ري

عما م

مقدمه گيـري پرداختن به معمـاري پايـدار و اسـباب شـكل

هاي معماري، الزمة شناخت چنين رويكردي در طراحي از . باشـد هاي پايداري مـي تري از اهداف و توصيه عميق ي و ـ اجتماع-رهنگيـل مشكالت محيطي، فـي حـسوي

را بـه ماپيوستگي شديد اين موضوعات، ، و اقتصاديسوي معماري بومي و رويكرد پايـداري در مقايـسه و

هاي آن براي د تا آموزه دهسنجش با يكديگر قرار مي .طراحي معماري امروز، استخراج گردد

:چكيده شـده اسـت؛ گذرد و راهكارهاي بسياري، توسط آن، براي حل بحران هاي معاصر ارائـه دهه از مطرح شدن معماري پايدار مي چند

هـا و رسد كه بـا رفـع موانـع از طريـق توجـه بـه ارزش به نظر مي . ولي همچنان مشكالتي در سر راه ايجاد معماري پايدار وجود دارد اي، اين بناها در زمـان و معماري بومي و مستندات كتابخانه كه با توجه به آثار چرا. توان آن را كامل نمود هاي معماري بومي، مي ويژگيگيري معماري بومي، برخي روابط اجتماعي و اقتـصادي بـا كردند؛ در شكل خود به خوبي با اهداف رويكرد پايداري، مطابقت مي مكان

بدين ترتيب پيوستگي موضوعات مورد نظر معماري پايدار در معماري بومي . يابدمحيط طبيعي و نمادهاي فرهنگي ماهرانه انعكاس مي . قابل مشاهده است

در اين مقاله . در زمان و مكان خودش پايدار بوده و تكرار آن امري بيهوده است ) مربوط به گذشتة كشورمان (ماري بومي مسلماً مع معني ايجـاد فرآينـدي پايداري به . باشدهاي قابل تكرار آن در راستاي دستيابي به اهداف معماري پايدار، مورد نظر مي استخراج ويژگي

بـا ايـن نگـرش، درك اصـول و . شـود است كه بيشتر به عنوان اندازة ارزش يك روش به كار بـرده مـي يم و مفهو باشدقابل تكرار مي .باشدارزشهاي تكرارپذير معماري بومي، بسيار با ارزش مي

دسـت آمـده از ايـن پـژوهش بـه درك نتـايج بـه . و رويكردي توصيفي دارد اي است پژوهش مبتني بر مطالعات كتابخانه روش اين .شودمعماري منجر مي نقش معماري بومي در ايجاد رويكرد پايداري دراهميت معماري پايدار، فرآيند معماري، معماري بومي: ي كليديهاواژه

ايراني در رابطه با رويكرد معماري پايدار1هاي معماري بوميارزش

**دكتر يوسف گرجي مهلباني / *مريم ارمغان

.، قزوين)ره(كارشناسي ارشد معماري دانشگاه بين الملل امام خميني * .، قزوين)ره(ه معماري و شهرسازي، دانشگاه بين الملل امام خميني استاديار دانشكد**

13/12/1387 :تاريخ دريافت مقاله 09/03/1388 :تاريخ پذيرش مقاله

20

ي مار

مع

پديدة معماري بومي به عنوان مقوله اي در زيبـايي طبيعت، شناسي و عرفان، در خلوص انديشه و احترام به

معمـاري بـومي بـا . موضوعي بسيار با اهميت مي باشـد آنكه در طول تاريخ، دسـتخوش پديـده هـاي دگرگـون كننده بوده است ولي توانسته هويت ويژة خود را حفـظ كنــد و نمايــانگر آداب و رســوم، روحيــه و احــساسات، ــد ــان باش ــر آن ــليقه و هن ــده، ذوق و س ــشه و عقي اندي

).98: 1384دادخواه، (ر برخورد با مجموعه هـا و واحـدهاي معمـاري، د

تأثيرات محيط طبيعي و فرهنگي به بارزترين شكل خود و توأماً، بي آنكه بتوانيم يكي را از ديگـري تميـز دهـيم،

مي رسد كه اين مجموعـه هـا، به نظر . متجلي مي شوند هاي خوبي بـراي رويكـرد پايـداري در زمـان و مصداق

.مكان خودشان مي باشند

به اين ترتيب در اين مقاله، ابتدا به موانـع موجـود بر سر راه ايجاد پايداري در معماري پرداخته شده اسـت

تغييـر . ها، استخراج گرديـده اسـت و سپس چاره جويي آينـد تكـرار نگرش به معماري پايدار به عنـوان يـك فر

اجتماعي، محيطي و -هاي فرهنگي پذير و توجه به زمينه

اديِ بستر طراحي و سرانجام پرداختن به معماري اقتصرد توجـه وبومي و قابليت هاي آن در ايجاد پايداري م

در اين ميان معمـاري بـومي ايـران بـه . قرار گرفته اند عنوان الگويي مناسب در راسـتاي رويكـرد پايـداري، مورد بررسي قـرار گرفتـه و جنبـه هـاي پايـداري آن

.استخراج گرديده استرهنگ معماري گذشـته بـه صـورت يـك آنچه ف

سـت امـروزه تنهـا بـه صـورت سنت در خود داشته ا جان پـيش روي ماسـت؛ و طبيعتـاً جوامـع پيكري بي

هاي گذشـته، وز، در پي كشف و اسـتفاده از ارزشـ امرناگزير به جـستجو و كنكـاش در شـناخت ارزشـهاي

: 1384ربـوبي، (ناآشنا و فراموش شده در خود اسـت 58.(

ــع موجــود در ايجــاد اصــال -1 ح موان

رويكرد پايداري در معماري و ناديـده 2برابر دانستن پايـداري بـا بيوفيزيكـال

گيري روابط وابستة مربوط به عادات، طرز زنـدگي و . ارزش هاي فرهنگي صحيح نيست

اموري كه موجب ايجاد مشكل، در سر راه ايجاد گردنــد، بــه ايــن ترتيــب عنــوان معمــاري پايــدار مــي

: ه اندشدسياست هايي كه نتيجة رشد پيوسـته و نقـد -1

نشدة راهكارهاي پايداري مـي باشـند و امـروزه ايـن .سياست ها خود مشكل ساز شده اند

ي كه در درك و حس انهبرنامه زيبايي شناسا -2ــسيار ــه، ب ــه معماران جاســازي شــده اســت و ماهران

و يـا بـه هاي پايداري را به حاشيه مي راند همبستگي . فرم به عنوان مجسمه مي انديشدساخت

:عماري بوميابيانه، اصفهان، م نمايانگر فرهنگ، -داراي هويت -احترام به طبيعت -

بناهاي پاسخده به شرايط اقليمي –... آداب و رسوم و

21

ري

عما م

فرض نادرست كه پايـداري مـي توانـد از اين -3طريق تكنولوژي هاي تركيبي، كه بـه صـورت نمـادين

در اين حالت تنها . نمايش داده مي شوند، حاصل گردد ظــاهر بنــا يــادآور مــسائل پايــداري اســت و مجموعــه

).Willis, 2000(همچنان ناپايدار است باعث شده اند كـه معمـاري پايـدار همة اين موارد

به صورت يك تكنولوژي تصور گردد كه قابل انتقال بـه در اينجـا دو اشـكال رخ داده . هر منطقـه اي مـي باشـد

:است نگاه به معماري پايدار به صورت يك فرآورده .1در نظر نگرفتن ضرورت تطابق هـر موضـوع و .2

تكنولوژي جديد با ويژگي هاي محل، بـه بيـاني ديگـر .بومي شدن موضوعدم توجه به ضرورت ع

فرآيند معماري پايدار-1-1امــروزه بــه معمــاري پايــدار، از طريــق اســتنتاج نمودنِ معمـاري بـه عنـوان محـصول پايـداري، نگـاه

در حاليكه با معكوس كردن اين رابطه، يعنـي . شودميپايداري از معماري اسـتنتاج شـود، تغييـر مهمـي رخ

تغييري كه به معني خراب كردن و دوبـاره . واهد داد خدر اين صـورت . ساختن معماري و معماران مي باشد

اين معمار هنگام شروع يـك پـروژه از خـود خواهـد :پرسيد

چه چيزي از طريق فرم ساخته شـده پايـدار خواهد شد؟ را مـي كنـيم آيا آنچه كه ادعاي پايـداري آن

پايدار است؟واقعاً از طريق درك انواع فعاليت هايي كـه سوال اول،

. يك ساختمان حمايت خواهد كرد، آشكار مـي شـود همچنانكـه نيـاز .پاسخ سوال دوم، بسيار مشكل است رحمانـه اگـر بـي . به داوري آنچه سـاخته شـده، دارد

قضاوت شود، در بسياري از موارد، پاسخ به اينكه آيا فقـط جزئـي آنچه پايدار شده واقعاً پايدار است، نه يا

با پاسخ نه، معمار بايد روشـن كنـد كـه چـه . باشدميپاسخ جزئي باشد معمـار چيزي را به كار گيرد، و اگر

چگونـه بايـد آن را اصـالح كنـد بايد روشن كند كـه )Willis, 2000.(

به منظور ايجـاد يـك ارتبـاط صـحيح بـين فـرم ساخته شده و آنچه كه بايد پايدار شـود مـي بايـست

ن را بـه عنـوان يـك طراحـي يـك سـاختما بـه توجه تغيير دهيم و به فرآيندهايي توجـه محصول تمام شده

كـه چـه : كنيم كه در برگيرنـدة ايـن موضـوع هـستند گردنــد؟ چيزهـايي در بنــاي مـورد نظــر حمايـت مــي شــوند و چگونــه بــا فرآينــدهاي ديگــر متناســب مــي

نمايش يك ساختمان بلند مرتبه بومي بر: برج توكيو نارا، توكيو ولـوژي در جهـت نتلفيق زيبايي و طبيعت و تك . اساس پايداري

.پايدار ساختن بنا

22

ي مار

مع

بدين معني كه آنها، به عنوان يك گره . همكاري مي كنند در تقاطع جريان هاي خدمات، مصالح، اطالعات، مـردم

.و ديگر چيزهاي زندگي ديده شوند معماري پايدار بـه معنـي يـك فرآينـد اسـت كـه

پايداري يك مفهوم است كه بيـشتر . تواند تكرار شود مي. به عنوان اندازة ارزش يك روش به كار برده مـي شـود

يك رفتار روشي كه با نيازهاي حفاظتي معاصر از طريق بنابراين در اين جا . تكرار پذير و بادوام مواجه مي گردد

روي فرآينـــد بـــه انـــدازة محـــصول نهـــايي توجـــه معماري پايدار به طور قطع تشخيص مي دهـد . مي شود

زمـان ممكـن اسـت گذشـت كه محصول نهايي در اثـر ولـي . فرسوده شود و يا نياز باشد كـه جـايگزين گـردد

قابل دوام بر جا مـي مانـد را نيـز فرآيندي كه ماندني و دهد و آن فرآيند مي تواند تجديد شود و يا مي تشخيص

دوباره تكرار شـود، بـدون خرابـي هـاي غيـر ضـروري ).Norton, 1999... (محيط و منابع و

. پايداري نياز دارد كه در رابطه با فرآيند ديده شـود ـ كه پايدار مي كنـد، آنچـه را به عنوان قدرتي دار كـه پاي

جـسم "به عنوان چيزي كه رابطة بين بيوفيزيكـال . است و فرهنـگ اجتمـاعي و نمـاد و سـمبل را "ساخته شـده

عنوان يك هاين ديدگاه نسبت به پايداري ب .دهدشكل مي به معني . است "محصول تمام شده "فرآيند، بيش از يك

نگاه كردن به آن، به عنوان يك قابليت براي تغيير دادن

به معنـي نگـاه داشـتن يـك حـس كـه چـه . باشدميبايد حفـظ شـود و چـه چيزهـايي مناسـب چيزهايي

فن ها، ها، اشياء، فعاليت خواه ساختمان (پايداري است ) ها، حالت سكونت يا كار، عادت فكري و بدني آوري

.)Willis, 2000(و چه چيز مناسب نيست پايداري به معناي مداومت، پيوستگي و اسـتمرار

فعال است و به معني جنبش و حركت اسـت و . ستابه معني ذخيره براي آينده مي باشد؛ مانند حفظ منـابع

چيــزي را حفــظ مــي كنــد كــه قابليــت . موجــود آبپس معماري نياز دارد كه به عنوان يـك . پايداري دارد

بـه همـراه . فعاليت طراحي، پايدار كننده محيط باشـد .از به پايداري داردتوانايي پايدار كردن آنچه كه ني

) بـومي (اي معماري پايدار يك ويژگي زمينه -1-2

است پايداري با وجود شعارهاي اساسي و فراگيـرش، كه جهاني مي باشند و مسألة حفظ زمين را هدف قرار مي دهند، براي دستيابي به راهكار هاي واقـع بينانـه و قابل اجرا از يك سو و حمايـت از گونـاگوني كـه در

طبيعت موجود است از سوي ديگر، رويكردهاي نفسفكر كنيد، اما "محلي را توصيه مي كند و شعار جهاني

را، مورد توجه قـرار مـي دهـد "اي عمل نماييد منطقه ). 1384احمدي، (

تشخيص موضوعاتي: 1مرحله .بايست پايدار شوندكه مي

فرآيند معماري: 2مرحله

پايدار شدن موضوعاتي كه : 3مرحله

.در گام نخست تشخيص داده شدند

معماري پايدارمراحل سه گانه فرآيند:1نمودار

23

ري

عما م

تواند به عنوان يك يك تركيب معماري پايدار، نمي محصول ساخته شده آماده، از يك مكان به مكان ديگـر

همان طور كه گفته شد خط مشي معمـاري . تقل شود منپايدار چند مشخصه را ارائـه مـي دهـد، ولـي پايـداري

ــاعي ــداري اجتم ــي، پاي ــصادي و –محيط ــاً... اقت اساسهاي محتوايي هـستند كـه بـه منـابع موضـعي و ويژگي

محلي موجود يا به حقوق و سنت ها و نيازهـاي مـردم ).Norton,1999(محلي، مربوط هستند

)فـن آوري (بنابراين، نمـي تـوان يـك تكنولـوژي ساختماني به خصوص را، به عنوان تكنولوژي معمـاري پايدار رده بندي كرد و نه به اشتباه آن را به عنـوان يـك

يك سيستم معتبر كه به . تكنولوژي مناسب قلمداد نمود خوبي در يك مكان كار مي كند، در آينده و يا در مكاني

فرهنگــي و اجتمــاعي و عوامــليــر ديگــر بــه دليــل تغي. فيزيكي در يك زمينه جديـد، نـا كارآمـد خواهـد بـود

هـا بايست به پتانسيل آن فرآيندها، فن آوريبنابراين مي ها توجه نمود تا در صورت امكان بتوان آن ها و سيستم

چرا كه پايداري . را در يك محل داده شده به كار گرفت .اي استيك ويژگي زمينه

هاي نويني از دستيابي ، شيوه هر چند كه پايداري به محيط هاي انسان ساز را پيش رو قرار مي دهد، اما

-به تدريج با پررنگ تر شـدن مولفـه هـاي فرهنگـي اجتماعي در فرآيند طراحي، محصوالت در هم تنيـده

).1382احمدي، (و پيچيده تري فراهم مي آيد ــسياري از روش ــراً، ب ــن هــاي اخي ــاي آوريف ه

محيطي، قبل از اينكـه بـا موفقيـت، كامـل شـوند، بـا شكست مواجه مي گردند؛ به دليل ناتواني طراحانشان

–كــه نتوانــسته انــد، پيوســتگي و محتــواي فرهنگــي اجتماعي معماري را تشخيص دهند، يا اينكه نيازهـا و ،انتظارات كساني را كه قصد دارند از آن استفاده كننـد

ــد ــاره در. درك نماين ــحبت درب ــا، ص ــع، در اينج واق مي باشد كه چگونه فرهنگ و ارزش هـاي 3فراموشي

ايـن موضـوع حقيقتـاً روي . محلي را بايد حفظ كـرد موفقيــت يــا شكــست يــك پــروژه تــأثير مــي گــذارد

)Cole, et al. 2006.( هـاي فرايند جهاني پيشرفت تكنولوژي در زمينـه

ان مـصرف، اطالعات و ارتباطات، منجر به افزايش ميز شهرسازي مداوم و رشد بين المللي شدن سرمايه ها و تجارت در سراسر جهان گرديده است و باعـث شـده فرهنگ عميق، به الگوهاي جديد نژادي و رابطه هـاي

، 4فرهنگي به امر غيـر منتظـره فرهنـگ هـاي تركيبـي در همان زمان، رشد سريع تكنولوژي، در . تبديل شود

ر مقياس جهاني مـشاركت افزايش مشكالت محيطي د ــاي ــة آن را در بالي ــوان نتيج ــي ت ــه م ــد، ك ــي كن ماكولوژيكي كه نمونة آن از بين رفـتن سـريع منـابع و گونه هاي طبيعـي و مـصرف بـاال و افـزايش مقـادير

بدين ترتيب اينگونه درك . اتالف انرژي مي باشد، ديد مي شود كـه محـيط مـصنوع بـه عنـوان يـك شـاخة

صرف كننـدة اصـلي انـرژي و فرهنگي برجـسته و مـ ز الگوهاي معمـارياري بومي كه تلفيقي امشهر جديد شوشتر، مع

.سنتي با تكنولوژي و مصالح مدرن مي باشد

24

ي مار

مع

منابع، به طور جدي در هر دو فرآينـد داللـت مـي كنـد )Cole, et al. 2006.( آماده سازي بستر پايداري-1-3

شد، اطالعات و دانـش دربـارة همان طور كه گفته هـاي فـن آوري هاي جديد و بسياري از ها و مهارت ايده

شورها هـا و كـ توان به ديگر فرهنـگ نو را، به سختي مي حتي بعد از اينكه به يك زمينة فرهنگي جديد . انتقال داد

معرفي شده اند، يا به صورت جزئي اجـرا شـده انـد يـا سازگار نبوده اند و جايگزين گشته اند و يا حتي ناديـده

به نظر مي رسد كه كليد ايـن مـشكل در . گرفته شده اند ناتواني كساني باشد كه در طراحي و تـرويج تكنولـوژي

اي جديـد، انتظـارات و آرزوهـا و نيازهـاي فرهنگـي هقبل از اينكـه ادعـا شـود، . محلي را به شمار نياورده اند

اين تكنولوژي ها، به عنوان يك واقعيت، قابل اجرا و بـا ارزش هستند، مي بايست دريافت، كه آنهـا بـه صـورت پيچيده اي به فرهنـگ پيونـد خـورده انـد و تكنولـوژي

روه مردم پذيرفته شده است، لزومـاً هايي كه براي يك گ .Cole, et al(توســط بقيــه پذيرفتــه نخواهــد شــد

2006.( در موضوعي كه فـشار آن روي محورهـايي چـون آينــده، راه هــاي بهتــر طراحــي و برنامــه ريــزي قلمــرو عمومي متمركز شـده اسـت، مـواردي جالـب، در خـور

:توجه استاري معمـ -استدالل هاي كليدي، مفاهيم شهرسازي

نـه . و پايداري هستند كه شديداً به هم گره خـورده انـد روش هاي اكولوژيكي و نه پايداري فرهنگي نمي توانند

ــوند ــد ش ــزا متعه ــه و مج ــسئوليت ضــمانت . جداگان ممحيطي، به معني حساسيت فرهنگي، پايـداري فرهنگـي مي باشد كه مي بايست شامل آگاهي هـاي اكولـوژيكي

و، تركيـب سـازگار ايـن د براي شهرهاي بـدون . باشد Cole, et( نخواهد بود هيچ آينده ماندني و قابل دوام

al. 2006 .( بنابراين درك زمينه و محتواي فرهنگ محلي بـه

لــوژي هــا منظـور اجــرا و انتقــال موفقيــت آميــز تكنو ها و تمارين جديد، براي تكنولوژي. ضروري مي باشد

دارنـد كـه بـا اينكه پذيرفته شوند و كـار كننـد، نيـاز انتظارات و نيازها، دانش مردم و فرهنگي كـه احتمـاالً

. گيرند، در يك خط باشندآن را به كار ميشـود كـه چـه ضوع انديشيده مي وقتي به اين مو

هايي مي توانند عمومـاً قابـل قبـول ها و روش تكنيكباشند و معماري پايداري را ارائه دهند كه پاسـخگوي

د، ضوابط و معيار هاي ذيـل مشخصات ذكر شده باشن مي توانند اساس و پاية ارزيابي و اظهـار نظـر دربـارة

):Norton, 1999(معماري پايدار باشند استفاده اساسي از مصالح موجـود و وسـايل

حمل و نقل محلي استفاده از منابعي كه به مقدار كـافي موجـود

هاي كلـي و تند، به منظور بر طرف كـردن تقاضـا هس . گونه اي كه منجر به نابودي محيط نشونداساسي به عدم وابستگي به تجهيزاتـي كـه بـه سـادگي

. مهيا نيستنداستفاده از مهارت هايي كه عمالً قابل توسعه

. و پرورش در اجتماع هستند اقتــصادي –بتوانــد مطــابق زمينــه اجتمــاعي

. بومي و محلي حاصل گردد . نتايج با ارزشي را ايجاد كنند . آب و هواي بومي پاسخ دهدبه آثار داراي انعطاف پذيري براي مطابقت با نياز ها

. و عادت هاي محلي باشد

25

ري

عما م

. توسط مردم بومي بتواند تكرار شود ي موفق معماري پايدار كه قبالً بسياري از نمونه ها

وجود داشته اند، با ايـن ضـوابط تطـابق يافتـه انـد و از رهــاي محلــي و گــاهي اوقــات طريــق كوشــشها و ابتكا

. پشتيباني هاي خارجي به دست آمده اندبـه تشخيص اين كه چه چيزي واقعاً پايـدار اسـت

، تا مهارت هـا را پـرورش طوالني نياز دارد زمان رفصدهد و توسعه بخشد تا يك ايده را ثابـت كنـد يـا بـراي قرار دادن يك سيستم مالي يا سازماني كه بتوانـد پايـدار

.امتحان شودباشد، بدين ترتيب، بـا توجـه بـه آنچـه كـه گفتـه شـد،

توان موارد آماده سازي بـستر ايجـاد پايـداري را، در مي . نمايش داد1نمودار

5هـاي سـنتي ي از راه پايدار رد يا پذيرفتن -2 ) مربوط به گذشته(

با توجه به آنچه گفته شد، رويكرد معماري پايـدار اشـتباهي كـه . سب مي باشد نيازمند بسترسازي بومي منا راحي ـر گرفتن طـد، در نظـممكن است در اينجا رخ ده

سنتي و يا طراحـي اقليمـي بـه جـاي طراحـي بـومي در حاليكه طراحـي بـومي، تكـرار آنچـه در . باشدمي

گذشته رايج بوده، نيست؛ ممكن است بتوان به نوعي، راحـي ط. از فرآيندهاي طراحـي سـنتي تبعيـت نمـود

اقليمي نيز، بخشي از معماري بومي است و نـه خـود .آن

هايي منجر به ايجاد سر پناه ،هاي سنتي خط مشي شده اند كه در طي قرن ها پايدار بوده اند، اما امـروزه ــر ــان حــال، ب ــابع موجــود زم ــا و من ــدة نيازه از عه

هاي جديد پيدا كردن راه حل ،در اين محيط . آيندنميكـه حقيقتـاً پايـدار باشـند، بـسيار هـايي و خط مشي اگر ما، مي بايست خودمـان را بـا رشـد . مشكل است

كـه راه سريع نيازها مطابقت دهيم پس بايد در جـايي ,Norton(حــل هــا موجودنــد، آنهــا را بپــرورانيم

1999.( بـسياري از نمونـه هــاي روش هـاي طراحــي و ساختمان سازي سنتي، مثال هاي خوبي براي معماري

ار در زمان خودشان مي باشند و اسـتفاده مناسـب پايد از منابع بومي مطابقت يافته با مهارت هاي محلي را

در نظر گرفتن انتظارات، آرزوها و نيازهاي فرهنگي بومي ايجاد حساسيت فرهنگي به مسائل محيطي

ء انتظارات و دانش مردمارتقا ترويج روش هايي كه بتواند توسط مردم بومي تكرار شود

استفاده از مهارت هايي كه قابل توسعه و پرورش در اجتماع باشندايجاد فضايي كه داراي انعطاف پذيري براي مطابقت با عادت ها و

نيازهاي مردم منطقه باشد

اجتماعي-فرهنگيجنبه هاي

با (تحقيق دربارة منابع محل و انتخاب منابعي كه مناسب براي استفاده مي باشند) حفظ دوام منبع

پاسخ مناسب به شرايط آب و هوايي منطقه

محيطيجنبه هاي

در نظر گرفتن امكانات محلي عدم استفاده از تجهيزاتي كه در دسترس نيستند

اقتصاديجنبه هاي

آماده سازي بستر ايجاد معماري پايدار

موارد آماده سازي بستر ايجاد معماري پايدار:2نمودار

26

ي مار

مع

كه بـراي سـاخت يـك محـيط مـصنوعي تركيـب دهنـد، كـه مطـابق بـا نيـاز هـاي مـردم اند ارائه مي شده

ولي فاكتور هايي كه شامل رشد آماري تغييـر و . هستند شـهري، تهـي شـدن منـابع تبديل فضاهاي روستايي به

ار در طبيعي و ساخت و سـاز بـشر و تغييـرات معنـي د مي باشـند، همگـي از راه انتظارات و شيوه هاي زندگي

هاي گوناگونشان با هم تركيب مـي شـوند، تـا قابليـت زيست پذيري سنتي يا حتي آخرين روش تهيه سر پنـاه

به اين معني كه راه هاي سنتي بـسياري . را فرسوده كنند در حاليكه جنبـه هـايي از . براي حل نيازها وجود دارد

آن هنوز خوب كار مي كنند، بعضي از جنبه هاي آن نيز . غير كاربردي يا بي كفايت و كالً غير پايـدار شـده انـد

مــردم نــوع ديگــر از ســاختمان را نيــاز دارنــد؛ امــروزهد مـالي ساختمان هاي بيشتر با سرعت باالتر، منبع در آم

.ز تغيير كرده استها نيآنبنابراين همة اين تغييرات به اين معنـي اسـت كـه يك روش ساختماني كه در گذشـته در زمينـه خـودش خوب كار كرده، ممكن است امروزه ساختن و نگهداري و تهيه كردن آن مشكل باشد و ممكن اسـت جوابگـوي

رفتـه رفتـه روشـن . نيازهاي مقصود شدة امروزه نباشـد همانطور كـه در . به دنبال يك گزينه بود شود كه بايد مي

قسمت زمينه سازي بستر ايجـاد معمـاري پايـدار گفتـه شد، در نظر گرفتن روشها و مهارتها و تجهيزاتي كه

قابل دسترسي و تكرار در منطقه باشـند، بـسيار مهـم بنابراين بين رد كردن قابليت زيست پذيري راه . استــسياري از و عــدم دسترهــاي ســنتي حــل ــه ب ســي بهــاي مــدرن، معمــاري پايــدار يــك روشــي را گزينــه

اي كـه ايـن شـكاف پـر تعريف مـي كنـد، بـه گونـه ر مي رسـد كـه درس گـرفتن از خـط به نظ . مي شود

هاي معماري سـنتي، گـام ابتـدايي ايـن حركـت مشي .باشد

از سويي ديگر، شناخت محيط و معماري تنها با كان پـذير اي پيرامونش ام درك فعاليتهاي انسان در دني

اي تـوان ايجـاد انگـاره است و هدف معمـاري را مـي بنـابراين اگـر . انساني در درون شكل كالبدي دانـست

بپذيريم كه معماري بازتـاب كالبـدي زنـدگي بـشري نيازها، باورها، اعتقادات و (زندگي با تمام ابعاد : است

، بايد دريـابيم كـه معمـاري ...)به طور كلي ارزش ها امروز و فرداي ما نمي توانـد بـي رابطـه بـا معمـاري

).57: 1384ربوبي، (گذشته باشد در شكل گيـري معمـاري بـومي، برخـي روابـط اجتمــاعي و اقتــصادي بــا محــيط طبيعــي و نمادهــاي

ايـن معمـاري . فرهنگي، ماهرانـه انعكـاس مـي يابنـد جوابگوي نيازهاي يك جامعـه در ارتبـاط بـا عوامـل

استه هاي معنوي انسان هـا مـي باشـد طبيعي و با خو ).98: 1384دادخواه، (

معماري پايدار با توجه به ويژگي هاي معماري بومي

توجه به قابليت هاي محيط در آماده سازي بستر ايجاد معماري پايدار

توجه به ارزش هاي قابل تكرار معماري بومي در فرآيند شكل گيري معماري پايدار

هاي بوميرفع موانع ايجاد پايداري با توجه به ويژگي:3نمودار

27

ري

عما م

با توجه به آنچه گفته شد، واضح است كه تقليد از كالبد معماري گذشته مـد نظـر نمـي باشـد، بلكـه درك پايداري بنا در زمان و مكان خـود، و درك ارزش هـاي

نظر آن كه امروزه نيز مي توانند به خوبي كار كنند، مورد .مي باشد

رويكرد پايداري در اصول معماري بومي ايران -2-1وجود اصول در معماري ايران، اجازه مي دهـد تـا

اصـول . همه از زبـان عمـومي بـين آنهـا اسـتفاده كننـد ساختمان سـنتي ايرانـي، از طريـق واحـد انـدازه گيـري

طراحـي پديـدار استاندارد، طراحي مدوالر و تناسب در چيزي كه اصول معماري ايراني ارائه مي كند، . مي شود

مبتني بر توجه به مراحل و سطوح در طراحي و مديريت .ساخت مي باشد

منظور از اين بحث، توصـيه تكـرار الگـو و شـكل ي و ـومـاري بـول معمـدف شناسايي اصـنيست، بلكه ه

بومي براي حـل اري كه معم است شناسايي مشكالتي .آن مطرح شده بود

معمــاري ســنتي ايــران، اساســاً بــر مــوارد ذيــل : متمركز شده است

نگاه به طبيعت و تداعي تقدس آن مراحل طراحي و طراحي انساني پايايي بنا

نگاه به طبيعت و تداعي تقدس آن-2-1-1

اي يك اثر معماري، از هنگام زاده شدن، از لحظه گام هاي خود را براي كالبدي شـدن بـر كه بايد اولين

از زمــين آب دريافــت : دارد، بــا زمــين در مــي آميــزدمي كند و پس از دگركردن شكل ظـاهري و محتـواي

اش اش، به ميـزان متفـاوت، بـازپس فيزيكي -شيمياييمي دهد؛ روي به نسيم مي كند و پشت به بادهايي كه

تبعيـت آزارش مي دهند؛ درآميختگي با طبيعت، هم با

رار معماري بومي در فرآيندهاي قابل تك به ارزشتوجه :شكل گيري معماري پايدار

استفاده مجدد از عنصر بادگير كه تلفيقي از • .زيبايي شناسي معماري سنتي مي باشدتكنولوژي و

طاق ها بر روي كوچه به منظور ايجاد سايه •

28

ي مار

مع

اسـتقرار . از طبيعت همراه است و هم با بهره وري از آن در محيط طبيعي، خواه به دليل تبعيت و احترام بـه آن و خواه در رابطه با مجموعه اعتقاداتي كه از فرهنگ كهـن و تاريخ پر مـاجراي سـرزمين زاده شـده، بـا ظرافـت و

).83-82: 1384فالمكي، (لطافت صورت مي گيرد ــ ــت معن ــاريطبيع ــاع و : ادار در معم در اجتم

عناصـر طبيعـت وجـود فرهنگ ايراني، احترام به همـه ، )هـوا (در عرفان، اعتقاد بر اين است كه آب، بـاد . دارد

، عناصر اصـلي )نور و فاكتورهاي دنيوي (خاك و آتش از اين رو در معمـاري . تشكيل دهنده پيرامون ما هستند

اعتقاد بـه . استايران حضور اين عناصر همواره آشكار اين چهار عنصر، هنوز هم راه حل هاي مناسبي را براي نگرش و ارتباط متقابل ساختمان و محيط اطراف فراهم

انـسان سـنتي هميـشه طبيعـت را بـراي بهتـر . مي كند . شناختن پروردگار كاويده است

حوض آب در يا وجود بادگير : طراحي اقليمي . باشـند خوب معماري ايراني مـي ، مثالهاي حياط خلوت

الهام از طبيعت در بسياري از ويژگي هـاي سـاختمان اسـتفاده از گياهـان طبيعـي، روشـنايي . ديده مي شود طبيعي و خـصوصيات دمـايي زمـين و طبيعي، تهويه

ديگر نيروهاي طبيعت، همه در اين معماري گنجانـده هم چنين در مقياس طـرح ريـزي، برنامـه . شده است

ي و كاربرد شهري، استفاده از پتانسيل هاي طبيعي ريز، )رون در فارســي(جهــت ســاختمان . مــشهود اســت

موثرترين جهت قرارگيري بـراي اسـتفاده از منـابع و پيرنيـا، (پتانسيل هاي طبيعـي بـه دسـت آمـده اسـت

1382 :1.( همچون هر موجود طبيعي كه در محيط زيـست

، معمـاري خود زندگي مي كند و به آن وابسته اسـت سنتي نيز در بستر طبيعي خود و هماهنگ و وابسته به

مـصالح سـازندة آن از دامـن . آن، شكل گرفته اسـت طـرح و . طبيعت محيط زيستش به دست آمده اسـت

نقشة آن به گونه اي است كه با اقليم محل، بيـشترين سازگاري را دارد و كمترين تحميل و تخريب را چـه

اي خـود بنـا بوجـود براي محـيط زيـست و چـه بـر ).114-112، 1383طاهباز، (آورد مي

بر طبق اصول ايراني، هر اثري كه موجب آسيب ايـن . به محيط شود، خودش و اجزاءش ممنوع اسـت

همان چيزي است كه به عنوان اولين قـدم يـا اسـاس . (Vakili, et al. 2006)پايداري مالحظه مي شود

به طبيعـت و همانطور كه ديده مي شود، احترام ــر روي مفهــومي كــردن و ــأثير مهمــي ب عناصــرش ت

. اوليه طراحي دارد نوآوري در مرحلةبـوم (خودبسندگي استفاده از مصالح بـومي

براي مثال آن ها عـادت بـه اسـتفاده از خـاك ): آوردفونداسيون حفاري شده، براي ساختن آجرها داشـتند

). 32: 1383پيرنيا، (

نمادهـاي طبيعـت معنـادار و.تجلي طبيعت و باغ ايراني در فرش حضور آن در زندگي انسان سنتي

29

ري

عما م

اين ويژگي سـعي ):قناعت(يهودگي پرهيز از ب دارد كه تمام كوشش هاي عملي انجام شده بـه منظـور

اسـتفاده كننـدگان رسيدن به بيشترين كـارايي را، بـراي مدهايي چون كنترل هدررفتن هزينه و نشان دهد، كه پيا

سبك ساختن ساختمان تـا (پرهيز از بارهاي ساختماني ايي از از طريق حذف بخـش هـ ،جايي كه ممكن است

امـروزه شـرايط . دهـد را مد نظر قرار مي ) بارهاي مرده مساوي براي چنين مفهوم هـايي از طريـق كـم بـودن، كفايت، كارايي و سطوح مختلف مـديريت اقتـصادي و

).28: همان(آيد تكنولوژي بدست ميالبته در اين ميان اشاره به فرهنگ مصرف ايراني ها

ــز، ضــروري اســت ــته ني ــاي . در گذش ــه معن قناعــت بترين درجه بهره برداري از منـابع در دسـترس و مطلوب

ي بـر اسـاس امكانـات مديريت زندگي فردي و اجتماع در اين معماري .)43: 1381نقي زاده، (موجود مي باشد

مصالح و مواد بـا رعايـت به پيروي از طبيعت و خلقت، رفته اند و از حداكثر كارايي و تـوان راصل قناعت به كا

بـه طـور نمونـه، در كـاربرد . آنها بهره گيري شده است آنهـا، خشت يا گچ، با شناخت كامل اين مواد و خواص

ا و خصوصيات آن در ـهاز هـر يـك متناسب بـا ويژگي

ه رعايـت ايـن اصـل، كمال استفاده شده است، ك اوج . امكانات بسياري را در اختيار معمار قـرار داده اسـت

مثالً در كاربرد خشت به ساخت انـواع گنبـد و طـاق دست يافته؛ در كاربرد آجر به هنر آجركـاري و انـواع تركيبات و نقوش آجري؛ در كاربرد كاشي لعابـدار بـه

در اسـتفاده از آب بـه .... انواع نقوش و كاشيكاري و نواع روش هاي بهـره گيـري از آب قنـات، حـوض، ا

فواره و آبشار دست يافته كـه بـا بـه كـارگيري آن در معماري، باغ ها و كوشك هاي رويايي و دل انگيـزي

ــت ــاخته اس ــوير س ــاز، (در دل ك ).112، 1383طاهبزيادي از اين قبيل، در مفاهيم معماري امـروز هاي ثالم

گنجانده شـده ،6 (SBD)در طراحي ساختمان پايدار، كـاربرد انـرژي انتخاب مصالح بـومي سـازگار، . است

انرژي غيرفعال و روشهاي محيطي طراحـي، دروني و ر محـيط بدر مديريت تكنولوژي كه مربوط به تاثيرات

. هستندSBDباشد، مفاهيم اساسي اشاره شده در مي مراحل طراحي و طراحي انساني-2-2-2

دن نيازهاي روحـي در معماري پايدار برآورده ش و جسمي ساكنان از اهميت خاصي برخـوردار اسـت

).1383سفاليي، (

مديريت مصرف . اشاره به مفاهيم آب همچون تقدس و پاكي و جاري بودن زندگي در آن :نمايش آب در باغ ايراني .آب در باغ و توجه به مفهوم قناعت در باغ ايراني به وضوح مشهود است

30

ي مار

مع

ترين اصل طراحي پايدار است طراحي انساني، مهم كه به قابليت زيست تمام اجـزاي تـشكيل دهنـدة نظـام

اين اصل عميقاً ريشه در نيـاز . زيست جهاني، مي پردازد كـه اي نظـام هـاي زيـستي دارد به حفظ عناصر زنجيره

. تداوم حيات و بقاي انسان، منوط به وجـود آن هاسـت درصـد طـول عمـر هـر 70در جوامع مـدرن، بـيش از

ــي ــي م ــضاهاي داخل ــخص در ف ــذردش ــابراين . گ بنهـاي سـاخته ترين نقش معماري، خلـق محـيط ضروري

اي اسـت كـه امنيـت، سـالمت، آسـايش فيزيكـي، شده. بخـشد وري ساكنان خود را تداوم صحت رواني و بهره

آيـا : از يـاد بـرد در اين ميان، نبايد عامل كارايي طرح را ــرآورده ــاييني دارد، كــارآيي ف ــرژي پ اي كــه مــصرف ان

تواند به اندازة محصول قبلي، كـه فاقـد ايـن ويژگـي مي (Kim, 1998: 14) ؟است، باشد

اي، ادهعالهر اجتماعي، احترام فوق : گراييدرون فرهنگ . ايش قائل است هها و سنت براي فرهنگ، عادت

ــرام ــوت آن احتـ ــانواده و خلـ ــه خـ ــا، بـ ــي هـ ايرانـبر اين اساس، آن ها دو نوع فضا، در طراحـي . گذاردمي

فعاليت هاي وابسته به خانوده و خلوت آنها . نشان دادند بايــد در فــضاي جداگانــه اي نــسبت بــه فعاليــت هــاي

).36-35: همان(عمومي مستقر شود مدهاي مربوط بـه اها و پي مردم واري كه به نياز

قابليت كاربردي بودن يك ساختمان، مربوط مـي شـود؛ يعني تمام نيازهاي استفاده كنندة ساختمان با وجود رتبة

)26: 1383پيرنيا، (اجتماعي آن ها بايد پاسخ داده شود اين نظام و ويژگي در طراحي نشان مـي دهـد كـه چه قدر معماري نـسبت بـه فرهنـگ اعـضاي اجتمـاع،

بنــابراين اولويــت ماموريــت . حــساس رفتــار مــي كنــدطراحي، با رضايت از نيازهاي اوليه و اساسـي انـسان از

. طريق توابع معقول، ارتباط دارد

مراحــل طراحــي معمــاري ايرانــي از گــام هــاي مرحله در طراحي سـنتي 5زيادي تشكيل شده است،

: عبارتند ازبــراي دريــافتن ): دازه گيــريانــ(گــز كــردن -1

. هاي فيزيكي و گنجايش ممكنندازهابراي برقراري ارتبـاط بـا اربـاب : گفت و گو -2

رجوع و مـذاكره دو طرفـه بـا آن، بـه منظـور درك . هانيازهاي الزمة آن

كــشيدن ايــدة كلــي ونمــايش مفهــوم : طــرح -3(consept) ــاب رجــوع ــا طــراح و ارب طراحــي، ت

. بتوانند با يكديگر مذاكره نمايندبـه منظـور كامـل كـردن : دهپالن تصويب ش -4

هاي پذيرفتـه شـده و طرح هايي كه مبتني بر اسكيس ايده ها و مفاهيم تصويب شده، توسط ارباب رجـوع

. مي باشداتمام طـرح هـاي مبتنـي بـر (افزود -كست -5

براي طراحـي مـستندات ): تصويب تغييرات احتمالي نهايي، به طريقي كه ساختمان بتواند همان گونـه كـه

. شده، ساخته شودطراحي دهد كه نيازهـاي مـشتري و اين مرحله نشان مي

. رضايت او چقدر براي معماري ايراني با اهميت است لعملي كــه در ايــن بخــش اشــاره شــد، نــشان ادســتور

اسـتفاده (جـوع دهد كه در فرايند معماري، ارباب ر ميهـاي كليـدي را، در سيـستم ايفـا يكي از نقش )كننده . (Vakili, et al. 2006)كند مي

در معمـاري بـومي، هـدف : پـذيري انعطاف عـدم توجـه بـه . درك روح مكان است و نه خود آن

پويايي و كاربردهاي درون مكان و تأكيد بر اشياء يـا كـه امـروزه شـود شكل ايستاي كالبدي آن، باعث مي

ريزان، با اعتقاد به ايـن كـه بـا اغلب معماران و برنامه

31

ري

عما م

شكل كالبـدي نيـز ،رزشي در معماري تغيير بردارهاي ا تغيير مي يابد، از رشد، تغيير، قابليت انطباق و انعطـاف پذيري سخن بگويند؛ ولي متأسفانه اين تحرك همچنان

وجـه بـه معنـا و در قالب همان شكل كالبدي، بـدون ت اين نوع نگرش به دليل توجـه . ماندمفهوم آن، باقي مي

. موفـق نخواهـد شـد ها و معيارهاي ظـاهري، به پوسته چراكه در ايـن مقولـه هـدف اصـلي قابليـت انطبـاق و

پذيري اشكال كالبدي نيست بلكه قابليت انطباق انعطافاي كه در رابطـه پديده. و انعطاف پذيري كاركردهاست

با خصوصيات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگـي و روانـي، ــا، ــشه پوي ــالي همي ــل و انفع ــروز در فع ــه ب ــر ب منج

مفهــوم قابليــت انطبــاق . شــودعــين مــيكاركردهــاي مكاركردها در معماري بيانگر اين واقعيت است كه هـيچ

تواند پايدار و برقـرار بمانـد مگـر پديده و عنصري نمي ــت ــه ماهي ــه نحــوي ك در شــرايط مكــاني مناســب، ب

چراكه هرگز يـك درخـت . اش پذيراي آن باشد دروني ).59: 1384ربوبي، (رويد در شوره زار نمي

ونه قابل توجه اين گفته در خانه سنتي قابل تأمل نمدر خانه سنتي، تنوع پذيري با تبعيت نقشه خانه از : است

يك الگوي عام شكل گيـري و اسـتفاده از نظـام مبنـاي حيــاط خانــه بــه دليــل . پيمــون امكــان پــذير مــي شــود

قرارگيري در مركز در محـل تقـسيم عملكردهـا بـوده و معـي بـراي ميهمـاني هـا و قابليت تبديل بـه فـضايي ج

ايـن مركزيـت بـيش از آنكـه . جشن ها را داشته اسـت مركزيت فيزيكي باشد، تمركـزي مفهـومي و عملكـردي

عمق فـضاهاي نـورگير، در جبهـه هـاي مختلـف . استگاه اين عمق در حد طاق نماهـاي . حياط، متفاوت است

ديوار محصور كننده و گاه به عمق اتاق تـاالر و بـادگير ماهاي داخلي حياط كه با تبعيت از همان الگوي ن. است

گيرند، تشخيص فضاهاي اصـلي و فرعـي عام شكل مي

هاي عمق نما، گاه در حد اليه . سازندخانه را ميسر مي گاه در حد عمق آفتاب شكن و تشكيل دهنده ديوار و

اي از موارد به كن آستانه ورودي اتاق و در پاره كفشقابليـت دسترسـي . اسـت عمق يك ايوان يـا ايوانچـه

ها از طريق حياط و راهروهاي ارتبـاطي خنثي، به اتاق هـا را ميـسر سـاخته ، تنوع عملكـردي اتـاق )تختگاه(

اين گونه ارتباط هـاي داخلـي، موجـب تلفيـق . استــضاهاي ــالف ف ــل ات ــضا و تقلي ــا در يــك ف كاركرده

پنجـره، -عناصـر ديگـري چـون در . شودارتباطي مي تخصـصي امـروز، عملكردهـاي برخالف كاركردهاي

متنوعي چون امكان عبور و ارتباط به حياط، نـوردهي . به فضاهاي داخلي را به طور همزمان، به عهده داشتند

پنجــره هــاي ارســي، اگــر چــه بــراي عبــور اســتفاده شدند، با تنوع در نقش هاي هندسي و اسـتفاده از نمي

، شيشه رنگي، با گردش شبانه روز و تغيير تـابش نـور عينـي (فضاهاي داخلي متنوعي را بوجود مي آوردنـد

).74-69: 1382. فر پايايي بنا -2-2-3

يكي از خصوصيات معمـاري ايرانـي اسـتفاده از قواعــد هندســي در . هندســه در طــرح هــايش اســت

طراحي منجر به درك بهتر اندازه، تناسب و زيبـايي و نيروهاي مربوط بـه سـازه كـه بـا سـاخت سـاختمان

فهـم دقيـق هندسـه و مـوارد . ار دارد، مي شـود سروكمربوط به آن معماري ايراني را قادر به ارائة فرم هـاي

).25: 1382پيرنيا، (پايدارتر و باارزش مي كند واحد پايه اندازه گيري ):پيمون(واحد مدول

در ساختمان، پيمون ناميده مي شود كـه اسـاس سـاير دازه هـاي خـرد و پيمون، ان . اندازه گيري ها، مي باشد

يكساني بود كه در هر جا درخور نيازي كه بدان بـود،

32

ي مار

مع

ايــن ). 31-30: 1383پيرنيــا، (بــه كــار گرفتــه مــي شــد سيستم اندازه گيري، كمك مي كند تا هندسه و فوايدش را، براي درك بهتر رفتار نيروها در ساختار ساختمان بـه

.كار بردده از همانطور كه در قسمت قبل گفته شـد، اسـتفا

پيمون، معمار را قادر به ايجاد فـضاهايي انعطـاف پـذير نموده است و اين انعطاف پذيري منجـر بـه افـزايش مي

.عمر بنا مي شودنيـارش بـه دانـش «): استحكام ساختار (نيارش

شناسـي ) مـصالح (ايستايي، فن سـاختمان و سـاختمايه اين نظـام، در برگيرنـدة ). 31-29: همان(» گفته مي شود

ــاختمان نيا ــتاتيكي س ــاميكي و اس ــروري دين ــاي ض زهباشد و شامل تالش هـاي انجـام گرفتـه در سـاختن، مي

. براي تطابق با سطوح موجود دانش و تكنولوژي است

فوايد استفاده از كاربرد اصول معماري -2-2 بومي ايراني در راستاي رويكرد معماري پايدار

ــه ــيم ك ــول كن شــكل، اعــم از اگــر چنانچــه قبهاي اجتماعي يا طبيعي، متعلق به جهان بيرون و پديده

داراي خصوصيات ويژه يا داراي انرژي خـاص اسـت آن انرژي كه مي تواند هر چيز را بدل به چيز ديگري (

و اگر باز بپذيريم كـه انـسان در تـدارك فـضاي ) كندبـا امكانـات و (ساخته شده بـا اسـتفاده از شـكل هـا

در قالـب كـاربري هـا بـه ) محيطـي محدوديت هـاي نيازهاي خـود، اعـم از جـسماني و غيـر جـسماني، و ضرورت هـا جـواب مـي گفتـه اسـت، در آن حالـت

توان ادعا كرد كه معماري بومي در هـر مقطعـي از ميتاريخ كاربردي است البته با مفهوم فراگير جـسماني و

).66: 1384ربوبي، (غير جسماني

نسبت به فرهنگ اعـضاي بومي معماري :مردم واري كه در درون گرايي ازجمله، ؛اجتماع، حساس، رفتار مي كند

نظر گرفتن نيازهاي استفاده كننده، از نظر نياز او به حـريم خصوصي و امنيت

بـه دليـل سازگاري با سـاكنان سـاختمان :سازگاري قابليت انعطاف پذيري

ودن طبيعت در معماري كه موجـب ايجـاد معنادار نم .فرهنگ مصرف صحيح و قناعت مي شود

پرهيز كردن از چيزهاي ): تغيير عادات بد (پس نگري توانـايي و . ضروري است كه كارايي را پايين مي آورد غير

آمــادگي مــا بــراي تغييــر ذهنمــان، ممكــن اســت بتوانــد مشكالتي را حل كند، حتي بـيش از يـافتن يـك راه حـل

.قطعي براي يك مشكل

: )قناعـت (پرهيز از بيهـودگي جــر بــه صــرفه جــويي در كــه من

مصرف منابع و در نتيجـه كـاهش .هزينه ها خواهد شد

انعطاف پذيري بنا كـه باعـث افزايش عمـر آن مـي گـردد و در نتيحه نياز به ايجاد فضاهاي جديد و تخريب فضاهاي بي اسـتفاده را

.كاهش مي دهدايجاد سـاختمانهايي : نيارش

مستحكم كه هزينه هاي تعميرات . كاهش مي دهدو نگهداري را

هاي معنايي طبيعـت كـه توجه به ويژگي منجر بـه ايجـاد حـس احتـرام بـه طبيعـت و قناعت و معنـادار شـدن محـيط سـاخته شـده

شودميهـاي مـادي طبيعـت و توجه بـه ويژگـي

طراحي اقليمي و سازگاري با محيط پيرامون: خودبسندگي استفاده از مـصالح بـوم آورد

بـومي، استفاده از مـصالح بـي خطـر، سـالم و تكنولوژي موجود، جوابگـويي و شـدني بـودن

ــه پي ــا ك ــد اعملكرده ــب ش ــدهاي مرت ه در مانـرژي . ه هـستند هاي سـاختماني امـروز فعاليت

ــده و پيا ــز ش ــاهيم متمرك ــون مف ــدهايي چ مماندگاري، نگهداشت پذيري، تعمير پـذيري و

.سادگي، مورد توجه قرار گرفته اند

ارزش هاي تكرار پذير معماري بومي در هر يك از زمينه هاي مورد توجه معماري پايدار: 4نمودار

اجتماعي-فرهنگيجنبه هاي اقتصاديجنبه هاي جنبه هاي محيطي

33

ري

عما م

توانند به هاي اشاره شده در قسمت قبل، مي گيويژهايي تكرارپذير در فرآينـد معمـاري پايـدار، وان ارزش عن

.جهت ساخت و سازهاي امروز، مورد توجه قرار گيرند

بنديجمعموانعي كه بر سر راه ايجـاد معمـاري پايـدار قـرار دارند، با در نظر گرفتن معماري پايـدار بـه عنـوان يـك

وجه به زمينه هاي بومي شكل گيري آن، قابل فرآيند و ت پايداري نياز دارد كه در رابطه بـا فرآينـد . حل مي باشند

به عنوان چيزي كـه رابطـة بـين بيوفيزيكـال . ديده شود .دهده شده و فرهنگ اجتماعي را شكل ميجسم ساخت

ــاتواني طراحــان كــه نتوانــسته انــد، پيوســتگي و ني را تشخيص دهنـد، اجتماعي معمار –محتواي فرهنگي

يا اينكه نيازها و انتظارات كساني كه قـصد دارنـد از آن د، منجر به شكست بسياري از استفاده كنند را درك نماين

در واقـع، در . ها در زمينـة پايـداري، گـشته اسـت پروژهاينجا، صحبت در اين باره است كـه چگونـه فرهنـگ و

قيقتاً اين موضوع ح . ارزش هاي محلي را بايد حفظ كرد .روي موفقيت يا شكست يك پروژه تأثير مي گذارد

رويكرد معماري پايدار نيازمنـد بـسترسازي بـومي ي سنتي كـه منجـر بـه هاباشد ولي خط مشي مناسب مي

اند كـه در طـي قـرن هـا پايـدار هايي شده ايجاد سر پناه هـا و منـابع موجـود زمـان اند، امروزه از عهـدة نياز بوده

در اينجا منظـور از توجـه بـه ، بنابراين آيندحال، بر نمي . هـاي آن مـي باشـد هاي بومي، توجـه بـه ارزش ويژگي

هـاي بـومي، از دو جهـت قابـل توجـه توجه به ويژگي يكـي، ايجـاد بـستر مناسـب بـراي شـكل گيـري : است

معماري پايدار و ديگري، استفاده از ارزش هـاي تكـرار .پذير معماري بومي، در فرآيند معماري

ه سازي بستر ايجاد معمـاري پايـدار، در هـر آماداجتماعي، اقتصادي و محيطي قابل -سه شاخة فرهنگي

بررسي است كـه در همـة ايـن شـاخه هـا توجـه بـه ويژگيها و قابليت هاي منطقه و مـردم آن، مـورد نظـر

.مي باشددر استخراج ارزش هايي كه مي بايست در شكل

جـه بـه د توجـه قـرار گيرنـد، تو گيري معماري مـور هاي تكرار شدني معماري بومي بسيار با اهميـت ارزشهـا در هـر سـه زمينـة پايـداري تأثير اين ارزش . است

اجتماعي و اقتصادي، قابـل بررسـي -محيطي، فرهنگي .است

: هاي تحقيقاتي براي ادامه و توسعه طرح افق هـا و تمـارين همانطور كه گفته شـد تكنولـوژي

ند و كـار كننـد، نيـاز جديد، براي اينكه پذيرفتـه شـو نيازها، دانش مردم و فرهنگي كه ،دارند كه با انتظارات

در .گيرند، در يك خط باشـند احتمال آن را به كار مي ــه ــه ب ــن مقال ــه در اي ــاره شــد ك ــومي اش ــاري ب معم

اي ارتباط آن با گذشته به كلي قطع شـده اسـت، دورهتة بنابراين درك دقيق آنچه مردم امروز مي خواهند، نك

هـاي اسـتخراج اساسي در فهم كاربردي بـودن ارزش تـوان بـه بدين ترتيب مي . باشدشدة معماري بومي مي

اي از معماري دست يافت كه همچـون معمـاري گونهكنـد و در امتـداد معمـاري گذشته به خوبي كـار مـي

. گذشته، واقع مي شود

نوشتپي –معماري بـومي، يعنـي مجموعـه واحـدهاي معمـاري -1

شهري اي كه در سرزميني معـين گـرد هـم آمـده انـد و داراي هماهنگي مبتني بر تفاوت، تشخص : ويژگي هايي مي باشند

34

ي مار

مع

مبتني بر ضابطه ها و رسوم و سليقه هاي زاده از فرهنگ محيطـي، يگانگي زاده از احترام متقابل و برخورداري از رفتارهاي محيطـي

-ي اجتمـاعي ضـمني مبتني بر آزادي هاي مـشروط از قراردادهـا ).17: 1384فالمكي، (قراردادهاي نانوشته ولي زنده

2- biophysical 3- Amnesia 4- Hybrid cultures

منظور از واژة معماري سنتي، معماري باستاني و آن چيزي -5 .است كه به عنوان معماري گذشتة ايران شناخته شده است

6- sustainable Building Design منابع

ــادي، ســال . "معمــاري پايــدار"، احمــدي، فرهــاد -1 آب ، 107-95، پاييز و زمـستان، صـص 41-40سيزدهم، شماره

1382. آلپاگونوولو، آدريانو و محمد مهريار و مصطفي ربوبي -2

و محمــد منــصور فالمكــي و مهيــار دادخــواه و آذرنــدخت سيامك صـانعي، معمـاري بـومي، شريعت و رحمان اقبالي و

.1384، تهراننشر فضا، پيرنيا، محمدكريم، معماري اسالمي ايـران، انتـشارات -3

. 1382، دانشگاه علم و صنعت ايران، سبك شناسي معماري ايـران، نـشر پيرنيا، محمدكريم -4 . 1383، معماركنكاشي پيرامون مفاهيم و تجـارب "، سفاليي، فرزانه -5

، 67-62، بهـار، صـص 42آبـادي، شـماره . "معماري پايدار 1383. الگـويي بـراي تحليـل انعطـاف "عيني فـر، عليرضـا، -6

، بهار، 13 زيبا، شماره هنرهاي. "پذيري در مسكن سنتي ايران .1382، 77-64صص

مبـاني فرهنگـي معمـاري پايـدار "نقي زاده، محمـد، -7 .1381، 48-31، زمستان، صص 10مسكن، شمار. "ايراني

8- Cole, Raymond and Richard Lorch

(2004), Buildings, Culture & Environment: Informing Local and Global Practice, Taylor & Francis Group, www.tandf.co.uk/journals.

9- Kim, Jong- Jin (1998), “Sustainable Architecture Module: Introduction to Sustainable Design”, www.umich.edu.

10- Norton, John (1999), “Sustainable Architecture: a process for achieving shelter that will keep going”, www.dwf.org.

11- Vakili, Ali and Abdel Halim Boussabaine (2006), “Quality Concept in Persian Precedent Architecture: A Lesson in Eco-Building Design”, paper delivered at the 23rd conference on Passive and Low Energy Architecture (PLEA), www.unige.ch.

11- Willis, Anne-Marie (2000), “The Limits of Sustainable Architecture”, paper delivered at Shaping the Sustainable Millennium, Queensland University of Technology.

35