปนอนาคามผอทธงโสโตอกนฏฐคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผสสงขารปรนพพาย เปนพระสกทาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผอทธงโสโตอกนฏฐคาม เปน พระโสดาบน เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระสกทาคาม เปนพระโสดาบนผธมมานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบน เปนพระโสดาบนผสทธานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผธมมานสาร.

จบ สตรท ๕

วตถารสตรท ๒

ความตางแหงผลเพราะความตางแหงอนทรย

[๘๘๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการนแล.

[๘๘๕] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนต เพราะมอนทรย ๕ ประการนเตมบรบรณ เปนพระอนาคามผอนตราปรนพพายเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนพระโสดาบนผสทธานสารเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผธมมานสาร ดงพรรณนามาฉะน ความตางแหงผลยอมมได เพราะความตางแหงอนทรย ความตางแหงบคคลยอมมได เพราะความตางแหงผล.

จบ สตรท ๖

538

[๘๘๖] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๘๗] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนตราปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อปหจจปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห สสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อทธโสโต โหต อกนฏคาม ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหต ฯ อต โข ภกขเว ปรปร ปรปรการ อาราเธต ปเทส ปเทสการ อาราเธต ฯ อวฌานเตววาห ภกขเว ปจนทรยาน วทามต ฯ

[๘๘๘] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๘๘๙] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อรหตตผลสจฉกรยาย ปฏปนโน โหต ตโต มทตเรห อนาคาม โหต ตโต มทตเรห อนาคามผลสจฉกรยาย ปฏปนโน โหต ตโต มทตเรห สกทา-คาม โหต ตโต มทตเรห สกทาคามผลสจฉกรยาย ปฏปนโน โหต ตโต มทตเรห โสตาปนโน โหต ตโต มทตเรห โสตาปตตผลสจฉกรยาย ปฏปนโน โหต ฯ ยสส โข ภกขเว อมาน ปจนทรยาน สพเพน สพพ สพพถา สพพ นตถ ตมห พาหโร ปถชชนปกเขฏโตต วทามต ฯ

539

วตถารสตรท ๓

อนทรย๕ไมเปนหมน

[๘๘๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการ.

[๘๘๗] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนต เพราะอนทรย ๕ ประการนเตมบรบรณ เปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เพราะอนทรยทง ๕ ยงออนกวาอนทรย ของพระอรหนต ... เปนพระโสดาบนผสทธานสารเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวา พระโสดาบนผธมมานสาร ดงพรรณนามาฉะนแล บคคลผบ�าเพญอรหตมรรคใหบรบรณ ยอมไดชมอรหตผล บคคลผบ�าเพญมรรค ๓ ทเหลอใหบรบรณ ยอมไดชมผลทง ๓ เรากลาวอนทรย ๕ วาไมเปนหมนเลย.

จบ สตรท ๗

ปฏปนนสตร

ผปฏบตอนทรย๕

[๘๘๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการนแล.

[๘๘๙] ดกรภกษทงหลาย บคคลผ เปนพระอรหนตเพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนผปฏบตเพอท�าอรหตผลใหแจง เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนอนาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของ ผ ปฏบตเพอท�าอรหตผลใหแจง เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรย ของ พระอนาคาม เปนพระสกทาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของผปฏบตเพอท�าอนาคามผลใหแจง เปนผปฏบตเพอท�าสกทาคามผลใหแจงเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระสกทาคาม เปนพระโสดาบนเพราะอนทรย ๕ ยงออน

540

[๘๙๐] อถ โข อตโร ภกข เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข โส ภกข ภควนต เอตทโวจ อนทรยสมปนโน อนทรยสมปนโนต ภนเต วจจต กตตาวตา น โข ภนเต อนทรยสมปนโน โหตต ฯ

[๘๙๑] อธ ภกข ภกข สทธนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม วรยนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม สตนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม สมาธนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม ปนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม ฯ เอตตาวตา โข ภกข ภกข อนทรยสมปนโน โหตต ฯ

[๘๙๒] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

541

กวาอนทรยของผ ปฏบตเพอท�าสกทาคามผลใหแจง เปนผ ปฏบตเพอท�าโสดาปตตผลใหแจง เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบน ดกรภกษ ทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ไมมแกผใดเสยเลยโดยประการทงปวง เราเรยก ผนนวา เปนคนภายนอก ตงอยในฝายปถชน.

จบ สตรท ๘

อปสมสตร

วาดวยผพรอมดวยอนทรย๕

[๘๙๐] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว นง ณ ทควรสวน

ขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ทเรยกวา ผถงพรอมดวยอนทรยอนๆ ดงน ดวย

เหตเพยงเทาใดหนอ ภกษจงชอวา เปนผพรอมดวยอนทรย ?

[๘๙๑] พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษ ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปญญนทรย อนใหความสงบ ใหถงความตรสร ดกรภกษ ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษจงชอวา เปนผถงพรอมดวยอนทรย.

จบ สตรท ๙

อาสวกขยสตร

ผลของการปฏบตอนทรย๕

[๘๙๒] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการนแล.

542

[๘๙๓] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

มทตรวคโค ทตโย ฯ

ตสสททาน

ปฏลาโภ จ 1 ตโย สงขตตา 2 วตถารา 3 อปเร ตโย ปฏปนโน จปสโม 4 อาสวาน ขโย จเมต ฯ

1 ม. จสทโท นตถ ฯ

2 โป. สพพสงขตตา ฯ

3 โป. วตถาเรน ... ฯ

4 ม. ... จ สมปนโน ทสม อาสวกขยนต ฯ

543

[๘๙๓] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอนทรย ๕ ประการน ภกษจงกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะ ทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๑๐

จบ มทตวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปฏลาภสตร ๒. สงขตตสตรท ๑ ๓. สงขตตสตรท ๒ ๔. สงขตตสตรท ๓ ๕. วตถารสตรท ๑ ๖. วตถารสตรท ๒ ๗. วตถารสตรท ๓ ๘. ปฏปนนสตร ๙. อปสมสตร ๑๐. อาสวกขยสตร.

544

ฉฬนทรยวคโค ตตโย

[๘๙๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ

[๘๙๕] ยาวกวจาห ภกขเว อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต น อพภาส ฯ เนว ตาวาห ภกขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพรหมเก สสสมณพราหมณยา ปชาย สเทวมนสสาย อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ 1 ปจจาส ฯ

[๘๙๖] ยโต จ ขวาห ภกขเว อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต อพภาส ฯ อถาห ภกขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพรหมเก สสสมณพราหมณยา ปชาย สเทวมนสสาย อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ ปจจาส ฯ าณจ ปน เม ทสสน อทปาท อกปปา เม วมตต 2 อยมนตมา ชาต นตถ ทาน ปนพภโวต ฯ

[๘๙๗] ตณมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ตณ ฯ อตถนทรย ปรสนทรย ชวตนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ตณ อนทรยานต ฯ

1 ม. ย. อภสมพทโธต ฯ เอวมปร ฯ

2 ย. เจโตวมตต ฯ เอวมปร ฯ

545

ฉฬนทรยวรรคท ๓

ปนพภวสตร

อนทรย๕

[๘๙๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย.

[๘๙๕] ดกรภกษทงหลาย เรายงไมรทวถงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการนตามความเปนจรงเพยงใด เรากยงไมปฏญาณตนวา ไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย เพยงนน.

[๘๙๖] ดกรภกษทงหลาย เมอใด เรารทวถงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการนตามความเปนจรง เมอนน เราปฏญาณตนวา ไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย กแล ญาณทสสนะไดบงเกด ขนแกเราวา วมตของเราไมก�าเรบ ชาตนเปนชาตมในทสด บดน ความเกดอกไมม.

จบ สตรท ๑

ชวตนทรยสตร

อนทรย๓

[๘๙๗] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน ? คอ อตถนทรย ๑ ปรสนทรย ๑ ชวตนทรย ๑ อนทรย ๓ ประการนแล.

จบ สตรท ๒

546

[๘๙๘] ตณมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ตณ ฯ อนาตสสามตนทรย อนทรย อาตาวนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ตณ อนทรยานต ฯ

[๘๙๙] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ

[๙๐๐] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน สมตตา ปรปรตตา อรห โหต ตโต มทตเรห อนตราปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อปหจจปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห สสงขารปรนพพาย โหต ตโต มทตเรห อทธโสโต โหต อกนฏคาม ตโต มทตเรห สกทาคาม โหต ตโต มทตเรห เอกพช โหต ตโต มทตเรห โกลงโกโล โหต ตโต มทตเรห สตตกขตต�- ปรโม โหต ตโต มทตเรห ธมมานสาร โหต ตโต มทตเรห สทธานสาร โหตต ฯ

547

อญญาตาวนทรยสตร

อนทรย๓อกอยางหนง

[๘๙๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน ? คอ อนญญา- ตญญสสามตนทรย ๑ อญญนทรย ๑ อญญาตาวนทรย ๑ อนทรย ๓ ประการนแล.

จบ สตรท ๓

เอกาภญญาสตร

ความเปนพระอรยบคคลระดบตางๆ

[๘๙๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนทรย ๕ ประการนแล.

[๙๐๐] ดกรภกษทงหลาย บคคลเปนพระอรหนต เพราะอนทรย ๕ ประการน เตมบรบรณ เปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอรหนต เปนพระอนาคามผอปหจจปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เปนพระอนาคามผอสงขาร- ปรนพพาย เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผ อปหจจ- ปรนพพาย เปนพระอนาคามผสสงขารปรนพพายเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย เปนพระอนาคามผอทธงโสโตอกนฏฐคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผสสงขารปรนพพาย เปน พระสกทาคาม เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระอนาคามผอทธงโสโต- อกนฏฐคาม เปนพระโสดาบนผเอกพชเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของ พระสกทาคาม เปนพระโสดาบนผโกลงโกละเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของ พระโสดาบนผ เอกพช เปนพระโสดาบนผ สตตกขตตปรมะ เพราะอนทรย ๕

548

[๙๐๑] ฉยมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ฉ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ฉ อนทรยานต ฯ

[๙๐๒] ฉยมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ฉ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ

[๙๐๓] ยโต โข ภกขเว อรยสาวโก อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถง-คมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานาต ฯ อย วจจต ภกขเว อรยสาวโก โสตาปนโน อวนปาตธมโม นยโต สมโพธปรายโนต ฯ

549

ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผโกลงโกละ เปนพระโสดาบนผธมมานสารเพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาพระโสดาบนผสตตกขตตปรมะ เปนพระโสดาบนผสทธานสาร เพราะอนทรย ๕ ยงออนกวาอนทรยของพระโสดาบนผธมมานสาร.

จบ สตรท ๔

สทธกสตร

อนทรย๖

[๙๐๑] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๖ ประการน ๖ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ๑ โสตนทรย ๑ ฆานนทรย ๑ ชวหนทรย ๑ กายนทรย ๑ มนนทรย ๑ นแล อนทรย ๖ ประการนแล.

จบ สตรท ๕

โสตาปนนสตร

การรอนทรย๖ของพระโสดาบน

[๙๐๒] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๖ ประการนนมอย ๖ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย.

[๙๐๓] ดกรภกษทงหลาย เมอใด อรยสาวกรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษและอบายอนเปนเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการนตามความเปนจรง เมอนน เราเรยกอรยสาวกนวา เปนพระโสดาบน มความไมตกต�าเปนธรรมดา เปนผเทยง ทจะตรสรในกาลเบองหนา.

จบ สตรท ๖

550

[๙๐๔] ฉยมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ฉ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ

[๙๐๕] ยโต โข ภกขเว ภกข อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต วทตวา อนปาทา วมตโต โหต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย โอหตภาโร อนปปต- ตสทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมมทาวมตโตต ฯ

[๙๐๖] ฉยมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ฉ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ

[๙๐๗] ยาวกวจาห ภกขเว อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต น อพภาส ฯ เนว ตาวาห ภกขเว สเทวเก โลเก สมารเก สพรหมเก สสสมณพราหมณยา ปชาย สเทวมนสสาย อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ ปจจาส ฯ

[๙๐๘] ยโต จ ขวาห ภกขเว อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต อพภาส ฯ อถาห ภกขเว สเทวเก

551

อรหนตสตรท ๑

การรอนทรย๖ของพระอรหนต

[๙๐๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๖ ประการน ๖ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ... มนนทรย.

[๙๐๕] ดกรภกษทงหลาย เมอใด ภกษร ชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการน ตามความเปนจรงแลว เปนผ หลดพนเพราะไมถอมน เมอนน ภกษนเราเรยกวา เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว บรรลประโยชนของตนแลว สนสงโยชนทจะน�าไปสภพ หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ.

จบ สตรท ๗

อรหนตสตรท ๒

การรอนทรย๖ของพระพทธเจา

[๙๐๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๖ ประการน ๖ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ... มนนทรย.

[๙๐๗] ดกรภกษทงหลาย หากเรายงไมรทวถงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการน ตามความเปนจรงเพยงใด เรากยงไมปฏญาณตนวา ไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย เพยงนน.

[๙๐๘] ดกรภกษทงหลาย เมอใด เรารทวถงความเกด ความดบ คณ โทษ และ อบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการน ตามความเปนจรง เมอนน เรา

552

โลเก สมารเก สพรหมเก สสสมณพราหมณยา ปชาย สเทวมนสสาย อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ ปจจาส ฯ าณจ ปน เม ทสสน อทปาท อกปปา เม วมตต อยมนตมา ชาต นตถทาน ปนพภโวต ฯ

[๙๐๙] ฉยมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ฉ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ

[๙๑๐] เย ห 1 เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต นปปชา- นนต ฯ นเม เต ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส วา สมณสมมตา พราหมเณส วา พราหมณสมมตา น จ ปเนเต อายสมนโต สามตถ วา พราหมตถ วา ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

[๙๑๑] เย ห 2 เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ฉนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานนต ฯ เต โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว สมณสมมตา พราหมเณส จ พราหมณสมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถจ พราหมตถจ ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนตต ฯ

1 โป. หสทโท นตถ ฯ

2 โป. ม. เย จ โข ฯ

553

จงปฏญาณตนวา ไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย กแหละ ญาณทสสนะไดบงเกดขนแกเราวา วมตของเราไมก�าเรบ ชาตนเปนชาตมในทสด บดนความเกดอกไมม.

จบ สตรท ๘

สมณพราหมณสตรท ๑

วาดวยอนทรย๖

[๙๐๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๖ ประการน ๖ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ... มนนทรย.

[๙๑๐] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ไมร ชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการ นตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน เราไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนไมกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะหรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

[๙๑๑] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง รชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๖ ประการน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน เรานบวาเปนสมณะในหมสมณะ และวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ และของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๙

554

[๙๑๒] เย ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา จกขนทรย นปปชานนต จกขนทรยสมทย นปปชานนต จกขนทรยนโรธ นปปชานนต จกขนทรยนโรธคา- มนปฏปท นปปชานนต โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย นปปชานนต มนนทรยสมทย นปปชานนต มนนทรยนโรธ นปปชานนต มนนทรยนโรธคามนปฏปท นปปชานนต ฯ นเม เต ภกขเว ฯเปฯ สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

[๙๑๓] เย จ โข เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา จกขนทรย ปชานนต จกขนทรยสมทย ปชานนต จกขนทรยนโรธ ปชานนต จกขนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ปชานนต มนนทรยสมทย ปชานนต มนนทรยนโรธ ปชานนต มนนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต ฯ เต โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว 1 สมณสมมตา พราหมเณส จ 2 พราหมณสมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถจ พราหมตถจ ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนตต ฯ

ฉฬนทรยวคโค ตตโย ฯ

1 โป. วา ฯ

2 โป. วา ฯ

555

สมณพราหมณสตรท ๒

วาดวยการรอนทรย๖

[๙๑๒] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ไมร ชดซง จกขนทรย ความเกดแหงจกขนทรย ความดบแหงจกขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงจกขนทรย ไมรชดซงโสตนทรย ... ฆานนทรย ... ชวหนทรย ... กายนทรย ... มนนทรย ความเกดแหงมนนทรย ความดบแหงมนนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงมนนทรย สมณะหรอพราหมณเหลานน เราไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานน ไมกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน.

[๙๑๓] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง รชดซงจกขนทรย ความเกดแหงจกขนทรย ความดบแหงจกขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงจกขนทรย รชดซงโสตนทรย ... ฆานนทรย ... ชวหนทรย ... กายนทรย ... มนนทรย ความเกดแหงมนนทรย ความดบแหงมนนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงมนนทรย สมณะหรอพราหมณเหลานน เรานบวาเปนสมณะในหมสมณะ และวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานน กระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะและของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๑๐

จบ ฉฬนทรยวรรคท ๓

556

ตสสททาน

นพภโว 1 ชวตาย เอกาภจ สทธก โสโต เทว อรหา 2 เทว สมณพราหมเณน จาต ฯ

1 โป. น หตชวตาย เอกาภเจว สทธก ฯ ม. ปนพภโว .. เอกพชจ .. โสโต อรหสมพทโธ เทว จ สมณพราหมณาต ฯ

2 ย... อรหตา .. ฯ

557

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปนพภวสตร ๒. ชวตนทรยสตร ๓. อญญาตาวนทรยสตร ๔. เอกาภญญาสตร ๕. สทธกสตร ๖. โสตาปนนสตร ๗. อรหนตสตรท ๑ ๘. อรหนตสตรท ๒ ๙. สมณพราหมณสตรท ๑ ๑๐. สมณพราหมณสตรท ๒.

558

สขนทรยวคโค จตตโถ

[๙๑๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

[๙๑๕] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๑๖] ยโต โข ภกขเว อรยสาวโก อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานาต ฯ อย วจจต ภกขเว อรยสาวโก โสตาปนโน อวนปาตธมโม นยโต สมโพธปรายโนต ฯ

559

สขนทรยวรรคท ๔

สทธกสตร

วาดวยอนทรย๕

[๙๑๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ๑ ทกขนทรย ๑ โสมนสสนทรย ๑ โทมนสสนทรย ๑ อเปกขนทรย ๑ อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๑

โสตาปนนสตร

รการเกดดบแหงอนทรย๕เปนโสดาบน

[๙๑๕] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... อเปกขนทรย.

[๙๑๖] ดกรภกษทงหลาย เมอใด อรยสาวกรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษและอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรง อรยสาวกนเราเรยกวา เปนพระโสดาบน มความไมตกต�าเปนธรรมดา เปนผเทยงทจะตรสรเปนเบองหนา.

จบ สตรท ๒

560

[๙๑๗] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๑๘] ยโต โข ภกขเว ภกข อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต วทตวา อนปาทา วมตโต โหต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย โอหตภาโร อนปปตต- สทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมมทาวมตโตต ฯ

[๙๑๙] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๒๐] เย ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต นปปชานนต ฯ นเม เต ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส วา สมณสมมตา พราหมเณส วา พราหมณสมมตา น จ ปเนเต อายสมนโต สามตถ วา พราหมตถ วา ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

561

อรหนตสตร

รความเกดดบแหงอนทรย๕เปนพระอรหนต

[๙๑๗] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... อเปกขนทรย.

[๙๑๘] ดกรภกษทงหลาย เมอใด ภกษรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรง เปนผหลดพนแลวเพราะไมถอมน เมอนน ภกษนเราเรยกวา เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว บรรลประโยชนของตนแลว สนสงโยชนทจะน�าไปสภพ หลดพนแลว เพราะรโดยชอบ.

จบ สตรท ๓

สมณพราหมณสตรท ๑

รความเกดดบแหงอนทรย๕นบวาเปนสมณพราหมณ

[๙๑๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... ฯลฯ ... อเปกขนทรย.

[๙๒๐] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ไมรชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน เราไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนไมกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย.

562

[๙๒๑] เย 1 ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา อเมส ปจนน อนทรยาน สมทยจ อตถงคมจ อสสาทจ อาทนวจ นสสรณจ ยถาภต ปชานนต ฯ เต โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว สมณสมมตา พราหมเณส จ พราหมณสมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถจ พราหมตถจ ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนตต ฯ

[๙๒๒] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๒๓] เย ห เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สขนทรย นปปชานนต สขนทรยสมทย นปปชานนต สขนทรยนโรธ นปปชานนต สขนทรยนโรธคาม- นปฏปท นปปชานนต ทกขนทรย นปปชานนต ฯ โสมนสสนทรย นปปชานนต ฯ โทมนสสนทรย นปปชานนต ฯ อเปกขนทรย นปปชานนต อเปกขนทรยสมทย นปปชานนต อเปกขนทรยนโรธ นปปชานนต อเปกขนทรยนโรธคามนปฏปท นปปชานนต ฯ นเม เต ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส วา สมณสม- มตา พราหมเณส วา พราหมณสมมตา น จ ปเนเต อายสมนโต สามตถ วา พราหมตถ วา ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต ฯ

[๙๒๔] เย จ โข เกจ ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สขนทรย ปชานนต สขนทรยสมทย ปชานนต สขนทรยนโรธ ปชานนต สขนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต ทกขนทรย ปชานนต ฯ โสมนสสนทรย ปชานนต ฯ โทมนสสนทรย ปชานนต ฯ อเปกขนทรย ปชานนต อเปกขนทรยสมทย ปชานนต อเปกขนทรย-

1 ม. เย จ โข ฯ

563

[๙๒๑] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง รชดซงความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงอนทรย ๕ ประการน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน เรานบวาเปนสมณะในหมสมณะ และวาเปนพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงในปจจบน.

จบ สตรท ๔

สมณพราหมณสตรท ๒

รความเกดดบแหงอนทรย๕เปนสมณพราหมณ

[๙๒๒] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... ฯลฯ อเปกขนทรย.

[๙๒๓] ดกรภกษทงหลาย เมอใด สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ไมรชดซงสขนทรย ความเกดแหงสขนทรย ความดบแหงสขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงสขนทรย ไมรชดซงทกขนทรย ... โสมนสสนทรย ... โทมนสสนทรย ... อเปกขนทรย ความเกดแหงอเปกขนทรย ความดบแหงอเปกขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงอเปกขนทรย สมณะหรอพราหมณเหลานน เราไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนไมกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงในปจจบน เขาถงอย.

[๙๒๔] ดกรภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ร ชดซง สขนทรย ความเกดแหงสขนทรย ความดบแหงสขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงสขนทรย รชดซงทกขนทรย... โทมนสสนทรย ... อเปกขนทรย ความเกดแหง อเปกขนทรย ความดบแหงอเปกขนทรย และปฏปทาทจะใหถงความดบแหงอเปกขนทรย

564

นโรธ ปชานนต อเปกขนทรยนโรธคามนปฏปท ปชานนต ฯ เต จ โขเม ภกขเว สมณา วา พราหมณา วา สมเณส เจว สมณสมมตา พราหมเณส จ พราหมณ-สมมตา เต จ ปนายสมนโต สามตถจ พราหมตถจ ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนตต ฯ

[๙๒๕] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๒๖] กตมจ ภกขเว สขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก สข กายก สาต กายสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว สขนทรย ฯ

[๙๒๗] กตมจ ภกขเว ทกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก ทกข กายก อสาต กายสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว ทกขนทรย ฯ

[๙๒๘] กตมจ ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก สข เจตสก สาต มโนสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ

[๙๒๙] กตมจ ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก ทกข เจตสก อสาต มโนสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ

[๙๓๐] กตมจ ภกขเว อเปกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก วา เจตสก วา เนวสาตนาสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว อเปกขนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

565

แลว สมณะหรอพราหมณเหลานน เรานบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอพราหมณในหมพราหมณ เพราะทานเหลานนกระท�าใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๕

วภงคสตรท ๑

วาดวยการจ�าแนกอนทรย๕

[๙๒๕] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการ ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... ฯลฯ ... อเปกขนทรย.

[๙๒๖] ดกรภกษทงหลาย กสขนทรยเปนไฉน ? คอ ความสขทางกาย ความส�าราญทางกาย เวทนาอนเปนสขส�าราญ เกดแตกายสมผส นแลเรยกวา สขนทรย.

[๙๒๗] ดกรภกษทงหลาย กทกขนทรยเปนไฉน ? คอ ความทกขทางกาย ความไมส�าราญ ทางกาย เวทนาอนเปนทกขไมส�าราญ เกดแตกายสมผส นแลเรยกวา ทกขนทรย.

[๙๒๘] ดกรภกษทงหลาย กโสมนสสนทรยเปนไฉน ? คอ ความสขทางใจ ความส�าราญทางใจ เวทนาอนเปนสขส�าราญ เกดแตมโนสมผส นแลเรยกวา โสมนสสนทรย.

[๙๒๙] ดกรภกษทงหลาย กโทมนสสนทรยเปนไฉน ? คอ ความทกขทางใจ ความ ไมส�าราญทางใจ เวทนาอนเปนทกขไมส�าราญ เกดแตมโนสมผส นแลเรยกวา โทมนสสนทรย.

[๙๓๐] ดกรภกษทงหลาย กอเปกขนทรยเปนไฉน ? คอ เวทนาอนส�าราญกไมใช ความส�าราญทางกาย ทางใจกไมใช นแลเรยกวา อเปกขนทรย ดกรภกษทงหลาย นแล คออนทรย ๕ ประการ.

จบ สตรท ๖

566

[๙๓๑] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๓๒] กตมจ ภกขเว สขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก สข กายก สาต กายสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว สขนทรย ฯ

[๙๓๓] กตมจ ภกขเว ทกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก ทกข กายก อสาต กายสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว ทกขนทรย ฯ

[๙๓๔] กตมจ ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก สข เจตสก สาต มโนสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ

[๙๓๕] กตมจ ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก ทกข เจตสก อสาต มโนสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ

[๙๓๖] กตมจ ภกขเว อเปกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก วา เจตสก วา เนวสาตนาสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว อเปกขนทรย ฯ

[๙๓๗] ตตร ภกขเว ยจ สขนทรย ยจ โสมนสสนทรย สขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ

[๙๓๘] ตตร ภกขเว ยจ ทกขนทรย ยจ โทมนสสนทรย ทกขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ

567

วภงคสตรท ๒

วาดวยอนทรย๕เปนสขทกขและอทกขมสข

[๙๓๑] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... ฯลฯ ... อเปกขนทรย.

[๙๓๒] ดกรภกษทงหลาย กสขนทรยเปนไฉน ? ความสขทางกาย ... นเรยกวา สขนทรย.

[๙๓๓] ดกรภกษทงหลาย กทกขนทรยเปนไฉน ? ความทกขทางกาย ... นเรยกวา ทกขนทรย.

[๙๓๔] ดกรภกษทงหลาย กโสมนสสนทรยเปนไฉน ? ความสขทางใจ ... นเรยกวา โสมนสสนทรย.

[๙๓๕] ดกรภกษทงหลาย กโทมนสสนทรยเปนไฉน ? ความทกขทางใจ ... นเรยกวาโทมนสสนทรย.

[๙๓๖] ดกรภกษทงหลาย กอเปกขนทรยเปนไฉน ? เวทนาอนส�าราญกไมใช ไมใชความส�าราญกไมใช ทางกายหรอทางใจ นเรยกวา อเปกขนทรย.

[๙๓๗] ดกรภกษทงหลาย ในอนทรย ๕ ประการนน สขนทรยและโสมนสสนทรย พงเหนวา เปนสขเวทนา.

[๙๓๘] ในอนทรย ๕ ประการนน ทกขนทรยและโทมนสสนทรย พงเหนวา เปนทกขเวทนา.

568

[๙๓๙] ตตร ภกขเว ยทท อเปกขนทรย อทกขมสขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยานต ฯ

[๙๔๐] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสส ทรย 1 อเปกขนทรย ฯ

[๙๔๑] กตมจ ภกขเว สขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก สข กายก สาต กายสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว สขนทรย ฯ

[๙๔๒] กตมจ ภกขเว ทกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก ทกข กายก อสาต กายสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว ทกขนทรย ฯ

[๙๔๓] กตมจ ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก สข เจตสก สาต มโนสมผสสช สข สาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โสมนสสนทรย ฯ

[๙๔๔] กตมจ ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ ย โข ภกขเว เจตสก ทกข เจตสก อสาต มโนสมผสสช ทกข อสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว โทมนสสนทรย ฯ

[๙๔๕] กตมจ ภกขเว อเปกขนทรย ฯ ย โข ภกขเว กายก วา เจตสก วา เนวสาตนาสาต เวทยต ฯ อท วจจต ภกขเว อเปกขนทรย ฯ

1 ในตนฉบบเปนคาวา โทมนสส ทรย ทถกตองควรเปน โทมนสสนทรย -ผรวบรวม

569

[๙๓๙] ในอนทรย ๕ ประการนน อเปกขนทรย พงเหนวา เปนอทกขมสขเวทนา ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการนแล.

จบ สตรท ๗

วภงคสตรท ๓

วาดวยอนทรย๕ยนเขาเปน๓

[๙๔๐] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอสขน- ทรย ... ฯลฯ ... อเปกขนทรย.

[๙๔๑] ดกรภกษทงหลาย กสขนทรยเปนไฉน ? ความสขทางกาย ... นเรยกวา สขนทรย.

[๙๔๒] ดกรภกษทงหลาย กทกขนทรยเปนไฉน ? ความทกขทางกาย ... นเรยกวา ทกขนทรย.

[๙๔๓] ดกรภกษทงหลาย กโสมนสสนทรยเปนไฉน ? ความสขทางใจ ... นเรยกวา โสมนสสนทรย.

[๙๔๔] ดกรภกษทงหลาย กโทมนสสนทรยเปนไฉน ? ความทกขทางใจ ... นเรยกวา โทมนสสนทรย.

[๙๔๕] ดกรภกษทงหลาย กอเปกขนทรยเปนไฉน ? เวทนาอนส�าราญกไมใช ไมใชความส�าราญกไมใช ทางกายหรอทางใจกไมใช นเรยกวา อเปกขนทรย.

570

[๙๔๖] ตตร ภกขเว ยจ สขนทรย ยจ โสมนสสนทรย สขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ

[๙๔๗] ตตร ภกขเว ยจ ทกขนทรย ยจ โทมนสสนทรย ทกขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ

[๙๔๘] ตตร ภกขเว ยทท อเปกขนทรย อทกขมสขา สา เวทนา ทฏพพา ฯ อต โข ภกขเว อมาน ปจนทรยาน ปจ หตวา ตณ โหนต ตณ หตวา ปจ โหนต ปรยาเยนาต ฯ

[๙๔๙] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๕๐] สขเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต สขนทรย ฯ โส สขโตว สมาโน สขโตสมต ปชานาต ตสเสว สขเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต สขเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน สขนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต 1 ปชานาต ฯ

[๙๕๑] ทกขเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต ทกขนทรย ฯ โส ทกขโตว สมาโน ทกขโตสมต ปชานาต ตสเสว ทกขเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช

1 ม. ย. วปสมมตต ฯ

571

[๙๔๖] ดกรภกษทงหลาย ในอนทรย ๕ ประการนน สขนทรยและโสมนสสนทรย พงเหนวา เปนสขเวทนา.

[๙๔๗] ในอนทรย ๕ ประการนน ทกขนทรยและโทมนสสนทรย พงเหนวา เปนทกขเวทนา.

[๙๔๘] ในอนทรย ๕ ประการนน อเปกขนทรย พงเหนวาเปนอทกขมสขเวทนา อนทรยม ๕ ประการน เปน ๕ แลวยนเขาเปน ๓ เปน ๓ แลว ขยายออกเปน ๕ กไดโดยปรยาย ดวยประการดงนแล.

จบ สตรท ๘

อรหนตสตร

อนทรย๕อาศยผสสะเกดเวทนา

[๙๔๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สขนทรย ... อเปกขนทรย.

[๙๕๐] ดกรภกษทงหลาย สขนทรย ยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงสขเวทนา เกดขน ภกษนนสบายกาย กรชดวาสบายกาย ยอมรชดวา เพราะผสสะ เปนทตง แหงสขเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน คอ สขนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงสขเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป.

[๙๕๑] ดกรภกษทงหลาย ทกขนทรยยอมอาศยผสสะอนเปนทตงแหงทกขเวทนา เกดขน ภกษนนไมสบายกาย กรชดวาเราไมสบายกาย ยอมรชดวา เพราะผสสะ อนเปนทตงแหงทกขเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน คอ ทกขนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงทกขเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป.

572

เวทยต [1] ทกขเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน ทกขนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาต ฯ

[๙๕๒] โสมนสสเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต โสมนสสนทรย ฯ โส สมโนว สมาโน สมโนสมต ปชานาต ตสเสว โสมนสสเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต โสมนสสเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน โสมนสสนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาต ฯ

[๙๕๓] โทมนสสเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต โทมนสสนทรย ฯ โส ทมมโนว สมาโน ทมมโนสมต ปชานาต ตสเสว โทมนสสเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต โทมนสสเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน โทมนสสนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาต ฯ

[๙๕๔] อเปกขาเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต อเปกขนทรย ฯ โส อเปกขโกว สมาโน อเปกขโกสมต ปชานาต ตสเสว อเปกขาเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต อเปกขาเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน อเปกขนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาต ฯ

[๙๕๕] เสยยถาป ภกขเว ทวนน กฏาน สงฆฏนสโมธานา 2 อสมา ชายต เตโช อภนพพตตต เตสเยว กฏาน นานาภาวนกเขปา 3 ยา ตชชา อสมา สา นรชฌต สา วปสมต ฯ เอวเมว โข ภกขเว สขเวทนย ผสส ปฏจจ อปปชชต สขนทรย โส สขโตว สมาโน สขโตสมต ปชานาต ตสเสว สขเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต สขเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน สขนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาต ฯ ทกขเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ ฯเปฯ โสมนสสเวทนย

1 ย. ต ฯ

2 ม. สงฆฏฏนสโมธานา ฯ ย. สงฆฏฏนาสโมธานา ฯ

3 ม. นานาภาวาวนกเขปา ฯ ย. นานาภาวานกเขปา ฯ

573

[๙๕๒] ดกรภกษทงหลาย โสมนสสนทรยยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโสมนสสเวทนาเกดขน ภกษนนสบายใจ กรชดวาเราสบายใจ ยอมรชดวา เพราะผสสะอนเปนทตง แหงโสมนสสเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน คอ โสมนสสนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโสมนสสเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป.

[๙๕๓] ดกรภกษทงหลาย โทมนสสนทรย ยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโทมนสส- เวทนาเกดขน ภกษไมสบายใจ กรชดวาเราไมสบายใจ ยอมรชดวา เพราะผสสะ อนเปนทตงแหงโทมนสสเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน คอ โทมนสสนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโทมนสสเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป.

[๙๕๔] ดกรภกษทงหลาย อเปกขนทรยยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงอเบกขาเวทนาเกดขน ภกษนนรสกเฉยๆ กรชดวาเรารสกเฉยๆ ยอมรชดวา เพราะผสสะ อนเปน ทตงแหงอเบกขาเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน คอ อเปกขนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงอเบกขาเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป.

[๙๕๕] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไม ๒ อนเสยดสกนจงเกดความรอน เกดไฟขน เพราะแยกไม ๒ อนนนเองใหออกจากกนเสย ความรอนทเกดเพราะความเสยดส ยอมดบไป สงบไป ฉนใด สขนทรยยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงสขเวทนาเกดขน ภกษนนสบายกาย กรชดวาเราสบายกาย ยอมรชดวา เพราะผสสะ อนเปนทตงแหงสขเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะ คอ สขนทรยทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงสขเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป ทกขนทรยยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงทกขเวทนาเกดขน ฯลฯ โสมนสสนทรย ย อมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโสมนสสเวทนาเกดขน ฯลฯ โสมนสสนทรย 1 ยอมอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงโทมนสสเวทนาเกดขน ฯลฯ อเปกขนทรยยอมอาศยผสสะ อนเปนทตง แหงอเบกขาเวทนาเกดขน ภกษนนรสกเฉยๆ กรชดวาเรารสกเฉยๆ ยอมรชดวา เพราะผสสะ อนเปนทตงแหงอเบกขาเวทนานนแหละดบไป เวทนาซงเกดแตผสสะนน

1 ในตนฉบบเปนคาวา โสมนสสนทรย ทถกตองควรเปน โทมนสสนทรย -ผรวบรวม

574

ภกขเว ผสส ปฏจจ ฯ โทมนสสเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ ฯ อเปกขาเวทนย ภกขเว ผสส ปฏจจ อปปชชต อเปกขนทรย โส อเปกขโกว สมาโน อเปกขโกสมต ปชานาต ตสเสว อเปกขาเวทนยสส ผสสสส นโรธา ยนตชช เวทยต อเปกขาเวทนย ผสส ปฏจจ อปปนน 1 อเปกขนทรย ต นรชฌต ต วปสมตต ปชานาตต ฯ

[๙๕๖] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ ทกขนทรย โทมนสสนทรย สขนทรย โสมนสสนทรย อเปกขนทรย ฯ

[๙๕๗] อธ ภกขเว ภกขโน อปปมตตสส อาตาปโน ปหตตตสส วหรโต อปปชชต ทกขนทรย ฯ โส เอว ปชานาต อปปนน โข เม อท ทกขนทรย ตจ โข สนมตต สนทาน สสงขาร สปปจจย ตจ อนมตต อนทาน อสงขาร อปปจจย ทกขนทรย อปปชชสสตต เนต าน วชชตต ฯ โส ทกขนทรยจ ปชานาต ทกขนทรยสมทยจ ปชานาต ทกขนทรยนโรธจ ปชานาต ยตถ จปปนน ทกขนทรย อปรเสส นรชฌต ตจ ปชานาต ฯ กตถ จปปนน ทกขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อธ ภกขเว ภกข ววจเจว กาเมห ววจจ อกสเลห ธมเมห สวตกก สวจาร วเวกช ปตสข ปมชฌาน อปสมปชช วหรต ฯ เอตถ จปปนน ทกขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อาส ทกขนทรยสส นโรธ ตถตตาย จตต อปสหรต 2 ฯ

[๙๕๘] อธ ปน ภกขเว ภกขโน อปปมตตสส อาตาปโน ปหตตตสส วหรโต อปปชชต โทมนสสนทรย ฯ โส เอว ปชานาต อปปนน โข เม อท โทมนส-

1 ม. อปปชชต ฯ

2 ส. สพพวาเรส อปสหาสต ปาโ ทสสต ฯ

575

คอ อเปกขนทรย ทอาศยผสสะ อนเปนทตงแหงอเบกขาเวทนาเกดขนนน ยอมดบไป สงบไป ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๙

อปปฏกสตร

อนทรย๕มนมตเหตปจจยเครองปรงแตง

[๙๕๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ ทก- ขนทรย ๑ โทมนสสนทรย ๑ สขนทรย ๑ โสมนสสนทรย ๑ อเปกขนทรย ๑.

[๙๕๗] ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยน ไมประมาท มความเพยร มใจ เดดเดยว ทกขนทรยเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา ทกขนทรยนเกดขนแลวแกเรา และทกขนทรยนนมนมต มเหต มเครองปรงแตง มปจจย แตจะอนมานเอาวา ทกขนทรยนนไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย จกเกดขนได ดงน มใชฐานะทจะมได เธอยอมรชดทกขนทรย เหตเกดแหงทกขนทรย ความดบแหง ทกขนทรย และขอปฏบตเปนทดบโดยไมเหลอแหงทกขนทรยทเกดขนแลว กทกขนทรย ทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ทกขนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทน ภกษนเรากลาววา ไดรแลวซง ความดบแหงทกขนทรย และนอมจตเขาไปเพอความเปนอยางนน.

[๙๕๘] ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยน ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว โทมนสสนทรยเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา โทมนสสนทรยเกดขนแลวแกเรา และโทมนสสนทรยนนมนมต มเหต มเครองปรงแตง มปจจย แตจะอนมานเอาวา โทมนสสนทรยนนไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย จกเกดขนได ดงน มใชฐานะทจะมได เธอยอมรชดโทมนสสนทรย เหตเกดแหงโทมนสสนทรย ความดบแหงโทมนสสนทรย และขอปฏบตเปนทดบโดยไมเหลอแหงโทมนสสนทรย ทเกดขนแลว กโทมนสสนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ? ดกร

576

สนทรย ตจ โข สนมตต สนทาน สสงขาร สปปจจย ตจ 1 อนมตต อนทาน อสงขาร อปปจจย โทมนสสนทรย อปปชชตต เนต าน วชชตต 2 ฯ โส โทมนสสนทรยจ ปชานาต โทมนสสนทรยสมทยจ ปชานาต โทมนส- สนทรยนโรธจ ปชานาต ยตถ จปปนน โทมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ตจ ปชานาต ฯ กตถ จปปนน โทมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อธ ภกขเว ภกข วตกกวจาราน วปสมา อชฌตต สมปสาทน เจตโส เอโกทภาว อวตกก อวจาร สมาธช ปตสข ทตยชฌาน อปสมปชช วหรต ฯ เอตถ จปปนน โทมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อาส โทมนสสนทรยสส นโรธ ตถตตาย จตต อปสหรต ฯ

[๙๕๙] อธ ปน ภกขเว ภกขโน อปปมตตสส อาตาปโน ปหตตตสส วหรโต อปปชชต สขนทรย ฯ โส เอว ปชานาต อปปนน โข เม อท สขนทรย ตจ โข สนมตต สนทาน สสงขาร สปปจจย ตจ อนมตต อนทาน อสงขาร อปปจจย สขนทรย อปปชชสสตต เนต าน วชชตต ฯ โส สขนทรยจ ปชานาต สขนทรยสมทยจ ปชานาต สขนทรยนโรธจ ปชานาต ยตถ จปปนน สขนทรย อปรเสส นรชฌต ตจ ปชานาต ฯ กตถ จปปนน สขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อธ ภกขเว ภกข ปตยา จ วราคา อเปกขโก จ วหรต สโต จ สมปชาโน สขจ กาเยน ปฏสเวเทต ยนต อรยา อาจกขนต อเปกขโก สตมา สขวหารต ตตยชฌาน อปสมปชช วหรต ฯ เอตถ จปปนน สขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อาส สขนทรยสส นโรธ ตถตตาย จตต อปสหรต ฯ

[๙๖๐] อธ ปน ภกขเว ภกขโน อปปมตตสส อาตาปโน ปหตตตสส วหรโต อปปชชต โสมนสนทรย ฯ 3 โส เอว ปชานาต อปปนน โข เม อท โสมนส- สนทรย ตจ โข สนมตต สนทาน สสงขาร สปปจจย ตจ อนมตต อนทาน อสงขาร อปปจจย โสมนสสนทรย อปปชชสสตต เนต าน วชชตต ฯ โส โสมนสสนทรยจ ปชานาต โสมนสสนทรยสมทยจ ปชานาต โสมนสสนทรย- นโรธจ ปชานาต ยตถ จปปนน โสมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ตจ

1 ย. ต วต ฯ

2 ม. อตสทโท น ทสสต ฯ เอวมปรป ฯ

3 ในตนฉบบเปนคาวา โสมนสนทรย ฯ ทถกตองควรเปน โสมนสสนทรย ฯ -ผรวบรวม

577

ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เขาทตยฌาน อนมความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกด แตสมาธอย โทมนสสนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทน ภกษนเรากลาววา ไดรแลวซงความดบแหงโทมนสสนทรย และนอมจตเขาไปเพอความเปนอยางนน.

[๙๕๙] ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยน ไมประมาท มความเพยร มความเดดเดยว สขนทรยเกดขน เธอยอมรชดวา สขนทรยนเกดขนแลวแกเรา และ สขนทรยนนมนมต มเหต มเครองปรงแตง มปจจย และจะอนมานเอาเองวา สขนทรย นนไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย กจกเกดขนได นมใชฐานะทจะมได เธอยอมรชดสขนทรย เหตเกดแหงสขนทรย ความดบแหงสขนทรย และขอปฏบตทดบโดยไมเหลอแหงสขนทรยเกดขนแลว กสขนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน มอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข สขนทรยเกดขนแลว ยอมดบไปไมเหลอในทน ภกษนเรากลาววา ไดรแลวซงความดบแหงสขนทรย และ นอมจตเขาไปเพอความเปนอยางนน.

[๙๖๐] ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยน ไมประมาท มความเพยร มใจ เดดเดยว โสมนสสนทรยเกดขน เธอรชดอยางนวา โสมนสสนทรยนเกดขนแลวแกเรา และโสมนสสนทรยนนมนมต มเหต มเครองปรงแตง มปจจย แตจะอนมานเอาวา โสมนสสนทรยนน ไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย จกเกดขนได ดงน มใชฐานะทจะมได เธอยอมรชดโสมนสสนทรย เหตเกดแหงโสมนสสนทรย ความดบแหงโสมนสสนทรย และขอปฏบตเปนทดบโดยไมเหลอแหงโสมนสสนทรย ทเกดขนแลว กโสมนสสนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เขาจตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข ละทกข ละสข และดบโสมนส โทมนสกอนๆได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย โสมนส- สนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทน ภกษนเรากลาววา ไดรแลวซงความดบ แหงโสมนสสนทรย และนอมจตเขาไปเพอความเปนอยางนน.

578

ปชานาต ฯ กตถ จปปนน โสมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อธ ภกขเว ภกข สขสส จ ปหานา ทกขสส จ ปหานา ปพเพว โสมนสสโทมนสสาน อตถงคมา อทกขมสข อเปกขาสตปารสทธ จตตถชฌาน อปสมปชช วหรต ฯ เอตถ จปปนน โสมนสสนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อาส โสมนส-สนทรยสส นโรธ ตถตตาย จตต อปสหรต ฯ

[๙๖๑] อธ ปน ภกขเว ภกขโน อปปมตตสส อาตาปโน ปหตตตสส วหรโต อปปชชต อเปกขนทรย ฯ โส เอว ปชานาต อปปนน โข เม อท อเปกขนทรย ตจ โข สนมตต สนทาน สสงขาร สปปจจย ตจ โข 1 อนมตต อนทาน อสงขาร อปปจจย อเปกขนทรย อปปชชสสตต เนต าน วชชตต ฯ โส อเปกขนทรยจ ปชานาต อเปกขนทรยสมทยจ ปชานาต อเปกขนทรยนโรธจ ปชานาต ยตถ จปปนน อเปกขนทรย อปรเสส นรชฌต ตจ ปชานาต ฯ กตถ จปปนน อเปกขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อธ ภกขเว ภกข สพพโส เนวสา-นาสายตน สมตกกมม สาเวทยตนโรธ อปสมปชช วหรต ฯ เอตถ จปปนน อเปกขนทรย อปรเสส นรชฌต ฯ อย วจจต ภกขเว ภกข อาส อเปกขนทรยสส นโรธ ตถตตาย จตต อปสหรตต ฯ

สขนทรยวคโค จตตโถ ฯ

ตสสททาน

สทธกจ โสโต 2 อรหา เทว สมณพราหมเณน จ วภงเคน ตโย วตตา อรหโต 3 อปปฏเกน จาต ฯ

1 ม. โขสทโท นตถ ฯ

2 โป. ... เทว ว โสโต เทว อรหา ... อปรวารเกน จาต ฯ ม. สทธกจ โสโต อรหา ทเว สมณพราหมณา

.... .... .... .... กฏโ อปปฏกาตกนต ฯ

3 ย. อรณ ... ฯ

579

[๙๖๑]ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยน ไมประมาท มความเพยร มใจ

เดดเดยว อเปกขนทรยเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา อเปกขนทรยนเกดขนแลวแกเรา และอเปกขนทรยนนมนมต มเหต มเครองปรงแตง มปจจย แตจะอนมานเอาวา อเปกขนทรยนน ไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย จกเกดขนได ดงน มใชฐานะทจะมได เธอยอมรชดอเปกขนทรย เหตเกดแหง อเปกขนทรย ความดบแหงอเปกขนทรย และขอปฏบตเปนทดบโดยไมเหลอแหง อเปกขนทรยทเกดขนแลว กอเปกขนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ลวงเนวสญญานาสญญายตนะโดยประการ ทงปวงแลว เขาสญญาเวทยตนโรธอย อเปกขนทรยทเกดขนแลว ยอมดบไปไมเหลอ ในทน ภกษนเรากลาววา ไดรแลวซงความดบแหงอเปกขนทรย และนอมจตเขาไปเพอความเปนอยางนน.

จบ สตรท ๑๐

จบ สขนทรยวรรคท ๔

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สทธกสตร ๒. โสตาปนนสตร ๓. อรหนตสตร ๔. สมณพราหมณสตรท ๑ ๕. สมณพราหมณสตรท ๒ ๖. วภงคสตรท ๑ ๗. วภงคสตรท ๒ ๘. วภงคสตรท ๓ ๙. อรหนตสตร ๑๐. อปปฏกสตร.

580

ชราวคโค ปจโม

[๙๖๒] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต ปพพาราเม มคารมาตปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา สายณหสมย ปฏสลลานา วฏโต ปจฉาตปเก 1 นสนโน โหต ปฏ โอตาปยมาโน ฯ อถ โข อายสมา อานนโท เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา ภควโต คตตาน ปาณนา อโนมชชนโต ภควนต เอตทโวจ

[๙๖๓] อจฉรย ภนเต อพภต ภนเต น เจวทาน ภนเต ภควโต ตาว ปรสทโธ ฉววณโณ ปรโยทาโต สถลาน จ คตตาน สนถาน 2 วลชาตาน ปรโต ปพภาโร จ กาโย ทสสต จ อนทรยาน อถตต จกขนทรยสส โสตนทรยสส ฆานนทรยสส ชวหนทรยสส กายนทรยสสาต ฯ

[๙๖๔] เอวเหต อานนท โหต ชราธมโม โยพพเ พยาธธมโม อาโรเคย มรณธมโม ชวเต ฯ น เจว ตาว ปรสทโธ โหต ฉววณโณ ปรโยทาโต สถลาน จ โหนต คตตาน สนถาน วลชาตาน ปรโต ปพภาโร จ โหต กาโย ทสสต จ อนทรยาน อถตต จกขนทรยสส โสตนทรยสส ฆานนทรยสส ชวหนทรยสส กายนทรยสสาต ฯ อทมโวจ ภควา อท วตวา [3] สคโต อถาปร เอตทโวจ สตถา

[๙๖๕] ธ ต ชมมชเร อตถ ทพพณณกรณชเร ตาว มโนรม พมพ ชราย อภมททต ฯ โยป วสสสต ชเว สพเพ มจจปรายนา 4 น กจ ปรวชเชต สพพเมวาภมททตต ฯ

1 ม. ย. ปจฉาตเป ฯ

2 ม. ย. สพพาน พลยชาตาน ฯ เอวมปรป ฯ

3 ม. จ ฯ

4 ส. โสป มจจปรายโน ฯ

581

ชราวรรคท ๕

ชราสตร

วาดวยความแก

[๙๖๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทของนางวสาขามคารมารดา ในบพพาราม ใกลพระนครสาวตถ

กสมยนน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรนในเวลาเยน แลวประทบนงผนพระปฤษฎางคผงแดดในทมแสงแดด

สองมาจากทศประจมอย ครงนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว

บบนวดพระกายของพระผมพระภาคดวยฝามอพลางกราบทลวา

[๙๖๓] ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยมมาแลว เวลาน พระฉววรรณของพระผมพระภาค ไมบรสทธผดผอง

เหมอนเมอกอน พระสรระกหยอนยนเปนเกลยว พระกายกคอมไปขางหนา และความแปรปรวนของอนทรย คอ พระจกษ

พระโสตะ พระฆานะ พระชวหา พระกาย กปรากฏอย.

[๙๖๔] พระผมพระภาคตรสวา ดกรอานนท ขอนเปนอยางนน ชราธรรมยอมมในความเปนหนมสาว พยาธธรรมยอมมในความไมมโรค มรณธรรมยอมมในชวต ผวพรรณไมบรสทธผดผองเหมอนเมอกอน สรระกหยอนยนเปนเกลยว กายกคอมไปขางหนา และความแปรปรวนแหงอนทรย คอ จกษ โสตะ ฆานะ ชวหา กาย กปรากฏอย.

[๙๖๕] พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

ถงทานจะตความแกอนเลวทราม ถงทานจะตความแกอนท�าใหผวพรรณทรามไป รปอนนาพงใจ กคงถกความแกย�ายอยนนเอง แมผใดพงมชวตอยไดรอยป (ผนนกไมพนความตายไปได) สตวทงปวงมความตายเปนเบองหนา ความตายยอมไมละเวนอะไรๆ ยอมย�ายทงหมดทเดยว.

จบ สตรท ๑

582

[๙๖๖] สาวตถนทาน ฯ อถ โข อณณาโภ พราหมโณ เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควตา สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อณณาโภ พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ

[๙๖๗] ปจมาน โภ โคตม อนทรยาน นานาวสยาน นานาโคจราน น อ- มสส โคจรวสย ปจจนโภนต ฯ กตมาน ปจ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย ฯ อเมส น โข โภ โคตม ปจนน อนทรยาน นานาวสยาน นานาโคจราน น อมสส โคจรวสย ปจจนโภนตาน ก ปฏสรณ โก จ เนส โคจรวสย ปจจนโภตต ฯ

[๙๖๘] ปจมาน พราหมณ อนทรยาน นานาวสยาน นานาโคจราน น อมสส โคจรวสย ปจจนโภนต ฯ กตมาน ปจ ฯ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย ฯ อเมส โข พราหมณ ปจนน อนทรยาน นานาวสยาน นานาโคจราน น อมสส โคจรวสย ปจจนโภนตาน มโน ปฏสรณ มโน จ 1 เนส โคจรวสย ปจจนโภตต ฯ

[๙๖๙] มนสส ปน โภ โคตม ก ปฏสรณนต ฯ มนสส โข พราหมณ สต ปฏสรณนต ฯ

[๙๗๐] สตยา ปน โภ โคตม ก ปฏสรณนต ฯ สตยา ปน 2 โข พราหมณ วมตต ปฏสรณนต ฯ

1 โป. ม. ว ฯ

2 โป. ปนสทโท นตถ ฯ

583

อณณาภพราหมณสตร

อนทรย๕มอารมณตางกน

[๙๖๖] สาวตถนทาน. ครงนน อณณภพราหมณ

1 เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาค

ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา

[๙๖๗] ขาแตพระโคดมผเจรญ อนทรย ๕ ประการน มอารมณตางกน มโคจรตางกน ไมเสวยอารมณอนเปน

โคจรของกนและกน อนทรย ๕ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ๑ โสตนทรย ๑ ฆานนทรย ๑ ชวหนทรย ๑

กายนทรย ๑ อะไรเปนทยดเหนยวของอนทรย ๕ ประการน ซงมอารมณตางกน มโคจรตางกน ไมเสวยอารมณอนเปน

โคจรของกนและกน และยอมเสวยอารมณอนเปนโคจรของอนทรย ๕ ประการน ?

[๙๖๘] พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ อนทรย ๕ ประการน มอารมณตางกน มโคจรตางกน ไมเสวยอารมณอนเปนโคจรของกนและกน อนทรย ๕ ประการเปนไฉน ? คอ จกขนทรย ๑ โสตนทรย ๑ ฆานนทรย ๑ ชวหนทรย ๑ กายนทรย ๑ ใจเปนทยดเหนยวของอนทรย ๕ ประการน ซงมอารมณตางกน มโคจรตางกน ไมเสวยอารมณอนเปนโคจรของกนและกน และใจยอมเสวยอารมณอนเปนโคจรของ อนทรย ๕ ประการน.

[๙๖๙] อ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนทยดเหนยวแหงใจเลา ?

พ. ดกรพราหมณ สตเปนทยดเหนยวแหงใจ.

[๙๗๐] อ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนทยดเหนยวแหงสตเลา ?

พ. ดกรพราหมณ วมตเปนทยดเหนยวแหงสต.

1 ในตนฉบบเปนคาวา อณณภพราหมณ ทถกตองควรเปน อณณาภพรามมณ -ผรวบรวม

584

[๙๗๑] วมตตยา ปน โภ โคตม ก ปฏสรณนต ฯ วมตตยา โข พราหมณ นพพาน ปฏสรณนต ฯ นพพานสส ปน โภ โคตม ก ปฏสรณนต ฯ อจจสรา พราหมณ ปห นาสกข ปหสส ปรยนต คเหต ฯ นพพาโนคธ ห พราหมณ พรหมจรย วสสต นพพานปรายน นพพานปรโยสานนต ฯ

[๙๗๒] อถ โข อณณาโภ พราหมโณ ภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา อฏายาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ฯ

[๙๗๓] อถ โข ภควา อจรปกกนเต อณณาเภ พราหมเณ ภกข อามนเตส

[๙๗๔] เสยยถาป ภกขเว กฏาคาร 1 วา กฏาคารสาลา วา อตตราย 2 วา ปาจนาย 3 วา วาตปานา สรเย อคคจฉนเต วาตปาเนน รสมโย ปวสตวา กาย ปตฏตาต ฯ ปจฉมาย ภนเต ภตตยนต ฯ เอวเมว โข ภกขเว อณณาภสส พราหมณสส ตถาคเต สทธา นวฏา มลชาตา ปตฏตา ทฬหา อสหารยา สมเณน วา พราหมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พรหมนา วา เกนจ วา โลกสม ฯ อมมห เจ ภกขเว สมเย อณณาโภ พราหมโณ กาล กเรยย นตถ ต 4 สโชน เยน สโชเนน สตโต อณณาโภ พราหมโณ ปน อม โลก อาคจเฉยยาต ฯ

1 ม. ย. กฏาคาเร วา กฏาคารสาลาย วา ฯ

2 ม. ย. อย ปาโ นตถ ฯ

3 ม. ย. ปาจนวาตปานา ฯ

4 โป. ม. อย ปาโ นตถ ฯ

585

[๙๗๑] อ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนทยดเหนยวแหงวมตเลา ?

พ. ดกรพราหมณ นพพานเปนทยดเหนยวแหงวมต อ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนทยดเหนยวแหงนพพาน

พ. ดกรพราหมณ ทานลวงเลยปญหาไปเสยแลว ไมอาจถอเอาทสดแหงปญหาได ดวยวา พรหมจรรยทบคคลอยจบแลว มนพพานเปนทหยงลง มนพพานเปนเบองหนา มนพพานเปนทสด.

[๙๗๒] ครงนน อณณาภพราหมณชนชมอนโมทนาพระภาษตของพระผมพระภาค ลกจากอาสนะ ถวายบงคม

พระผมพระภาค กระท�าประทกษณแลวหลกไป.

[๙๗๓] ครนอณณาภพราหมณหลกไปแลวไมนาน พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมา แลวตรสวา

[๙๗๔] ดกรภกษทงหลาย เรอนยอดหรอศาลาคลายเรอนยอด มหนาตางในทศเหนอ หรอทศตะวนออก เมอพระอาทตยขนไป แสงสองเขาไปทางหนาตาง ตงอยทฝาดานไหน ? ภกษทงหลายกราบทลวา ตงอยทฝาดานตะวนตก พระเจาขา.

พ. อยางนนเหมอนกน ภกษทงหลาย ศรทธาในพระตถาคตของอณณาภพราหมณ มนคงแลว มรากเกดแลว ตงอยมนแลว อนสมณพราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใครๆ ในโลกจะพงชกน�าไปไมได ถาอณณาภพราหมณ พงท�ากาละในสมยนไซร ยอมไมมสงโยชน ซงเปนเครองประกอบ ใหอณณาภพราหมณตองมายงโลกนอก.

จบ สตรท ๒

586

[๙๗๕] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาเกเต วหรต อชนวเน มคทาเย ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส อตถ น โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ยาน ปจนทรยาน ตาน ปจ พลาน โหนต ยาน ปจ พลาน ตาน ปจนทรยาน โหนตต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ภควเนตตกา ภควปฏสรณา สาธ วต ภนเต ภควนตเยว ปฏภาต เอตสส ภาสตสส อตโถ ภควโต สตวา ภกข ธาเรสสนตต ฯเปฯ

[๙๗๖] อตถ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ยาน ปจนทรยาน ตาน ปจ พลาน โหนต ยาน ปจ พลาน ตาน ปจนทรยาน โหนต ฯ กตโม จ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ยาน ปจนทรยาน ตาน ปจ พลาน โหนต ยาน ปจ พลาน ตาน ปจนทรยาน โหนต ฯ

[๙๗๗] ย ภกขเว สทธนทรย ต สทธาพล ย สทธาพล ต สทธนทรย ย วรยนทรย ต วรยพล ย วรยพล ต วรยนทรย ย สตนทรย ต สตพล ย สตพล ต สตนทรย ย สมาธนทรย ต สมาธพล ย สมาธพล ต สมาธนทรย ย ปนทรย ต ปาพล ย ปาพล ต ปนทรย ฯ

[๙๗๘] เสยยถาป ภกขเว นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ตสสา มชเฌ ทโป ฯ อตถ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เอโก โสโตเตวว สงข 1 คจฉต ฯ อตถ ปน ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เทว โสตานเตวว สงข คจฉต ฯ

1 ม. ย. สพพตถ สงขย ฯ

587

สาเกตสตร

วาดวยอนทรย๕พละ๕

[๙๗๕] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปาอญชนมคทายวน ใกลเมองสาเกต ณ ทนนแล พระผมพระภาค

ตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย ปรยายทอนทรย ๕ อาศยแลว ยอมเปนพละ ๕ ทพละ ๕ อาศยแลว ยอมเปนอนทรย ๕ มอยหรอหนอ ? ภกษทงหลาย

กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมของขาพระองคทงหลาย มพระผมพระภาคเปนมล มพระผมพระภาคเปนรากฐาน

มพระผมพระภาคเปนทพง ขอประทานวโรกาส ขอเนอความแหงภาษตน จงแจมแจงกะพระผมพระภาคเถด ภกษทงหลาย

ไดสดบแลวจกทรงจ�าไว.

[๙๗๖] พ. ดกรภกษทงหลาย ปรยายทอนทรย ๕ อาศยแลว เปนพละ ๕ ทพละ ๕ อาศยแลว เปนอนทรย ๕ มอย ปรยายทอนทรย ๕ อาศยแลว เปนพละ ๕ พละ ๕ อาศยแลว เปนอนทรย ๕ เปนไฉน ?

[๙๗๗] ดกรภกษทงหลาย สงใดเปนสทธนทรย สงนนเปนสทธาพละ สงใดเปน สทธาพละ สงนนเปนสทธนทรย สงใดเปนวรยนทรย สงนนเปนวรยพละ สงใดเปน วรยพละ สงนนเปนวรยนทรย สงใดเปนสตนทรย สงนนเปนสตพละ สงใดเปนสตพละ สงนนเปนสตนทรย สงใดเปนสมาธนทรย สงนนเปนสมาธพละ สงใดเปนสมาธพละ สงนนเปนสมาธนทรย สงใดเปนปญญนทรย สงนนเปนปญญาพละ สงใดเปนปญญาพละ สงนนเปนปญญนทรย.

[๙๗๘] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนแมน�า ซงไหลไปทางทศตะวนออก หลงไปทางทศตะวนออก บาไปทางทศตะวนออก ทตรงกลางแมน�านนมเกาะ ปรยายทกระแสแหงแมน�านนอาศยแลว ยอมถงซงความนบวากระแสเดยวมอย อนง ปรยายทกระแสแหงแมน�านนอาศยแลว ยอมถงซงความนบวาสองกระแสทมอย.

588

[๙๗๙] กตโม จ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เอโก โสโตเตวว สงข คจฉต ฯ ยจ ภกขเว ตสส ทปสส ปรตถมนเต 1 อทก ยจ ปจฉมนเต อทก ฯ อย โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เอโก โสโตเตวว สงข คจฉต ฯ

[๘๘๐] 2 กตโม จ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เทว โสตานเตวว สงข คจฉนต ฯ ยจ ภกขเว ตสส ทปสส อตตรนเต อทก ยจ ทกขณนเต อทก ฯ อย โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม ตสสา นทยา เทว โสตานเตวว สงข คจฉนต ฯ 3

[๙๘๑] เอวเมว โข ภกขเว ย สทธนทรย ต สทธาพล ย สทธาพล ต สทธนทรย ย วรยนทรย ต วรยพล ย วรยพล ต วรยนทรย ย สตนทรย ต สตพล ย สตพล ต สตนทรย ย สมาธนทรย ต สมาธพล ย สมาธพล ต สมาธนทรย ย ปนทรย ต ปาพล ย ปาพล ต ปนทรย ฯ

[๙๘๒] ปจนน ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ภกข อาสวาน ขยา อนาสวเจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

1 ม. ปรมนเต ฯ

2 ในตนฉบบเปนขอ [๘๘๐] ทถกตองควรเปนขอ [๙๘๐] -ผรวบรวม

3 ในตนฉบบเปนคาวา คจฉนต ฯ ทถกตองควรเปน คจฉนต ฯ -ผรวบรวม

589

[๙๗๙] ดกรภกษทงหลาย กปรยายทกระแสแหงแมน�านน อาศยแลว ยอมถงซงความนบวากระแสเดยวเปนไฉน ? คอ น�าในทสดดานตะวนออก และในทสดดานตะวนตก แหงเกาะนน ปรยายนแล ทกระแสแหงแมน�านนอาศยแลว ยอมถงซงความนบวากระแสเดยว.

[๙๘๐] ดกรภกษทงหลาย กปรยายทกระแสแหงแมน�านน อาศยแลว ยอมถงซงความนบวาสองกระแสเปนไฉน ? คอ น�าในทสดดานเหนอ และในทสดดานใตแหงเกาะนน ปรยายนแล ทกระแสแหงแมน�านนอาศยแลว ยอมถงซงความนบวา สองกระแส ฉนใด.

[๙๘๑] ฉนนนเหมอนกน ภกษทงหลาย สงใดเปนสทธนทรย สงนนเปนสทธาพละ สงใดเปนสทธาพละ สงนนเปนสทธนทรย สงใดเปนวรยนทรย สงนนเปนวรยพละ สงใดเปนวรยพละ สงนนเปนวรยนทรย สงใดเปนสตนทรย สงนนเปนสตพละ สงใดเปนสตพละ สงนนเปนสตนทรย สงใดเปนสมาธนทรย สงนนเปนสมาธพละ สงใดเปนสมาธพละ สงนนเปนสมาธนทรย สงใดเปนปญญนทรย สงนนเปน ปญญาพละ สงใดเปนปญญาพละ สงนนเปนปญญนทรย.

[๙๘๒] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษจงกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๓

590

[๙๘๓] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต ปพพโกฏเก ฯ ตตร โข ภควา อายสมนต สารปตต อามนเตส

[๙๘๔] สททหส ตว สารปตต สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสานนต ฯ

[๙๘๕] น ขวาห ภนเต เอตถ ภควโต สทธาย คจฉาม สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ เยสห 1 ต ภนเต อาต [2] อทฏ อวทต อสจฉกต อปสสต 3 ปาย เต ตตถ ปเรส สทธาย คจเฉยย สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ เยสจ โข เอต ภนเต าต ทฏ วทต สจฉกต ปสสต ปาย นกกงขา เต ตตถ นพพจกจฉา สทธน- ทรย ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมต- ปรโยสาน ฯ มยหจ โข เอต ภนเต าต ทฏ วทต สจฉกต ปสสต ปาย นกกงขวาห 4 ตตถ นพพจกจโฉ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสานนต ฯ

1 ม. เยส เหต ฯ

2 ม. ย. อสส ฯ

3 โป. ย. อผสสต ฯ ม. อผสสต ฯ เอวมปร ฯ

4 ย. นกกงขาห ฯ

591

ปพพโกฏฐกสตร

พระสารบตรไมเชอพระพทธเจา

[๙๘๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปพพโกฏฐกะ ใกลพระนครสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาค

ตรสเรยกทานพระสารบตรมาแลว ตรสวา

[๙๘๔] ดกรสารบตร เธอเชอหรอวา สทธนทรยทบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด วรยนทรย ฯลฯ ปญญนทรย ทบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะ เปนเบองหนา มอมตะเปนทสด.

[๙๘๕] ทานพระสารบตรกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญในเรองน ขาพระองคไมถงความเชอตอพระผมพระภาควา

สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด ดวยวาอมตะนน ชนเหลาใดยงไมร ไมเหน ไมทราบ ไมกระท�าใหแจง ไมพจารณาเหนดวยปญญา ชนเหลานนพงถง ความเชอตอชนเหลาอน ในอมตะนนวา สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคล เจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะ เปนทสด กแลอมตะนน ชนเหลาใดรแลว เหนแลว ทราบแลว กระท�าใหแจงแลว พจารณาเหนแลวดวยปญญา ชนเหลานนหมดความเคลอบแคลงสงสย ในอมตะนนวา สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงส อมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด ขาแตพระองคผเจรญ กอมตะนน ขาพระองครแลว

เหนแลว ทราบแลว กระท�าใหแจงแลว พจารณาเหนแลวดวยปญญา ขาพระองคจงหมดความเคลอบแคลงสงสย ในอมตะ

นนวา สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา

มอมตะเปนทสด.

592

[๙๘๖] สาธ สาธ สารปตต เยสห ต สารปตต อาต อทฏ อวทต อสจฉกต อปสสต ปาย เต ตตถ ปเรส สทธาย คจเฉยย สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ เยสจ โข เอต สารปตต าต ทฏ วทต สจฉกต ปสสต ปาย นกกงขา เต ตตถ นพพจกจฉา สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสานนต ฯ

[๙๘๗] เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต ปพพาราเม มคารมาตปาสาเท ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส กตน น โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๙๘๘] เอกสส โข ภกขเว อนทรยสส ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ กตมสส เอกสส ฯ ปนทรยสส 1 ฯ

[๙๘๙]1 ย. อนทรยสส ฯ

593

[๙๘๖] พ. ดละๆ สารบตร ดวยวาอมตะนน ชนเหลาใดยงไมร ไมเหน ไมทราบ ไมกระท�าใหแจง ไมพจารณาเหนแลวดวยปญญา ชนเหลานน พงถงความเชอ ตอชนเหลาอน ในอมตะนนวา สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด กแล อมตะนน ชนเหลาใดรแลว เหนแลว ทราบแลว กระท�าใหแจงแลว พจารณาเหนแลว ดวยปญญา ชนเหลานนหมดความเคลอบแคลงสงสย ในอมตะนนวา สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะ เปนเบองหนา มอมตะเปนทสด.

จบ สตรท ๔

ปพพารามสตรท ๑

วาดวยปญญนทรยเปนใหญ

[๙๘๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทของนางวสาขามคารมารดา ในปพพาราม ใกลพระนครสาวตถ

ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยเทาไรหนอ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพ ยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�า ท�าเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวก

ขาพระองค มพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ.

[๙๘๘] พ. ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยประการหนง อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพ ยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม อนทรยอยางหนงเปนไฉน ? คอปญญนทรย.

[๙๘๙] ดกรภกษทงหลาย สทธา วรยะ สต สมาธ อนไปตามปญญาของพระอรยสาวก ผมปญญา ยอมตงมน.

594

ปวโต ภกขเว อรยสาวกสส ตทนวยา สทธา สณาต ตทนวย วรย สณาต ตทนวยา สต สณาต ตทนวโย สมาธ สณาต ฯ

[๙๙๐] อมสส โข ภกขเว เอกสส อนทรยสส ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๙๙๑] ตเยว นทาน ฯ กตน น โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๙๙๒] ทวนน โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๙๙๓] กตเมส ทวนน ฯ อรยาย จ ปาย อรยาย จ วมตตยา ฯ ยา หสส ภกขเว อรยา ปา ตทสส ปนทรย ฯ ยา หสส ภกขเว อรยา วมตต ตทสส สมาธนทรย ฯ

[๙๙๔] อเมส โข ภกขเว ทวนน อนทรยรน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

595

[๙๙๐] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยประการหนงนแล อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพ ยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

จบ สตรท ๕

ปพพารามสตรท ๒

วาดวยอนทรย๒

[๙๙๑] นทานนนเหมอนกน. พระผมพระภาคตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยเทาไรหนอ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณ อรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม ? ภกษทงหลาย

กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ

[๙๙๒] พ. ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๒ ประการ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๙๙๓] อนทรย ๒ ประการเปนไฉน ? คอ ปญญาอนเปนอรยะ ๑ วมตอนเปนอรยะ ๑ กปญญาอนเปนอรยะของภกษนน เปนปญญนทรย วมตอนเปนอรยะของภกษนน เปนสมาธนทรย.

[๙๙๔] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๒ ประการนแล อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

จบ สตรท ๖

596

[๙๙๕] ตเยว นทาน ฯ กตน น โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๙๙๖] จตนน โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๙๙๗] กตเมส จตนน ฯ วรยนทรยสส สตนทรยสส สมาธนทรยสส ปน- ทรยสส ฯ

[๙๙๘] อเมส โข ภกขเว จตนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๙๙๙] ตเยว นทาน ฯ กตน น โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา

597

ปพพารามสตรท ๓

วาดวยอนทรย๔

[๙๙๕] นทานนนเหมอนกน. พระผมพระภาคตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยเทาไรหนอ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผล ไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม ? ภกษทงหลายกราบทลวา

ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ.

[๙๙๖] พ. ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๔ ประการ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๙๙๗] อนทรย ๔ ประการนนเปนไฉน คอ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑.

[๙๙๘] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๔ ประการนแล อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

จบ สตรท ๗

ปพพารามสตรท ๔

วาดวยอนทรย๕

[๙๙๙] นทานนนเหมอนกน. พระผมพระภาคตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรยเทาไรหนอ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผล ไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม ? ภกษทงหลายกราบทล

วา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ 1

1 ในตนฉบบเปนเครองหมาย ฯลฯ ทถกตองควรเปนเครองหมาย ฯลฯ. -ผรวบรวม

598

ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๑๐๐๐] ปจนน โข ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๑] กตเมส ปจนน ฯ สทธนทรยสส วรยนทรยสส สตนทรยสส สมาธน- ทรยสส ปนทรยสส ฯ

[๑๐๐๒] อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ขณาสโว ภกข อ พยากโรต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๓] เอวมเม สต เอก สมย ภควา โกสมพย วหรต โฆสตาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสมตา ปณโฑลภารทวาเชน อา พยากตา โหต ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๔] อถ โข สมพหลา ภกข เยน ภควา เตนปสงกมส อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนนา โข เต ภกข ภควนต เอตทโวจ อายสมตา ภนเต ปณโฑลภารทวาเชน อา พยากตา ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๕] ก น โข ภนเต อตถวส สมปสสมาเนน อายสมตา ปณโฑลภารทวาเชน

599

[๑๐๐๐] พ. ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕ ประการ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๑๐๐๑] อนทรย ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑.

[๑๐๐๒] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕ ประการนแล อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษผขณาสพยอมพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวาชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

จบ สตรท ๘

ปณโฑลภารทวาชสตร

วาดวยอนทรย๓

[๑๐๐๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ กสมยนน ทานพระปณโฑลภารทวาชะ

ไดพยากรณอรหตผลวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๑๐๐๔] ครงนน ภกษมากรป เขาเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว จงนง ณ ทควร

สวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระปณโฑลภารทวาชะพยากรณ

อรหตผลวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๑๐๐๕] ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระปณโฑลภารทวาชะ เหนอ�านาจประโยชนอะไรหนอ จงพยากรณอรหตผลวา

เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

600

อา พยากตา ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๖] ตณณ โข [1] ภกขเว อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ปณโฑล- ภารทวาเชน ภกขนา อา พยากตา ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๗] กตเมส ตณณ ฯ สตนทรยสส สมาธนทรยสส ปนทรยสส ฯ

[๑๐๐๘] อเมส โข ภกขเว ตณณ อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา ปณโฑลภาร- ทวาเชน ภกขนา อา พยากตา ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๐๙] อมาน จ ภกขเว ตณ อนทรยาน กมนตาน ฯ ขยนตาน ฯ กสส ขยนตาน ฯ ชาตชรามรณสส ฯ ชาตชรามรณกขยนต โข ภกขเว สมปสสมาเนน ปณโฑล- ภารทวาเชน ภกขนา อา พยากตา ขณา ชาต วสต พรหมจรย กต กรณย นาปร อตถตตายาต ปชานามต ฯ

[๑๐๑๐] เอวมเม สต เอก สมย ภควา องเคส วหรต อาปณนนาม องคาน นคโม ฯ ตตร โข ภควา อายสมนต สารปตต อามนเตส โย โส สารปตต อรยสาวโก ตถาคเต เอกนตคโต อภปปสนโน น 2 โส ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา กงเขยย วา วจกจเฉยย วาต ฯ

1 ม. ย. ปน ฯ

2 ย. อปน โส ฯ

601

[๑๐๐๖] พระผ มพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๓ ประการ อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษปณโฑลภารทวาชะจงพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวาชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๑๐๐๗] อนทรย ๓ ประการเปนไฉน ? คอ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑.

[๑๐๐๘] ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๓ ประการนแล อนตนเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ภกษปณโฑลภารทวาชะจงพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

[๑๐๐๙] ดกรภกษทงหลาย กอนทรย ๓ ประการน มอะไรเปนทสด มความสน เปนทสด มความสนแหงอะไรเปนทสด มความสนแหงชาต ชราและมรณะเปนทสด ดกรภกษทงหลาย ภกษปณโฑลภารทวาชะเหนความสนแหงชาต ชราและมรณะดงนแล จงพยากรณอรหตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว ... กจอนเพอความเปนอยางนมไดม.

จบ สตรท ๙

สทธาสตร

วาดวยศรทธาของพระอรยสาวก

[๑๐๑๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผ มพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวองคะชออาปณะ ในแควนองคะ ณ ทนนแล

พระผมพระภาคตรสเรยกทานพระสารบตรมาแลวตรสวา ดกรสารบตร อรยสาวกผใดมศรทธามน เลอมใสยงในพระตถาคต อรยสาวกนน ไมพงเคลอบแคลงหรอสงสย ในตถาคต หรอในศาสนา ของตถาคต.

602

[๑๐๑๑] โย โส ภนเต อรยสาวโก ตถาคเต เอกนตคโต อภปปสนโน น โส ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา กงเขยย วา วจกจเฉยย วา ฯ สทธสส ห ภนเต อรย-สาวกสส เอต ปาฏกงข ย อารทธวรโย วหรสสต อกสลาน ธมมาน ปหานาย กสลาน ธมมาน อปสมปทาย ถามวา ทฬหปรกกโม อนกขตตธโร กสเลส ธมเมส ฯ

[๑๐๑๒] ยหสส ภนเต วรย ตทสส วรยนทรย ฯ สทธสส ห ภนเต อรยสาวกสส อารทธวรยสส เอต ปาฏกงข ย สตมา ภวสสต ปรเมน สตเนปกเกน สมน- นาคโต จรกตมป จรภาสตมป สรตา อนสสรตา ฯ

[๑๐๑๓] ยา หสส ภนเต สต ตทสส สตนทรย ฯ สทธสส ห ภนเต อรยสาวกสส อารทธวรยสส อปฏตสสตโน เอต ปาฏกงข ย โวสสคคารมมณ กรตวา ลภสสต สมาธ ลภสสต จตตสส เอกคคต ฯ

[๑๐๑๔] โย หสส ภนเต สมาธ ตทสส สมาธนทรย ฯ สทธสส ห ภนเต อรย- สาวกสส อารทธวรยสส อปฏตสสตโน สมมาสมาหตจตตสส 1 เอต ปาฏกงข ย เอว ปชานสสต อนมตคโค โข สสาโร ปพพา โกฏ นปปายต อวชชา- นวรณาน สตตาน ตณหาสโชนาน สนธาวต สสรต อวชชาย เตวว ตโมกายสส อเสสวราคนโรโธ สนตเมต ปท ปณตเมต ปท ยทท สพพสงขาร- สมโถ สพพปธปฏนสสคโค ตณหกขโย 2 วราโค นโรโธ นพพาน ฯ

[๑๐๑๕] ยา หสส ภนเต ปา ตทสส ปนทรย ฯ สโข 3 โส ภนเต อรยสาวโก เอว ปทหตวา ปทหตวา เอว สรตวา สรตวา เอว สมาทหตวา สมาทหตวา เอว ปชานตวา ปชานตวา เอว อภสททหต อเม โข เต ธมมา เย เม ปพเพ สตาว 4 อเหส เตนาห เอตรห กาเยน จ ผสตวา วหราม ปาย จ

1 ม. ย. สมาหตจตตสส ฯ เอวมปร ฯ

2 ม. ตณหากขโย ฯ

3 ม. ย. สทโธ ฯ เอวมปร ฯ

4 โป. ม. ย. สตวา ฯ เอวมปร ฯ

603

[๑๐๑๑] พระสารบตรกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ อรยสาวกใด มศรทธามน เลอมใสยง ในพระตถาคต อรยสาวกนน ไมพงเคลอบแคลงหรอสงสย ในพระตถาคต ในศาสนาของพระตถาคต ดวยวาอรยสาวกผมศรทธา พงหวงขอนไดวา จกเปนผปรารภความเพยร เพอละอกศลธรรม เพอยงกศลธรรมใหถงพรอม มก�าลง มความบากบน มนคง ไมทอดธระในกศลธรรมทงหลาย.

[๑๐๑๒] ขาแตพระองคผเจรญ กวรยะของอรยสาวกนน เปนวรยนทรย ดวยวาอรยสาวก ผมศรทธา ปรารภความเพยรแลวพงหวงขอนไดวา จกเปนผมสต ประกอบดวยสตเปนเครองรกษาตนอยางยง จกระลกถง ตามระลกถง กจทท�าและค�าพดแมนานได.

[๑๐๑๓] ขาแตพระองคผเจรญ กสตของอรยสาวกนน เปนสตนทรย ดวยวาอรยสาวกผมศรทธา ปรารภความเพยร เขาไปตงสตไวแลว พงหวงขอนไดวา จกยดหนวงนพพานใหเปนอารมณ ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต.

.[๑๐๑๔] ขาแตพระองคผเจรญ กสมาธของอรยสาวกนน เปนสมาธนทรย ดวยวาอรยสาวก ผมศรทธา ปรารภความเพยรเขาไปตงสตไว มจตตงมนโดยชอบ พงหวงขอนไดวา จกรชดอยางนวา สงสารมทสดและเบองตน อนบคคลรไมไดแลว เบองตนทสด ไมปรากฏแกเหลาสตว ผมอวชชาเครองกน มตณหาเปนเครองผกไว ผแลนไปแลว ทองเทยวไปแลว กความดบดวยการส�ารอกโดยไมเหลอแหงกองมดคออวชชา นนเปนบทอนสงบ นนเปนบทอนประณต คอ ความระงบสงขารทงปวง ความสละคนอปธ ทงปวง ความสนตณหา ความสนก�าหนด ความดบ นพพาน.

[๑๐๑๕] ขาแตพระองคผเจรญ กปญญาของอรยสาวกนน เปนปญญนทรย อรยสาวกนนแล พยายามอยางน ครนพยายามแลว ระลกอยางน ครนระลกแลว ตงมนอยางน ครนตงมนแลว รชดอยางน ครนรชดแลว ยอมเชอมนอยางนวา ธรรมเหลาน กคอธรรมทเราเคยไดฟงมาแลวนนเอง เหตนน บดน เราถกตองดวยนามกายอย และ เหนแจงแทงตลอดดวยปญญา.

604

อตวชฌ 1 ปสสามต ฯ

[๑๐๑๖] ยา หสส ภนเต สทธา ตทสส สทธนทรยนต ฯ

[๑๐๑๗] สาธ สาธ สารปตต โย โส สารปตต อรยสาวโก ตถาคเต เอกนตคโต อภปปสนโน น โส ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา กงเขยย วา วจกจเฉยย วา ฯ สทธสส ห สารปตต อรยสาวกสส เอต ปาฏกงข ย อารทธวรโย วหรสสต อกสลาน ธมมาน ปหานาย กสลาน ธมมาน อปสมปทาย ถามวา ทฬหปรกกโม อนกขตตธโร กสเลส ธมเมส ฯ

[๑๐๑๘] ย หสส สารปตต วรย ตทสส วรยนทรย ฯ สทธสส ห สารปตต อรยสาวกสส อารทธวรยสส เอต ปาฏกงข ย สตมา ภวสสต ปรเมน สตเนปกเกน สมนนาคโต จรกตมป จรภาสตมป สรตา อนสสรตา ฯ

[๑๐๑๙] ยา หสส สารปตต สต ตทสส สตนทรย ฯ สทธสส ห สารปตต อรยสาวกสส อารทธวรยสส อปฏตสสตโน เอต ปาฏกงข ย โวสสคคารมมณ กรตวา ลภสสต สมาธ ลภสสต จตตสส เอกคคต ฯ

[๑๐๒๐] โย หสส สารปตต สมาธ ตทสส สมาธนทรย ฯ สทธสส ห สารปตต อรยสาวกสส อารทธวรยสส อปฏตสสตโน สมมาสมาหตจตตสส เอต ปาฏกงข ย เอว ปชานสสต อนมตคโค โข สสาโร ปพพา โกฏ นปปายต อวชชานว-รณาน สตตาน ตณหาสโชนาน สนธาวต สสรต อวชชาย เตวว ตโมกายสส อเสสวราคนโรโธ สนตเมต ปท ปณตเมต ปท ยทท สพพสงขารสมโถ สพพปธ- ปฏนสสคโค ตณหกขโย วราโค นโรโธ นพพาน ฯ

[๑๐๒๑] ยา หสส สารปตต ปา ตทสส ปนทรย ฯ สโข โส สารปตต อรยสาวโก เอว ปทหตวา ปทหตวา เอว สรตวา สรตวา เอว สมาทหตวา

1 ม. ปฏวชฌ ฯ

605

[๑๐๑๖] ขาแตพระองคผเจรญ กศรทธาของอรยสาวก เปนสทธนทรย ดงนแล.

[๑๐๑๗] พ. ดละๆ สารบตร อรยสาวกใดมศรทธามน เลอมใสในตถาคต อรยสาวกนน ไมพงเคลอบแคลงหรอสงสย ในพระตถาคต หรอในศาสนาของพระตถาคต ดวยวา อรยสาวกผมศรทธา พงหวงขอนไดวา จกเปนผปรารภความเพยร เพอละอกศลธรรม เพอยงกศลธรรมใหถงพรอม มก�าลง มความบากบน มนคง ไมทอดธระในกศลธรรมทงหลาย.

[๑๐๑๘] ดกรสารบตร กวรยะของอรยสาวกนน เปนวรยนทรย ดวยวาอรยสาวก ผมศรทธา ปรารภความเพยรแลว พงหวงขอนไดวา จกเปนผมสต ประกอบดวยสตเปนเครองรกษาตนอยางยง จกระลกถง ตามระลกถง กจทท�าและค�าทพด แมนานได.

[๑๐๑๙] ดกรสารบตร กสตของอรยสาวกนน เปนสตนทรย ดวยวาอรยสาวกผมศรทธา ปรารภความเพยร เขาไปตงสตไวแลว พงหวงขอนไดวา จกยดหนวงนพพาน ใหเปนอารมณ ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต.

[๑๐๒๐] ดกรสารบตร กสมาธของอรยสาวกนน เปนสมาธนทรย ดวยวาอรยสาวก ผมศรทธา ปรารภความเพยร เขาไปตงสตไว มจตตงมนโดยชอบ พงหวงขอนไดวา จกรชดอยางนวา สงสารมทสดและเบองตน อนบคคลรไมไดแลว เบองตนทสด ไมปรากฏแกเหลาสตวผมอวชชาเปนเครองกน มตณหาเปนเครองผกไว ผแลนไปแลว ทองเทยวไปแลว กความดบดวยการส�ารอกโดยไมเหลอแหงกองมด คออวชชา นนเปนบทอนสงบ นนเปนบทอนประณต คอ ความระงบสงขารทงปวง ความสละคน อปธทงปวง ความสนตณหา ความสนก�าหนด ความดบ นพพาน.

[๑๐๒๑] ดกรสารบตร กปญญาของอรยสาวกนน เปนปญญนทรย อรยสาวกนนแล พยายามอยางน ครนพยายามแลว ระลกอยางน ครนระลกแลว ตงมนอยางน ครนตงมนแลว รชดอยางน ครนรชดแลว ยอมเชอมนอยางนวา ธรรมเหลาน กคอธรรมทเรา

606

สมาทหตวา เอว ปชานตวา ปชานตวา เอว อภสททหต อเม โข เต ธมมา เย

เม ปพเพ สตาว อเหส เตนาห เอตรห กาเยน จ ผสตวา วหราม ปาย จ อตวชฌ ปสสามต ฯ

[๑๐๒๒] ยา หสส สารปตต สทธา ตทสส สทธนทรยนต ฯ

ชราวคโค ปจโม ฯ

ตสสททาน

ชรา อณณาโภ พราหมโณ สาเกโต ปพพโกฏโก ปพพาราเม จ จตตาร ปณโฑโล สทเธน 1 เต ทสาต ฯ

1 ม. ...อาปเณน จาต ฯ

607

เคยไดฟงมาแลวนนเอง เหตนน บดน เราถกตองดวยนามกายอย และเหนแจง แทงตลอดดวยปญญา.

[๑๐๒๒] ดกรสารบตร สงใดเปนศรทธาของอรยสาวกนน สงนนเปนสทธนทรยของ อรยสาวกนน ดงนแล.

จบ สตรท ๑๐

จบ ชราวรรคท ๕

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ชราสตร ๒. อณณาภพราหมณสตร ๓. สาเกตสตร ๔. ปพพโกฏฐกสตร ๕. ปพพารามสตรท ๑ ๖. ปพพารามสตรท ๒ ๗. ปพพารามสตรท ๓ ๘. ปพพารามสตรท ๔ ๙. ปณโฑลภารทวาชสตร ๑๐. สทธาสตร.

608

สกรขาตวคโค ฉฏโ

[๑๐๒๓] เอวมเม สต เอก สมย ภควา โกสเลส วหรต โกสลาย 1 พราหมณคาเม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส

[๑๐๒๔] เสยยถาป ภกขเว เยเกจ ตรจฉานคตา ปาณา สโห มคราชา เตส อคค- มกขายต ยทท ถาเมน ชเวน สรเยน 2 ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

[๑๐๒๕] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ วรยนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ สตนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ สมาธนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

[๑๐๒๖] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ ตรจฉานคตา ปาณา สโห มคราชา เตส อคคมกขายต ยทท ถาเมน ชเวน สรเยน ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

1 ม. สาลาย ฯ ย. สาลาย ฯ

2 ม. ย. สเรน ฯ เอวมปร ฯ

609

สกรขาตวรรคท ๖

โกสลสตร

ปญญนทรยเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม

[๑๐๒๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โกสลพราหมณคาม ในแควนโกศล ณ ทนนแล พระผมพระภาค

ตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสวา.

[๑๐๒๔] ดกรภกษทงหลาย บรรดาสตวดรจฉานทกจ�าพวก สหมฤคราช โลกกลาววา เปนยอดของสตวเหลานน เพราะมก�าลง มฝเทา มความกลา ฉนใด บรรดาโพธปกขยธรรมทกอยาง ปญญนทรย เรากลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไป เพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๒๕] ดกรภกษทงหลาย กโพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย เปนโพธ- ปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร วรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... ปญญนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร.

[๑๐๒๖] ดกรภกษทงหลาย บรรดาสตวดรจฉานทกจ�าพวก สหมฤคราช โลกกลาววา เปนยอดของสตวเหลานน เพราะมก�าลง มฝเทา มความกลา ฉนใด บรรดาโพธ- ปกขยธรรมทกอยาง ปญญนทรย เรากลาววาเปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๑

610

[๑๐๒๗] เอวมเม สต เอก สมย ภควา มลลเกส 1 วหรต อรเวลกปป นาม มลลกาน 2 นคโม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส

[๑๐๒๘] ยาวกวจ ภกขเว อรยสาวกสส อรยาณ น อปปนน โหต เนว ตาว จตนน อนทรยาน สณต โหต เนว ตาว จตนน อนทรยาน อวฏต โหต ฯ ยโต จ โข ภกขเว อรยสาวกสส อรยาณ อปปนน โหต อถ จตนน อนทรยาน สณต โหต อถ จตนน อนทรยาน อวฏต โหต ฯ

[๑๐๒๙] เสยยถาป ภกขเว ยาวกวจ กฏาคารสส กฏ น อสสต โหต เนว ตาว โคปานสน สณต โหต เนว ตาว โคปานสน อวฏต โหต ฯ ยโต จ โข ภกขเว กฏาคารสส กฏ อสสต โหต อถ โข 3 โคปานสน สณต โหต อถ โข โคปานสน อวฏต โหต ฯ เอวเมว โข ภกขเว ยาวกวจ อรยสาวกสส อรยาณ น อปปนน โหต เนว ตาว จตนน อนทรยาน สณต โหต เนว ตาว จตนน อนทรยาน อวฏต โหต ฯ ยโต จ โข ภกขเว อรยสาวกสส อรยาณ อปปนน โหต อถ จตนน อนทรยาน ฯเปฯ อวฏต โหต ฯ กตเมส จตนน ฯ สทธนท-รยสส วรยนทรยสส สตนทรยสส สมาธนทรยสส ฯ

[๑๐๓๐] ปวโต ภกขเว อรยสาวกสส ตทนวยา สทธา สณาต ตทนวย วรย สณาต ตทนวยา สต สณาต ตทนวโย สมาธ สณาตต ฯ

1 ม. ย. มลลเกส ฯ

2 ม. ย. มลลกาน ฯ

3 ม. โขสทโท นตถ ฯ เอวมปร ฯ

611

มลลกสตร

วาดวยอนทรย๔

[๑๐๒๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวมลละ ชออรเวลกปปะ ในแควนมลละ ณ ทนนแล

พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสวา

[๑๐๒๘] ดกรภกษทงหลาย กอรยญาณยงไมเกดขนแกอรยสาวกเพยงใด อนทรย ๔ กยงไมตงลงมนเพยงนน เมอใดอรยญาณเกดขนแลวแกอรยสาวก เมอนนอนทรย ๔ กตงลงมน.

[๑๐๒๙] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเรอนยอด เมอเขายงไมไดยกยอดขนเพยงใด กลอนเรอนกยงไมชอวา ตงอยมนคงเพยงนน เมอใด เขายกยอดขนแลว เมอนน กลอนเรอนจงเรยกวา ตงอยมนคงฉนใด อรยญาณยงไมเกดขนแกอรยสาวกเพยงใด อนทรย ๔ กยงไมตงลงมนเพยงนน เมอใด อรยญาณเกดขนแลวแกอรยสาวก เมอนน อนทรย ๔ กตงลงมน ฉนนนเหมอนกน อนทรย ๔ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑.

[๑๐๓๐] ดกรภกษทงหลาย สทธา วรยะ สต สมาธ อนไปตามปญญาของอรยสาวก ผมปญญา ยอมตงมน.

จบ สตรท ๒

612

[๑๐๓๑] เอวมเม สต เอก สมย ภควา โกสมพย วหรต โฆสตาราเม ฯ ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส อตถ น โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต 1 เสกโขสมต ปชาเนยย อเสกโข ภกข อเสกขภมย สณโต อเสกโขสมต ปชาเนยยาต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๑๐๓๒] อตถ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต เสกโขสมต ปชาเนยย อเสกโข ภกข อเสกขภมย สณโต อเสกโขสมต ปชาเนยย ฯ

[๑๐๓๓] กตโม จ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต เสกโขสมต ปชานาต ฯ อธ ภกขเว เสกโข ภกข อท ทกขนต ยถาภต ปชานาต อย ทกขสมทโยต ยถาภต ปชานาต อย ทกขนโรโธต ยถาภต ปชานาต อย ทกขนโรธคามน ปฏปทาต ยถาภต ปชานาต ฯ อยป โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต เสกโขสมต ปชานาต ฯ

[๑๐๓๔] ปน จปร ภกขเว เสกโข ภกข อต ปฏสจกขต อตถ น โข อโต พหทธา อโ สมโณ วา พราหมโณ วา โย เอว ภต ตจฉ ตถ ธมม เทเสต ยถา ภควาต ฯ โส เอว ปชานาต นตถ น โข อโต พหทธา อโ สมโณ วา พราหมโณ วา โย เอว ภต ตจฉ ตถ ธมม เทเสต ยถา ภควาต ฯ อยป โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต เสกโขสมต ปชานาต ฯ

1 ม. ย. โต ฯ เอวมปร ฯ

613

เสขสตร

วาดวยพระเสขะและพระอเสขะ

[๑๐๓๑] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษ

ทงหลายแลวตรสวา ดกรภกษทงหลาย ปรยายทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม พงรวา เราเปนพระเสขะ ทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม พงรวา เราเปนพระอเสขะ มอยหรอ ? ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขา

พระองค มพระผมพระภาคเปนรากฐาน. 1

[๑๐๓๒] พ. ดกรภกษทงหลาย ปรยายทภกษผเปนอเสขะ 2 อาศยแลว ตงอยใน เสขภม พงรวา เราเปนพระเสขะ ทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม พงรวา เราเปนพระอเสขะ มอย.

[๑๐๓๓] ดกรภกษทงหลาย ปรยายทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม ยอมรวา เราเปนพระเสขะ เปนไฉน ? ภกษผเปนเสขะในธรรมวนยน ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ดกรภกษ ทงหลาย ปรยายแมนแล ทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม ยอมรชดวา เราเปนพระเสขะ.

[๑๐๓๔] ดกรภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษผเปนเสขะ ยอมพจารณาเหนดงนวา สมณะหรอพราหมณอนภายนอกจากศาสนาน ซงจะแสดงธรรมทจรงแทแนนอนเหมอนพระผมพระภาค มอยหรอ ? พระเสขะนนยอมรชด อยางนวา สมณะหรอพราหมณอนภายนอกจากศาสนาน ซงจะแสดงธรรมทจรงแทแนนอน เหมอนพระผมพระภาค ไมม ดกรภกษทงหลาย ปรยายแมนแล ทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม ยอมรวาเราเปนพระเสขะ.

1 ในตนฉบบเปนเครองหมาย . ทถกตองควรเปนเครอหมาย ฯลฯ. -ผรวบรวม

2 ในตนฉบบเปนคาวา อเสขะ ทถกตองควรเปน เสขะ -ผรวบรวม

614

[๑๐๓๕] ปน จปร ภกขเว เสกโข ภกข ปจนทรยาน ปชานาต สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยคตกาน ยปรมาน ยผลาน ยปรโยสานาน น เหว โข กาเยน ผสตวา วหรต ปาย จ อตวชฌ ปสสต ฯ อยป โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม เสกโข ภกข เสกขภมย สณโต เสกโขสมต ปชานาต ฯ

[๑๐๓๖] กตโม จ ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม อเสกโข ภกข อเสกขภมย สณโต อเสกโขสมต ปชานาต ฯ อธ ภกขเว อเสกโข ภกข ปจนทรยาน ปชานาต ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ ยคตกาน ยปรมาน ยผลาน ยปรโยสานาน กาเยน จ ผสตวา วหรต ปาย จ อตวชฌ ปสสต ฯ อยป โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม อเสกโข ภกข อเสกขภมย สณโต อเสกโขสมต ปชานาต ฯ

[๑๐๓๗] ปน จปร ภกขเว อเสกโข ภกข ฉ อนทรยาน ปชานาต จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ฯ อมาน โข ฉ อนทรยาน สพเพน สพพ สพพถา สพพ อปรเสสา นรชฌสสนต อาน จ ฉ อนทรยาน น กหจ กสมจ อปปชชสสนตต ปชานาต ฯ อยป โข ภกขเว ปรยาโย ย ปรยาย อาคมม อเสกโข ภกข อเสกขภมย สณโต อเสกโขสมต ปชานาตต ฯ

[๑๐๓๘] เสยยถาป ภกขเว ยาน กานจ ชงคลาน ปาณาน ปทชาตาน สพพาน ตาน หตถปเท สโมธาน คจฉนต หตถปท เตส อคคมกขายต ยทท มหนตตเตน ฯ เอวเมว โข ภกขเว ยาน กานจ ปทาน โพธาย สวตตนต ปนทรย ปท เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

615

[๑๐๓๕] ดกรภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษผเปนเสขะยอมรชด ซงอนทรย ๕ คอ สทธนทรย ๑ วรยนทรย ๑ สตนทรย ๑ สมาธนทรย ๑ ปญญนทรย ๑ อนทรย ๕ มสงใดเปนคต มสงใดเปนอยางยง มสงใดเปนผล มสงใดเปนทสด ภกษผเปนเสขะยงไมถกตองสงนนดวยนามกาย แตเหนแจงแทงตลอดดวยปญญา ดกรภกษทงหลาย ปรยายแมนแล ทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม ยอมรวา เราเปนพระเสขะ.

[๑๐๓๖] ดกรภกษทงหลาย กปรยายทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม ยอมรวาเราเปนพระอเสขะ เปนไฉน ? ภกษผเปนอเสขะในธรรมวนยน ยอมรชด ซงอนทรย ๕ คอ สทธนทรย ... ปญญนทรย อนทรย ๕ มสงใดเปนคต มสงใด เปนอยางยง มสงใดเปนผล มสงใดเปนทสด อรยสาวกผเปนอเสขะถกตองสงนน ดวยนามกาย และเหนแจงแทงตลอดดวยปญญา ดกรภกษทงหลาย ปรยายแมนแล ทภกษผเปนอเสขะอาศย และตงอยในอเสขภม ยอมรวา เราเปนพระเสขะ.1

[๑๐๓๗] ดกรภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษผเปนอเสขะยอมรชดซงอนทรย ๖ คอ จกขนทรย ๑ โสตนทรย ๑ ฆานนทรย ๑ ชวหนทรย ๑ กายยนทรย ๑ มนนทรย ๑ อรยสาวกผเปนอเสขะยอมรชดวา อนทรย ๖ เหลาน จกดบไปหมดสนโดยประการทงปวง ไมมเหลอ และอนทรย ๖ เหลาอน จกไมเกดขนในภพไหนๆ ดกรภกษ ทงหลาย ปรยายแมนแล ทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม ยอมรชดวา เราเปนพระอเสขะ.

จบ สตรท ๓

ปทสตร

บทธรรมทเปนไปเพอความตรสร

[๑๐๓๘] ดกรภกษทงหลาย รอยเทาของสตวผเทยวไปบนพนแผนดนชนดใดชนดหนง รอยเทาเหลานนทงหมด ยอมรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชาง โลกกลาววา

1 ในตนฉบบเปนคาวา พระเสขะ ทถกตองควรเปน พระอเสขะ -ผรวบรวม

616

[๑๐๓๙] กตมาน จ ภกขเว ปทาน โพธาย สวตตนต ฯ สทธนทรย ภกขเว ปท ต โพธาย สวตตต ฯ วรยนทรย ปท ต โพธาย สวตตต ฯ สตนทรย ปท ต โพธาย สวตตต ฯ สมาธนทรย ปท ต โพธาย สวตตต ฯ ปนทรย ปท ต โพธาย สวตตต ฯ

[๑๐๔๐] เสยยถาป ภกขเว ยาน กานจ ชงคลาน ปาณาน ปทชาตาน สพพาน ตาน หตถปเท สโมธาน คจฉนต หตถปท เตส อคคมกขายต ยทท มหนตตเตน ฯ เอวเมว โข ภกขเว ยาน กานจ ปทาน โพธาย สวตตนต ปนทรย ปท เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

[๑๐๔๑] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ สารคนธา โลหตจนทน เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

[๑๐๔๒] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

617

เปนยอดของรอยเทาเหลานน เพราะเปนรอยใหญ แมฉนใด บทแหงธรรมเหลาใด เหลาหนง ยอมเปนไปเพอความตรสร บท คอ ปญญนทรย เรากลาววา เปนยอด แหงบทธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๓๙] ดกรภกษทงหลาย บทแหงธรรมทงหลายเปนไฉน ยอมเปนไปเพอความตรสร ? ไดแกบทแหงธรรม คอ สทธนทรย ... วรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... ปญญนทรย ยอมเปนไปเพอความตรสร.

จบ สตรท ๔

สารสตร

ปญญนทรยเปนยอดแหงบทธรรม

[๑๐๔๐] ดกรภกษทงหลาย รอยเทาของสตว ผเทยวไปบนพนแผนดน ชนดใดชนดหนง รอยเทาเหลานนทงหมด ยอมรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชาง โลกกลาววา เปนยอด ของรอยเทาเหลานน เพราะเปนรอยใหญ แมฉนใด บทแหงธรรมเหลาใดเหลาหนง ยอมเปนไปเพอความตรสร บท คอ ปญญนทรย เรากลาววา เปนยอดของบท แหงธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๔๑] ดกรภกษทงหลาย ไมมกลนทแกนชนดใดชนดหนง จนทนแดง โลกกลาววาเปนยอดของไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย เรากลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๔๒] ดกรภกษทงหลาย กโพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย ... วรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... ปญญนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไป เพอความตรสร.

618

[๑๐๔๓] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ สารคนธา โลหตจนทน เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

[๑๐๔๔] เอกธมเม ปตฏตสส ภกขเว ภกขโน ปจนทรยาน ภาวตาน โหนต สภาวตาน ฯ กตมสม เอกธมเม ฯ อปปมาเท ฯ

[๑๐๔๕] กตโม จ ภกขเว อปปมาโท ฯ อธ ภกขเว ภกข จตต รกขต อาสเวส จ สาสเวส จ ธมเมส ฯ ตสส จตต รกขโต อาสเวส จ สาสเวส จ ธมเมส สทธนทรยป ภาวนาปารปร คจฉต วรยนทรยป ภาวนาปารปร คจฉต สตนทรยป ภาวนาปารปร คจฉต สมาธนทรยป ภาวนาปารปร คจฉต ปนทรยป ภาวนาปารปร คจฉต ฯ

[๑๐๔๖] เอวป โข ภกขเว เอกธมเม ปตฏตสส ภกขโน ปจนทรยาน ภาวตาน โหนต สภาวตานต ฯ

619

[๑๐๔๓] ดกรภกษทงหลาย ไมมกลนทแกนชนดใดชนดหนง จนทนแดง โลกกลาววา เปนยอดของไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย เรากลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๕

ปตฎฐตสตร

วาดวยธรรมอนเอก

[๑๐๔๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เปนอนภกษผตงอยในธรรมอนเอก เจรญแลว เจรญดแลว ธรรมอนเอกเปนไฉน ? คอ ความไมประมาท.

[๑๐๔๕] ดกรภกษทงหลาย กความไมประมาทเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมรกษา จตไวในอาสวะและธรรมทมอาสวะ เมอเธอรกษาจตไวในอาสวะ และธรรมทม อาสวะ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย แมปญญนทรย กยอมถง ความเจรญบรบรณ.

[๑๐๔๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เปนอนภกษผตงอยในธรรมอนเอก เจรญแลว เจรญดแลว แมดวยประการฉะนแล.

จบ สตรท ๖

620

[๑๐๔๗] เอวมเม สต เอก สมย ภควา อรเวลาย วหรต นชชา เนรชราย ตเร อชปาลนโครเธ ปมาภสมพทโธ ฯ อถ โข ภควโต รโหคตสส ปฏสลลนสส เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อมโตคธาน โหนต อมตปรายนาน อมตปรโยสานาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ อมาน ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อมโตคธาน โหนต อมตปรายนาน อมตปรโยสานานต ฯ

[๑๐๔๘] อถ โข พรหมา สหมปต ภควโต เจตสา เจโตปรวตกกมาย เสยยถาป นาม พลวา ปรโส สมมชต วา พาห ปสาเรยย ปสารต วา พาห สมมเชยย เอวเมว พรหมโลเก อนตรหโต ภควโต ปรโต ปาตรโหส ฯ

[๑๐๔๙] อถ โข พรหมา สหมปต เอกส อตตราสงค กรตวา เยน ภควา เตนชล- มปณาเมตวา ภควนต เอตทโวจ เอวเมต ภควา เอวเมต สคต ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อมโตคธาน โหนต อมตปรายนาน อมตปรโยสานาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯเปฯ ปนทรย ภาวต พหลกต อมโตคธ โหต อมตปรายน อมตปรโยสาน ฯ อมาน ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อมโตคธาน โหนต อมตปรายนาน อมตปรโยสานาน ฯ

[๑๐๕๐] ภตปพพาห ภนเต กสสเป สมมาสมพทเธ พรหมจรย อจร ตตรป ม เอว ชานนต สหโก ภกข สหโก ภกขต ฯ โส ขวาห ภนเต อเมสเยว ปจนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา กาเมส กามจฉนท วราเชตวา กายสส เภทา ปร มรณา สคต พรหมโลก อปปนโน ตตรป ม เอว ชานนต พรหมา สหมปต พรหมา สหมปตต ฯ

621

พรหมสตร

วาดวยทาวสหมบดพรหม

[๑๐๔๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยาง:-

สมยหนง พระผมพระภาคแรกตรสผ 1

ประทบอย ณ ควงไมอชปาลนโครธ แทบฝงแมน�าเนรญชรา ต�าบลอรเวลา

ครงนน พระผมพระภาคทรงหลกเรนอยในทลบ ทรงเกดความปรวตกแหงพระหฤทยอยางนวา อนทรย ๕ ทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลง สอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด ฯลฯ ปญญนทรย ทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด อนทรย ๕ เหลานทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด.

[๑๐๔๘] ครงนน ทาวสหมบดพรหม ทราบความปรวตกแหงพระหฤทยดวยใจแลว จงหายตวจากพรหมโลก มาปรากฏ

เบองพระพกตรพระผมพระภาค เหมอนบรษผมก�าลงเหยยดแขนทค หรอคแขนทเหยยด ฉะนน.

[๑๐๔๙] ครงนน ทาวสหมบดพรหม กระท�าผาหมเฉวยงบาขางหนง ประนมอญชลไปทางพระผมพระภาค แลวกราบทลวา

ขาแตพระผมพระภาค ขอนเปนอยางนน ขาแตพระสคต ขอนเปนอยางนน อนทรย ๕ ทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรยทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนทสด ฯลฯ ปญญนทรยทเจรญแลว กระท�ามากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด อนทรย ๕ เหลาน ทเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด.

[๑๐๕๐] ขาแตพระองคผเจรญ เรองเคยมมาแลว ขาพระองคไดประพฤตพรหมจรรย ในพระสมมาสมพทธเจาทรงพระนามวา

กสสปะ แมในเวลานน เขารจกขาพระองคอยางนวา สหกภกษๆ เพราะความทอนทรย ๕ เหลาน อนขาพระองคเจรญ

แลว กระท�าใหมากแลว ขาพระองคจงคลายกามฉนทในกามทงหลายเสยได เมอตายไป ไดเขาถงสคตพรหมโลก แมใน

พรหมโลกนน เขากรจกขาพระองคอยางนวา ทาวสหมบดพรหมๆ.

1 ในตนฉบบเปนคาวา ตรสผ ทถกตองควรเปน ตรสร -ผรวบรวม

622

[๑๐๕๑] เอวเมต ภควา เอวเมต สคต อหเมต ชานาม อหเมต ปสสาม ยถา อมาน ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อมโตคธาน โหนต อมตปรายนาน อมตปรโยสานานต ฯ

[๑๐๕๒] เอก สมย ภควา ราชคเห วหรต คชฌกเฏ ปพพเต สกรขาตาย ฯ ตตร โข ภควา อายสมนต สารปตต อามนเตส ก น โข สารปตต อตถวส สมปสสมาโน ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต 1 ฯ

[๑๐๕๓] อนตตร ห ภนเต โยคกเขม สมปสสมาโน ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๕๔] สาธ สาธ สารปตต อนตตรห สารปตต โยคกเขม สมปสสมาโน ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตต ฯ

[๑๐๕๕] กตโม จ สารปตต อนตตโร โยคกเขโม ย สมปสสมาโน ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๕๖] อธ ภนเต ขณาสโว ภกข สทธนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม วรยนทรย ภาเวต ฯ สตนทรย ภาเวต ฯ สมาธนทรย ภาเวต ฯ ปนทรย ภาเวต อปสมคาม สมโพธคาม ฯ อย โข ภนเต อนตตโร โยคกเขโม ย สมปสสมาโน

1 โป. ย. ปวตเตตต ฯ เอวมปร ฯ

623

[๑๐๕๑] ขาแตพระผมพระภาค ขอนเปนอยางนน ขาแตพระสคต ขอนเปนอยางนน ขาพระองคร ขาพระองคเหน

ขอทอนทรย ๕ เหลาน ทบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมหยงลงสอมตะ มอมตะเปนเบองหนา มอมตะเปนทสด.

จบ สตรท ๗

สกรขาตาสตร

ธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะ

[๑๐๕๒] สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ถ�าสกรขาตา เขาคชฌกฏ ใกลพระนครราชคฤห ณ ทนน พระองคตรส

เรยกทานพระสารบตรแลวตรสถามวา ดกรสารบตร ภกษผขณาสพเหนอ�านาจประโยชนอะไรหนอ จงประพฤตนอบนอมอยางยงในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต.

[๑๐๕๓] ทานสารบตรกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ภกษผขณาสพ เหนธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม จงประพฤตนอบนอมอยางยงในพระตถาคต หรอในศาสนา ของพระตถาคต.

[๑๐๕๔] พ. ถกละๆ สารบตร ภกษผขณาสพ เหนธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะ อนยอดเยยม จงประพฤตนอบนอมในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต.

[๑๐๕๕] ดกรสารบตร กธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม ทภกษขณาสพเหนอย จงประพฤตนอบนอมอยางยงในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคตนน เปนไฉน ?

[๑๐๕๖] สา. ขาแตพระองคผ เจรญ ภกษผ ขณาสพในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธนทรย อนใหถงความสงบ ใหถงความตรสร ยอมเจรญวรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... ปญญนทรย อนใหถงความสงบ ใหถงความตรสร ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมเปนแดนเกษม

624

ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๕๗] สาธ สาธ สารปตต เอโส ห สารปตต อนตตโร โยคกเขโม ย สมปสสมาโน ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตต ฯ

[๑๐๕๘] กตโม จ สารปตต ปรมนปจจกาโร ย ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคต-สาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๕๙] อธ ภนเต ขณาสโว ภกข สตถร สคารโว วหรต สปปฏสโส ธมเม สคารโว วหรต สปปฏสโส สงเฆ สคารโว วหรต สปปฏสโส สกขาย สคารโว วหรต สปปฏสโส สมาธสม สคารโว วหรต สปปฏสโส ฯ อย โข ภนเต ปรมนปจจกาโร ย ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๖๐] สาธ สาธ สารปตต เอโส ห สารปตต ปรมนปจจกาโร ย ขณาสโว ภกข ตถาคเต วา ตถาคตสาสเน วา ปรมนปจจการ ปวตตมาโน ปวตตตต ฯ

[๑๐๖๑] สาวตถนทาน ฯ ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนปปนนาน อปปชชนต นาตร ตถาคตสส ปาตภาวา อรหโต สมมาสม- พทธสส ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย

625

จากโยคะอนยอดเยยมนแล ทภกษผขณาสพเหนอย จงประพฤตนอบนอมอยางยง ในตถาคต หรอในศาสนาของพระตถาคต

[๑๐๕๗] พ. ถกละๆ สารบตร ธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะ อนยอดเยยมนแล ทภกษ ผขณาสพเหนอย จงประพฤตนอบนอมอยางยง ในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต.

[๑๐๕๘] ดกรสารบตร การนอบนอมอยางยง ทภกษผขณาสพประพฤต ในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต เปนไฉน ?

[๑๐๕๙] สา. ขาแตพระองคผ เจรญ ภกษผ ขณาสพในธรรมวนยน มความเคารพย�าเกรง ในพระศาสดา ในพระธรรม ในพระสงฆ ในการศกษา ในสมาธ ขาแตพระองค ผเจรญ การนอบนอมอยางยงแล ทภกษผขณาสพประพฤต ในพระตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต.

[๑๐๖๐] พ. ถกละๆ สารบตร การนอบนอมอยางยงนแล ทภกษผขณาสพประพฤต ในตถาคต หรอในศาสนาของตถาคต.

จบ สตรท ๘

อปาทสตรท ๑

อนทรย๕ไมเกดนอกพทธกาล

[๑๐๖๑] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ทยงไมเกด จะเกดขน นอกจากความอบตแหงพระตถาคตอรหนต- สมมาสมพทธเจา หาเกดไม อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ... ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�า

626

ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนปปน- นาน อปปชชนต นาตร ตถาคตสส ปาตภาวา อรหโต สมมาสมพทธสสาต ฯ

[๑๐๖๒] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนปปนนาน อปปช-ชนต นาตร สคตวนยา ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนปปนนาน อปปชชนต นาตร สคตวนยาต ฯ

วคโค ฉฏโ ฯ

ตสสททาน

สาล มลลก เสกโข จ ปเท สาเร ปตฏโต พรหมสกรขาตาโย อปปาเท อปเร ทเวต ฯ

627

ใหมากแลว ทยงไมเกด จะเกดขน นอกจากความอบต แหงพระตถาคตอรหนต- สมมาสมพทธเจา หาเกดไม.

จบ สตรท ๙

อปาทสตรท ๒

อนทรย๕ไมเกดนอกวนยพระสคต

[๑๐๖๒] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลวทยงไมเกด จกเกดขน นอกจากวนยของพระสคตแลว หาเกดขนไดไม อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ... ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ทยงไมเกด จกเกดขน นอกจากวนยของพระสคตแลว หาเกดขนไดไม.

จบ สตรท ๑๐

จบ สกรขาตวรรคท ๖

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. โกสลสตร ๒. มลลสตร ๓. เสขสตร ๔. ปทสตร ๕. สารสตร ๖. ปตฏฐตสตร ๗. พรหมสตร ๘. สกรขาตาสตร ๙. อปาทสตรท ๑ ๑๐. อปาทสตรท ๒.

628

โพธปกขยวคโค สตตโม

[๑๐๖๓] สาวตถนทาน ฯ ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน สโ- ชนาน ปหานาย 1 สวตตนต ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน สโชนาน ปหานาย สวตตนตต ฯ

[๑๐๖๔] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนสยสมคฆาตาย สวตตนต ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อนสยสมคฆาตาย สวตตนตต ฯ

[๑๐๖๕] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อทธานปราย สวตตนต ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อทธานปราย สวตตนตต ฯ 1 ม. สโชนปปหานาย ฯ เอวมปร ฯ

629

โพธปกขยวรรคท ๗

สญโญชนาสตร

เจรญอนทรย๕เพอละสงโยชน

[๑๐๖๓] สาวตถนทาน. พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอละสงโยชน อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอละสงโยชน.

จบ สตรท ๑

อนสยสตร

เจรญอนทรย๕เพอถอนอนสย

[๑๐๖๔] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถอนอนสย อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถอนอนสย.

จบ สตรท ๒

ปรญญาสตร

เจรญอนทรย๕เพอก�าหนดรอทธานะ

[๑๐๖๕] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอก�าหนดรอทธานะ (ทางไกล) อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ

630

[๑๐๖๖] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อาสวาน ขยาย สวตตนต ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน อาสวาน ขยาย สวตตนตต ฯ

[๑๐๖๗] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน สโชนาน ปหานาย สวตตนต อนสยสมคฆาตาย สวตตนต อทธานปราย สวตตนต อาสวาน ขยาย สวตตนต ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปนทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ภาวตาน พหลกตาน สโชนาน ปหานาย สวตตนต อนสยสมคฆาตาย สวตตนต อทธานปราย สวตตนต อาสวาน ขยาย สวตตนตต ฯ

[๑๐๖๘] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน

631

ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�า ใหมากแลว ยอมเปนไปเพอก�าหนดรอทธานะ.

จบ สตรท ๓

อาสวกขยสตร

เจรญอนทรย๕เพอความสนอาสวะ

[๑๐๖๖] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสนอาสวะ อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสนอาสวะ.

[๑๐๖๗] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอละสงโยชน เพอถอนอนสย เพอก�าหนดรอทธานะ เพอความสนอาสวะ อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย ดกรภกษ ทงหลาย อนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอละสงโยชน เพอถอนอนสย เพอก�าหนดรอทธานะ เพอความสนอาสวะ.

จบ สตรท ๔

ผลสตรท ๑

เจรญอนทรย๕หวงผลได๒อยาง

[๑๐๖๘] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย [1] อนทรย ๕ เหลานแล ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕

1 ในตนฉบบไมมประโยค ดกรภกษทงหลาย ทถกตองควรมประโยค ดกรภกษทงหลาย -ผรวบรวม

632

ภาวตตตา พหลกตตตา ทวนน ผลาน อตร ผล ปาฏกงข ทฏเว ธมเม อา สต วา อปาทเสเส อนาคามตาต ฯ

[๑๐๖๙] ปจมาน ภกขเว อนทรยาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธนทรย ฯเปฯ ปน- ทรย ฯ อมาน โข ภกขเว ปจนทรยาน ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา สตต ผลา สตตานสสา ปาฏกงขา ฯ กตเม สตต ผลา สตตานสสา ฯ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต อถ มรณกาเล อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ มรณกาเล อ อาราเธต ฯ อถ ปจนน โอรมภาคยาน สโชนาน ปรกขยาย อนตราปรนพพาย โหต อปหจจปรนพพาย โหต อสงขารปรนพพาย โหต สสงขารปรนพพาย โหต อทธโสโต โหต อกนฏคาม ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อนทรยาน ภาวตตตา พหลกตตตา อเม สตต ผลา สตตานสสา ปาฏกงขาต ฯ

[๑๐๗๐] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ ชมพทปกา รกขา ชมพ เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

633

เหลานแลอนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว พงหวงผลได ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตผลในปจจบน หรอเมอยงมความถอมนเหลออยเปนพระอนาคาม.

จบ สตรท ๕

ผลสตรท ๒

เจรญอนทรย๕ไดอานสงส๗ประการ

[๑๐๖๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนทรย ๕ เปนไฉน ? คอ สทธนทรย ฯลฯ ปญญนทรย [1] อนทรย ๕ เหลานแล ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว พงหวงผลานสงสได ๗ ประการ ผลานสงส ๗ ประการเปนไฉน ? คอ จะไดชมอรหตผลในปจจบนกอน ๑ ถาไมไดชมอรหตผลในปจจบน จะไดชมเวลาใกลตาย ๑ ถาปจจบนกไมไดชม ในเวลา ใกลตายกไมไดชมไซร ทนนจะไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ๑ ผอปหจจ- ปรนพพาย ๑ ผ อสงขารปรนพพาย ๑ ผ สสงขารปรนพพาย ผ อทธงโสโต- อกนฏฐคาม ๑ เพราะสงโยชนอนเปนสวนเบองต�า ๕ สนไป ดกรภกษทงหลาย เพราะความทอนทรย ๕ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว พงหวง ผลานสงส ๗ ประการเหลาน.

จบ สตรท ๖

รกขสตรท ๑

ปญญนทรยเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม

[๑๐๗๐] ดกรภกษทงหลาย ตนไมในชมพทวปชนดใดชนดหนง ตนหวา โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

1 ในตนฉบบไมมประโยค ดกรภกษทงหลาย ทถกตองควรมประโยค ดกรภกษทงหลาย -ผรวบรวม

634

[๑๐๗๑] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

[๑๐๗๒] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ ชมพทปกา รกขา ชมพ เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

[๑๐๗๓] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ เทวาน ตาวตสาน รกขา ปารจฉตตโก เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

[๑๐๗๔] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ วรยนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ สตนทรย โพธปกขโย ธมโม ฯ สมาธนทรย โพธปกขโย ธมโม ฯ ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

635

[๑๐๗๑] ดกรภกษทงหลาย กโพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย เปนโพธปกขย-ธรรมยอมเปนไปเพอความตรสร ฯลฯ ปญญนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไป เพอความตรสร.

[๑๐๗๒] ดกรภกษทงหลาย ตนไมในชมพทวปชนดใดชนดหนง ตนหวา โลกกลาววาเปนยอดแหงตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๗

รกขสตรท ๒

ปญญนทรยเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม๒

[๑๐๗๓] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของเทวดาชนดาวดงสชนดใดชนดหนง ตนปารฉตตกะ โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไป เพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๗๔] ดกรภกษทงหลาย กโพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย เปนโพธปกขย- ธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร ฯลฯ ปญญนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไป เพอความตรสร.

636

[๑๐๗๕] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ เทวาน ตาวตสาน รกขา ปารจฉตตโก เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

[๑๐๗๖] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ อสราน รกขา จตตปาฏล เตส อคคมก- ขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

[๑๐๗๗] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯเปฯ ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

[๑๐๗๘] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ อสราน รกขา จตตปาฏล เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธายาต ฯ

637

[๑๐๗๕] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของเทวดาชนดาวดงสชนดใดชนดหนง ตนปารฉตตกะ โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๘

รกขสตรท ๓

ปญญนทรยเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม๓

[๑๐๗๖] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของพวกอสรชนดใดชนดหนง ตนจตตปาฏล โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใด เหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๗๗] ดกรภกษทงหลาย กโพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย เปนโพธปกขย- ธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร ฯลฯ ปญญนทรยเปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร.

[๑๐๗๘] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของพวกอสรชนดใดชนดหนง ตนจตตปาฏล โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลาน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๙

638

[๑๐๗๙] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ สปณณาน รกขา โกฏสมพล 1 เตส อคคมกขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมกขายต ยทท โพธาย ฯ

[๑๐๘๐] กตเม จ ภกขเว โพธปกขยา ธมมา ฯ สทธนทรย ภกขเว โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯเปฯ ปนทรย โพธปกขโย ธมโม ต โพธาย สวตตต ฯ

[๑๐๘๑] เสยยถาป ภกขเว เย เกจ สปณณาน รกขา โกฏสมพล เตส อคคมก- ขายต ฯ เอวเมว โข ภกขเว เย เกจ โพธปกขยา ธมมา ปนทรย เตส อคคมก- ขายต ยทท โพธายาต ฯ

โพธปกขยวคโค สตตโม ฯ

ตสสททาน

สโชนา อนสยา ปรา อาสวกขยา เทว ผลา จตโร รกขา วคโค เตน ปวจจตต ฯ

1 ม. ย. กฏสมพล ฯ เอวมปร ฯ

639

รกขสตรท ๔

ปญญนทรยเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม

[๑๐๗๙] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของพวกครฑชนดใดชนดหนง ตนโกฏสมพล (ไมงวปา) โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรม เหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรม เหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๘๐] ดกรภกษทงหลาย โพธปกขยธรรมเปนไฉน ? คอ สทธนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร ฯลฯ ปญญนทรย เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร.

[๑๐๘๑] ดกรภกษทงหลาย ตนไมของพวกครฑชนดใดชนดหนง ตนโกฏสมพล โลกกลาววา เปนยอดของตนไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย บณฑตกลาววา เปนยอดแหงโพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไป เพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน.

จบ สตรท ๑๐

จบ โพธปกขยวรรคท ๗

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สญโญชนาสตร ๒. อนสยสตร ๓. ปรญญาสตร ๔. อาสวกขยสตร ๕. ผลสตรท ๑ ๖. ผลสตรท ๒ ๗. รกขสตรท ๑ ๘. รกขสตรท ๒ ๙. รกขสตรท ๓ ๑๐. รกขสตรท ๔.

640

อนทรยสยตตสส คงคาทเปยยาโล อฏโม

[๑๐๘๒] เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ เอวเมว โข ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๐๘๓] กถจ ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธนทรย ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ

[๑๐๘๔] ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค อรปาโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๐๘๕] อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย ปจนทรยาน ภาเวตพพาน ฯ กตมาน ปจ ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธนทรย ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯเปฯ ปนทรย ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อมาน ปจนทรยาน ภาเวตพพานต ฯ (ยถา มคคสยตต วตถารต ตถา วตถาเรตพพ วเวกนสสต) ฯ

641

คงคาทเปยยาลท ๘

อานสงสแหงการเจรญอนทรย๕

[๑๐๘๒] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปสทศปราจน แมฉนใด ภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมาก ซงอนทรย ๕ ยอมเปน ผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๘๓] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมากซงอนทรย ๕ นนเปนอยางไรเลา ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธนทรย อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ยอมเจรญวรยนทรย ... สตนทรย ... สมาธนทรย ... ปญญนทรย อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ดกร ภกษทงหลาย ภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมากซงอนทรย ๕ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน.

[๑๐๘๔] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ น สงโยชนอนเปนสวน เบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ นแล.

[๑๐๘๕] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ นแล อนทรย ๕ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธนทรย อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ฯลฯ ยอมเจรญปญญนทรย อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนภกษพงเจรญ เพอร ยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชน อนเปนสวนเบองบน ๕ นแล (อนทรยทอาศยวเวกเปนตน พงขยายความออกไปเหมอนมรรคสงยต)

642

[๑๐๘๖] เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ เอวเมว โข ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๐๘๗] กถจ ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธนทรย ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน ฯเปฯ ปนทรย ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ปจนทรยาน ภาเวนโต ปจนทรยาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ

[๑๐๘๘] ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจ อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๐๘๙] อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย ปจนทรยาน ภาเวตพพาน ฯ กตมาน ปจ ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธนทรย ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนย- ปรโยสาน วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปนทรย ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขาย ปหานาย อมาน ปจนทรยาน ภาเวตพพานต ฯ (ยถา มคคสยตเต เอว ภวต อนทรยสยตต) ฯ

643

[๑๐๘๖] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงลงสทศปราจน บาไปส ทศปราจน แมฉนใด ภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมากซงอนทรย ๕ ยอมเปน ผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๘๗] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมากซงอนทรย ๕ นนเปนอยางไรเลา ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธนทรย มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะ เปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ฯลฯ ยอมเจรญปญญนทรย มอนก�าจดราคะ เปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ดกรภกษทงหลาย ภกษเจรญอนทรย ๕ กระท�าใหมากซงอนทรย ๕ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน.

[๑๐๘๘] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

[๑๐๘๙] ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล อนทรย ๕ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธนทรย มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ฯลฯ ยอมเจรญปญญนทรย มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๕ เหลาน อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล (อนทรยสงยตมสวนเหมอนในมรรคสงยต)

จบ อนทรยสงยต

644

ตสสททาน สโชนา อนสยา อทธาน อาสวกขยา เทว ผลา สตตานสสา จตรกขา วคโค เตน ปวจจตต ฯ

อนทรยสยตต นฏต ฯ

645

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สญโญชนาสตร ๒. อนสยสตร ๓. อทธานสตร ๔. อาสวกขยสตร ๕. ผลสตรท ๑ ๖. ผลสตรท ๒ ๗. สตตานสงสสตร ๘. รกขสตรท ๑ ๙. รกขสตรท ๒ ๑๐. รกขสตรท ๓ ๑๑. รกขสตรท ๔.

จบ อนทรยสงยต

646

647

648

649

647

648

สมมปปธานสยตต

[๑๐๙๐]สาวตถ ฯ ตตร โข ภควา ฯเปฯ เอตทโวจ จตตาโรเม ภกขเว

สมมปปธานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน ปหานาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อนปปนนาน กสลาน ธมมาน อปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณ-หาต ปทหต ฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร สมมปปธานาต ฯ

[๑๐๙๑]เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ

เอวเมว โข ภกขเว ภกข จตตาโร สมมปปธาเน ภาเวนโต จตตาโร สมมป- ปธาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๐๙๒]กถจ ภกขเว ภกข จตตาโร สมมปปธาเน ภาเวนโต จตตาโร สมมป-

ปธาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน ปหานาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อนปปนนาน กสลาน ธมมาน อปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข จตตาโร สมมปปธาเน ภาเวนโต จตตาโร สมมปปธาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ

649

๕. สมมปปธานสงยต วาดวยสมมปปธาน๔

[๑๐๙๐] สาวตถนทาน. ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายแลวตรสวา ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ เหลาน สมมปปธาน ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ๑ เพอใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอความมยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณ แหงกศลธรรมทบงเกดขนแลว ๑ ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ เหลานแล.

[๑๐๙๑] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปส ทศปราจน แมฉนใด ภกษเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมากซงสมมปปธาน ๔ ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๙๒] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมาก ซงสมมปปธาน ๔ อยางไรเลา ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน? ภกษในธรรมวนยน ยอมยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ๑ เพอใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอความไมเลอนหาย เพอความมยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษผเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมากซงสมมปปธาน ๔ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน. ปาจนนนนสตร ๖ สตร สมททนนนสตร ๖ สตร ๒ อยาง เหลานน อยางละ ๖ สตร รวมเปน ๑๒ สตร เพราะฉะนน จงเรยกวาวรรค (พงขยายความคงคาเปยยาลแหงสมมปปธานสงยต

ดวยสามารถสมมปปธาน)

650

ฉ ปาจนโต นนนา ฉ นนนา จ สมททโต เอเต เทว ฉ ทวาทส โหนต วคโค เตน ปวจจตต ฯ (สมมปปธานสยตตสส คงคาเปยยาล สมมปปธานวเสน วตถาเรตพพา) ฯ วคโค ฯ ตถาคต ปท กฏ มล สาเรน วสสก ราชา จนทมสรยา วตเถน ทสม ปท ฯ (อปปมาทวคโค สมมปปธานวเสน วตถาเรตพโพ) ฯ วคโค ฯ

[๑๐๙๓]เสยยถาป ภกขเว เยเกจ พลกรณยา กมมนตา กยรนต 1 สพเพ เต

ปว นสสาย ปวย ปตฏาย เอวเมเต พลกรณยา กมมนตา กยรนต ฯ เอวเมว โข ภกขเว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สมมปปธาเน ภาเวต จตตาโร สมมปปธาเน พหลกโรต ฯ

[๑๐๙๔]กถจ ภกขเว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สมมปปธาเน

ภาเวต จตตาโร สมมปปธาเน พหลกโรต ฯ อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข สล นสสาย สเล ปตฏาย จตตาโร สมมปปธาเน ภาเวต จตตาโร สมมปปธาเน พหลกโรตต ฯ ฯ (เอว พลกรณยวคโค สมมปปธานวเสน วตถาเรตพโพ) ฯ

[๑๐๙๕]ตสโส อมา ภกขเว เอสนา ฯ กตมา ตสโส ฯ กาเมสนา ภเวสนา พรหม-

จรเยสนา ฯ อมา โข ภกขเว ตสโส เอสนา ฯ

1 ม. กรยนต ฯ เอวมปรป ฯ

651

จบ วรรคท ๑

๑. ตถาคตสตร ๒. ปทสตร ๓. กฏสตร ๔. มลสตร ๕. สารสตร ๖. วสสกสตร ๗. ราชาสตร ๘. จนทมสตร ๙. สรยสตร ๑๐. วตถสตร (พงขยายความอปปมาทวรรคดวยสามารถสมมปปธาน)

จบ วรรคท ๒

[๑๐๙๓] ดกรภกษทงหลาย การงานทจะพงท�าดวยก�าลงอยางใดอยางหนง อนบคคลท�าอย การงานทจะพงท�าดวยก�าลงทงหมดนน อนบคคลอาศยแผนดน ด�ารงอยบนแผนดน จงท�าไดอยางนน แมฉนใด ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมาก ซงสมมปปธาน ๔ ฉนนนเหมอนกน.

[๑๐๙๔] ดกรภกษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมากซงสมมปปธาน ๔ อยางไรเลา ? ภกษในธรรมวนยน ยอมยงฉนทะ ใหเกด พยายามปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ๑ เพอใหกศลธรรม ทยงไมเกด เกดขน ๑ เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอความมยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญสมมปปธาน ๔ กระท�าใหมากซงสมมปปธาน ๔ อยางนแล (พงขยายความพลกรณยวรรคดวยสามารถสมมปปธานอยางน).

จบ วรรคท ๓

[๑๐๙๕] ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน ? คอ การแสวงหากาม ๑ การแสวงหาภพ ๑ การแสวงหาพรหมจรรย ๑ ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ อยางนแล.

652

[๑๐๙๖]อมาส โข ภกขเว ตสสนน เอสนาน อภาย ปราย ปรกขยาย

ปหานาย จตตาโร สมมปปธานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อมาส โข ภกขเว ตสสนน เอสนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม จตตาโร สมมปปธานา ภาเวตพพาต ฯ

[๑๐๙๗]ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค

อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๐๙๘]อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย

ปราย ปรกขยาย ปหานาย จตตาโร สมมปปธานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข อนปปนนาน ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม จตตาโร สมมปปธานา ภาเวตพพาต ฯ (เอว เอสนา ปาล วตถาเรตพพา) ฯ

สมมปปธานสยตต นฏต ฯ

653

[๑๐๙๖] ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอความละซงการแสวงหา ๓ อยางน สมมปปธาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลทยงไมเกด เกดขน ฯลฯ เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอความมยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ เหลาน อนภกษพงเจรญ เพอความรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละการแสวงหา ๓ อยางนแล.

[๑๐๙๗] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ น สงโยชนเปนสวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ นแล.

[๑๐๙๘] ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชน อนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล สม- มปปธาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน ฯลฯ เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอความมยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว ดกรภกษทงหลาย สมมปปธาน ๔ เหลาน อนภกษพงเจรญ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล. (พงขยายความ

ออกไป เหมอนเอสนาวรรค)

จบ สมมปปธานสงยต

654

พลสยตต

[๑๐๙๙]ปจมาน ภกขเว พลาน ฯ กตมาน ปจ ฯ สทธาพล วรยพล สตพล

สมาธพล ปาพล ฯ อมาน โข ภกขเว ปจ พลานต ฯ

[๑๑๐๐]เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ

เอวเมว โข ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๑๐๑]กถจ ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหลกโรนโต

นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธาพล ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม วรยพล สตพล สมาธพล ปาพล ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคค- ปรณาม ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหล- กโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ

[๑๑๐๒]ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค

อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๑๐๓]อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย

ปราย ปรกขยาย ปหานาย ปจ พลาน ภาเวตพพาน ฯ กตมาน ปจ ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธาพล ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม วรยพล สตพล สมาธพล ปาพล ภาเวต วเวกนสสต วราค-

655

๖. พลสงยต วาดวยพละ๕

[๑๐๙๙] ดกรภกษทงหลาย พละ ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน ? คอ สทธา-พละ ๑ วรยพละ ๑ สตพละ ๑ สมาธพละ ๑ ปญญาพละ ๑ ดกรภกษทงหลาย พละ ๕ ประการ นแล.

[๑๑๐๐] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปสทศปราจน แมฉนใด ภกษเจรญพละ ๕ กระท�าใหมากซงพละ ๕ ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๑๐๑] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญพละ ๕ กระท�าใหมากซงพละ ๕ อยางไรเลา ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ภกษในธรรม- วนยน ยอมเจรญสทธาพละ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไป ในการสละ ยอมเจรญวรยพละ ... สตพละ ... สมาธพละ ... ปญญาพละ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ดกรภกษทงหลาย ภกษเจรญพละ ๕ กระท�าใหมากซงพละ ๕ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน.

[๑๑๐๒] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน สงโยชน อนเปนสวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

[๑๑๐๓] ดกรภกษทงหลาย พละ ๕ อนภกษพงเจรญ เพอร ยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล พละ ๕ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธาพละ ... วรยพละ ... สตพละ ... สมาธพละ ปญญาพละ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ

656

นสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อมาน ปจ พลาน ภาเวตพพานต ฯ

[๑๑๐๔]เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ

เอวเมว โข ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๑๐๕]กถจ ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหลกโรนโต

นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธาพล ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน ฯเปฯ เอว โข ภกขเว ภกข ปจ พลาน ภาเวนโต ปจ พลาน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ (เอว เอสนา ปาล วตถาเรตพพา ราควนย- ปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนยปรโยสาน) ฯ

[๑๑๐๖]ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค

อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๑๐๗]อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย

ปราย ปรกขยาย ปหานาย ปจ พลาน ภาเวตพพาน ฯ กตมาน ปจ ฯ อธ ภกขเว ภกข สทธาพล ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนย-ปรโยสาน ฯเปฯ ปาพล ภาเวต ราควนยปรโยสาน โทสวนยปรโยสาน โมหวนย-ปรโยสาน ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อมาน ปจ พลาน ภาเวตพพานต ฯ

พลสยตต นฏต ฯ

657

ดกรภกษทงหลาย พละ ๕ เหลาน อนภกษพงเจรญเพอร ยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

[๑๑๐๔] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปส ทศปราจน หลงไปส ทศปราจน บาไปสทศปราจน แมฉนใด ภกษเจรญพละ ๕ กระท�าใหมากซงพละ ๕ ยอมเปน ผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๑๐๕] ดกรภกษทงหลาย ภกษเจรญพละ ๕ กระท�าใหมากซงพละ ๕ อยางไรเลา ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธาพละ มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ... ยอมเจรญปญญาพละ มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ดกรภกษทงหลาย ภกษเจรญพละ ๕ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน.

[๑๑๐๖] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน สงโยชนอนเปน สวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน เหลานแล.

[๑๑๐๗] ดกรภกษทงหลาย พละ ๕ อนภกษพงเจรญเพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล พละ ๕ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธาพละ มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด ... ยอมเจรญปญญาพละ มอนก�าจดราคะเปนทสด มอนก�าจดโทสะเปนทสด มอนก�าจดโมหะเปนทสด พละ ๕ เหลานแล อนภกษพงเจรญเพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละซงสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

จบ พลสงยต

658

อทธปาทสยตตปาวาลวคโค ปโม

[๑๑๐๘]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ภาวตา พหลกตา อปารา ปาร คมนาย

สวตตนต ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขาร- สมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ จตตสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วมสาสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา อปารา ปาร คมนาย สวตตนตต ฯ

[๑๑๐๙]เยส เกสจ ภกขเว จตตาโร อทธปาทา วรทธา วรทโธ เตส อรโย

มคโค สมมาทกขกขยคาม ฯ เยส เกสจ ภกขเว จตตาโร อทธปาทา อารทธา อารทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคาม ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ เยส เกสจ ภกขเว อเม จตตาโร อทธปาทา วรทธา วรทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคามต ฯ

659

๗. อทธปาทสงยต ปาวาลวรรคท ๑

อปารสตร

อทธบาท๔

[๑๑๐๘] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถงฝงจากทมใชฝง อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร เจรญอทธบาท อนประกอบดวยวรยสมาธและปธานสงขาร เจรญอทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธ และปธานสงขาร เจรญอทธบาทอนประกอบดวย วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถงฝงจากทมใชฝง.

จบ สตรท ๑

วรทธสตร

ผปรารภอทธบาทชอวาปรารภอรยมรรค

[๑๑๐๙] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ อนชนเหลาใดเหลาหนงเบอแลว ชนเหลานนกชอวา เบออรยมรรคเครองใหถงความสนทกขโดยชอบ อทธบาท ๔ อนชนเหลาใดเหลาหนง ปรารภแลว ชนเหลานนชอวา ปรารภอรยมรรคเครองใหถงความสนทกขโดยชอบ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธ และปธานสงขาร ... วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร อทธบาท ๔ เหลาน อนชนเหลาใดเหลาหนงเบอแลว ชนเหลานนกชอวา เบออรยมรรคทใหถงความสนทกขโดยชอบ อทธบาท ๔ เหลาน อนชนเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว ชนเหลานนชอวา ปรารภอรยมรรคทใหถงความสนทกขโดยชอบ.

จบ สตรท ๒

660

[๑๑๑๐]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ภาวตา พหลกตา อรยา นยยานกา นยยนต

ตกกรสส สมมาทกขกขยาย ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา อรยา นยยานกา นยยนต ตกกรสส สมมาทกขกขยายาต ฯ

[๑๑๑๑]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ภาวตา พหลกตา เอกนตนพพทาย วราคาย

นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตนต ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรย-สมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา เอกนตนพพทาย วราคาย นโรธาย อปสมาย อภาย สมโพธาย นพพานาย สวตตนตต ฯ

661

อรยสตร

เจรญอทธบาท๔เพอความสนทกข

[๑๑๑๐] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว เปนอรยะ น�าออกจากทกข ยอมน�าผบ�าเพญอทธบาทนนไป เพอความสนทกขโดยชอบ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนท-สมาธและปธานสงขาร ... วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว เปนอรยะ น�าออกจากทกข ยอมน�าผบ�าเพญอทธบาทนนไป เพอความสนทกขโดยชอบ.

จบ สตรท ๓

นพพตสตร

เจรญอทธบาท๔เพอความหนาย

[๑๑๑๑] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายก�าหนด เพอดบ เพอความสงบ เพอความตรสร เพอนพพาน อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว ... เพอนพพาน.

จบ สตรท ๔

662

[๑๑๑๒]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส

อภนปผาเทส สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส อภนปผา-เทสสนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส อภนปผาเทนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ

[๑๑๑๓]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส

อภนปผาเทส สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส อภนปผา- เทสสนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา อทธปปเทส อภนปผาเทนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตาต ฯ

663

ปเทสสตร

ฤทธส�าเรจไดเพราะเจรญอทธบาท

[๑๑๑๒] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล ยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณ เหลาใดเหลาหนง ในปจจบน ยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๑๓] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล ยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน ยอมยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจ สมณะ หรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงสวนแหงฤทธใหส�าเรจได กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๕

664

[๑๑๑๔]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา สมตต อทธ

อภนปผาเทส สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา สมตต อทธ อภนปผา- เทสสนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา สมตต อทธ อภนปผาเทนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ

[๑๑๑๕]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา สมตต

อทธ อภนปผาเทส สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลก-ตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา สมตต อทธ อภนปผาเทสสนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา สมตต อทธ อภนปผาเทนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตาต ฯ

665

สมมตตสตร

ฤทธบรบรณไดเพราะเจรญอทธบาท

[๑๑๑๔] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล ยงฤทธใหส�าเรจบรบรณแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยงฤทธใหส�าเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงฤทธใหส�าเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน ยอมยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงฤทธใหส�าเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาท ประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๑๕] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล ยงฤทธใหส�าเรจบรบรณแลว สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยงฤทธใหส�าเรจไดบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใด เหลาหนง ในอนาคตกาล จกยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน ยอมยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ สมณะหรอพราหมณทงหมดนน ยอมยงฤทธใหส�าเรจบรบรณ กเพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล

จบ สตรท ๖

666

[๑๑๑๖]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต

ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรส สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคต-มทธาน ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรสสนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ

[๑๑๑๗]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต

ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรส สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรสสนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรนต สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตาต ฯ

667

ภกขสตร

ไดเจโตวมตปญญาวมตเพราะเจรญอทธบาท

[๑๑๑๖] ดกรภกษทงหลาย กภกษเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล กระท�าใหแจงซงเจโต- วมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญา อนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญา- วมต อนหาอาสวะไมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ใน ปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ ภกษเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะ อาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ ภกษเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหา อาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะ ทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๑๗] ดกรภกษทงหลาย กภกษเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล กระท�าใหแจงซง เจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญา อนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกท�าใหแจง ซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญา-

668

[๑๑๑๘]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข

ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคโต อรห สมมาสมพทโธต วจจตต ฯ

[๑๑๑๙]อย ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโทต เม ภกขเว ปพเพ

อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ โส โข ปนาย ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ภาเวตพโพต เม ภกขเว ฯ ภาวโตต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

669

วมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ภกษทงหมดนน กระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเจรญกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๗

พทธสตร

เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาเพราะเจรญอทธบาท

[๑๑๑๘] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรม-วนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล เขาจงเรยกตถาคตวา พระอรหนตสมมาสมพทธเจา.

จบ สตรท ๘

ญาณสตร

พระพทธเจาเจรญอทธบาท๔

[๑๑๑๙] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดเกดขนแลวแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเปนอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธาน- สงขาร ... อทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราควรเจรญ ... อทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราเจรญแลว.

670

[๑๑๒๐]อย วรยสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโทต เม ภกขเว ปพเพ

อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ โส โข ปนาย วรยสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ภาเวตพโพต เม ภกขเว ฯ ภาวโตต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

[๑๑๒๑]อย จตตสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโทต เม ภกขเว ปพเพ

อนนสสเตส ธมเมส 1 จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ โส โข ปนาย จตตสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ภาเวตพโพต เม ภกขเว ฯ ภาวโตต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ

[๑๑๒๒]อย วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโทต เม ภกขเว ปพเพ

อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาท ฯ โส โข ปนาย วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ภาเวตพโพต เม ภกขเว ฯ ภาวโตต เม ภกขเว ปพเพ อนนสสเตส ธมเมส จกข อทปาท าณ อทปาท ปา อทปาท วชชา อทปาท อาโลโก อทปาทต

[๑๑๒๓]เอวมเม สต เอก สมย ภควา เวสาลย วหรต มหาวเน กฏาคารสาลาย ฯ

อถ โข ภควา ปพพณหสมย นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เวสาล ปณฑาย ปาวส เวสาลย ปณฑาย จรตวา ปจฉาภตต ปณฑปาตปฏกกนโต อายสมนต 1 ย. อย ปาโ นตถ ฯ

671

[๑๑๒๐] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดเกดขนแลวแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเปนอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธ และปธานสงขาร ... อทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราควรเจรญ ... อทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราเจรญแลว.

[๑๑๒๑] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดเกดขนแลวแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเปนอทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธและปธานสงขาร ... อทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราควรเจรญ ... อทธบาทอนประกอบดวยจตตสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราเจรญแลว.

[๑๑๒๒] ดกรภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวาง ไดเกดขนแลวแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเปนอทธบาทอนประกอบดวยวมงสาสมาธและปธานสงขาร ... อทธบาทอนประกอบดวยวมงสาสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราควรเจรญ ... อทธบาทอนประกอบดวยวมงสาสมาธและปธานสงขารนนนแล อนเราเจรญแลว.

จบ สตรท ๙

เจตยสตร

การเจรญอทธบาท๔ท�าใหอายยน

[๑๑๒๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน ใกลเมองเวสาล ครงนน เปนเวลาเชา

พระผมพระภาคทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปบณฑบาตยงเมองเวสาล ครนเสดจเทยวบณฑบาตรแลว

672

อานนท อามนเตส คณหาห อานนท นสทน เยน ปาวาลเจตย 1 เตนปสงกมสสาม ทวาวหารายาต ฯ เอว ภนเตต โข อายสมา อานนโท ภควโต ปฏสสตวา นสทน อาทาย ภควนต ปฏโต ปฏโต อนพนธ ฯ

[๑๑๒๔]อถ โข ภควา เยน ปาวาลเจตย เตนปสงกม อปสงกมตวา ปตเต

อาสเน นสท ฯ อายสมาป โข อานนโท ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนน โข อายสมนต อานนท ภควา เอตทโวจ รมณยา อานนท เวสาล รมณย อเทนเจตย รมณย โคตมกเจตย รมณย สตตมพเจตย รมณย พหปตตกเจตย รมณย สารนททเจตย รมณย ปาวาลเจตย ฯ ยสส กสสจ อานนท จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏตา ปรจตา สสมารทธา โส อากงขมาโน กปป วา ตฏเยย กปปาวเสส วา ฯ ตถาคตสส โข อานนท จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏตา ปรจตา สสมารทธา ฯ อากงขมาโน อานนท ตถาคโต กปป วา ตฏเยย กปปาวเสส วาต ฯ

[๑๑๒๕]เอวป โข อายสมา อานนโท ภควตา โอฬารเก นมตเต กยรมาเน โอฬารเก

โอภาเส กยรมาเน นาสกข ปฏวชฌต น ภควนต ยาจ ตฏต ภนเต ภควา กปป ตฏต สคโต กปป 2 พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย อตถาย หตาย สขาย เทวมนสสานนต ยถา ต มาเรน ปรยฏตจตโต ฯ

[๑๑๒๖]ทตยป โข ภควา ฯ ตตยป โข ภควา อายสมนต อานนท อามนเตส

รมณยา อานนท เวสาล รมณย อเทนเจตย รมณย โคตมกเจตย รมณย สตตมพเจตย รมณย พหปตตกเจตย รมณย สารนททเจตย รมณย ปาวาลเจตย ฯ ยสส กสสจ อานนท จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏตา ปรจตา สสมารทธา โส อากงขมาโน กปป วา ตฏเยย กปปาวเสส วา ฯ ตถาคตสส โข อานนท จตตาโร อทธปาทา ภาวตา พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏตา ปรจตา สสมารทธา ฯ อากงขมาโน อานนท ตถาคโต กปป วา ตฏเยย กปปาวเสส วาต ฯ

1 ส. ม. จาปาล เจตย ฯ ย. จาปาลเจตย ฯ เอวมปร ฯ

2 ย. กปปาวเสส ฯ เอวมปรป ฯ

673

เวลาปจฉาภต เสดจกลบจากบณฑบาตรแลว ตรสเรยกทานพระอานนทมาตรสวา ดกรอานนท เธอจงถอเอา ผานสทนะ เราจะเขาไปยงปาวาลเจดย เพอพกผอนในตอนกลางวน ทานพระอานนททล

รบพระด�ารสของพระผมพระภาคแลว ถอผานสทนะ ตามพระผมพระภาคไปทางเบองพระปฤษฎางค.

[๑๑๒๔] ครงนน พระผมพระภาคเสดจเขาไปยงปาวาลเจดย ประทบนงบนอาสนะททานพระอานนทปถวาย สวนทาน

พระอานนทถวายบงคมพระผมพระภาคแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคตรสกะทานพระอานนทวา

ดกรอานนท เมองเวสาลเปนทนารนรมย อเทนเจดยกเปนทนารนรมย โคตมกเจดยกเปนทนารนรมย สตตมพเจดยกเปนทนารนรมย พหปตตกเจดยกเปนทนารนรมย สารนททเจดยกเปนทนารนรมย อทธบาท ๔ อนผใดผหนงเจรญแลว กระท�าใหมากแลว กระท�าใหเปนดจยาน กระท�าใหเปนทตง ใหคลองแคลวแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ผนน เมอจ�านงอยพงด�ารงอยไดกลปหนง หรอเกนกวากลปหนง ดกรอานนท อทธบาท ๔ อนตถาคตเจรญแลว กระท�าใหมากแลว กระท�าใหเปนดจยาน กระท�าใหเปนทตง ใหคลองแคลวแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ตถาคตนน เมอจ�านงอย พงด�ารงอยไดกลปหนงหรอเกนกวากลปหนง.

[๑๑๒๕] แมเมอพระผมพระภาคทรงกระท�านมตอนโอฬาร กระท�าโอภาสอนโอฬารอยางน ทานพระอานนทกมอาจรทน จง

มไดทลวงวอนพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคจงทรงด�ารงอยตลอดกลปหนง ขอพระสคตจง

ทรงด�ารงอยตลอดกลปหนง เพอประโยชนสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแก

เทวดาและมนษยทงหลาย ดงน เพราะถกมารเขาดลใจ.

[๑๑๒๖] แมครงท ๒ แมครงท ๓ พระผมพระภาคกตรสกะทานพระอานนทวา ดกรอานนท เมองเวสาล

เปนทนารนรมย ... ตถาคตนน เมอจ�านงอย พงด�ารงอยไดกลปหนงหรอเกนกวากลปหนง.

674

[๑๑๒๗]เอวป โข อายสมา อานนโท ภควตา โอฬารเก นมตเต กยรมาเน

โอฬารเก โอภาเส กยรมาเน นาสกข ปฏวชฌต น ภควนต ยาจ ตฏต ภนเต 1 ภควา กปป ตฏต สคโต กปป พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย อตถาย หตาย สขาย เทวมนสสานนต ยถา ต มาเรน ปรยฏตจตโต ฯ

[๑๑๒๘]อถ โข ภควา อายสมนต อานนท อามนเตส คจฉ โข ตว อานนท ยสสทาน

กาล มสต ฯ เอว ภนเตต โข 2 อายสมา อานนโท ภควโต ปฏสสตวา อฏา- ยาสนา ภควนต อภวาเทตวา ปทกขณ กตวา อวทเร อตรสม รกขมเล นสท ฯ

[๑๑๒๙]อถ โข มาโร ปาปมา (อจรปกกนเต อายสมนเต อานนเท) 3 เยน

ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา (เอกมนต อฏาส ฯ เอกมนต โต โข มาโร ปาป-มา) 4 ภควนต 5 เอตทโวจ ปรนพพาตทาน ภนเต ภควา ปรนพพาต [6] สคโต ปรนพพานกาโลทาน ภนเต ภควโต ฯ ภาสตา โข ปเนสา ภนเต ภควตา วาจา น ตาวาห ปาปม ปรนพพายสสาม ยาว เม ภกข น สาวกา ภวสสนต วยตตา วนตา วสารทา [7] พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สามจปฏปนนา อนธมมจารโน สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขสสนต เทเสสสนต ปเปสสนต ปฏเปสสนต ววรสสนต วภชสสนต อตตาน- กรสสนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนคคหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสสสนตต ฯ สนต โข ปน ภนเต เอตรห ภกข ภควโต สาวกา วยตตา วนตา วสารทา พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สาม- จปฏปนนา อนธมมจารโน สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขนต เทเสนต ปเปนต ปฏเปนต 8 ววรนต วภชนต อตตานกโรนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนคคหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสนต ฯ ปรนพพา- ตทาน ภนเต ภควา ปรนพพาต สคโต ปรนพพานกาโลทาน ภนเต ภควโต ฯ 1 ย. อย ปาโ นตถ ฯ

2 ย. โขสทโท นตถ ฯ

3 ม. อมสม สตเต อเม ทสสต ฯ ย. อทสเมว ฯ

4 ม. ย. อเม ปาา นตถ ฯ

5 ย. อย ปาโ นตถ ฯ

6 ม. ย. ... ทาน ฯ เอวมปรป ฯ

7 ย. ปตตโยคกเขมา ฯ เอวมปรป ฯ

8 ย. อย ปาโ นตถ ฯ

675

[๑๑๒๗] แมเมอพระผมพระภาคทรงกระท�านมตอนโอฬาร กระท�าโอภาสอนโอฬารอยางน ทานพระอานนทกมอาจรทน

จงมไดทลวงวอนพระผมพระภาค ... เพราะถกมารเขาดลใจ.

[๑๑๒๘] ล�าดบนน พระผมพระภาคตรสกะทานพระอานนทวา เธอจงไปเถด อานนท เธอรกาลอนควรในบดนเถด ทานพระอานนททลรบพระด�ารสของพระผมพระภาคแลว ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผมพระภาค

กระท�าประทกษณแลว ไปนง ณ โคนไมแหงหนง ในทไมไกล.

[๑๑๒๙] ครงนน มารผมบาป เมอทานพระอานนทหลกไปแลวไมนาน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ แลวยน

ณ ทควรสวนขางหนง ไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคจงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคต

จงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค กพระผมพระภาคไดตรสพระด�ารสนวา ดกรมารผมบาป ภกษสาวกของเราจกยงไมเฉยบแหลม ไมไดรบแนะน�า ไมแกลวกลา ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบ ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยตนแลว ยงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จ�าแนก กระท�าใหงายไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารย ขมขปรบปวาททบงเกดขน ใหเรยบรอยโดยสหธรรมไมได เพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน ดงน ขาแตพระองคผเจรญ

กบดน ภกษสาวกของพระผมพระภาค เปนผเฉยบแหลมแลว ไดรบแนะน�าแลว แกลวกลา เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบต

ธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว บอก แสดง บญญตแตงตง เปดเผย

จ�าแนก กระท�าใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารย ขมขปรบปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมได ขาแตพระองค

ผเจรญ ขอพระผมพระภาคทรงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพาน

ของพระผมพระภาค.

676

[๑๑๓๐]ภาสตา โข ปเนสา ภนเต ภควตา วาจา น ตาวาห ปาปม ปรนพพา-

ยสสาม ยาว เม ภกขนโย น สาวกา ภวสสนต วยตตา วนตา วสารทา พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สามจปฏปนนา อนธมมจารนโย สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขสสนต เทเสสสนต ปเปสสนต ปฏเปสสนต ววรสสนต วภชสสนต อตตานกรสสนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนค- คหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสสสนตต ฯ สนต โข ปน ภนเต เอตรห ภกขนโย ภควโต สาวกา วยตตา วนตา วสารทา พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สามจปฏปนนา อนธมมจารนโย สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขนต เทเสนต ปเปนต ปฏเปนต ววรนต วภชนต อตตานกโรนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนคคหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสนต ฯ ปรนพพาตทาน ภนเต ภควา ปรนพพาต สคโต ปรนพพานกาโลทาน ภนเต ภควโต ฯ

[๑๑๓๑]ภาสตา โข ปเนสา ภนเต ภควตา วาจา น ตาวาห ปาปม ปรนพพา-

ยสสาม ยาว เม อปาสกา ฯเปฯ ยาว เม อปาสกา น สาวกา ภวสสนต วยตตา วนตา วสารทา พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สามจปฏปนนา อนธมมจารนโย สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขสสนต เทเสสสนต ป- เปสสนต ปฏเปสสนต ววรสสนต วภชสสนต อตตานกรสสนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนคคหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสสสนตต ฯ สนต โข ปน ภนเต เอตรห อปาสกา ภควโต สาวกา วยตตา วนตา วสารทา พหสสตา ธมมธรา ธมมานธมมปฏปนนา สามจปฏปนนา อนธมมจารนโย สก อาจรยก อคคเหตวา อาจกขนต เทเสนต ปเปนต ปฏเปนต ววรนต วภชนต อตตานกโรนต อปปนน ปรปปวาท สหธมเมน สนคคหต นคคเหตวา สปปาฏหารย ธมม เทเสนต ฯ ปรนพพาตทาน ภนเต ภควา ปรนพพาต สคโต ปรนพพานกาโลทาน ภนเต ภควโต ฯ

[๑๑๓๒]ภาสตา โข ปเนสา ภนเต ภควตา วาจา น ตาวาห ปาปม ปรนพพา-

ยสสาม ยาว เม อท พรหมจรย น อทธเจว ภวสสต ผตจ วตถารต พาหช ปถภต ยาว เทวมนสเสห สปปกาสตนต ฯ ตยท ภนเต ภควโต

677

[๑๑๓๐] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคไดตรสพระด�ารสนไววา ดกรมารผมบาป ภกษณสาวกาของเราจกยงไมเฉยบแหลม ... ขาแตพระองคผเจรญ กบดน ภกษณผเปนสาวกาของพระผมพระภาค เปน

ผเฉยบแหลมแลว ... แสดงธรรมมปาฏหารย ขมขปรบปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมได ขาแตพระองคผเจรญ

ขอพระผมพระภาคจงทรงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงทรงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของ

พระผมพระภาค.

[๑๑๓๑] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคไดตรสพระด�ารสนไววา ดกรมารผมบาป อบาสก ฯลฯ อบาสกาสาวกาของเราจกยงไมเฉยบแหลม ไมไดรบแนะน�า ไมแกลวกลา ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบ ไมประพฤตธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว ยงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จ�าแนก กระท�าใหงายไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารย ขมขปรบปวาททบงเกดขน ใหเรยบรอยโดยสหธรรมไมไดเพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน ดงน ขาแตพระองคผเจรญ กบดน

อบาสกาสาวกาของพระผมพระภาค เปนผเฉยบแหลมแลว ไดรบแนะน�าแลว แกลวกลา เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรม

สมควรแกธรรม ปฏบตชอบ ประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลว บอกแสดง บญญต แตงตง เปดเผย

จ�าแนก กระท�าใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารย ขมขปรบปวาททบงเกดขน ใหเรยบรอยโดยสหธรรมได ขาแตพระองค

ผเจรญ ขอพระผมพระภาคจงปรนพพานในบดนเถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพาน

ของพระผมพระภาค.

[๑๑๓๒] ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคไดตรสพระด�ารสนไววา ดกรมารผมบาป พรหมจรรยของเราน จกยงไมสมบรณ แพรหลาย กวางขวาง รกนโดยมาก แนนหนา (มนคง) จนกระทงพวกเทวดาและมนษยประกาศไดดแลว เพยงใด เราจกยงไมปรนพพาน เพยงนน

678

พรหมจรย อทธเจว ผตจ วตถารต พาหช ปถภต ยาว เทวมนสเสห สปปกาสต ฯ ปรนพพาตทาน ภนเต ภควา ปรนพพาต สคโต ปรนพพานกาโลทาน ภนเต ภควโตต ฯ

[๑๑๓๓]เอว วตเต ภควา มาร ปาปมนต เอตทโวจ อปโปสสกโก ตว ปาปม

โหห น จร ตถาคตสส ปรนพพาน ภวสสต อโต ตณณ มาสาน อจจเยน ตถาคโต ปรนพพายสสตต ฯ

[๑๑๓๔]อถ โข ภควา ปาวาเล เจตเย สโต สมปชาโน อายสงขาร โอสสชช ฯ

โอสสฏเ จ 1 ภควตา อายสงขาเร มหาภมจาโล อโหส ภสนโก โลมหโส เทวทนทภโย จ ผลส ฯ

[๑๑๓๕]อถ โข ภควา เอตมตถ วทตวา ตาย เวลาย อม อทาน อทาเนส ตลมตลจ สมภว ภวสงขารมวสสชช มน อชฌตตรโต สมาหโต อภนท กวจมวตตสมภวนต ฯ

ปาวาลวคโค ปโม ฯ

ตสสททาน

อปาราป วรทโธ จ อรยา นพพเต 2 ยถา ปเทส สมมตตา 3 ภกข พทธาเณน เจตยาต ฯ

1 ย. ปน ฯ

2 ม. นพพทาป จ ฯ ย. นพพทา ฯ

3 ม. ... สมตต ... พทธ าณจ เจตยนต ฯ

679

ขาแตพระองคผเจรญ กบดน พรหมจรรยของพระผมพระภาคสมบรณแลว แพรหลายกวางขวาง รกนโดยมาก แนนหนา

(มนคง) จนกระทงพวกเทวดาและมนษยประกาศไดดแลว ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคจงปรนพพานในบดน

เถด ขอพระสคตจงปรนพพานในบดนเถด บดน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค.

[๑๑๓๓] เมอมารกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสตอบวา ดกรมารผมบาป ทานจงมความขวนขวายนอยเถด การปรนพพานแหงตถาคตจกมในไมชา แตนลวงไปอก ๓ เดอน ตถาคตจกปรนพพาน.

[๑๑๓๔] ล�าดบนน พระผมพระภาคทรงมพระสตสมปชญญะ ทรงปลงอายสงขาร ณ ปาวาลเจดย และเมอพระผมพระภาค

ทรงปลงอายสงขารแลว ไดเกดแผนดนไหวใหญ และเกดขนพองสยองเกลานาสพงกลว ทงกลองทพยกบนลอลน.

[๑๑๓๕] ล�าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว ทรงเปลงพระอทานนในเวลานน ความวา

มน เมอเทยบเคยงนพพานและภพ ไดปลงเสยแลว ซงธรรมอนปรงแตงภพ ยนดแลวในภายใน มจตตงมนแลว ไดท�าลายแลวซงขาย คอกเลสอนเกดในตนเปรยบดงเกาะ.

จบ สตรท ๑๐

จบ ปาวาลวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อปารสตร ๒. วรนทธสตร ๓. อรยสตร ๔. นพพตสตร ๕. ปเทสสตร ๖. สมมตตสตร ๗. ภกขสตร ๘. พทธสตร ๙. ญาณสตร ๑๐. เจตยสตร

680

ปาสาทกมปนวคโค ทตโย

[๑๑๓๖]สาวตถย ฯ ปพเพ 1 เม ภกขเว สมโพธาย 2 อนภสมพทธสส โพธสตตสเสว

สโต เอตทโหส โก น โข เหต โก ปจจโย อทธปาทภาวนายาต ฯ

[๑๑๓๗]ตสส มยห ภกขเว เอตทโหส อธ ภกข 3 ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต

อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน [4] สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๓๘]วรยสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วรย น จ

อตลน ภวสสต น จ อตปคคหต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตต ภวสสต น จ พหทธา วกขตต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๓๙]จตตสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม จตต น จ

อตลน ภวสสต น จ อตปคคหต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตต ภวสสต น

1 ม. ย. ปพเพว ฯ

2 ม. สมโพธา ฯ

3 ย. ภกขเว ฯ

4 ย. เจตสา ฯ

681

ปาสาทกมปนวรรคท ๒

ปพพสตร

วธเจรญอทธบาท๔

[๑๑๓๖] พระนครสาวตถ. พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย เมอกอนแตตรสร ครงเราเปนพระโพธสตว ยงมไดตรสร ไดมความคดอยางนวา อะไรหนอ เปนเหต เปนปจจย ของการเจรญอทธบาท.

[๑๑๓๗] ดกรภกษทงหลาย เราไดมความคดอยางนวา ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ดงน วาฉนทะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญ ในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใจใหสวางอย.

[๑๑๓๘] ภกษยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย วรยสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วรยะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ... ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย.

[๑๑๓๙] ภกษยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย จตตสมาธและปธานสงขาร ดงนวา จตของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ... ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย.

682

จ พหทธา วกขตต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๔๐]วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ

อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๔๑]เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อเนกวหต

อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต อาวภาว ตโรภาว ตโรกฑฑ ตโรปาการ ตโรปพพต อสชชมาโน คจฉต เสยยถาป อากาเส ปวยาป อมมชชนมมชช กโรต เสยยถาป อทเก อทเกป อภชชมาเน 1 คจฉต เสยยถาป ปวย อากาเสป ปลลงเกน กมต 2 เสยยถาป ปกข สกโณ อเมป จนทมสรเย เอวมหทธเก เอว มหานภาเว ปาณนา ปรามสต 3 ปรมชชต ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต 4 ฯ

[๑๑๔๒]เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส ทพพาย

โสตธาตยา วสทธาย อตกกนตมานสกาย อโภ สทเท สณาต ทพเพ จ มานเส จ เย 5 ทเร สนตเก วาต 6 ฯ

[๑๑๔๓] เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส ปรสตตาน

1 ย. อทเก อภชชมาโน ฯ

2 ย. จงกมต ฯ

3 ม. ย. ปรมสต ฯ

4 ย. ปวตเตต ฯ

5 ม. อย ปาโ นตถ ฯ

6 ม. จาต ฯ

683

[๑๑๔๐] ภกษยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วมงสาของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟ งซานไปภายนอก และเธอมความส�าคญ ในเบองหลงและเบองหนาอย วา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย.

[๑๑๔๑] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ท�าใหปรากฏกได ท�าใหหายไปกได ทะลฝา ก�าแพง ภเขาไปไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกได ผดขนด�าลงในแผนดน เหมอนในน�ากได เดนบนน�าไมแตก เหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศ เหมอนนกกได ลบคล�าพระจนทร พระอาทตยซงมฤทธ มอานภาพมากอยางนดวยฝามอกได ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได.

[๑๑๔๒] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมไดยนเสยง ๒ ชนด คอ เสยงทพยและเสยงมนษย ทงอยไกลและใกล ดวยทพโสตธาตอนบรสทธลวงโสตของมนษย.

[๑๑๔๓] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมก�าหนดรใจของสตวอน ของบคคลอนดวยใจ คอ จตมราคะ กรวา จตมราคะ หรอจตปราศจากราคะ กรวา จตปราศจากราคะ จตมโทสะ กรวา จตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะ กรวา จตปราศจากโทสะ จตมโมหะ กรวา จตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรวา จตปราศจากโมหะ จตหดห กรวา จตหดห หรอจตฟงซาน กรวา จตฟงซาน จตเปนมหรคต กรวา จตเปนมหรคต หรอจตไมเปนมหรคต กรวา จตไมเปนมหรคต

684

ปรปคคลาน เจตสา เจโต ปรจจ ชานาต 1 สราค วา จตต สราค จตตนต ปชานาต วตราค วา จตต วตราค จตตนต ปชานาต สโทส วา จตต สโทส จตตนต ปชานาต วตโทส วา จตต วตโทส จตตนต ปชานาต สโมห วา จตต สโมห จตตนต ปชานาต วตโมห วา จตต วตโมห จตตนต ปชานาต สงขตต วา จตต สงขตต จตตนต ปชานาต วกขตต วา จตต วกขตต จตตนต ปชานาต มหคคต วา จตต มหคคต จตตนต ปชานาต อมหคคต วา จตต อมหคคต จตตนต ปชานาต สอตตร วา จตต สอตตร จตตนต ปชานาต อนตตร วาจตต อนตตร จตตนต ปชานาต สมาหต 2 วา จตต สมาหต จตตนต ปชานาต อสมาหต 3 วา จตต อสมาหต จตตนต ปชานาต วมตต 4 วา จตต วมตต จตตนต ปชานาต อวมตต 5 วา จตต อวมตต จตตนต ปชานาต ฯ

[๑๑๔๔]เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อเนกวหต

ปพเพนวาส อนสสรต ฯ เสยยถท ฯ เอกป ชาต เทวป ชาตโย ตสโสป ชาตโย จตสโสป ชาตโย ปจป ชาตโย ทสป ชาตโย วสป ชาตโย ตสป ชาตโย จตตาฬสป ชาตโย ปาสป ชาตโย ชาตสตป ชาตสหสสป ชาตสตสหสสป อเนเกป สวฏฏกปเป อเนเกป ววฏฏกปเป อเนเกป สวฏฏววฏฏกปเป อมตราส เอวนาโม เอวโคตโต เอววณโณ เอวมาหาโร เอวสขทกขปฏสเวท เอวมาย- ปรยนโต โส ตโต จโต อมตร อทปาท 6 ตตรปาส 7 เอวนาโม เอวโคตโต เอววณโณ เอวมาหาโร เอวสขทกขปฏสเวท เอวมายปรยนโต โส ตโต จโต อธปปนโนต อต สาการ สอทเทส อเนกวหต ปพเพนวาส อนสสรต ฯ

[๑๑๔๕]เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส ทพเพน

จกขนา วสทเธ อตกกนตมานสเกน สตเต ปสสต จวมาเน อปปชชมาเน หเน

1 ม. ย. ปชานาต ฯ

2 ย. อสมาหต -- สมาหต ฯ

3 ย. อสมาหต -- สมาหต ฯ

4 ย. อวมตต -- วมตต ฯ

5 ย. อวมตต -- วมตต ฯ

6 ย. อปปาท ฯ

7 ม. ตตราปาส ฯ ย. ตตรวาส ฯ

685

จตมจตอนยงกวา กรวา จตมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวา กรวา จตไมมจตอนยงกวา จตตงมน กรวา จตตงมน หรอจตไมตงมน กรวา จตไมตงมน จตหลดพน กรวา จตหลดพน หรอจตไมหลดพน กรวา จตไมหลดพน.

[๑๑๔๔] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก คอ ระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดสงวฏกปเปนอนมากบาง ตลอด วฏกป 1 เปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏววฏกปเปนอนมากบาง วา ในภพโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสข เสวยทกขอยางนนๆ มก�าหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดไปเกด ในภพโนนแมในภพนน เรากไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสข เสวยทกขอยางนนๆ มก�าหนดอายเพยงเทานน ครนจต จากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน.

[๑๑๔๕] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมเหนหมสตว ทก�าลงจต ก�าลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด ผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษ อนบรสทธลวงจกษของมนษย ยอมร ชด ซงหมสตวผ เปนไป ตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยน พระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดมนการกระท�าดวยอ�านาจมจฉาทฏฐ เมอตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก สวนสตวเหลาน ประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดมนการกระท�า 1 ในตนฉบบเปนค�าวา วฏกป ทถกตองควรเปน ววฏกป -ผรวบรวม

686

ปณเต สวณเณ ทพพณเณ สคเต ทคคเต ยถากมมปเค สตเต ปชานาต อเม วต โภนโต สตตา กายทจจรเตน สมนนาคตา วจทจจรเตน สมนนาคตา มโน- ทจจรเตน สมนนาคตา อรยาน อปวาทกา มจฉาทฏกา มจฉาทฏกมมสมาทานา เต กายสส เภทา ปรมมณา อปาย ทคคต วนปาต นรย อปปนนา อเม วา 1 ปน โภนโต สตตา กายสจรเตน สมนนาคตา วจสจรเตน สมนนาคตา มโนสจรเตน สมนนาคตา อรยาน อนปวาทกา สมมาทฏกา สมมาทฏกมมสมาทานา เต กายสส เภทา ปรมมรณา สคต สคค โลก อปปนนาต อต ทพเพน จกขนา วสทเธน อตกกนตมานสเกน สตเต ปสสต จวมาเน อปปชชมาเน หเน ปณเต สวณเณ ทพพณเณ สคเต ทคคเต ยถากมมปเค สตเต ปชานาต ฯ

[๑๑๔๖]เอว ภาวเตส โข ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

[๑๑๔๗]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหนต

มหานสสา ฯ กถ ภาวตา จ ภกขเว จตตาโร อทธปาทา กถ พหลกตา มหปผลา โหนต มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต [2] เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต [3] เม วมสา น จ

1 ย. โข ฯ

2 ย. โข ฯ

3 ย. โข ฯ

687

ดวยอ�านาจสมมาทฏฐ เมอตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เธอยอมเหนหมสตว ทก�าลงจต ก�าลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชด ซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน.

[๑๑๔๖] ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมกระท�าใหแจงซง เจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญา อนยงเองในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๑

มหปผลสตร

อานสงสของการเจรญอทธบาท

[๑๑๔๗] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อนภกษเจรญ กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก กอทธบาท อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว อยางไร จงมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ดงนวา ฉนทะของเรา จกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไปในภายนอก และเธอม ความส�าคญในเบองหลงเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลาง กฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมจต เปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วมงสาของเรา จกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไป

688

อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา เอว พหลกตา มหปผลา โหนต มหานสสา ฯ

[๑๑๔๘]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส

อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต ฯ เอโกป หตวา พหธา โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๑๔๙]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

[๑๑๕๐]ฉนท เจ ภกขเว ภกข นสสาย ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ

อย วจจต ฉนทสมาธ ฯ โส อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน ปหานาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อนปปนนาน กสลาน ธมมาน อปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเม วจจนต ปธานสงขาราต ฯ อต อย จ ฉนโท อย จ ฉนทสมาธ อเม จ ปธานสงขารา ฯ อย วจจต ภกขเว ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ฯ

689

ในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ดกรภกษ ทงหลาย อทธบาท ๔ อนภกษเจรญแลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางน ยอมม ผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๑๔๘] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได.

[๑๑๔๙] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางน ยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๒

ฉนทสตร

วาดวยอทธบาทกบปธานสงขาร

[๑๑๕๐] ดกรภกษทงหลาย ถาภกษอาศยฉนทะแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา ฉนทสมาธ เธอยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว เพอใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอ เจรญยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญบรบรณแหงกศลธรรมทเกดขนแลว เหลานเรยกวา ปธานสงขาร ฉนทะนดวย ฉนทสมาธนดวย และปธานสงขารเหลานดวย ดงพรรณนามาน นเรยกวา อทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร.

690

[๑๑๕๑]วรย เจ ภกขเว ภกข นสสาย ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ

อย วจจต วรยสมาธ ฯ โส อนปปนนาน ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเม วจจนต ปธาน- สงขาราต ฯ อต อท จ วรย อย จ วรยสมาธ อเม จ ปธานสงขารา ฯ อย วจจต ภกขเว วรยสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ฯ

[๑๑๕๒]จตต เจ ภกขเว ภกข นสสาย ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ

อย วจจต จตตสมาธ ฯ โส อนปปนนาน ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเม วจจนต ปธานสงขาราต ฯ อต อทจ จตต อย จ จตตสมาธ อเม จ ปธานสงขารา ฯ อย วจจต ภกขเว จตตสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโท ฯ

[๑๑๕๓]วมส เจ ภกขเว ภกข นสสาย ลภต สมาธ ลภต จตตสส เอกคคต ฯ อย

วจจต วมสาสมาธ ฯ โส อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปปาทาย ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯเปฯ อปปนนาน กสลาน ธมมาน ตยา อสมโมสาย ภยโยภาวาย เวปลลาย ภาวนาย ปารปรยา ฉนท ชเนต วายมต วรย อารภต จตต ปคคณหาต ปทหต ฯ อเม วจจนต ปธานสงขาราต ฯ อต อย จ วมสา อยจ วมสาสมาธ อเม จ ปธานสงขารา ฯ อย วจจต ภกขเว วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคโต อทธปาโทต ฯ

691

[๑๑๕๑] ดกรภกษทงหลาย ถาภกษอาศยวรยะแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา วรยสมาธ เธอยงฉนทะใหเกด ฯลฯ เพอความเจรญบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว เหลานเรยกวา ปธานสงขาร วรยะนดวย วรยสมาธนดวย และปธานสงขารเหลานดวย ดงพรรณนามาน นเรยกวา อทธบาท ประกอบดวย วรยสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๕๒] ดกรภกษทงหลาย ถาภกษอาศยจตแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา จตตสมาธ เธอยงฉนทะใหเกด ฯลฯ เพอความเจรญบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว เหลานเรยกวา ปธานสงขาร จตนดวย จตตสมาธนดวย และปธานสงขารเหลานดวย ดงพรรณนามาน นเรยกวา อทธบาท ประกอบดวย จตตสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๕๓] ดกรภกษทงหลาย ถาภกษอาศยวมงสาแลว ไดสมาธ ไดเอกคคตาจต นเรยกวา วมงสาสมาธ เธอยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว เพอใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน เพอความตงอย เพอความไมเลอนหาย เพอความเจรญยงๆ ขนไป เพอความไพบลย เพอความเจรญบรบรณ แหงกศลธรรมทเกดขนแลว เหลานเรยกวา ปธานสงขาร วมงสานดวย วมงสาสมาธนดวย และปธานสงขารเหลานดวย ดงพรรณนามาน นเรยกวา อทธบาท ประกอบดวย วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

จบ สตรท ๓

692

[๑๑๕๔]เอวมเม สต เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต ปพพาราเม มคารมาต-

ปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน สมพหลา ภกข เหฏา มคารมาตปาสาเท วหรนต อทธตา อนนฬา จปลา มขรา วกณณวาจา มฏสสตโน อสมปชานา อสมาหตา วพภนตจตตา 1 ปากตนทรยา ฯ

[๑๑๕๕]อถ โข ภควา อายสมนต มหาโมคคลลาน อามนเตส เอเต โข

โมคคลลาน สพรหมจารโน 2 เหฏา มคารมาตปาสาเท วหรนต อทธตา อนนฬา จปลา มขรา วกณณวาจา มฏสสตโน อสมปชานา อสมาหตา วพภนตจตตา ปากตนทรยา คจฉ โมคคลลาน เต ภกข สเวเชหต ฯ เอว ภนเตต โข อายสมา มหาโมคคลลาโน ภควโต ปฏสสตวา ตถารป อทธาภสงขาร อภสงขาเรส 3 ยถา ปาทงคฏเกน มคารมาตปาสาท สงกมเปส สมปกมเปส สมปจาเลส ฯ

[๑๑๕๖]อถ โข เต ภกข สวคคา โลมหฏชาตา เอกมนต อฏส อจฉรย วต โภ

อพภต วต โภ นวาตจ วต อยจ มคารมาตปาสาโท คมภรเนโม 4 สนขาโต อจโล อสมปกมป อถ จ ปน สงกมปโต สมปกมปโต สมปจาลโตต ฯ

[๑๑๕๗]อถ โข ภควา เยน เต ภกข เตนปสงกม อปสงกมตวา เต ภกข [5]

เอตทโวจ กนน ตเมห ภกขเว สวคคา โลมหฏชาตา เอกมนต ตาต ฯ อจฉรย ภนเต อพภต ภนเต นวาตจ วต อยจ มคารมาตปาสาโท คมภรเนโม สนขาโต อจโล อสมปกมป อถ จ ปน สงกมปโต สมปกมปโต สมปจาลโตต ฯ

1 ม. ภนตจตตา ฯ เอวมปร

2 ย. สพรหมจรยา ฯ

3 ม. อภสงขาส ฯ

4 ย. คมภรนโม ฯ

5 ม. ย. ภควา ฯ

693

โมคคลลานสตร

พระโมคคลลานแสดงฤทธ

[๑๑๕๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทของมคารมารดา ในบพพาราม ใกลพระนครสาวตถ สมยนน

ภกษมากรป ทอยภายใตปราสาทของมคารมารดา เปนผฟงซาน อวดตว มจตกวดแกวง ปากกลา พดจาออฉาว

ลมสต ไมมสมปชญญะ มจตไมตงมน คดจะสก ไมส�ารวมอนทรย.

[๑๑๕๕] ครงนน พระผ มพระภาค ตรสเรยกทานพระมหาโมคคลลานะมาตรสวา ดกรโมคคลลานะ สพรหมจารเหลาน ทอาศยอยภายใตปราสาทของมคารมารดา เปนผฟงซาน อวดตว มจตกวดแกวง ปากกลา พดจาออฉาว ลมสต ไมมสมปชญญะ มจตไมตงมน คดจะสก ไมส�ารวมอนทรย ไปเถด โมคคลลานะ เธอจงยงภกษเหลานนใหสงเวช ทานพระมหาโมคคลลานะทลรบพระด�ารสของพระผมพระภาคแลว แสดงอทธาภสงขาร ใหปราสาทของมคารมารดา

สะเทอนสะทานหวนไหวดวยนวหวแมเทา.

[๑๑๕๖] ครงนน ภกษเหลานนเกดความสลดใจ ขนพองสยองเกลา ไดไปยนอย ณ สวนขางหนงแลว พดกนวา

นาอศจรรยหนอทาน ไมเคยมมาแลว ลมกไมม ทงปราสาทของมคารมารดาน กมรากลก ฝงไวดแลว จะโยกคลอนไมได

กแหละเมอเปนเชนน อะไรสกอยางหนงทท�าใหปราสาทน สะเทอนสะทานหวนไหว.

[๑๑๕๗] ล�าดบนน พระผมพระภาคเสดจเขาไปยงทซงภกษเหลานนยนอยแลวตรสวา ดกรภกษทงหลาย พวกเธอเกดความสลดใจ ขนพองสยองเกลา ไปยนอย ณ สวนขางหนงเพราะเหตอะไร ? ภกษเหลานนกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยมมาแลว ลมกไมม ทงปราสาทของมคารมารดาน

กมรากลก ฝงไวดแลว จะโยกคลอนไมได กแหละ เมอเปนเชนนน อะไรสกอยางหนงทท�าใหปราสาทนสะเทอนสะทาน

หวนไหว.

694

[๑๑๕๘]ตเมห จ 1 โข ภกขเว สเวเชตกาเมน โมคคลลาเนน ภกขนา ปาทง-

คฏเกน มคารมาตปาสาโท สงกมปโต สมปกมปโต สมปจาลโต ฯ ต ก มถ ภกขเว กตเมส ธมมาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโวต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ภควเนตตกา ภควปฏสรณา สาธ วต ภนเต ภควนตเยว ปฏภาต เอตสส ภาสตสส อตโถ ภควโต สตวา ภกข ธาเรสสนตต ฯ

[๑๑๕๙]เตนห ภกขเว สณาถ ฯ จตนน โข ภกขเว อทธปาทาน ภาวตตตา

พหลกตตตา โมคคลลาโน ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโว ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว โมคคลลาโน ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต ฯเปฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโว ฯ

[๑๑๖๐]อเมส จ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา

โมคคลลาโน ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๑๖๑]อเมส จ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคล-

ลาโน ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ (เอว จ อภาโย วตถาเรตพพา) ฯ

1 ม. ย. ว ฯ

695

[๑๑๕๘] พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย ภกษโมคคลลานะ ประสงคจะใหเธอทงหลายสงเวช จงท�าปราสาทของมคารมารดา ใหสะเทอนสะทานหวนไหวดวยนวหวแมเทา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจะส�าคญความขอนนเปนไฉน ? ภกษโมคคลลานะมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญธรรมเหลาไหน เพราะไดกระท�าใหมากซงธรรมเหลาไหน ? ภ. ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมของขาพระองคทงหลาย มพระผมพระภาคเปนรากฐาน มพระผมพระภาค

เปนผน�า มพระผมพระภาคเปนทพง ขอประทานพระวโรกาส ขอเนอความแหงภาษตน จงแจมแจงกะพระผมพระภาคเถด

ภกษทงหลายไดฟงแลว จกทรงจ�าไว.

[๑๑๕๙] พ. ดกรภกษทงหลาย ถาอยางนน เธอทงหลายจงฟงเถด ภกษโมคคลลานะ มฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษโมคคลลานะยอมเจรญอทธบาท ประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วมงสาของเรา จกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟ งซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอย วา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลาง ฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคน กฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ภกษโมคคลลานะมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

[๑๑๖๐] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลาน ภกษโมคคลลานะ ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอด พรหมโลกกได.

[๑๑๖๑] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลาน ภกษโมคคลลานะ ยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๔

696

[๑๑๖๒]เอวมเม สต เอก สมย อายสมา อานนโท โกสมพย วหรต โฆสตาราเม ฯ

อถ โข อณณาโภ พราหมโณ เยนายสมา อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา อายสมตา อานนเทน สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อณณาโภ พราหมโณ อายสมนต อานนท เอตทโวจ

[๑๑๖๓]กมตถย น โข โภ อานนท สมเณ โคตเม พรหมจรย วสสตต ฯ ฉนทป-

ปหานตถ โข พราหมณ ภควต พรหมจรย วสสตต ฯ

[๑๑๖๔]อตถ ปน โภ อานนท มคโค อตถ ปฏปทา เอตสส ฉนทสส ปหานายาต ฯ

อตถ โข พราหมณ มคโค อตถ ปฏปทา เอตสส ฉนทสส ปหานายาต ฯ

[๑๑๖๕]กตโม ปน โภ อานนท มคโค กตมา ปฏปทา เอตสส ฉนทสส

ปหานายาต ฯ อธ พราหมณ ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย โข พราหมณ มคโค อย ปฏปทา เอตสส ฉนทสส ปหานายาต ฯ

[๑๑๖๖]เอว สนเต โภ 1 อานนท สนตก โหต โน อสนตก ฉนเทเนว 2 ฉนท

ปชหสสตต เนต าน วชชตต 3 ฯ เตนห พราหมณ ตเเวตถ ปฏปจฉสสาม ยถา เต ขเมยย ตถา ต พยากเรยยาส ฯ

[๑๑๖๗]ต ก มส พราหมณ อโหส เต ปพเพ ฉนโท อาราม คมสสามต ฯ

ตสส เต อาราม คตสส โย ตชโช ฉนโท โส ปฏปปสสทโธต ฯ เอว โภ ฯ อโหส เต ปพเพ วรย อาราม คมสสามต ฯ ตสส เต อาราม คตสส ย 1 ย. โข ฯ

2 ย. ฉนเทน จ ฯ

3 ม. อตสทโท นตถ ฯ

697

พราหมณสตร

วาดวยปฏปทาเพอละฉนทะ

[๑๑๖๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน:-

สมยหนง ทานพระอานนทอย ณ โฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ ครงนน อณณาภพราหมณเขาไปหาทานพระอานนท

ถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอานนท ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง

ครนแลวไดถามทานพระอานนทวา

[๑๑๖๓] ดกรทานอานนท ทานประพฤตพรหมจรรยในพระสมณโคดม เพอประโยชนอะไร ? ทานพระอานนทตอบวา

ดกรพราหมณ เราประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเพอละฉนทะ.

[๑๑๖๔] อณ. ดกรทานอานนท กมรรคา ปฏปทา เพอละฉนทะนน มอยหรอ ?

อา. มอย พราหมณ.

[๑๑๖๕] อณ. ดกรทานอานนท กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน ?

อา. ดกรพราหมณ ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธ และปธานสงขาร นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอละฉนทะนน.

[๑๑๖๖] อณ. ดกรทานอานนท เมอเปนเชนนน ฉนทะนนยงมอย ไมใชไมม บคคลจกละฉนทะดวย ฉนทะนนเอง

ขอนมใชฐานะทมได.

อา. ดกรพราหมณ ถาเชนนน เราจะยอนถามทานในเรองน ทานเหนควรอยางไร พงแกอยางนนเถด.

[๑๑๖๗] ดกรพราหมณ ทานจะส�าคญความขอนนเปนไฉน ? ในเบองตนทานไดมความพอใจวา จกไปอาราม เมอทานไป

ถงอารามแลว ความพอใจทเกดขนนนกระงบไปมใชหรอ ?

อณ. อยางนน ทานผเจรญ.

อา. ในเบองตน ทานไดมความเพยรวา จกไปอาราม เมอทานไปถงอารามแลว ความเพยรทเกดขนนนกระงบ

ไปมใชหรอ ?

698

ตชช วรย ต ปฏปปสสทธนต ฯ เอว โภ ฯ อโหส เต ปพเพ จตต อาราม คมสสามต ฯ ตสส เต อาราม คตสส ย ตชช จตต ต ปฏปปสสทธนต ฯ เอว โภ ฯ อโหส เต ปพเพ วมสา อาราม คมสสามต ฯ ตสส เต อาราม คตสส ยา ตชชา วมสา สา ปฏปปสสทธาต ฯ เอว โภ ฯ

[๑๑๖๘]เอวเมว โข พราหมณ โย โส ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย

โอหตภาโร อนปปตตสทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมมทาวมตโต ตสส โย ปพเพ ฉนโท อโหส อรหตตปปตตยา อรหตเต 1 ปตเต โย ตชโช ฉนโท โส ปฏปปสสทโธ ย ปพเพ วรย อโหส อรหตตปปตตยา อรหตเต ปตเต ย ตชช วรย ต ปฏปปสสทธ ย ปพเพ จตต อโหส อรหตตปปตตยา อรหตเต ปตเต ย ตชช จตต ต ปฏปปสสทธ ยา ปพเพ วมสา อโหส อรหตตปปตตยา อรหตเต ปตเต ยา ตชชา วมสา สา ปฏปปสสทธา ฯ

[๑๑๖๙]ต ก มส พราหมณ อต เอว สนเต สนตก วา โหต โน 2 อสนตก

วาต ฯ อทธา โภ อานนท เอว สนเต สนตก โหต โน อสนตก อภกกนต โภ อานนท อภกกนต โภ อานนท เสยยถาป โภ อานนท นกกชชต วา อกกชเชยย ปฏจฉนน วา ววเรยย มฬหสส วา มคค อาจกเขยย อนธกาเร วา เตลปปชโชต ธาเรยย จกขมนโต รปาน ทกขนตต ฯ เอวเมว ตยา โภ อานนท 3 อเนกปรยาเยน ธมโม ปกาสโต ฯ เอสาห โภ อานนท ต ภวนต โคตม สรณ คจฉาม ธมมจ ภกขสงฆจ อปาสก ม ภว อานนโท ธาเรต อชชตคเค ปาณเปต สรณงคตนต ฯ

1 ม. อรหตตปปตเต ฯ เอวมปร ฯ

2 ย. โนสทโท นตถ ฯ

3 ม. เอวเมว โภตา อานนเทน ฯ

699

อณ. อยางนน ทานผเจรญ.

อา. ในเบองตน ทานไดมความคดวา จกไปอาราม เมอทานไปถงอารามแลว ความคดทเกดขนนนกระงบไปมใชหรอ ?

อณ. อยางนน ทานผเจรญ.

อา. ในเบองตน ทานไดตรตรองพจารณาวา จกไปอาราม เมอทานไปถงอารามแลว ความตรตรองพจารณา

ทเกดขนนนกระงบไปมใชหรอ ?

อณ. อยางนน ทานผเจรญ.

[๑๑๖๘] อา. ดกรพราหมณ อยางนนเหมอนกน ภกษใดเปนพระอรหนตขณาสพอยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจ

แลว ปลงภาระลงไดแลว มประโยชนของตนถงแลวโดยล�าดบ สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ

ภกษนน ในเบองตนกมความพอใจเพอบรรลอรหต เมอบรรลแลว ความพอใจทเกดขนนนกระงบไป ในเบองตนกมความ

เพยรเพอบรรลอรหต เมอบรรลแลว ความเพยรทเกดขนนนกระงบไป ในเบองตนกมความคดเพอบรรลอรหต เมอบรรล

แลว ความคดทเกดขนนนกระงบไป ในเบองตนกมความตรตรองพจารณาเพอบรรลอรหต เมอบรรลแลว ความตรตรอง

พจารณาทเกดขนนนกระงบไป.

[๑๑๖๙] ดกรพราหมณ ทานจะส�าคญความขอนนเปนไฉน ? เมอเปนเชนนน ความพอใจนนยงมอยหรอวาไมม ?

อณ. ขาแตทานอานนท เมอเปนเชนนน ความพอใจกมอยโดยแท ไมมหามได ขาแตทานพระอานนท ภาษต

ของทานแจมแจงนก ขาแตทานพระอานนท ภาษตของทานแจมแจงนก ขาแตทานพระอานนท ทานประกาศธรรมโดย

อเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทคว�า เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอตามประทปในทมด ดวยหวงวา

ผมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาพเจานขอถงทานพระโคดม กบทงพระธรรมและพระสงฆวาเปนสรณะ ขอทานพระอานนท

จงจ�าขาพเจาไววาเปนอบาสกผถงสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป.

จบ สตรท ๕

700

[๑๑๗๐]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา

อเหส มหานภาวา สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา ภวสสนต มหานภาวา สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา มหานภาวา สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ

[๑๑๗๑]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา

อเหส มหานภาวา สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา ภวสสนต มหานภาวา สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา มหทธกา มหานภาวา สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตาต ฯ

701

สมณพราหมณสตรท ๑

ผมฤทธมากเพราะเจรญอทธบาท๔

[๑๑๗๐] ดกรภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมดนน เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมดนน เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย ฉนทสมาธและ ปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

[๑๑๗๑] ดกรภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมดนน เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล จกเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมดนน จกเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก กเพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในปจจบน ยอมเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก สมณะหรอพราหมณทงหมด 1 ยอมเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๖

1 ในตนฉบบเปนค�าวา ทงหมด ทถกตองควรเปน ทงหมดนน -ผรวบรวม

702

[๑๑๗๒]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต

อทธวธ ปจจนโภส เอโกป หตวา พหธา อเหส พหธาป หตวา เอโก อเหส อาวภาว ตโรภาว ตโรกฑฑ ตโรปาการ ตโรปพพต อสชชมานา อคมส เสยยถาป อากาเส ปวยป อมมชชนมมชช อกส เสยยถาป อทเก อทเกป อภชชมาเน อคมส เสยยถาป ปวย อากาเสป ปลลงเกน กมส เสยยถาป ปกข สกโณ อเมป จนทมสรเย เอวมหทธเก เอวมหานภาเว ปาณนา ปรามสส 1 ปรมชชส ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตส ฯ สพเพ เต จตนน อทธ-ปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภสนต 2 เอโกป หตวา พหธา ภวสสนต พหธาป หตวา เอโก ภวสสนต อาวภาว ตโรภาว ตโรกฑฑ ตโรปาการ ตโรปพพต อสชชมานา คมสสนต เสยยถาป อากาเส ปวยป อมมชชนม-มชช กรสสนต เสยยถาป อทเก อทเกป อภชชมาเน คมสสนต เสยยถาป ปวย อากาเสป ปลลงเกน คมสสนต เสยยถาป ปกข สกโณ อเมป จนทมสรเย เอวมหทธเก เอวมหานภาเว ปาณนา ปรามสสสนต 3 ปรมชชสสนต ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตสสนต ฯ สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลก- ตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภนต เอโกป หตวา พหธา โหนต พหธาป หตวา เอโก โหนต อาวภาว ตโรภาว ตโรกฑฑ ตโรปาการ ตโรปพพต อสชชมานา คจฉนต เสยยถาป อากาเส ปวยป อมมชชนมมชช กโรนต เสยยถาป อทเก อทเกป อภชชมาเน คจฉนต เสยยถาป ปวย อากาเสป ปลลงเกน กมนต เสยยถาป ปกข สกโณ อเมป จนทมสรเย เอวมหทธเก เอวมหานภาเว ปาณนา ปรามสนต 4 ปรมชชนต ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตนต ฯ สพเพ เต จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ 1 ม. ย. ปรมสส ฯ

2 ม. ย. ปจจนโภสสนต ฯ

3 ม. ย. ปรมสสสนต ฯ

4 ม. ย. ปรมสนต ฯ

703

สมณพราหมณสตรท ๒

แสดงฤทธไดหลายอยางเพราะเจรญอทธบาท๔

[๑๑๗๒] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล แสดงฤทธ ไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ... ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลก กได สมณะหรอพราหมณทงหมดนน แสดงฤทธไดหลายอยางเชนนน เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอนาคตกาล ... สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน แสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ... ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได สมณะหรอพราหมณทงหมดนน แสดงฤทธไดหลายอยางเชนนน กเพราะเปน ผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร.

704

[๑๑๗๓]เย ห เกจ ภกขเว อตตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต

อทธวธ ปจจนโภส เอโกป หตวา พหธา อเหส ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตส ฯ สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว อนาคตมทธาน สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภสสนต เอโกป หตวา พหธา ภวสสนต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตสสนต 1 ฯ สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ฯ เย ห เกจ ภกขเว เอตรห สมณา วา พราหมณา วา อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภนต เอโกป หตวา พหธา โหนต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตนต ฯ สพเพ เต อเมสเยว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตาต ฯ

[๑๑๗๔]จตนน ภกขเว อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ภกข อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

1 ม. วตตสสนต ฯ

705

[๑๑๗๓] ดกรภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในอดตกาล แสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ... ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได สมณะหรอพราหมณทงหมดนน แสดงฤทธไดหลายอยางเชนนน กเพราะ เปนผเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล สมณะหรอพราหมณเหลาใด เหลาหนง ในอนาคตกาล ... สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ในปจจบน แสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ... ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได สมณะหรอพราหมณทงหมดนน แสดงฤทธหลายอยางเชนนน กเพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๗

อภญญาสตร

ไดเจโตวมตและปญญาวมตเพราะเจรญอทธบาท๔

[๑๑๗๔] ดกรภกษทงหลาย ภกษกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย ภกษกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะเปนผเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

จบ สตรท ๘

706

[๑๑๗๕]อทธจ โว ภกขเว เทเสสสาม อทธปาทจ อทธปาทภาวนจ อทธปาท-

ภาวนาคามนจ ปฏปท ต สณาถ ฯ กตมา จ ภกขเว อทธ ฯ อธ ภกขเว ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธ ฯ

[๑๑๗๖]กตโม จ ภกขเว อทธปาโท ฯ โย [1] ภกขเว มคโค ยา ปฏปทา อทธ-

ลาภาย อทธปฏลาภาย สวตตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาโท ฯ

[๑๑๗๗]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธ-

ปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธ- ปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ

[๑๑๗๘]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก

มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ สมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาท- ภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๑๗๙]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหนต

มหานสสา ฯ กถ ภาวตา จ ภกขเว จตตาโร อทธปาทา กถ พหลกตา มหปผลา โหนต มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขาร-

1 โส ฯ

707

เทสนาสตร 1

แสดงปฏปทาเขาถงอทธบาทภาวนา

[๑๑๗๕] ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงอทธ อทธบาท อทธบาทภาวนา และปฏปทา ทจะใหถงอทธบาทภาวนา แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง กอทธเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได นเรยกวา อทธ.

[๑๑๗๖] กอทธบาทเปนไฉน ? มรรคาอนใด ปฏปทาอนใด ยอมเปนไปเพอไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ นเรยกวา อทธบาท.

[๑๑๗๗] กอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อน ประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวา อทธบาทภาวนา.

[๑๑๗๘] กปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ นเรยกวา ปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนา.

จบ สตรท ๙

วภงคสตร

วธเจรญอทธบาท๔

[๑๑๗๙] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก กอทธบาท ๔ อนภกษเจรญแลวอยางไร กระท�าให

1 มรรค 8 เปนปฏปทาเพอใหไดมาซงอทธปาฏหารย -ผรวบรวม

708

สมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๘๐]กตโม จ ภกขเว อตลโน ฉนโท ฯ โย ภกขเว ฉนโท โกสชชสหคโต โกสชช-

สมปยตโต ฯ อย วจจต ภกขเว อตลโน ฉนโท ฯ

[๑๑๘๑]กตโม จ ภกขเว อตปคคหโต ฉนโท ฯ โย ภกขเว ฉนโท อทธจจสหคโต

อทธจจสมปยตโต ฯ อย วจจต ภกขเว อตปคคหโต ฉนโท ฯ

[๑๑๘๒]กตโม จ ภกขเว อชฌตต สงขตโต ฉนโท ฯ โย ภกขเว ฉนโท ถนมทธสหคโต

ถนมทธสมปยตโต ฯ อย วจจต ภกขเว อชฌตต สงขตโต ฉนโท ฯ

[๑๑๘๓]กตโม จ ภกขเว พหทธา วกขตโต ฉนโท ฯ โย ภกขเว ฉนโท พหทธา ปจ

กามคเณ อารพภ อนวกขตโต อนวสโฏ ฯ อย วจจต ภกขเว พหทธา วกขตโต ฉนโท ฯ

[๑๑๘๔]กถจ ภกขเว ภกข ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา

ยถา ปจฉา ตถา ปเร ฯ อธ ภกขเว ภกขโน ปจฉาปเร สา สคคหตา โหต

709

มากแลวอยางไร จงมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ดงนวา ฉนทะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจต ใหสวางอย ยอมเจรญอทธบาทประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วมงสาของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลง กฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบน ฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย.

[๑๑๘๐] ดกรภกษทงหลาย กฉนทะทยอหยอนเกนไปเปนไฉน ? ฉนทะทประกอบดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน นเรยกวา ฉนทะทยอหยอนเกนไป.

[๑๑๘๑] กฉนทะทตองประคองเกนไปเปนไฉน ? ฉนทะทประกอบดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ นเรยกวา ฉนทะทตองประคองเกนไป.

[๑๑๘๒] กฉนทะทหดหในภายในเปนไฉน ? ฉนทะทประกอบดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ นเรยกวา ฉนทะทหดหในภายใน.

[๑๑๘๓] กฉนทะทฟงซานไปในภายนอกเปนไฉน ? ฉนทะทฟงซานไป พลานไป ปรารภกามคณ ๕ ในภายนอก นเรยกวา ฉนทะทฟงซานไปในภายนอก.

[๑๑๘๔] ภกษมความส�าคญในเบองหลง และเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลง กฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน อยางไร ? ความส�าคญในเบองหลงและ

710

สมนสกตา สปธารตา สปปฏวทธา ปาย ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ฯ

[๑๑๘๕]กถจ ภกขเว ภกข ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ วหรต ฯ

อธ ภกขเว ภกข อมเมว กาย อทธ ปาทตลา อโธ เกสมตถกา ตจปรยนต ปร นานปปการสส อสจโน ปจจเวกขต อตถ อมสม กาเย เกสา โลมา นขา ทนตา ตโจ มส นหาร อฏ อฏมช วกก หทย ยกน กโลมก ปหก ปปผาส อนต อนตคณ อทรย กรส ปตต เสมห ปพโพ โลหต เสโท เมโท อสส วสา เขโฬ สงฆานกา ลสกา มตตนต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ วหรต ฯ

[๑๑๘๖]กถจ ภกขเว ภกข ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา วหรต ฯ

อธ ภกขเว ภกข เยห อากาเรห เยห ลงเคห เยห นมตเตห ทวา ฉนทสมาธ- ปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต โส เตห อากาเรห เตห ลงเคห เตห นมตเตห รตต ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ เยห วา ปน อากาเรห เยห ลงเคห เยห นมตเตห รตต ฉนทสมาธปธานสงขาร- สมนนาคต อทธปาท ภาเวต โส เตห อากาเรห เตห ลงเคห เตห นมตเตห ทวา ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา วหรต ฯ

[๑๑๘๗]กถจ ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

อธ ภกขเว ภกขโน อาโลกสา สคคหตา โหต ทวาสา สวาธฏตา ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๘๘]กตมจ ภกขเว อตลน วรย ฯ ย ภกขเว วรย โกสชชสหคต โกสชช-

สมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อตลน วรย ฯ

711

เบองหนา อนภกษในธรรมวนยน ยดไวดแลว กระท�าไวในใจดแลว ทรงไวดแลว แทงตลอดดแลว ดวยปญญา ภกษชอวา มความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน อยางนแล.

[๑๑๘๕] กภกษมความส�าคญอยวา เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน อยางไร ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณากายน เบองบน แตพนเทาขนมา เบองลางแตปลายผมลงไป มหนงหมอยโดยรอบ เตมดวยของไมสะอาด มประการตางๆ วาในกายน มผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น�าตา มนเหลว น�าลาย น�ามก ไขขอ มตร ภกษชอวา มความส�าคญอยวา เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน อยางนแล.

[๑๑๘๖] กภกษมความส�าคญอยวา กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน อยางไร ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขารในกลางวน ดวยอาการเหลาใด ดวยเพศเหลาใด ดวยนมตเหลาใด เธอยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขารในกลางคน ดวยอาการเหลานน ดวยเพศเหลานน ดวยนมตเหลานน อกอยางหนง ภกษยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขารในกลางคน ดวยอาการเหลาใด ดวยเพศเหลาใด ดวยนมตเหลาใด เธอยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขารในกลางวน ดวยอาการเหลานน ดวยเพศเหลานน ดวยนมตเหลานน ภกษมความส�าคญอยวา กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน อยางนแล.

[๑๑๘๗] กภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย อยางไร ? อาโลก-สญญา (ความส�าคญวาแสงสวาง) อนภกษในธรรมวนยน ยดไวดแลว ความส�าคญวากลางวน ตงมนดแลว ภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอยอยางนแล.

[๑๑๘๘] กวรยะทยอหยอนเกนไปเปนไฉน ? วรยะทประกอบดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน นเรยกวา วรยะทยอหยอนเกนไป.

712

[๑๑๘๙] กตมจ ภกขเว อตปคคหต วรย ฯ ย ภกขเว วรย อทธจจสหคต อทธจจสมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อตปคคหต วรย ฯ

[๑๑๙๐] กตมจ ภกขเว อชฌตต สงขตต วรย ฯ ย ภกขเว วรย ถนมทธสหคต

ถนมทธสมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อชฌตต สงขตต วรย ฯ

[๑๑๙๑]กตมจ ภกขเว พหทธา วกขตต วรย ฯ ย ภกขเว วรย พหทธา ปจ

กามคเณ อารพภ อนวกขตต อนวสฏ ฯ อท วจจต ภกขเว พหทธา วกขตต วรย ฯเปฯ

[๑๑๙๒]กถจ ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

อธ ภกขเว ภกขโน อาโลกสา สคคหตา โหต ทวาสา สวาธฏตา ฯ เอว โข ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๙๓]กตมจ ภกขเว อตลน จตต ฯ ย ภกขเว จตต โกสชชสหคต โกสชช-

สมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อตลน จตต ฯ

[๑๑๙๔]กตมจ ภกขเว อตปคคหต จตต ฯ ย ภกขเว จตต อทธจจสหคต

อทธจจสมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อตปคคหต จตต ฯ

[๑๑๙๕]กตมจ ภกขเว อชฌตต สงขตต จตต ฯ ย ภกขเว จตต ถนมทธสหคต

ถนมทธสมปยตต ฯ อท วจจต ภกขเว อชฌตต สงขตต จตต ฯ

[๑๑๙๖]กตมจ ภกขเว พหทธา วกขตต จตต ฯ ย ภกขเว จตต พหทธา

ปจ กามคเณ อารพภ อนวกขตต อนวสฏ อท วจจต ภกขเว พหทธา วกขตต จตต ฯเปฯ

713

[๑๑๘๙] กวรยะทตองประคองเกนไปเปนไฉน ? วรยะทประกอบดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ นเรยกวา วรยะทตองประคองเกนไป.

[๑๑๙๐] กวรยะทหดหในภายในเปนไฉน ? วรยะทประกอบดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ นเรยกวา วรยะหดหในภายใน.

[๑๑๙๑] กวรยะทฟงซานไปในภายนอกเปนไฉน ? วรยะทฟงซานไป พลานไป ปรารภกามคณ ๕ ในภายนอก นเรยกวา วรยะทฟงซานไปในภายนอก ฯลฯ.

[๑๑๙๒] กภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย อยางไร อาโลกสญญา อนภกษในธรรมวนยน ยดไวดแลว ความส�าคญวา กลางวน ตงมนดแลว ภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย อยางนแล.

[๑๑๙๓] กจตทยอหยอนเกนไปเปนไฉน ? จตทประกอบดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน นเรยกวา จตทยอหยอนเกนไป.

[๑๑๙๔] กจตทตองประคองเกนไปเปนไฉน ? จตทประกอบดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ นเรยกวา จตทตองประคองเกนไป.

[๑๑๙๕] กจตทหดหในภายในเปนไฉน ? จตทประกอบดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ นเรยกวา จตทหดหในภายใน.

[๑๑๙๖] กจตทฟงซานไปในภายนอกเปนไฉน ? จตทฟงซานไป พลานไป ปรารภกามคณ ๕ ในภายนอก นเรยกวา จตทฟงซานไปในภายนอก ฯลฯ.

714

[๑๑๙๗]เอว โข ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๑๙๘]กตมา จ ภกขเว อตลนา วมสา ฯ ยา ภกขเว วมสา โกสชชสหคตา

โกสชชสมปยตตา ฯ อย วจจต ภกขเว อตลนา วมสา ฯ

[๑๑๙๙]กตมา จ ภกขเว อตปคคหตา วมสา ฯ ยา ภกขเว วมสา อทธจจสหคตา

อทธจจสมปยตตา ฯ อย วจจต ภกขเว อตปคคหตา วมสา ฯ

[๑๒๐๐]กตมา จ ภกขเว อชฌตต สงขตตา วมสา ฯ ยา ภกขเว วมสา ถนมทธ-

สหคตา ถนมทธสมปยตตา ฯ อย วจจต ภกขเว อชฌตต สงขตตา วมสา ฯ

[๑๒๐๑]กตมา จ ภกขเว พหทธา วกขตตา วมสา ฯ ยา ภกขเว วมสา พหทธา

ปจ กามคเณ อารพภ อนวกขตตา อนวสฏา ฯ อย วจจต ภกขเว พหทธา วกขตตา วมสา ฯเปฯ

[๑๒๐๒]เอว โข ภกขเว ภกข ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต

ภาเวต ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา เอว พหลกตา มหปผลา โหนต มหานสสา ฯ

[๑๒๐๓]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส

อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๒๐๔]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ (ฉป อภาโย วตถาเรตพพา) ฯ

715

[๑๑๙๗] ภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย อยางนแล.

[๑๑๙๘] กวมงสาทยอหยอนเกนไปเปนไฉน ? วมงสาทประกอบดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน นเรยกวา วมงสาทยอหยอนเกนไป.

[๑๑๙๙] กวมงสาทตองประคองเกนไปเปนไฉน ? วมงสาทประกอบดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ นเรยกวา วมงสาทตองประคองเกนไป.

[๑๒๐๐] กวมงสาทหดหในภายในเปนไฉน ? วมงสาทประกอบดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ นเรยกวา วมงสาทหดหในภายใน.

[๑๒๐๑] กวมงสาทฟงซานไปในภายนอกเปนไฉน ? วมงสาทฟงซานไป พลานไป ปรารภกามคณ ๕ ในภายนอก นเรยกวา วมงสาทฟงซานไปในภายนอก ฯลฯ.

[๑๒๐๒] ภกษมจตเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย อยางนแล ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ อนภกษเจรญแลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางน ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๒๐๓] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางนแล ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดถงพรหมโลกกได.

[๑๒๐๔] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญ กระท�าใหมาก ซงอทธบาท ๔ อยางนแล ยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย. (พงขยายอภญญาแมทงหกใหพสดาร)

จบ สตรท ๑๐

716

ปาสาทกมปนวคโค ทตโย ฯ

อมสส วคคสส อททาน

ปพเพ 1 มหปผลา ฉนโท โมคคลลาโน จ พราหมโณ เทว สมณพราหมณาภ เทสนา วภงเคน จาต ฯ

1 ม. ปพพ มหปผล ฉนท โมคคลลานจ อนนาภ

เทว สมณพราหมณา ภกข เทสนา วภงเคน จาต ฯ

717

จบ ปาสาทกมปนวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปพพสตร ๒. มหปผลสตร ๓. ฉนทสตร ๔. โมคคลลานสตร ๕. พราหมณสตร ๖. สมณพราหมณสตรท ๑ ๗. สมณพราหมณสตรท ๒ ๘. อภญญาสตร ๙. เทสนาสตร ๑๐. วภงคสตร.

718

อโยคฬวคโค ตตโย

[๑๒๐๕]สาวตถย ฯ ปพเพ เม ภกขเว สมโพธา อนภสมพทธสส โพธสตตสเสว

สโต เอตทโหส โก น โข มคโค กา ปฏปทา อทธปาทภาวนายาต ฯ ตสส มยห ภกขเว เอตทโหส โส 1 ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธาน-สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ

[๑๒๐๖]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส

อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๒๐๗]เอว ภาวเตส โข ภกขเว ภกข จตส อทธปาเทส เอว พหลกเตส อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ (ฉป อภาโย วตถาเรตพพา) ฯ

1 ม. อธ ฯ

719

อโยคฬวรรคท ๓

มรรคสตร

วาดวยปฏปทาแหงการเจรญอทธบาท

[๑๒๐๕] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย กอนแตตรสร ครงเราเปนพระโพธสตว ยงมไดตรสร ไดมความคดอยางนวา อะไรหนอ เปนมรรคา เปนปฏปทา แหงการเจรญอทธบาท เรานนไดมความคดอยางนวา ภกษนนยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวย ฉนท- สมาธและปธานสงขารดงนวา ฉนทะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานไปภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนา กฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ดวยประการฉะน ภกษยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดงนวา วมงสาของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟ งซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอย วา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลาง ฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคน กฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจต ใหสวางอย ดวยประการฉะนแล.

[๑๒๐๖] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญอทธบาท ๔ แลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางน ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได.

[๑๒๐๗] ดกรภกษทงหลาย ภกษเมอเจรญอทธบาท ๔ แลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางนแล ยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะ อาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย. (แมอภญญาทงหกกพงขยายความออกไป)

จบ สตรท ๑

720

[๑๒๐๘]สาวตถย ฯ อถ โข อายสมา อานนโท เยน ภควา เตนปสงกม อปสง-

กมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อานนโท ภควนต เอตทโวจ อภชานาต น โข ภนเต ภควา อทธยา มโนมเยน กาเยน พรหมโลก อปสงกมตาต ฯ อภชานาม ขวาห อานนท อทธยา มโนมเยน กาเยน พรหมโลก อปสงกมตาต ฯ อภชานาต [1] ปน ภนเต ภควา อมนา จาตมมหาภตเกน กาเยน อทธยา พรหมโลก อปสงกมตาต ฯ อภชานาม ขวาห อานนท อมนา จาตมมหาภตเกน กาเยน อทธยา พรหมโลก อปสงกมตาต ฯ

[๑๒๐๙]ย จ โข โอมาต 2 ภนเต ภควา อทธยา มโนมเยน กาเยน พรหมโลก

อปสงกมตา ย จ โข อภชานาต ภนเต ภควา อมนา จาตมมหาภตเกน กาเยน อทธยา พรหมโลก อปสงกมตา ตยท ภนเต ภควโต อจฉรยเจว อพภตจาต ฯ อจฉรยา เจว อานนท ตถาคตา อจฉรยธมมสมนนาคตา จ อพภตา เจว อานนท ตถาคตา อพภตธมมสมนนาคตา จ ฯ

[๑๒๑๐]ยสม อานนท สมเย ตถาคโต กายมป จตเต สมาทหต 3 จตตมป กาเย

สมาทหต สขสจ ลหสจ กาเย โอกกมตวา วหรต ตสม อานนท สมเย ตถาคตสส กาโย ลหตโร เจว โหต มทตโร จ กมมนยตโร จ ปภสสรตโร จ ฯ

[๑๒๑๑]เสยยถาป อานนท อโยคโฬ ทวส สนตตโต ลหตโร เจว โหต มทตโร

จ กมมนยตโร จ ปภสสรตโร จ ฯ เอวเมว โข อานนท ยสม สมเย ตถาคโต กายมป จตเต สมาทหต จตตมป กาเย สมาทหต สขสจ ลหสจ กาเย โอกกมตวา วหรต ตสม อานนท สมเย ตถาคตสส กาโย ลหตโร เจว โหต มทตโร จ กมมนยตโร จ ปภสสรตโร จ ฯ

1 ย. โข ฯ

2 ส. โอปปาต ฯ ย. โอปปาตห ฯ

3 ส. เอว ฯ ม. สโมทหต ฯ เอวมปร ฯ

721

อโยคฬสตร

วาดวยการแสดงฤทธ

[๑๒๐๘] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว

นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคทรงทราบอยหรอ

วา พระองคทรงเขาถงพรหมโลกดวยพระฤทธ พรอมทงพระกายอนส�าเรจแตใจ ?

พระผมพระภาคตรสตอบวา เราทราบอย อานนท วาเราเขาถงพรหมโลกดวยฤทธ พรอมทงกายอนส�าเรจแตใจ. อา. ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคทรงทราบอยหรอวา พระองคทรงเขาถงพรหมโลกดวยพระฤทธ

พรอมทงพระกายอนประกอบดวยมหาภตรป ๔ น

พ. เราทราบอย อานนท วาเราเขาถงพรหมโลกดวยฤทธ พรอมทงกาย อนประกอบดวยมหาภตรป ๔ น.

[๑๒๐๙] อา. ขาแตพระองคผเจรญ ขอทพระผมพระภาคทรงทราบวา พระองคทรงเขาถงพรหมโลกดวยพระฤทธ

พรอมทงพระกายอนส�าเรจดวยใจ และทรงทราบวา พระองคทรงเขาถงพรหมโลกดวยพระฤทธ พรอมทงพระกาย

อนประกอบดวยมหาภตรป ๔ น เปนสงนาอศจรรย ทงไมเคยมมาแลว.

พ. ดกรอานนท พระตถาคตทงหลายเปนผอศจรรย และประกอบดวยธรรม อนนาอศจรรย เปนผไมเคยมมา และประกอบดวยธรรมอนไมเคยมมา.

[๑๒๑๐] ดกรอานนท สมยใด ตถาคตตงกายไวในจต หรอตงจตลงไวทกาย กาวลงสสขสญญาและลหสญญาในกายอย สมยนน กายของตถาคตยอมเบากวาปกต ออนกวาปกต ควรแกการงานกวาปกต และผดผองกวาปกต.

[๑๒๑๑] ดกรอานนท เปรยบเหมอนกอนเหลกทเผาไฟอยวนยงค�า ยอมเบากวาปกต ออนกวาปกต ควรแกการงานกวาปกต และผดผองกวาปกต ฉนใด สมยใด ตถาคตตงกายลงไวในจต หรอตงจตลงไวทกาย กาวลงสสขสญญาและลหสญญาในกายอย สมยนน กายของตถาคตยอมเบากวาปกต ออนกวาปกต ควรแกการงานกวาปกต และผดผองกวาปกต ฉนนนเหมอนกน.

722

[๑๒๑๒]ยสม อานนท สมเย ตถาคโต กายมป จตเต สมาทหต จตตมป กาเย

สมาทหต สขสจ ลหสจ กาเย โอกกมตวา วหรต ตสม อานนท สมเย ตถาคตสส กาโย อปปกสเรเนว ปวยา เวหาส อพภคคจฉต ฯ โส อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๒๑๓]เสยยถาป อานนท ตลปจ วา กปปาสปจ วา ลหโก ธาตปาทาโน อปปก-

สเรเนว ปวยา เวหาส อพภคคจฉต ฯ เอวเมว โข อานนท ยสม สมเย ตถาคโต กายมป จตเต สมาทหต จตตมป กาเย สมาทหต สขสจ ลหสจ กาเย โอกกมตวา วหรต ฯเปฯ

[๑๒๑๔]ตสม อานนท สมเย ตถาคตสส กาโย อปปกสเรเนว ปวยา เวหาส

อพภคคจฉต ฯ โส อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตตต ฯ

[๑๒๑๕]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข

ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ฯ

723

[๑๒๑๒] ดกรอานนท สมยใด ตถาคตตงกายลงไวในจต หรอตงจตลงไวทกาย กาวลง สสขสญญาและลหสญญาในกายอย สมยนน กายของตถาคต ยอมลอยจากแผนดนขนสอากาศไดโดยไมยากเลย ตถาคตนนยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง 1 คอ คนเดยว เปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได.

[๑๒๑๓] ดกรอานนท เปรยบเหมอนปยนนหรอปยฝาย ซงเปนเชอธาตทเบา ยอมลอยจากแผนดนขนสอากาศไดโดยไมยากเลย ฉนใด สมยใด ตถาคตตงกายลงไวในจต หรอตงจตลงไวทกาย กาวลงสสขสญญาและลหสญญาอย สมยนน กายของตถาคตยอมลอยจากแผนดนขนสอากาศไดโดยไมยากเลย ฉนนนเหมอนกน ฯลฯ.

[๑๒๑๔] ดกรอานนท สมยนน กายของตถาคตยอมลอยจากแผนดนขนสอากาศไดโดยไมยากเลย ตถาคตนนยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได.

จบ สตรท ๒

ภกขสทธกสตร

วาดวยการเจรญอทธบาท

[๑๒๑๕] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษ ในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... วรย- สมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล.

1 ในตนฉบบเปนค�าวา หลายอยาง ทถกตองควรเปน หลายคน -ผรวบรวม

724

[๑๒๑๖]อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ภกข อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

[๑๒๑๗]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข

ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ฯ

[๑๒๑๘]อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ทวนน

ผลาน อตร ผล ปาฏกงข ทฏเว ธมเม อา สต วา อปาทเสเส อนาคามตาต ฯ

[๑๒๑๙]จตตาโรเม ภกขเว อทธปาทา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข

ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร อทธปาทา ฯ

725

[๑๒๑๖] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษจงกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย.

จบ สตรท ๓

ผลสตรท ๑

เจรญอทธบาทหวงผลได๒อยาง

[๑๒๑๗] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษ ในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... วรย- สมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล..

[๑๒๑๘] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษพงหวงผลได ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตตผลในปจจบน หรอเมอยงมความถอมนเหลออย เปนพระอนาคาม.

จบ สตรท ๔

ผลสตรท ๒

วาดวยผลานสงส๗

[๑๒๑๙] ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลาน อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษใน ธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ดกรภกษทงหลาย อทธบาท ๔ เหลานแล.

726

[๑๒๒๐]อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา สตต

ผลา สตตานสสา ปาฏกงขา ฯ กตเม สตต ผลา สตตานสสา ฯ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต อถ มรณกาเล อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ มรณกาเล อ อาราเธต ฯ อถ ปจนน โอรมภาคยาน สโชนาน ปรกขยา อนตราปรนพพาย โหต อปหจจปรนพพาย โหต อสงขารปรนพพาย โหต สสงขารปรนพพาย โหต อทธโสโต โหต อกนฏคาม ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา อเม สตต ผลา สตตานสสา ปาฏกงขาต ฯ

[๑๒๒๑]สาวตถนทาน ฯ อถ โข อายสมา อานนโท เยน ภควา เตนปสงกม อปสง-

กมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา อานนโท ภควนต เอตทโวจ กตมา น โข ภนเต อทธ กตโม อทธปาโท กตมา อทธปาทภาวนา กตมา อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๒๒]อธานนท ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต

พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ อย วจจตานนท อทธ ฯ

[๑๒๒๓]กตโม จานนท อทธปาโท ฯ โย อานนท มคโค ยา ปฏปทา อทธลาภาย

อทธปฏลาภาย สวตตต ฯ อย วจจตานนท อทธปาโท ฯ

727

[๑๒๒๐] ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษพงหวงไดผลานสงส ๗ ประการ ผลานสงส ๗ ประการ เปนไฉน ? คอ จะไดชมอรหตผลในปจจบนกอน ๑ ถาไมไดชมอรหตผลในปจจบนกอน จะไดชมเวลาใกลตาย ๑ ถาในปจจบนไมไดชม ในเวลาใกลตายกไมไดชมไซร เพราะสงโยชนอนเปนสวนเบองต�า ๕ สนไป จะไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ๑ ผอปหจจ- ปรนพพาย ๑ ผอสงขารปรนพพาย ๑ ผสสงขารปรนพพาย ๑ ผอทธงโสโต- อกนฏฐคาม ๑ ดกรภกษทงหลาย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล ภกษพงหวงไดผลานสงส ๗ ประการเหลาน.

จบ สตรท ๕

อานนทสตรท ๑

วาดวยปฏปทาทจะถงอทธบาท

[๑๒๒๑] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว

นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ อทธเปนไฉน อทธบาทเปนไฉน

อทธบาทภาวนาเปนไฉน ปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ?

[๑๒๒๒] พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมแสดงฤทธได หลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได นเรยกวา อทธ.

[๑๒๒๓] กอทธบาทเปนไฉน ? มรรคอนใด ปฏปทาอนใด ยอมเปนไปเพอไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ นเรยกวา อทธบาท.

728

[๑๒๒๔]กตมา จานนท อทธปาทภาวนา ฯ อธานนท ภกข ฉนทสมาธปธานสงขาร-

สมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย วจจตานนท อทธปาทภาวนา ฯ

[๑๒๒๕]กตมา จานนท อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก

มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ฯ อย วจจตานนท อทธปาท-ภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๒๖]เอกมนต นสนน โข อายสมนต อานนท ภควา เอตทโวจ กตมา น โข

อานนท อทธ กตโม อทธปาโท กตมา อทธปาทภาวนา กตมา อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ภควเนตตกา ฯเปฯ

[๑๒๒๗]อธานนท ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต

พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ อย วจจตานนท อทธ ฯ

[๑๒๒๘]กตโม จานนท อทธปาโท ฯ โย อานนท มคโค ยา ปฏปทา อทธลาภาย

อทธปฏลาภาย สวตตต ฯ อย วจจตานนท อทธปาโท ฯ

[๑๒๒๙]กตมา จานนท อทธปาทภาวนา ฯ อธานนท ภกข ฉนทสมาธปธาน-

สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย วจจตานนท อทธปาทภาวนา ฯ

729

[๑๒๒๔] กอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ... ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวา อทธบาทภาวนา.

[๑๒๒๕] ปฏปทาทจะถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ นเรยกวา ปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนา.

จบ สตรท ๖

อานนทสตรท ๒

วาดวยอทธฤทธ

[๑๒๒๖] พระผมพระภาคไดตรสถามทานพระอานนทผนงอย ณ ทควรสวนขางหนงวา ดกรอานนท อทธ เปนไฉน อทธบาทเปนไฉน อทธบาทภาวนาเปนไฉน ปฏปทาทจะใหถงอทธบาท-ภาวนาเปนไฉน ? ทานพระอานนทกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมของขาพระองคทงหลายมพระผมพระภาค

เปนรากฐาน ฯลฯ.

[๑๒๒๗] พ. ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอด พรหมโลกกได นเรยกวา อทธ.

[๑๒๒๘] กอทธบาทเปนไฉน ? มรรคาอนใด ปฏปทาอนใด ยอมเปนไปเพอใหไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ นเรยกวา อทธบาท.

[๑๒๒๙] กอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอน ประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย วรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวา อทธบาทภาวนา.

730

[๑๒๓๐]กตมา จานนท อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก

มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ฯ อย วจจตานนท อทธปาท-ภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๓๑]อถ โข สมพหลา ภกข เยน ภควา เตนปสงกมส อปสงกมตวา ภควนต

อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนนา โข เต ภกข ภควนต เอตทโวจ กตมา น โข ภนเต อทธ กตโม อทธปาโท กตมา อทธปาทภาวนา กตมา อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๓๒]อธ ภกขเว ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา

โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธ ฯ

[๑๒๓๓]กตโม จ ภกขเว อทธปาโท ฯ โย ภกขเว มคโค ยา ปฏปทา อทธลาภาย

อทธปฏลาภาย สวตตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาโท ฯ

[๑๒๓๔]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธาน-

สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธ- ปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ

731

[๑๒๓๐] กปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ นเรยกวา ปฏปทาทจะใหถงอทธบาท-ภาวนา.

จบ สตรท ๗

ภกขสตรท ๑

วาดวยอทธฤทธ

[๑๒๓๑] ครงนน ภกษหลายรปเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบถวายบงคมพระผมพระภาคแลว นง ณ ทควร

สวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพร

[๑๒๓๒] พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมแสดงฤทธ ไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจ ทางกายไปตลอดพรหมโลกกได นเรยกวา อทธ.

[๑๒๓๓] กอทธบาทเปนไฉน ? มรรคาอนใด ปฏปทาอนใด ยอมเปนไปเพอไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ นเรยกวา อทธบาท.

[๑๒๓๔] กอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอน ประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรย-สมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวา อทธบาทภาวนา.

732

[๑๒๓๕]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก

มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๓๖]อถ โข สมพหลา ภกข เยน ภควา ฯเปฯ เอกมนต นสนเน โข เต

ภกข ภควา เอตทโวจ กตมา น โข ภกขเว อทธ กตโม อทธปาโท กตมา อทธปาทภาวนา กตมา อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ภควเนตตกา ฯเปฯ

[๑๒๓๗]กตมา จ ภกขเว อทธ ฯ อธ ภกขเว ภกข อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต

เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธ ฯ

[๑๒๓๘]กตโม จ ภกขเว อทธปาโท ฯ โย ภกขเว มคโค ยา ปฏปทา อทธลาภาย

อทธปฏลาภาย สวตตต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาโท ฯ

[๑๒๓๙]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธาน-

สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธาน- สงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาทภาวนา ฯ

733

[๑๒๓๕] กปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ นเรยกวา ปฏปทาทจะใหถงอทธบาท-ภาวนา.

จบ สตรท ๘

ภกขสตรท ๒

วาดวยอทธฤทธ

[๑๒๓๖] ครงนน ภกษหลายรปเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ฯลฯ พระผมพระภาคไดตรสถามภกษเหลานน

วา ดกรภกษทงหลาย อทธเปนไฉน อทธบาทเปนไฉน อทธบาทภาวนาเปนไฉน ปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรม

ทงหลายของขาพระองคทงหลายมพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ.

[๑๒๓๗] พ. ดกรภกษทงหลาย กอทธเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมแสดงฤทธ ไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดถงพรหมโลกกได นเรยกวา อทธ.

[๑๒๓๘] กอทธบาทเปนไฉน ? มรรคาอนใด ปฏปทาอนใด ยอมเปนไปเพอไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ นเรยกวา อทธบาท.

[๑๒๓๙] กอทธบาทภาวนาเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวา อทธบาทภาวนา.

734

[๑๒๔๐]กตมา จ ภกขเว อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทา ฯ อยเมว อรโย

อฏงคโก มคโค ฯ เสยยถท ฯ สมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ฯ อย วจจต ภกขเว อทธปาทภาวนาคามน ปฏปทาต ฯ

[๑๒๔๑]ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ต ก มถ ภกขเว กตเมส ธมมาน

ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโวต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ภควเนตตกา ฯเปฯ

[๑๒๔๒]จตนน โข ภกขเว อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน

ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโว ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว โมคคลลาโน ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต น จ อชฌตต สงขตตา ภวสสต น จ พหทธา วกขตตา ภวสสต ฯเปฯ อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน ภกข เอวมหทธโก เอวมหานภาโว ฯ

735

[๑๒๔๐] กปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนาเปนไฉน ? อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ นเรยกวา ปฏปทาทจะใหถงอทธบาทภาวนา.

จบ สตรท ๙

โมคคลลานสตร

สรรเสรญพระโมคคลลาน 1วามฤทธมาก

[๑๒๔๑] ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสวา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจะส�าคญความขอนนเปนไฉน ภกษโมคคลลานะมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงธรรมเหลาไหน ? ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ

ธรรมทงหลายของขาพระองคทงหลาย มพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ.

[๑๒๔๒] พ. ดกรภกษทงหลาย ภกษโมคคลลานะมฤทธมากอยางน มอานภาพมาก อยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษโมคคลลานะยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ดงนวา ฉนทะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟ งซานไปในภายนอก และเธอมความส�าคญในเบองหลงและเบองหนาอย วา เบองหนาฉนใด เบองหลงกฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลาง ฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคน กฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใจใหสวางอย ยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตต- สมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขารดงนวา วมงสาของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ฯลฯ เธอมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ดกรภกษทงหลาย ภกษโมคคลลานะมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

1 ในตนฉบบเปนค�าวา โมคลลาน ทถกตองควรเปน โมคคลลานะ -ผรวบรวม

736

[๑๒๔๓]อเมสจ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน

ภกข เอว อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต พหธาป หตวา เอโก โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๒๔๔]อเมสจ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา โมคคลลาโน

ภกข อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ

[๑๒๔๕]ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส ต ก มถ ภกขเว กตเมส ธมมาน

ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคโต เอวมหทธโก เอวมหานภาโวต ฯ ภควมลกา โน ภนเต ธมมา ฯเปฯ

[๑๒๔๖]จตนน โข ภกขเว อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคโต เอว-

มหทธโก เอวมหานภาโว ฯ กตเมส จตนน ฯ อธ ภกขเว ตถาคโต ฉนท- สมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม ฉนโท น จ อตลโน ภวสสต น จ อตปคคหโต ภวสสต น จ อชฌตต สงขตโต ภวสสต น จ พหทธา วกขตโต ภวสสต ปจฉาปเร ส จ วหรต ยถา ปเร ตถา ปจฉา ยถา ปจฉา ตถา ปเร ยถา อโธ ตถา อทธ ยถา อทธ ตถา อโธ ยถา ทวา ตถา รตต ยถา รตต ตถา ทวา อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต อต เม วมสา น จ อตลนา ภวสสต น จ อตปคคหตา ภวสสต ฯเปฯ อต ววเฏน เจตสา อปรโยนทเธน สปปภาส จตต ภาเวต ฯ อเมส โข ภกขเว จตนน

737

[๑๒๔๓] ดกรภกษทงหลาย อนง ภกษโมคคลลานะแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลาน.

[๑๒๔๔] ดกรภกษทงหลาย อนง ภกษโมคคลลานะ ยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๐

ตถาคตสตร

พระตถาคตมฤทธมาก

[๑๒๔๕] ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลาย จะส�าคญความขอนนเปนไฉน ตถาคตมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงธรรมเหลาไหน ? ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ

ธรรมทงหลายของขาพระองคทงหลายมพระผมพระภาคเปนรากฐาน ฯลฯ.

[๑๒๔๖] พ. ดกรภกษทงหลาย ตถาคตมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ตถาคตยอมเจรญอทธบาท อนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขารดงนวา ฉนทะของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมฟงซานในภายนอก และตถาคตมความส�าคญในเบองหนาและเบองหลงอยวา เบองหนาฉนใด เบองหลง กฉนนน เบองหลงฉนใด เบองหนากฉนนน เบองลางฉนใด เบองบนกฉนนน เบองบนฉนใด เบองลางกฉนนน กลางวนฉนใด กลางคนกฉนนน กลางคนฉนใด กลางวนกฉนนน ตถาคตมใจเปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขารดงนวา วมงสาของเราจกไมยอหยอนเกนไป ไมตองประคองเกนไป ฯลฯ ตถาคตมใจ

738

อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา ตถาคโต เอวมหทธโก เอวมหานภาโว ฯ

[๑๒๔๗]อเมสจ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ตถาคโต อเนกวหต อทธวธ ปจจนโภต เอโกป หตวา พหธา โหต ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตต ฯ

[๑๒๔๘]อเมสจ ปน ภกขเว จตนน อทธปาทาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ตถาคโต อาสวาน ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต ฯ (ฉป อภาโย วตถาเรตพพา) ฯ

อโยคฬวคโค ตตโย ฯ

ตสสททาน

มคโค อโยคโฬ ภกข สทธกจ 1 เทว ผลา อานนทา เทว วตตา ภกขห อปเร เทว โมคคลลาโน ตถาคโตต ฯ

1 ม. สทธกจาป เทว ผลา เทว จานนทา ทเว ภกข ... ฯ

739

เปดเผย ไมมอะไรหมหอ อบรมจตใหสวางอย ตถาคตมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลานแล.

[๑๒๔๗] ดกรภกษทงหลาย อนง ตถาคตยอมแสดงอทธฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลาน.

[๑๒๔๘] ดกรภกษทงหลาย อนง ตถาคตยอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ เหลาน.

(พงใหอภญญาทง ๖ พสดาร)

จบ สตรท ๑๑

จบ อโยคฬวรรคท ๒

รวมสตรทมในวรรคน คอ

๑. มรรคสตร ๒. อโยคฬสตร ๓. ภกขสทธกสตร ๔. ผลสตรท ๑ ๕. ผลสตรท ๒ ๖. อานนทสตรท ๑ ๗. อานนทสตรท ๒ ๘. ภกขสตรท ๑ ๙. ภกขสตรท ๒ ๑๐. โมคคลลานสตร ๑๑. ตถาคตสตร.

740

อทธปาทสยตตสส คงคาทเปยยาโล จตตโถ

[๑๒๔๙]เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ

เอวเมว โข ภกขเว ภกข จตตาโร อทธปาเท ภาเวนโต จตตาโร อทธปาเท พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๒๕๐]กถจ ภกขเว ภกข จตตาโร อทธปาเท ภาเวนโต จตตาโร อทธปาเท

พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตต-สมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข จตตาโร อทธปาเท ภาเวนโต จตตาโร อทธปาเท พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ (ยถา เอสนา ปาล อทธปาเทส วตถา-เรตพพา) ฯ

[๑๒๕๑]ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค

อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

[๑๒๕๒]อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย

ปราย ปรกขยาย ปหานาย จตตาโร อทธปาทา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ฉนทสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ วรยสมาธ จตตสมาธ วมสาสมาธปธานสงขารสมนนาคต อทธปาท ภาเวต ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม จตตาโร อทธปาทา ภาเวตพพาต ฯ (ยถา มคคสยตต วตถารต เอว คงคาเปยยาโล ยาว เอสนา ปาล อทธปาเทส วตถาเรตพพา) ฯ

อทธปาทสยตต นฏต ฯ

741

คงคาทเปยยาลแหงอทธบาทสงยตท ๔

วาดวยผลแหงอทธบาท๔

[๑๒๔๙] ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปส ทศปราจน หลงไปส ทศปราจน บาไปสทศปราจน แมฉนใด ภกษผเจรญอทธบาท ๔ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๒๕๐] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญอทธบาท ๔ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ อยางไรเลา จงเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธ ...จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ภกษเจรญอทธบาท ๔ กระท�าใหมากซงอทธบาท ๔ อยางนแล ยอมเปนผนอมไป สนพพาน โอนไปสนพพาน.

(พงขยายความบาลในอทธบาทจนกระทงถงความแสวงหา)

[๑๒๕๑] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

[๑๒๕๒] ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเจรญอทธบาท ๔ เพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล อทธบาท ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบดวยวรยสมาธ ... จตตสมาธ ... วมงสาสมาธและปธานสงขาร ภกษพงเจรญอทธบาท ๔ เหลานเพอรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชน อนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล. (คงคาเปยยาลเหมอนกบมรรคสงยต ทขาพเจาใหพสดารแลว พงขยายความบาลในอทธบาท จนกระทงถง

ความแสวงหา)

จบ อทธบาทสงยต

742

อนรทธสยตตรโหคตวคโค ปโม

[๑๒๕๓]เอวมเม สต เอก สมย อายสมา อนรทโธ สาวตถย วหรต เชตวเน

อนาถปณฑกสส อาราเม ฯ อถ โข อายสมโต อนรทธสส รโหคตสส ปฏสล-ลนสส เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท เยส เกสจ จตตาโร สตปฏานา วรทธา วรทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคาม เยส เกสจ จตตาโร สตปฏานา อารทธา อารทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคามต ฯ

[๑๒๕๔]อถ โข อายสมา มหาโมคคลลาโน อายสมโต อนรทธสส เจตสา เจโต-

ปรวตกกมาย เสยยถาป นาม พลวา ปรโส สมมชต วา พาห ปสาเรยย ปสารต วา พาห สมมเชยย เอวเมว อายสมโต อนรทธสส สมมเข ปาตรโหส ฯ อถ โข อายสมา มหาโมคคลลาโน อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ กตตาวตา น โข อาวโส อนรทธ ภกขโน จตตาโร สตปฏานา อารทธา โหนตต ฯ

[๑๒๕๕]อธาวโส ภกข อชฌตต กาเย สมทยธมมานปสส วหรต ฯเปฯ อชฌตต

กาเย วยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตต กาเย สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ พหทธา กาเย สมทยธม- มานปสส วหรต ฯเปฯ พหทธา กาเย วยธมมานปสส วหรต ฯ พหทธา กาเย สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา-โทมนสส ฯ อชฌตตพหทธา กาเย สมทยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา กาเย วยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา กาเย สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

743

๘. อนรทธสงยต รโหคตวรรคท ๑

รโหคตสตรท ๑

วาดวยสตปฏฐาน๔

[๑๒๕๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน

สมยหนง ทานพระอนรทธะอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ

ครงนนแล ทานพระอนรทธะหลกเรนอยในทลบ ไดเกดความปรวตกขนในใจอยางนวา สตปฏฐาน ๔ อนชนเหลาใด

เหลาหนงเบอแลว ชนเหลานน ชอวา เบออรยมรรคทจะใหถงความสนทกขโดยชอบ สตปฏฐาน ๔ อนชนเหลาใดเหลาหนง

ปรารภแลว ชนเหลานน ชอวาปรารภอรยมรรคทจะใหถงความสนทกขโดยชอบ.

[๑๒๕๔] ล�าดบนน ทานมหาโมคคลลานะรความปรวตกในใจของทานพระอนรทธะดวยใจ จงไปปรากฏในทเฉพาะหนา

ทานอนรทธะ เหมอนบรษมก�าลง เหยยดแขนทค หรอคแขนทเหยยด ฉะนน ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะไดถาม

ทานอนรทธะดวยเหตเพยงเทาไรหนอ ภกษจงจะชอวา ปรารภสตปฏฐาน ๔ ?

[๑๒๕๕] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรผมอาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในกายในภายในอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมไปในกาย ในภายในอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในกายในภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนธรรม คอความเกดขนในกายในภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมไปในกายในภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในกายในภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในกาย ทงภายในและภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมไปในกาย ทงภายในและภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในกาย

744

[๑๒๕๖]โส สเจ อากงขต อปปฏกเล ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ

วหรต ฯ สเจ อากงขต ปฏกเล อปปฏกลส วหเรยยนต อปปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต อปปฏกเล จ ปฏกเล จ ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต ปฏกเล จ อปปฏกเล จ อปปฏกลส วหเรยยนต อปปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต อปปฏกลจ ปฏกลจ ตทภย อภนวชเชตวา อเปกขโก วหเรยย สโต สมปชาโนต อเปกขโก ตตถ วหรต สโต สมปชาโน ฯ

[๑๒๕๗]อชฌตต เวทนาส สมทยธมมานปสส วหรต อชฌตต เวทนาส วยธมมา-

นปสส วหรต ฯ อชฌตต เวทนาส สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ พหทธา เวทนาส สมทย- ธมมานปสส วหรต พหทธา เวทนาส วยธมมานปสส วหรต ฯ พหทธา เวทนาส สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ อชฌตตพหทธา เวทนาส สมทยธมมานปสส วหรต อชฌตตพหทธา เวทนาส วยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา เวทนาส สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๑๒๕๘]โส สเจ อากงขต อปปฏกเล ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ

วหรต ฯ สเจ อากงขต ปฏกเล อปปฏกลส วหเรยยนต อปปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต อปปฏกเล จ ปฏกเล จ ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต ปฏกเล จ อปปฏกเล จ อปปฏกล-

745

ทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

[๑๒๕๖] ภกษนนถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงทไมปฏกลอยเถด กยอมเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงทไมปฏกลนนอย ถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวา ไมปฏกลในสงปฏกลอยเถด กยอมเปนผมความส�าคญวา ไมปฏกลในสงปฏกลนนอย ถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงไมปฏกลและสงปฏกลอยเถด กยอมเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงไมปฏกลและสงปฏกลนนอย ถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวา ไมปฏกลในสงปฏกลและสงไมปฏกลอยเถด กยอมเปนผมความส�าคญวา ไมปฏกลในสงปฏกลและสงไมปฏกลนนอย ถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผเวนขาดสงไมปฏกลและสงปฏกลทงสองนนแลว มอเบกขา มสตสมปชญญะอยเถด กยอมเปนผมอเบกขา มสตสมปชญญะ ในสงทงสองนนอย.

[๑๒๕๗] ภกษยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในเวทนาในภายในอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมไปในเวทนาในภายในอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในเวทนาในภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในเวทนาในภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเสอมไปในเวทนาในภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนแล ความเสอมไปในเวทนาในภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในเวทนาทงภายในและภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอความเสอมไปในเวทนาทงภายในและภายนอกอย พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในเวทนาทงภายในภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

[๑๒๕๘] ภกษนนถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงไมปฏกลอยเถด กยอมเปนผมความส�าคญวา ปฏกลในสงไมปฏกลนนอย ฯลฯ ถาหวงอยวา ขอเรา เปนผเวนขาดสงไมปฏกลและสงปฏกลทงสองนนแลวมอเบกขา มสตสมปชญญะ อยเถด กยอมเปนผมอเบกขา มสตสมปชญญะในสงทงสองนนอย.

746

ส วหเรยยนต อปปฏกลส ตตถ วหรต ฯ สเจ อากงขต อปปฏกลจ ปฏกลจ ตทภย อภนวชเชตวา อเปกขโก วหเรยย สโต สมปชาโนต อเปกขโก ตตถ วหรต สโต สมปชาโน ฯ

[๑๒๕๙]อชฌตต จตเต ฯเปฯ พหทธา จตเต ฯเปฯ อชฌตตพหทธา จตเต สมทย-

ธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา จตเต วยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตต-พหทธา จตเต สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป ฯเปฯ อภชฌาโทมนสส ฯ

[๑๒๖๐]โส สเจ อากงขต อปปฏกเล ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ

วหรต ฯเปฯ อเปกขโก ตตถ วหรต สโต สมปชาโน ฯ

[๑๒๖๑]อชฌตต ธมเมส ฯเปฯ พหทธา ธมเมส ฯเปฯ อชฌตตพหทธา ธมเมส

สมทยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา ธมเมส วยธมมานปสส วหรต ฯ อชฌตตพหทธา ธมเมส สมทยวยธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๑๒๖๒]โส สเจ อากงขต อปปฏกเล ปฏกลส วหเรยยนต ปฏกลส ตตถ

วหรต ฯเปฯ อเปกขโก ตตถ วหรต สโต สมปชาโน ฯ เอตตาวตา โข อาวโส ภกขโน จตตาโร สตปฏานา อารทธา โหนตต ฯ

747

[๑๒๕๙] ภกษยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในจตในภายใน ฯลฯ พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในจตทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

[๑๒๖๐] ภกษนนถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวาปฏกลในสงทไมปฏกลอยเถด ฯลฯ กยอมเปนผมอเบกขา

มสตสมปชญญะในสงทงสองนนอย.

[๑๒๖๑] ภกษยอมพจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนในธรรมทงหลายในภายใน ฯลฯ พจารณาเหนธรรม คอ ความเกดขนและความเสอมไปในธรรมทงหลาย ทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได.

[๑๒๖๒] ภกษนนถาหวงอยวา ขอเราพงเปนผมความส�าคญวาปฏกลในสงไมปฏกลอยเถด ฯลฯ กยอมเปนผมอเบกขา

มสตสมปชญญะในสงทงสองนนอย ดกรทานผมอาย ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษจงจะชอวาปรารภสตปฏฐาน ๔.

จบ สตรท ๑

748

[๑๒๖๓]สาวตถนทาน ฯ อถ โข อายสมโต อนรทธสส รโหคตสส ปฏสลลนสส

เอว เจตโส ปรวตกโก อทปาท เยส เกสจ จตตาโร สตปฏานา วรทธา วรทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคาม เยส เกสจ จตตาโร สตปฏานา อารทธา อารทโธ เตส อรโย มคโค สมมาทกขกขยคามต ฯ

[๑๒๖๔]อถ โข อายสมา มหาโมคคลลาโน อายสมโต อนรทธสส เจตสา เจโตปร-

วตกกมาย เสยยถาป นาม พลวา ปรโส สมมชต วา พาห ปสาเรยย ปสารต วา พาห สมมเชยย เอวเมว อายสมโต อนรทธสส สมมเข ปาตรโหส ฯ

[๑๒๖๕]อถ โข อายสมา มหาโมคคลลาโน อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ

กตตาวตา น โข อาวโส อนรทธ ภกขโน จตตาโร สตปฏานา อารทธา โหนตต ฯ

[๑๒๖๖]อธาวโส ภกข อชฌตต กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน

สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ พหทธา กาเย กายานปสส วหรต อาตาป ฯเปฯ อชฌตตพหทธา กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๑๒๖๗]อชฌตต เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย

โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ พหทธา เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อชฌตตพหทธา เวทนาส เวทนานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

749

รโหคตวรรคท ๒

วาดวยสตปฏฐาน๔

[๑๒๖๓] สาวตถนทาน. ครงนน ทานพระอนรทธะหลกเรนอยในทลบ ไดเกดความปรวตกขนในใจอยางนวา สตปฏฐาน ๔

อนชนเหลาใดเหลาหนงเบอแลว ชนเหลานนชอวา เบออรยมรรคทจะใหถงความสนทกขโดยชอบ สตปฏฐาน ๔ อน

ชนเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว ชนเหลานน ชอวาปรารภอรยมรรคทจะใหถงความสนทกขโดยชอบ.

[๑๒๖๔] ล�าดบนน ทานมหาโมคคลลานะ รความปรวตกในใจของทานอนรทธะดวยใจ จงไปปรากฏในทเฉพาะหนา

ทานพระอนรทธะ เหมอนบรษมก�าลง เหยยดแขนทค หรอคแขนทเหยยด ฉะนน.

[๑๒๖๕] ครงนน ทานมหาโมคคลลานะไดถามทานพระอนรทธะวา ดกรทานพระอนรทธะ ดวยเหตเพยงเทาไรหนอ

ภกษจงจะชอวาปรารภสตปฏฐาน ๔.

[๑๒๖๖] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรผมอาย ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกาย ในกายในภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได พจารณาเหนกายในกายในภายนอกอย ฯลฯ พจารณาเหนกายในกาย ทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได.

[๑๒๖๗] ภกษยอมพจารณาเหนเวทนาในภายในอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ในภายในอย ฯลฯ พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

750

[๑๒๖๘]อชฌตต จตเต ฯ พหทธา จตเต ฯ อชฌตตพหทธา จตเต จตตานปสส

วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ

[๑๒๖๙]อชฌตต ธมเมส ฯ พหทธา ธมเมส ฯ อชฌตตพหทธา ธมเมส ธมมานปสส

วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เอตตาวตา โข อาวโส ภกขโน จตตาโร สตปฏานา อารทธา โหนตต ฯ

[๑๒๗๐]เอก สมย อายสมา อนรทโธ สาวตถย วหรต สตนตเร ฯ อถ โข

สมพหลา ภกข เยนายสมา อนรทโธ เตนปสงกมส อปสงกมตวา อายสมตา อนรทเธน สทธ สมโมทส สมโมทนย กถ สาราณย 1 วตสาเรตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนนา โข เต ภกข อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ กตเมส อายสมา อนรทโธ ธมมาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต 2 ปตโตต ฯ

[๑๒๗๑]จตนน ขวาห อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภ-

ตต ปตโต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาวโส กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส ขวาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต ปตโต ฯ อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

1 ม. สพพตถ สารณย ฯ

2 ม. มหาภต ย. มหาภาต ฯ เอวมปร ฯ

751

[๑๒๖๘] ภกษยอมพจารณาเหนจตในจตในภายในอย ... พจารณาเหนจตในจตในภายนอกอย ... พจารณาเหนจตในจตทงภายในและภายนอกอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

[๑๒๖๙] ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมในภายในอย ... พจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในและภายนอกอย ... มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรทานผมอาย ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษจงจะชอวาปรารภสตปฏฐาน ๔.

จบ สตรท ๒

สตนสตร

การบรรลภาวะแหงมหาอภญญา

[๑๒๗๐] สมยหนง ทานพระอนรทธะอยทฝงแมน�าสตน ใกลพระนครสาวตถ ครงนน ภกษมากรปเขาไปหาทานพระ

อนรทธะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอนรทธะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงไปนง ณ ทควร

สวนขางหนง ครนแลวไดถามวา ทานอนรทธะบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซง

ธรรมเหลาไหน ?

[๑๒๗๑] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรผมอายทงหลาย เราบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก

ซงสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน เรายอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจด

อภชฌาและโทมนสในโลกเสยได เราพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... เราพจารณาเหนจตในจตอย ... เราพจารณา

เหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรผมอายทงหลาย

เราบรรลภาวะแหงมหาอภชฌา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนง เพราะไดเจรญ

ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน เราจงไดรธรรมอนเลว โดยความเปนธรรมเลว รธรรมปานกลาง โดยความเปน

ธรรมปานกลาง รธรรมอนประณต โดยความเปนธรรมอนประณต.

จบ สตรท ๓

752

หน ธมม หนโต อพภาส มชฌม ธมม มชฌมโต อพภาส ปณต ธมม ปณตโต อพภาสนต ฯ

[๑๒๗๒]เอก สมย อายสมา จ อนรทโธ อายสมา จ สารปตโต อายสมา จ

มหาโมคคลลาโน สาเกเต วหรนต กณฏกวเน ฯ อถ โข อายสมา จ สารปตโต อายสมา จ มหาโมคคลลาโน สายณหสมย ปฏสลลานา วฏตา เยนายสมา อนรทโธ เตนปสงกมส อปสงกมตวา อายสมตา อนรทเธน สทธ สมโมทส สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ เสกเขนาวโส 1 อนรทธ ภกขนา กตเม ธมมา อปสมปชช วหาตพพาต ฯ

[๑๒๗๓]เสกเขนาวโส สารปตต ภกขนา จตตาโร สตปฏานา อปสมปชช วหาตพพา ฯ

กตเม จตตาโร ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เสกเขนาวโส สารปตต ภกขนา อเม จตตาโร สตปฏานา อปสมปชช วหาตพพาต ฯ

[๑๒๗๔]สาเกตนทาน ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ

เอตทโวจ อเสกเขนาวโส 2 อนรทธ ภกขนา กตเม ธมมา อปสมปชช วหาตพพาต ฯ

1 เสเขนาวโสตป ปาโ ฯ

2 อเสเขนาวโสต วา ปาโ ฯ

753

กณฏกสตรท ๑

ธรรมทพระเสขะพงเขาถง

[๑๒๗๒] สมยหนง ทานพระอนรทธะ ทานพระสารบตร และทานพระมหาโมคคลลานะอย ณ กนฏกวน (ปาไมมหนาม)

ใกลเมองสาเกต ครงนน เปนเวลาเยน ทานพระสารบตรและทานพระมหาโมคคลลานะออกจากทพกผอน เขาไปหา

ทานพระอนรทธะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอนรทธะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควร

สวนขางหนง ครนแลวทานพระสารบตรไดถามทานพระอนรทธะวา ดกรทานอนรทธะ ธรรมเหลาไหน อนภกษผเปน

เสขะพงเขาถงอย ?

[๑๒๗๓] ทานพระอนรทธะตอบวา ขาแตทานพระสารบตร สตปฏฐาน ๔ อนภกษผเปนเสขะพงเขาถงอย สตปฏฐาน ๔ นนเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกาย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ... ยอมพจารณาเหนจตในจต ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรทานพระสารบตร สตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนภกษผเปนเสขะพงเขาถงอย.

จบ สตรท ๔

กณฏกสตรท ๒

ธรรมทพระอเสขะพงเขาถง

[๑๒๗๔] สาเกตนทาน. ... ครนแลว ทานพระสารบตรไดถามทานพระอนรทธะวา ดกรทานอนรทธะ ธรรมเหลาไหน

อนภกษผเปนอเสขะพงเขาถงอย ?

754

[๑๒๗๕]อเสกเขนาวโส สารปตต ภกขนา จตตาโร สตปฏานา อปสมปชช วหาตพพา ฯ

กตเม จตตาโร ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเสกเขนาวโส สารปตต ภกขนา อเม จตตาโร สตปฏานา อปสมปชช วหาตพพาต ฯ

[๑๒๗๖]สาเกตนทาน ฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ

เอตทโวจ กตเมส อายสมา อนรทโธ ธมมาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต ปตโตต ฯ

[๑๒๗๗]จตนน ขวาห อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต

ปตโต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาห อาวโส กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมป-ชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส ขวาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต ปตโต ฯ อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา สหสสโลก อภชานามต ฯ

755

[๑๒๗๕] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรทานพระสารบตร สตปฏฐาน ๔ อนภกษผเปนอเสขะพงเขาถงอย สตปฏฐาน ๔

เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณา

เหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนส

ในโลกเสยได ดกรทานพระสารบตร สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนภกษผเปนอเสขะพงเขาถงอย.

จบ สตรท ๕

กณฏกสตรท ๓

การบรรลภาวะแหงมหาอภญญา

[๑๒๗๖] สาเกตนทาน. ... ครนแลว ทานพระสารบตรไดถามทานพระอนรทธะวา ทานอนรทธะบรรลภาวะแหงมหาอภญญา

เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงธรรมเหลาไหน ?

[๑๒๗๗] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรทานผมอาย ผมบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก

ซงสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ผมยอมพจารณา เหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรทานผมอาย ผมบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล

อนง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมากซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน ผมจงรโลกพนหนง.

จบ สตรท ๖

756

[๑๒๗๘]สาวตถนทาน ฯ ตตร โข อายสมา อนรทโธ ภกข อามนเตส ฯเปฯ เอตทโวจ

จตตาโรเม อาวโส สตปฏานา ภาวตา พหลกตา ตณหกขยาย สวตตนต ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเม โข อาวโส จตตาโร สตปฏานา ภาวตา พหลกตา ตณหกขยาย สวตตนตต ฯ

[๑๒๗๙]เอก สมย อายสมา อนรทโธ สาวตถย วหรต สลฬาคาเร ฯ ตตร โข

อายสมา อนรทโธ ภกข อามนเตส ฯเปฯ เอตทโวจ เสยยถาป อาวโส คงคานท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา อถ มหาชนกาโย อาคจเฉยย กททาลปฏก 1 อาทาย มม อม คงคานท ปจฉานนน กรสสาม ปจฉาโปณ ปจฉาปพภารนต ฯ ต ก มถ อาวโส อป น โส มหาชนกาโย คงคานท ปจฉานนน กเรยย ปจฉาโปณ ปจฉาปพภารนต ฯ โน เหต อาวโส ฯ ต กสส เหต ฯ คงคา อาวโส นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา สา น สกรา ปจฉานนน กาต ปจฉาโปณ ปจฉาปพภาร ยาว เทว จ ปน มหาชนกาโย กลมถสส วฆาตสส ภาค อสสาต ฯ เอวเมว โข อาวโส ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวนต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรนต ราชา 2 วา ราชมหามตตา วา มตตา วา อมจจา วา าต วา สาโลหตา วา โภเคห อภหฏ ปวาเรยย

1 ม. กทาลปฏก ฯ

2 ม. ย. ราชาโน ฯ

757

ตณหกขยสตร

เจรญสตปฏฐานเพอความสนตณหา

[๑๒๗๘] สาวตถนทาน. ณ ทนนแล ทานพระอนรทธะเรยกภกษทงหลายมาแลวไดกลาววา ดกรผมอายทงหลาย

สตปฏฐาน ๔ เหลาน อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสนตณหา สตปฏฐาน ๔ นนเปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรทานผมอายทงหลาย สตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสนตณหา.

จบ สตรท ๗

สลฬาคารสตร

ภกษผเจรญสตปฏฐานไมลาสกขา

[๑๒๗๙] สมยหนง ทานพระอนรทธะอย ณ สลฬาคาร ใกลพระนครสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระอนรทธะเรยกภกษทงหลาย

มาแลวไดกลาววา ดกรผมอายทงหลาย เปรยบเหมอนแมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปสทศปราจน เมอเปนเชนนน หมมหาชนถอเอาจอบและตะกรามา ดวยประสงควา จกทดแมน�าคงคาใหไหลกลบ หลงกลบ บากลบ ดงน ทานทงหลายจะส�าคญความขอนนเปนไฉน หมมหาชนนนจะพงทดน�าคงคาใหไหลกลบ หลงกลบ บากลบ ไดบางหรอ ? ภกษเหลานนตอบวา ไมได ขอรบ.

อ. เพราะเหตไร ?

ภ. เพราะการทจะทดแมน�าคงคาอนไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปสทศปราจน ใหไหลกลบ

หลงกลบ บากลบ มใชกระท�าใหงาย หมมหาชนนนจะพงเปนผมสวนแหงความเหนดเหนอยล�าบากเปลาแนนอน.

อ. ฉนนนเหมอนกน ผมอายทงหลาย พระราชา มหาอ�ามาตยของพระราชา มตร อมาตย ญาตหรอสาโลหต จะพงเชอเชญภกษผเจรญ กระท�าใหมากซงสตปฏฐาน ๔ ใหยนด ดวยโภคะวา ดกรบรษผเจรญ จงมาเถด ทานจะครองผากาสาวะเหลานอยท�าไม

758

เอหมโภ ปรส กนเต อเม กาสาวา อนฑหนต กมณโฑ กปาลมนสจรส เอห หนายาวตตตวา โภเค จ ภชสส ปาน จ กโรหต ฯ โส วต อาวโส ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวนโต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรนโต สกข ปจจกขาย หนายาวตตสสตต เนต าน วชชต ฯ ต กสส เหต ฯ ย ห [1] อาวโส จตต ทฆรตต วเวกนนน วเวกโปณ วเวกปพภาร ตถา 2 หนายาวตตสสตต เนต าน วชชต ฯ

[๑๒๘๐]กถจาวโส ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวต จตตาโร สตปฏาเน

พหลกโรต [3] ฯ อธาวโส ภกข กาเย กายานปสส วหรต ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหรต อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา- โทมนสส ฯ เอว โข อาวโส ภกข จตตาโร สตปฏาเน ภาเวต จตตาโร สตปฏาเน พหลกโรตต ฯ

[๑๒๘๑]เอก สมย อายสมา จ อนรทโธ อายสมา จ สารปตโต เวสาลย วหรนต

อมพปาลวเน ฯ อถ โข อายสมา สารปตโต สายณหสมย ปฏสลลานา วฏโต ฯเปฯ เอกมนต นสนโน โข อายสมา สารปตโต อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ วปปสนนาน โข เต อาวโส อนรทธ อนทรยาน ปรสทโธ มขวณโณ ปรโยทาโต ฯ กตเมนายสมา อนรทโธ วหาเรน เอตรห พหล วหรตต ฯ

[๑๒๘๒]จตส ขวาห อาวโส สตปฏาเนส สปฏตจตโต 4 เอตรห พหล วหราม ฯ

กตเมส จตส ฯ อธาห อาวโส กาเย กายานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม

1 ม. ย. ต ฯ

2 ม. ย. ต วต ฯ

3 ม. อตสทโท ทสสต ฯ

4 ม. สปปตฏตจตโต ฯ

759

ทานจะเปนผมศรษะโลนมอถอกระเบองเทยวบณฑบาตอยท�าไม นมนตทานสกมา บรโภคสมบตและบ�าเพญบญเถด ขอทภกษผเจรญ ผกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ จกลาสกขาออกมานน มใชฐานะทจะมได ขอนนเพราะเหตไร ? เพราะจตทนอมไป ในวเวก โนมไปในวเวก โอนไปในวเวก ตลอดกาลนาน จกหวนสก มใชฐานะทจะมได.

[๑๒๘๐] ดกรผมอายทงหลาย กภกษยอมเจรญ กระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ อยางไร ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณา

เหนกายในกาย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรม

ในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรผมอายทงหลาย ภกษยอมเจรญ

กระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ อยางนแล.

จบ สตรท ๘

อมพปาลสตร

วาดวยวหารธรรม

[๑๒๘๑] สมยหนง ทานพระอนรทธะและทานพระสารบตร อยในอมพปาลวนใกลเมองเวสาล ครงนนเปนเวลาเยน

ทานพระสารบตรออกจากทพกเขาไปหาทานพระอนรทธะ ครนแลวไดถามทานพระอนรทธะวา ดกรทานอนรทธะ อนทรย

ของทานผองใส ผวหนาของทานบรสทธผองแผว ในเวลาน ทานอนรทธะอยดวยวหารธรรมขอไหนมาก ?

[๑๒๘๒] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรทานผมอาย เวลานผมมจตตงมนอยในสตปฏฐาน ๔ มาก สตปฏฐาน ๔

เปนไฉน ? ผมยอมพจารณาเหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ...

ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกร

ทานผมอาย เวลาน ผมมจตตงมนอยในวหารธรรมเหลาน เปนอนมากอย ภกษใดเปนอรหนตขณาสพอยจบพรหมจรรย

760

อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส ขวาห อาวโส จตส สตปฏาเนส สปฏตจตโต เอตรห พหล วหราม ฯ โย โส อาวโส ภกข อรห ขณาสโว วสตวา กตกรณโย โอหตภาโร อนปปตตสทตโถ ปรกขณภวสโชโน สมมทา วมตโต โส อเมส จตส สตปฏาเนส สปฏตจตโต พหล วหรตต ฯ ลาภา [1] โน อาวโส สลทธ [2] โน อาวโส เย มย อายสมโต อนรทธสส สมมขาว อสสมห อาสภวาจ ภาสมานสสาต ฯ

[๑๒๘๓]เอก สมย อายสมา อนรทโธ สาวตถย วหรต อนธวนสม อาพาธโก

ทกขโต พาฬหคลาโน ฯ อถ โข สมพหลา ภกข เยนายสมา อนรทโธ เตนป- สงกมส อปสงกมตวา อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ กตเมนายสมโต อนรทธสส วหาเรน วหรโต อปปนนา สารรกา ทกขา เวทนา จตต น ปรยาทาย ตฏนตต ฯ

[๑๒๘๔]จตส โข เม อาวโส สตปฏาเนส สปฏตจตตสส วหรโต อปปนนา

สารรกา ทกขา เวทนา จตต น ปรยาทาย ตฏนต ฯ กตเมส จตส ฯ อธาห อาวโส กาเย กายานปสส วหราม ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌาโทมนสส ฯ อเมส โข เม อาวโส จตส สตปฏาเนส สปฏตจตตสส วหรโต อปปนนา สารรกา ทกขา เวทนา จตต น ปรยาทาย ตฏนตต ฯ

รโหคตวคโค ปโม ฯ

ตสสททาน

รโหคเตน เทว วตตา สตนกณฏก ตโย ตณหกขยสลฬาคาร อมพปาลคลายนนต 3 ฯ

1 ม. ย. วต ฯ

2 ม. ย. วต ฯ

3 ม. อมพปาล จ คลานนต ฯ ย. สพพ พาฬหคลายนนต ฯ

761

มกจทควรท�าท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว บรรลถงประโยชนของตนแลว สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลว เพราะรโดยชอบ

ภกษนนมจตตงมนในสตปฏฐาน ๔ เหลานอยมาก.

สา. เปนลาภของเราแลว เราไดดแลว ทไดฟงอาสภวาจาในทเฉพาะหนาทานพระอนรทธะผกลาว.

จบ สตรท ๙

คลลานสตร

จตตงมนในสตปฏฐานทกขเวทนาไมครอบง�า

[๑๒๘๓] สมยหนง ทานพระอนรทธะอยในปาอนธวน ใกลพระนครสาวตถ อาพาธไดรบทกข เปนไขหนก ครงนน

ภกษมากรปเขาไปหาทาน พระอนรทธะถงทอย ครนแลวไดถามทานพระอนรทธะวา ทานอนรทธะอยดวยวหารธรรมขอไหน

ทกขเวทนาในสรรกายทบงเกดขน จงไมครอบง�าจต ?

[๑๒๘๔] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรผมอายทงหลาย เรามจตตงมนอยในสตปฏฐาน ๔ ทกขเวทนาในสรรกายทบงเกดขน

จงไมครอบง�า สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? เรายอมพจารณาเหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ...

ยอมพจารณาเหนจตในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา

และโทมนสในโลกเสยได ดกรทานผมอายทงหลาย เรามจตตงมนอยในสตปฏฐาน ๔ เหลานแล ทกขเวทนาในสรรกาย

ทบงเกดขน จงไมครอบง�าจต.

จบ สตรท ๑๐

จบ รโหคตวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. รโหคตสตรท ๑ ๒. รโหคตสตรท ๒ ๓. สตนสตร ๔. กณฏกสตรท ๑ ๕. กณฏกสตรท ๒ ๖. กณฏกสตรท ๓ ๗. ตณหกขยสตร ๘. สลฬาคารสตร ๙. อมพปาลสตร ๑๐. คลานสตร.

762

ทตยวคโค ทตโย

[๑๒๘๕]เอก สมย อายสมา อนรทโธ สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส

อาราเม ฯ อถ โข สมพหลา ภกข เยนายสมา อนรทโธ เตนปสงกมส อปสงกมตวา อายสมตา อนรทเธน ฯเปฯ เอกมนต นสนนา โข เต ภกข อายสมนต อนรทธ เอตทโวจ กตเมส อายสมา อนรทโธ ธมมาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภ- ตต ปตโตต ฯ

[๑๒๘๖]จตนน ขวาห อาวโส สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต

ปตโต ฯ กตเมส จตนน ฯ อธาห อาวโส กาเย กายานปสส วหราม ฯ เวทนาส จตเต ธมเมส ธมมานปสส วหราม อาตาป สมปชาโน สตมา วเนยย โลเก อภชฌา-โทมนสส ฯ อเมส ขวาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา มหาภตต ปตโต ฯ อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา กปปสหสส อนสสรามต ฯ

[๑๒๘๗]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา อเนกวหต

อทธวธ ปจจนโภม เอโกป หตวา พหธา โหม ฯเปฯ ยาว พรหมโลกาป กาเยน วส วตเตมต ฯ

763

ทตยวรรคท ๒

สหสสสตร

การบรรลภาวะแหงมหาอภญญา

[๑๒๘๕] สมยหนง ทานพระอนรทธะอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ

ครงนน ภกษมากรปเขาไปหาทานพระอนรทธะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอนรทธะ ฯลฯ ครนแลวไดถามทาน

พระอนรทธะวา ทานอนรทธะบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงธรรมเหลาไหน ?

[๑๒๘๖] ทานพระอนรทธะตอบวา ดกรผมอายทงหลาย เราบรรลภาวะแหงมหาอภญญา เพราะไดเจรญใหมาก ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ สตปฏฐาน ๔ นนเปนไฉน ? เรายอมพจารณา เหนกายในกายอย ... ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ... ยอมพจารณาเหนจต ในจตอย ... ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ดกรผมอายทงหลาย เราบรรลภาวะแหง มหาอภญญา เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลานแล อนง เรายอมระลกไดตลอดพนกลป เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑

อทธสตร

เจรญสตปฏฐานแผลงฤทธได

[๑๒๘๗] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได ฯลฯ ใชอ�านาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๒

764

[๑๒๘๘]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ทพพาย โสตธาตยา วสทธาย อตกกนตมานสกาย อโภ สทเท สณาม ทพเพ จ มานเส จ เย ทเร สนตเก จาต ฯ

[๑๒๘๙]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ปรสตตาน ปรปคคลาน เจตสา เจโต ปรจจ ชานาม สราค วา จตต สราค จตตนต ปชานาม ฯเปฯ วมตต จตตนต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๐]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

านจ านโต อฏานจ อฏานโต ยถาภต ปชานามต ฯ

765

ทพโสตสตร

วาดวยเสยง๒ชนด

[๑๒๘๘] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมไดยนเสยง ๒ ชนด คอ เสยงทพยและมนษย ทงทอยไกลและใกลดวยทพโสตอนบรสทธลวงโสตของมนษย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๓

เจโตปรจจสตร

วาดวยการก�าหนดรใจผอน

[๑๒๘๙] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมก�าหนดรใจของสตวอน ของบคคลอนดวยใจ คอ จตมราคะกรวา จตมราคะ ฯลฯ จตหลดพนกรวา จตหลดพน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๔

ฐานาฐานสตร

วาดวยการรฐานะอฐานะ

[๑๒๙๐] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรฐานะโดยความเปนฐานะ และอฐานะ โดยความเปนอฐานะ ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๕

766

[๑๒๙๑]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

อตตานาคตปจจปปนนาน กมมสมาทานาน านโส เหตโส วปาก ยถาภต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๒]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

สพพตถคามนปฏปท ยถาภต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๓]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

อเนกธาตนานาธาตโลก ยถาภต ปชานามต ฯ

767

วปากสตร

วาดวยการรวบากของกรรม

[๑๒๙๑] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรวบากของการกระท�ากรรมทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน โดยฐานะ โดยเหต ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๖

สพพตถคามนปฏปทาสตร

ปฏปทาอนใหถงประโยชนทงปวง

[๑๒๙๒] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรจกปฏปทาอนใหถงประโยชนทงปวง ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๗

นานาธาตสตร

วาดวยการรธาตตางๆ

[๑๒๙๓]

ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรธาตเปนอเนกและโลกธาตตางๆ ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�า

ใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๘

768

[๑๒๙๔]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

สตตาน นานาธมตตกต ยถาภต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๕]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา ปรสตตาน

ปรปคคลาน อนทรยปโรปรยตต ยถาภต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๖]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ฌานวโมกขสมาธสมาปตตน สงกเลส โวทาน วฏาน ยถาภต ปชานามต ฯ

769

อธมตตสตร

วาดวยการรอธมตตางๆ

[๑๒๙๔] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรอธมตอนเปนตางๆ กน ของสตวทงหลาย ตามความเปนจรง เพราะ

ไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๙

อนทรยสตร

วาดวยการรความยงหยอนแหงอนทรย

[๑๒๙๕] ดกรผ มอายทงหลาย อนง เรายอมร ความยงและหยอนแหงอนทรยของสตวอน ของบคคลอน ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๐

สงกเลสสตร

วาดวยรความเศราหมองความผองแผว

[๑๒๙๖] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมรความเศราหมอง ความผองแผว ความออก แหงฌาน วโมกข สมาธ และสมาบต ตามความเปนจรง เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๑

770

[๑๒๙๗]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

อเนกวหต ปพเพนวาส อนสสราม ฯ เสยยถท ฯ เอกป ชาต เทวป ชาตโย ฯเปฯ อต สาการ สอทเทส อเนกวหต ปพเพนวาส อนสสรามต ฯ

[๑๒๙๘]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา

ทพเพน จกขนา วสทเธน อตกกนตมานสเกน สตเต ปสสาม จวมาเน อปปชชมาเน ฯเปฯ อต ทพเพน จกขนา วสทเธน อตกกนตมานสเกน ฯเปฯ ยถากมมปเค สตเต ปชานามต ฯ

[๑๒๙๙]อเมสจ ปนาห อาวโส จตนน สตปฏานาน ภาวตตตา พหลกตตตา อาสวาน

ขยา อนาสว เจโตวมตต ปาวมตต ทฏเว ธมเม สย อภา สจฉกตวา อปสมปชช วหรามต ฯ

771

วชชาสตรท ๑

วาดวยการระลกชาตได

[๑๒๙๗] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก คอ ระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง ฯลฯ เรายอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอทเทศ ดวยประการฉะน เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๒

วชชาสตรท ๒

วาดวยการเหนจตและอปบต

[๑๒๙๘] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมเหนหมสตวทก�าลงจตก�าลงอปบต ฯลฯ ดวยทพยจกษ อนบรสทธลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ฯลฯ เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๓

วชชาสตรท ๓

วาดวยการท�าอาสวะใหสนไป

[๑๒๙๙] ดกรผมอายทงหลาย อนง เรายอมกระท�าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะ มได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย เพราะไดเจรญ ไดกระท�าใหมาก ซงสตปฏฐาน ๔ เหลาน.

จบ สตรท ๑๔

772

ทตโย วคโค ฯ

ตสสททาน

สหสส อทธ อถ ปน เจโตปรจจฏานเมตณ ปฏโทลโก นานาธมตต อนทรย ชานนต ตสโส วชชาต 1 ฯ

อนรทธสยตต นฏต ฯ

1 ม. มหาภ อทธ ทพพ เจโต ปรย าน กมม

สพพตถ ธาตธมตต ฌาน ตสโส วชชาต ฯ

773

จบ ทตยวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. สหสสสตร ๒. อทธสตร ๓. ทพโสตสตร ๔. เจโตปรจจสตร ๕. ฐานาฐานสตร ๖. วปากสตร ๗. สพพตถคามนปฏปทาสตร ๘. นานาธาตสตร ๙. อธมตตสตร ๑๐. อนทรยสตร ๑๑. สงกเลสสตร ๑๒. วชชาสตรท ๑ ๑๓. วชชาสตรท ๒ ๑๔. วชชาสตรท ๓.

774

ฌานสยตต

[๑๓๐๐]สาวตถ ฯ ตตร โข จตตาโรเม ภกขเว ฌานา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ

ภกขเว ภกข ววจเจว กาเมห ววจจ อกสเลห ธมเมห สวตกก สวจาร วเวกช ปตสข ปม ฌาน อปสมปชช วหรต วตกกวจาราน วปสมา อชฌตต สมปสาทน เจตโส เอโกทภาว อวตกก อวจาร สมาธช ปตสข ทตย ฌาน อปสมปชช วหรต ปตยา จ วราคา อเปกขโก จ วหรต สโต จ สมปชาโน สขจ กาเยน ปฏสเวเทต ยนต อรยา อาจกขนต อเปกขโก สตมา สขวหารต ตตย ฌาน อปสมปชช วหรต สขสส จ ปหานา ทกขสส จ ปหานา ปพเพว โสมนสสโทมนสสาน อตถงคมา อทกขมสข อเปกขาสตปารสทธ จตตถ ฌาน อปสมปชช วหรต ฯ อเม โข ภกขเว จตตาโร ฌานาต ฯ

[๑๓๐๑]เสยยถาป ภกขเว คงคา นท ปาจนนนนา ปาจนโปณา ปาจนปพภารา ฯ

เอวเมว โข ภกขเว ภกข จตตาโร ฌาเน ภาเวนโต จตตาโร ฌาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ

[๑๓๐๒]กถจ ภกขเว ภกข จตตาโร ฌาเน ภาเวนโต จตตาโร ฌาเน พหลกโรนโต

นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ววจเจว กาเมห ววจจ อกสเลห ธมเมห สวตกก สวจาร วเวกช ปตสข ปม ฌาน อปสม- ปชช วหรต วตกกวจาราน วปสมา ฯเปฯ ทตย ฌาน ฯ ตตย ฌาน ฯ จตตถ ฌาน อปสมปชช วหรต ฯ เอว โข ภกขเว ภกข จตตาโร ฌาเน ภาเวนโต จตตาโร ฌาเน พหลกโรนโต นพพานนนโน โหต นพพานโปโณ นพพานปพภาโรต ฯ (เอว ยาว เอสนา ปาล วตถาเรตพพา) ฯ

[๑๓๐๓]ปจมาน ภกขเว อทธมภาคยาน สโชนาน ฯ กตมาน ปจ ฯ รปราโค

อรปราโค มาโน อทธจจ อวชชา ฯ อมาน โข ภกขเว ปจทธมภาคยาน สโชนาน ฯ

775

๙. ฌานสงยต วาดวยฌาน๔

[๑๓๐๐] สาวตถนทาน. ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย ฌาน ๔ เหลาน ฌาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารสงบลงไป มปตและสขเกดแตสมาธอย มอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผม อเบกขา มสตอยเปนสข บรรลจตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอนๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ดกรภกษ ทงหลาย ฌาน ๔ เหลานแล.

[๑๓๐๑] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนแมน�าคงคา ไหลไปสทศปราจน หลงไปส ทศปราจน บาไปสทศปราจน ฉนใด ภกษเจรญ กระท�าใหมากซงฌาน ๔ ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน ฉนนนเหมอนกน.

[๑๓๐๒] ดกรภกษทงหลาย กภกษเจรญ กระท�าใหมากซงฌาน ๔ อยางไร ยอมเปนผ นอมไปส นพพาน โนมไปส นพพาน โอนไปส นพพาน ? ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสข เกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน ... ตตยฌาน ... จตตถฌาน ... ดกรภกษทงหลาย ภกษผเจรญ กระท�าใหมากซงฌาน ๔ อยางนแล ยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน โอนไปสนพพาน. (พงขยายความบาลออกไปอยางน จนถงความแสวงหา)

[๑๓๐๓] ดกรภกษทงหลาย สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เปนไฉน ? คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา สงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล.

776

[๑๓๐๔]อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย

ปราย ปรกขยาย ปหานาย จตตาโร ฌานา ภาเวตพพา ฯ กตเม จตตาโร ฯ อธ ภกขเว ภกข ววจเจว กาเมห ววจจ อกสเลห ธมเมห สวตกก สวจาร วเวกช ปตสข ปม ฌาน อปสมปชช วหรต วตกกวจาราน วปสมา อชฌตต สมปสาทน เจตโส เอโกทภาว อวตกก อวจาร สมาธช ปตสข ทตย ฌาน ฯ ตตย ฌาน ฯ จตตถ ฌาน อปสมปชช วหรต ฯ อเมส โข ภกขเว ปจนน อทธมภาคยาน สโชนาน อภาย ปราย ปรกขยาย ปหานาย อเม จตตาโร ฌานา ภาเวตพพาต ฯ (คงคาเปยยาโล ฯ ยถา มคคสยตต วตถารต เอว ฌานสยตต วตถาเรตพพ ยาว เอสนา ปาล) ฯ

ฌานสยตต นฏต ฯ

777

[๑๓๐๔] ดกรภกษทงหลาย ฌาน ๔ อนภกษพงเจรญ เพอความรยง เพอก�าหนดร เพอความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลาน ฌาน ๔ เปนไฉน ? ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน ... ตตยฌาน ... จตตถฌาน ... ดกรภกษทงหลาย ฌาน ๔ อนภกษพงเจรญ เพอความรยง เพอก�าหนดรเพอละ ความสนไป เพอละสงโยชนอนเปนสวนเบองบน ๕ เหลานแล. (คงคาเปยยาล พงขยายเนอความฌานสงยต ตลอดถงบาลไปจนถงความแสวงหาเหมอนมรรคสงยต).

จบ ฌานสงยต

778

อานาปานสยตต เอกธมมวคโค ปโม

[๑๓๐๕]สาวตถ ฯ ตตร โข ฯเปฯ เอตทโวจ เอกธมโม ภกขเว ภาวโต พหลกโต

มหปผโล โหต มหานสโส ฯ กตโม เอกธมโม ฯ อานาปานสสต ฯ

[๑๓๐๖]กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา มหปผลา โหต

มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต 1 ปสสสต ทฆ วา อสสสนโต ทฆ อสสสามต ปชานาต ทฆ วา ปสสสนโต ทฆ ปสสสามต ปชานาต ฯ รสส วา อสสสนโต รสส อสสสามต ปชานาต รสส วา ปสสสนโต รสส ปสสสามต ปชานาต ฯ สพพกายปฏสเวท อสสสสสามต สกขต สพพกายปฏสเวท ปสสสสสามต สกขต ฯ ปสสมภย กายสงขาร อสสสสสามต สกขต ปสสมภย กายสงขาร ปสสสสสามต สกขต ฯ ปตปฏสเวท อสสสสสามต สกขต ปตปฏสเวท ปสสสส- สามต สกขต ฯ สขปฏสเวท อสสสสสามต สกขต สขปฏสเวท ปสสสสสามต สกขต ฯ จตตสงขารปฏสเวท อสสสสสามต สกขต จตตสงขารปฏสเวท ปสสสสสามต สกขต ฯ ปสสมภย จตตสงขาร อสสสสสามต สกขต ปสสมภย จตตสงขาร ปสสสสสามต สกขต ฯ จตตปฏสเวท อสสสสสามต สกขต จตตปฏสเวท ปสสสสสามต สกขต ฯ อภปปโมทย จตต อสสสสสามต สกขต อภปปโมทย จตต ปสสสสสามต สกขต ฯ สมาทห จตต อสสสสสามต สกขต สมาทห จตต ปสสสสสามต สกขต ฯ วโมจย จตต อสสสสสามต สกขต วโมจย จตต ปสสสสสามต สกขต ฯ อนจจานปสส อสสสสสามต สกขต อนจจานปสส ปสสสสสามต สกขต ฯ วราคานปสส อสสสสสามต สกขต วราคานปสส ปสสสสสามต สกขต ฯ

1 ม. ย. สโตว ฯ เอวมปรป ฯ (ในตนฉบบเปนเลข ๒ -ผรวบรวม)

779

อานาปานสงยต เอกธรรมวรรคท ๑

เอกธรรมสตร

วาดวยอานาปานสต

[๑๓๐๕] พระนครสาวตถ ฯลฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย ธรรมอนหนง อนภกษ เจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก ธรรมอนหนงเปนไฉน ? คอ อานาปานสต.

[๑๓๐๖] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว อยางไร ยอมมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน อยในปากด นงคบลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตเมอหายใจออก มสตเมอหายใจเขา เมอหายใจออกยาว กรชดวาหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวาหายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวาหายใจออกสน เมอหายใจเขาสน กรชดวาหายใจเขาสน ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผรแจงกายทงปวง หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจก เปนผรแจงกายทงปวง หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผระงบกายสงขาร หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผระงบกายสงขาร หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจงปต หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจงปต หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจงสขหายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจงสข หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจงจตสงขาร หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกรแจง จตสงขาร หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผระงบจตสงขาร หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกระงบจตสงขาร หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปน ผ ร แจงจต หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผ ร แจงจต หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกท�าจตใหบนเทง หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกท�าจตใจใหบนเทง หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกตงจตมน หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปลองจต หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความเปนของไมเทยง หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความเปนของไมเทยง หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความคลายก�าหนด

780

นโรธานปสส อสสสสสามต สกขต นโรธานปสส ปสสสสสามต สกขต ฯ ปฏนสสคคานปสส อสสสสสามต สกขต ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสามต สกขต ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว อานาปานสสต เอว พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสาต ฯ

[๑๓๐๗]อานาปานสสต ภกขเว ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสา ฯ

[๑๓๐๘]กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา มหปผลา โหต

มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข อานาปานสสตสหคต สตสมโพชฌงค ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคคปรณาม ฯ อานาปานสสตสหคต ธมมวจยสมโพชฌงค ฯ วรย ปต ปสสทธ สมาธ อานาปานสสตสหคต อเปกขาสมโพชฌงค ภาเวต วเวกนสสต วราคนสสต นโรธนสสต โวสสคค-ปรณาม ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว อานาปานสสต เอว พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสาต ฯ

781

หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความคลายก�าหนด หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความดบ หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความดบ หายใจเขา ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหนโดยความสละคน หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความสละคน หายใจเขา ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว อยางนแล ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

จบ สตรท ๑

โพชฌงคสตร

วาดวยโพชฌงค

[๑๓๐๗] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๓๐๘] กอานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางไร ยอมมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงค อนสหรคต ดวยอานาปานสต อาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ยอมเจรญธรรมวจยสมโพชฌงค ... วรยสมโพชฌงค ... ปตสมโพชฌงค ... ปสสทธ-สมโพชฌงค ... สมาธสมโพชฌงค ... อเบกขาสมโพชฌงค อนสหรคตดวยอานา- ปานสต อาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางนแล ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

จบ สตรท ๒

782

[๑๓๐๙]อานาปานสสต ภกขเว ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสา ฯ

[๑๓๑๐]กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา มหปผลา โหต

มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต ปสสสต (วตถาเรตพพา ยาว ปฏนสสคคานปสส อสสสส- สามต สกขต ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสามต สกขต) ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว อานาปานสสต เอว พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสาต ฯ

[๑๓๑๑]อานาปานสสต ภกขเว ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสา ฯ

[๑๓๑๒]กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา มหปผลา โหต

มหานสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต ปสสสต ฯ (วตถาโร ยาว ปฏนสสคคานปสส อสสสส- สามต สกขต ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสามต สกขต) ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว อานาปานสสต เอว พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสา ฯ

783

สทธกสตร

วธเจรญอานาปานสต

[๑๓๐๙] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๓๑๐] กอานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางไร จงมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยทเรอนวางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา (พงขยายเนอความใหตลอดถง ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผพจารณาเหนโดยความสละคนหายใจออก ยอมส�าเหนยกวา

เราจกเปนผพจารณาเหนโดยความสละคนหายใจเขา) ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางนแล ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

จบ สตรท ๓

ผลสตรท ๑

ผลานสงสเจรญอานาปานสต๒ประการ

[๑๓๑๑] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๓๑๒] กอานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางไร ยอมมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยทเรอนวางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา (พงขยายเนอความใหพศดารตลอดถง ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผพจารณาเหนโดยความสละคน หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผพจารณาเหน โดยความ สละคน หายใจเขา) ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางนแล ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

784

[๑๓๑๓]เอว ภาวตาย โข ภกขเว อานาปานสสตยา เอว พหลกตาย ทวนน

ผลาน อตร ผล ปาฏกงข ทฏเว ธมเม อา สต วา อปาทเสเส อนาคามตาต ฯ

[๑๓๑๔]อานาปานสสต ภกขเว ภาวตา พหลกตา มหปผลา โหต มหานสส ฯ

[๑๓๑๕]กถ ภาวตา จ ภกขเว อานาปานสสต กถ พหลกตา มหปผลา โหต มหา

นสสา ฯ อธ ภกขเว ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต ปสสสต ฯ (วตถาโร ยาว ปฏนสสคคานปสส อสสสสสามต สกขต ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสามต สกขต) ฯ เอว ภาวตา โข ภกขเว อานาปานสสต เอว พหลกตา มหปผลา โหต มหานสสา ฯ

[๑๓๑๖]เอว ภาวตาย โข ภกขเว อานาปานสสตยา เอว พหลกตาย สตต ผลา

สตตานสสา ปาฏกงขา ฯ กตเม สตต ผลา สตตานสสา ฯ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต อถ มรณกาเล อ อาราเธต โน เจ ทฏเว ธมเม ปฏกจจ อ อาราเธต โน เจ มรณกาเล อ อาราเธต ฯ อถ ปจนน โอรมภาคยาน สโชนาน ปรกขยา อนตราปรนพพาย โหต อปหจจปรนพพาย โหต อสงขารปรนพพาย โหต สสงขารปรนพพาย โหต อทธโสโต โหต อกนฏคาม ฯ เอว ภาวตาย โข ภกขเว อานาปานสสตยา เอว พหลกตาย อเม สตต ผลา สตตานสสา ปาฏกงขาต ฯ

785

[๑๓๑๓] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว อยางน พงหวงไดผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คออรหตผลในปจจบน หรอเมอยงมความถอมนอย เปนพระอนาคาม.

จบ สตรท ๔

ผลสตรท ๒

ผลานสงสการเจรญอานาปานสต๗ประการ

[๑๓๑๔] ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๓๑๕] กอานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางไร ยอมมผลมาก มอานสงสมาก ? ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด นงคบลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา (พงขยายเนอความใหตลอดถง ยอมศกษาวา เราจกเปนผพจารณาเหน โดยความสละคน หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกเปนผพจารณาเหน โดยความสละคน หายใจเขา) ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลวอยางนแล ยอมมผลมาก มอานสงสมาก.

[๑๓๑๖] ดกรภกษทงหลาย เมออานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว อยางน พงหวงไดผลานสงส ๗ ประการ ผลานสงส ๗ ประการนนเปนไฉน ? คอ จะไดชมอรหตผลในปจจบนกอน ๑ ถาไมไดชมอรหตผลในปจจบน จะไดชมในเวลาใกลตาย ๑ ถาในปจจบนกไมไดชม ในเวลาใกลตายกไมไดชมไซร เพราะสงโยชน อนเปนสวนเบองต�า ๕ สนไป จะไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ๑ ผอปหจจ-ปรนพพาย ๑ ผอสงขารปรนพพาย ๑ ผสสงขารปรนพพาย ๑ ผอทธงโสโต- อกนฏฐคาม ๑ ดกรภกษทงหลาย เมออานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�า ใหมากแลวอยางนแล พงหวงไดผลานสงส ๗ ประการเหลาน.

จบ สตรท ๕

786

[๑๓๑๗]สาวตถย ฯ ตตร โข ภควา ฯเปฯ เอตทโวจ ภาเวถ โน ตเมห ภกขเว

อานาปานสสตนต ฯ

[๑๓๑๘]เอว วตเต อายสมา อรฏโ ภควนต เอตทโวจ อห โข ภนเต ภาเวม

อานาปานสสตนต ฯ ยถากถ ปน ตว อรฏ ภาเวส อานาปานสสตนต ฯ

[๑๓๑๙]อตเตส เม ภนเต กาเมส กามจฉนโท ปหโน อนาคเตส เม กาเมส

กามจฉนโท วคโต อชฌตต 1 พหทธา จ เม ธมเมส ปฏฆสา สปปฏวนตา โส สโตว อสสสสสาม สโต ปสสสสสาม ฯ เอว ขวาห ภนเต ภาเวม อานาปา- นสสตนต ฯ

[๑๓๒๐]อตเถสา อรฏ อานาปานสสต เนสา นตถต วทาม ฯ อปจ อรฏ ยถา

อานาปานสสต วตถาเรน ปรปณณา โหต ต สณาห สาธก มนสกโรห ภาสสสามต ฯ เอว ภนเตต โข อายสมา อรฏโ ภควโต ปจจสโสส ฯ ภควา เอตทโวจ กถจ อรฏ อานาปานสสต วตถาเรน ปรปณณา โหต ฯ อธ อรฏ ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต ปสสสต ทฆ วา อสสสนโต ทฆ อสสสามต ปชานาต ฯเปฯ ปฏนสสคคานปสส อสสสสสามต สกขต ปฏนสสคคานปสส ปสสสสสามต สกขต ฯ เอว โข อรฏ อานาปานสสต วตถาเรน ปรปณณา โหตต ฯ

1 โป. ม. อชฌตตพหทธา ฯ

787

อรฏฐสตร

การเจรญอานาปานสต

[๑๓๑๗] พระนครสาวตถ. ณ ทนนแล พระผมพระภาค ฯลฯ ไดตรสถามวา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายยอมเจรญอานาปานสตหรอหนอ ?

[๑๓๑๘] เมอพระผมพระภาคตรสถามอยางนแลว ทานพระอรฏฐะไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ

ขาพระองคเจรญอานาปานสตอย.

พ. ดกรอรฏฐะ กเธอเจรญอานาปานสตอยางไรเลา ?

[๑๓๑๙] อ. ขาแตพระองคผเจรญ กามฉนทในกามทลวงไป ขาพระองคละไดแลว กามฉนทในกามทยงไมมาถง

ของขาพระองคไปปราศแลว ปฏฆสญญาในธรรมทงหลาย ทงทเปนภายในและภายนอก ขาพระองคก�าจดเสยแลว ขาพระองค

มสตหายใจออก มสตหายใจเขา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเจรญอานาปานสตอยางนแล.

[๑๓๒๐] พ ดกรอรฏฐะ อานาปานสตนนมอย เราไมไดกลาววาไมม กแตวา อานาปานสตยอมบรบรณโดยกวางขวางดวยวธใด เธอจงฟงวธนน จงใสใจใหด เราจกกลาว ทานพระอรฏฐะทลรบพระด�ารสพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรอรฏฐะ กอานาปานสตยอมบรบรณโดยกวางขวางอยางไรเลา ? ภกษในธรรมวนยน อยในปา กด อยทโคนไมกด อยทเรอนวางกด นงค บลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไว เฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา ฯลฯ ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความสละคน หายใจออก ยอมส�าเหนยกวา เราจกพจารณาเหน โดยความสละคน หายใจเขา ดกรอรฏฐะ อานาปานสตยอมบรบรณ โดยกวางขวางอยางนแล.

จบ สตรท ๖

788

[๑๓๒๑]สาวตถ ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสมา มหากปปโน ภควโต อวทเร

นสนโน โหต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ

[๑๓๒๒]อททสา โข ภควา อายสมนต มหากปปน อวทเร นสนน ปลลงก

อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ทสวาน ภกข อามนเตส ปสสถ โน ตเมห ภกขเว เอตสส ภกขโน กายสส อชตตต วา ผนทตตต วาต ฯ

[๑๓๒๓]ยทาป มย ภนเต ต อายสมนต ปสสาม สงฆมชเฌ วา นสนน เอก

วา รโห นสนน ตทาป มย ตสส อายสมโต น ปสสาม กายสส อชตตต วา ผนทตตต วาต ฯ

[๑๓๒๔]ยสส ภกขเว สมาธสส ภาวตตตา พหลกตตตา เนว กายสส อชตตต

วา โหต ผนทตตต วา น จตตสส อชตตต วา โหต ผนทตตต วา ตสส โส ภกขเว ภกข สมาธสส นกามลาภ อกจฉลาภ อกสรลาภ ฯ

[๑๓๒๕]กตมสส จ ภกขเว สมาธสส ภาวตตตา พหลกตตตา เนว กายสส อชต

ตต วา โหต ผนทตตต วา น จตตสส อชตตต วา โหต ผนทตตต วา ฯ อานาปานสสตสมาธสส ภกขเว ภาวตตตา พหลกตตตา เนว กายสส อชตตต วา โหต ผนทตตต วา น จตตสส อชตตต วา โหต ผนทตตต วา ฯ

[๑๓๒๖]กถ ภาวเต โข ภกขเว อานาปานสสตสมาธมห กถ พหลกเต เนว กายสส

อชตตต วา โหต ผนทตตต วา น จตตสส อชตตต วา โหต ผนทตตต วา ฯ อธ ภกขเว ภกข อรคโต วา รกขมลคโต วา สาคารคโต วา นสทต ปลลงก อาภชตวา อช กาย ปณธาย ปรมข สต อปฏเปตวา ฯ โส สโตว อสสสต สโต ปสสสต (วตถาเรตพพา ยาว ปฏนสสคคานปสส อสสสสสาม