ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙΔΙΟΥ

Σοφία Καραγιαννοπούλου-ΚόγιουΔρ. ΑΠΘ - Παιδίατρος

Παγκόσμια Ημέρα Κακοποιημένου

Παιδιού19/11

«Δε θέλω να ξαναγυρίσω στο σπίτι. Δε θέλω να ξαναδώ τον πατριό μου. Μου κάνει

όλα αυτά τα άσχημα πράγματα όταν λείπει η

μαμά μου. Σας παρακαλώ αφήστε με

να μείνω εδώ».

12χρονη Κατερίνα

Πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου της Παιδικής Κακοποίησης & Αμέλειας των ΗΠΑ, μέσα σ’ ένα μόνο χρόνο, 2,9 εκατομμύρια παιδικά χέρια χτύπησαν την πόρτα ανάλογων ιδρυμάτων ζητώντας βοήθεια

Αποδείχθηκε 826.000 από αυτά, θύματα κακοποίησης ή αμέλειας. Το 52% των θυμάτων κορίτσια 48% των θυμάτων αγόρια

Η πλειοψηφία 1 μηνός έως 3 ετών

Να σπάσουμε τη σιωπή

1 στους 2 Έλληνες έχει γίνει μάρτυρας κακοποίησης ανηλίκου.

Δράστες 7 στους 10 γονείς ή κάποιοι συγγενείς (Έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου, σε δείγμα 1000 οικογενειών το 2003)

«Μου είχε πει ότι θα μου βγάλει κάποιες ωραίες φωτογραφίες

και μετά θα μου πάρει παιχνίδια».

13χρονη Ελένη

7χρονο αγοράκι από Αλβανία

Στη χώρα μας

~ 60 κρούσματα το χρόνο παιδικής σωματικής κακοποίησης

~ 68% των κ.ε.κ. σε παιδιά < 2 ετών

Στην Βρετανία

1 στα 1000 παιδιά όλων των ηλικιών κακοποιείται σοβαρά

< 5χρ. 1-2% του γενικού πληθυσμού (Browne 1993)

ΗΠΑ

6,5 εκατ. περιπτώσεις σοβαρής παιδικής σωματικής κακοποίησης.

2500-5000 παιδιά 0-18χρ. πεθαίνουν κάθε χρόνο (Krugman 1992)

• 10% όλων των ατυχημάτων παιδιών <3χρ. εκτός από τροχαία

• 10% των παιδιών <5χρ. που εξετάζονται στα εξωτερικά ιατρεία για κάποιο τραυματισμό.

• 25% όλων των καταγμάτων, σε παιδιά <3χρ. • 3-5% βαριά κακοποιημένων παιδιών

πεθαίνουν ή μένουν με μόνιμες σοβαρές αναπηρίες

• >3000 παιδιά εμπλέκονται σε σεξουαλική εκμετάλλευση μόνο στην Αθήνα.

Οι τραγικοί αριθμοί

«Χαμόγελο του Παιδιού»

Α΄ εξάμηνο 2006 οι καταγγελίες για κακοποιήσεις παιδιών έως 18χρονών ξεπέρασαν το συνολικό αριθμό που καταγράφηκε το προηγούμενο έτος.

1η θέση – 65% παραμέληση ή εγκατάλειψη2η θέση σωματική κακοποίηση 3η θέση σεξουαλική κακοποίηση

Μυθολογία - Ιστορία

ΚΡΟΝΟΣ

ΗΦΑΙΣΤΟΣ - Ο ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

ΚΑΙΑΔΑΣ

Ο Τάνταλος, συνεπαρμένος από την ευνοϊκή μεταχείριση των θεών,, έκλεψε αμβροσία και νέκταρ, για να το

μοιραστεί με τους φίλους του! Τους έλεγε επίσης όλα τα μυστικά τους που γνώριζε. Κάποτε ο Τάνταλος

προσκάλεσε στο παλάτι του τους θεούς, οργανώνοντας ένα συμπόσιο προς τιμήν τους. Κι επειδή έκρινε ότι τα τρόφιμα που είχε στο κελάρι του δεν επαρκούσαν ή

θέλοντας να βάλει σε δοκιμασία την παντογνωσία των θεών, έσφαξε το γιο του τον Πέλοπα, τον κομμάτιασε,

έβρασε τα κομμάτια του σε μια χύτρα, τα ανακάτεψε με τα υπόλοιπα φαγητά και τα πρόσφερε στους θεούς. Οι θεοί

κατάλαβαν αμέσως τι είχε συμβεί και αρνήθηκαν το φαγητό, εκτός από τη Δήμητρα, που έφαγε τη σάρκα της

αριστερής ωμοπλάτης του Πέλοπα.

ΠΕΛΟΠΑΣ - ΤΑΝΤΑΛΟΣ

1889 στο Λονδίνο «Εθνική Εταιρεία για την πρόληψη της σκληρότητας στα παιδιά».

1946 παιδο-ακτινολόγος Caffey εξέφρασε

για πρώτη φορά την υπόνοια ότι ορισμένα παιδιά που παρουσιάζουν χρόνια υποσκληρίδια αιματώματα και επανειλημμένα κατάγματα, κακοποιούνται σκόπιμα από ενηλίκους.

Το σύνδρομο συνδύαζε χαρακτηριστικές κακώσεις, συνήθως σε διάφορα στάδια επούλωσης, ειδική συμπεριφορά των γονέων ή αυτών που είχαν την αποκλειστική φροντίδα των παιδιών και ειδικές κοινωνικές συνθήκες.

1962 Henry Kempe & συν., στο Denver του Colorado περιέγραψε ένα σύνδρομο (Battered-child syndrome)

1989 υπεγράφη η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ.

10ετία του ’90 10ετία για Δικαιώματα Παιδιού δηλ., για πρωτογενή πρόληψη.

ΟΡΙΣΜΟΣ

Κακοποίηση – Παραμέληση φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο ένας ή περισσότεροι ενήλικες που έχουν τη φροντίδα ενός παιδιού, προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις, ή συνθήκες στέρησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε συχνά να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής, ακόμα και το θάνατο.

Α. Σωματική Κακοποίηση Β. Ψυχολογική (απόρριψη, εκφοβισμός, απομόνωση, εκμετάλλευση,

υποτίμηση) Γ. Παραμέληση (ιατρική φροντίδα, ένδυση, στέγαση, σχολική

φοίτηση) Δ. Ανεπάρκεια αύξησης/ δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας(Β:Σ

<3η Ε.Θ.) Ε. Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’αντιπροσώπου. Ζ. Μη τυχαία δηλητηρίαση ή χημική κακοποίηση Η. Σύνδρομο αθέατου θεατή (ενδοοικογενειακή βία) Θ. Σεξουαλική Παραβίαση – Αιμομιξία (βιασμός, επίδειξη, θωπείες,

ασελγείς πράξεις) Ι. Παιδική εργασία (250 εκατ. παιδιά) Κ. Τελετουργική και σατανιστική κακοποίηση Λ. Κακοποίηση και παραμέληση παιδιών από σύστημα και θεσμούς.

Σωματική κακοποίηση

• Μελανιές ή σημάδια από χτύπημα • Διαστρέμματα, εξαρθρώσεις, δαγκώματα, κοψίματα • Κατάγματα στο κεφάλι και στα άκρα, ιδιαίτερα σε

βρέφη • Πληγές ή εκδορές • Δηλητηρίαση • Κακώσεις από τράνταγμα σε βρέφη, π.χ. αιμορραγία

αμφιβληστροειδούς • Υποσκληρίδιο αιμάτωμα • Εσωτερικές κακώσεις • Κάψιμο από τσιγάρο ή άλλα εγκαύματα

Άλλα διαγνωστικά χαρακτηριστικά • Καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας • Ιστορικό με ασάφειες, που δεν ταιριάζουν με την κλινική εικόνα ούτε με την

εξελικτική φάση του παιδιού (π.χ. ένα βρέφος 2-3 μηνών δεν πέφτει μόνο του από το κρεβάτι).

• Βλάβες, συχνά πολλαπλές και πολύμορφες (π.χ. κάταγμα και εκχυμώσεις). • Βλάβες, συχνά διαφορετικής ηλικίας (επανειλημμένα επεισόδια βίας). • Βλάβες χαρακτηριστικές κακοποίησης (π.χ. ρήξη χαλινού άνω χείλους,

έγκαυμα σε πέλμα βρέφους). • Ο τρόπος που οι γονείς μιλούν στο ή για το παιδί τους δείχνει απόρριψη:

«δύσκολο», «χαζό», «γκρινιάρικο» «αρρωστιάρικο» ή δεν αναφέρονται ονομαστικά σε αυτό το παιδί, σε αντίθεση με τα άλλα τους παιδιά.

• Οι βλάβες υποχωρούν μόλις εισαχθεί το παιδί στο νοσοκομείο. • Απότομη και σταθερή αύξηση βάρους δυστροφικών παιδιών μετά την

εισαγωγή τους στο νοσοκομείο.• Το παιδί αναφέρει κάκωση από τους γονείς του ή δίνει αταίριαστη εξήγηση

για κάποια κάκωση. • Το παιδί δεν αντιδρά στον αποχωρισμό από τους γονείς, φαίνεται να

προτιμάει το νοσοκομείο από το παιδί, ακολουθεί εύκολα τους επαγγελματίες.

Παραμέληση

• Συστηματική κακή σίτιση. • Δυστροφία μη-οργανικής αιτιολογίας. • Κακή υγιεινή. • Ακατάλληλη ένδυση (π.χ. καλοκαιρινά ρούχα στα μέσα του

χειμώνα). • Εγκατάλειψη. • Στέρηση τροφής. • Ασταθής σχολική φοίτηση ή εγκατάλειψη του σχολείου.• Παράταση της παραμονής στο σχολείο χωρίς συγκεκριμένο

λόγο. • Συνεχής κόπωση, απάθεια, ή ύπνος μέσα στην τάξη. • Το παιδί αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανείς για να το φροντίζει. • Χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών από το παιδί.

Γενικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του παραμελημένου ή κακοποιημένου παιδιού

• Δυσκολία να επενδύει στις σχέσεις με τους ενήλικες. • Ανησυχία όταν άλλα παιδιά κλαίνε (υπερευαισθησία). • Φόβος προς τους γονείς του. • Φόβος να επιστρέψει στο σπίτι του. • Προσκόλληση σε άγνωστα άτομα. • «Παγωμένο» βλέμμα. • Εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση. • Παιδί υπερβολικά υπάκουο, παθητικό, αποσυρμένο. • Έκδηλο άγχος. • Παιδί που παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες στις

συναναστροφές με συνομήλικους ή ενήλικες. • Καθυστερημένη ή διαταραγμένη ομιλία. • Παλινδρομημένη συμπεριφορά (ενούρηση, εγκόπριση, κλπ.)

Επιπτώσεις της κακοποίησης και παραμέλησης στα παιδιά

1. Σοβαρά σωματικά, νευρολογικά, νοητικά και συναισθηματικά προβλήματα.

2. Χαμηλό γενικό νοητικό πηλίκο, ιδιαίτερα λεκτικό. 3. Επιδράσεις στη συναισθηματική ανάπτυξη

● χαμηλή εκτίμηση εαυτού ● χαμηλές ατομικές προσδοκίες, λίγοι φίλοι ● καθυστέρηση στο λόγο

4. Επιπτώσεις στη συμπεριφορά● Επιθετικότητα προς τους συνομηλίκους ● Διαταραχές συμπεριφοράς στο σχολείο ● Επιθετική συμπεριφορά στο σπίτι (καταστροφικότητα, λεκτική

και σωματική βία) ● Νεανική παραβατικότητα

Επιθετικότητα στους συνομηλίκους Επιθετικότητα στους συνομηλίκους (παραβατικότητα) (παραβατικότητα)

Browne 1993 σε νεαρούς παραβάτες: 97% των αγοριών είχαν σωματική τιμωρία

και κακοποίηση στην οικογένεια. 24 φορές συχνότερα έκαναν εμπρησμούς. 58 φορές συχνότερα βιασμούς. 2 φορές συχνότερα επιθέσεις.

Σε 14.500 οικογένειες στην Αγγλία (Browne & Saqi 1989)

Αν κακοποιήθηκε κάποιος στην παιδική ηλικία, οι πιθανότητες να κακοποιήσει το δικό του παιδί είναι 1:14

Αν δεν υπάρχει ιστορικό κακοποίησης, οι πιθανότητες είναι 1:400

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει νόμος απαγόρευσης της σωματικής τιμωρίας στα πλαίσια της οικογένειας. Το Π.Δ. 497/81 ΦΕΚ 134Α απαγορεύει τις σωματικές ποινές στα πλαίσια της εκπαίδευσης.

Με τις νέες προτεινόμενες αλλαγές:

Απαγορεύεται ρητά η σωματική βία σε βάρος ανηλίκων ως μέσο σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής τους.

Υποχρεώνονται οι εκπαιδευτικοί δημόσιων & ιδιωτικών σχολείων να ενημερώνουν αμέσως τον αρμόδιο εισαγγελέα ή την αστυνομική Αρχή, όταν διαπιστώνουν περίπτωση κακοποίησης μαθητή.

Προβλέπονται αυστηρότερες ποινές για τα εγκλήματα που τελέστηκαν εντός της οικογένειας σε σχέση με τα κοινά εγκλήματα βίας.

Το ίδιο αν οι εργαζόμενοι σε φορείς παροχής κοινωνικής φροντίδας κακοποιούν ηλικιωμένους, ανήμπορους κλπ.

Θεραπευτική Προσέγγιση Πρέπει να Ενημερώνονται οι αρμόδιες αρχές (εισαγγελέας, αστυνομία) και να

εισάγεται το παιδί στο νοσοκομείο προκειμένου, κατ’αρχήν, να προστατευθεί η ζωή του και ν’αντιμετωπιστούν τα ιατρικά προβλήματα.

Παρέχεται βοήθεια στο παιδί και στην οικογένεια από διεπιστημονική ομάδα ειδικών (παιδίατρος, κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος και παιδοψυχίατρος) με: Μεταφορά του παιδού σε ασφαλές πλαίσιο διαμονής (μακριά από τους

γονείς, για κάποιο τουλάχιστον διάστημα, αν κριθεί αναγκαίο). Ψυχοδιαγνωστική εκτίμηση παιδιού και γονέων για την πιθανότητα

ύπαρξης ψυχολογικών ή άλλων αναπτυξιακών (για το παιδί) δυσκολιών που χρειάζονται φροντίδα.

Συμβουλευτική στήριξη – ψυχοθεραπεία γονέων. Ψυχοθεραπευτική βοήθεια παιδιού.

Διευθετούνται νομικά ζητήματα, όπως αφαίρεση (προσωρινή ή όχι) της επιμέλειας από τους γονείς, εάν ενδείκνυται, προκειμένου να είναι ασφαλές το παιδί.

Σημαντικότερο όλων όμως είναι να αναπτυχθούν ενέργειες και προγράμματα που προλαμβάνουν την ΠΣΚ πριν την εκδήλωσή της.

Πρώτο Επίπεδο Πρόληψης • Ανάπτυξη κοινωνικής πολιτικής που ενισχύει τις οικογένειες χαμηλού

εισοδήματος τόσο με προγράμματα γενικά (π.χ. μείωση ανεργίας, οικονομική ενίσχυση στους χαμηλόμισθους γονείς), όσο και με παροχή ειδικότερων υπηρεσιών (π.χ. δημόσιοι βρεφονηπιακοί σταθμοί, κοινοτικά κέντρα συμβουλευτικής στήριξης).

• Προγράμματα κοινωνικής ευαισθητοποίησης για την τροποποίηση στάσεων και αντιλήψεων που ενθαρρύνουν την ΠΣΚ (π.χ. αποδοχή σωματικής τιμωρίας, το απαραβίαστο των ενδο-οικογενειακών υποθέσεων, ακόμα και όταν το παιδί κινδυνεύει.

• Προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού για πρόληψη ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων που οδηγούν σε ανεπιθύμητα παιδιά με κίνδυνο ΠΣΚ.

• Ψυχο-εκπαιδευτικά προγράμματα ανάπτυξης γονεϊκών ικανοτήτων για μελλοντικούς ή νέους γονείς ή και νέους, φοιτητές ή μαθητές λυκείων.

• Εντοπισμός γονέων/οικογενειών «υψηλού κινδύνου» για ΠΣΚ – ακόμα και πριν τη γέννηση του παιδιού – και παραπομπή σε προγράμματα ψυχολογικής στήριξης και ανάπτυξης γονεϊκών ικανοτήτων.

Δεύτερο Επίπεδο Πρόληψης

• Ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών που ασχολούνται με παιδιά (εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, κ.α.) στην έγκαιρη αναγνώριση και παραπομπή για βοήθεια των παιδιών και οικογενειών «υψηλού κινδύνου».

• Τροποποίηση της υπάρχουσας νομοθεσίας προκειμένου: α) να ενισχυθεί η υποχρεωτική αναφορά περιστατικών κακοποίησης στις αρχές και β) να επιλύονται οι υποθέσεις κακοποίησης και γονεϊκής επιμέλειας έγκαιρα από αρμόδιο οικογενειακό δικαστήριο.

• Ανάπτυξη κατάλληλων εναλλακτικών δομών φιλοξενίας του παιδιού όταν απομακρύνεται από τους βίαιους γονείς (π.χ. θετές οικογένειες, στέγες νέων, κατάλληλα θεραπευτικά κέντρα/ κοινότητες κλπ.)

Τα θύματα ταυτίζονται με τους

απαγωγείς τους

Ένα τραγούδι σε παιδιάστικο σκοπό όπου οι σοφοί της Γης να μη

το νιώσουν, ένα τραγούδι τέτοιο, μια

απλή καρδιά, δεν είναι βέβαια κάτι που ν’αρέσει,

φτάνει που θα το καταλάβουν τα παιδιά

κι όσοι πολύ στον κόσμο έχουν πονέσει

Α. Σαμαράκης

Κάποτε θάρθουν να σε βρουν

στην καταιγίδα

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΟΥ το ΠΑΙΔΙ

γιατί αν γλιτώσει το παιδί

ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ

Λευτέρης Παπαδόπουλος