2. Llojet e qarkullimit pagesor

prof. Mr. Emanuela Esmerovaprof. I r ina Naqeva Tanevska

PUNË AFARISTE

për vitin III

profesioni ekonomik, tregtar dhe juridik

sekretar afarist

Shkup, qershor 2011

PUNË AFARISTE

për vitin III


sekretar afarist

Recensentë

prof. Dr. Lidia Naumovskaprof. Aneta Duevaprof. Susana Bogdanovska

Përkthyes: Mr. Solidar Sulejmani

Redaktor i botimit në gjuhën shqipe: Doc. dr. Afrim Alili

Lektor: Arjeta Çajlani

Botuesi: Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së Maqedonisë

Shtypi: Grafi cki centar dooel, Shkup

Tirazhi: 300

Me vendim të Ministrisë për arsim dhe shkencë ë Republikës së Maqedonisë Nr. 22-4671/1 prej datës 27.08.2010 lejohet përdorimi i këtij teksti shkollor.

Të gjitha të drejtat janë të mbrojtura. As një pjesë e këtij libri nuk mund të riprodhohet ose të transmetohet në çdo formë dhe me çdo mjet elektronik apo teknik, duke përfshirë, fotokopjimi transferimin dhe ruajtjen e sistemeve të informacionit, pa lejen paraprake me shkrim të botuesit dhe të autorit.

CIP Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје338 (075.3)

ЕСМЕРОВА, ЕмануелаДеловно работење за трета година економско-правна и трговска струка : деловен секретар / Емануела Есмерова, Ирина Наќева-Таневска. -Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. 244 стр. ; илустр. ; 30 смБиблиографија : стр. [278]-285 . Содржи и : Прилози

ISBN 978-608-226-195-9COBISS.MK-ID 84330506

Ky libër është krijuar për qëllimet e efi kasitetit në mësim në lëndën Punë afariste. Ky libër është dedikuar jo vetëm për nxënësit, por edhe për punëtorët akademik të përfshirë në procesin mësimor-arsimor. Nga aspekti i punëtorëve akademikë ky libër paraqet rezultatin e punës shumëvjeçare dhe diturive të përfi tuara për fi nancat dhe të njëjtat kanë për qëllim që ky libër të përdoret si udhërrëfyes të punëtorëve akademikë në studimet e mëtejshme.

Nga aspekti i nxënësve dhe përparimit të tyre në procesin e mësimit, ky libër ka për qëllim t’i njohë nxënësit me analizën bashkëkohore dhe gjithëpërfshirëse dhe ta promovojë kuptimin e materies në të cilën janë përfshirë karakteristikat inovative të mësimit. Gjuha në të cilën është shkruar ky libër është e kuptueshme me qëllim që të tregohen, pa zvogëlim të nivelit të sofi stikimit, karakteristikat pedagogjike të cilat i ndihmojnë nxënësit që të realizojë kuptimet e koncepteve dhe bazat e fi nancave dhe punës fi nanciare.

Duke u nisur nga qëllimet të atyre të cilëve u dedikohet ky libër, qëllimi ishte që të shkruhet një libër gjithëpërfshirës dhe të kuptueshëm që do ta kënaqë nevojën e shprehur të librit bashkëkohor nga sfera e fi nancave dhe bankave. Nuk ishte e mundshme për të përgjigjur qëllimeve dhe detyrave të parashtruara dhe për të shkruar ky libër pa shfrytëzim të një numri të madh të literaturës burimore dhe të huaj nga fusha e punës fi nanciare, praktika bashkëkohore për fi nancat dhe bankat dhe shumë specializime dhe kurse në botën e jashtme.

Libri është shkruar sipas programit mësimor për lëndën Puna afariste për vitin e III-të, profesioni ekonomik, juridik dhe tregtar, por në pajtim me programin mësimor të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës dhe Byronë për zhvillimin e arsimit të Republikës së Maqedonisë. Në këtë libër janë të pranishme disa karakteristika të rëndësishme që e bëjnë këtë libër të përshtatshëm për mësim, ligjërim dhe zbatim. Është bërë integrimi konsistent i teorisë së fi nancave funksionale me praktikën.

Në aspektin e përparimit të procesit të mësimit dhe përgatitjes së materies janë përfshirë edhe disa karakteristika plotësuese të cilat paraqesin ndihmë pedagogjike në kuptimin dhe zbatimin e konceptit të paraqitur.

Libri ka karakter pune, është i lehtë për përvetësimin e materialit, është shkruar në gjuhë të thjeshtë të kuptueshme i cili ka shumë defi nicione, koncepte dhe shpjegime.

Ky libër do të jetë ndihmë e madhe për nxënësit për procesin e përvetësimit të njësive mësimore dhe tematike dhe prej tij do të pasuroheni me njohuri teorike dhe praktike për fi nancat dhe bankat.

nga autoret

prof. Mr. Emanuela Esmerovaprof. Irina Naqeva Tanevska

PËRMBAJTJA

T E M A 1FINANCAT, PUNA FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR ............................. 141 Përkufi zimi i fi nancave, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciar .................... 162 Marrëdhëniet fi nanciare ......................................................................................... 173 Detyrat e punës fi nanciare (menaxhimi) .............................................................. 174 Organizimi i punës fi nanciare ................................................................................. 19

4.1. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e vogla .............................................. 194.2. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e mesme ............................................ 204.3. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e mëdha ............................................ 20

5 Lidhja e menaxhimit fi nanciar me aktivitete të tjera në ndërmarrje ...................205.1. Shërbimi i furnizimit .................................................................................................................... 215.2. Shërbimi i prodhimit .................................................................................................................... 215.3. Shitja dhe shërbimi fi nanciar .................................................................................................... 215.4. Hulumtimi dhe zhvillimi ............................................................................................................. 21

Pyetjet për kontrollim të diturive të nxënësve ........................................................ 22Shembuj për tërësinë tematike, Financat, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciar .................................................................................................. 23Ushtrime ..................................................................................................................... 24

T E M A 2FINANCIMI DHE POLITIKA FINANCIARE E SUBJEKTEVE AFARISTE .......................................................................................... 26 1 Përkufi zimi dhe llojet e fi nancimit ........................................................................ 282 Qëllimet dhe politikat e fi nancimit ....................................................................... 203 Parimet e punës fi nanciare .................................................................................... 29

3.1. Parimi i stabilizimit të fi nancimit ............................................................................................. 203.2. Parimi i likuiditetit ......................................................................................................................... 313.3. Parimi i ekonomizimit ................................................................................................................. 323.4. Parimi i rentabilitetit .................................................................................................................... 32

4 Rregullat për fi nancim ............................................................................................ 334.1. Rregulla për raportin e mjeteve të veta dhe të huazuara .............................................. 334.2. Rregulla e artë bankare ............................................................................................................... 344.3. Rregulla e artë e bilancit ............................................................................................................. 34

Pyetje për kontrollim të diturisë së nxënësve ......................................................... 35Shembuj për tërësinë tematike Financimi dhe politika fi nanciare e subjekteve afariste ................................................................................. 35

P Ë R M B A J T J A

T E M A 3BURIMET E FINANCIMIT ............................................................................................. 381 Nocion i burimit të fi nancimit ................................................................................ 40

1.1 Financimi nga burime vetanake ............................................................................................... 411.1.1 Kapitali i pronarit individual ................................................................................................. 411.1.2 Investime të qëndrueshme të themeluesve të subjekteve afariste ............................... 421.1.3. Kapitali aksionar ..................................................................................................................... 42

2 Financimi nga burime të huaja .............................................................................. 433. Kredia ...................................................................................................................... 44

3.1 Llojet e kredive ............................................................................................................................... 473.2 Procedura e kredisë ....................................................................................................................... 483.3 Lidhja e kontratës për kredi ....................................................................................................... 48

4 Burimet afatshkurta të fi nancimit ......................................................................... 485 Përkufi zimi dhe llojet e kambialeve ...................................................................... 506 Financimi nga burimet afatgjata të fi nancimit ..................................................... 51

6.1 Financimi nga kreditë afatgjata ................................................................................................ 516.1. Financimi me aksione dhe obligacione ................................................................................ 53

Pyetjet për kontrollim të diturisë së nxënësve ........................................................ 55Shembuj për tërësinë tematike Burimet e fi nancimit ............................................. 56

T E M A 4QARKULLIMI PAGESOR ............................................................................................. 601 Nocioni për qarkullimin pagesor ........................................................................... 622 Llojet qarkullimit pagesor ..................................................................................... 62

2.1. Qarkullimi pagesor sipas vendit ku gjenden pjesëmarrësit në pagesë .................... 642.2. Qarkullimi pagesor sipas mënyrës së pagesës ................................................................... 642.3. Qarkullimi pagesor sipas llojit të pagesës ............................................................................ 64

3 Llogaritë e mjeteve monetare të ndërmarrjeve ................................................... 654 Përgatitja e dokumentacionit për pagesë (likuidimi i dokumenteve për pagesë) ..................................................................... 65 4.1. Likuidimin e dokumentacionit (si realizohet likuidimi i dokumenteve) .................... 665 Ndërmjetësit e qarkullimit pagesor ...................................................................... 67 5.1. Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ................................................................... 68

5.1.1. Përgjegjësitë e Bankës popullore ......................................................................................... 685.2. Bankat dhe qarkullimi pagesor ................................................................................................ 685.3. Bankat afariste ............................................................................................................................... 695.4. Shtëpia e kliringut ........................................................................................................................ 70

5.4.1. Kliringu i pagesave të vogla ndërbankare (SNBK-Kliringu) .......................................... 705.4.2. SPNM .......................................................................................................................................... 71

Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ....................................................... 72Shembuj të njësisë tematike Qarkullimi pagesor ................................................... 72


T E M A 5QARKULLIMI I BRENDHSËM PAGESOR (QARKULLIMI PAGESOR ME PARA JO TË GATSHME DHE ME PARA TË GATSHME) ............................................. 761 Qarkullimi pagesor i brendshëm ........................................................................... 78

1.1. Qarkullimi pagesor me para të gatshme .............................................................................. 781.2. Pagesa nëpërmjet instrumenteve të pagesave të gatshme .......................................... 801.3. Formularë për pagesa me para të gatshme ........................................................................ 80

1.3.1. Fletëpagesa (Formulari PP10) .............................................................................................. 801.3.2. Urdhërpagesë për pagesë të parave të gatshme (Formulari PP40) ............................ 821.3.3. Fletëpagesë për pagesë të parave të gatshme (Formulari PP41) ................................ 83

2 Qarkullimi pagesor pa para të gatshme ............................................................... 83 2.1. Instrumentet për pagesë pa para të gatshme ................................................................... 84

2.1.1. Urdhri për transferim (Formulari PP30) ............................................................................. 842.1.2. Urdhëresa përmbledhëse për transferim në barrë të një dhënësi të urdhrit në favor të një marrësit në shumë baza të ndryshme (Formulari PP31) ............. 852.1.3. Urdhëresa përmbledhëse për transferim në barrë të një llogarie të dhënësit, por në favor të shumë pranuesve (Formulari PP32) ............................ 872.1.4. Urdhëresa përmbledhëse për transferim në barrë të një llogarie të dhënësit, por në favor të shumë pranuesve (Formulari PP32), përdoret për pagesë me para të gatshme .................................................................................... 882.1.5. Urdhri për pagesën e të ardhurave publike (Formulari PP50) ...................................... 882.1.6. Çeku (Formulari PP20) ........................................................................................................... 892.1.7. Çeku i vijëzuar (Formulari PP21) ......................................................................................... 90

3 Forma të tjera të pagesës ....................................................................................... 913.1. Kompensimi .................................................................................................................................... 913.2. Cesioni .............................................................................................................................................. 913.3. Marrja e borxhit ............................................................................................................................. 913.4. Asignacioni ...................................................................................................................................... 91

4 Instrumentet për sigurimin e pagesave ................................................................ 92Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ....................................................... 92Shembuj për njësinë tematike Qarkullimi i brendshëm pagesor ............................ 93Ushtrime ..................................................................................................................... 94

T E M A 6Qarkullim pagesor në botën e jashtme .................................................................... 961 Përkufi zimi i qarkullimit pagesor në botën e jashtme ......................................... 98

1.1. Qarkullimi pagesor në Republikës së Maqedonisë jashtë shtetit ............................... 991.2. Llojet e qarkullimit pagesor në botën e jashtme ............................................................100

2 Karakteristikat e qarkullimit pagesor në botën e jashtme ................................ 1013 Mjetet e pagesave ndërkombëtare ..................................................................... 1024 Mënyrat e pagesave ndërkombëtare .................................................................. 104


4.1. Llojet e mënyrave të pagesave ndërkombëtare ..............................................................1054.2. Teknika e kliringut ......................................................................................................................106

5 Instrumentet e qarkullimit pagesor në botën e jashtme ................................... 1075.1. Shenja bankare ............................................................................................................................1075.2. Çeku .................................................................................................................................................108

5.2.1. Çeku bankar ........................................................................................................................... 1085.2.2. Çeqet private .......................................................................................................................... 108

5.3. Çeqet Nostro .................................................................................................................................1085.4. Çeqet e udhëtarëve ....................................................................................................................1085.5. Inkaso ..............................................................................................................................................1095.6. Akreditivi dokumentar ..............................................................................................................1095.7. Letër kredia ...................................................................................................................................1105.8. Transferi bankar në vendet e jashtme .................................................................................1115.9. Transferi bankar nga vendet e jashtme ...............................................................................111

6 Sigurimi i ndërmarrjes me deviza ........................................................................ 112Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ..................................................... 113Shembuj për tërësinë tematike Qarkullimi pagesor në botën e jashtme .............. 114Ushtrime .................................................................................................................... 115

T E M A 7KËMBIMI VALUTOR .................................................................................................. 1171 Esenca dhe rëndësia e tregut devizor .................................................................. 119 1.1 Llojet e tregjeve devizore ..........................................................................................................1192 Roli i bankave në tregun devizor .......................................................................... 1213 Tregu dhe kursi devizor ......................................................................................... 122 3.1 Kursi i këmbimit (The Foreing exchange rate) ...................................................................122 3.2 Sistemet e kursit të këmbimit ..................................................................................................1244 Si funksionon tregu devizor ................................................................................. 125Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ...................................................... 126Shembull për tërësinë tematike Tregu devizor ....................................................... 127Ushtrime .................................................................................................................... 127

T E M A 8BANKAT DHE SISTEMIT BANKAR ........................................................................... 1291 Esenca, roli dhe vendi i bankave dhe puna bankare .......................................... 131 1.1 Paraqitja dhe roli i bankave ......................................................................................................132 1.2 Llojet e bankave ............................................................................................................................1342 Bankare në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore ....................................... 135 2.1 Sistemi bankar në Maqedoni në kuadër të Jugosllavisë së pasluftës .......................136

2.1.1 Sistemi bankar në periudhën administrative-centraliste (1945-1951 ....................... 137


2.1.2 Zhvillimi i sistemit bankar në kushte të periudhës së vetëqeverisjes (1952-1971) ............................................................................................................. 1372.1.3 Organizimi i sistemit bankar në bazë të amendamenteve kushtetuese (1972-1976) ................................................................................................................ 1382.1.4 Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisës së mjeteve dhe të punës (1977-1989) .......................................................................................... 1382.1.5 Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të ekonomisë së tregut (1990-1992) .......................................................................................................................... 1392.1.6 Sistemi bankar në Republikën e Maqedonisë për pavarësinë monetare në vitin 1992 ................................................................................................................... 139

3 Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ................................................... 1413.1 Funksionet e Bankës popullore ...............................................................................................1413.2 Ruajtja e likuiditetit të bankave ...............................................................................................1433.3 Mbajtja e likuiditetit të pagesës të huaj ...............................................................................1433.4 Nxjerrja e kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara ..............................................1443.5 Punët në llogari të shtetit ..........................................................................................................1443.6 Punët për funksionimin dhe zhvillimin e sistemit të informacionit ...........................1443.7 Punët e tjera të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë ...............................1453.8 Organet menaxhimit të Bankës popullore ..........................................................................145

4 Bankat universale .................................................................................................. 1455 Institucionet e tjera fi nanciare kanë të bëjnë me lloje të caktuara të punëve bankare .....................................................................................146

5.1 Kursimet ...........................................................................................................................................1465.2 Fondet investuese ........................................................................................................................1465.3 Fondet pensionale ........................................................................................................................1465.4 Shoqëritë e sigurimeve ...............................................................................................................147

Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ...................................................... 147Shembuj për tërësinë tematike Bankat dhe sistemet bankare .............................. 148Ushtrime .................................................................................................................... 149

T E M A 9PARIMET E PUNËS BANKARE .................................................................................. 1511 Parimet e punës bankare ...................................................................................... 153 1.1 Parimi i likuiditetit ........................................................................................................................153

1.1.1 Likuiditeti pagesor .................................................................................................................. 1541.1.2 Likuiditeti kreditor .................................................................................................................. 155

2 Parimi i sigurisë dhe efi kasitetit në funksionimin .............................................. 1563 Parimi i rentabilitetit ............................................................................................. 1564 Parimi i transparencës ........................................................................................... 157Pyetje për kontrollimin e diturive të nxënësve ...................................................... 158Shembuj për tërësinë tematike Parimet e punës bankave ..................................... 158Ushtrime .................................................................................................................... 159


T E M A 1 0PUNËT BANKARE ..................................................................................................... 1601 Punët bankare........................................................................................................ 162 1.1 Punët afatshkurta pasive bankare..........................................................................................162

1.1.1 Emisioni i parave ..................................................................................................................... 1631.1.2 Mobilizimi i depozitave monetare ...................................................................................... 1631.1.3 Llojet e depozitave .................................................................................................................. 1641.1.4 Depozitat monetare të subjekteve juridike....................................................................... 1651.1.5 Depozitat monetare të qytetarëve ..................................................................................... 1651.1.6 Emisioni i bonove të arkës .................................................................................................... 166

2 Punët pasive ndërbankare .................................................................................... 167 2.1 Rieskonti .........................................................................................................................................168 2.2 Rilombardi .....................................................................................................................................168 2.3 Kreditë relovinge (postare ........................................................................................................1693 Punët afatgjate pasive bankare ........................................................................... 169 3.1 Afatizimi i depozitave ................................................................................................................170 3.2 Emetimi i letrave me vlerë .........................................................................................................170

3.2.1 Emetimi i obligacioneve ........................................................................................................ 1703.2.2 Emetimi i aksioneve ............................................................................................................... 1713.2.3 Kreditë afatgjata të marra nga jashtë ............................................................................... 171

4 Punët aktive bankare (punët kreditore bankare ................................................ 171 4.1 Llojet e kredive .............................................................................................................................172 4.2 Ndarja e kredive sipas afatizimit .............................................................................................173

4.2.1 Punët afatshkurtra bankare ................................................................................................1734.2.2 Kredia eksonte ......................................................................................................................... 1734.2.3 Eskontirimi i kambialeve ....................................................................................................... 1744.2.4 Rieskontirimi e kambialeve .................................................................................................. 176

4.3 Kreditë konto-korente (kredi në llogarinë rrjedhëse .......................................................1774.4 Kredia lombarde ............................................................................................................................1774.5 Kredia akcepte ..............................................................................................................................1784.6 Kredia ramburse ...........................................................................................................................1784.7 Kredia avaluese .............................................................................................................................179

5 Punët afatgjate aktive bankare ............................................................................ 1795.1 Kreditë investuese .......................................................................................................................1805.2 Kreditë me hipotekë ...................................................................................................................1805.3. Kreditë konzorcionale ................................................................................................................181

6 Kreditë në Republikën e Maqedonisë .................................................................. 181 6.1 Kreditimi afatshkurtër i personave juridikë ........................................................................181

6.1.1 Kreditë për prodhimin e mallrave ....................................................................................... 1826.1.2 Kreditë për qarkullim të mallrave ....................................................................................... 1826.1.3 Kreditë për rezerva ................................................................................................................. 1826.1.4 Kreditë për qëllime të tjera .................................................................................................... 183


7 Kreditë afatgjata të personave juridikë ............................................................... 1837.1 Kreditë për mjete themelore ....................................................................................................1837.2 Kreditë për kapital të përhershëm punues..........................................................................1847.3 Procedura gjatë dhënies së kredisë........................................................................................1847.4 Procedura gjatë dhënies së kredive për mjete themelore .............................................185

7.4.1 Kërkesa për marrje të kredisë investuese ........................................................................... 1857.4.2 Përpunimi i aplikimit të kredisë ........................................................................................... 1867.4.3 Sjellja e vendimit ..................................................................................................................... 1877.4.4 Lidhja e kontratës për kredi .................................................................................................. 1887.4.5 Procedura për dhënien e kredive për kapital të përhershëm punues ......................... 189

8 Kreditimi i popullsisë ............................................................................................ 189 8.1 Kreditimi afatshkurtër i popullsisë .........................................................................................190

8.1.1 Kredia konsumatore ............................................................................................................... 1908.1.2 Procedura për aprovimin e kredisë konsumatore ........................................................... 1908.1.3 Lidhja e kontratës për përdorimi e kredisë konsumatore .............................................. 191

8.2 Kreditimi afatgjatë të popullsisë .............................................................................................1928.2.1 Kreditë banesore të popullsisë ............................................................................................. 1928.2.2 Procedura për miratimin e kredive për strehim ............................................................... 1928.2.3 Lidhja e kontratave për kredi për strehim ......................................................................... 193

9 Kredi për të përmirësuar ekonominë ................................................................... 19410 Punët neutrale bankare ...................................................................................... 194 10.1 Ndërmjetësimi i qarkullimit pagesor ..................................................................................194 10.2 Ruajtja dhe menaxhimi i vlerave punët depo .................................................................195

10.2.1 Blerja dhe shitja e letrave me vlerë, devizave, valutave dhe metaleve të çmueshme për llogari të huaja ............................................................................... 19510.2.2 Marrja dhe dhënia e garancive ......................................................................................... 19610.2.3 Hapja e akreditivave dhe lëshimi i letrave të kredisë ................................................... 196

11 Punët neutrale bankare ...................................................................................... 197Pyetjet për kontrollim të diturive të nxënësve ...................................................... 198Ushtrime .................................................................................................................... 199

T E M A 1 1PUNË TË TJERA BANKARE ME POPULLSINË ............................................................ 202 1. Puna arkëtare ........................................................................................................ 204 1.1 Puna e arkës ditore ......................................................................................................................204 1.2 Puna trezore ...................................................................................................................................2052. Hapja e librezës së kursimit ................................................................................. 2063. Si funksionon hapja e librezës së kursimit ......................................................... 207

3.1 Pagesa e depozitave kursimore ...............................................................................................2073.2 Shuarja e depozitës kursimore .................................................................................................207


3.3 Hapja e llogarive të transaksionit të qytetarëve ................................................................2083.4 Hapja e llogarive devizore dhe librezave devizore të kursimit .....................................2083.5 Hapja llogarive rrjedhëse të qytetarëve ...............................................................................2093.6 Çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve ..........................................................................2103.7 Grumbullimi i çeqeve ..................................................................................................................2113.8 Lëshimi i çeqeve dhe letrave kreditore .................................................................................2113.9 Blerja e çeqeve ...............................................................................................................................211

4. Punët këmbimore-valutore ................................................................................. 2135. Shtesë për punën e Tutunska bankës ................................................................. 213

5.1 Misioni i bankës .............................................................................................................................2145.2 Përmbledhja rezultatet fi nanciare për bankën në vitin 2009 .......................................215

6. Menaxhimi me rreziqet ........................................................................................ 216Pyetjet për kontrollim të diturive të nxënësve......................................................................218Shembuj për tërësinë tematike Punë të tjera bankare me popullsinë ................... 219Ushtrime .................................................................................................................... 220 Literatura ................................................................................................................... 223

prof. Mr. Emanuela Esmerovaprof. Irina Naqeva Tanevska

PUNA AFARISTEpër vitin III


sekretar afarist

Shkup, qershor 2011

14 P u n ë a f a r i s t e

T E M A 1

FINANCIMET, PUNA FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

P a s q y r a e t e m ë sKoncepti për fi nancimet, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciarMarrëdhëniet fi nanciareDetyrat e menaxhmentit fi nanciarOrganizimi i punës fi nanciare Lidhja e funksionit fi nanciar me aktivitete të tjera në ndërmarrje

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje:

• të defi noni nocionin e fi nancave • të përcaktoni punën fi nanciare • të shpjegoni menaxhimin fi nanciar • të përcaktoni marrëdhëniet fi nanciare • të përcaktoni llojet e marrëdhënieve fi nanciare • të shpjegoni se si është organizuar puna fi nanciare • të shqyrtoni lidhjen e aktivitetit të funksionit fi nanciar në ndërmarrjet


Financat paraqesin punë fi nanciare të personave fi zikë dhe juridikë.

Financat janë aktivitete të shtetit për të mbledhur, menaxhuar dhe disponuar me mjete monetare.

Financat fi skale përfshijnë aktivitete nëpërmjet të cilave shteti siguron mjete monetare për të kryer funksionet e tyre publike (të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit, etj).

Për sa i përket llojeve të marrëdhënieve fi nanciare, ekzistojnë marrëdhënie fi nanciare që dalin nga shitja e mallrave dhe shërbimeve, marrëdhënie fi nanciare që dalin nga fi nancimi (kreditë) dhe marrëdhënie fi nanciare për arsye të tjera.

Karakteristika kryesore e të gjitha marrëdhënieve fi nanciare është që likuidimi ose shuarja e tyre është bërë duke paguar me para në dorë.

Detyrat kryesore, në fakt, janë detyra themelore të funksionit fi nanciar. Këtu përfshihen: • Furnizimi i mjeteve (parave) • Përdorimi (investimi i mjeteve)Harmonizimi i afatit të angazhimit të mjeteve dhe afati për disponueshmëri të burimeve

konceptet kyçe:

fi nancat

marrëdhëniet fi nanciare

shërbimi i fi nancave

fi nancat monetare

fi nancave afariste

fi nancat publike

detyrat e menaxhimit fi nanciar

organizimi i funksionit fi nanciar

funksioni fi nanciar

shërbimi i shitjes

prodhimi

hulumtimi dhe zhvillimi

detyrat primare

detyra sekondare


T E M A 1Financimet, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciar

1 Përkufi zimi i fi nancave, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciar

Termi fi nanca, që në kohën tonë përjeton përdorim të gjerë, rrjedh nga fj ala latine mesjetare “fi nito” që do të thotë afat i pagesës. Sot fj ala fi nanca përdoret me rëndësi të dyfi shtë:41

• Si punë me të holla nga persona fi zikë dhe juridikë;• Si atraktivitet i shtetit për grumbullimin, menaxhimin dhe disponimin e mjeteve

monetare. Pra, fj ala fi nancime tregon punën me të holla, gjegjësisht menaxhimin me të holla në shtet, në ndërmarrjet ekonomike e joekonomike dhe familjet. Ekonomizimi me të hollat nuk ushtrohet vetëm nga ndërmarrjet e shtetit dhe ndërmarrjet individuale, por këto aktivitete realizohen edhe në amvisëritë. Pse ekzistenca e amvisërive dhe anëtarëve individualë është e lidhur me menaxhimin e parave? Aktiviteti i gjerë fi nanciar mund t’i ndajë fi nancat e përgjithshme në shumë fusha në varësi të subjekteve me të cilat merret:42

• Financat monetare (ekonomia monetare);• Financat fi skale (fi nancat publike, ekonomia fi skale);• Financat afariste Financat monetare përfshijnë aktivitetet e vendit në lidhje me emisionin e parave dhe mbështetjen e marrëdhënieve të balancuara në mes mallrave dhe mjeteve monetare, duke përfshirë aktivitetet e kreditimit si mënyrë të veçantë të krijimit të parave.43

Financat fi skale përfshijnë aktivitetet fi nancuar nëpërmjet të cilave shteti siguron mjete për të kryer funksionet e tyre publike (të ardhurat dhe shpenzimet në buxhet, etj). Ndryshe nga fi nancat monetare dhe fi skale, fi nancat afariste e përfshijnë menaxhimin me kapitalin e disa subjekteve individuale ekonomike ndërmarrjeve. Funksionet afariste të ndërmarrjes ekzistojnë paralelisht me funksionin e prodhimit, të marketingut dhe funksionet e tjera afariste në ndërmarrje. Si pjesës përbërëse e fi nancave afariste është menaxhimi fi nanciar, i cili i bashkon aktivitetet e menaxhimit, përfshin aktivitetet që synojnë gjetjen e zgjidhjeve optimale në fushën e menaxhimit të parave në ndërmarrje. Me nocionin menaxhim fi nanciar nënkuptohen aktivitetet menaxhuese në menaxhimin me kapitalin e ndërmarrjes.

41 Spasov, Sinisha. Menaxhimi fi nanciar, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 1997, fq. 1342 Spasov, Sinisha. Menaxhimi fi nanciar, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 1997, fq. 1443 Spasov, Sinisha. Menaxhimi fi nanciar, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 1997, fq. 15



2 Marrëdhëniet fi nanciare

Ndërmarrja si person juridik në punën e saj hyn në marrëdhënie të ndërsjella afariste, veçanërisht në marrëdhënie fi nanciare me shumë njerëz. Disa marrëdhënie të caktuara fi nanciare vendosen brenda në ndërmarrje, me pronarët e kapitalit ose ndërmjet tyre dhe gjithashtu me njerëz jashtë ndërmarrjes. Varësisht nga subjekti që del si bazë për marrëdhëniet fi nanciare, marrëdhëniet fi nanciare mund të jenë:44

• Marrëdhëniet fi nanciare që lindin nga shitja e mallrave dhe shërbimeve;• Marrëdhëniet fi nanciare që lindin nga fi nancimi (kredia);• Marrëdhëniet fi nanciare për arsye të tjera; Gjatë blerjes së mallrave dhe shërbimeve krijohen marrëdhënie afariste ndërmjet blerësit dhe shitësit. Ekzistenca e marrëdhënieve të tilla imponon disa të drejta dhe obligime. Pra, e drejta e blerësit është të marrë sasi të caktuar të mallrave, kurse obligimi është të paguajë kundërvlerën e mallrave të marra në para të gatshme. Nga ana tjetër, obligimi i shitësit është që blerësit t’ia shesë mallrat e dhe e drejta është të arkëtojë kundërvlerën e mallrave në para. Te të gjitha marrëdhëniet fi nanciare realizohet lëvizja e dykahëshe e vlerave. Gjatë shitblerjes së mallrave te blerësi kalojnë mallrat, kurse te shitësit paratë, përafërsisht në të njëjtën kohë, nëse pagesa është bërë me para në dorë, ose me vonesë në qoftë se shitja është bërë me kreditim. Në secilin prej marrëdhënieve fi nanciare ndodh pagesa në para, të paktën në drejtim të njëjtë, kurse në disa raste pagesa mund të paraqitet në dy drejtime, siç është shembulli me kreditimin. Marrëdhëniet fi nanciare janë marrëdhënie afariste në të cilën pagesa është bërë me para. Karakteristika kryesore e të gjitha marrëdhëniet fi nanciare është që shlyerja ose likuidimi i tyre është bërë duke paguar në para.45

3 Detyrat e punës fi nanciare (menaxhimi)

Aktivitetet të cilat e përbëjnë menaxhimin fi nanciar synojnë arritjen e detyrave të caktuara. Në literaturën që i është përkushtuar punëve fi nanciare dhe menaxhimit fi nanciar hasen sistematizim i ndryshëm i detyrave. Si detyra të rëndësishme të menaxhimit fi nanciar theksohen si në vijim:46

44 Stojčevski Ljupço. “Marrëdhëniet ndërkombëtare fi nanciare”, Shoqata për Shkencë dhe Art, Prilep, 2004, fq. 2545 Po aty, fq. 246 Petkovski, M. Sektori fi nanciar në Maqedoni në 15 vitet e ardhshme, ASHAM, Shkup, 1996, fq. 112



• Sigurimi i kapitalit për nevojat e ndërmarrjes duke mbajtur llogari për burimet nga të cilat rrjedh kapitali, afatet e kthimit, çmimi i kapitalit dhe kështu me radhë.

• Shfrytëzimi racional i kapitalit në dispozicion (gjetja e mundësive më të mira për investime)

• Balancimi i hyrjeve dhe daljeve të parave• Sigurimi i aftësisë së ndërmarrjes për pagesë• Shpërndarja e rezultatit fi nanciar• Planifi kimi fi nanciar• Analiza fi nanciare e kështu me radhë. Gjatë sigurimit të ndërmarrjes me kapital, përveç vëllimit, duhet të mbahet llogari edhe për kushtet e tjera nën të cilat do të sigurohet i njëjti, para se gjithash, çmimi i kapitalit. Meriton vëmendje edhe sistematizimi i detyrave të funksionit fi nanciar të cilin e japin Rodik dhe N. Markoviq, sipas të cilëve detyrat janë të ndara në dy grupe:47

• Primare• Sekondare Detyrat kryesore, në fakt, janë detyrat themelore të funksionit fi nanciar. Këtu bëjnë pjesë:48

• Furnizimi i mjeteve (parave)• Përdorimi (investimi i mjeteve)• Harmonizimi i periudhës së angazhimit të mjeteve

dhe afati i disponimit të burimeve. Detyrat sekondare paraqiten si detyra ndihmëse apo shtesë dhe kanë për qëllim për të lehtësuar realizimin e detyrave primare ose ta bëjnë të njëjtën më efi kase. Këtu bëjnë pjesë:49

• Disponimi me paratë• Kontrolli i dokumenteve monetare dhe mbikëqyrja e përdorimit të mjeteve• Planifi kimi fi nanciar• Analiza fi nanciare• Mbajtja e evidencës operative• Informimi

7 Shapiro, A.C. and Dbailber, S. “Corporate objecives”, Modern Corporate Finance: a multidisciplinary to value creation, PrenticeHall, New Jersey, 2002, p. 2638 Po aty, fq. 26349 Shapiro, C. and Dbailber, S. New Jersey, 2002, p. 264



4 Organizimi i punës fi nanciare

Një nga kushtet për menaxhimin e suksesshëm të ndërmarrjes është të ndahet aktiviteti i saj i përgjithshëm në pjesë të caktuara të cilat do të kryhen ndaras: vende të punës, sektor, shërbime, e kështu me radhë. Nëse për realizimin e funksionit fi nanciar do të formohet njësi e veçantë organizative dhe se sa do të jetë madhësia dhe përbërja e saj, do të varet nga:50

• Vëllimi i punës• Ndërlikueshmëria e problematikës afariste dhe• Personeli në dispozicion të ndërmarrjes.

Parimi bazë i organizimit dhe punës është ndarja e punës dhe specializimi i kryerësve të punës që nënkupton se punëtori të jetë i ngarkuar me punë uniformet njëjtë, homogjene, sepse vetëm në këtë rast mund të presim efekte të mëdha. Megjithatë, në ndërmarrje ka edhe zgjidhje të tilla organizative kur punët nga domeni i ndonjë funksioni afarist u besohen për tu kryer njësive organizative të cilat, përveç punëve në domenin e tyre kryejnë edhe punë prej domenit të ndonjë funksioni tjetër. Tipar funksionin fi nanciar është karakteristike shkalla e lartë e centralizimit dhe menaxhimit. Shumë vendime të rëndësishme fi nanciare sillen nga pronari dhe menaxhmenti i kompanisë këto janë vendime për angazhimin e kapitalit prej kontratave të ndryshme, investimi i kapitalit nga burime të ndryshme, vendimet për shpërndarjen e rezultatit fi nanciar dhe kështu me radhë. Zgjidhjet organizative për punën fi nanciare janë të ndryshme. Nuk është e mundur për të gjetur edhe dy ndërmarrje me të njëjtën organizatë. Por nëse i shikojmë ndërmarrje e vogla, të mesme dhe të mëdha, megjithatë, ka disa zgjidhje të ngjashme në lidhje me organizimin dhe funksionin e tyre fi nanciar.

4.1. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e vogla

Ndërmarrjet e vogla karakterizohen me vëllim të vogël, numër të vogël të punëtorëve, shkalla të ulët të ndarjes së punës dhe specializimi i realizuesit. Për këtë arsye, te subjektet afariste të vogla nuk duhet të ekzistojnë njësi organizative për kryerjen e funksionit fi nanciar, por këto gjëra së bashku me të tjerat i realizon pronari i ndërmarrjes.51

Ngase kompania e vogël është në pronësi të personit, i cili përveç pronës që e përdor gjatë punës, ka pronë personale (familjare), është e nevojshme që këto dy pjesë të pronës të jenë të ndara në mënyrë që saktësisht të kuptohen rezultatet e punës.

50 Po aty, fq. 26451 Shapiro, C. dhe Dbailber, S. New Jersey, 2002, op., Cit., 266



4.2. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e mesme

Ndërmarrjet e mesme karakterizohen me vëllim më të madh, numër më të madh të të punësuarve në ndërmarrjet e mesme dhe kështu lejojë ndarjen e punës dhe të specializimit të punës. Si te ndërmarrjet e vogla, vendimet fi nanciare i sjell administrata e ndërmarrjes, por vetëm një pjesë e veprimtarisë fi nanciare është caktuar në njësinë e veçantë organizative – shërbimin e kontabilitetit fi nanciar. Shërbimi fi nanciar zakonisht i kryen punët në fushën e punës së pagesave, likuidatura, arka, pagat, etj. Punët në fushën e planifi kimit fi nanciar dhe analizës fi nanciare duhet t’u besohen personave të ngarkuar me detyra të tjera.52

4.3. Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e mëdha

Organizimi i funksionit fi nanciar në ndërmarrjet e mëdha. Ndërmarrjet e mëdha karakterizohen me vëllim të lartë, me kolektiv të madh punues, e së këndejmi edhe nevojën për vendosjen e shkallës më të lartë të ndarjes së punës dhe specializimit të kryerësve. Shumica e vendimeve, duke përfshirë edhe vendimet më të rëndësishme nga fusha e fi nancave është përgjegjësi e menaxhmentit të ndërmarrjes, ndërsa ekzekutimi i këtyre vendimeve dhe aktiviteteve i besohet njësisë së tërësishme organizative për fi nancim – sektorit fi nanciar.53

5. Lidhja e menaxhimit fi nanciar me aktivitete të tjera në ndërmarrje

Të gjitha aktivitetet e ndërmarrjes mund të ndahet në disa grupe për të cilat zakonisht përdoret termi i funksioneve afariste. Të tilla janë furnizimi, prodhimi, shitja, zhvillimi, fi nancimi, kontabiliteti dhe funksionet e tjera. Gjithashtu, detyrat e secilit funksion janë të ndryshme, realizimi i tyre është i lidhur reciprokisht dhe në mënyrë të kushtëzuar. Për zbatimin e funksionit fi nanciar në ndërmarrje është i nevojshëm realizimi harmonik i të gjitha aktiviteteve që e përbëjnë këtë funksion, por kjo mund të jetë e mundur, nëse ushtrohet bashkëpunimi i koordinuar në mes shërbimeve (njësive organizative) përgjegjës për kryerjen e aktiviteteve të caktuara. Këtë koordinim në nivel të ndërmarrjes e realizon udhëheqësia e lartë, kurse në nivel të disa sektorëve udhëheqësit e sektorëve dhe të punësuarit.

52 Po aty, fq. 26753 Po aty, fq. 267



5.1. Sektori i furnizimit

Sektori i furnizimit në juridiksionin e të cilit është sigurimi i prodhimit dhe aktiviteteve të tjera me materiale të nevojshme, angazhon një pjesë të kapitalit të përgjithshëm. Për shkak se sigurimi i kapitalit në ndërmarrje si dhe për të përdorur shërbimet e sektorit fi nanciar, kërkon bashkëpunim të ngushtë ndërmjet sektorit fi nanciar dhe të furnizimit. Ky bashkëpunim është i nevojshëm edhe kur furnizimi është bërë nga pagesat e anuluara, me kredi (përdorimi i kredisë vetëm e shtien pagesën për më vonë, por nuk mund t’i shmanget).54

5.2. Sektori i prodhimit

Lidhja në mes prodhimit dhe shërbimeve fi nanciare nuk është gjithmonë e drejtpërdrejtë, por zakonisht nëpërmjet blerjes apo shitjes së shërbimit. Megjithatë, ekziston nevoja për bashkëpunim ndërmjet tyre, veçanërisht në rastet e mëposhtme:55

• Kur planifi kohen mjetet e nevojshme për të rritur prodhimin e produkteve ekzistuese ose futjen e produkteve të reja;

• Gjatë përcaktimit të madhësisë dhe mjediseve të prodhimit në mënyrë që të zvogëlohet vëllimi i mjeteve qarkulluese në rezervat e prodhimit të papërfunduar.

5.3. Sektori i shitjes dhe fi nanciar

Sektori i shitjes dhe sektori fi nanciar janë të lidhura ngushtë për shkak se nga shitja e produkteve të gatshme varet derdhja e parave të gatshme brenda periudhës së caktuar. Ky bashkëpunim është veçanërisht i dukshëm në rastet e mëposhtme:56

• Në planifi kimin e burimeve të kapitalit për të fi nancuar inventarin e produkteve të gatshme;

• Në planifi kimin e vëllimit dhe burimeve të blerësve dhe të konsumatorëve;• Në përcaktimin e kushteve të shitjes, çmimeve të shitjes, mënyrës së pagesës dhe

afatet;• Në sjelljen e vendimeve për pagesë të detyrueshme të kërkesës së blerësve. Bashkëpunimi ndërmjet shërbimeve të kontabilitetit dhe atij fi nanciar rrjedh nga fakti se numri më i madh i të dhënave dhe informacioneve për marrjen e vendimeve dhe aktiviteteve fi nanciare sigurohen nga kontabiliteti. Zakonisht ato të dhëna kanë të bëjnë me:57

• angazhimin e kapitalit në forma të ndryshme, • strukturat fi nanciare, • përdorimi i mjeteve, • rezultatet fi nanciare e kështu me radhë.54 Brealy, R.A., Mayers, S.C. and Marcus, A.J. “ Chapter 1, The Firm and Financial Menager, Hubrid Forms of Bu-sines Organization’, Fundamentals of Corporate Finance, 2001 Third Edition, International Edition, McGraw-Hill, Irwin, New York, p. 16355 Po aty, fq. 16456 Brealy, R.A., Mayers, DZ.S. dhe Marcus, AJ, McGraw-Hill, New York, 2001, op., cit, f. 16657 Po aty, fq. 167



5.4. Hulumtimi dhe zhvillimi Punët për hulumtim dhe zhvillim janë të lidhura me zgjidhjen e një numri të madh të çështjeve fi nanciare siç janë:58:• madhësia e shpenzimeve të hulumtimit, dhe• vëllimi i investimeve të nevojshme për realizimin e projekteve hulumtuese dhe

zhvillimore. Prej këtu lind nevoja për bashkëpunim ndërmjet sektorit fi nanciar dhe sektorit për hulumtim dhe zhvillim. Lidhja dhe bashkëpunimi i koordinuar ekziston midis punës personale dhe shërbimit fi nanciar, edhe atë veçanërisht kur merren vendime në lidhje me arsimimin e personelit, vendime të cilat janë të bazuara në aftësitë e ndërmarrjeve për fi nancimin e tyre. Lidhja reciproke ekziston ndërmjet funksioneve afariste fi nanciare dhe funksioneve të tjera afariste. Duhet të përmendet se ku ka rrjedha monetare atje janë të pranishme edhe fi nancat afariste edhe menaxhimi fi nanciar.

Pyetje për kontrollim të diturisë së nxënësve

1. Çfarë paraqet termi fi nancat?1. Cili është kuptimi i fi nancave?2. Si mund të kryhet grupimi i fi nancave në varësi të subjekteve që kanë të bëjnë me

to?3. Cilat aktivitete përfshijnë menaxhimin fi nanciar, si pjesës përbërëse e fi nancave

afariste?4. Çfarë nënkuptohet me nocionin marrëdhënie fi nanciare?5. Cilat janë marrëdhëniet fi nanciare në varësi të subjektit që del si bazë për

marrëdhënie fi nanciare?6. Cila është karakteristika themelore e të gjitha marrëdhënieve fi nanciare?7. Cilat janë detyrat e rëndësishme të menaxhimit fi nanciar?8. Shpjegoni detyrat primare dhe sekondare të menaxhimit fi nanciar!9. Cili është parimi themelor i organizimit të punës në ndërmarrje?10. Si bëhet organizimi fi nanciar i organizatës në ndërmarrjet e vogla, të mesme dhe

të mëdha?11. Shpjegoni funksionit fi nanciar me aktivitetet e tjera në ndërmarrje!12. Çfarë aktiviteti ka sektori i furnizimit?

58 Po aty, fq. 167



13. Cilat janë detyrat e sektori të shitjes?14. Cilat janë detyrat e shërbimit të shitjes?15. Çfarë përfshinë sektori për hulumtim dhe zhvillim?16. Cilat kompetenca i ka shërbimi i kontabilitetit?

Shembuj për tërësinë tematike Financat, puna fi nanciare dhe menaxhimi fi nanciar

Shembulli 1. Në tregun e telefonisë mobile konkurrojnë dy subjekte afariste me reputacion që vijnë në grupin e ndërmarrjeve të mëdha Vip dhe One. Ata janë në luftë konkurruese në kushtet e sistemeve moderne ekonomike të tregut dhe tentojnë për të ulur koston e impulsit, ofrojnë paketa tërheqëse për të promovuar telefona mobil për t’u bërë më të qasshëm për përdoruesit e mundshëm dhe të realizojnë organizimin e funksionit fi nanciar të ndërmarrjeve të mëdha. E gjithë kjo çon në zvogëlim gradual të fi timeve të ndërmarrjeve nga të cilat konsumatorët kanë përfi tim më të madh që mund të vijnë në shërbim cilësor, tarifa më të lira për thirrje me anë të telefonave celularë, kushte më të mira për pagesën e obligimeve të tyre. Pronësia e kapitalit është në duar private, bëhet fj alë për struktura monopol dhe konkurrencë monopoliste. Këto ndërmarrje marrin vendime të tyre të pavarura në lidhje me atë që produktet dhe shërbimet do t’i promovojë në treg. Menaxhimi fi nanciar i ndërmarrjes siguron kapitalin për nevojat e ndërmarrjes, në mënyrë racional e shfrytëzon kapitalin, bën ekuilibrin e të hyrave dhe të dalave të parave, siguron mundësinë e ndërmarrjes për pagesë, bën analiza fi nanciare dhe shpërndarje të rezultatit të realizuar fi nanciar. Sektori i furnizimit siguron materiale, pjesë dhe angazhon një pjesë të kapitalit të përgjithshëm, kurse sektori i shitjes mundëson shitjen e produkteve dhe shërbimeve dhe arritjen e rrjedhës së parasë. Shërbimi i kontabilitetit siguron të dhëna mbi strukturën fi nanciare, përdorimin e mjeteve dhe rezultatet fi nanciare. Departamenti i hulumtimeve dhe zhvillimit të shpenzimeve kujdeset për rrjedhën e hulumtimeve, vëllimin e investimeve të nevojshme për zhvillim dhe projektet kërkimore. Pyetje:

1. Cilat dhe çfarë ndërmarrje paraqiten në treg?2. Çfarë është detyra e menaxhimit fi nanciar?3. Cilat janë aktivitetet e sektorit të furnizimit?4. Cili është domeni i punës i sektorit për shitje?5. Çfarë ofron sektori i kontabilitetit?6. Numëroni përgjegjësitë e sektorit për hulumtim dhe zhvillim!



Shembulli 2. Në sistemin administrativ të menaxhimit të gjitha ndërmarrjet ishin shtetërore. Njëra prej tyre ishte “Jugopllastika.” Kjo ndërmarrje ka furnizuar 40% të tregut të pajisjeve sportive në territorin e Maqedonisë dhe kishte të gjitha sektorët duke fi lluar nga blerja, shitja, kontabiliteti dhe sektori i prodhimit për hulumtim dhe zhvillim. Produktet ishin me cilësi të lartë dhe funksioni fi nanciare kryhej si funksion i ndërmarrjes së mesme. Në atë kohë vetëm dy ose tri ndërmarrjeve të tilla ishin në pronësi të shtetit dhe shtetit vendoste se çfarë, si, për cilët dhe për cilat qëllime do të prodhohet. Ishin të kënaqura të gjitha nevojat dhe dëshirat e konsumatorëve. Cilësia e lartë e produkteve dëshmohej me anë të eksportit në tregjet e huaja. Shteti punësonte kuadro, nuk ka pasur konkurrencë, planifi kohej pa ligje dhe parime objektive ekonomik. Shteti dispononte me të gjitha rezultatet e punës së ndërmarrjes, ai i merrte fi timet dhe pastaj realizoheshin shpërndarjet. Aktivitetet që ishin të përfaqësuara janë: furnizimi i mjeteve, përdorimi (investimi i mjeteve) dhe kihej kujdes në afatin për lidhjen e mjeteve dhe afatin e fundit për fi nancimin e burimeve në dispozicion. Organizimi i punës së tyre fi nanciare realizohej në bazë të faktorëve për vëllimin e punës, ndërlikimin e problematikës dhe personelit në dispozicion në ndërmarrje. Pyetje: 1. Çfarë është ndërmarrja “Jugopllastika”? 2. Çfarë funksioni fi nanciar përfaqëson? 3. Cilat detyra primar të funksionit fi nanciare i kryen? 4. Cilët janë faktorët për organizimin e punëve fi nanciare?

Ushtrime

Rretho një nga përgjigjet e sakta

1. Financat defi nohen si:a) veprime fi nanciare të personave juridikë dhe fi zikëb) veprime fi nanciare të popullatës dhe qytetarëvec) veprime fi nanciare të subjekteve ekonomike

2. Nën termin fi nanca nënkuptohet:a) aktivitet i shtetit për grumbullim, menaxhim ose disponim me mjetet monetareb) aktivitet të ekonomisë për grumbullim, menaxhim ose disponim mjetet monetarec) aktivitet i ekonomisë kombëtare për grumbullim, menaxhim ose diskonim me mjetet monetare

3. Financat ndahen në:a) monetare, fi skale dhe afaristeb) të mallrave, komerciale dhe afaristec) fi skale, tregtare dhe të shkëmbimit

4. Në çfarë marrëdhënie përfshihen ndërmarrjet:a) marrëdhënie fi nanciare b) marrëdhënie afariste c) marrëdhënie të transaksionit



5. Një nga llojet e marrëdhënieve fi nanciare janë ato që rrjedhin nga shitja e mallrave dhe shërbimevePO JO

6. Ekzistojnë marrëdhënie fi nanciare që rrjedhin nga fi nancimi (kreditimi)PO JO

7. Cilat janë detyrat e menaxhimit fi nanciar (puna fi nanciare)?1. _________________________________ 5. _________________________________2. _________________________________ 6. _________________________________3. _________________________________ 7. _________________________________4. _________________________________ 8. _________________________________

8 Cilat janë detyrat primare të funksionit fi nanciar?1. _________________________________2. _________________________________3. _________________________________4. _________________________________

9 Cilat janë detyrat sekondare të funksionit fi nanciar?1. _________________________________ 4. _________________________________2. _________________________________ 5. _________________________________3. _________________________________ 6. _________________________________

10 Cilët faktorë ndikojnë mbi organizimin?a) vëllimi i punës, ndërlikimi i problematikës dhe stafi në dispozicion në ndërmarrjeb) madhësia e aktiviteteve punuese, struktura e koefi cienteve dhe rrogatc) kuadrot në dispozicion, arsimi dhe pozicionet

11. Si realizohet organizimi i funksionit fi nanciar në një ndërmarrje të vogël?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Si realizohet funksioni fi nanciar në ndërmarrjet e mëdha?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 13. Cilat aktivitete janë të sektorit të shitjes dhe të blerjes?

1. ____________________________ 2. ____________________________3. ____________________________ 4. ____________________________5. ____________________________ 6. ____________________________

14. Cilat janë aktivitet e sektorit për hulumtim dhe zhvillim? 1. ____________________________ 2. ____________________________


T E M A 2

FINANCIMI DHE POLITIKA FINANCIARE ESUBJEKTEVE AFARISTE

P a s q y r a e t e m ë s

Përkufi zimi dhe llojet e fi nancimit Qëllimet dhe politikat e fi nancimit Parimet e punës fi nanciare Parimi i stabilizimit të fi nancimit Parimi i likuiditetit Parimi i ekonomizimit Parimi i rentabilitetit Rregullat për fi nancim Rregulla për raportin e mjeteve të veta dhe të huazuara Rregulla e artë bankare Rregulla e artë e bilancit

Q ë l l i m e t e m ë s i m i t Pas mësimit të kësaj teme, ju duhet të identifi koni dhe defi noni: • qëllimet themelore të punës fi nanciare • politikën fi nanciare dhe përmbajtjen e saj • dallimin midis politikës fi nanciare dhe politikës së fi nancimit • parimet dhe rregullat kryesore fi nanciare • nocionet e likuiditetit dhe aftësisë paguese • cilët faktorë ndikojnë në likuiditet që të njëjtat të mund t’i aplikoni në praktikë • lidhja në mes parimit të likuiditetit dhe stabilitetit • faktorët që ndikojnë në parimin e ekonomizimit në fi nancim • nocioni rentabiliteti në fi nancim dhe faktorët që ndikojnë rentabilitetin • rregullat e arta në punën me paratë – rregulla e artë e bilancit dhe rregulla e artë bankare


Financimi aktiv paraqet fi nancimin kur ne paraqitemi në rolin e huadhënësit të mjeteve, ndërsa fi nancimi pasiv kur ne marrim mjete hua.

Nga pikëpamja e cilësisë, forcimi i fuqisë fi nanciare do të thotë:

• Stabilitet i qëndrueshëm për të fi nancuar nevojat vetanake.

• Aftësi të qëndrueshme për të paguar obligimet.

• Aftësi për të ruajtur pronën dhe rritjen e saj

Nën stabilitet të fi nancimit nënkuptohet aftësia e organizatës nëpërmjet sigurimit të rregullt të mjeteve për të mundësuar prodhimin e vazhdueshëm dhe të pandërprerë.

Nën rentabilitet nënkuptohet synimi që me më pak mjete të angazhuara në punë të arrihet rezultat më i madh fi nanciar (fi tim-akumulim).

Rregulla e artë bankare ka të bëjë me punën e bankave. Ajo kërkon prej bankës, gjatë dhënies së kredive, t’i harmonizojë kreditë me depozitat në lidhje e shumën dhe në lidhje me afatin.

nocionet kyçe:

fi nancimi

parimet fi nanciare

rregullat fi nanciare

politika fi nanciare

likuiditeti

aftësia pagesore

rentabiliteti

ekonomizimi

stabiliteti në fi nancim

rregulla e bilancit

rregulla bankare


T E M A 2Financimi dhe politika fi nanciare e subjekteve afariste

1. Përkufi zimi dhe llojet e fi nancimit

Për të kryer detyrat e veta ndërmarrja duhet të disponojë mjete monetare (para). Sigurimi i mjeteve monetare në organizatë paraqet një nga detyrat kryesore të funksionit fi nanciar. Procedura afariste, detyra e së cilës është që të sigurojë mjete monetare për funksionimin e organizatës, quhet fi nancim. 59

Përmes fi nancimit sigurimit dhe shpenzimi i parave të ndërmarrjes, në fakt realizon qëllimet e saj. Për shpenzimin e parave ndërmarrja patjetër duhet të kujdeset për disa kritere ekonomike, kryesisht kriteri i rentabilitetit të investimeve. Ekzistojnë disa lloje të fi nancimit: 60

• Aktiv dhe pasiv• Financimi i rregullt dhe i përkohshëm• Financimi i përgjithshëm dhe i destinuar• Vetë-fi nancimi dhe kreditimi• Financimi afatshkurtër dhe afatgjatë 1. Varësisht nga ajo se organizata është në pozitë për të dhënë ose për të marrë mjete, bëhet ndarja e fi nancimit aktiv dhe pasiv.

Financimi aktiv është fi nancimi që ne paraqitemi në rolin e huadhënësit të mjeteve, ndërsa fi nancimi pasiv atëherë kur marrin mjete hua.

P.sh.. Kur banka jep kredi është në rolin aktiv, kurse i kredituari në rolin pasiv.2. Varësisht nga ajo nëse paratë e huazuara janë të dedikuara për mirëmbajtjen

e punës së rregullt – pa pengesa, ose janë të destinuara për nevoja të përkohshme të mjeteve të caktuara të shkaktuara nga problemet sezonale dhe pengesa gjatë punës, dallojmë fi nancimin e rregullt dhe të përkohshëm.

Financimi i rregullt është fi nancim i riprodhimit, kurse fi nancimi i përkohshëm është fi nancimi i tepricave, eksportit dhe nevojave sezonale.

Financimi i rregullt sigurohet nga kreditë afatgjata, kurse fi nancimi i përkohshëm është fi nancimi nga kreditë afatshkurta. 61

3. Varësisht nga ajo mjetet a janë destinuar për qëllim të veçantë ose nga ana tjetër zbatohen për të gjitha punët e organizatës, dallojmë fi nancimi e përgjithshëm dhe të destinuar.

P.sh.. Kredia për shtëpi është fi nancim i destinuar, kurse kredia konsumatore është fi nancim i përgjithshëm.

4. Në varësi të origjinës së mjeteve dallojë vetëfi nancim fi nancim nga burimet e veta dhe kredi fi nancim nga burime të huaja. Vetëfi nancimi është fi nancim pa kthim, kurse kreditimi është fi nancim kthyes. 62

5. Sipas afatit për të cilin huazohen mjetet, dallojmë fi nancimin afatshkurtër dhe afatgjatë. Financimi afatshkurtër është fi nancimi i cili duhet të kthehet në një afat më

59 Franklin, Allen and Santomero M. Anthony. What do fi nancial intermediaries do? Journal ofBanking and Finance 25, 2001, p. 271-29460 Po aty, fq. 27521 Po aty, fq. 27622 Franklin Allen, Santomero M. Anthony, 2001, op, cit., Pp. 271-294



të shkurtë se një vit, kurse fi nancimi afatgjatë i referohet periudhës prej dhjetë vjetësh dhe më shumë.

2. Qëllimet dhe politika e fi nancimit

Qëllimi kryesor në funksionimin e çdo ndërmarrjeje është realizimi i fi timit. Fitimi më i madh mundëson dividendë më të madhe për aksionarët, mundësi më të mëdha fi nancimi, paga më të larta dhe pagesë në kohë të obligimeve ndaj shtetit.

Prandaj, qëllimi themelor i punës fi nanciare menaxhimit është që ta rrisë fuqinë fi nanciare të organizatës.

Nën fuqinë fi nanciare në aspektin sasior, nënkuptohet realizimi i detyrave të organizatës. Nga pikëpamja e cilësisë, përforcimi i aftësisë fi nanciare do të thotë: 63

1. Stabilitet i qëndrueshëm për të fi nancuar nevojat e veta.2. Aftësi të qëndrueshme për të paguar obligimet.3. Aftësi për të ruajtur pronën dhe rritjen e saj.

2.1. Nën aftësi të përhershme për fi nancim nënkuptohet aftësia e organizatës që me mjetet e veta dhe të huaja në disponim të sigurojë fi nancim të vazhdueshëm të punës, pa rrezik të ndërprerjes së stabilitetit.

2.2. Nën aftësinë e përhershme për pagesë nënkuptohet mundësia e organizatës për të paguar obligimet në momentin e arritjes të tyre, d.m.th të jetë likuide.

2.3. Aftësia për të ruajtur madhësinë e pa zvogëluar të pronës do të thotë mosekzistimi i humbjeve në punë, pavarësisht nga fakti se sa më shumë të ketë fi time dhe investim në bazën materiale të punës. Me këtë, jo vetëm do të rritet prona e ndërmarrjes, por do të krijojë më shumë fi tim në të ardhmen.

Për të arritur qëllimet e fi nancimit, ndërmarrja duhet t’i përmbahet politikës së fi nancimit. Nën politikë të fi nancimit do të thotë një sërë parimesh, rregullash dhe kriteresh që duhet të përputhet me organizimin gjatë marrjes së vendimeve aktuale fi nanciare.

Politika e fi nancimit është pjesë e politikës së përgjithshme fi nanciare të organizatës, kurse të dyja së bashku janë pjesë e politikës së përgjithshme të biznesit të fi rmës.

2.1 Politika fi nanciare – politika e fi nancimit

Politika fi nanciare përfshin: 64

1. Politikën e fi nancimit

63 Po aty, fq. 27864 Po aty, fq. 279



2. Politikën e investimeve (shpenzimin e parave)3. Politikën e shpërndarjes së fi timit

Politika e shpërndarjes përfshin: 65

1. Qëndrimin e organizatës kah mjetet e veta dhe mjetet e huaja. 2.Qëndrimin ndaj nivelit të borxhit. 3. Qëndrimin ndaj normave të interesit. 4. Qëndrimi e organizatës kah afatet e kthimit. Ndërmarrjet që kanë të përcaktuar qartë politikën fi nanciare dhe politikën e fi nancimit lehtë sjellin vendime në fushën e fi nancimit, duke zvogëluar kështu rrezikun e vendimeve të gabuara dhe humbjet. Në anën tjetër, ndërmarrjet që nuk kanë të përcaktuar qartë politikën fi nanciare mund të marrin vendime të gabuara dhe të mos arrijnë qëllimet e organizatës.

3. Parimet e punës fi nanciare Për të arritur qëllimet e caktuara në punë, organizata duhet t’u përmbahet parimeve të përcaktuara me politikën e saj të fi nancimit, por edhe parimeve themelore fi nanciare, e ato janë: 66

• Parimi i qëndrueshmërisë së fi nancimit• Parimi i likuiditetit• Parimi i ekonomizimit të fi nancimit• Parimi i rentabilitetit. Për punën e përgjithshme të ndërmarrjes rëndësi kanë edhe disa parime të tjera si: parimi i përdorimit të mjeteve të dedikuara, parimin e disiplinës fi nanciare, parimi i kujdesit në kryerjen e detyrave në fushën e fi nancave etj.

3.1. Parimi i stabilitetit të fi nancimit

Nën stabilitet të fi nancimit nënkuptohet aftësia e organizatës nëpërmjet sigurimit të rregullt të mjeteve për të mundësuar prodhimin e vazhdueshëm dhe të pandërprerë. Duke pasur parasysh se një pjesë e mjeteve me të cilat punon organizata janë mjete të huazuara, atëherë stabiliteti i fi nancimit nënkupton, që me kthimin e mjeteve të marra hua brenda afateve, kjo organizatë të mos të vijë në gjendje që ta ndërpresë punën e saj për shkak të mungesës së mjeteve67 . Në stabilitetin e fi nancimit ndikim kanë faktorët e mëposhtëm:

65 Franklin Allen, Santomero M. Anthony, 2001, op, cit., Pp. 271-29466 Po aty, fq. 28967 Beddies, H. Christian. Selected issues Concerning Monetary Policy and Institutional Design for Central Banks: A Review of Theories. IMF Working Paper WP/00/140, August 2000, p. 126



1. Struktura e burimeve të mjeteve në raport me prejardhjen (a janë të vetat apo të huazuara)

2. Shkalla e harmonizimit të burimeve të mjeteve dhe shfrytëzimi i të njëjtave në aspektin e afatizimit.

Nëse në burimet e përgjithshme të mjeteve në organizatë është pjesëmarrja më të lartë e mjeteve të veta, aq më tepër stabiliteti i fi nancimit është më i lartë dhe anasjelltas, nëse organizata në masë të madhe shfrytëzon mjetet e huazuara, me kthimin e mjeteve ekziston mundësia që dukshëm ta përkeqësojë gjendjen e saj fi nanciare, e me këtë edhe kryerjen me rregull të detyrave. Nga perspektiva e stabilitetit të fi nancimit të mjeteve është e nevojshme që mjetet të cilat janë të lidhura me punën në një afat më të gjatë të sigurohen nga burimet afatgjata68 . Në të kundërtën, stabiliteti i fi nancimit do të jetë më i vogël ose nuk do të ekzistonte nëse mjetet të cilat organizata i ka investuar në afat të gjatë i ka siguruar nga burimet afatshkurta. Për të siguruar shkallë më të madhe të stabilitetit të fi nancimit, organizata duhet të përpiqet të rrisë pjesëmarrjen e mjeteve të veta dhe gjatë përdorimit të mjeteve të huaja të arrijë harmonizim të plotë të burimeve të mjeteve në raport të afatizimin e tyre.

3.2. Parimi i likuiditetit

Nën likuiditet të një organizate nënkuptohet aftësia e saj për të paguar të gjitha obligimet e veta të arritura për pagesë. 69 Përkundër kësaj, organizata është jo likuide nëse nuk disponon me mjete monetare për pagesën e obligimeve të saja brenda afateve. Mbi shkallën e likuiditetit të organizatës ndikojnë shumë rrethana:

1. struktura e burimeve të mjeteve në raport me origjinën e tyre (mjetet e veta apo të huazuara)

2. rrjedha e punëve që kryhen në organizatë3. madhësia e rezultatit fi nanciarEfekt pozitiv në likuiditetin e organizatës ka struktura e burimeve të mjeteve me

çka është më e madhe pjesëmarrja e mjeteve nga burimet e veta, kryesisht për shkak të obligimeve më të vogla për kthim të mjeteve marra hua.

Likuiditetit i organizatës ka refl ektim të fortë edhe gjatë aktiviteteve të caktuara. Në qoftë se të gjitha proceset në organizatë zhvillohen pa vonesë, atëherë mjetet e saja shpejt kalojnë nga një formë në tjetrin dhe janë të konvertuara në para. Përkundër kësaj, ngecja në prodhim, në shitje, e të tjera, shkakton vonesë në konvertimin e mjeteve nga ai material në para të gatshme dhe ndikim negativ në likuiditetin e organizatës.

68 Po aty, fq. 12769 Beddies, H. Christian., August 2000, op, cit., p. 129



Rezultati fi nanciar ka ndikim të fuqishëm në likuiditetin e organizatës. Rezultatet pozitive fi nanciare përmes fl uksit më të madh të mjeteve, e rrisin aftësinë e organizatës për të kryer obligimet e pagesës së duhur.

Rezultati negativ fi nanciar shpie në zvogëlim të rrjedhës së parasë duke zvogëluar kështu aftësinë e organizatës që të paguajë obligimet e duhura.70

3.3. Parimi i ekonomizimit

Nën ekonomizim të fi nancimit nënkuptohet fi nancimi i tillë me çka shpenzimet që i shkakton angazhimi i mjeteve fi nanciare në organizimin e punës do të jenë më të vogla. Si shpenzim më i rëndësishëm është interesi për mjetet e marra hua. Por përveç interesit, paraqiten edhe disa shpenzime të tjera të tilla si provizioni. Në madhësinë e fi nancimit të shpenzimeve ndikojnë faktorët në vijim:71 1. madhësia e mjeteve të angazhuara në punë 2. struktura e burimeve të mjeteve 3. lartësia e normës së interesit Sasia më e madhe e mjeteve të angazhuara zakonisht shkakton shpenzime më të larta të fi nancimit. Për mjetet e veta organizata nuk paguan interes. Edhe struktura e burimeve të mjeteve ndikon dukshëm mbi ekonomizimin e fi nancimit. Financimi i organizatës nga burimet e veta është edhe mjaft ekonomik. Për këtë arsye organizata duhet të përpiqet për të rritur pjesëmarrjen e mjeteve të veta, kurse për të ulur pjesëmarrjen e mjeteve të marra hua. Norma e lartë e interesit ka si pasojë rritjen e shumës

së interesit, duke rritur totalin e shpenzimeve të organizatës. Interesi si çmim i mjeteve të huazuara nga përdorimi i faktorëve të tjerë të prodhimit e ul akumulimin e organizatës. Mu për këtë arsye, organizata duhet të përpiqet që të gjejë kushte më të favorshme për angazhimin e mjeteve të huaja (me normë më të ulët të interesit), d.m.th për të arritur shpenzime më të ulëta të fi nancimit dhe rritje të ekonomizimit.

3.4. Parimi i rentabilitetit

Nën rentabilitet nënkuptohen synimi i ndërmarrjes që me më pak mjete të angazhuara në punë për të arritur rezultat më të madh fi nanciar (fi tim akumulim).72 Niveli i përfi timit që rrjedh nga raporti i fi timeve kundrejt mjeteve të angazhuara, në fakt tregon riprodhimin e mjeteve të prodhimit. Faktorët që ndikojnë mbi rentabilitetin janë:73 1. Vëllimi i prodhimit dhe shitjes. 2. Lartësia e shpenzimeve. 3. Lartësia çmimeve të shitjes. 4. Raporti në shpërndarjen e fi timeve.

70 Po aty, fq. 13071 Po aty, fq. 13072 Beddies H. Christian, August, 2000, op, cit.,73 Po aty, fq. 133



Gjatë vëllimit më të madh të prodhimit dhe shitjes me çmime më të larta, realizohen fi time më të mëdha. Gjatë realizimit të tillë, në qoftë se shpenzimet e punës janë më të ulëta, pjesa që të mbetet për organizatën si neto fi tim është më e madhe. 74

Nëse menaxhmenti i ndërmarrjes gjatë shpërndarjes së fi timit bën ri investim, respektivisht ndan më pak për dividendë dhe më shumë për investime dhe zhvillim, atëherë e zgjeron bazën materiale të punës dhe mundësinë e fi timeve më të mëdha në të ardhmen.

4. Rregullat për fi nancim

Në bazë të përvojës, përveç parimeve fi nanciare, janë formuluar edhe më shumë rregulla të fi nancimit në lidhje me vendosjen e marrëdhënieve të caktuara në strukturën e burimeve të mjeteve, si dhe marrëdhëniet ndërmjet komponentëve individualë të mjeteve dhe burimeve të mjeteve. Rregullat e rëndësishme fi nanciare janë: 75

• Rregulla mbi raportin e mjeteve të veta dhe të huazuara• Rregulla e artë e bilancit.• Rregulla e artë bankare.

4.1. Rregulla për raportin e mjeteve të veta dhe të huazuara

Mjetet nga burimet e veta kanë ndikim pozitiv mbi pavarësinë e punës, japin mundësi për stabilitet, ekonomizim, likuiditeti dhe rentabilitet më të madh. Krejt është ndryshe kur ndërmarrja shfrytëzon mjete të huaja. Por mjetet e huaja, nëse janë investuar si duhet, mund të sigurojnë që fi timi, pas zbritjes së interesit do ta rrisë akumulacionin. 76 Në këtë rast realizojmë fi tim të kapitalit të huaj. Gjatë huamarrjes së mjeteve të huaja më kryesore është interesi, si shpenzimi i parave të huazuara, të jetë më i ulët se sa fi timi. Nëse diferenca në mes fi timit dhe interesit është më e madhe, atëherë mjetet e huazuara kontribuojnë në akumulimin e rritur në organizatë.

% P < % fi tim

Pastaj, kur norma e interesit do të jetë më e madhe ose e barabartë me normën e fi timit nuk duhet të merret hua, sepse kjo do të thotë punë me humbje. 77

Për pyetjen se cili është raporti në mes kapitalit vetanak dhe atij të huaj, nuk ekziston përgjigje. Kjo varet prej ndërmarrjes në ndërmarrje dhe prej periudhës në periudhë.

74 Po aty, fq. 13375 Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lhh p. 53176 Po aty, fq. 53277 Po aty, fq. 532



P.sh.. Në qoftë se interesi i kredisë që e lejon banka është 12% dhe shkalla e akumulimit është 10% a do të merrni ju kredi dhe në qoftë se merrni, si do të jenë rezultatet?

4.2. Rregulla e artë bankare

Rregulla e artë bankare ka të bëjë me punën e bankave. Ajo kërkon prej bankave që gjatë dhënies së kredive bankare, t’i harmonizojnë kreditë me depozitat në aspektin e shumës dhe në aspektin e afatit. Kjo do të thotë se banka nga depozitat bankare të pa afatizuara duhet të japë kredi afatshkurtra, kurse nga depozitat e afatizuara të japë kredi afatgjata. 78

Nëse banka i mbahet rregullës së artë, e njëjta do ta mbajë likuiditetin e vet, e me këtë edhe likuiditetin e klientëve të saj dhe të ekonomisë në tërësi, për shkak se bankat si pjesës e infrastrukturës fi nanciare të ekonomisë kanë ndikim të drejtpërdrejtë ndaj të gjitha atyre.

4.3. Rregulla e artë e bilancit

Rregulla e artë e bilancit ka të bëjë me funksionimin e ndërmarrjeve.79 Sipas rregullës së artë, burimet e mjeteve duhet të përputhen me investime në sasi dhe afat. Kjo do të thotë se mjetet fi kse duhet të fi nancohen nga burimet afatgjata, kurse mjetet qarkulluese nga burimet afatshkurtra. Për shembull, në qoftë se ndërmarrja blen pajisje, tokë, objekte, ajo do të duhet të sigurojë kredi afatgjata, e në qoftë se blen lëndë të para do të fi nancohet nga kredi afatshkurtra. Përjashtim bëjnë mjetet e përhershme qarkulluese.80 Financimi i mjeteve të përhershme qarkulluese bëhet nga burimet afatgjata. Këto mjete, edhe pse nga natyra e tyre janë vazhdimisht qarkulluese sepse gjithmonë angazhojnë një shumë parash me të cilat ndërmarrja nuk mund të disponojë, janë fi nancuar nga burimet afatgjata. Një pjesë e investimeve afatshkurtra mund të fi nancohet nga burimet afatgjata, por jo edhe anasjelltas. Investimet afatgjata nuk fi nancohen nga burimet afatshkurta. Respektimi i këtij rregulli ka për qëllim të ofrojë likuiditet në organizatë.

78 Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax Screening? 2001-2006, op., cit., 53679 Po aty, fq. 53780 Po aty, fq. 537




1. Çka është fi nancimi?2. Çfarë lloje të fi nancimit dini?3. Për çfarë lloj të fi nancimit bëhet fj alë në qoftë se keni marrë kredi afatgjatë nga

banka?4. Për çfarë lloj të fi nancimit konsiderohet subvencionimi?5. Çka nënkupton me parimin e likuiditetit?6. Cilët faktorë ndikojnë ndaj likuiditetit?7. Cili është dallimi në mes likuiditetit dhe aftësisë pagesore?8. Çfarë është stabiliteti në fi nancim dhe cilët faktorë ndikojnë?9. Çka është ekonomizimi në punë me para dhe cilët faktorë ndikojnë?10. Çka është rentabilitet dhe si shprehet?11. Shpjegoni se si rentabiliteti është nën ndikim të drejtpërdrejtë nga parimet e tjera

fi nanciare?12. Cilët faktorë ndikojnë në rentabilitet?13. Nga cilat mjete bankat kanë nevojë për të siguruar kredi afatgjata, e prej cilave

depozita kredi afatshkurtra?14. Çka nënkuptojmë me harmonizimin e burimeve në lidhje me sasinë dhe në lidhje

me afatin?15. Prej ku duhet të fi nancohen mjetet e përhershëm, dhe prej ku ato kthyese?16. Si duhet të fi nancohen mjetet e përhershme kthyese? 17. Çka nënkuptoni me mjetet e përhershme kthyese?18. Likuiditeti a është transmetues prej një ndërmarrje në ndërmarrje tjetër?19. Cili është qëllimi përfundimtar i punës së çdo ndërmarrjeje?20. Athua mosnjohja dhe mosrespektimi i principeve fi nanciare do të ndikojë ndaj

punës së ndërmarrjes?

Shembuj të tërësisë tematike Financimi dhe politikat fi nanciare e subjekteve afarist

Shembulli 1. Ndërmarrja “Magnolia” nga Shkupi ka kërkesa nga shumë fi rma, por që nuk mund t’i paguajë kërkesat, sepse nuk ka mjete të mjaftueshme për të paguar obligimet ndaj furnizuesve të vet, obligimet ndaj bankave, kreditorëve, çfarëdo kontributi ndaj shtetit, as edhe për të paguar rrogat për punonjësit. Në afat të gjatë, kjo ndërmarrja edhe pse kishte mjete të veta, ka punuar mirë dhe rregullisht i ka paguar obligimet, por përnjëherë ajo fi lloi të bjerë në borxhe. Në fi llim ndërmarrja u bë e paaftë të paguajë, më vonë edhe përfundimisht të dështojë.



Shembulli 2.Një familje kishte blerë mobilie, banesë dhe automobil me kredi. Për shkak se një

anëtar i familjes e ka humbur punën, familja nuk ka mundur të paguajë këstet e kredisë dhe për këtë do t’i llogaritet kamatë ndëshkuese dhe kështu borxhi do të rritet. Familja do të bjerë në paaftësi pagesore, e pastaj në probleme serioze, sepse bankat do t’i aktivizojnë hipotekat.

Shembulli 3.Ndërmarrja që ka punuar me sukses për një kohë të gjatë, papritur fi llon të

regjistrojë humbje për shkak se janë rritur çmimet e lëndëve të para në tregjet e huaja. Rritja e çmimit të lëndëve të para të cilat kanë peshë të lartë në çmimin e produkteve është rezultat i situatës në tregun botëror dhe devalvimit të denarit që ndërkohë ka ndodhur. Për shkak se shpenzimet e punës janë rritur, çmimet e produkteve kanë fi lluar të rriten, kurse shitja bie. Kjo ndërmarrje për një kohë të shkurtër do të jetë jo rentabile – do të shënojë humbje, kurse në afat të gjatë jo likuide në mënyrë që një ditë do ta ndërpresë punën.

PUNËTORIA: Nga cila kredi do të furnizoni pajisje, e nga cila kredi materiale të zyrës për ndërmarrjen tuaj? Nëse punoni në bankë, prej depozitave pa afat do të lejoni kredi_______________, kurse nga paratë e depozituara me afat të kursimtarëve do të ndani kredi __________________.

Ushtrime

1. Defi noni nocionin politikë e fi nancimit!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Procedura afariste qëllimi i së cilës është të sigurohen mjete për funksionimin e organizatës quhet fi nancim.PO JO

3. Qëllimi kryesor në funksionimin e çdo ndërmarrjeje është realizimi i fi timit. Fitimi më i madh mundëson dividendë të madhe për aksionarët, mundësi të madhe për fi nancim, paga më të larta dhe pagesa me kohë të obligimeve ndaj shtetit.PO JO

4. Aftësia për të ruajtur madhësinë e pa zvogëluar të pasurisë nënkupton mosekzistimin e humbjeve në punë, në kundërshtim me fi timit edhe më të madh.PO JO



5. Nën stabilitet të fi nancimit nënkupton aftësinë e organizatës nëpërmjet sigurimit të rregullt të mjeteve, për të mundësuar prodhimin e vazhdueshëm dhe të pandërprerë.PO JO

6. Defi noni parimin e rentabilitetit!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Përcaktoni parimet e ekonomizimit!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Me likuiditet të një organizate nënkuptohet aftësia e saj për të paguar të gjitha obligimet e arritura për pagesë.PO JO

9. Rregulla e artë bankare ka të bëjë me punën e bankave. Ajo kërkon nga banka, që gjatë dhënies së kredive, t’i harmonizojë kreditë me depozitat në aspektin e shumës dhe në aspektin e afatit. PO JO

10. Rregulla e artë e bilancit ka të bëjë me funksionimin e ndërmarrjeve. Sipas rregullës së bilancit, burimet e mjeteve duhet të përputhen me investimet në sasi dhe në afat.PO JO

11. Mjetet nga burime të veta kanë ndikim pozitiv në autonominë e punës, japin mundësi për stabilitet, ekonomizim, likuiditet dhe rentabilitet më të madh.PO JO

12. Niveli i rentabilitetit që lindën nga raporti i fi timit kundrejt mjeteve të angazhuara në të vërtetë e tregon shkallën e shtimit të mjeteve.PO JO

13. Nëse banka i përmbahet rregullës së artë, e njëjta bankë do ta ruajë likuiditetin e saj, e me këtë edhe likuiditetin e klientëve të saj dhe të ekonomisë në tërësi, për shkak se bankat si pjesës e infrastrukturës fi nanciare të ekonomisë kanë ndikim të drejtpërdrejtë ndaj të gjitha atyre.PO JO

14. Rezultati negativ fi nanciar çon në zvogëlim të rrjedhës së parasë duke zvogëluar kështu aftësinë e organizatës për shlyerjen e obligimeve të arritura për pagesë.PO JO


T E M A 3

BURIMET E FINANCIMIT

P a s q y r a e t e m ë sNocion i burimit të fi nancimit Financimi nga burime vetanake Financimi nga burime të huaja – nocioni për krediLlojet e kredive Procedura e kreditimit Burimet afatshkurta të fi nancimit Përkufi zimi dhe llojet e kambialeve dhe kredive me kambiale Kartelat e kreditit Kartelat e debitit

Q ë l l i m e t e m ë s i m i t Pas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të përcaktoni burimet e fi nancimit afatgjatë • të shpjegoni burimet vetanake të fi nancimit • të shpjegoni burimet e fi nancimit të huaj • të përcaktoni kredinë • të numëroni llojet e kredive • të shpjegoni politikën e kredive • të shpjegoni procedurën për lejimin e kredisë • të përcaktoni kambialin • të shpjegoni llojet e kambialeve • të shpjegoni kreditë me kambiale • të përcaktoni fi nancimin afatgjatë • të përcaktoni aksionin • të numëroni llojet e aksioneve • të përcaktoni obligacionet • të shpjegoni llojet e obligacioneve • të shpjegoni burime autonome të fi nancimit • të përcaktoni lizingun • të përcaktoni fi nancimi përmes subvencioneve


Financimi është aktivitet afarist me të cilin sigurohen mjete për punën e subjektit afarist.

Burime të huaja fi nancimi kryesisht janë kreditë edhe atë ato nga kreditorët (furnizuesit) ose të huazuara nga institucionet fi nanciare (bankat, ndërmarrjet e lizingut).

Subjekti që dëshiron të fi llojë ndonjë aktivitet, patjetër duhet të sigurojë kapital që do të korrespondojnë sipas llojit të veprimtarisë që do ta kryejë.

Kredia është forma më e përhapur e fi nancimit nga burime të huaja. Fjala “kredi” rrjedh nga fj ala “credere” që do të thotë besim. E njëjta është paraqitur kohë më parë, para paraqitjes së marrëdhënieve mall-para.

Kreditë afatgjata i japin bankat edhe atë nga mjetet e mbledhura afatgjata (depozitat e afatizuara).

Si formë shtesë e fi nancimit të detyrimeve afatshkurtra të subjektit afarist paraqiten kreditë afatshkurta.

Aksionet janë letra me vlerë pronësore dhe me ato pronarit të tyre i konfi rmohet se ai është pronar i pjesës ideale të kapitalit të shoqërisë aksionare.

nocionet kyçe:

fi nancim

burimet e fi nancimit

burimet vetanake

burime të huaja

kapitali i pronarit individual

kapitali aksionar

kredia

lloje të kredive

politika e kredisë

procedura e kredisë

marrëveshja e kredisë

trasant

trasat

remitent

kreditë me kambiale


T E M A 3Burimet e fi nancimit

1. Nocion për burimet e fi nancimit

Financimi është aktivitet afarist me të cilin sigurohen mjete për punën e subjektit afarist.41

Që të sigurohen mjete, patjetër duhet të gjinden burime nga të cilat do të merren. Kjo do të thotë se burimet e mjeteve e tregojnë origjinën e mjeteve edhe atë prej ku sigurohen këto mjete, cilat mjete shfrytëzohen për punën e subjektit afarist.

Të gjitha mjetet e përdorura nga subjekti afarist mund të vijnë nga burimet vetanake dhe të huaja.

Mjetet vetanake janë ato mjete të cilat subjekti afarist vetë i siguron nga puna e tij, ndërsa të huaja janë ato mjete të cilat i huazon ose i merr për përdorim nga subjekte të tjera afariste.

Gjatë sigurimit të mjeteve subjekti afarist gjithmonë duhet të mbajë llogari për qëllimet që përpiqet t’i realizojë dhe pastaj të njëjtat t’i harmonizojë me mjetet dhe burimet disponuese. Bëhet vlerësim i vëllimit të mjeteve, ose çfarë vëllimi është i nevojshëm për të siguruar mjete për përcaktimin e qëllimeve dhe nga cilat burime do të sigurojë mjete të nevojshme.

Mjetet vetanake gjithmonë janë më të përshtatshme, d.m.th sigurohen nën kushte më të volitshme. Ato nxisin shpenzimet më të ulëta të fi nancimit dhe ndikojnë volitshëm edhe te parimet e tjera të fi nancimit, me çka me to arrihet: stabiliteti më i madh, likuiditeti më i sigurt dhe rentabiliteti më i lartë.

Sigurimi i mjeteve nga burimet vetanake varet nga: 42

• madhësia e kapitalit të subjektit afarist• shkalla e rentabilitetit të punës,• raporti i borxhit dhe kapitalit.• politika e dividendëve e subjektit afarist.

Nëse subjektet afariste punojnë me shpenzime efektive dhe arrijnë rezultate pozitive fi nanciare dhe të tërë fi timin nuk e ndan për dividendë, por investojnë në zhvillim, atëherë do të ketë rritje edhe të prodhimit edhe të shitjes dhe më tej do të rrite mundësinë e fi nancimit nga burimet e veta. Në rast të tillë realizohet shkalla e brendshme e rritjes së kapitalit dhe subjekti afarist e fi nancon zhvillimin e punës nga burimet e veta.

Gjithashtu, nëse sasia është më e madhe e fi timeve të akumuluara të pashpërndara nga vitet e kaluara, subjekti afarist i rrit mjetet e veta dhe rritjen e kapitalit.43

Nëse subjekti afarist nuk është në gjendje që të sigurojë arritjen e qëllimeve në kuadër të fi nancimit të burimeve të tyre të mjeteve, atëherë mjetet shtesë sigurohen nga burimet e jashtme apo të huaja.

Burimet e huaja të fi nancimit janë kryesisht kredi edhe atë ato të kreditorëve (furnizuesve) ose të huazuara nga institucionet fi nanciare (bankat, kompanitë e lizingut).

41 Spasov, Sinisha. Operacione fi nanciare, Shkup, 1992, fq. 2742 Po aty, fq. 2843 Po aty, fq. 29



Mjetet e huaja për fi nancim kanë kushte më pak të favorshme për shfrytëzim dhe pothuajse gjithmonë kanë shpenzime më të larta për shfrytëzim.44

Te subjektet afariste gjithmonë ekziston kufi në të cilin mund të përdorin mjete nga burime të huaja. Kur shkalla e shpenzimeve të fi nancimit do ta tejkalojë shkallën e fi timit që e realizon subjekti afarist, humbet qëndrueshmëria ekonomike e ripërdorimit të mjeteve nga burime të huaja.

Çdoherë moment i rëndësishëm në sigurimin e mjeteve është harmonizimi i afateve që do të thotë, mjetet që përdoren për qëllime afatgjata duhet të sigurohen nga burimet afatgjata.

Si burime të fi nancimit mund të paraqiten: mjetet vetanake nga fi timet e grumbulluara, mjetet e siguruara vetanake si para të gatshme nga puna afariste rrjedhëse, kredi afatshkurta, kredi afatgjata, emision dhe shitje e letrave me vlerë (obligacione, aksione të thjeshta dhe prioritare), lizing dhe mënyra të tjera përmes të cilave subjekti afarist mund të sigurojë mjete për punën e vet.

Përveç sipas pronësisë, burimet e mjeteve mund të ndahen edhe sipas afatit të maturimit.

1.1 Financimi nga burimet vetanake

Financimi nga burimet vetanake do të thotë fi nancim pa obligim të kthimit të mjeteve të përdorura nga subjekti afarist.

Financimi nga burimet vetanake të subjektit afarist mund të jenë të ndryshme, por në thelb ato mund të përfshihen në dy grupe:45

• depozitimi i mjeteve që në subjektin afarist i deponojnë pronarët• mjetet që krijohen në subjektin afarist me punën e vet

Në grupin e parë, në varësi të formës së organizimit të subjektit afarist, kapitali mund të paraqitet në tri forma:

1.1.1. Kapitali i pronarit individual

Subjekti që dëshiron të fi llojë aktivitet ekonomik duhet të sigurojë kapital që do të korrespondojë me llojin e aktiviteteve që do të kryhet. Çfarë është tipike për këtë formë të kapitalit?• procedura e thjeshtuar për krijimin e subjekti afarist. Të gjitha procedurat janë kryer në

vend (në sistemin me një sportel), nuk kërkon dokumentacion të gjerë dhe procedurë për themelimin e subjektit afarist, por për këtë arsye vendosja e funksionit të kapitalit është shumë më e vogël.46

• madhësia minimale e kapitalit të nevojshëm. Nuk ka nevojë për animim të mjeteve të mëdha, por ka të bëjë me kapitalin e pronarit individual.

• koncentrimi i aktiviteteve në duart e pronarit të subjektit afarist. Ekziston mënyrë e centralizuar e vendosjes dhe ekziston kontroll i madh në zbatimin dhe realizimin e vendimeve.

44 Spasov, Sinisha. Shkup, 1992., op, cit., fq. 3145 Po aty, fq. 3246 Po aty, fq. 33



Karakteristikë e këtyre subjekteve afariste është ajo se kryesisht fi nancohen nga burimet e veta. Kreditimi është i parëndësishëm, shpesh bëhet me afat të shkurtër dhe në sasi të vogla. Pronari është ai që përgjegjet për shlyerjen e obligimeve të subjektit afarist.

1.1.2. Deponimet e përhershme të themeluesve të subjekteve afariste

Kapitali themelues në këtë formë paraqitet në ndërmarrjet me përgjegjësi të kufi zuar dhe shoqëritë komanditore. Shuma e depozitës fi llestare është përcaktuar nga kontrata e partnerëve. Nuk është e domosdoshme që investimet e caktuara të jenë në shuma të barabarta ose proporcionale, ato mund të jenë në madhësi dhe proporcione të ndryshme.

Por sasia dhe madhësia e deponimeve themeluese gjithmonë duhet të rregullohen me marrëveshje të themeluesve. Kjo marrëveshje do të hyjë në aktet themelues të ndërmarrjes.

Në marrëveshja, përveç madhësisë së depozitave themeluese, futen edhe të drejtat dhe obligimet e themeluesve. Përcaktohet mënyra e shpërndarjes së fi timeve, mbulimi i humbje të mundshme e kështu me radhë.

Në shumë ndërmarrje të drejtat mbi bazë të depozitave për themelim janë të barabarta, me përjashtim të shoqërive komanditore ku ka dy lloje të anëtarëve me të drejta dhe përgjegjësi të ndryshme, por edhe me lloj tjetër të përgjegjësisë të ndërmarrjes ndaj personave të tretë.47

1.1.3. Kapitali aksionar

Kapitali aksionar është forma më e lartë, më komplekse e organizimit të subjekteve afariste. Kapitali këtu është i dhënë nga emetimi dhe shitja e aksioneve. Blerësit e aksioneve bëhen bashkëpronarë të subjektit afarist. Në varësi të kapitalit të investuar ata përfi tojnë të drejtat për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe të drejtën për të marrë pjesë në pjesë të fi timit (dividendë).

Aksionet janë letra me vlerë dhe janë konfi rmim i kapitalit të investuar.

Shitja fi llestare e aksioneve bëhet me vlerë nominale (vlerë fi llestare).Kur themelohet subjekti afarist, përcaktohet vëllimi i kapitalit të kërkuar, kurse

pastaj përcaktohet vlera nominale e aksioneve, si dhe numri i aksioneve që do të emetohet. Me shitjen e tyre grumbullohet kapitali i nevojshëm për të fi lluar aktiviteti afarist.

Kjo formë e kapitalit është më e lartë, sepse ajo mundëson grumbullimin e kapitalit të vogël të pronarëve individualë, formimi i tyre dhe konsolidimi i ndërmarrjes të cilat mund të kryejnë aktivitete të mëdha dhe të ndërlikuara ekonomike.48

47 Trpevski, Lube. Puna bankare, Shkup, 1991, fq. 7448 Po aty, fq. 74



2. Financimi nga burime të huaja

Kur subjekti afarist nuk mund t’i realizojë qëllimet prej burimeve të veta të mjeteve, atëherë fi llon të përdorë mjete nga burime të huaja. Edhe pse kushtet për përdorimin e tyre janë më pak të favorshme, pa shfrytëzimin e mjeteve nga burime të huaja, zhvillimi i subjekteve afariste do të ngadalësohet ndjeshëm.

Gjatë shfrytëzimit të mjeteve nga burimet e huaja të fi nancimit, veçanërisht duhet të mbahet llogari për këto pavolitshmëri:49

• rritet varësia e shfrytëzuesit të mjeteve nga kreditori, e me këtë kufi zohet liria e tij e vendosjes

• me rritjen e nivelit të obligimit rritet edhe rreziku i falimentimit, ndërsa për shkak të obligimit për kthimin e mjeteve të huazuara, zvogëlohet stabiliteti i biznesit dhe ndikon negativisht në të gjitha parimet e tjera të fi nancimit.

• kthimi i mjeteve të huazuara gjithmonë është i lidhur me afatet, dhe ato duhet të kthehen në afate të caktuara, bile edhe kur subjekti afarist nuk ka burime të lira dhe nuk realizon të ardhura me madhësi të mjaftueshme për pagesën e mjeteve të huazuara dhe shpenzimet e lidhura me to.

• Me pagesën e interesit për mjetet e huazuara zvogëlohet mundësia e akumulimit që do të relizohej nëse këto mjete do të siguroheshin nga burimet e veta

Burimet e huaja të mjeteve mund të paraqiten nga lloje të ndryshme. Më të rëndësishme janë si më poshtë:50

• kreditë nga bankat dhe institucionet e tjera fi nanciare, si dhe ato të marra nga partnerët e tjerë të biznesit

• mjetet nga popullsia dhe nga subjekte të tjera të mbledhura me anë të lëshimit të obligacioneve dhe letrave të tjera me vlerë

3. Kredia

Kredia është forma më e përhapur e fi nancimit nga burime të huaja. Fjala “kredi” rrjedh nga fj ala “credere” që do të thotë besim. E njëjta është paraqitur moti, para paraqitjes së marrëdhënieve mall-para. Në fi llim kanë ekzistuar vetëm kreditë në mallra, ato janë marrë dhe janë dhënë në mallra dhe interesi është llogaritur në formë natyrore. Me paraqitjen e parave, kreditë kanë fi lluar të jepen në formë të mallit, por kthimi i interesit është llogaritur në para. Më vonë kreditë e kanë marra formën që zakonisht e hasim sot – merren dhe kthehen në para, interesi llogaritet në para.51

Kredia paraqet raportin borxh-besueshmëri në mes kreditorit (huadhënësit) dhe huamarrësit (debitorit) në të cilin raport kreditori ia lejon personit tjetër, vlerën e caktuar (para, mallra ose shërbime) në kohë të caktuar dhe nën kushte të caktuara, por me obligim që t’i kthehet.

49 Trpevski, Lube. Puna bankare, Fakulteti ekonomik, Shkup, 2002, fq. 12950 Po aty, fq. 13051 Po aty, fq. 130



Nga defi nicioni del se kredia ka të paktën tri elemente të rëndësishme:52

• heqje dorë nga vlera e veçantë e shfrytëzimit• besimi i kreditorëve në kreditim• obligimi që kredimarrësi ta kthejë vlerën e pranuar në afat të

caktuar• Marrëdhënia kredituese është vullnetare dhe bazohet në

marrëveshje, shpesh në formë të marrëveshjes për kredi. Me ekzistimin e kredisë realizohen funksione të ndryshme duke përfshirë:• lirohen subjektet afariste nga nevoja për të mbajtur mjete më teprë se të nevojshmet• teprica e mjeteve mund të jetë në dispozicion të atyre që kanë nevojë dhe për atë në

mënyrë plotësuese fi tohen mjete (interesi)• ruhet rrjedha normale e proceseve ekonomike• mundësohet rrjedha normale e aktiviteteve ekonomike

Prej këtu del se shfrytëzimi i kredisë në punën e subjekteve afariste është e domosdoshme për aktivitetet normale ekonomike.

3.1. Llojet e kredive

Në praktikë, hasen lloje të ndryshme të kredive, dhe për këtë arsye në teori ekzistojnë klasifi kime të ndryshme të tij. Në vijim do të tregojmë klasifi kimin e rëndësishëm të kredive në bazë të kritereve të ndryshme.

1) Sipas formës, sipas të cilës jepet kredia, bëjmë dallimin midis kredive në para dhe në mall.53

Kredia në para jepet në para dhe kurse i mallrave në mallra.Kredia e mallrave mund të paraqitet në dy forma, si komerciale dhe natyrore.

Kredia natyrore është formë e kredisë dhe sot haset rrallë. Ajo jepet dhe kthehet në mall. Kredia komerciale jepet në formë të mallrave, kthehet në të holla dhe interesi paguhet në para të gatshme. Kjo formë e kredive të mallrave përdoret edhe sot. Me kredi të mallrave, në fakt, realizohet shitja e produkteve duke e shtyrë shlyerjen e tyre. Domethënë, jepen mallra, kurse pagesa është shtyrë, pagesa është në para të gatshme, dhe interesi llogaritet dhe paguhet me para në dorë.

Sot, në praktikë, i hasim të dy format, edhe kreditë në para edhe në mall, me atë që kreditë në mall zakonisht ndodhin në mes subjekteve afariste, kurse kreditë në para shpesh paraqiten në mes bankës dhe institucioneve fi nanciare dhe subjekteve afariste.

2) Sipas subjekteve që japin hua, kreditë mund të jenë: kredi publike, kredi bankare, kredi nga subjektet afariste dhe kredi nga personat privatë.54

Kreditë publike janë ato kredi të cilat i japin institucionet shtetërore dhe organizatat e caktuara, edhe kjo zakonisht ndodh kur, për shkak të rrethanave të caktuara, disa subjekte afariste kanë vështirësi në shlyerjen e obligimeve të veta ndaj tyre.

52 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 13253 Po aty, fq. 13354 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 135



Kreditë bankare janë ato kredi të cilat janë dhënë nga bankat dhe në vendin tonë ky lloj i kredisë është gjerësisht më i përfaqësuar. Ndërsa kreditë nga subjektet afariste janë ato subjekte afariste të cilat janë miratuar midis vete ose i japin klientëve të tyre si përparësi për të blerë prej tyre.

3) Sipas qëllimi, kreditë mund të jetë ekonomike (prodhuese) dhe të konsumatorëve55

Kreditë për konsum i japin bankat dhe subjektet afariste të konsumatorëve me qëllim që të rritet aftësia e tyre blerëse. Ato më tej mund t’i ndajmë në kredi për mjete themelore dhe kredi për mjete qarkulluese.

Kreditë e konsumit i japin bankat dhe subjektet afariste për konsumatorët me qëllim që të rritet fuqia e tyre blerëse dhe të aftësohen për të blerë sasi të madhe të produkteve.

Një lloj i veçantë i kredive të konsumit janë kreditë për banesa të cilat zakonisht jepen për një periudhë më të gjatë kohore se kreditë e tjera të konsumit dhe me qëllim për të ndërtuar apo për të blerë banesa.

4) Sipas kohës së shfrytëzimit të kredive, ato mund të jenë: afatshkurta, afatmesme dhe afatgjata.56

Kreditë afatshkurta janë me periudhën e pagesës deri në një vit. Ato kryesisht shfrytëzohen për fi nancimin e nevojave të përkohshme të mjeteve, për fi nancimin e rezervave sezonale, ruajtjen e likuiditetit e kështu me radhë. Meqenëse me ato fi nancohen mjetet qarkulluese, më shpesh kreditë afatshkurta quhen kredi për mjete qarkulluese.

Kthimi i kredive afatshkurtra, sipas rregullës, bëhet nga fl uksi i mjeteve të mbledhura nga pagesa e mjeteve dhe nga mjetet fl uksi i të cilave vjen në bazë të punës rrjedhëse të subjektit afarist.

Kreditë afatmesme janë ato kredi të cilat kanë periudhë të pagesës prej një viti.Kreditë afatgjata jepen nga ana e bankave edhe atë nga mjetet e mbledhura

afatgjata (depozitat e afatizuara). Kredi afatgjata mund japin edhe subjektet afariste edhe atë, nga mjetet e grumbulluara nga akumulimi dhe amortizimi, por në praktikë kjo është e rrallë. Si shfrytëzues të kredive afatgjata shpesh paraqiten subjektet afariste. Ato janë të destinuara për investime afatgjata fi nanciare si mjete themelore dhe si mjete të përhershme, kurse kthimi, sipas rregullës, bëhet me anë të akumulimit dhe amortizimit.

5) Sipas origjinës së mjeteve, kreditë të cilat i marrin subjektet nga një shtet mund të ndahen në: kredi të brendshme dhe të huaja.57

Kreditë e brendshme merren nga subjektet vendore, bankat apo subjektet e tjera afariste, kurse kreditë e huaja merren prej subjekteve nga jashtë vendit.

Kreditë e brendshme, sipas rregullës, merren dhe të kthehen në njësi monetare të vendit (te ne në denarë), ndërsa kreditë e huaja merren dhe kthehen në njësi të huaja monetare (valuta të huaja). Por nuk është përjashtuar mundësia që edhe subjektet e vendit të japin kredi për subjektet afariste në valutë të huaj (kredi në valutë të jashtme), me çka kthimi mund të sigurohet në monedhë vendase ose në valutë të huaj. Nga kjo del

55 Po aty, fq. 13556 Po aty, fq. 13657 Po aty, fq. 136



se ndarja e kredive në të brendshme dhe të jashtme nuk përputhet edhe me ndarjen e tyre në kredi të monedhës vendore dhe të huaj.

Kreditë në valutë të huaj zakonisht jepen kur ndërmarrjet kanë vështirësi në kryerjen e punës së pagesave me botën e jashtme dhe këtu më së shumti ka lidhje me subjektet afariste që kanë të bëjnë me importin dhe/ose eksportin e mallrave, produkteve apo shërbimeve.

6) Sipas mënyrës së dhënies, përdorimit dhe sigurimit të kthimit të kredive, në praktikë hasim edhe: kredi personale, kredi të llogarisë rrjedhëse, kredi eskonte, kredi rieskonte, kredive akcepte, kredi garantimi (garanci bankare), kreditë lombarde, kredi hipotekare, kredi me kambiale etj.58

Kredia personale bazohet në besimin personal të kreditorit debitor ose në besimin se do të kthehet vlera e huazuar. Kreditori gjithmonë e ka parasysh

pronën e debitorit dhe rrethana të tjera me rëndësi për të siguruar kthimin e kredisë. Kredia personale është e përfaqësuar gjerësisht te kreditë e konsumit.59

Kredia në llogarinë rrjedhëse është kredi e tillë të cilën bankat e japin për klientët e tyre të cilët kanë llogari rrjedhëse tek ata. Me dhënien e kredive të tilla rriten mjetet qarkulluese të konsumatorëve.

Kredinë skontuese zakonisht e japin bankat në bazë të kambialit të skontuar të klientit të bankës. Banka e skonton kambialin prej klientëve të saj të cilët bëjnë shitjen e pagesës së shtyrë.

Kredinë akceptuese – e japin bankat duke vënë nënshkrimin në kambial me çka garantojnë se mbajtësit të kambialit do t’i paguhet shuma e kambialit, nëse klientët e saj nuk e blejnë kambialin brenda afatit të paraparë.

Kredia garantuese nuk jepet në të holla, por në formë garancie për ndonjë punë ose subjekt. Është dhënë me anë të akcepit, letër garancisë, etj.

Kredia Lombarde – është kredi e mbuluar, kredi e siguruar me ndonjë lloj pengu (mallra, letra me vlerë, me metale të çmueshme, etj). Bankat japin kredi zakonisht 60-80% të vlerës së deponimit.

Kredia me hipotekë – është e siguruar me hipotekë të pronës së patundshme. Këto janë zakonisht kredi me periudhë të gjatë të shlyerjes (1-30 vite) dhe jepen në shumë prej 50 70% të vlerës së shkëmbimit të pasurisë së lënë peng.

58 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 13959 Po aty, fq. 136



3.2. Procedura e kreditimit

Pasi që subjektet afariste do ta konstatojnë nevojën për kreditim, të njëjtat fi llojnë procedurën e kreditimit. Procedura për kreditimin ka disa faza:60

• përgatitjen dhe aplikimin e kërkesës për kredi• përpunimin e kërkesës për kredi nga ana e kreditorit bankës• përpunimi i propozimit për kredi• lidhja e kontratës për kredi

1. Përgatitja dhe dorëzimi i kërkesës për krediÇdo procedurë për marrjen e kredisë fi llon me përgatitjen e kërkesës. Në të, përveç

të dhënave të përgjithshme të subjektit afarist, duhet të specifi kohen:• qëllimi i kredisë• shuma e kredisë• dinamika për shfrytëzimin e kredisë• afati i fundit për kthim• lartësia e kësteve, etj.

Të gjitha të dhënat të cilat futen në kërkesën e kredisë, duhet të jenë të dokumentuara dhe të arsyetuara. Kjo do të thotë se përveç kërkesës duhet të bëhen edhe llogaritjet e efekteve të pritshme të kreditit dhe të shoqërohet me dokumentacionin nëpërmjet të cilit, nën mbikëqyrje të kreditorit, do të jepen të gjithë treguesit relevant të funksionimit të subjektit afarist.

2. Përpunimi i aplikimit të kredisëFaza e dytë në procedurë është përpunimi i kërkesës për kredi. Këtë përpunim e

kryen kreditori banka, edhe atë shërbimit kreditor në bankë.Përveç kontrollit të anës formale, kreditori bën edhe kontrollin e anës materiale

dhe qenësore të dokumentacionit dhe qëllimet e aplikimit. Kjo bëhet me qëllim që të hetohet:61

• a është kredi kërkuesi i aftë për kredi,• a ekzistojnë mundësi për huamarrje të mëtejshëm të tij• a i ka kryer obligimet e rregullta fi nanciare • sa është kontributi i tij në potencialin kreditor të bankës • a është kërkesa për kredi në përputhje me rregullat ligjore për kreditim• a është përcaktuar realisht shuma e kërkuar e kredisë

Në qoftë se kredia është siguruar nga pengu (kolaterali) i tij, kontrollohet dokumentacioni dhe gjendja reale e deponimit. Si kolateral mund të paraqitet ndonjë pjesë e mjeteve të subjektit afarist: prona e patundshme (ndërtesa, objektet afariste) ose prona e tundshme (pajisjet, inventari, letrat me vlerë, etj).

3. Përgatitja e propozimit për krediPërgatitja e propozimit për kredi është bërë në bazë të përpunimit të kërkesës

për kredi dhe të njëjtën e përgatit kreditori (banka). Propozimi për kredi mund të jetë pozitiv duke sugjeruar pranimin e kërkesës për kredi, ose negativ, i cili sugjeron refuzim të kërkesës për kredi.62

60 Jovanovski, Tihomir. „Financat“, Shkup, 2007., fq. 23961 Po aty, fq. 23962 Po aty, fq. 139



Në të dy rastet e propozimit duhet të shpjegohen edhe arsyet për pranimin ose refuzimin e kërkesës.

Propozimi mund të mos përputhet me të dhënat e kërkesës kreditore dhe kjo ndodh kur faktet të cilat i përcakton banka në bashkëpunim me përpunimin e kërkesës për kredi nuk përputhen me ato që janë theksuar në kërkesë.

3.3 Lidhja e kontratës për kredi

Faza e fundit në procedurën për kreditim është nënshkrimi i kontratës për kredi. Përmbajtja dhe kushtet e kontratës mund të jenë të ndryshme, varësisht nga lloji i kredisë, politika e bankës e kështu me radhë. Por kryesisht, kontratat e kredive i përmbajë të dhënat e mëposhtme:63

• të dhënat e përgjithshme për palët (emri, selia, numri i amzës, subjektet afariste kryesore, menaxheri, numri i identifi kimit tatimor, etj).

• shuma e kredisë të miratuar• kreditimi i prodhimit• qëllimi i kredisë• kushtet nën të cilat kredia është aprovuar• kushtet dhe si do të paguhet kredia• lartësia e normës së interesit• metoda e sigurimit të kthimit të kredisë• sanksionet për mospërmbushjen e obligimeve të kontraktuara

Kontrata konsiderohet së është lidhur dhe hyn në fuqi pas nënshkrimit të saj nga të dy palët kontraktuese.

4. Burimet afatshkurta të fi nancimit

Puna dhe funksionimi i rregullt i subjekteve afariste janë të fi nancuara nga burime afatshkurtra të fi nancimit. Në thelb, këtu bëhet fj alë për fi nancimin e mjeteve qarkulluese.

Ashtu si edhe burimet e tjera, edhe burimet afatshkurta të fi nancimit mund të identifi kohen si burime vetanake dhe të huaja apo të jashtme.

Si burim vetanak më serioz i fi nancimit të obligimeve afatshkurtra të subjektit afarist sigurisht paraqitet realizimi i mallrave apo shërbimeve. Domethënë, në thelb, nevojat për mjete qarkulluese të subjektit afarist mbulohen nga paratë e realizuara nga puna rrjedhëse dhe realizimi i mallrave dhe shërbimeve.

Si formë shtesë e fi nancimit të obligimeve afatshkurtra të subjektit afarist paraqiten të kreditë afatshkurta.64 Këto kredi zakonisht merren për fi nancimin e nevojave të përkohshme dhe sezonale të subjekteve afariste. Kreditë afatshkurtra, sipas rregullës, jepen për qëllime të veçanta, midis të cilave më të rëndësishme janë:65

63 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 14064 Jovanovski, Tihomir. “Financa”, Shkup, 2007, fq. 24065 Jovanovski, Tihomir. “Financa”, Shkup, 2007, op, cit., Fq. 250



• kreditimi i nevojave të qarkullimit të mallrave • kreditimi i llojeve të ndryshme të rezervave sezonale të prodhimit • kompensimet e mjeteve të cilat subjekti afarist i angazhon gjatë kreditimit të

konsumatorëve•

Nevoja e përdorimit të kredisë afatshkurtër për subjektet afariste nganjëherë është e pashmangshme dhe me zbatimi i tyre bëhet balancimi i marrëdhënieve mall-para, duke lejuar vazhdimin e duhur të marrëdhënieve ekonomike dhe zhvillimin e shpejtë të subjekteve afariste.

Nevoja për kreditimi afatshkurtër mund të ndodhë kur:A) Subjekti afarist ka mungesë të furnizimit të lëndëve të para të nevojshme

për ndonjë shitje të planifi kuar dhe nuk ka burime të veta të mjaftueshme për të kryer furnizimin e kërkuar. Në rast të tillë mund të marrë kredi afatshkurtër për të bërë furnizimin e nevojshëm dhe më vonë kredia të paguhet nga shitja e mallrave për çka është bërë rezerva e tillë e lëndëve të para.

B) Blerja e lëndëve të para të cilat janë blerë një herë (në mënyrë të fushatës) dhe duhet të shërbejnë gjatë gjithë vitit (p.sh. në verë blihet lëkurë e cila gjatë vjeshtës përgatitet për qepje, kurse kërkesa për lëkurë dhe prodhime të lëkurës është më e madhe në dimër).

C) Kreditë që janë aprovuar në bazë të aktivit Këto kredi jepen atëherë kur në strukturën e aktivit të subjektit afarist pretendon që pjesën më të madhe ta marra nga persona të tjera edhe nga rezervat e lëndëve të para edhe nga produktet e gatshme. Pastaj subjekti afarist, edhe pse vepron me rezultat fi nanciar pozitiv, ka probleme me likuiditet dhe paraqitet nevoja e shfrytëzimit të burimeve afatshkurta të mjeteve. Në raste të tilla, zakonisht bankat japin kredi me vlerë 60% të shumës së kërkesave nga personat e tjerë dhe deri 30% të shumës së rezervave. Siç bëhet realizimi i rezervave dhe pagesës së kërkesave, ashtu bëhet pagesa e kredisë.

D) Kur subjektet afariste i kanë kredituar konsumatorët, sidomos kur shiten mallra me vlerë më të madhe dhe kur kushtet e pezullimit të pagesës mund të ndikojnë dukshëm në realizimin që e realizon subjekti afarist, por nëse pagesa vonohet mund të shkaktojë vonesë në punën e subjektit afarist, por ai ngadalësim nuk mund të mbulohen nga burimet e veta, atëherë subjekti afarist i biznesit ka nevojë të shfrytëzojë kredi afatshkurtra.

Në praktikë mund të paraqiten shumë arsye për të cilat paraqitet nevoja e shfrytëzimit të kredisë afatshkurtër. Por, në thelb, të gjitha këto mundësojnë rrjedhë të qetë, të pandërprerë dhe të vazhdueshme të aktivitetit të subjektit afarist.



5. Përkufi zimi dhe llojet e kambialeve

Kambiali është dokument i shkruar në formë dhe përmbajtje të përshkruar në mënyrë rigoroze. Me kambialin një person i urdhëron personit tjetër që në kohë të caktuara dhe në vend të caktuar, t’ia paguajë shumën e caktuar personit i cili është caktuar në të apo personit me urdhrin e tij.

Prandaj, në kambial mund të identifi kohen këto elemente themelore:66

• Tre persona të kambialit a) emri i personit i cili duhet të paguajë kambialin TRASAT b) personi i cili e jep kambialin TRASANT c) ai të cilit duhet t’i paguhet kambiali REMITENT• shënim se është kambial• urdhëresë e pakusht që të paguhet shuma e caktuar• koha deri në maturim• dita dhe vendi i lëshimit të kambialit • vendi ku duhet të bëhet pagesa• nënshkrimi i personit që lëshon kambialin

Përveç këtyre, kambiali mund të ketë edhe elemente të tjera, por pa këto nuk do të jetë kambial.

Ka disa lloje të kambialeve dhe disa prej tyre janë:67

• Kambiali vetanak (solo) personi që lëshon kambialin është i njëjti po ai që duhet ta paguajë. (TRASATI dhe TRASANTI kanë personi i njëjtë)

• Kambiali i trasuar – për pagesë remitenti i kambialit dërgohet te një person tjetër (TRASAT), e jo tek ai i cili e lëshon kambialin (TRASANT). Domethënë, bëhet fj alë për kambial klasike me ç’rast paraqiten tre persona.

• Kambiali i trasuar sipas urdhrit vetanak kur dhënësi i kambialit emërtohet edhe si shfrytëzues i kambialit (domethënë TRASANTI dhe REMITENTI janë person i njëjtë). Ky kambiali paraqitet kur, për shembull, shitësi i mallrave ose shërbimeve trason kambialin te blerësi (që do të paraqitet si debitor i kambialit), kurse si shfrytëzues emërtohet shitësi.

• Kambiali domicil paraqite në rastet kur në kambial do të shënohet se remitenti shkon për pagesë duhet të drejtohet te personi tjetër edhe në vendin e tij, e jo te trasati.

• Kambiali është dokument me të cilin rregullohen marrëdhëniet kreditore-debitore në mes subjekteve.

Karakteristikë e kambialit është se ndryshe nga dokumente të tjera me të cilat rregullohen marrëdhëniet kreditore-debitore, është se kambiali karakterizohet me “ashpërsinë vet.” Kjo ashpërsi të thotë se pozita e debitorëve me kambial është më e vështirë se e debitorëve të tjerë në punët qytetare-juridike, sepse kreditori me kambial kërkesën e tij mund ta realizojë sipas procedurës së shkurtë.

Edhe një karakteristikë e kambialit është ashtuquajtura “përgjegjësi solidare”, që do të thotë se në qoftë se akceptanti, i cili është debitor kryesor i kambialt, refuzon të

66 Jovanovski, Tihomir. “Financa” Shkup, 2007, fq. 24267 Po aty, fq. 243



paguajë shumën e kambialit në afatin e caktuar, atëherë pagesa mund të kërkohet nga cilido debitorë që e ka nënshkruar kambialin.

Punët karakteristike me kambiale janë:68

• Dhënia e kambialeve: Kambiali jepet me pëlqim të blerësit dhe shitësit të mallrave dhe shërbimeve i cili si debitor do të paraqitej blerësi (trasati), kurse si shfrytëzues (remitenti) shitësi ose ndonjë person tjetër.

• Akceptimi (pranimi) i kambialit – dhënia e deklaratës me shkrim nga trasati (debitorit të kambialit) se pranon të paguajë shumën e kambialit brenda afatit të paraparë. Kjo bëhet me fj alët “pranoj” apo “pajtohem”.

• Nënshkrimi (vërtetimi) i kambialit është mënyrë e veçantë e transmetimit të kambialit. Sipas mënyrës së nënshkrimit kambiali bartet prej pronarit të mëparshëm (remitenti) te person tjetër (remitent të ri). Ky transferim i të drejtës së kambialit bëhet duke shkruar fj alët e mëposhtme në anën e pasme të kambialit, “në vend timin paguani sipas urdhrit të...”, me çka shënohet emri i remitentit të ri, vihet nënshkrimi nga pronari i mëparshëm, si dhe data dhe vendi i nënshkrimit.

• Avalimi i kambialit – dhënie e deklaratës me shkrim për garancinë e kambialit. Me këtë garancia e kambialit (garanti) garanton për debitorin e caktuar të kambialit se do të paguajë shumën e kambialit. Si garantues i kambialit mund të paraqitet banka e cila do të garantojë për secilin klient të vet i cili paraqitet si debitor i kambialit.

• Pagesa e kambialit bëhet në ditën e maturimit të kambialit ose brenda dy ditëve të ardhshme pas datës së maturimit. Në qoftë se bëhet fj alë për kambial pa afat (a vista), ajo duhet të paguhet, menjëherë pasi do t’i paraqitet debitorit për pagesë.

6. Financimi nga burimet afatgjata të fi nancimit

6.1. Financimi nga kreditë afatgjata

Financimi i mjeteve themelore dhe mjeteve të përhershme qarkulluese bëhet nga kreditë afatgjata. Në të vërtetë, të gjitha mjetet e investuara që mbeten të lidhura më gjatë se një vjet janë të fi nancuara nga investimet afatgjata. Shembull: ndërtesat, pajisjet, blerja e tokës dhe investimet në hulumtim dhe zhvillim. Investimet në prodhim gjithashtu kanë karakter të investimeve afatgjata, sepse mjetet e investuara në prodhim janë të lidhura derisa ndërmarrja ekziston dhe nuk mund të punojë me to. Mjetet monetare të investuara në mjete themelore ndërmarrja i kthen gradualisht nëpërmjet kalkulimit të amortizimit në çmimin e shitjes së produkteve dhe pagimit e tyre. Për shkak se këto mjete mund të kthehen në afat të shkurtër, fi nancimi i tyre siguron kredi afatgjata të njohura si kredi për investime.

Kreditë për investime janë të mëdha në sasi dhe sigurimi i tyre është i lidhur me procedura afatgjata dhe vëllimin e dokumentacionit dhe sigurimin e hipotekave.

68 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 150



Gjithashtu kreditë afatgjata për shkak të sasisë së madhe nuk janë përdorur menjëherë, por gradualisht nëpërmjet pjesëve të quajtura transhe. Transhetë merren mbi bazën e situatave kohore dhe dokumenteve të bashkangjitura në fazën e investimit. Me atë kontrollohet shpenzimin racional dhe i dedikuar i mjeteve, që është me rëndësi të madhe për bankën, pasi që investimet e dështuara pamundësojnë kthimin e kredisë.

Kur është fj ala për kreditë afatgjata karakteristikë e tyre është edhe ajo se ato kthehen në bazë të planit të amortizimit, në të cilin janë të llogaritur anuitetet-këstet.

Në planin e amortizimit realizohen pagesat mesatare, respektivisht anuiteti është shumë e huas mesatare dhe interesit mesatar. Nëse nuk përgatitet plani i amortizimit, pagesa dhe interesi në vitin e parë do të jenë më të mëdha, kurse ndërmarrja e re dhe ekonomikisht jo mjaft e fortë.

A = huaja mesatare + interesi mesatar

Më poshtë japim një shembull të planit të amortizimit për kredi afatgjatë prej 1000.000 denarë me periudhë të shlyerjes prej 10 vjetësh dhe normë të interesit prej 9% në vit.

Periudha Kredia Anuiteti vjetor Interesi vjetor Pagesa vjetore1 1,000.000 155.820 90.000 65.8202 934.138 155..820 84.076 71.7443 862.436 155.820 77.619 78.2014 784.235 155.820 70.581 85.2395 698.996 155.820 62.910 92.9106 606.086 155.820 54.548 101.2727 504.814 155.820 45.433 110.3878 394.427 155.820 35.498 120.3229 274.105 155.820 24.670 131.15010 142.955 155.820 12.865 142.955Gjithsej 1,000.000 1.558. 200 558.200 1,000,000

Nga tabela mund të shihet se ndërmarrja me dhjetë anuitete të barabarta prej 155.820 do të paguajë kryegjënë e mjeteve prej 1.000.000 dhe interesin e përgjithshëm prej 558.200. Nëse nuk bëhej plani i amortizimit do të kishte këstin e parë vjetor prej 190,000 (10,000 + 90,000 interesi kryesor), kësti i vitit të dytë do të arrijë në 184.076 (pjesa kryesore e mjeteve 100.000 dhe 84 076 interes) e kështu me radhë.

Te kreditë afatgjata paraqitet një lloj i veçantë i interesit interesi interkalar. Ky është interesi i cili llogaritet për periudhën nga fi llimi i përdorimit të kredisë deri te momenti i fi llimit të pagimit të kredisë. Ky interes mund të paguhen para fi llimit të shlyerjes dhe gjatë kohës së shlyerjes. Përveç interesit të rregullt dhe interkalar gjatë vonesës së pagesës të kredisë afatgjatë paguhet interesi ndëshkues me shkallë më të lartë se shkalla e rregullt.



6.2. Financimi nëpërmjet aksioneve dhe obligacioneve

Investimet afatgjata patjetër duhet të mbulohen nga burimet afatgjata. Si një nga mundësitë për sigurimin e mjeteve afatgjata është emisioni i letrave me vlerë. Me këtë rast, emisioni i aksioneve i përket burimeve vetanake të fi nancimit, kurse emisioni i obligacioneve burimeve të huaja të fi nancimit.

Aksionet janë letra me vlerë vetanake dhe me to pronarit të tyre i konfi rmohet se ai është pronar i pjesës ideale të kapitalit të shoqërisë aksionare.

Sipas formës, si edhe letrat e tjera me vlerë, aksionet duhet t’i kenë këto elemente: shenjën se është aksion, emrin e emetuesit, emrin e pronarit të aksioneve, vlerën nominale, datën dhe vendin e emetimit dhe nënshkrimin e emetuesit. Por në fakt sot, si në shumicën e vendeve ashtu edhe në vendin tonë aksionet nuk janë në formë të letrës, por ato ruhen vetëm në formë elektronike. Te na për ruajtjen dhe përcjelljen të gjitha ndryshimeve në lidhje me pronësinë e aksioneve i obliguar është Depozituesi qendror për letrat me vlerë dhe të gjithë pronarët që posedojnë aksione marrin dokument raport nga institucioni. Në këtë dokument janë shënuar të gjitha të dhënat në lidhje me numrin e aksioneve që i posedojnë, vlerën nominale.

Para çdo emisioni të aksioneve duhet të llogaritet se sa dhe për çfarë qëllimi kemi nevojë për kapital. Domethënë, rregull e shkruar është që të përgatitet elaborat. Pastaj llogaritet vlera nominale dhe numri i aksioneve që do të emetohen. Për shitjen e aksioneve të cilat i janë besuar institucioneve të veçanta të autorizuara, të cilat kanë licencë për tregtimin e letrave me vlerë, e ato janë të a. q. bankierët investues. Para se të ofrohen në treg, aksionet patjetër duhet të regjistrohen në Komisionin për letrat me vlerë, ku jepet raporti mbi emisionin e aksioneve në formën e prospektit.

Ekzistojnë disa lloje të aksioneve, edhe atë në varësi të asaj se nga cili aspekt i shqyrtojmë. Kështu, kemi aksione nga emisioni i para dhe të mëvonshme, aksione të cilat emërtohen të bartësit. Sipas të drejtave të cila aksionet u japin aksionarëve ekzistojnë:69

• Aksione të thjeshta të cilat i japin pronarit të drejtën të marrin pjesë në fi time dhe të drejtën që të marrin pjesë në menaxhim, dhe

• Aksione prioritare të cilat kanë përparësi në pagesë të dividendëve, por ato nuk mund të kenë të drejtën të marrin pjesë në menaxhim

Aksionet si burim të fi nancimit janë shumë të rëndësishme, sepse ato sigurojnë kapital shtesë nën kushte të favorshme. Me këtë rast, në qoftë se ndërmarrja punon me sukses, çmimi i tyre në tregun e letrave me vlerë do të rritet. Domethënë, si dallim në mes vlerës së tregut (shitjes) të aksioneve dhe vlerës së tyre nominale krijohet kapital rezervë i cili është burimi më i lirë i fi nancimit.

Obligacionet janë letra me vlera të borxhit me të cilat mbajtësit i konfi rmohet se ka marrë hua një sasi të caktuar të emetuesit të tyre (shitësit), i cili e merr përsipër të paguajë shumën në afat të caktuar dhe mbajtësit të tyre do t’i paguajë interes të caktuar.




Elementet e obligacionit janë të njëjta si tek aksionet, me atë dallim që këtu duhet të qëndrojë afati i maturimit, mënyra e pagesës së kryegjësë (vallë ajo do të jetë menjëherë ose në pjesë sipas planit të amortizimit), dhe shuma e interesit që zakonisht paguhet në mënyrë periodike (mujore, tremujore, gjysmë vjetore ...).

Edhe obligacionet sot janë të ç’materializuara dhe mbahen posaçërisht vetëm në formë elektronike edhe atë në Depozitarin qendror për letrat me vlerë.

Procedura për emetimin e tyre zhvillohet ashtu si edhe tek aksionet, me atë dallim se duhet të përcaktohet norma e interesit dhe afati i maturimit. Norma e interesit përcaktohet sipas kushteve të tregut të kapitalit (letrat e tjera me vlerë afatgjate dhe normat e interesit për kreditë afatgjata), kurse afati i maturimit varet nga kohëzgjatja e projektit që ka për qëllim të bëjë emisionin e obligacioneve.

Ekzistojnë disa ndarje të obligacioneve edhe atë sipas mënyrës së pagesës (a paguhet menjëherë ose në pjesë), a janë në emrin e mbajtësit. Sipas subjekteve të cilat i emetojnë dallojmë:70

• Obligacione të emetuara nga organet shtetërore dhe ato janë letra me vlerë më të sigurta

• Obligacione të emetuara nga autoritetet lokale• Obligacione të emetuara nga subjektet afariste. Këto bono janë me rrezik më të madh

në krahasim me të mëparshmet, por ato sërish, sipas rregullës, kanë normë më të lartë interesi.

Obligacionet si letra me vlerë janë të destinuara për një rreth të gjerë të investitorëve dhe prandaj rëndësia e tyre është shumë e madhe, sepse i mobilizojnë mjetet e papërdorura te popullsia dhe të njëjtat i përfshijë në rrjedhat kryesore ekonomike.

70 Po aty, fq. 153




1. Defi noni se çfarë është fi nancimi!2. Defi noni burimet vetanake të mjeteve!3. Shpjegoni konceptin kapitali dhe pronari individual!4. Defi noni depozitat e përhershme të themeluesve të subjekteve afariste!5. Defi noni konceptin kapitali aksionar! 6. Defi noni se çfarë është kredia!7. Numëroni se çka përket në burime të huaja të mjeteve!8. Cilat janë elementet thelbësore të kredisë?9. Shpjegoni llojet e kredive!10. Shpjegoni përgatitjen dhe dorëzimin e kërkesës për kredi?11. Si përpunohet propozimi për aplikim të kredisë?12. Si për të përgatitur propozim për kredi?13. Si lidhet kontrata për kredi?14. Cilat janë burimet afatshkurta të fi nancimit?15. Defi noni nocionin kambial!16. Shpjegoni llojet e kambialeve.17. Cilat janë kreditë me kambiale?18. Defi noni çka është aksioni!19. Defi noni çka është obligacioni!20. Çfarë lloje të aksioneve dini?21. Defi noni rolin e kartelës debitore!22. Defi noni rolin e kartelës kreditore!23. Çka është anuiteti?



Shembuj të tërësisë tematike Burimet e fi nancimit

Shembulli 1.Ndërmarrja tregtare “KONI” prodhon çokollata. Është vendosur në Shkup dhe

punon sipas parimit të shoqërisë aksionare. Produktet e saj janë të kualitetit të lartë dhe shiten në treg. Meqë bëhet fj alë për prodhim të brenduar, ndërmarrja gjithmonë ndan mjete të mëdha për hulumtim dhe zhvillim. Sipas planeve të zhvillimit të ndërmarrjes është parashikuar futja e linjës së të prodhimit. Prodhimi do të fi nancohet me kredi të marra nga linjat e kredisë së jashtme nëpërmjet bankës sonë afariste, e në bazë të dokumentacionit të përgatitur siç duhet dhe dokumentacionit të dorëzuar dhe planit të biznesit.Pyetje:

1. Cili është kapitali i ndërmarrjes?2. Në bazë të çfarë është marrë kredia?3. Për çfarë lloj të kredisë bëhet fj alë sipas afatit dhe a do të përdoret në të njëjtën kohë?4. Cila pjesë e ndërmarrjes do ta udhëheqë procedurën e kredisë?

Shembulli 2.Ndërmarrja “General Electric”, kryen furnizimin e pjesëve, konstruksioneve dhe

elementeve të tjera nëpërmjet ndërmjetësve, duke përfshirë: komisionerët, agjencitë tregtare, përfaqësitë e kompanive të huaja dhe shoqatave shoqëruese. Hulumtohet tregu i furnizimit nëpërmjet kualitetit të furnizimeve të ofruara, kurse çmimet e ofruara hulumtohen nëpërmjet produkteve cilësore. Është bërë anketa nga blerësit për kënaqësinë e cilësisë për blerjen e produkteve cilësore të kësaj kompanie, me çka 89% shprehen me mendim të lartë. Kompania përkohësisht merret edhe me furnizim afatshkurtër për të shmangur rritjen e shpenzimeve. Nuk ka pamjaftueshmëri në sasinë dhe cilësinë e pjesëve të blera dhe konstruksioneve. Pagesat (likuidimi) i faturave nga shitësit dhe pjesëmarrësit e tjerë në procesin e furnizimit rregullohen dhe paguhen në kohë. Kapitali është i aksionarëve me pjesën e vet të aksioneve.

Për shkak të zvogëlimit të konsumit të shkaktuar nga kriza globale ekonomike, politika fi nanciare e ndërmarrjes parashikon shitje me kredi. Për shkak të fi nancimit të blerësve dhe rritjen e qarkullimit ndërmarrja aplikon për kredi në bankat afariste. Për shkak të reputacionit dhe të likuiditetit fi nanciar, që e posedon ndërmarrja, Stopanska banka i jep kredi për fi nancimin e blerësve. Aksionarët kanë aksione të zakonshme dhe prioritare në kompani.Pyetje

1. Çfarë ndërmarrja është “General Electric”?2. Çfarë lloj të aksioneve ka në ndërmarrje?3. Pse ndërmarrja merr kredi?4. Për çfarë qëllimi është marrë kredia?5. Si është afati i kredisë duke pasur parasysh qëllimin e saj?



Ushtrime

1. Financimi është aktivitet afarist me të cilin sigurohen mjete për punën e subjekteve afariste.PO JO

2. Prej çfarë varet sigurimi i mjeteve nga burimet e veta?1. _______________________________________2. _______________________________________3. _______________________________________4. _______________________________________

3. Subjekti që dëshiron të fi llojë një aktivitet ekonomik duhet të sigurojë kapital vëllimi i të cilit do të përshtatet në llojin e aktiviteteve që do të kryejë.PO JO

4. Aksionet janë letra me vlerë dhe të njëjtat janë konfi rmim i kapitalit të investuar. PO JO

5. Në çfarë formash mund të shfaqen burime të huaja të mjeteve?1. _____________________________________________2. _____________________________________________

6. Kredia është marrëdhënie kreditore-debitore ndërmjet kreditorit dhe debitorot në të cilin kreditori ia lëshon në shërbim personit tjetër vlerën e caktuar (para, mallra, shërbime) në kohë të caktuar dhe nën kushte të caktuara, por me obligimin që t’i kthehet.PO JO

7. Cilat janë elementet thelbësore të kredisë?1. ______________________________2. ______________________________3. ______________________________

8. Sipas formës në të cilën jepet kredia dallojmë kredi në të holla dhe kredi në mall.PO JO

9. Sipas dedikimit të kredisë, kreditë ndahen kredi për prodhimtari dhe kredi për konsum.PO JO

10. Sipas origjinës së mjeteve që i marrim, kreditë nga një vend mund të ndahen në kredi vendore dhe kredi të huaja.PO JO



11. Cilat të dhënat përmenden në përgatitjen e aplikimi për kredi?1. ________________________________ 2. ________________________________3. ________________________________ 4. ________________________________5. ________________________________ 6. ________________________________

12. Cilat të dhëna i ka formulari për aplikim të kredisë?1. ________________________________ 2. ________________________________3. ________________________________ 4. ________________________________5. ________________________________ 6. ________________________________7. ________________________________ 8. ________________________________

13. Defi noni nocionin kambial!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Defi noni nocionin aksion!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. Cilat janë karakteristikat e punës me kambiale?1. ________________________________ 2. ________________________________3. ________________________________ 4. ________________________________5. ________________________________ 6. ________________________________

16. Kredia akceptuese ndodh kur banka vë nënshkrimin e tij në kambial dhe bëhet debitori kryesor i kambialit.PO JO

17. Kredia avaluese është formë e kredisë së garantuar.PO JO

18. Kredia skontuese paraqitet kur banka e skonton kambialin nga klienti i saj i cili më përpara ka bërë shitje me pagesë shtyrë.PO JO

19. Kredinë rieskontuese e iniciojnë bankat me dorëzimin e kambialeve të skontuara te banka qendrore.PO JO

20 Çfarë lloje të aksioneve ekzistojnë? __________________________________________________________________________________________________________________________________________________



__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21. Defi noni konceptin e kartelave kreditore!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

22. Defi noni konceptin e kartelës debitore! __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


T E M A 4

QARKULLIMI PAGESOR

P a s q y r a e t e m ë s Nocioni i qarkullimit pagesor Llojet e qarkullimit pagesor Llogaritë e mjeteve monetare të

ndërmarrjeve Përgatitja e dokumentacionit për

pagesë (likuidimi i dokumenteve për pagesë)

Ndërmjetësit e qarkullimit pagesor Banka popullore e republikës së

maqedonisë Përgjegjësitë e bankës popullore Bankat dhe qarkullimi pagesor Bankat afariste Shtëpia e kliringut Kliringu

Q ë l l i m e t e m ë s i m i t Pas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje:

• të defi noni qarkullimin pagesor • të defi noni qarkullimin pagesor me para të gatshme • të defi noni qarkullimin pagesor pa para të gatshme • të shpjegoni përparësitë dhe dobësitë e qarkullimit pagesor me para të gatshme dhe jo të gatshme • të defi noni qarkullimin pagesor të brendshëm dhe ndërkombëtar • të defi noni qarkullimin pagesor të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë • t’i tregoni dokumentet me të cilat realizohet pagesa nëpërmjet arkës • të defi noni likuidimin e dokumenteve • të shpjegoni përgjegjësitë e likuidatorit • të defi noni përgjegjësitë e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë • të shpjegoni funksionet e Bankës popullore • të shpjegoni rolin e Bankës popullore • të shpjegoni pjesëmarrjen e bankave afariste në qarkullimin pagesor • të shpjegoni Shtëpinë e kliringut në Maqedoni • të shpjegoni për kliringun e pagesave të vogla ndër bankare


Transferimi i mjeteve të parave nga një person te një person tjetër juridik ose fi zik në mënyrë që të likuidohet një marrëdhënie e caktuar kredituese-debituese quajmë qarkullim pagesor.

Qarkullimi pagesor me para të gatshme realizohet me para të gatshme (efektive), dhe është karakteristikë për pagesat e popullatës, ndërsa qarkullimi pagesor me para jo të gatshme paraqet pagesën përmes ndërmjetësve (bankat, ndërmarrjet për komunikacion të PTT, etj.)

Qarkullimi pagesor me para të gatshme bëhet përmes transferimit të drejtpërdrejtë të parave të gatshme në mes subjekteve, kurse pagesat që bëhen pa përdorimin e parave të gatshme, por vetëm me regjistrim të sasisë në barë ose në përfi tim të llogarive të caktuara të subjekteve që kryejnë qarkullimi pagesor me para jo të gatshme përfaqëson qarkullimin pagesor pa para të gatshme.

Dokumenti është dëshmi me shkrim ose e dhënë e besueshme. Prandaj, çdo pagesë, pavarësisht nga arsyeja që e ka imponuar, patjetër duhet të bazohet në dokumentin.

Bankat afariste janë organizata fi timprurëse fi nanciare. Ato janë fi rma afariste që tregtojnë me mjete fi nanciare. Këto banka kryejnë punë kreditore, depozitare, punë të qarkullimit pagesor dhe lloje të tjera të punëve bankare.

Në sistemin e ri të qarkullimit pagesor, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka funksione kryesore dhe të rëndësishme të përcaktuara në Ligjin për qarkullim pagesor.

konceptet kyçe:

qarkullimi pagesor

lloj e qarkullimit pagesor

qarkullimi me para jo të gatshme

qarkullimi me para të gatshme

qarkullimi i tërthortë

qarkullimi i drejtpërdrejtë

qarkullimi ndërkombëtar

likuidatura

kontrolli

banka popullore

bankat afariste

kliringu


T E M A 4Qarkullimi pagesor

1. Nocioni për qarkullimin pagesor

Transferimi i mjeteve nga një person te një person tjetër juridik ose fi zik në mënyrë që të likuidohet një raport i caktuar kreditues-debitues quhet qarkullim pagesor. Të gjitha pagesat që janë bërë në mes ndërmarrjeve, ose ndërmjet tyre dhe subjekteve të tjera në vend dhe jashtë vendit quhen qarkullim pagesor.

Qarkullimi pagesor i mbulon të gjitha pagesat, të shprehura në para, pavarësisht se kush i kryen, në bazë të çfarit dhe në cilën mënyrë. Nëse këto pagesa janë bërë në kuadër të një vendi, atëherë ai është qarkullim i brendshëm pagesor, në qoftë se pagesat janë bërë në mes personave fi zikë dhe juridikë të vendeve të ndryshme bëhet fj alë për qarkullim pagesor jashtë vendit. Për shkak të problematikës së ndryshme në realizimin e qarkullimit të brendshëm dhe të jashtëm pagesor, atyre do të u jepet vëmendje e veçantë gjatë mësimit të mëtejshëm.71

Si rezultat i marrëdhënieve të biznesit në mes personave fi zikë dhe juridikë në kuadër të një apo më shumë vendeve të ndryshme janë krijuar marrëdhënie fi nanciare kërkesa dhe obligime. Obligimet fi nanciare të vendosura në mes palëve barazohen me pagesa. Termi “pagesa” do të thotë transferim i parave nga një person te një person tjetër.

Pagesat zakonisht paraqiten si pasojë e aktit të blerjes dhe shitjes së mallrave dhe shërbimeve, por shpesh paraqiten edhe pagesa për shlyerjen e kredive dhe pagesa të interesave, shlyerja e obligimeve të ndryshme fi skale (tatimet, taksat), pagesat në bazë të shërbimeve të përdorura (turistike, hotelierike, arsim, transport, komunikacion, ndërtimtari, shëndetësi, licenca, patenta, shërbime intelektuale dhe shërbime të tjera.)72 Tërësia e të gjitha pagesave në mes individëve apo subjekteve ligjore për të shlyer obligimet e tyre reciproke në para apo pagesa të kërkesave, paraqet qarkullimin pagesor.73

2. Llojet e qarkullimit pagesor

Varësisht nga ajo nëse pagesat janë bërë nga dorëzimi i parave të gatshme ose regjistrimit të parave nga llogaria e paguesit, në emër të pranuesit të parave, pagesat mund të jenë si pagesë me para të gatshme dhe jo të gatshme.

Qarkullimi pagesor me para të gatshme është bërë me para të gatshme (efektive), kurse është karakteristikë për pagesëat e popullatës, ndërsa qarkullimi pagesor me para jo të gatshme paraqet pagesën nëpërmjet ndërmjetësuesve (bankave, ndërmarrjet e komunikacionit të PTT, etj.)

71 Payment Systems, monetary policy, and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eithRichard K. Abrams... (et al), International Monetaru Fund, Publication servis 700 19th Street, N.W.,Washington, p.23672 Po aty, fq. 23773 Po aty, fq. 237



Në të vërtetë, qarkullimi pagesor me para të gatshme dhe jo të gatshme ka organizim të ndryshëm të pagesës, përdor metoda dhe instrumente të ndryshme të qarkullimit pagesor, e me këtë ka pasoja të ndryshme ekonomike për pranuesit e pagesës.

Qarkullimi pagesor me para të gatshme historikisht i paraprin pagesës me para jo të gatshme. Përparësitë e pagesave me para jo të gatshme, në krahasim me pagesat me para të gatshme janë:74

• kursim i kohës edhe të dy partnerëve afaristë gjatë kryerjes së pagesës për shkak se ato nuk do të vinë në kontakt të drejtpërdrejtë në numërimin e transferimit të parave;

• racionalitet më të madh në qarkullimin pagesor për shkak se është zvogëluar mundësia e paraqitjes së gabimeve në numërimin të parave. Gjithashtu është zvogëluar rrezikun të cilin janë ekspozuar paratë e gatshme gjatë manipulimit me ato (vjedhjet, përvetësimi, dhe keqpërdorime të tjera);

• mënyra e pagesës me para të gatshme ka mangësi të vogla në paraqitjen e gabimeve në pagesë.

Pagesat me para të gatshme mund të bëhen në dy mënyra, edhe atë:A) Në mënyrë të drejtpërdrejtë B) Me anë të organizatave të specializuara për pagesë ose me ndonjë bankë. A) Pagesa e drejtpërdrejtë me para të gatshme bëhet gjatë takimeve në mes

debitorit dhe kreditorit të cilët drejtpërsëdrejti këmbëjnë sasinë e duhur të parave, kurseD) Pagesa e tërthortë bëhet me anë të organizatave të specializuara për qarkullim

pagesor ose nga ndonjë bankë. Debitori dhe kreditori vijnë në kontakt nëpërmjet ndërmjetësit i cili merr urdhër nga debitori: në barrë të llogarisë e tij të paguajnë shuma të caktuara në llogarinë e kreditorit.

Një organizim i mirë i qarkullimit pagesor paraqet kusht normal të funksionimit të subjekteve ekonomike, që është kryerje normale e procesit të prodhimit dhe qarkullimit. Ngecja në pagesën e mallrave të shitura ose të shërbimeve të kryera është një nga shenjat se pagesa e vendit nuk është organizuar mirë, që e ngadalëson lëvizjen qarkulluese të mjeteve dhe mund të çojë në vërejtje se nga qarkullimi pagesor i organizuar mirë varet edhe shpejtësia e pagesës e cila është elementi më i rëndësishëm në marrëdhëniet, debitore-kreditore duke pasur parasysh sasinë e madhe të pagesës dhe periudhën relativisht të gjatë në të cilën kjo mund të bëhet. Prandaj, pagesa është e organizuar mirë dhe funksionon mirë në qoftë se është efektive dhe ekonomike.

Qarkullimi pagesor, si tërësi e të gjitha pagesave individuale, mund të vërehet nga disa aspekte. Për shembull, mund të vërehet:75

• sipas vendit të pagesës • sipas mënyrës së pagesës • sipas llojit të pagesës

74 Payment Systems, monetary policy,and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eithRichard K. Abrams., Washington. op, cit., p. 23975 Payment Systems, monetary policy,and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eithRichard K. Abrams., Washington. op, cit., p. 240



2.1. Qarkullimi pagesor sipas vendit ku gjenden pjesëmarrësit në pagesë

Sipas vendit ku gjenden pjesëmarrësit në pagesë, dallojmë: • qarkullim pagesor të brendshëm dhe • qarkullim pagesor ndërkombëtare (të jashtëm)

Tërësia e të gjitha pagesave individuale të cilat janë të realizuara në vend dhe në njësinë e valutës kombëtare quhet qarkullim pagesor i brendshëm në vend ose qarkullim pagesor vendor. Me të përfshihen të gjitha pagesat ndërmjet subjekteve në hapësirën e valutës së njëjtë.

Për dallim nga kjo, tërësia e qarkullimit pagesor të realizuar në mes personave fi zikë ose juridikë të vendeve të ndryshme është e quajtur ndërkombëtare ose qarkullim pagesor me vendet e huaja, apo qarkullim pagesor devizor.76 Ato janë pagesa të realizuara midis subjekteve ekonomike të hapësirave të ndryshme valutore.

2.2. Qarkullimi pagesor sipas mënyrës së pagesës

Sipas mënyrës së pagesës dallojmë:77

• pagesë indirekte • pagesë direke.

Dallimi kryesor në mes pagesave direkte dhe indirekte është e varur nga ajo se a janë përfshirë ose nuk janë përfshirë një ose më shumë palë në pagesë.

Kështu, qarkullimin direkt i pagesës përfshin pagesat e drejtpërdrejta midis paguesit dhe pranuesit, ndërsa qarkullimi indirekt i pagesës përfshin, përveç këtyre, një ose më shumë organizata nëpërmjet të cilave është bërë vetë pagesa.78

2.3. Qarkullimi pagesor sipas llojit të pagesës Sipas llojit të pagesës dallojmë:79

• qarkullimin pagesor me para të gatshme • qarkullimin pagesor me para jo të gatshme.

Qarkullimi pagesor me para të gatshme realizohet përmes transferimit të drejtpërdrejtë të parave në mes subjekteve, ndërsa pagesat që janë realizuar pa përdorimin e parave të gatshme, por vetëm me regjistrim e shumës në barë ose për llogari të llogarive të caktuara të subjekteve që e kryejnë pagesën paraqet qarkullimin pagesor me para jo të gatshme.

Qarkullimi pagesor sot bëhet edhe nëpërmjet Internetit dhe përmes rrugës elektronike.

76 Po aty, fq. 24077 Po aty, fq. 24078 Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia Banking Soundness and RecentLessons. International Monetary Fund. WP/00/145. August, 2009, p.26179 Po aty, f. 263



3. Llogaritë e mjeteve monetare të ndërmarrjeve

Mjetet e veta monetare ndërmarrjet i evidentojnë në llogaritë që mbahen në Entin për qarkullim pagesor. Në këtë grup mbahen të gjitha mjetet monetare të cilat i disponojnë ndërmarrjet, edhe atë:80

• mjetet monetare në xhiro llogaritë• mjetet monetare në llogaritë e veçanta (rezervë, konsum

i përbashkët dhe fonde të tjera); • mjetet monetare në llogari të tjera (llogari rrjedhëse, depozita, etj). Përveç llogarive që mbahen në Entin për qarkullimin pagesor, ndërmarrjet mund të kenë llogaritë e tyre në bankat e ndryshme, siç janë:81

• llogari për kreditë e lejuara; • llogari devizore në të cilën mbahen mjetet e huaja të pagesës dhe nëpërmjet të cilës

bëhet pagesa në valutë të huaj; dhe• llogari të tjera në banka.

Shfrytëzimi i mjeteve në këto llogari bëhet përmes urdhëresave që drejtohen deri te Enti për qarkullim pagesor ose banka, varësisht nga ajo se ku mbahet llogaria themelore.

Debitimi i llogarisë zakonisht është me urdhrin e pronarit të llogarisë, ndërsa miratimi i llogarisë – me urdhër të atij që e kryen pagesën.

4 . Përgatitja e dokumentacionit për pagesë (likuidimi i dokumenteve për pagesë)

Dokumenti paraqet dëshmi me shkrim ose të dhënë të besueshme. Prandaj, çdo pagesë, pavarësisht nga arsyeja që e ka nxitur, patjetër duhet të bazohet në dokumentin.

Secilës pagesë duhet t’i paraprijë përgatitja e dokumentacionit për pagesë. Procedura për përgatitjen e dokumentacionit për pagesa quhet likuidimi i dokumentacionit. Likuidimin e dokumenteve e bën shërbimi i veçantë në ndërmarrje që quhet likuidaturë dhe personi i cili kryen likuidimin është quajtur likuidues.

Me dokumente në bazë të të cilave bëhet pagesa përmes llogarive ose arkës nënkuptohen:82

• faturat për materialet e furnizuara, prodhime gjysmë të gatshme, prodhime të gatshme, pjesë rezervë, mallra dhe shërbime;

• faturat për mjetet e furnizuara themelore, materialet për investime; • faturat dhe dokumentet e tjera për inventar të furnizuar dhe pajisje për konsum të

përbashkët etj.

80 Po aty, f. 26381 Po aty, f. 26382 Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2009, op., cit., p. 267



Kur pagesa bëhet nëpërmjet arkës, në bazë të dokumenteve fi nanciare, nënkuptohet:83

• urdhërpagesa për udhëtime zyrtare; • dokumentet bazë mbi të cilat bëhet qarkullimi pagesor i rrogave të punëtorëve; • dokumentet e tjera në bazë të të cilave pagesat janë bërë për të paguar punëtorët; • dokumente të tjera mbi bazë të të cilave janë bërë pagesat në para të gatshme deri

në maksimumin e arkës. Likuidimi i dokumenteve për pagesë do të thotë: kontroll të dokumenteve nga

pikëpamja: • dokumenti a është i saktë nga pikëpamja formale dhe e përllogaritjes, respektivisht

a është i rregullt për pagesë dhe në të a ekziston vërtetim se në fazën e mëparshme është bërë kontrolli përllogaritës

• në dokument a është vërtetuar saktësia e ndryshimit afarist me nënshkrimin e personit të autorizuar dhe në lidhje me dokumentin bazë të të cilit pagesat janë bërë a janë treguar të gjitha dokumentet e nevojshme, për shembull, kur është fj ala për pagesë të faturës për materiale të blera, duhet të defi nohet a ka dokument se materiali është pranuar. Në fakt, kontrollohet saktësia materiale e dokumenteve.

Likuidatura duhet t’i kthejë dokumentet jo të rregullta nga anët formale, përllogaritëse dhe materiale te parashtruesit për korrigjim.

Detyrë vijuese e likuidaturës, pas kontrollimit të dokumenteve, është të përgatitë urdhëresat për pagesë.

Likuidimi i dokumenteve për pagesë ka rëndësi të madhe për qëndrueshmërinë e punës fi nanciare në ndërmarrje dhe për këtë qëllim duhet të autorizohet një punonjës (apo më shumë punëtorë), i cili do të kryejë shlyerjen e dokumenteve monetare dhe do të jetë përgjegjës për:84

• likuidim të drejtë dhe të saktë të dokumenteve; • likuidim të drejtë dhe të saktë të dokumenteve të kontabilitetit nga ana qenësore

dhe formale; • likuidim të drejtë dhe të saktë të dokumenteve të kontabilitetit nga aspekti i

rregullsisë materiale dhe përllogaritëse; • për çështje të tjera që lindin nga sfera i aktiviteteve të veta dhe punës.

4.1. Likuidimi i dokumentacionit (si bëhet likuidimi i dokumenteve)

Secila pagesë, pavarësisht nga arsyeja që e ka nxitur, patjetër duhet të bazohet në një dokument. Dokumenti i cili shërben si bazë për pagesë mund të jetë me origjinë nga pala për të cilën duhet të paguajnë ose si dokument i brendshëm i hartuar në organizatë, me të cilin duhet të bëhet pagesa.85

83 Po aty, fq. 26884 Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2009.op, cit., p.26985 Po aty, fq. 269



Megjithatë, çdo pagesë duhet të paraprihet nga përpunimi përgatitja e dokumentacionit për pagesë. Procedura për përgatitjen e dokumentacionit për pagesë quhet likuidimi i dokumentacionit. Likuidimin e dokumenteve, verifi kimin e saktësisë së dokumenteve, e bën shërbim i veçantë në organizatë që quhet likuidaturë. Nëse në organizata ka shumë punë, e me këtë edhe shumë dokumente, kjo punë kryhet nga një person likuidatori.

Likuidimi i dokumentacionit për pagesë nënkupton:86

dokumenti a është i korrigjuar nga ana e përllogaritjes dhe ana formale, respektivisht a është në rregull për pagesë. Me fj alë të tjera, kontrollohet rregullshmëria formale e dokumentit;

obligimi që duhet ta paguhet a e ka marrë personi nga organizata e autorizuar për detyra të tilla nga ana e organeve të përgjithshme drejtuese ose akteve ligjore. Një person i cili ka marrë përsipër obligimin duhet të verifi kojë nënshkrimin e dokumentit përkatës;

në dokument a është verifi kuar saktësia e ndryshimit afarist me nënshkrim të personit të autorizuar dhe ndaj dokumentit në bazë të të cilit bëhet pagesa a është shoqëruar me të gjitha dokumentet e nevojshme për të verifi kuar saktësinë e ndryshimit afarist (p.sh., kur bëhet fj alë për materialin e furnizuar a ekziston edhe dokument se i njëjti material është pranuar). Në fakt, kontrollohet saktësia materiale e dokumenteve.

Likuidatura duhet t’i kthejë dokumentet jo të rregullta nga pikëpamja përllogaritëse, formale dhe materiale të parashtruesit për korrigjim, ndërsa punët fi ktive duhet tu dorëzohen autoriteteve kompetente për hetim. Vetëm dokumentacioni i rregullt formal, material dhe përllogaritës mund të shërbejë si bazë për pagesë.87

Detyra tjetër e likuidaturës është të përgatitë urdhëresat për pagesë, duke pasur parasysh se ato korrespondojnë me rregullat ligjore, rregullat e brendshme të organizatës dhe kontratat me partnerët afaristë.

Likuidimi i dokumentacionit për pagesë ka rëndësi të madhe për qëndrueshmërinë e punës fi nanciare të organizatave.

5. Ndërmjetësit në qarkullimin pagesor

Qarkullimi pagesor si sistem i pagesës përbëhet nga një sërë instrumentesh, procedurash, rregullash dhe sistemesh të transferimit ndërbankar të mjeteve i cili përdoret për të lejuar qarkullimin e parave të gatshme në territorin e një vendi. Thënë thjesht, qarkullimi pagesor paraqet transfer të parave nga njëra llogari në tjetër të pjesëmarrësve në qarkullimi pagesor nga ana e ndërmjetësve të qarkullimit pagesor.88

86 Croce Enzo and Khan Mohsin. Monetary Regimes and Infl ation Targeting. Finance and Devel-opment, September87 Po aty, fq. 36688 Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 366



Ndërmjetësuesit kryesorë në sistemin pagesor të Republikës së Maqedonisë janë: Banka popullore e Republikës së Maqedonisë dhe bankat afariste që kanë marrë leje nga Banka qendrore. Në krye të qarkullimi pagesor është Banka popullore e Republikës së Maqedonisë, e cila i mban llogaritë e bankave, kurse bankat i mbajnë llogaritë e depozituesve të tyre.

5.1. Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

Përgjegjësitë e Bankës popullore

Banka popullore si bartësi i qarkullimit pagesor do t’i realizon detyrat e mëposhtme:89 • Organizon sistem për barazim ndërmjet pjesëmarrësve në sistemin pagesor; • Hap dhe mban llogari të bankave, llogari të depozitave të shoqërive brokere dhe

llogari të tjera të cilat me ligj mbahen në Bankën popullore bën pagesa nga llogaritë; • Hap dhe të mban llogaritë nëse me ligj nuk është përcaktuar ndryshe; • Hap dhe mban llogari të thesarit nëpërmjet të cilave bëhet kryerja e centralizuar e

pagesave të të gjitha llogarive të thesarit me çka evidenca e hyrjeve, daljeve dhe gjendjeve në kuadër të llogarisë të thesarit mbahet në thesarin pranë Ministrisë e Financave;

• Mban llogari të kontabilitetit për institucionet që kryejnë llogaritje dhe përcaktojnë obligimet në mes sistemit pagesor, përcaktojë standarde për ndërtimin e llogarive të pjesëmarrësve në sistemin pagesor;

• Cakton numrin e bartësve të qarkullimit pagesor; • E përcakton shumën e pagesës, kur është pagesa e vogël ndërbankare; • Mbikëqyr veprimtarinë e bankave dhe institucioneve të tjera që ofrojnë shërbime të

qarkullimit pagesor; • Jep edhe leje të ndërlidhur të qarkullimit pagesor;• I rishqyrton kriteret për dhënie dhe marrje të lejes për kryerje të qarkullimit pagesor; • Mban regjistër të llogarive në sistemin e vet dhe për atë e informon regjistrin e vetëm

të mbajtësve të llogarive.

5.2. Bankat dhe qarkullimi pagesor

Bankat në sistemin pagesor përfshijnë këto punë: • hapin dhe mbajnë llogaritë e pjesëmarrësve në qarkullimin pagesor dhe realizojnë

pagesat përmes llogarive • mbajnë regjistër të llogarive në sistemin e tyre dhe për atë e informojë regjistrin e

vetëm të pronarëve të llogarive Në sistemin e ri të qarkullimit pagesor, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

ka funksione kryesore dhe të rëndësishme të përcaktuara në Ligjin për qarkullim pagesor.

89 Po aty, fq. 366



Në sistemin pagesor në përputhje me Ligjin për qarkullim pagesor, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë i ka këto funksione:90

• Banka qendrore e RM ofron sistemin për barazim. Ky funksion i BPRM është e pajisur me aplikimin e të ashtuquajturës RTGS (Real time Gross Settlement System) ku në Bankën qendrore të RM quhet SPNM sistemi pagesor ndërbankar i Maqedonisë.

• Banka popullore e RM realizon llogaritë e bartësve të qarkullimit pagesor. Për këtë qëllim jep kërkesë për hapjen e llogarisë me të cilën e dorëzon dokumentacionin e kërkuar të shënuar në vetë kërkesën dhe paraqet aplikim të nënshkruesve të autorizuar si dhe marrëveshje për hapjen e llogarisë.

• Banka popullore e RM hap llogaritë e fondeve, llogaritë e depozitave të shoqatave brokere dhe llogarinë e vetme të thesarit.

• Banka popullore e RM e përcakton konstruksionin e numrit të llogarisë. • Banka popullore e RM u ndan numra të gjithë bartësve dhe për qarkullimin pagesor. • Banka popullore e RM kujdeset për të zvogëluar rrezikun sistematik në qarkullim

pagesor. Një nga masat që mund të ndërmarrë është ta kufi zojë shumën e pagesës e cila mund të realizohet jashtë sistemit për barazim në Bankën popullore të RM. Në këtë kuptim, Banka popullore e RM sjell vendim mbi shumën e qarkullimit ndërbankar me pakicë. Nën këtë nivel të pagesës, të gjitha pagesat mund të zbatohen në sisteme të tjera jashtë sistemit të barazimit të Bankës popullore të RM.

• Banka popullore e RM përcakton kriteret për dhënien e lejes për qarkullim pagesor. • Banka popullore e RM bën mbikëqyrje të sistemin pagesor në vendin tonë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka 3 role:91

• ka funksion bankar si edhe çdo bankë tjetër, zakonisht, me Qeverinë si klient. • i mban llogaritë për barazim të bankave. • ka rolin si rregullator të sektorit fi nanciar me çka një pjesë të këtij roli është ta mbikëqyrë

likuiditetin e bankave. Në kuadër të të drejtave dhe përgjegjësive të veta Banka

popullore e Republikës së Maqedonisë organizoi sistem të barazimit midis bartësve të qarkullimit pagesor. Ky funksion i Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë është i pajisur me zbatimin e të ashtuquajturës RTGS që në Bankën popullore të Republikës së Maqedonisë quhet SPNM Sistemi pagesor ndërbankar i Maqedonisë, hap llogaritë e fondeve, llogaritë e depozitave të shoqërive brokere, ndan numra për të gjithë bartësit e qarkullimit pagesor dhe kujdeset për zvogëlimin e rrezikut sistematik në qarkullim pagesor.

Detyrat e Bankës popullore të RM janë: • përcakton dhe krahason politikën monetare dhe e rregullon sistemin pagesor. • jep licencë për themelimin dhe punën e bankës, kursimoreve, këmbimoreve. • emeton kartëmonedha dhe monedha. • përfaqëson Republikën e Maqedonisë në institucionet fi nanciare ndërkombëtare.

5.2.1. Bankat afariste

Bankat afariste janë organizata fi timprurëse fi nanciare. Ato janë fi rma afariste që tregtojnë me mjetet fi nanciare, këto banka japin kredi, depozita, punë të qarkullimit 90 Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 36791 Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 368



pagesor dhe lloje të tjera të ndërmjetësimit bankar. Në literaturë mund të hasen disa nga karakteristikat e tyre: • ato janë institucionet më të mëdha fi nanciare në ekonomi. • bankat janë institucionet fi nanciare më të diversifi kuara në kuptimin hapësinor dhe

ato punojnë me cilësi me spektër më të gjerë. • ato janë të vetmet institucione të cilave u janë të lejuara, në vëllim të plotë, të

marrin dhe të ruajnë depozita transaksioni (xhiro llogaritë dhe llogaritë rrjedhëse të klientëve).

• marrin pjesë në kryerjen e qarkullimit pagesor në mes subjekteve ekonomike. • bankat janë institucionet kryesore te të cilat është e orientuar politika monetare e

bankës qendrore.

5.3. Shtëpia e kliringut

Shtëpia e kliringut u themelua në Shkup nga ana e bankave në pajtim me Ligjin mbi qarkullimin pagesor92. Ajo është themeluar për të identifi kuar dhe depërtuar në pagesat e bartësve të qarkullimit pagesor në bazë të pagesave të vogla ndërbankare.Shtëpia e kliringut është e ndërtuar me burimet e veta në mënyrë dhe parime të bazuara në teknologjinë informative moderne me respektim të rregullave dhe rekomandimeve të Bankës për barazim ndërkombëtar në Bazel dhe specifi kave të sistemit fi nanciar ekonomik të Republikës së Maqedonisë. Pjesëmarrës në kliring janë bartësit e qarkullimit pagesor të cilët në Shtëpinë e kliringut kanë hapur llogari. Me funksionimin e Shtëpisë së kliringut sigurohen përfi timet e mëposhtme për pranuesit në kliring: 24 orë qasje në kliring. • llogaritja e qarkullimit pagesor që ofron barazim neto të llogarive të bankave në

Bankën popullore të RM - kontroll të të dhënave dhe mbrojtje të transaksioneve në llogaritë jo ekzistuese

• mbrojtje nga qasja e paautorizuar dhe vizitorët qëllimkeq.

5.4.1. Kliringu i pagesave të vogla ndërbankare (SNBK-Kliring)

Kliringu i pagesave të vogla ndërbankare (SNBK-kliring) është proces i cili përbëhet nga: • shkëmbimi i transaksioneve ndërbankare me pagesa të

vogla (shkëmbimi i kliringut); • përcaktimi i pozicionit neto duke llogaritur edhe

depërtimin e transaksioneve nga këmbimi i kliringut (llogari e kliringut)

• zgjidhja e obligimeve që dalin nga llogaria e kliringut (barazimi i kliringut).

Pranuesit në kliring për pagesa të vogla ndërbankare janë bartësit e qarkullimit pagesor. Përveç kushteve të përgjithshme të anëtarësimit, anëtarët e kliringut-SNBK është e nevojshme të dorëzojnë në SNBK:93

92 Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 36993 Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 370



• Licencën për themelimin dhe funksionimin e bankave të lëshuar nga Banka popullore e RM;

• Marrëveshjen për hapjen e llogarisë bankare në SPNM; Autorizimin e SNBK për lëshimin e urdhëresave pagesore në barrë të llogarisë së

transaksionit të anëtarit të RTGS për shkak të mbulimit të gjendjeve negative në barazimin kliring (Formulari SNBK-Kliring).

Dita e kliringut është koha në të cilën bëhet shërbimi SNBK-Kliring i transaksioneve me datën e valutës që ka të bëjë me një ditë kalendarike.

Dita e kliringut përmban një ose më shumë cikle llogaritëse (cikle kliringu). Numri i cikleve të kliringut dhe koha e kryerjes së

aktiviteteve të veçanta gjatë ditës së kliringut rregullohet me Planin e terminëve. Shumën maksimale të transaksioneve individuale që mund të marrë pjesë në SNBK-Kliring e përcakton banka.

Pas barazimit të suksesshëm, SNBK të çdo pjesëmarrës, dorëzon raportet në pajtim me Udhëzimin për shkëmbim.

5.1.1. SPNM

Për pagesat e mëdha dhe urgjente përdoret SPNM. Transferimi i mjeteve barazohet në mënyrë individuale, në shumën bruto. Çdo transferim barazohet menjëherë, në momentin e mbërritjes së tij në Bankën popullore të RM. Pagesat në këtë sistem janë përfundimtare dhe të pakthyeshme. RTGS sistemi operon nëpërmjet sistemit të ndërlikuar informativ me karakteristika të larta teknike

• MIPS sistemi funksionon përmes sistemit të ndërlikuar informativ. Pjesëmarrës të MIPS-it munden të jenë94.

• BPRM• Bartësit të qarkullimit pagesor (bankat)• Shtëpia e Kliringut• Sistemi trezor• Institucionet tjera në pajtueshmëri me rregullat

MIPS sistemi ka dy role të rëndësishme:• Për kryerjen me kohë të pagesave të mëdha

dhe urgjente• Barazimi i neto pozitave nga shtëpia e Kliringut

94 Po aty, fq. 200




1. Çka është qarkullimi pagesor? 2. Çfarë lloje të pagesës dini? 3. Defi noni qarkullimin pagesor me para të gatshme! 4. Defi noni qarkullimin pagesor me para jo të gatshme! 5. Defi noni nocionin qarkullimi i brendshëm pagesor! 6. Defi noni nocionin qarkullimi i jashtëm pagesor! 7. Çfarë nënkuptoni me pagesa direkte? 8. Çfarë nënkuptoni me pagesa indirekte? 9. Cilat janë llogaritë e mjeteve të ndërmarrjeve? 10. Çfarë është dokumenti? 11. Cilat janë dokumentet për pagesë përmes arkës? 12. Cili është kuptimi i likuidimit? 13. Çfarë përfshin kontrolli i dokumenteve? 14. Për çka është përgjegjës likuiduesi i dokumenteve? 16. Cilat janë përgjegjësitë e Bankës popullore? 17. Cilat karakteristika i ka Banka popullore? 18. Cili është roli i bankave afariste? 19. Shpjegoni çfarë dini për Shtëpinë e kliringut! 20. Prej çfarë përbëhet kliringu i pagesave të vogla ndërbankare?

Shembuj për tërësinë tematike Qarkullimi pagesor

Shembulli 1. Infrastruktura rrugore në çdo shtet siguron që të përparohet jeta normale dhe

lëvizja e njerëzve, kapitalit dhe aktivitetet afariste. Shteti bën përpjekje për të menaxhuar ndërmarrje me karakter publik dhe për t’u kujdesur për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e infrastrukturës së komunikacionit. Për angazhimin e njerëzve dhe burimeve për aktivitetet e tyre, shteti nuk ka mbledhur para direkt nga qytetarët dhe sektorit të biznesit, por shteti e ka fi nancuar punën e tyre përmes sistemit të pagesave të tatimeve, taksave dhe kontributeve. Shteti ka themeluar ndërmarrjet shtetërore për këtë qëllim, siç është “Makedonija Pat”.

Kjo ndërmarrje i realizon të gjitha pagesat në vendin tonë, kurse një pjesë të pagesës e bën jashtë vendit. Pagesat me para të gatshme i paguan me para efektive, kurse pagesat me para jo të gatshme nëpërmjet instrumenteve për pagesë me para jo të gatshme.

Pagesat në para i realizon në dy mënyra, edhe atë: drejtpërdrejt dhe të ndërmjetësuara në institucionet e specializuara për pagesë, dhe banka e tyre depozituese – Stopanska banka.

“Makedonija pat” shpesh paguan ndërmjet paguesit dhe pranuesit, dhe midis paguesit dhe pranuesit përmes institucioneve të pagesës. Ajo shpesh përdor internetin si mënyrë për të paguar.



Kontrolli i dokumenteve është kryer në likuidaturë, kurse personi përgjegjës për likuidimin apo likuiduesi, është Stanoil Petkoski.

Pyetje: 1. Çfarë pagesash realizon “Makedonija pat”? 2. Çfarë paguhet me pagesat e gatshme? 3. Çfarë është banka deponuese? 4. Kush e realizon kontrollin e dokumenteve? 5. A përdor ndërmarrja pagesa interneti?

Shembulli 2. Konfeksioni i modës “Hepening” nga Manastiri ekziston në treg më shumë se 10

vjet Ai prodhon veshje mantele, xhaketa, këmisha, bluza dhe veshje të tjera për burra dhe gra në Maqedoni dhe për eksport në disa tregje evropiane dhe të huaja. Një pjesë të lëndëve të para i furnizon nga jashtë, kurse një pjesë nga vendi ynë. Në Manastir, në fabrikën e kompanisë “Hepening” qepen, hekurosen, prehen, paketohen, ekspeditohen i tërë konfeksioni për meshkuj dhe femra. Ato produkte që kanë gabim i vogël mund të gjenden direkt në dyqan që punon në kuadër të fabrikës në Manastir, me çmime të liruara, si dhe në dyqanet në Shkup, Ohër, Gostivar me shenjën “mallra me gabime.”

Nga viti i kaluar, kërkesa e modeleve të “Hepenig” në Maqedoni ka rënë tepër për dallim nga kërkesa e njëjtë në tregun e jashtëm. Kjo është fabrikë serioze me shumë punonjës të cilët varen nga këto të ardhura. E tërë kjo ishte rezultat i krizës që goditi industrinë e tekstilit në Maqedoni, por edhe kriza në mbarë botën.

Drejtori i përgjithshëm u ka bërë thirrje punonjësve të tij: menaxherët e shitjes, furnizimit dhe marketingut në një takimi të përbashkët për atë se çfarë duhet të ndërmerret më tej sepse realizohet qarkullim shumë i vogël dhe produktet nuk shiten mirë në tregun e Maqedonisë si më parë. Kjo ka bërë riorganizimin e gjithë menaxherëve dhe u ka dhënë detyra të reja: për të nxitur strategjinë marketingu, për të prodhuar fl etushka dhe reklama, postera etj.

Menaxheri i Goran Stoilkov e ka obliguar si menaxher të marketingut Veliun për shitje dhe marketing, dhe Anita Makazlieva për riorientim të modeleve, ndjekje të tendencave të reja, dizajn nga Burda, manifestime të modës, katalogë, video etj. Konfl ikte gjatë ndarjes së detyrave dhe rivalitet nuk ka pasur. Në takimin e ardhshëm, drejtori solli vendim që të vazhdojë prodhimi në ndërmarrjen e tyre vetëm duke bërë modele nga lëndët e para të vendit pa import nga jashtë, kurse të vazhdojë eksporti për jashtë shtetit me qëllim të hulumtohet dhe të shihet se si ky ndryshim do të ndikojë në tregjet e huaja dhe si në vendin tonë. Me një vërejtje, respektivisht se Maqedonia do të zvogëlojë pak çmimin e produkteve fi nale për çmim më të ulët apo më të lirë për të përdorur burimet tona dhe për të ulur koston e furnizimit të këtyre lëndëve të para nga jashtë.

Banka deponuese e kësaj ndërmarrjeje është Ballkanska Banka. Kjo ndërmarrje realizon edhe qarkullimin pagesor ndërkombëtar dhe bashkëpunon me bankat e huaja.

Qarkullimin i brendshëm pagesor realizohet përmes bankave afariste në vend dhe banka e tij deponuese. Kontrolli i dokumenteve realizohet në likuidaturë ku edhe likuidatori ka ingerencat e veta. Likuiduesi mban kontrollin për likuidim të drejtë dhe të saktë të instrumenteve dhe dokumenteve si dhe të rregullave kontabiliste nga ana qenësore dhe formale. Ndërmarrja nuk është duke bashkëpunuar me Bankën popullore në mënyrë të drejtpërdrejtë, por përmes bankave afariste si pranues në qarkullimin pagesor dhe bankën deponuese. Pagesat e vogla ndërbankare bëhen me kliring.

Kjo ndërmarrje bashkëpunon edhe me Shtëpinë e kliringut.



Pyetje: 1. Çfarë është banka deponuese? 2. A realizon pagesa ndërkombëtare dhe me kë? 3. Për çka bën kontroll likuidatori? 4. Çfarë është bashkëpunimi me BP dhe nëpërmjet kujt? 5. A shfrytëzon kliringun dhe si?

Ushtrime

1. Transferimin e mjeteve nga një person te një person tjetër juridik ose fi zik, me qëllim që të likuidojë raportin debitor-kreditor quhet qarkullim pagesor. PO JO

2. Pagesa në para të gatshme bëhet me para të gatshme efektive, kurse karakteristik është për pagesë të popullsisë. PO JO

3. Qarkullimi pagesor me para jo të gatshme është pagesë përmes ndërmjetësve. PO JO

4. Cilat janë përparësitë e qarkullimi pagesor me para jo të gatshme? 1.____________________________________2.____________________________________3.____________________________________

5. Si bëhen pagesat dhe në çfarë mënyre? 1.____________________________________2.____________________________________

6. Defi noni termin qarkullimi pagesor ndërkombëtar! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

7. Defi noni termin qarkullimi pagesor i drejtpërdrejtë dhe i menjëhershëm! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________



8. Shpjegoni likuidimin e dokumenteve! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

9. Cilat janë dokumentet fi nanciare për pagesë? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

10. Përfaqësuesi kryesor i programit të qarkullimit pagesor a është Banka popullore? PO JO

11. Banka popullore realizon sistem të organizuar të barazimit në mes bartësve të qarkullimit pagesor. PO JO

12. Banka popullore cakton numrin kryesor të bartësve të qarkullimit pagesor. PO JO

13. Banka popullore lëshon licencë për themelimin dhe funksionimin e bankave, kursimoreve, këmbimoreve. PO JO

14. Defi noni Shtëpinë e kliringut! _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

15. Defi noni kliringun!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________


T E M A 5

QARKULLIMI I BRENDSHËM PAGESOR (QARKULLIMI PAGESOR ME PARA JO TË GATSHME DHE ME PARA TË GATSHME)

P a s q y r a e t e m ë sQarkullimi pagesor i brendshëm Qarkullimi pagesor me para të gatshme Pagesa përmes instrumenteve për pagesën me para të gatshme Të gjitha instrumentet për pagesa me para të gatshme përmes formularëveQarkullimi pagesor me para jo të gatshmeInstrumentet për qarkullimin pa para të gatshme Të gjitha instrumentet për pagesa pa paratë gatshme përmes formularëveÇeku Çeku i vijëzuar Forma të tjera të pagesës

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të defi noni qarkullimi e brendshëm pagesor • të shpjegoni se si bëhet pagesa përmes arkës • të defi noni pagesat e defi nuara • shpjegoni se si bëhet pagesa nëpërmjet instrumenteve të qarkullimit pagesor për pagesë me para të gatshme • të shpjegoni përdorimin e formularit PP 10 • të shpjegoni urdhrin për pagesë të parave të gatshme • të shpjegojë fl etëpagesën e parave të gatshme PP41 • të defi noni qarkullimin pagesor me para jo të gatshme • të shpjegoni urdhrin për transfer • të shpjegoni urdhrin përmbledhëse për transferim • të shpjegoni urdhrin për pagesë të të hyrave publike • të defi noni çekun • të defi noni çekun e vijëzuar

KompensimiCesioni Pranimi i borxhitAsignacion (Transferim) Instrumentet për sigurimin e pagesave


Nën qarkullimin e brendshëm nënkup-tohet pagesa në denarë që e bëjnë pranuesit në qarkullimin page-sor nëpërmjet llogarive të tyre te mbajtësit e qarkullimit pagesor.

Pagesat në para të gatshme mund të bëhen pa kufi dhe sipas shumë bazave.

Ndonjëherë, te subjektet më të mëdha afariste që punojnë me frekuencë të lartë të qarkullimit pagesor dhe që paguajnë me para në dorë dhe ku qarkullimi i përditshëm është i lartë, mund të ndodhë madje që edhe arka të funksionojë si njësi e veçantë organizative e përfshirë në kuadër të shërbimeve fi nanciare.

Te ky instrument kryesor debitori, hua marrësi debiton në bankën ku është depozituar llogaria e tij për transferimin e mjeteve në barë të llogarisë së tij dhe në emër të kreditorit (pranuesit).

Çeku është instrument për pagesë me para jo të gatshme. Me çekun trasanti (huamarrësi) i jep urdhër personit tjetër (bankës-trasant) që t’i paguajë remitentit (shfrytëzuesit të çekut) një shumë të caktuar parash nga mbulesa e tij (trasantit).

Kompensimi është ndërprerja e obligimeve reciproke të njëjta nëpërmjet rrugës së kompensimit me njëri-tjetrin.

Asignimi (transferimi) është detyrimi i debitorit të ri (asignatit) të shlyejë obligimin e debitorit të deriatëhershëm (asignantit) ndaj kreditorit të tij.

konceptet kyçe:

qarkullimi i brendshëm pagesor

qarkullimi pagesor me para të gatshme

arka

pagesa

fl etëpagesa

fl etëpagesa

mandapostë

urdhri për pagesë të parave të gatshme

asigncion

qarkullimi pagesor me para jo të gatshme

urdhri për transfer

urdhri për transfer për pagesë të të hyrave publike

bartje për pagesë të të ardhurave publike

çeku

çek i baruar

kompensim

sesion


T E M A 5Qarkullimi i brendshëm pagesor (qarkullimi pagesor me para jo të gatshme dhe me para të gatshme)

1. Qarkullimi i brendshëm pagesor

Qarkullimi i brendshëm pagesor ose qarkullimi pagesor në vendin tonë paraqet shumën e të gjitha transaksioneve të qarkullimit pagesor të kryera dhe të shprehura në para kombëtare. Për këtë arsye, objekt të qarkullimit të brendshëm pagesor janë paratë kombëtare si mjet pagese në kuptimin më të gjerë të fj alës.

Pra, nën qarkullimin e brendshëm pagesor nënkuptohet pagesa në denarë që e bëjnë pjesëmarrësit në qarkullimin pagesor nëpërmjet llogarive të tyre te mbajtësit e qarkullimit pagesor.

Pjesëmarrësit në qarkullimin e brendshëm pagesor janë persona fi zikë dhe juridikë vendas, kurse pagesat bëhen në denarë. Si pjesëmarrës mund të paraqiten edhe persona të huaj fi zikë dhe juridikë të cilët kryejnë veprimtari të regjistruar dhe kur pagesat i bëjnë në vendin tonë edhe me denarë.

Qarkullimin e brendshëm pagesor në Republikën e Maqedonisë e bëjnë Banka popullore e RM dhe bankat. Me këtë rast qarkullimin pagesor ndërmjet pjesëmarrësve, në përgjithësi, e bëjnë Bankat afariste, kurse për kryerjen e punës së pagesave ndërmjet bankave dhe qarkullimit pagesor në mes agjencive dhe institucioneve shtetërore kujdeset Banka popullore e Republikës së Maqedonisë.

Në varësi të pagesës dhe përdorimit të formave të caktuara të parave kombëtare, qarkullimi i brendshëm pagesor mund të klasifi kohet:95

• me para të gatshme, që i përfshin të gjitha transaksionet e qarkullimit pagesor me para të gatshme ose me para efektive, dhe

• me para jo të gatshme, që i përshin të gjitha hyrjet dhe daljet e mjeteve monetare dhe të parave të gatshme surrogate, pra pa përdorimin direkt të parave efektive.

Qarkullimi pagesor me para jo të gatshme është konsideruar si qarkullim esencial i çdo ekonomie të suksesshme bashkëkohore dhe kombëtare.

1.1. Qarkullimi pagesor me para të gatshme

Si pagesa me para të gatshme konsiderohen pagesat e bëra me para, me para efektive. E njëjta gjë mund të bëhet përmes arkës (kasës) të subjekti afarist, apo të bëhet nëpërmjet instrumenteve për pagesë me para të gatshme.

Pagesat nëpërmjet arkësTe çdo subjekt afarist për pagesa me para të gatshme dhe qarkullim pagesor

ekziston arka. Ndonjëherë te subjektet më të mëdha afariste që punojnë me frekuencë të lartë të qarkullimit pagesor edhe pagesat e parave të gatshme dhe qarkullim i përditshëm është i lartë, mund të ndodhë madje edhe arka të funksionojë si njësi e veçantë organizative e përfshira në kuadër të shërbimeve fi nanciare.

Puna me arkë mund të organizohet nëpërmjet:96

• një arke përmes të cilës kryhen të gjitha punët e arkës




• një arke kryesore dhe shumë arkave ndihmëse dhe arkave të specializuara (në dyqane, stacione grumbulluese...)

• shumë arka të organizuara në njësi të ndryshme organizative, me çka secila prej tyre punon në mënyrë të pavarur si arkë e veçantë.

Kur ekziston vetëm një arkë, organizimi i punës nëpër arka është i thjeshtë. Kur në organizatë ekzistojnë një arkë kryesore dhe shumë arka ndihmëse, atëherë ato janë të lidhura zakonisht me arkën kryesore. Ato nga arka kryesore sigurohen me mjete të gatshme, kurse arkat ndihmëse i paguajnë në arkën kryesore.

Punët e arkës i kryen personi arkëtari. Ai është person i cili duhet të ketë cilësitë e nevojshme morale, sepse puna në arkë është punë me përgjegjësi. Përveç punës së arkës, arkëtari mund të kryejnë veprimtari të tjera në organizatë, por është e këshillueshme që të kryejë punë e cila është brenda fushëveprimit të likuidatorit dhe kontabilistit (kjo është me qëllim që të mundësohet kontrolli real i punës në arkë).

Subjektet afariste shpesh me dokumentet e brendshme dhe rregulloret i rregullojnë punët në vijim të cilat kanë të bëjnë me punën e arkës:97

• kohën e punës me klientët në arkë• mënyrën në të cilën klientët do të kenë qasje deri tek arka (sporteli ose në mënyrë tjetër) • kohën dhe mënyrën e dorëzimit të dokumenteve për shërbimin e kontabilitetit • masat e sigurisë të parave të gatshme në dokumentet e arkës (sigurimi i arkës, vendosja

e kasafortës...)• mënyrën për të dhënë të holla të gatshme për dhe nga arkat (në prezencë të një ose më

shumë punëtorëve)

• Puna e arkës, në thelb, mbulon dy lloje të punëve:• arkëtimi i parave të gatshme, dhe• pagesa e parave të gatshme.

Arkëtimi i parave të gatshme mund të bëhet në mënyrë të pakufi zuar dhe në bazë të shumë shkaqeve. Por paratë e mbledhura në bazë të punës së përditshme mund të përdoret për të paguar obligimet e tij me anë të arkës98. Këto mjete duhet të derdhen në llogarinë bankare, kurse për pagesën e obligimeve duhet të merren paratë nga llogaria bankare me përshkrim të qëllimit të urdhërpagesës, e cila do të ngrejë mjete nga llogaria bankare.

Pagesa me para të gatshme nga arka është e kufi zuar si në drejtim të bazës për pagesë, ashtu edhe në aspektin e madhësisë së shumave. Sipas Ligjit për qarkullim pagesor, pagesa e produkteve dhe shërbimeve me para në dorë, në mënyrë individuale nuk mund të jenë më shumë se 100 € në kundërvlerë në denarë.99

Pagesat nga arka kryhen zakonisht në rastet e mëposhtme: paradhënie për udhëtime zyrtare dhe pagesat e fundit të shpenzimeve të udhëtimit dhe mëditje, pagesa për qytetar të ndryshëm që s’kanë llogaritë e tyre, blerjet e produkteve dhe shërbimeve të cilat individi shpenzon shumën që nuk e tejkalon shumën prej 100 € në kundërvlerë në denarë.

Çdo hyrje ose dalje në arkë duhet të shoqërohet me dokument. Jepen dokumente “Mandat arkëtimi” nëse bëhet fj alë për derdhje në arkë ose “Mandat pagese” në qoftë se bëhet fj alë për pagesë nga arka. Gjithashtu, të gjitha subjektet afariste, tatimpaguesit,

97 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 16098 Po aty, fq. 16199 Po aty, fq. 161



në përputhje me regjistrimin e qarkullimit pagesor me para të gatshme (Gazeta zyrtare e Republikës Maqedonia nr. 31 e vitit 2001) kanë obligim, për çdo pagesë të parave të gatshme, të japë fl etëpagesë të sistemit të miratuar fi skal lidhur me sistemin në PRO për qarkullimin të kryer (p.sh. llogaria fi skale).

Të gjitha urdhrat e pagesave dhe dokumente të tjera në bazë të të cilave bëhet arkëtimi, ose pagesa nga arka, arkëtari i rregullon dhe i regjistron në “Raportin ditor të arkës” (të njëjtën mund ta hasim edhe si raport të arkëtarit, si raport të arkës, ditar nga arka...). Ky dokument është përgatitur në të paktën dy formularë, me çka njëri mbetet te arkëtari, kurse tjetri shkon në kontabilitet. Raporti i arkës, përveç që përmban kushtet fi llestare në arkë, të gjitha të hyrat dhe të dalat, tregon edhe gjendjen e parave në arkë (saldon) e cila duhet të korrespondojë me gjendjen aktuale të parave në arkë. Në arkë nuk duhet të mbahen paratë të cilat nuk janë dokumentuar dhe nuk i përkasin subjektit afarist.

1.2. Pagesa nëpërmjet instrumenteve për pagesa me para të gatshme

Për këto pagesa, edhe në teori, ekziston qëndrimi se janë pagesa gjysmë të gatshme sepse paratë e gatshme paraqiten vetëm në njërën anë të pagesës. Nëse bëhet fj alë për arkëtim, ajo bëhet me para efektive, por ana tjetër që e pranon pagesën atë e pranon në llogari dhe anasjelltas, kur është fj ala për pagesat, pranuesi i pagesës e pranon me para të gatshme, por paguesi i pagesës regjistron pagesën në llogarinë e vet.

Instrumentet për pagesë me para të gatshme janë:100

Për arkëtime (derdhje në arkë):• Fletëpagesat (Formulari PP10)• Fletëpagesa për të hyrat publike (Formulari PP11)

Për pagesat:• Urdhri për pagesë të parave të gatshme (Formulari PP40) • Fletëpagesave për pagesë të parave të gatshme (Formulari PP41)

1.3. Të gjitha instrumentet për pagesë me para të gatshme

1.3.1. Fletëpagesa (Formulari PP10)

Fletëpagesën e përdori qytetarët dhe personat juridik edhe atë kur:101

• qytetarët të cilët në bazë të shfrytëzimit të shërbimeve të ndryshme, derdhin para të gatshme në dobi të llogarive të subjekteve juridike

• personat juridikë kur derdhin në arkë para të gatshme në bazë të qarkullimit ditor, rritje të kapitalit themelues dhe kur në kushte të tjera futin para të gatshme në llogaritë e tyre.

Me rastin e plotësimit të fl etëpagesës (fl etëpagesës PP10), duhet të shënohen të dhënat në vijim:102

Në anën e majtë shënohen të dhënat e personit që paguan.

100 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 162101 Po aty, fq. 162102 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 162



• qytetarët të cilët në bazë të shfrytëzimit të shërbimeve të ndryshme, derdhin para të gatshme në dobi të llogarive të subjekteve juridike

• personat juridikë kur derdhin në arkë para të gatshme në bazë të qarkullimit ditor, rritje të kapitalit themelues dhe kur në kushte të tjera futin para të gatshme në llogaritë e tyre.

• Në fushën “emri i paguesit” shënohet emri i saktë i pranuesit të pagesës dhe adresa, nëse bëhet fj alë për person fi zik, e nëse bëhet fj alë për person juridik emrin e saktë të paguesit;

• Në fushën “banka e paguesit” shënohet emri i bankës i cili deponues është paguesi nëse bëhet fj alë për person juridik;

• Në fushën “thirrje e numrit” – lejim ku ka hapësirë për 24 shenja, vendoset baza në bazë tëcilës kryhet pagesa. Për shembull nëse bëhet fj alë për pagesën e faturës, atje do të shënohet numri i faturës;

• Në fushën “qëllimi i pagesës” shkruhet se për çfarë arsye bëhet pagesa, për shembull nëse bëhet fj alë për pagesë sipas faturës atëherë shënohet “pagesa sipas faturës;

• Data e pagesës• Vendi i pagesës• Vendoset fi rma (nënshkrimi)

Në anën e djathtë shënohen të dhënat e pranuesit të pagesës103.• Në fushën “emri i pranuesit” shënohet emri i saktë i pranuesit të pagesës;• Në fushën “banka ” shënohet emri i bankës ku është deponuar xhirollogaria e pranuesit

të pagesës;• Në fushën vijuese shënohet numri i xhirollogarisë së pranuesit, numri përbëhet prej 15

numrave (aq sa ka edhe fusha të shënuara në urdhër)• Në fushën “shuma” shënohet shuma që paguhet, patjetër në denarë, më së shumti deri

10 shenja. Para shumës vihet shenja **, me qëllim që të pengohet keqpërdorimi dhe ri shënimi i shifrave para shumës. Pas presjes shënohet shuma në denë që mund të rrumbullakohet deri 0,50 denë.

• Në fushën “shifra” shënohet shifra nga pasqyra e Shifrave për pagesë të instrumenteve të pagesës, varësisht nga baza e pagesës. Për shembull, për pagesë nga fatura vihet shifra 200;

• Në fushën “mënyra e pagesës” shënohet 1- për pagesën sipas SPNM ose 2 për pagesën jo urgjente.

103 Po aty, fq. 163



1.3.2. Urdhërpagesa e parave të gatshme (Formulari PP40)

Ky instrument përdoret për tërheqjen e parave të gatshme, pagesa të kompensimeve nga rrogat, shpenzimet materiale, blerjet e produkteve bujqësore e kështu me radhë.

Në anën e majtë shënohen të dhënat e paguesit,104 respektivisht shënohet me sa vijon:• Emri i paguesit• Numri i llogarisë bankare të paguesit• Numri i dokumenteve në bazë të të cilave bëhet pagesa• Qëllimi i pagesës (arsyeja sipas të cilës bëhet pagesa)• Data e pagesës• Vendi i pagesës• Nënshkrimi i personit të autorizuar (person i cili është nënshkrues i autorizuar në

llogarinë nga a cila është bërë pagesa)Në anën e djathtë shënohen të dhënat e pranuesit të pagesës, respektivisht:

• Emri dhe adresa e pranuesit të pagesës• Numri i letërnjoftimit të pranuesit të pagesës• Identifi kimi i pagesës• Nënshkrimi i personit të cilit i paguhet




1.3.3. Fletëpagesa për pagesë të parave të gatshme (Formulari PP41)

Fletëpagesa për pagesë të parave të gatshme shfrytëzohet gjatë pagesës së parave të gatshme për transferim, vendimeve gjyqësore të qytetarëve, gjatë pagesës së pensioneve dhe lloje të tjera të të ardhurave.

Pagesa mund të bëhet në arkë në centralin e mbajtësit të qarkullimit pagesor – në bankë ose në arkat e pjesëve të saja organizative, në arkat në postë etj.

2. Qarkullimi pagesor me para jo të gatshme

Me pagesë me para jo të gatshme nënkuptohen pagesat që bëhen pa përdorimin e parave, por vetëm me regjistrim të sasisë në barë ose në dobi të llogarive të pjesëmarrësve në pagesë105.

Pagesa me para jo të gatshme ka përparësi të mëdha para pagesës me para të gatshme. Nga këto shkaqe, në botë dhe te ne gjithnjë e më tepër zë vend mënyra e pagesës me para jo të gatshme. Përparësitë e pagesës me para jo të gatshme para së gjithash janë kursimet të cilat realizohen. Kursimet bëhen nga shkaku se palët që e bëjnë pagesën patjetër duhet të takohen, shmanget numërimi i parave (që kërkon angazhim plotësues të njerëzve), zvogëlohen mundësitë e gabimeve në pagesë, shmanget rreziku nga vjedhjet, humbja e parave, shmanget mundësia për manipulime etj. Gjithashtu, përparësi e rëndësishme e pagesës me para jo të gatshme është edhe ajo se zvogëlohet vëllimi i nevojshëm i parave në qarkullim, me çka nga ana tjetër zvogëlohen shpenzimet për shfrytëzim, përcjellje dhe shtypje të tyre.

Por edhe qarkullimi me para jo të gatshme ka disa mangësi të veta. Mangësi më e madhe është se paraqitet mospërputhja kohore e pagesës dhe pranimi i pagesës. Por në kohën më të re dhe me shfrytëzimin e teknologjisë moderne zgjidhen edhe këto probleme. Gjithashtu, problemi i pagesës me para jo të gatshme është edhe ai se mund të paraqiten gabime gjatë tërheqjes së urdhërpagesave (llogaritje e gabuar, shumë e gabuar...).




Megjithatë, edhe përkundër këtyre mangësive konsiderohet se përparësitë e pagesës me para jo të gatshme ndaj atyre të gatshme janë mjaft të mëdha, dhe prej këtyre shkaqeve gjithnjë e më tepër rritet pjesëmarrja e vet në pagesat e përgjithshme.

2.1. Instrumentet për qarkullimin pagesor me para jo të gatshme

Instrumentet të cilat shfrytëzohen në qarkullimin pagesor me para jo të gatshme janë:• urdhërpagesa për transfer (Formulari PP30)• urdhri përmbledhëse për transferim – në barrë të një paguesi dhe në dobi të një

pranuesi sipas shumë bazave (Formulari PP31)• urdhri përmbledhëse për transferim – në barrë të një paguesi dhe në dobi të më

shumë pranuesve (Formulari PP32)• urdhërpagesë të të hyrave publike (Formulari PP50)• çeku (Formulari PP20)• Çeku i vijëzuar (Formulari PP21)• çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve (Formulari PP22)

Në vijim janë dhënë të gjitha instrumenteve për pagesë me para jo të gatshme me formularë.

2.2 Formular për pagesë me para jo të gatshme

2.1.1. Urdhri për transferim (Formulari PP30)

Instrumenti urdhër për transferim (Formulari PP30) përdoret për pagesë me para jo të gatshme për transferimin e mjeteve nga llogaria e paguesit në llogarinë e pranuesit të pagesës (pagesa nga llogaria në llogari).

Në këtë instrument debitori urdhërdhënës i urdhëron bankën ku e ka të deponuar llogarinë e tij për transferimin e mjeteve në barrë të llogarisë së tij dhe në emër të kreditorit (pranuesit).



Në anën e majtë të urdhrit të pagesës shënon të dhënat e debitorit (paguesit), respektivisht:• Së pari shkruhet emri i saktë i paguesit• Pastaj shënohet numri i llogarisë së paguesit• Banka ku është e deponuar llogaria• Qëllimi në bazë të pagesës• Numri i dokumenteve të cilat janë paguar• Nënshkrimi

Në anën e djathtë shënohen të dhënat e pranuesit të pagesës, respektivisht:106

• Në fushën “emri i pranuesit” shënohet emri i saktë i pranuesit të pagesës;• Numri i llogarisë së pranuesit të pagesës• Në fushën “Banka” shënohet emri i bankës, ku është deponuar xhirollogaria e

pranuesit për pagesë;• Në fushën “shuma” shënohet shuma e cila është paguar, patjetër në denarë, deri në 10

shenja. Para shumës shënohet shenja **, për të parandaluar abuzimet dhe ri shënimi i shifrës para shumës. Pas presjes shkruhet shuma në denë që mund të rrumbullakohet deri në 0,50 denë.

• Në fushën “numri i referencës” shkruhet numri i dokumentit mbi të cilin është bërë pagesa;

• Në fushën “shifra” shënohet shifra nga pasqyra e shifrave për pagimin e instrumenteve pagesore, në varësi mbi bazën e pagesës. Për shembull, në pagesën me faturë shënohet shifra 200;.

• Te mënyra e pagesës shënohet 1 për pagesa për SPNM, ose 2 për pagesë jo urgjente.

2.2.2. Urdhri i përmbledhur për transferim – në barrë të një paguesi në favor të një pranuesi në baza të ndryshme (Formulari PP31)

Urdhri përmbledhës për transferim (në barrë të një paguesi në favor të pranuesit në disa baza) është instrument, njëlloj si formulari PP30, që përdoret për të transferuar mjetet nga llogaria e paguesit në llogarinë e paguesit. Dallimi midis këtyre dy është se formulari PP31 i referohet pagesave totale për arsye të shumta dhe në dokumente të ndryshme.107

Të dhënat në formularin PP31 shënohen sikurse në formularin PP30, respektivisht në anën e majtë të të dhënave kryesore të dhënësit, kurse në anën e djathtë shënohen të dhënat e pranuesit për pagesë. Dallimi është se në vazhdim të urdhrit të pagesës ka fusha në të cilat shënohen në mënyrë analitike shumat në çdo bazë veç e veç (në fushën e shumës), baza me të cilën paguhet (qëllimi i pagesës), shifra e pagesës dhe numri i dokumenteve në bazë të të cilave paguhet (numri i referencës).

Në vazhdim vijon kopje të urdhrit përmbledhës për transferim (në barrë të një paguesi në favor të pranuesit në baza të ndryshme) formulari PP31.

106 Po aty, fq. 167107 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 169





2.2.3. Urdhri i përmbledhur për transferim – në barrë të një paguesi në favor të shumë pranuesve (Formulari PP32)



2.2.4. Urdhri i përmbledhur për transferim – në barrë të një paguesi në favor të shumë pranuesve (Formulari PP32), përdoret për pagesë me para jo të gatshme

Me këtë urdhër pagese mund të paguhet jo vetëm për një pranues, por paguesi mund të bëjë pagesat e më shumë pranuesve në të njëjtën kohë.

Në pjesën e sipërme të urdhrit shënohen të dhënat e paguesit, kurse në pjesën e poshtme shënohen (si në listë), të dhënat e pranuesit (emri, qëllimi i pagesës, numri i llogarisë, shuma, banka e pranuesit, numri i referencës, kodi i pagesës...).

2.2.5. Urdhri për pagesë të të hyrave publike (Formulari PP50)

Ky instrument përdoret ekskluzivisht për pagesë të obligimeve të personave fi zikë dhe juridikë në bazë të të hyrave publike. Me këtë instrument paguhen të gjitha llojet e taksave, taksat doganore, akcizat, etj. Personat juridikë pagesën e bëjnë nga llogaritë e tyre, kurse personat fi zikë nëse atë e bëjnë nga llogaria e tyre (llogaria rrjedhëse, debituese, kreditore), e shënojnë numrin e llogarisë së tyre, por në qoftë se paguajnë me para në dorë, atëherë fushën “llogaria” nuk e plotësojnë ose nuk e shkruajnë108.

Gjatë plotësimit të urdhrit pagesor nga ana e majtë, në mënyrë standarde shënohen të dhënat e paguesit, kurse në anën e djathtë të dhënat e pranuesit të pagesës.

Ngase bëhet fj alë për urdhrin për pagesë të të hyrave publike, është e qartë se pranues i pagesës është Buxheti i RM, ose Llogaria e trezorit, por në këtë rast banka e pranuesit patjetër është Banka popullore e RM. Te “llogaria e pranuesit” shënohet llogaria e pranuesit të pagesës, kurse në fushën “shuma” shënohet shuma që paguhet. Pjesa e poshtme e urdhrit pagesor nga ana e pranuesit ka të bëjë me nën llogaritë e tatimeve dhe kontributeve, me nën llogaritë e pagesave të tjera për shërbime, për kompensim, taksa etj, si dhe shifrat e llojit të pagesës ku shënohen të dhëna në pajtim me Rregulloren për klasifi kim të të ardhurave (Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë 39/2000).

Paguesi, në pajtim me llojin e obligimit, plotëson vetëm njërën nga të dy llogaritë e përmendura, kurse shifra e të ardhurave plotësohet patjetër.108 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 167



2.1.6. Çeku (Formulari PP20)

Çeku është instrument për pagesë me para jot ë gatshme. Me çek, trasanti, huamarrësi, i jep urdhër personit tjetër, bankës-trasant, t’i paguajë remintetit, shfrytëzuesit të çekut, një shumë të caktuar të parave nga mbulesa (trasanti) i tij te trasati

Pagesa e çekut bëhen të afat të përcaktuar me Ligjin për çek. Me shfrytëzim të çekut lehtësohet qarkullimi i parave pa përdorim të parave të gatshme.

Ekzistojnë shumë lloje të çeqeve:109

• Çeku që është me emër të shënuar, ku remitenti është caktuar, d.m.th. ai është çek i lëshuar në dobi të një personi;

• Çeku sipas urdhrit, ku gjatë lëshimit të tij shënohet se pagesa do të kryhet sipas urdhrit të ndonjë personi. Në çek vihet klauzura "paguani sipas urdhrit të...";

• Çeku i prurësit – veçohet me klauzurën “paguani prurësit” dhe i njëjti nuk mund të nënshkruhet (vërtetohet), por transferimi i tij bëhet me dorëzim të thjeshtë;

• Çeku i paguar – është çek me të cilin trasanti i jep urdhër trasatit që nga mbulesa e tij, t’i paguajë remitentit shumë të caktuar parash, edhe atë në para të gatshme.

• Çek i përllogaritur – çeku me të cilin trasanti urdhëron trasatin që prej mbulesës së tij të bartë në llogarinë e remitentit një shumë të caktuar të parave. Në të patjetër duhet të qëndrojë klauzola “vetëm për përllogaritje” dhe atë në anën e parme të çekut;

• Çeku i limituar dhe i pa limituar – te çeku i limituar banka trasat prej më parë e ka caktuar nivelin deri në të cilin mund të lëvizë shuma e shprehur në çek, kurse te çeku i pa limituar banka përgjigjet për pagesën e shumës së caktuar në çek, deri në shumën e mbulesës së trasantit në bankë.

• Çeku qarkullues – banka-trasat e lëshon këtë çek për klientin e vet, me çka e autorizon për pagesën e çekut të drejtohet në cilinëdo fi lialë ose bankë korresponduese të sajë.

Elementë të çekut janë:110

• emri i bankës trasat (që mbajtësi i çekut të dijë se ku duhet të tregohet çeku për pagesë);

109 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 168110 Tërpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 168



• logoja e bankës trasate ku shënohet shenja mbrojtëse e bankës;• shenja e çekut dhe numri serik i çekut;• shuma e çekut (me fj alë) me të cilën vërtetohet shuma e saktë që duhet të paguhet

në çek (këtë pjesë e plotëson trasanti);• shenja e valutës tregon se në cilën njësia monetare shënohet shuma e shkruar në çek;• shuma në shifra – shënohet shuma që duhet të paguhet me shenjën ** para saj, me

qëllim për të parandaluar abuzimet (e plotëson trasanti);• vendi i lëshimit (e plotëson trasanti);• data e lëshimit – e shënon datën kalendarike të lëshimit të çekut (e plotëson trasanti);• fusha për emrin e trasantit ku shënohet emri i regjistruar i trasantit, vendi dhe data e

pagesës;• nënshkrimi i trasantit;• vend për përpunimin automatik të të dhënave.

2.1.7. Çeku i vijëzuar (Formulari PP21)

Çeku i vijëzuar përdoret si instrument për pagesë me para jo të gatshme, kurse lëshohet zakonisht për të siguruar dëshminë se kujt i është paguar shuma e specifi kuar në çek, ose shfrytëzuesi është klient i bankës ku theksohet se do të paguhet çeku, kurse ai nuk ka mbulim në atë bankë, por të njëjtën e ka në një bankë tjetër.111

111 Po aty, fq. 168



3. Forma të tjera të pagesës

Në grupin e formave të tjera të qarkullimit pagesor i numërojmë: kompensimin, cesionin e kërkesave, asignacionin (transferimin, bartjen) dhe marrjen përsipër të borxhit. Këto forma të pagesës nuk janë forma e vërtetë e pagesës dhe nuk kanë për qëllim krijimin e fuqisë së re blerëse, por përfaqësojnë vetëm shlyerje të detyrimit ekzistues të borxhit dhe kërkesës.

3.1. Kompensimi

Kompensimi është ndërprerje e obligimeve homogjene reciproke sipas metodës së shlyerjes të njërit me tjetrin.112 Kjo mund të realizohet kur një fi rmë ka obligim ndaj fi rmës tjetër, por njëkohësisht ka kërkesa nga ajo fi rmë. Nëse obligimet dhe kërkesat në mes atyre fi rmave janë të barabarta, ato midis vete shuhen. Nëse ka ndryshim në kërkesat dhe borxhet kompensohet vlera më e ulët, kurse diferenca mbetet si obligim.

Për kompensimin e borxheve dhe kërkesave, ato duhet të jene homogjene (me para) dhe të jenë të maturuara. Varësisht nga numri i pjesëmarrësve kemi: kompensimin bilateral dhe multilateral.

3.2. Cesioni

Cesioni i kërkesës përfshin bartjen e kërkesës nga kreditori i tanishëm në kreditorin e ri.

Këtu paraqiten tre pjesëmarrës: kreditori i cili e liron kërkesën e tij (cedenti), debitori (cesusi) dhe kreditori i ri (cesioneri).

Debitori nuk pushon të jetë debitor, ai ende ka obligimin e borxhit, por në raport me kreditorin e ri.113

3.3. Marrja (pranimi i) e borxhit

Në këtë rast, paraqiten tre persona: debitori i cili e bartën borxhin te debitori i ri, debitor i ri i cili e merr borxhin, dhe kreditori, i cili gjatë gjithë kohës e mban të drejtën e arkëtimit, së pari nga debitori i vjetër e pastaj nga debitori i ri.

Pra, thelbi është ndryshim i debitorit, e kundërta nga cesioni ku kemi ndryshimin e kreditorit.

3.4. Asignacioni (bartja, transferimi)

Asignacioni është udhëzim për debitorin e ri (asignatin) që të shlyejë obligimin e debitorit (asignantit) të deri atëhershëm ndaj kreditorit të tij.

Këtu ekzistojnë dy detyrime dhe tre pjesëmarrës. Firma e parë e cila është edhe debitor edhe kreditor, e dyta vetëm debitor dhe e treta vetëm kreditor. Firma e parë




vetëm i lëshon urdhër fi rmës së dytë që në llogari të saj të paguajë obligimet ndaj fi rmës së tretë. Firma e dytë e pranon urdhrin dhe paguan obligimet e saj ndaj fi rmës së tretë.114

4. Instrumentet për sigurimin e pagesave

Instrumentet për sigurimin e pagesës kanë për qëllim të sigurojnë pagesën më kohë dhe siguri më të madhe në marrëdhëniet debitore-kreditore.

Këtu janë: çeku, kambiali me aval, akreditivi dokumentar i parevokueshëm, garancia, etj. Sipas Ligjit, debitori nga marrëdhënia afariste i bazuar në qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve duhet të paguajë obligimin e vet ndaj kreditorit në afat prej 15 ditëve nga dita e krijimit të marrëdhënies debitore-kreditore. Në qoftë se debitori në këtë afat nuk e shlyen obligimin vet ndaj kreditorit, atëherë ai debitorit duhet t’i japë ndonjë instrument për sigurimin e pagesës.

Në funksion të sigurimit të pagesës, çeku ka rol dhe përdoret në pagesa që duhet të bëhen menjëherë, kambiali me aval kur afati për pagesë nuk është më i gjatë se 90 ditë nga dita e ndodhjes së marrëdhënies debitore-kreditore, akreditivi i parevokueshëm përdoret kur kushti për pagesë është ofrim i ndonjë dokumentacioni, kurse nga ana tjetër shfrytëzohet për sigurimin e pagesës ku afati i pagesës nuk është më i gjatë se 30 ditë nga dita e ndodhjes së marrëdhënies debitore-kreditore. Garanci më shpesh lëshojnë bankat dhe zakonisht ato garantojë që debitori do të paguajë obligimin e vetë brenda afatit të paraparë.115 Akreditivi i parevokueshëm i dokumentuar hapet në favor të kreditorit dhe lejon kthimin e kërkesës sa më shpejt që të paraqesë dokumentacionin përkatës me të cilin është e lidhur pagesa.


1. Defi noni nocionin qarkullimi pagesor.2. Shpjegoni pagesën nëpërmjet arkës!3. Çfarë paraqesin arkëtimet?4. Defi noni pagesat!5. Çfarë kuptohet me pagesën nëpërmjet fl etëpagesës?6. Çfarë është qarkullimi pagesor me para të gatshme?7. Cili është roli i urdhrit përmbledhës për transferim?8. Çfarë është urdhri për pagesë të të hyrave publike?9. Çfarë është çeku?10. Shpjegoni çekun e vijëzuar si një nga llojet e çeqeve!11. Defi noni se çka është kompensimi!12. Çfarë është cesioni?13. Çfarë është asignacioni?




Shembuj për tërësinë tematike Qarkullimi i brendshëm pagesor

Shembulli 1.Ndërmarrja për prodhimin e ujit “Pelisterka” merret me prodhimin e ujit mineral

të gazuar dhe jo të gazuar. Punon shumë vite në Republikën e Maqedonisë dhe jashtë vendit dhe realizon rezultate të mira fi timprurëse. Cilësia dhe rregullsia e ujit është kontrolluar duke përdorur analizat e nevojshme që bëhen në kompani, kurse dëshmi janë edhe konsumatorët të cilët vazhdimisht e blejnë. Ky ujë mineral ka marrë standardin ISO 9000, standard për cilësi.

Për cilësinë e ujit, në kuptimin e ngushtë dhe të gjerë të fj alës, kujdesen menaxhmenti, kultura për cilësi, sistemet për cilësi, njohuritë dhe përkrahja për të mbështetur cilësinë. Nuk përjashtohen lëshimet e llojit: “shikon, ndërsa nuk shikon, dëgjon, ndërsa nuk dëgjon, mëson, ndërsa nuk mëson.”

Metodat të cilat ndërmarrja i shfrytëzon për kontrollin e cilësisë janë: metoda e vetë kontrollit, metodat individuale dhe metoda statistikore, varësisht nga lloji dhe nevoja për realizim të kontrollit.

Llogaria e ndërmarrjes “Pelisterka” është në Bankën komerciale me numrin 000126932688922.

Emri i urdhërdhënësit -Pelisterka.Emri i pranuesit: Banka komercialeLlogaria urdhërdhënësit: 000213654987326, Llogaria e pranuesit: 032165495200879Shuma prej 20.000 denarë Numri i referencës: 2.136.598 Kodi: 251

Plotësoni formularët e mëposhtëm sipas të dhënave të paraqitura:a) Urdhër për pagesë të parave të gatshmeb) Udhëzim për pagesë të parave të gatshme

Shembulli 2.Ndërmarrja “Birraria” nga Shkupi është angazhuar në prodhimin e Coca-Cola.Punon shumë vite në territorin e Republikës së Maqedonisë dhe jashtë vendit dhe

realizon rezultate të mira fi timprurëse. Cilësia dhe saktësia e Coca-Cola kontrollohen me të gjitha analizat e nevojshme të bëra në kompani, kurse dëshmi janë edhe konsumatorët të cilët vazhdimisht e blejnë. Për prodhimin e Coca-Cola ndërmarrja ka marrë standarde ISO 9000, standard për cilësi dhe standarde të tjera të cilësisë dhe sasisë të aplikuara nga modeli i licencuar amerikan i prodhimit.

Për cilësinë e Coca-Cola kujdeset i tërë menaxhmenti në kompani. Punonjësit vazhdimisht shkojnë në trajnim dhe përsosje. Nuk duhet të ndodhë asnjë dështim sepse prodhimi është i standardizuar, kurse proceset e prodhimit janë të automatizuara, që do të thotë se në qoftë se vetëm një shishe devijon nga standardi i cilësisë, e tërë seria



kthehet prapa. Metodat të cilat ndërmarrja i përdor për kontrollin e cilësisë janë: metoda e kontrollit të brendshëm ose vetanak, metodat individuale dhe metodat statistikore, varësisht nga lloji dhe nevoja për realizimin e kontrollit.

Ndërkohë, është rritur çmimi i lëndëve të para për prodhimin e Coca-Cola që pasqyrohet në rritjen e çmimit të shitjes së produktit. Ndërmarrja bën përpjekje me reklama, fl etushka, postera për të mbajtur shitur në nivel të njëjtë ose edhe në nivel më të lartë.

Ndërmarrja ka llogarinë e vet bankare në Tutunska banka, 2136598723156, emri i urdhërdhënësit: Banka komerciale, llogaria e urdhërdhënësit: 56436985214126, qëllimi i transaksionit: faturat e papaguara, shuma e faturave është 69.000 denarë, kurse llogaria e pranuesit është 03265198763232. Banka e pranuesit është Tutunska banka. Numri i referencës: 123549875326, kodi 523.

Plotësoni formularët e mëposhtëm sipas të dhënave të paraqitura:a) Urdhri për transferim PP 30b) Urdhri përmbledhës për transferim PP32

Ushtrime

1. Qarkullimi i brendshëm pagesor paraqet shumën e të gjitha transaksioneve të paguara të shprehura në para kombëtare.PO JO

2. Si e klasifi kojmë qarkullimin e brendshëm pagesor?1. _________________________________________________2. _________________________________________________3. _________________________________________________

3. Te çdo subjekt afarist për pagesë me para të gatshme ekziston arka. PO JO

4. Si mund të jetë organizuar puna e arkës?1. _________________________________________________2. _________________________________________________3. _________________________________________________

5. Pagesat në para të gatshme mund të bëhen në numër të pakufi zuar dhe sipas shumë bazave.PO JO

6. Pagesa e parave të gatshme nga arka është e kufi zuar.PO JO


7. Defi noni nocionin fl etëpagesa!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Cilat elemente i përmban formulari PP10?1. ________________________________ 5. ________________________________2. ________________________________ 6. ________________________________3. ________________________________ 7. ________________________________4. ________________________________ 8. ________________________________ 9. Cilat janë elementet e formularit PP40?1. ________________________________ 5. ________________________________2. ________________________________ 6. ________________________________3. ________________________________ 7. ________________________________

10. Qarkullimi pagesor me para jo të gatshme është qarkullim pa përdorimin e parave të gatshme.

PO JO

11. Cilat elemente i përmban formulari PP31?1. ________________________________ 5. ________________________________2. ________________________________ 6. ________________________________3. ________________________________ 7. ________________________________4. ________________________________ 8. ________________________________

12. Defi noni çekun!____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Defi noni çekun e vijëzuar!____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Çfarë është kompensimi?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


T E M A 6

QARKULLIM PAGESOR ME BOTËN E JASHTME

P a s q y r a e t e m ë sPërkufi zimi i qarkullimit pagesor në botën e jashtme Qarkullimi pagesor i republikës së maqedonisë me jashtë Llojet e qarkullimit pagesor me botën e jashtme Karakteristikat e qarkullimit pagesor me botën e jashtme Mjetet për pagesa ndërkombëtare Mënyrat e pagesave ndërkombëtare Mënyrat e pagesave ndërkombëtare Instrumentet e qarkullimit pagesor me botën e jashtme Sigurimi i ndërmarrjes dhe subjekteve afariste me valutë të huaj

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet:

• të defi noni qarkullimin pagesor • të shpjegoni si zhvillohet qarkullimi pagesor me botën e jashtme • të shpjegoni qarkullimin pagesor sipas bazës së mallrave • të shpjegoni qarkullimin pagesor sipas bazës së jo të mallrave • të defi noni bilancin tregtar • të defi noni bilancin pagesor • të defi noni bilancin devizor • të shpjegoni karakteristikat e qarkullimit pagesor me botën e jashtme • të defi noni valutat • të numëroni llojet e valutave • të defi noni devizat • të defi noni lloje e devizave • të defi noni kompensimin

• të shpjegoni kliringun • të shpjegoni pagesën me deviza • të shpjegoni pagesën nëpërmjet devizave të konvertueshme • të defi noni transaksionin bankar• të defi noni letrën e kreditit• të defi noni transaksionin bankar nga bota e jashtme• të defi noni transaksionin bankar në botën e jashtme• të shpjegoni akreditivin e dokumentuar• të shpjegoni sigurimin e subjekteve afariste me deviza


Qarkullimin pagesor me botën e jashtme paraqet shumën e të gjitha transaksioneve pagesore të një ekonomie kombëtare, të kryera dhe të shprehura në para efektive të huaj ose në deviza.

Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlerës së të gjitha kërkesave dhe të gjitha borxheve të vendit ndaj botës së jashtme në një periudhë të caktuar kohore.

Me nocionin qarkullimi pagesor me botën e jashtme nënkuptohen të gjitha pagesat ndërmjet subjekteve të të dy ose më shumë shteteve pa dallim nëse obligimet e qarkullimit pagesor rrjedhin nga baza e mallrave ose baza jo e mallrave.

Devizat janë kërkesa afatshkurtra të një vendi nga një vend tjetër të shprehura në para të huaja.

Kompensimi, si mënyrë e pagesës, në kuptimin më të gjerë të fj alës, paraqet barazimin e borxhit dhe kërkesave. Kompensimi, megjithatë, në kuptimin më të ngushtë të fj alës, paraqet mënyrën për të paguar me botën e jashtme gjatë së cilës importi paguhet me eksport.

Letër kredia është letër me vlerë me të cilën një bankë i jep urdhër pagese një banke tjetër të shfrytëzuesit – personit të caktuar për letrën e kredisë t’i paguhet në një afat të caktuar shuma e specifi kuar në njërën anë të letër kredisë.

Transferimet bankare kryhen në mënyrë që plotësohet urdhri pagesor i korrespondentit të jashtëm në pesë kopje.

konceptet kyçe:

qarkullimi pagesor me botën e jashtme

qarkullimi në bazë të mallrave

qarkullimi në bazë të jo të mallrave

bilanci tregtar

bilanci pagesor

bilanci devizor

karakteristikat e qarkullimit pagesor në valutë të huaj

valutat konvertibile

kursi valutor

kliringu

kompensimi

akreditivi

letër kredia

transferimet bankare në botën e jashtme

devizat e lira

çeku

punët inkaso

transferimet bankare nga dhe në botën e jashtme


T E M A 6Qarkullim pagesor me botën e jashtme

1. Defi nimi i qarkullimit pagesor me botën e jashtme

Qarkullimi pagesor me botën e jashtme paraqet shumën e të gjitha transaksioneve pagesore të një ekonomie kombëtare të kryera dhe të shprehura në para të huaj ose në deviza.

Kur është fj ala për qarkullim pagesor me botën e jashtme mendohet për pagesat e bëra në mes të disa vendeve pa marrë parasysh a bëhen nga ana e shtetit, individët ose ndërmarrjet e caktuara.

Ky qarkullim i përfshin të gjitha transaksionet midis vendeve të ndryshme në çdo bazë. Këto janë pagesa të bazuara në tregtinë e jashtme, akreditivët ndërkombëtar, transporti i udhëtarëve dhe mallrave, shërbimet, sigurimi dhe trafi ku postar, turizmi, etj.

Sipas kësaj, bëhet fj alë për pagesat sipas qarkullimit të mallrave, respektivisht importet dhe eksportet dhe pagesat mbi bazën jo të mallrave. Si rezultat i eksporteve dhe importeve të mallrave dhe shërbimeve dhe kryerjes së ndonjë pune të caktuara në kuadër të një vendi realizohen kërkesa dhe obligime. Vëllimi i kërkesave dhe obligimeve ndërmjet subjekteve të një vendi dhe atyre nga jashtë kanë rëndësi të madhe për vendin.

Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlerave të të gjitha kërkesave dhe të gjitha borxheve të një vendi ndaj vendeve të jashtme në një periudhë të caktuar kohore116.

Si kategori ekonomike, bilanci i pagesave paraqet tërësinë e transaksioneve ekonomike që bëhen në mes ekonomive kombëtare dhe jashtë vendit në periudhë të caktuar kohore.

Në thelb, bilanci është përmbledhje e të gjitha transaksioneve ekonomike, të gjitha pranimeve të parave që i kërkon një vend nga vendet e tjera dhe të gjitha pagesat e parave të cilat i kërkon një vend gjatë një periudhe të caktuar kohore, zakonisht gjatë një viti.

Bilanci i pagesave përfshin117:• importin dhe eksportin e mallrave• obligimet e një vendi ndaj botës së jashtme• obligime e botës së jashtme kah vendi në bazë të sigurimit dhe të shërbimeve të

transportit• dhe hyrjet dhe daljet e mallrave.

Në bilancin e pagesës regjistrimi i transaksioneve bëhet sipas parimit të kontabilitetit të dyfi shtë. Pala e kredituar gjendet në anën e majtë, kurse pala debitore gjendet në anën e djathtë.

Në palën kreditore, respektivisht në anën e majtë shënohen të gjitha transaksionet të cilat me të drejtë shkaktojnë disa të ardhura nga bota e jashtme, kurse në palën e debitit ose anën e djathtë shënohen të gjitha transaksionet që shkaktojnë disa arkëtime nga bota e jashtme. Në bazë të evidentimit të tillë, çdo bilanc i pagesës barazohet. Ai konsiderohet si një nga bilancet më të rëndësishme për ekonominë kombëtare, sepse në gjendjen e në bilancit të pagesës dhe lëvizjeve të zërave të veçanta të atij bilanci tregohet shkalla e zhvillimit të ekonomisë kombëtare, vëllimi i strukturës së saj të prodhimit dhe stabiliteti i ekonomisë.

116 Benjamin Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to laxScreening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence thatsecuritization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008, p. 364117 Po aty, fq. 365



1.1. Qarkullimi pagesor i Republikës së Maqedonisë me botën e jashtme

Kur kemi folur për konceptin dhe esencën e qarkullimit pagesor ndërkombëtar, kemi vërejtur se ato janë pagesa në mes vendeve të ndryshme, pavarësisht nëse ato janë bërë nga shteti, nga ndërmarrje të ndryshme apo nga individë.

Bazat e qarkullimit pagesor në Republikën e Maqedonisë janë përmbajtur me sa vijon:

Sistemi pagesor i Republikës së Maqedonisë jashtë shtetit në të gjithë territorin shtetëror duhet të zhvillohet në mënyrë të njëllojtë. Behët në denarë dhe valutë të huaj. Bëhet nëpërmjet bankave të autorizuara për punë jashtë vendit.

Për nevojat e Republikës së Maqedonisë dhe organet e organizimin, administrata shtetërore është në kompetencë të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë përcakton mënyrën e realizimit të qarkullimit pagesor dhe jep udhëzime për zbatimin e njëllojtë të rregulloreve dhe dispozitave të qarkullimit pagesor.

Qarkullim pagesor me botën e jashtme kryhet nëpërmjet bankave të autorizuara për të vepruar me botën e jashtme në bazë të urdhrave të subjekteve vendase të cilët janë të detyruar të paguajë kundërvlerën në denarë të devizave sipas kursit pagesor të vlefshëm në ditën e kryerjes së urdhrit për pagesë me transferim nga bota e jashtme.118

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë përcakton mënyrën e realizimit të pagesave dhe jep udhëzim për zbatimin e njëllojshëm të dispozitave dhe rregullave në qarkullimin pagesor.

Qarkullim pagesor me botën e jashtme kryhet nëpërmjet llogarive në botën e jashtme të bankave vendore dhe përmes llogarive të bankave të huaja dhe personave të tjerë në RM.

Qarkullimi pagesor i Maqedonisë me botën e jashtme është shumë afër me atë në botën e ekonomive të tregut dhe realizohet përmes bankave. Rolin më të rëndësishëm e kanë bankat afariste në vend dhe partnerët e tyre të biznesit, bankat korrespondente jashtë vendit. Të gjithë personat juridikë janë të obliguar që mjetet e tyre në deviza t’i mbajnë në bankat afariste në Maqedoni dhe, analoge me atë, qarkullimin pagesor total ta realizojnë përmes këtyre bankave dhe këto nga ana tjetër, pastaj, me anë të lidhjeve korespondente të tyre me vendet e huaja. Mbajtësi i kërkesave vendeve të jashtme është i obliguar që brenda 60 ditësh t’ia besojë pagesën e kërkesës bankës afariste, në atë mënyrë ai automatikisht përfshihet në lidhje me kërkesën. Kjo kërkesë është rezultat i transaksioneve të tregtisë së jashtme të realizuar midis rezidentëve të vendit dhe të huaj.

Arkëtimi dhe pagesa e qarkullimit pagesor me botën e jashtme bëhet me transferime, akreditive, çeqe, letra të kreditit dhe instrumente të tjera të zakonshme për pagesat ndërkombëtare.

Për dallim nga qarkullimi pagesor në vend, qarkullim pagesor me botën e jashtme ka karakteristika të veçanta.

Karakteristikë e parë është qëndron në atë se në qarkullim pagesor me botën e jashtme bëhet pagesa në mes personave fi zikë dhe juridikë, rezidentë të dy territoreve të ndryshme doganore dhe monetare me pagesë të njëkohësishme midis shteteve të rezidentëve përkatës.118 Benjamin Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to laxScreening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence thatsecuritization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008.p. 366



Karakteristika e dytë është se pagesa bëhet në valuta të ndryshme kombëtare dhe në mes vendeve që marrin pjesë në pagesë.

Karakteristika e tretë është në atë se e realizojnë bankat afariste të autorizuar për të kryer këto punë nëpërmjet korrespondentëve të tyre afaristë jashtë shtetit me çka paraqiten dy ndërmjetësues, banka afariste në vend dhe banka jashtë shtetit.

Në funksionimin e qarkullimit pagesor me botën e jashtme, rol më të rëndësishëm kanë bankat afariste dhe partnerët e tyre të biznesit, bankat korrespondente jashtë vendit.

1.2. Llojet e qarkullimit pagesor me botën e jashtme Në marrëdhëniet afariste të partnerëve të vendit dhe

të huaj lindin marrëdhënie fi nanciare midis tyre (kërkesat dhe obligimet) rregullimi i të cilave bëhet me pagesa ndërkombëtare.

Marrëdhëniet fi nanciare midis partnerëve vendaor dhe të huaj mund të jenë:119

• sipas bazës së mallrave• sipas bazës jo të mallrave• Sipas bazës së mallrave paguhen mallrat të cilat rrjedhin nga

importet dhe eksportet e mallrave si dhe nga transporti dhe sigurimi i mallrave të importuara dhe të eksportuara.

• Sipas bazës jo të mallrave paguhen mallrat të cilat rrjedhin nga marrëdhëniet e tjera afariste, të tilla si: shërbimet e ndryshme për transportin e udhëtarëve, ofrimi i shërbimeve të PTT, patentat, licencat, punimet ndërtimore jashtë shtetit, shërbimet shëndetësore dhe arsimore, prona intelektuale (know how) dhe shërbime të tjera.

Si rezultat i importeve dhe eksporteve të mallrave dhe shërbimeve, subjektet e një vendi realizojnë kërkesa dhe obligime. Ngase kërkesat dhe obligimet rregullohen me pagesa të caktuara, së këndejmi dalin hyrjet dhe daljet e caktuara të mjeteve të huaja për pagesë.

Në lidhje të ngushtë me marrëdhëniet afariste jashtë vendit janë120:• bilanci tregtar• bilanci i pagesave dhe• bilanci devizor

Bilanci tregtar paraqet pasqyrë të importit dhe eksportit të mallrave që një vend e ka me botën e jashtme për një vit. Ky bilanc mund të jetë aktiv, pasiv dhe i balancuar. Pasiv është bilanci tregtar atëherë kur importi është më i madh se eksporti dhe aktiv kur eksporti është më i madh se importi.

Bilanci i pagesave me botën e jashtme – paraqet pasqyrë të kërkesave dhe obligimeve të përgjithshëm gjatë një viti me botën e jashtme. Bilanci i pagesave me botën e jashtme mund të jetë121:• aktiv, në rast se kërkesat janë më të mëdha se sa obligimet ndaj subjekteve nga bota e

jashtme.• pasiv, në qoftë se obligimet janë më të mëdha se sa kërkesat nga jashtë.

119 Benjamin Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to laxScreening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence thatsecuritization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008, p. 367120 Po aty, fq. 370121 Po aty, fq. 370



• të balancuar, në qoftë se obligimet dhe kërkesat ndaj subjekteve nga bota e jashtme janë të barabarta.

Pasqyra e hyrjeve dhe daljeve totale të mjeteve për pagesë që realizohet në vitin aktual paraqet bilancin devizor të një vendi. Ai është nën ndikim të fuqishëm të bilancit tregtar të një vendi. Ai mund të jetë:122

• Aktiv (pozitiv), në qoftë se hyrjet e mjeteve janë më të mëdha se daljet;• Pasiv (negativ), në qoftë se daljet e mjeteve janë më të mëdha se hyrjet;• I balancuar, nëse hyrjet dhe daljet e mjeteve për pagesë janë të barabarta.

Qëllimi i çdo vendi është të ketë bilanc të balancuar tregtar, pagesor dhe devizor me botën e jashtme. Këto tri bilance janë të lidhura ngushtë me njëri-tjetrin, kështu që për shembull në qoftë se bilanci tregtar është defi citar kjo shkakton edhe defi cit në të dy bilancet e tjera. Gjegjësisht, për shkak të importeve të mëdha të mallrave, vendi ka detyrime më të mëdha, e me këtë edhe dalje më të madhe të devizave.

Një kohë të gjatë vendi ynë përballet me import më të madh të mallrave, me çfarë ka defi cit në bilancin tregtar, ndërsa në të njëjtën kohë edhe detyrime të rritura dhe dalje

të devizave në botës së jashtme. Për shkak se paraja jonë është jokonvertibile dhe pagesën e obligimeve ndaj botës së jashtme e bëjmë me valuta të konvertueshme të vendeve të zhvilluara ekonomikisht, vazhdimisht përballemi me mungesë të mjeteve të konvertueshme për pagesë. Si zgjidhje për këtë situatë rekomandohet që ndërmarrjet vetë të sigurojnë deviza për pagesat e tyre nëpërmjet masës të ashtuquajtur eksport për shkak të importit.

2. Karakteristikat e qarkullimit pagesor me botën e jashtme

Nën nocionin qarkullimi pagesor me botën e jashtme nënkuptohen të gjitha pagesat ndërmjet subjekteve të dy ose më shumë shteteve pa dallim nëse obligimet e qarkullimit pagesor rrjedhin nga baza e mallrave ose nga baza jo e mallrave. Ngase dhënësi dhe shfrytëzuesi i mjeteve janë të ndarë me kufi j shtetërorë, pagesat të tilla bëhen me anë të dy bankave korrespondente (dy bankave ndërmjetëse)• një bankë vendase, dhe• një bankë e huaj.

Bankat që punojnë me botën e jashtme patjetër duhet të marrin autorizimin për punë nga Banka popullore.

Bankat e autorizuara për punë me botën e jashtme i kryejnë detyrat e mëposhtme:• punë devizore valutore në vend – blerje të parave të gatshme në valutë të huaj, çeqe,

kartela kreditore, etj;• punë të qarkullimit pagesor – të gjitha pagesat me botën e jashtme me ndërmjetësim

të bankave të autorizuara afariste; • punë kreditore me jashtë vendit – marrje kredi nga jashtë, dhënie të kredive për

subjekte të huaja;Qarkullimi pagesor ndërkombëtar, si tërësi e pagesave që bëhen në mes

subjekteve të ndryshme ekonomike kombëtare sjell me vete një varg specifi kash:

122 Po aty, fq. 562



• Vendet pjesëmarrëse kanë norma të ndryshme ligjore me të cilat e rregullojnë pagesën.

• Vendet pjesëmarrëse duhet të paguajnë valuta të ndryshme• Në pagesë marrin pjesë bankat nga të dy vendet• Vendet pjesëmarrëse në qarkullimin pagesor kanë dokumentet e veta të brendshme

për pagesa të ndryshme. Prandaj, në pagesat ndërkombëtare ka nevojë për dokumente të ndryshme për pagesat ndërkombëtare.

• Besimi midis blerësit dhe shitësit është më i vogël.• • Më i madh është numri i subjekteve që marrin pjesë në pagesa edhe atë123

- urdhërdhënësi- banka e urdhërdhënësit- shfrytëzuesi- banka e shfrytëzuasit

Që të realizohet urdhëri jashtë vendit, pjesëmarrësi vendas në qarkullimin pagesor patjetër duhet të ketë të hapur llogari rrjedhëse në bankën e autorizuar në vendin e tyre. Bartës i qarkullimit të jashtëm pagesor me botën e jashtme në Republikën e Maqedonisë është Banka popullore e Republikës së Maqedonisë (BPRM).

3. Mjetet për pagesat ndërkombëtare

Si rezultat i rritjes së tregtisë ndërkombëtare dhe globalizimit në botë, gjithnjë e më tepër rritet nevoja për gjetjen e mënyrave të reja të pagesës. Kur është fj ala për pagesat, ato mund të jenë:124

1. Sistemi pagesor në kuadër të një vendi sistemi i brendshëm pagesor

2. Sistemi pagesor jashtë kufi jve të një shteti – sistemi i jashtëm pagesor.

Për të kryer sistemin e brendshëm të pagesës është e nevojshme që çdo ekonomi kombëtare që të ketë njësinë monetare kombëtare të vetë me të cilën do të realizohen pagesat e brendshme, ose të ketë valutën e vet kombëtare.

123 Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks’ Internationalization Strategies: October 2006, p. 651124 Ibid., p. 562



ValutatValutat janë njësi të monetare kombëtare të vendit,

respektivisht para efektive të cilat shërbejnë si mjet ligjor për pagesë në vendin që i ka emetuar. Çdo vend ka valutën e vet kombëtare, kurse valuta kombëtare në Republikën Maqedonia është denari. Qarkullimi pagesor i brendshëm në vendin tonë realizohet me denarë.125

Llojet e valutave:126

• të konvertueshme, të forta ose të shkëmbyeshme këto janë valutat e ekonomive të fuqishme

• jo të konvertueshme, të buta apo të pa shkëmbyeshme këto janë valutat e vendeve të pazhvilluara ekonomikisht

Për pagesat ndërkombëtare përdoren valutat e vendeve ekonomikisht të fuqishme ose valutat e konvertueshme.

Konvertim është aftësi e valutës që të zëvendësohet me tjetër valutë. Raporti midis njësisë së parasë së një vendi dhe të një vendit tjetër, ose çmimi me të cilin një valutë është shkëmbyer për valutë tjetër quhet kursi i valutës. Si do të jetë shkalla e këmbimit të valutës ose çmimi i valutës varet nga pariteti i saj.

Paritetit është sasia e mallrave ose shërbimeve që mund të blihen me njësinë monetare të një vendi. Ndonjëherë paritetit është shprehur në sasinë e arit që e përmbajnë njësitë monetare.

Vetëm valutat e konvertueshme përdoren për pagesë ndërkombëtare127.Zakonisht si mjet për pagesë ndërkombëtare përdoren:

• Valutat e konvertueshme• Devizat e konvertueshme

Devizat Devizat janë kërkesa afatshkurtra të një vendi nga një vend tjetër të shprehura në

para të huaja.128 Devizat që shprehin valuta të konvertueshme mund të përdoren lirisht, ose për një kohë të pacaktuar. Kurse devizat që shprehen në valuta të konvertueshme përdoren për pagesa ndërkombëtare vetëm në kuadër të marrëveshjeve të kliringut midis vendeve (për pagesë nëpërmjet kliringut). Varësisht nga afati i dorëzimit, devizat mund të jenë:

1) Valuta promte (të menjëhershme) të cilat janë të maturuara dhe të cilat për këtë shkak menjëherë mund të përdoren për pagesë të obligimeve të maturuara

2) Valuta termine – të cilat maturojnë më vonë, por jo në afat më të gjatë se 90 ditë.

Kursi devizor është çmimi i kërkesës në valutë të huaj. Kursi devizor mund të jetë:• kurs devizor fi ks• fl eksibil

125 Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks' Internationalization Strategies: October 2006, p. 651 126 Po aty, fq. 652127 Po aty, fq. 652128 Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks’ Internationalization Strategies: October 2006, p. 653



• fl eksibil i drejttuar• i shumëfi shtë

Devizat janë mall specifi k që blihet dhe shitet në tregun e këmbimit valutor. Si kërkesa devizore konsiderohen:• kërkesat në llogaritë rrjedhëse në bankat e huaja• çeqet dhe kambialet e lëshuara nga bankat e huaja të cilat shprehen në valutë të huaj• letrat me vlerë që shprehen në valutë të huaj• pranimet e akreditiveve dhe urdhërat telegrafi ke

Llojet e devizave129

• Deviza të lira ato kërkesa të cilat shprehen në valutë të konvertueshme dhe pronarët e tyre mund të disponojë lirisht me to dhe të paguajnë me ato në vend dhe jashtë vendit

• Deviza të lidhura – kërkesa afatshkurta që shprehen në valutë jo të konvertueshme dhe mund të përdoren vetëm për lloje të caktuara të pagesave

• Deviza të buta kërkesa afatshkurta që shprehen në valutë të huaj e cila është e pa konvertueshme dhe forca blerëse e të cilës është e paqëndrueshme dhe ato rrjedhin nga ekonomitë më të dobëta që kanë defi cit në bilancin e pagesës

• Deviza të forta kërkesa afatshkurta që shprehen në valutë të huaj e cila është e konvertueshme, fuqia blerëse është e qëndrueshme, vendi i origjinës është i qëndrueshëm, kurse bilanci i qarkullimit pagesor është i balancuar

• Devizat kliringe ose llogaritëse kërkesa afatshkurta që shprehen në valutë të huaj, që rrjedhin nga shkëmbimi i mallrave në bazë të kliringut. Duhet të ketë bilanc pozitiv dhe nuk mund të përdoret për pagesa në vend të tretë.

• Deviza promotive kërkesa afatshkurta që maturojnë për pagesë të menjëhershme• Deviza terminore kërkesa afatshkurta që maturojnë më vonë

4. Mënyrat e pagesave ndërkombëtare

Çdo vend organizon marrëdhëniet e veta të jashtme ekonomike dhe mënyrën e pagesës në varësi të pozitës së ekonomive të tyre në tregjet botërore. Në praktikë, në pagesat ndërkombëtare ekzistojnë disa variante për organizimin e punës së pagesave duke fi lluar nga ato rreptësisht të lira deri në skajshmërisht të kontrolluara në sistemet e kufi zuara të pagesës. • Pagesat ndërkombëtare kryesisht bëhen në tri mënyra:• sipas mënyrës së kompensimit• sipas mënyrës së kliringut, dhe• sipas mënyrës së devizave të lira.

Kompensimi, si mënyrë pagese në kuptimin e gjerë të fj alës, është barazimi i borxhit dhe kërkesave. Kompensimi, megjithatë, në kuptimin e ngushtë të fj alës, paraqet mënyrë e pagesës me botën e jashtme me çka importet e huaja paguhen me eksporte.

129 Po aty, fq. 653



Te kompensimi bëhet fj alë për marrëdhëniet midis dy ndërmarrjeve, me çka situatë e vështirë është eksporti sepse për shkak të mallrave të eksportit patjetër duhet të shitet dhe në këtë mënyrë të arrijë në vlera monetare për mallin e eksportuar.130

Para se të kryhet kompensimi, është e nevojshme të merret aprovimin nga autoritetet kompetente të të dy vendeve.

Kliringu ndërkombëtar paraqet pagesën në qarkullimin ndërkombëtar të mallrave dhe shërbimeve të bëra sipas mënyrës së barazimit. Pagesa do të bëhet në mënyrë që borxhet mes dy vendeve janë vendosur, kurse vetë saldoja paguhet me mall ose me valuta të konvertueshme. Gjatë përdorimit të kësaj metode të pagesës importuesit i paguajnë mallrat e importuara në mënyrë që të llogarisin sasinë e duhur të brendshme të paguar në llogarinë e kliringut që mbahet në vendin e tyre. Eksportuesit, nga ana tjetër, nga vendi i mallrave të eksportuara fi tojnë kundërvlerë në valutën e tyre kombëtare edhe atë nga e njëjta llogari e kliringut në të cilën paguajnë importuesit.

Mënyra e lirë ose e konvertueshme e pagesës paraqet mënyrë të tillë të pagesës me çka përdoren valuta të lira të konvertueshme. Kusht normal për kryerjen e kësaj metode të pagesës është në dispozicion me valutën e lirë të huaj ose me bilancin e saj të qarkullimit pagesor ose në bazë të rezervave të valutave të huaja. Në mënyrë të veçantë, që një vend të mund të bëjë qarkullimin pagesor me botën e jashtme është e nevojshme që ky vend të ketë tepricë të mjeteve të huaja, që do të thotë se bilanci i saj i

pagesës duhet të jetë sufi citar. Në bazë të asaj që u përmend më lart, mund të themi se nën pagesë me mjete të lirë në botën e jashtme nënkuptohet pagesa jashtë shtetit me anë mjeteve të huaja të konvertueshme ose të paguajnë me valutën e tyre nëse valuta është e konvertueshme.

4.1. Llojet e mënyrave të pagesës ndërkombëtare

Në pagesat ndërkombëtare zbatim gjejnë këto metoda të pagesës:131

• pagesat me para efektive (valuta)• pagesa me deviza të konvertueshme• pagesat me anë të kliringut

1 Paratë efektive (valutat) gjejnë përdorim në pagesat ndërkombëtare vetëm për pagesë të shpenzimeve të udhëtimit dhe të qëndrimit të personave jashtë vendit (me ato paguhen vetëm personat fi zikë).

Paratë e huaja efektive (valutat), shfrytëzuesi mund t’i sigurojë në disa mënyra:1. në vendin e tij duke blerë valutë në bankë apo këmbimore2. në vend të huaj me zëvendësimin e parave të tij kombëtare me valutë të huaj.Me dispozitat e vendeve rregullohen hyrjet dhe daljet e valutave të huaja.

130 Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks’ Internationalization Strategies: October 2006, p. 653131 Shapiro, А.С. and Balbier, S.D. “Corporate objectives”, Modern Corporate Finance: amultidisciplinary approach to value creation, Prentice Hall, New Jersey, 2006, p. 369



2. Për shlyerjen e obligimeve jashtë vendit shpesh përdoren devizat e konvertueshme. Ato mund të përdoren në kohë të pacaktuar. Këto deviza e kanë avantazhin se mund të përdoret për pagesë në secilin vend, pavarësisht se ku ato janë marrë. Mu për shkak të kësaj kjo pagesë me deviza të konvertueshme shënon rritje.

Qarkullim pagesor me botën e jashtme me para të konvertueshme bëhet nëpërmjet bankave të autorizuara nga BPRM për punë jashtë vendit, kurse pagesa bëhet nëpërmjet llogarive të devizave edhe me disa instrumente të pagesës ndërkombëtare.

3. Pagesa e kliringut ose pagesa me barazimSubjektet e një vendi i kryejnë obligimet e pagesës jashtë vendit në barrë të

kërkesave që ai vend i ka nga subjektet në vend të huaj. Pagesat e kliringut bëhen përmes organizatave bankare të cilat bëjnë evidencën e të gjitha obligimeve dhe kërkesave që kanë132 organizatat në vend në aspektin e partnerëve nga vendet e tjera. Me këtë rast, përveç kushtit që të realizohet pagesa e kërkesës nëpërmjet bankës është që debitori të paguaj obligimet e tij në bankën vendase. Mënyrën kliringe të pagesës ose pagesën me barazim më shpesh e përdorin vendet që kanë valutë të konvertueshme. Për të lehtësuar qarkullimin pagesor lidhin:133

• marrëveshjet dypalëshe të kliringut mes dy vendeve• marrëveshjet shumëpalëshe të kliringut duke përfshirë

më shumë vende• Në marrëveshjen e kliringut përcaktohen:• mallrat që do të jenë subjekt i kliringut të qarkullimit

pagesor (lista kontigjente)• valuta e llogaritur në të cilën do të bëhen llogaritjet • mënyra e pagesës së saldos• kush do t’i paguajë rreziqet e ndryshimit të kursit të

valutës• kredia manipuluese që do të i miratohej vendit debitor

nga vendi kreditor për shlyerje të saldos.

4.2. Teknika e kliringut• Secili prej vendeve paguan në valutë kombëtare• Paratë nuk e kalojnë kufi rin kombëtar.• Për llogari të detyrimeve vendore paguhen kërkesat dhe• Paguhet vetëm saldoja në valutë të caktuar e cila më parë është përcaktuar në

marrëveshjen e kliringut• Pagesat janë me ndërmjetësim të qendrës së veçantë të autorizuar (Shtëpisë së

kliringut)Mënyra kliringe e pagesës u mundëson vendeve ekonomikisht të pazhvilluara,

vendeve me valutë të pakonvertueshme dhe rezerva të ulëta devizore që të përfshihen në ndarjen ndërkombëtare të punës në tregun botëror. Qarkullimin pagesor me vendet me të cilat është nënshkruar marrëveshje për kliring për organizatat në Republikën e Maqedonisë e bën BPRM.134

132 Po aty, fq. 370133 Shapiro, А.С. and Balbier, S.D. “ Hall, New Jersey, 2006, p. 371134 Po aty, fq. 372



5. Instrumentet e qarkullimit pagesor jashtë vendit

Qarkullim pagesor me botën e jashtme paraqet transferim të mjeteve midis dhënësit të urdhrit dhe shfrytëzuesve të cilët janë rezidentë të vendeve të ndryshme.

Qarkullimi pagesor me botën e jashtme bëhet në përputhje me:• rregullat e veçanta të secilit vend ,• standardet, rregullat dhe praktikat e pranuara

ndërkombëtare,• të gjitha dispozitat që i rregullojnë marrëdhëniet

ekonomike me botën e jashtme.Qarkullimi pagesor me botën e jashtme bëhet me deviza të konvertueshme

nëpërmjet llogarive në bankat e hapura të huaja ose llogarive të huaja bankare të hapura në bankat vendore. Punën në fushën e qarkullimit pagesor me botën e jashtme mund ta bëjnë vetëm bankat që kanë marrë autorizimin për këtë punë nga BPRM. Qarkullimin pagesor për nevojat e shtetit e bën BPRM.

Instrumentet për kryerjen e pagesës në qarkullimin pagesor ndërkombëtar janë si vijon:135

• transferimi bankar• çeku• punët e inkasos• akreditivat e dokumentuara• letër kredia• kartela kreditore• transferi bankar nga dhe në botën e jashtme• transferi bankar ndërkombëtar

5.1. Transferimi bankar

Transferimi bankar është instrument për pagesë që banka i jep urdhër me shkrim bankës të saj korrespondente t’i paguajë personit të caktuar apo personit fi zik një shumë të caktuar të specifi kuar në urdhër. Transferimi bankar mund të jetë nostro dhe loro, në varësi prej asaj se cili paguan dhe cili i pranon mjetet. Transferimi nostro janë pagesa sipas urdhrit të personave të vendit (personave fi zikë apo juridikë) nëpërmjet bankës vendase, por në favor të personave të huaj fi zikë ose juridikë. Në anën tjetër, njoftimet loro janë derdhje, respektivisht arkëtime sipas urdhërit të personit të huaj fi zik apo juridik, të marra nga bankat e huaja në favor të personave fi zikë ose juridikë vendas. Kohët e fundit, teknikë të zakonshme me të cilën bëhen transferimet bankare është teknologjia SWIFT. Transferimet bankare mund të jenë të kushtëzuara dhe të pa kushtëzuara, respektivisht pagesa mund të jetë me ose pa paraqitjen e dokumenteve të caktuara.

135 Shapiro, А.С. and Balbier, S.D. “ Hall, New Jersey, 2006, p. 372



5.2. Çeku

Çeku si instrument pagese është letër me vlerë me të cilën trasanti i jep urdhër trasatit (bankës) të paguajë një shumë të caktuar për shfrytëzuesin e caktuar (remitenti) sjellësit ose personit tjetër, sipas urdhrit të remitentit. Ekzistojnë këto lloje të çeqeve:• çeku bankar• Çeku privat• çeku nostro, dhe• çeku i udhëtarit

5.2.1. Çeku bankar

Çeku bankar është çek i cili është tërhequr nga ana e një banke në bankën tjetër të huaj. Kjo do të thotë se trasati dhe trasanti janë banka të ndryshme. Në këto çeqe gjithmonë është shënuar emri i shfrytëzuesit. Çeqet bankare janë më të sigurta për pagesë.136

5.2.2. Çeqet private

Çeqet private mund të jenë të certifi kuar dhe të zakonshëm. Çeqet e specifi kuar janë më të sigurt dhe ata, në anën e përparme të çekut kanë vulë të bankës me klauzurën “certifi ted“. Përveç vulës, këta çeqe kanë nënshkrim nga banka137. Gjatë pagesës kontrollohet nënshkrimi, dhe në qoftë se nuk ka mundësi për të verifi kuar nënshkrimin, çeku dërgohet në inkaso. Çeqet e zakonshëm privat janë më të pasigurt dhe paguhen vetëm në inkaso.

5.3. Nostro çeqet

Nostro çeqe lëshohen nga bankat e autorizuara dhe ato tërhiqen në një nga bankat korrespondente, që kanë nënshkruar më parë kontratën. Prandaj këto çeqe janë të lehta për pagesë.

5.4. Çeqeve të udhëtarëve

Çeqet e udhëtarëve përdoren për të udhëtuar. Çeqe të tilla më të njohura janë American Express, Visa dhe Thomas Cook. Në kohën e lëshimit të këtyre çeqeve lihet edhe mbulesë. Këto çeqe janë të shoqëruara me bordero ku ka nënshkrim dhe numër të pasaportës nga pronari i çekut. Gjatë pagesës është e detyrueshme që të tregohet

136 Po aty, fq. 373137 Shapiro, А.С. and Balbier, S.D. “ Hall, New Jersey, 2006, p. 372



borderoja në mënyrë që të mundësohet verifi kimi i nënshkrimit të pronarit. Këto çeqe mund të paguhen në banka dhe në shitore.

5.5. Inkaso

Inkaso paraqet pagesë të kërkesës të bazuar në bazë të paraqitjes të dokumenteve të caktuara. Dokumentet mund të jenë fi nanciare (kambialet, çeqet, etj.) ose komerciale (fl eta e ngarkimit, fatura, polisa e sigurimit, etj). Bankat e bëjnë transferimin e mjeteve vetëm pas marrjes së dokumenteve të caktuara në udhëzimet e marra nga banka e huaj.138

5.6. Akreditivi dokumentar

Akreditivi dokumentar (L.C) është instrument i pagesës në qarkullimin ndërkombëtar pagesor dhe përdoret kur ka mosbesim në mes palëve (shitësit dhe blerësit)139 Pra, kur blerësi s’ka besim që me avans t’ia paguajë shitësit çmimin e pranuar, kurse shitësi nuk ka besim që të livrojë mallrat, pa mos e marrë çmimin përfundimtar. Mënyra më e mirë për pagesë është pagesa me akreditiv dokumentarë. Në këtë rast, në momentin e lidhjes së kontratës, hapet akreditivi me të cilin banka konfi rmon se në qoftë se tregohen disa dokumente dhe plotësohen kushtet e parapara gjatë hapjes së akreditivit, do të bëhet pagesa e shfrytëzuesit të mjeteve, në përputhje me kushtet e kontraktuara më parë. Ekzistojnë këto lloje të akreditiveve të dokumentuar140:

1. të revokueshme dhe të parevokueshme,2. të konfi rmuara dhe të pakonfi rmuara,3. të pagueshme në vend ose jashtë vendit,4. revolving akreditivi,5. importuese dhe eksportuese,6. të mbuluara dhe zbuluara,7. të transferueshme dhe jo të transferueshme.Në vendin tonë punohet vetëm me akreditiva të parevokueshëm, sepse ata

ofrojnë siguri më të madhe në qarkullim pagesor. Akreditivi i revokueshëm nënkupton se palët kanë rënë dakord që në çdo kohë të revokohen (tërhiqen).

Akreditivi i vërtetuar është ai kur banka që e hap akreditivin jep vërtetim (dhe zakonisht transmeton mjete në bankë të huaj) që do të bëjë qarkullimin pagesor në kushte të caktuara. Ky është lloji më i sigurt i akreditivit dokumentar.

Akreditivat revoling (permanent, të përsëritshëm) janë akreditiva të rinovueshëm, d.m.th, pas shfrytëzimit shuma e akreditivit nuk shuhet, por rinovohet për të njëjtën shumë dhe në të njëjtat kushte.

138 Po aty, fq. 373139 Berger, N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David. To What Extent Will theBanking Industry be Globalized? A Study of Bank Nationality and Reach in 20 European Nations.May, 2002, p. 189140 Po aty, fq. 190



Akreditivi importues ose nostro akreditivi është akreditivi që hapet nga ana e importuesit të mallrave. Pra, fi rma vendase jep urdhër bankës së vendit të hapë akreditiva në bankë të huaj për pagesë të mallrave të importuara. Akreditivat e eksportit hapen me urdhër të fi rmës së huaj nëpërmjet bankave të huaja në bankat e vendit dhe me to sigurohet pagesa e mallrave të eksportuara.

Akreditivat e mbuluar janë ata akreditiva të cilët në kohën e hapjes së akreditivit transferohet edhe mbulesa (mjetet) që shërbejnë për kryerje të pagesës.141

Akreditivi transferues është ai akreditiv ku në kushtet gjatë hapjes së akreditivit është theksuar se shfrytëzuesi i akreditivit mund të transferojë atë në shfrytëzues tjetër në vend të njëjtë apo vend tjetër.

Puna me akreditiva është e rregulluar me rregullat dhe praktikat uniforme për akreditiva dokumentarë të lëshuar nga ana e Odës ekonomike ndërkombëtare në Paris.142

5.7. Letra e kredisë

Me lëshimin e letrave të kredië banka vendore e autorizon korrespondentin e saj në botën e jashtme që të paguajnë shumën për personin e cekur në letër. Pagesa bëhet vetëm duke identifi kuar mbajtësin e letrës së kredisë.

Llojet e letrave kreditore:143

• letër e veçanta e kredisë• letër qarkore e kredisë

Letra e veçantë kreditore është ajo e cila pagesën e letrës kreditore mund ta bëjë vetëm banka e caktuar.

Letra qarkore kreditore është ajo e cila banka autorizon më shumë banka korrespondente për kryerjen e pagesës.

Letra kreditore është letër me vlerë me të cilën banka jep urdhër në bankën tjetër të shfrytëzuesit që t’i paguhet personit të caktuar në letrën kreditore, në afat të caktuar, sasi të caktuar të shfaqur në njërën anë të letrës kreditore.

Prandaj, në punën me letrat kreditore paraqiten:• dhënësi i urdhëresës i cili jep urdhër për dhënie të letrës kreditore• banka lëshuese e letrës kreditore• banka paguese e letrës kreditore dhe• shfrytëzuesi i letrës kreditore

Lëshimin i letrës kreditore është i kushtëzuar me deponime të mëparshme në bankë një shumë të caktuar të parave për lëshimin e letrës kreditore.

Sipas numrit të bankave të cilat banka afariste si lëshues e letrës kreditore i autorizon për pagesë ekziston letër e veçantë speciale kredie, kur vetëm një bankë është e autorizuar për pagesë dhe letër qarkulluese kreditore, kur më shumë banka kanë autorizim për pagesë në më shumë vende dhe nga më shumë shtete.

141 Berger, N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David, May 2002, p. 191142 Po aty, fq. 192143



Urdhërdhënës për lëshimin e letrës kreditore mund të jetë çdo person fi zik ose juridik, ndërsa shfrytëzues mund të jetë vetëm person fi zik.

Letrat kreditore lëshohen për udhëtime zyrtare dhe private jashtë vendit. Me përdorimin e letrave të kredive personi që udhëton jashtë vendit është i pajisur me mjete të nevojshme monetare, pa bartur me vete para efektive.

Letra kreditore është instrument i rregullt pagese në qarkullimin pagesor ndërkombëtar.

5.8. Transferi bankar jashtë vendit

Transferet bankare realizohen në mënyrë që mbushet urdhëresa për korrespondentin e jashtëm në pesë ekzemplarë. Në këto ekzemplarë shkruhet me maqinë për shkrim dhe në një nga gjuhët e huaja në vendet përkatëse e ardhshmja:144

• valuta dhe shuma në numra dhe shkronja• banka përmes së cilës duhet të realizohet pagesa e korrespondentit• emri dhe emërtimi i urdhërdhënësit me adresën • emri dhe emërtimi i korrespondentit me adrsën e tij• kushtet eventuale për pagesë• kundërvlera në denarë sipas kursit aktual devizor etj.

Në vend të caktuar vendoset vula e bankës dhe nënshkruhet prej dy nënshkruesëve të autorizuar.

5.9. Transferi bankar nga jashtë vendit

Transfere bankare, gjegjësisht urdhëresa për pagesë nga jashtë vendi që janë në valutë konvertibile pranojnë të gjitha bankat që janë të autorizuara për realizimin e qarkullimit pagesor me botën e jashtme pavarësisht se a janë korenspondentë direkt ose indirekt me jashtë.

Korrespondentët e drejtpërdrejtë janë ato banka korrespondente të huaja të cilat kanë hapur llogari në valutë përkatëse të konvertueshme.

Korrespondentët indirekt janë ato banka korrespondente të huaja me të cilat banka e vendit ka kontratë për kryerje të aktiviteteve bankare, por me ta nuk është në marrëdhënie direkte konto korrente.145 Ato korrespondentë gjithmonë duhet të depozitojnë mjete te korrespondentët e drejtpërdrejtë në mënyrë që të mund të realizohet pagesa në bankën vendore.

Banka pranuese i drejton transferet e rregullta ose transferet telegrafi ke bankare me autorizim për shfrytëzuesit vendor ose të huaj në bankat te të cilat gjendet shfrytëzuesi.

144 Berger N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David, May 2002, p. 193145 Po aty, fq. 195



6. Sigurimi i ndërmarrjes me deviza

Devizat janë kërkesa afatshkurta të cilat janë të shprehura në valutë të huaj. Çdo organizatë që bën tregti me botën e jashtme duhet patjetër të furnizohet me deviza, sepse patjetër duhet që të paguajë me ato. Organizatat mund të furnizohen me deviza përmes punës së tyre, ose të njëjtat t’i sigurojnë me blerje. Në mesin e shumë mënyrave të furnizimit me deviza janë:146

• shitja e mallrave dhe shërbimeve jashtë vendit• bashkëpunim afatgjatë i prodhimtarisë me partnerët e huaj• kryerja e aktiviteteve ekonomike jashtë vendit• duke marrë kredi nga jashtë• emetimi i letrave me vlerë dhe formave të tjera të punës jashtë vendit

Kur organizata do të shesë mallra jashtë vendit dhe do të realizojë deviza, ajo është e obliguar t’i sjellë devizat në vend dhe të njëjtat mund t’i depozitojë në bankë në llogarinë devizore. Pastaj, këto deviza organizata mund t’i përdorë për të paguar mallrat e importuara apo tu a shesë të tjerëve nëpërmjet tregut devizor.

Tregut devizor është sistem i organizuar për blerjen dhe shitjen e devizave. Funksioni kryesor i tregut devizor është shpërndarja efi kase e mjeteve devizore147. Në tregun devizor shiten vetëm valuta të konvertueshme ose valutat që mund të përdoren për pagesa në të gjitha vendet e botës. Blerja dhe shitja devizave në tregun devizor është e kushtëzuar nga nevoja për të siguruar mjete për realizimin e pagesave ndërkombëtare. Kursi i tregut devizor formohet lirisht brenda kursit mesatar të vendosur nga Banka qendrore e RM. Tregu devizor funksionon çdo ditë prej orës 08-14. Personat vendas dhe të huaj mund të blejnë dhe shesin deviza te bankat apo zyrat e këmbimit që janë të autorizuara, ndërsa bankat mund të blejnë dhe shesin deviza midis tyre si forma organizative për blerje dhe shitje. Të gjitha devizat e blera në tregun devizor te bankat posaçërisht shërbejnë si mbulesë për pagesë në botën e jashtme pas dhënies së instrumenteve (transferta dhe akreditive) edhe atë brenda 48 orëve nga shitja e mjeteve devizore nga ana e bankës. Mjetet në denarë që rrjedhin nga blerja e mjeteve devizore të klientit nga ana e bankës, transferohen në llogarinë e mjeteve devizore në të njëjtën ditë të punës kur transaksioni ka përfunduar. Në tregun devizor mund të blihen dhe të shiten deviza në mënyrë prompte (menjëhershme) dhe sipas termineve. • Devizat prompote realizohen menjëherë ose më vonë në afat prej 2 ditëve • Devizat termine – janë të lidhura me afate të caktuara (1, 2 ose 6 muaj)

Në Republikën e Maqedonisë me Ligjin për këmbim devizor është përshkruar vendi i blerjes dhe shitjes së devizave, të hollave efektive dhe çeqeve. Në Ligj qartë është precizuar se këto transaksione janë rreptësisht të ndaluara jashtë tregut devizor. Blerjet dhe shitjet në tregun devizor në mes bankave bëhet nga personat juridikë dhe fi zikë, bankat midis tyre dhe midis bankave dhe Bankës qendrore. Pjesëmarrësit e tyre në tregun devizor janë bankat afariste dhe Banka qendrore.146 147 Po aty, fq. 196



Qëllimi i pjesëmarrjes së bankave afariste është që të ruaj likuiditetin e denarit dhe të devizave. Qëllimin për të cilin merr pjesë Banka qendrore është ruajtja e kursit stabil të denarit. Nëpërmjet blerjes dhe shitjes në tregun devizor, Banka popullore e RM ndikon në ofertën dhe kërkesën, e me këtë edhe të devizave dhe kurseve valutore.

Gjatë rritjes së kursit devizor, Banka popullore e RM shet deviza, me çka e rrit kërkesën dhe i ul çmimet. Kështu Banka popullore ndikon edhe mbi likuiditetin e bankave dhe likuiditetin e përgjithshëm të pagesave me vendet e huaja, sepse çdo rritje e kursit të valutave të huaja do të thotë edhe rritje e borxhit ndaj botës së jashtme.


1. Defi noni qarkullimin pagesor me botën e jashtme!2. Çka është bilanci i pagesave?3. Shpjegoni bilancin tregtar?4. Defi noni nocionin bilanci pagesor!5. Defi noni nocionin bilanci devizor?6. Cilat janë karakteristikat e qarkullimit pagesor me botën e jashtme?7. Çfarë janë valutat?8. Çfarë lloje të valutave dini?9. Çfarë janë devizat?10. Çfarë lloje të devizave dini?11. Defi noni nocioni kliringu!12. Çfarë nënkuptoni me kompensimin?13. Si realizohet pagesa me deviza të lira? 14. Shpjegoni transferin ndërkombëtar të bankës.15. Cili është roli i letrës së kredisë?16. Shpjegoni se çka është transferi bankar nga dhe në botën e jashtme!17. Çfarë është akreditivi dokumentar?18. Përcaktoni konceptin e çekut?19. Shpjegoni çka bën pjesë në punët e inkasos?20. Çfarë lloje të letrave të kredisë dini?



Shembuj për tërësinë tematikeQarkullimi pagesor me botën e jashtme

Shembulli 1.Janë blerë 2000 €, nga 61,50 denarë, kurse pastaj janë shitur 1000 nga 61,70 denarë. Gjatë blerjes dhe shitjes është llogaritur provizioni-kompensim i shërbimeve bankare prej 1%.Blerja 2000 * 61,50 = 123 000 Shitja 1000 * 61,60 = 616001% (provizion) 1230 + 1% (provizion) 616

Për pagesë 121 770 Për shpagesë 62 216

Shembulli 2.Shembull për pagesë dhe shpagesë nga bota e jashtmeHapi i parë: Banka e njofton shfrytëzuesin e shpagesës të përcaktuar në urdhrin e jorezidentit për shpagesën e arritur në ditën e njëjtë ose në ditën vijuese nga dita e arritjes së shpagesës. Hapi i dytë: Shfrytëzuesi i shpagesës, rezidenti është i obliguar që në një afat prej 3 ditëve pune nga marrja e njoftimit të arritjes së qarkullimit t’i dërgojë në bankë të dhënat e nevojshme për miratimin e derdhjes (hyrjes) në llogarinë e tij devizore dhe të plotësojë formularin 743.Hapi i tretë: Pas marrjes së formularit 743, banka është e obliguar, më së voni deri në ditën e ardhshme ta miratojë llogarinë e shfrytëzuesit në valutë të huaj.Hapi i katërt: Nëse shfrytëzuesi i shpagimit (arkëtimit) nuk i paraqet në bankë të gjitha të dhënat e nevojshme për miratimin e llogarisë së tij brenda afatit të përcaktuar, banka është e obliguar, më vonë se ditën e ardhshme të miratojë llogarinë në denarë për shfrytëzuesin me kundërvlerë të denarit të llogaritur sipas kursit blerës të bankës që vlen atë ditë.

Shembull i tretëNjë importues nga Shkupi duhet t’i paguajë një furnizuesi nga Londra. Si do ta bëjë këtë nëse e dimë se denari është jokonvertibil?Hapi i parë: Importuesi nga Shkupi, në tregun devizor do të duhet të blejë deviza dhe devizat t’i futë në llogarinë e transaksioneve në bankën komitent i së cilës është. Hapi i dytë: Banka e Shkupit do të paguajnë me instrumentin e transferit sipas rrugës telegrafi ke ose duke përdorur sistemi modern SWIFT. Paratë nga llogaria devizore të komitentit do të kalojnë në llogarinë bankare në Londër. Ky transferim mund të jetë i drejtpërdrejtë ose me përfshirjen e bankës tjetër.Hapi i tretë: Banka e Londrës do të paguajë shumën e kontraktuar me funta për eksportuesin dhe me këtë është bërë pagesa e importit. Bankat korrespondente kanë llogari te njëri-tjetri. Me të drejtë, bankat nuk i mbajnë paratë e tyre, por ato i plasojnë në tregjet fi nanciare në letra me vlerë.Se në cilën bankë të huaj dhe në cilin vend do të vendosen marrëdhënie korrespondente, varet nga nevojat afariste. Është normale që çdo bankë të ketë së paku një bankë korrespondente ose lidhje në secilin vend me të cilën vendos qarkullimi pagesor të pandërprerë.



Ushtrime

1. Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlerës së të gjitha kërkesave dhe të gjitha borxheve të vendit me botën e jashtme në një periudhë të caktuar kohore.PO JO

2. Qarkullimi pagesor me botën e jashtme paraqet shumën e të gjitha transaksioneve pagesore të një ekonomie kombëtare, të shprehura dhe të realizuara në para të huaja efektive deviza.PO JO

3. Çfarë përfshin bilanci i pagesës?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

4. Çfarë kuptohet me pagesa me bazë të mallrave?_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

5. Defi noni bilancin tregtar!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

6. Bilanci i pagesave me botën e jashtme paraqet pasqyrë të kërkesave dhe obligimeve të përgjithshme me botën e jashtme brenda vitit.PO JO

7. Bilanci devizor është pasqyrë e hyrjeve dhe daljeve të përgjithshme të mjeteve për pagesë brenda vitit.PO JO

8. Valutat janë njësi të parasë kombëtare të një vendi, respektivisht para efektive që shërbejnë si mjet ligjor për pagesë në vendin që i ka emetuar.PO JO

9. Devizat janë kërkesa afatshkurtra të një vendi nga një vend tjetër në valutë të huaj.PO JO

10. Kursi devizor është çmimi i kërkesave në valutë të huaj.PO JO



11. Defi noni kompensimin!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

12. Defi nimi kliringun!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

13. Defi noni transferin bankar në dhe nga jashtë vendit!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

14. Çfarë është letra e kredisë?_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

15. Shpjegoni akreditivin dokumentar._________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

16. Shpjegoni çka u përket punëve të inkasos?_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

18. Defi noni transferin bankar ndërkombëtar!_________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________


T E M A 7

TREGU DEVIZOR

P a s q y r a e t e m ë sEsenca dhe rëndësia e tregut devizorLlojet e tregjeve devizoreRoli i bankave në tregun devizorTregu devizor dhe kursi i këmbimitSistemi i kurseve të këmbimitSi funksionon tregu devizor

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të defi noni tregun devizor • të shihni rëndësinë e tregut devizor • të defi noni tregun devizor • të defi noni tregun e letrave me vlerë • të shpjegoni rolin e bankave në tregun devizor • të shpjegoni se si kontaktojnë bankat afariste gjatë blerjes

dhe shitjes së devizave • të defi noni kursin e këmbimit • të defi noni tregun ditor ose tregun devizor qarkullues • të defi noni nocionin e tregut • të shpjegoni sistemet e kurseve të këmbimit • të shpjegoni se prej çfarë varet natyra e kursit të këmbimit • të defi noni kursin devizor fl eksibil • të defi noni kursin e drejtuar devizor • të defi noni kursin e drejtuar devizor fl eksibil • të shpjegoni se si kryhen transaksionet në tregun devizor • të defi noni transaksionet prompte (të menjëhershme) • të defi noni transaksionet termine (me afat) • të defi noni tregun devizor të kapitalit • të defi noni tregun devizor rrjedhës


Me treg devizor nënkuptohet çdo takim i ofertës dhe kërkesës së devizave.

Në ekonomitë e zhvilluara të tregut hasim edhe treg prompt të këmbimit valutor ku bëhet marrëveshja e sasisë së kontraktuar që livrimi të bëhet menjëherë, më së paku dy ditë nga nënshkrimi i kontratës.

Banka afariste vendos të blejë një valutë të caktuar në tregun devizor me çka duhet të bëjë ndonjë pagesë me atë valutë ose për shkak se konsideron se kursi valutor i asaj valute do të rritet, kurse do ta dorëzojë atë valutë e cila në moment nuk duhet, por edhe duhen mjete fi nanciare të valutës kombëtare ose të ndonjë valute tjetër, ose nga ana tjetër, për shkak të asaj se pritet që kursi valutor i asaj valute do të bjerë.

Kursi valutor ose norma e shkëmbimit të devizave është shumë e nevojshme për një valutë me qëllim që të blihet valutë tjetër.

Kurset devizore kryesisht në rrethana procedurale, zakonisht në kuadër të ndryshimeve veç më të njohura në një shtet, mund të korrigjohen dhe të jenë më të lartë ose më të ulët nga ato të mëparshmet.

konceptet kyçe:

kursi devizor

tregjet e kursit devizor

kursi devizor termin

kursi devizor prompt

shkalla e këmbimit devizor

sistemi i kurseve devizore

kursi devizor fl eksibil

kursi devizor fi ks

kursi devizor i drejtuar

kursi devizor i shumëfi shtë

transaksionet

transaksionet prompte

transaksionet termine

bilanci rrjedhës

bilanci kapital


T E M A 7Tregu devizor

1. Esenca dhe rëndësia e tregut devizor

Gjatë defi nimit të tregut devizor shpesh niset nga fakti se ka të bëjë, në kuptim më të gjerë të fj alës, me një lloj të veçantë të tregut, respektivisht së ka të bëjë me një takim të përhershëm të kërkesës dhe ofertës së devizave. Për të ardhur deri te takimi i rezidentëve vendor dhe të jashtëm devizor, pra te kërkesa dhe oferta për deviza, duhet të ekzistojnë ekonomi të hapura, midis të cilave realizohen marrëdhënie të tregtisë së jashtme. Tregu devizor mund të përkufi zohet edhe në atë mënyrë se ai haset si segment i tregut fi nanciar, i cili përfshin blerjen dhe shitjen e devizave për valutë vendase apo valuta të tjera në mes bankave dhe personave të tjerë të vendit dhe ne mes bankave të vendeve të ndryshme.

Nën tregun devizor nënkuptohet çdo takim i ofertës dhe kërkesës për deviza.148 Në tregun devizor bëhet shitblerja e të parave vendase për deviza dhe shitblerja e një lloji të devizave për lloje të devizave tjera. Shitblerja mund të bëhet në vende të caktuara, në kohë të caktuar dhe sipas rregullave të caktuara të sjelljes. Në këtë rast, bëhet fj alë për treg të organizuar devizor ose për bursë devizore. Megjithatë, transaksionet e shumta për blerjen dhe shitjen e devizave bëhen jashtë tregut të organizuar devizor, në kontakte të drejtpërdrejta të shoqërive, bankave dhe individëve, rezidentëve vendas dhe të huaj. I ashtuquajturi “tregu gri”, “tregu i zi” dhe “bursa e zezë” e devizave paraqesin segment të tregut devizor .

Tregut devizor është institucion i ekonomisë së tregut, në të cilin shumë saktë defi nohen kushtet në të cilat realizohet qarkullimi i devizave.149 Pothuajse në të gjitha ekonomitë e tregut në botën moderne ekzistojnë tregje devizore. Në varësi të situatës specifi ke ekonomike dhe politike në vende të caktuara, tregjet devizore kanë karakteristikat dhe veçoritë e tyre kombëtare. Karakteristikë e përbashkët e të gjitha tregjeve devizore është reduktimi në nivelin e pjesëmarrësve të menjëhershme të tregtisë së jashtme në një rreth shumë të ngushtë të bankave të autorizuara dhe organizatave të specializuara për tregëti me deviza. Lëndë e tregtimit në tregun e këmbimit devizor janë devizat e konvertueshme. Në vende të caktuara dhe në periudha të caktuara, kanë ekzistuar tregje devizore në kushte të ekzistimit të këmbyeshmërisë së kufi zuar.

Kur diskutohen për zhvillimin historik të tregut devizor, në fi llim duhet theksuar se tregtimi me deviza është po aq i vjetër sa janë të vjetra edhe vetë paratë.

1.1 Llojet e tregjeve devizore

Varësisht nga mënyra në të cilën është institucionalizuar tregu devizor, ai mund të organizohet që të veprojë si treg i organizuar devizor, i quajtur bursë devizore dhe si treg jo i organizuar devizor. Nëse nuk ka vend të veçantë të organizuar qendror ku do të kryhen punët devizore, por tregu devizor përbëhet nga kontaktet e shumta të shkruara, telegrafi ke, teleprinterike dhe telefonike, midis tregtarëve (dilerëve) të bankave të ndryshme, nga njëra anë, dhe tregtarë të bankës, nga ana tjetër, tregu i tillë quhet tregu devizor jo i organizuar. Për dallim nga kjo, në disa vende ka tregje të posaçme

148 Brady, Tom and Bassett, William. What Drives the Persistent Competitiveness of Small Banks? Finance and Economics Discussion Series,The Federal Reserve Board, 2002-28., p. 215149 Po aty, fq. 216



të organizuara devizore ose banka devizore. Në tregun devizor, zakonisht realizohen vetëm punë vetanake ndërmjet bankave. Përveç me deviza, në këto bursa tregtohet edhe me kambiale.

Në ekonomitë e zhvilluara të tregut hasim tregun devizor të menjëhershëm (promet) kur furnizimi i shumës së kontraktuar do të bëhet menjëherë, të paktën në dy ditët e nënshkrimit të kontratës. Hasen dhe tregjet devizore termine, të cilat janë lidhur kontrata të blejë valutë të caktuar, me çmim të caktuar dhe data e saktë në të ardhmen, pavarësisht nga normat e luhatshme në të ardhmen.

Tregjet devizore i shqyrtuar nga aspekti cilësor, nga aspekti i instrumenteve mund të organizohet si:150

• Tregu i valutave qëllimi kryesor i këtij tregu është të plotësojë nevojat e individëve, kryesisht turistëve me paratë e të huaja. Në këtë treg si dhe në tregun devizor në kuptim të ngushtë të fj alës formohet çmimi (kursi valutor), i cili, zakonisht, është më i lartë se kursi devizor, sepse përfshin shpenzimet e furnizimit të parave jashtë vendit. Në botë ka disa tregje devizore, por më të njohura janë ato në Cyrih, Londër dhe në vende të tjera.

• Tregu i letrave me vlerë letrat me vlerë që mund të shprehen në valutë të huaj janë të rëndësishme në punën e tregut ndërkombëtar të letrave me vlerë. Letrat me vlerë zakonisht janë kambialet, certifi katat e bankës etj.

• Që të mund të bëhet shitblerja e devizave, siç është e njohur së pari duhet të ketë dy partnerët, me dëshirën e njëjtë ose të kundërt, njëri të ofrojë një valutë, kurse tjetrit t’i nevojitet ajo dhe për atë të ofrojë një valutë tjetër. Gjatë takimit të këtyre dy partnerëve realizohet akti i blerjes dhe funksionimit të tregut devizor, dhe së dyti, të ekzistojnë kushte objektive për takimin e të dy partnerëve.

Ne e dimë se tregu devizor sipas defi nicionit është takimi i kërkesës dhe ofertës së valutave dhe devizave dhe krijimi i kursit valutor dhe devizor në bazë të raportit të kërkesës dhe ofertës dhe përcaktues të tjerë që ndikojnë në furnizimin e përgjithshëm të valutave dhe devizave dhe të punëve të tregut devizor. Është normale që tregu devizor të fi llojë të punojë në fi llim të ditës së punës duke llogaritur normat e valutave të ndryshme në raport me valutën vendase.

Në tregun devizor pjesa më e madhe e qarkullimit të devizave bëhet në kontaktet në mes bankave dhe institucioneve të tjera fi nanciare të autorizuara për tregti me deviza. Transaksionet devizore bëhen nga tregtarët të cilët janë të punësuar në bankat dhe fi rmat dhe institucionet e tjera afariste.151

150 Brady, Tom and Bassett, William., 2002-28., op, cit., p. 216151 Brady, Tom and Bassett, William., 2002-28., op, cit., p. 217



2. Roli i bankave në tregun devizor

Besohet se vend qendror ose institucion qendror në tregjet devizore moderne janë bankat afariste (komerciale). Shumicën e transaksioneve të tregjeve devizore e bëjnë bankat afariste. Gjegjësisht, nëse disa individë apo biznesmenë që kanë nevojë deviza, ata vijnë në kontakt me bankën afariste dhe mund të marrin deviza edhe atë duke paguar shumën e duhur ekuivalente në valutën vendase. Gjithashtu, individë apo biznesmenë që vijnë legalisht në deviza, nëse dëshirojnë apo janë të detyruar për këtë, sipas rregulloreve të punëve devizore, duhet t’i konvertojnë valutë kombëtare. Është e mundur që nëse atë e lejojnë rregullat e këmbimit valutor, monedhën e vet e deponojnë në llogari të veçantë në bankat afariste. Bankat, megjithatë, në emër të komitentëve të tyre janë të detyruara të dalin në tregun devizor që të kryejnë urdhrat e tyre për konvertimin e valutës ose devizave.152

Përveç ofrimit të shërbimeve për komitentët dhe komitentët e bankave afariste, tregtarët e këtyre bankave kryejnë veprime të ndryshme në tregun devizor, në emër të bankës që shpesh shfaqet në tregun devizor në ekonominë kombëtare. Në mënyrë që të jenë të suksesshme në punën e veta, bankat afariste, përveç asaj se janë mjaft të pajisura teknikisht-teknologjikisht, si dhe formën e departamenteve të tyre për tregun devizor, ku punojnë me dhjetëra dilerë me përvojë. Për funksionimin e suksesshëm të dilerëve, në departamentin e tregut devizor dhe në bankat afariste në tërësi është e nevojshme të sigurohet koordinimi në punën që do të mundësojë paraqitjen e shpejtë dhe efektive në tregun devizor.

Banka afariste vendos të blejë valutë të caktuar në tregun devizor sepse duhet të bëhen disa pagesa me atë valutë, ose për shkak se ata konsiderojnë se kursi i këmbimit të valutës do të rritet, por do ta shesë atë valutë që në atë kohë nuk ka nevojë për mjete fi nanciare në valutë kombëtare ose në ndonjë valutë tjetër, ose sepse pritet që kursi i këmbimit i valutës të bjerë.

Gjithashtu, banka afariste të fi llojë të blejë atë valutë me të cilën mund të pritet vendosja për të arritur

shkallë të lartë interesi dhe të sjellë sigurim më të madh.153

Në kohën kur banka afariste vendos të blejë një valutë të veçantë, ajo i referohet bankave të tjera dhe diskuton në lidhje me blerjen dhe shitjen e kursit të këmbimit të çdo valute ose për më tepër valuta. Pastaj, banka afariste nuk deklarohet nëse dëshiron të blejë ose të shesë atë valutë. Kjo është sepse nëse banka, nga e cila kërkohen kurset e di nëse ka dëshirë të blejë ose të shesë një valutë të caktuar, mund t’i rregullojë kurset e këmbimit. Për të shmangur ndreqjen dhe rregullimin e kursit të këmbimit, banka afariste e cila synon të blejë atë valutë bën pyetje për kursin e vet të blerjes dhe të shitjes. Banka afariste nga e cila kërkohet të paraqesë kursin e këmbimit jep kotizim, që do të thotë se tregon kursin blerës për valutën e kërkuar dhe në këtë mënyrë siguron që në ato kurse që të bëhen transaksionet.

Në shitblerjen e devizave, bankat afariste mund të kontaktojnë direkt dhe indirekt nëpërmjet dilerëve të saj në tregun devizor apo në bursën devizore. Kontaktet e 152 Po aty, fq. 217153 Brady, Tom and Bassett, William., 2002-28., op, cit., p. 218



mundshme bëhen me ndërmjetësimin e shtëpive brokere. Në të vërtetë, banka afariste e cila dëshiron të blejë ose të shesë deviza i referohet shtëpisë brokere e cila vjen në kontakt me një bankë tjetër afariste e cila dëshiron të shesë apo të blejë deviza të tilla, natyrisht, nëse çmimi që do të jetë i përshtatshëm për të dy bankat pjesëmarrëse në blerje. Gjithashtu, banka afariste që dëshiron të blejë ose të shesë deviza mund t’i drejtohet edhe agjentëve individualë të cilët do ta vënë bankën në kontakt me banka të tjera tregtare në mënyrë që të arrijë blerjen e devizave.154

Në tregun devizor mund të marrë pjesë banka qendrore nëse tregu devizor është i organizuar si takim ndërbankar me të cilën ajo udhëheq. Kur banka qendrore është në statusin e tillë, ajo është në rolin e organizatorit të takimeve të monedhës së huaj ndërbankare. Banka qendrore mund të paraqitet si pjesëmarrës i drejtpërdrejtë në punën e tregut devizor, d.m.th. në bursën devizore me shitblerjen fi llestare të valutës. Gjithashtu, banka qendrore shfaqet në rolin e kontrolluesit në funksionimin e tregut devizor apo të bursës devizore.

3. Tregu devizor dhe kursi devizor

Tregu devizor (exchange market) është treg në të cilin blihen dhe shiten deviza ose valuta të huaja (foreign currencies). Tregu devizor nuk ka vend qendror në treg, respektivisht nuk është i kufi zuar fi zikisht, por ekziston kudo ku ka shkëmbim të devizave. Shkëmbimi i valutave të huaja mund të bëhet me telefon, kompjuter ose në mënyrë elektronike, në mënyrë që pjesëmarrësit në tregtinë me valuta të huaja përdorin teknologji të sofi stikuar të komunikimit.

Qëllimi kryesor i tregut devizor është mundësi dhe lehtësim i tregtisë ndërkombëtare dhe lëvizjeve ndërkombëtare të kapitalit. Për këtë shkak tregu devizor është instrument i rëndësishëm i punëve ndërkombëtare, për të shkëmbyer një valutë në një tjetër dhe për të lehtësuar kërkesat reciproke dhe larjet e borxheve në pagesat ndërkombëtare.

3.1. Kursi devizor (The Foreing exchange rate)

Kursi devizor apo norma e këmbimit të devizave është sasia e nevojshme e një valute që të blihet një valutë tjetër. Në thelb, kursi devizor është çmimi i valutës të shprehura në valutë tjetër. Në qoftë se kurset devizore formohen lirisht mbi bazën e ofertës dhe kërkesës vendoset ekuilibri i kursit devizor, ose kursi devizor ekuilibër në nivelin e të cilit mund të shprehen çmimet e të gjitha produkteve dhe shërbimeve në tregun e brendshëm në çmimet e valutave të huaja (equilibrium exchange rate).155 Prandaj, kursi devizor i balancuar quhet edhe paritet i fuqisë blerëse.

154 Po aty, fq. 218155 Brady, Tom and Bassett, William., 2002-28., op, cit., p. 219



Valutat e huaj janë të domosdoshme në punën ndërkombëtare kur paguhen mallrat dhe shërbimet e huaja ose në situata kur kompania ka vendosur të investojë jashtë vendit (blerje të letrave me vlerë, themelim të ndërmarrjeve, etj).. Nga këto shkaqe, mundësia e shkëmbimit valutor është kusht për lëvizjet ndërkombëtar të kapitalit.

Tregu ditor devizor ose prompt (spot exchange market) është treg në të cilin shitjet dhe blerjet e valutave janë bërë me afat maturimi deri në dy ditë pune, me kurs ditor ose prompt devizor (spot exchange market).

Tregu termin devizor (forward exchange market) është blerja dhe shitja e valutës në periudhë më të gjatë se dy ditë pune, sipas kursit devizor termin ose të ardhshëm (forward exchange market). Në tregun devizor termin, blerja dhe shitja e monedhës është kontraktuar sot, pagesa ose dorëzimi është bërë në të ardhmen. Afatet janë të

standardizuara: në një, dy, tre dhe gjashtë muaj. Puna likuidohet në të ardhmen me kurs i cili ka vlejtur në ditën kur është lidhur marrëveshja, d.m.th. nuk ndryshon, pavarësisht nga ndryshimi i kursit që do të ekzistojë në tregjet ditore apo në tregun termin.

Nëse vlera e kontraktuar e kursit termin të valutës është më e lartë se në të ardhmen, realizohet premia termine (forward premium), por në qoftë se vlera e ardhshme e valutës është më e ulët se vlera e kontraktuar, kjo është zbritje termine (forward discount).

Tabela nr. 1. Lista e kursit të këmbimit më 6 tetor 1999

Kursi terminKursi ditor 3 muaj

EvropëEMU (euro) 1,0707 1,0785 1,0979Greqi (dhrahmi) 307,75 306,675 314,125Suedi (krunë) 8,1400 8,0875 7,988Zvicër (frank) 1,4865 1,4331 1,471Britani M.(funtë) 1,6566 1,6573 1,6535

AmerikëKanada (dollar) 1,4703 1,4662 1,4594Meksikë (pesos) 9,438 9,853 11,153

Azi/Pacifi kAustrali (dollar) 1,5148 1,5139 1,5133Hong Kong (dollar) 7,7681 7,7687 7,896Indonezi (rupi) 7800,00 7952,5 8487,5Japoni (jen) 107,520 105,865 101,3Singapor (dollar) 1,6790 1,6358 1,665

Shkalla ditore e shkëmbimit tregon kurs shkëmbimi për transaksione atë ditë, ndërsa norma termine ose shkalla e ardhshme e shkëmbimit të çmimeve të valutave të huaja ka të bëjë me periudhën e ardhshme. Për shkallën e ardhshme të këmbimit mund të tregtohet me premi ose zbritje në raport me shkallën ditore. Duke përdorur kursin indirekt, ndryshimi në mes shkallës ditore dhe kursit të ardhshëm termin është i barabartë me shkallën ditore minus kursin e ardhshëm të pjesëtuar me kursin e ardhshëm në nivel vjetor.



3.2. Sistemet e kursit devizor Ndryshimet në kursin devizor mund të jenë të tregut dhe zyrtarë. Ndryshimet e

tregut janë të përcaktuara nga raporti i kërkesës dhe ofertës në tregun devizor, ndërsa ato zyrtare me vendimin e organit kompetent (të qeverisë ose të bankës qendrore). Ndryshimet në tregun e kursit devizor janë depreciacioni dhe apreciacioni, kurse ato zyrtare janë devalvimi dhe revalvimi. Depreciacioni i kursit devizor ndodh kur çmimi i valutës vendase bie në raport me valutën e huaj, kurse apreciacioni është rritja e çmimit të valutës vendase në raport me valutën e huaj, si pasojë e raporteve të kërkesës dhe ofertës në tregun devizor. Kur organi kompetent shtetëror me vendimin e saj do ta ulë çmimin e valutës vendase në raport me valutën e huaj, atëherë bëhet fj alë për devalvim. Përkundrazi, rritjen e valutës vendase në raport me valutën e huaj paraqet revalvim.

Kursi devizor është në ekuilibër në qoftë se kërkesa dhe oferta e valutës janë afërsisht të barabarta156. Është konsideruar se ka mbivleërim të valutës vendase në raport me kursin e balancuar devizor kur furnizimi devizor e tejkalon kërkesën, kurse kjo ndodh kur në disa vende rritet importi ose derdhja e kapitalit për investime jashtë vendit, ose në rast të rënies të eksportit, hyrjes devizore ose hyrjes së investimeve të huaja që reduktojnë ofertën e valutës së huaj. Në të gjitha rastet e përmendura ekziston mundësia për depreciacion të mundshëm të valutës vendase në raport të valutën e huaj. Valuta vendase është nënvleftësuar në raport të kursit të këmbimit të ekuilibruar, kur kërkesa në tregun e këmbimit valutor është më e madhe se oferta, siç është rasti i rritjes së eksporteve dhe rrjedhjeve të kapitalit të huaj, rënies së importit dhe derrdhjes së kapitalit në botën e jashtme157. Atëherë ekziston mundësia e apreciacionit të monedhës vendase në raport me monedhën e huaj. Ekuilibrit është vendosur me devalvimin e kursit devizor, ku është mbivlerësuar valuta vendase, kurse me revalvimin në rast të nënvlerësimit.

Natyra e sistemit devizor varet nga mënyra e formimit të kursit devizor. Ekzistojnë mënyra të ndryshme të krijimit të sistemeve të kurseve devizore, të cilat në përgjithësi mund të klasifi kohen në sistemin fi ks dhe sistemin e luhatshëm të kursit devizor. Sistemi i kursit devizor fi ks zbatohet rrallë, por karakteristika kryesore e këtij sistemi është stabiliteti me të cilin eliminohet një burim i jostabilitetit në çmimet dhe pasiguria në punën ndërkombëtare. Kursi fi ks devizor shënon raport stabil mbi paratë e brendshme dhe të valutave të huaja, të shprehura në një raport fi ks, luhatshmëria e të cilit është në korniza të ngushta. Në sistemet e kurseve devizore të luhatshëm ose lundrues, kursi i këmbimit është rezultat vetëm i kërkesës dhe ofertës në tregun valutor. Kursi lirisht ndryshon gjatë ndryshimit të këtij raporti.158 Tipar kryesor i sistemit është ndryshimi i vazhdueshëm i kursit devizor. Sistemi i luhatshëm i kursit devizor është ruajtur deri më sot, kryesisht për shkak të përshtatshmërisë së funksionimit të sistemit më të zhvilluar ekonomik në raport me luhatjet e mëdha në lëvizjet e kapitalit ndërkombëtar. Të dy llojet e fundit, devizat prompte dhe termine, zakonisht hasen në bursat devizore-valutore dhe efektive. Nuk është e mundur të fl itet për deviza, të shpjegohen format e paraqitjes, dhe të mos shpjegohet shkurt nocioni i kursit devizor.

156 Buol, Jason J, Vaughan, Mark D. Rules vs. discretion. Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Econo-mist, January 2003., p. 259157 Buol, Jason J, Vaughan, Mark D., 2003., op, cit., p. 260158 Po aty, fq. 260



Në të vërtetë, kursi devizor është çmimi i kërkesave në valutë të huaj. Me këtë rast, është irelevante mënyra e marrjes dhe përfi timit të asaj kërkese. Në këtë kontekst, është mirë që në mënyrë taksative t’i numërojmë llojet e veçanta të kursit devizor:159

• kurs devizor fi ks• kursi devizor fl eksibil • kursi devizor fl eksibil i udhëhequr• kurs devizor i shumëfi shtë.

4. Si funksionon tregu devizor

Ne tashmë kemi përmendur se devizat, në një nga aspektet që vijojnë ndjekim, përdoruen për kryerjen e papenguar të qarkullimit pagesor ndërkombëtar, ku roli i tyre ka karakter përcaktues, por edhe karakter harmonizues për atë proces. Kjo e fundit është për shkak se pagesat devizore në kuadër të sistemit të pagesave normalisht mund të bëhen vetëm nëse mund të përdoret vlera e saj që të jenë e hapur për të gjithë pjesëmarrësit në tregti, d.m.th. për t’u njohur si mjet që mund të vlerësohen transaksionet e bëra më parë të qarkullimit. Segmente të caktuara që janë pjesë e procedurave të biznesit (për të cilat ekzistojnë të ashtuquajtura pagesa devizore) janë identike edhe te puna me deviza, edhe në kuptimin e vërtetë të fj alës të ofertës dhe kërkesës së tregut në fj alë. Çdo takim i kërkesës dhe ofertës së valutës dhe devizave është i njohur si treg devizor. Blerja dhe shitja e valutës së huaj është e lidhur drejtpërdrejt me nevojën për sigurimin e mjeteve për kryerjen e pagesave ndërkombëtare në çdo bazë.160

Tregut devizor në thelb është imperfekt, sepse sasia e kursit devizor nuk është gjithmonë e lidhur direkt me ofertën dhe kërkesën e tregut devizor. Pra, mund të vijë deri në ndryshimin e kursit devizor, gjatë kërkesës dhe ofertës të pandryshuar. Dallimi mbi këtë bazë, ndërmjet devizave dhe valutave, është se vlera e devizave në masë të madhe përcaktohet kryesisht në bazë të ofertës dhe kërkesës, si dhe në monedhat, ndërsa te valutat edhe faktorë të tjerë luajnë rol të rëndësishëm (p.sh. autoritetet monetare). Kurset devizore kryesisht në rrethana të qarta procedurale, zakonisht brenda ndryshimeve të njohura në vend mund të korrigjohen dhe të jenë të larta apo të ulëta se ato të mëparshmet. Ndonjëherë kjo ndodh me vendim administrativ të autoriteteve monetare në vend, në rast se paraqesin devalvim (zhvlerësim) ose revalvim (rivlerësim) e valutës së vet.

Në tregun valutor kotojnë vetëm monedhat e konvertueshme. Ato janë monedha që janë interesi i jonë, sepse ato që nuk janë të konvertueshme, zakonisht kanë të ashtuquajturat përcaktime administrative të lartësisë së kursit të këmbimit valutor.161 Në kohën kur ekonomia kombëtare vjen në çrregullim të rëndësishëm të pariteteve të vërteta mes kursit real dhe zyrtar të këmbimit, vjen në shprehje tregu i zi, i cili merr detyrën e “korrektorit” të përqindjes së joaftësisë së kursit “shtetëror” në aspektin e të vërtetë, atij të cilit në fakt ekziston dhe është paguar në treg. Është e qartë se ngjarjet e këtij lloji të këmbimit janë sanksionuar nga rregullat ligjore dhe në thelb mund t’i shkaktojnë dëm të

159 Po aty, fq. 260160 Buol, Jason J, Vaughan, Mark D., 2003., op, cit., p. 261161 Buol, Jason J, Vaughan, Mark D., 2003., op, cit., p. 262



madh shtetit, d.m.th. ekonomisë në tërësi dhe për këtë arsye nuk duhet të tolerohet nga kompetentët në një periudhë më të gjatë kohore.

Transaksionet në tregun devizor mund të ndahen në dy grupe të mëdha, duke pasur parasysh afatizimin dhe karakterin e bilancit të pagesave. Në varësi të afatizimit, transaksionet e tregut devizor mund të jenë prompte dhe termine. Vetë terminologjia tregon qartë se i pari kryhet menjëherë ose brenda dy ditëve, ndërsa të tjerat janë të lidhura me kufi j të caktuar (zakonisht një, dy, tre apo gjashtë muaj).162 Varësisht nga karakteri i bilancit të pagesave, operacionet e tregut devizor nuk mund të jenë rrjedhëse dhe kapitale. Të parat dalin nga shkëmbimi i mallrave dhe shërbimeve të cilat janë regjistruar në llogarinë rrjedhëse të bilancit të pagesave, kurse të dytat, nga lëvizja ndërkombëtare e kapitalit, e cila nga ana tjetër regjistron llogarinë e kapitalit të bilancit të pagesave të vendeve të caktuara.163 Çdo shtet e rregullon mënyrën e disponimit dhe shitjes së devizave, kështu që, në Republikën e Maqedonisë, me Ligjin për punë devizore, saktësisht është përshkruar vendi se ku mund të zhvillohet aktiviteti për blerjen dhe shitjen e devizave, si dhe të parave të huaja efektive, çeqeve dhe letrave kreditore dhe në mënyrë të qartë është saktësuar se këto transaksione janë të ndaluara jashtë tregut devizor.164

Pyetjet për kontrollimin e diturisë së nxënësve

1. Çka paraqet tregu devizor në kuptim më të gjerë të fj alës?2. Pse tregu devizor për shumë gjëra është specifi k?3. Çka paraqet tregu i organizuar dhe jo i organizuar devizor?4. Çka paraqet tregu devizor zyrtar ?5. Cili është tregu prompt, dhe cili është tregu termin devizor?6. Si mund të jetë organizohet tregu devizor vërejtur nga pikëpamja cilësore?7. Çfarë është e nevojshme që të realizohet shitblerja e devizave?8. Cilat kategori të pjesëmarrësve i hasim në tregun devizor?9. Cili është roli i bankave në tregjet devizore?10. Si merr pjesë banka qendrore në tregu devizor?11. Defi noni kursin devizor!12. Defi noni tregun promet devizor!13. Defi noni tregun termin devizor?14. Kur është kursi devizor në ekuilibër?15. Kur zbatohet kursi devizor fi ks?16. Defi noni kursin devizor fl eksibil!17. Defi noni kursin devizor të drejtuar!18. Defi noni kursin devizor fl eksibil!19. Defi noni transaksionet termine!20. Defi noni transaksionet prompte!

162 Po aty, fq. 263163 Po aty, fq. 264164 Po aty, fq. 264



Shembull për tërësinë tematike Tregu devizor

Një kompani blen pajisje nga Japonia me vlerë 100.000.000 jenë, të cilat do t’i paguajë 3 muaj pas livrimit. Kur është nënshkruar kontrata për blerjen e pajisjeve, kursi ditor i këmbimit ishte 107,52 jenë për një dollar amerikan, kështu që vlera e livrimit atë dite ishte 930.060 dollarë. Nëse në ditën e livrimit raporti i jenit kundrejt dollarit është 100/1 dollarë, kompania do të paguajë 1.000.000 dollarë për 100.000.000 jenë. Për të shmangur këtë rrezik, kompania mund të nënshkruaj një kontratë forward për blerjen e jenëve me kurs fi ks të këmbimit ditor, 52 jenë/1 dollar, dhe do të blejë 100.000.000 jenë për 930.060 dollarë. Nëse kursi i këmbimit pas 3 muajsh është 105,865 jenë/1 dollar, ndërmarrja për 100.000.000 jenë do të paguajë 944.599 dollarë. Kështu, kompania ka realizuar preminë forward:

Premia forward = 107,52 ¹ 105,865/105,865 = 1,56%Dollari është shitur me zbritje forward 1,56%. Forvard shitja ose blerja në mes

kompanisë dhe bankës mund të realizohet për çdo valutë, sasia dhe dita e livrimit.Ekzistojnë dy metoda të këmbimit sipas kursit devizor: direkte dhe indirekte.

Metoda indirekte ose evropiane tregon listën e sasisë së valutës të nevojshme për blerje të 1 dollarit amerikan në Kanada për dollar kanadez, siç tregohet në tabelën nr. 28, me kurs ditor më 6 tetor, 1999 që ishte 1,4703 dollar kanadez që mund të blihet një dollar amerikan. Metoda tjetër e drejtpërdrejtë e këmbimit në bazë të kursit fi ks devizor është e kundërt, për shkak se ajo tregon shkallë ekuivalente të dollarit amerikan, respektivisht çmimin ose shumën e dollarit për njësi tjetër në valutë të huaj. Tabela nr. 26 tregon metodën e drejtpërdrejtë të kursit devizor për euro dhe funtë britanike, në mënyrë që 1,0707 dollar amerikan mund të blihet një euro, respektivisht për 1,6566 dollar amerikan për një funtë britanike.

Ushtrime

1. Nën tregun valutor nënkuptohet çdo kërkesë dhe ofertë e devizave.PO JO

2. Kursi devizor është në ekuilibër qoftë se kërkesa dhe oferta e valutës së huaj janë përafërsisht të barabarta.PO JO

3. Tregu devizor (exchange market) është treg ku blihen dhe shiten deviza ose valuta të huaja (foreigh currencies).PO JO

4. Ndryshimet e tregut janë të përcaktuara nga raporti i kërkesës dhe ofertës në tregun devizor, ndërsa zyrtare me vendimin e organit kompetent (të qeverisë ose të bankës qendrore).PO JO



5. Transaksionet në tregun devizor mund të ndahen në dy grupe të mëdha, duke pasur parasysh afatizimin dhe karakterin e bilancit të pagesave.PO JO

6. Sistemi i luhatshëm i kursit devizor është ruajtur deri sot kryesisht për shkak të përshtatshmërisë së këtij sistemi me funksionimin e ekonomisë më të zhvilluar në kushte të luhatjeve të mëdha në lëvizjet e kapitalit ndërkombëtar.PO JO

7. Tregu devizor ditor ose prompt (i menjëhershëm) (spot exchange market) është tregu në të cilin shitja dhe blerja e valutave është bërë me afat deri në dy ditë pune pas ditë së kursit të këmbimit (spot exchange market).PO JO

8. Në tregun devizor kuotojnë vetëm valutat e konvertueshme. Ato janë valuta të cilat janë të interesit tonë, sepse ato që nuk janë të konvertueshme, zakonisht kanë të ashtuquajturat përcaktim administrativ të lartësisë të kursit devizor.PO JO

9. Tregu valutor në fakt është imperfekt, sepse sasia e kursit devizor nuk është gjithmonë e lidhur direkt me ofertën dhe kërkesën e tregut devizor.PO JO

10. Kursi devizor fi ks shprehën raport stabil të parave vendore me valutat e huaja, të shprehura në një raport fi ks, luhatja e të cilave është në korniza të ngushta.PO JO

11. Depreciacioni i kursit devizor ndodh kur bie çmimi i valutës vendase në raport me valutën e huaj, ndërkohë apreciacioni është rritja e çmimit të valutës vendase në raport me valutën e huaj, si pasojë e raportit të ofertës dhe kërkesës në tregun devizor.PO JO

12. Tregu devizor termin (forward exchange market) është blerja dhe shitja e devizave në afat më të gjatë se dy ditë me kurs termin ose të ardhshëm (forward exchange market).PO JO

13. Transaksionet devizore i bëjnë tregtarët të cilët janë të punësuar në bankat dhe fi rmat e tjera dhe institucionet fi nanciare.PO JO

14. Tregu i valutave qëllimi kryesor i këtij tregu është të plotësojë nevojat e individëve, kryesisht turistët me para të huaja efektive.PO JO

15. Letrat me vlerë që mund të shprehen në valutë të huaj për pagesë janë instrument i rëndësishëm për punën e tregut ndërkombëtar të letrave me vlerë.PO JO


T E M A 8

BANKIERIA DHE SISTEMI BANKAR

P a s q y r a e t e m ë sEsenca, roli dhe vendi i bankierisë dhe punës bankareParaqitja dhe roli i bankave Llojet e bankaveBankat në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore Sistemi bankar në Maqedoni në kuadër të Jugosllavisë së pasluftës Sistemi bankar në periudhën administrative-centraliste Zhvillimi i sistemit bankar në kushte të periudhës së vetëqeverisjesOrganizimi i sistemit bankar në bazë të amendamenteve kushtetueseTransformimi i sistemit bankar në bazë të shoqërimit vetëqeverisë të mjeteve dhe punës Organizimi i sistemi bankar në bazë të parimeve të ekonomisë së tregut Sistemi bankar në Maqedoni pas pavarësisë monetare në vitin 1992Banka popullore e Republikës së Maqedonisë Funksionet e Bankës popullore Organet drejtuese të Bankës popullore

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të shpjegoni se çfarë studion shkenca për bankat • të shpjegoni shfaqjen dhe rolin e bankave • të defi noni nocionin banka • të defi noni nocionin banka emetuese • të defi noni bankat depozitare • të defi noni bankat industriale • të defi noni bankat hipotekare • të defi noni bankat zhvillimore • të shpjegoni sistemin bankar pas Luftës së Parë Botërore • të shpjegoni sistemin bankar në Jugosllavinë e pasluftës • të shpjegoni sistemin bankar në periudhën administrative-centraliste • të shpjegoni sistemin bankar në vetëqeverisje • të shpjegoni organizimin e sistemit bankar në ekonominë e tregut • të shpjegoni sistemin bankar pas pavarësisë monetare • të defi noni Bankën popullore dhe funksionet e saj • të shpjegoni organet drejtuese të bankës


Shkenca për bankat studion: rolin dhe rëndësinë e bankave, punët bankare, karakteristikat dhe specifi kat e sistemeve dhe institucioneve të caktuara bankare në botë.

Banka është ndërmarrje e cila nga mjetet që i janë besuara të lira të përhershme monetare ose nga mjetet e reja të krijuara, jep hua, ndërmjetëson në qarkullimin pagesor dhe bën shërbime të tjera për komitentët e saj.

Bankat emetuese ose bankat qendrore janë banka në të cilat puna më e madhe dhe më e rëndësishme është emisioni i parave primare kombëtare, kartëmonedhave ose parave metalike. Sot, në të gjitha vendet ekziston një bankë e tillë, si pushtet qendror, puna e të cilës rregullohet me ligj të veçantë.

Bankat afariste të cilat merren me kryerjen e punëve bankare, në raport me kryerjen e punëve, mund të jenë universale, për të gjitha llojet e punëve dhe të specializuara për kryerjen vetëm të llojeve të caktuara të punëve bankare.

Banka popullore me sistemin e bankave afariste është e lidhur funksionalisht nëpërmjet dy fushave:

përmes kredive të Bankës popullore për bankat afariste, dhepërmes depozitave të bankave afariste në Bankën popullore

konceptet kyçe:

bankat

punët bankare

banka emetuese

bankat hipotekare

bankat industriale

bankat e investimeve

bankat e zhvillimit

bankat pas Luftës së Parë Botërore

bankat në Jugosllavinë e pasluftës

bankat në Jugosllavinë e pasluftës

bankat në periudhën administrative

vetëqeverisja

amendamentet kushtetuese

bashkimi i mjeteve dhe punës

bankat interne

ekonomia e tregut

pavarësia monetare

Banka popullore

funksionet e Bankës popullore


T E M A 8BankIERIa dhe sistemi bankar

1. Esenca, roli dhe vendi i bankierisë dhe punëve bankare

Bankieria paraqet veprimtari e cila përbëhet nga qarkullimi i parave, kurse këtë veprimtari e realizojnë institucione të specializuara fi nanciare bankat. Me nocionin bankieri nënkuptohet edhe shkenca për bankat dhe funksionet e tyre si disiplinë e veçantë ekonomike.

Kuptohet, shkenca për bankierinë nuk është studiuar gjithmonë si disiplinë e veçantë, por është shpërndarë në disiplina të tjera të ndryshme, kurse më shpesh është përmendur në shkencën për tregtinë.

Shkencëa për bankieri ka fi tuar rëndësi atëherë kur është vendosur problemi i gjetjes së fondeve për korporatat e mëdha kapitaliste. Në atë kohë, bankat dukshëm e kanë zgjeruar fushën e tyre të veprimit dhe para shkencës për bankieri është paraqitur detyra e punonjësve të bankave për të dhënë njohuri të tilla të cilat do të mund t’i shfrytëzojnë dhe aplikojnë në punën gjithnjë e më të madhe dhe të llojllojshme të bankave.

Në shkencën e bankierisë bëhet një kthesë kur bankat kanë pushuar të jenë ndërmjetës të pastër në dhënien dhe marrjen e parave dhe kur më shumë bëhen “prodhues të parave”.

Kjo e ka imponuar nevojën për shkencën për bankieri që t’i studiojë vetëm nga makroaspekti, respektivisht të studiojë veprimtarinë e tyre të rrjedhave ekonomik të vendit, punësimin, standardet etj.

Shkenca për bankieri studion:165

• rolin dhe rëndësinë e bankave;• punët bankare, dhe• karakteristikat dhe specifi kat e sistemeve bankare dhe institucioneve të caktuara në

botë.Nevoja e njohjes së bankierisë si disiplinë teorike dhe shkencore te ne bëhet

gjithnjë më e rëndësishme. Vend të veçantë me këtë rast i takon njohurisë së punëve bankare, etikës dhe fi lozofi së së punëve bankare si aktivitete të veçanta dhe të rëndësishme ekonomike.

Kjo nevoja për njohjen bëhet më aktuale pikërisht sot, kur reforma realizohet reforma në të gjithë sistemin ekonomik, suksesi i të cilave është lidhur në mënyrë direkte dhe indirekte me tregun bankar.

Bankieria dhe punët bankare moderne në ekonominë e tregut kanë rëndësi edhe më të madhe e cila është e lidhur me ruajtjen e vlerës së parave kombëtare dhe të kapitalit, të paktën në nivelin e vlerës së saj të vërtetë, për zhvillimin e papenguar të prodhimit të mallrave dhe të tregtisë, si dhe transaksioneve fi nanciare të tregut të parasë dhe kapitalit.

165 Emmons, William R, Yeager, Timothy J. Futures market forecasting tool as an imperfect crystal ball. The FederalReserve Bank of St. Louis. Regional Economist, January 2002.p, 269



1.1 Paraqitja dhe roli i bankave

Fjala “bankë” rrjedh nga fj ala italiane “banko” dhe shpreh tavolinën, tezgën, në të cilën bëhej shkëmbimi i parave.

Si bazë më të qartë për bankat e sotme dhe veprimtaritë bankare, janë të njohura për shkencën punët e këmbimit, themelimi i së cilës është i lidhur me daljen e parave dhe për të cilat janë thënë se janë puna më e vjetër dhe e parë bankare. Këmbyesit e atëhershëm ishin ulur në tavolina – banka dhe këmbenin të holla të ndryshme.

Me kalimin e kohës, këmbyesit ishin bashkuar dhe kishin formuar shoqëri e cila e kishte marrë emrin banka – sipas tavolinave në të cilat këmbyesit kanë qëndruar dhe i kryenin punët.

Me forcimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të tregtisë dhe të qarkullimit në përgjithësi, këmbyesit e mëparshëm gjithnjë e më tepër kanë fi lluar të merren jo vetëm me këmbim, por edhe me pagesë të parave prej një vendi në vendin tjetër për shkak të pagesës së obligimeve tregtare.166

Por transferimi i parave në atë kohë është treguar si jopraktik, qoftë për shkak të peshës së vetë të parave ose për shkak të rrethanave gjatë transferimit. Këto janë rrethanat në të cilat më së tepërmi duhet falënderuar sepse në atë mënyrë bankat në zhvillimin e tyre, përjetojnë renesansë të plotë. Bankierët e atëhershëm, të përballur me këtë fakt, pushuan së lëvizuri prej vendi në vend dhe fi lluan të krijojnë hapësirat e tyre të përhershme dhe marrëdhëniet reciproke afariste. Tregtari i cili është menduar të bëjë pagesën e obligimeve të veta të specifi kuara diku tjetër, do ta investonte sasisë së kërkuar të parave te bankieri i tij (p.sh. deponimi i arit), e në bazë të kësaj banka do të lëshonte certifi katën e depozitimit të shumës së caktuar të parave. Me këtë konfi rmim ai në bankën tjetër ku duhet ta kryente obligimin, do të merrte një sasi të caktuar të kundërvlerës së parave të treguar në certifi katë dhe kështu kreditori e ka paguar atë borxh të tij. Në atë mënyrë, zhvillimi i mëtejshëm i aktiviteteve bankare dhe punëve bankare ka lëvizur drejt aktivitet të ri që përfaqëson avangardë të nocionit modern të versionit të punës në lidhje kryerjen e qarkullimit pagesor.

Është e vështirë që të jepet një përkufi zim i përgjithshëm i pranueshëm për bankat, kryesisht për shkak të shumëllojshmërisë së gjerë të funksioneve që ka, për shkak të kushteve të ndryshme institucionale në të cilat vepron. Bankën, në kuptimin më të gjerë të fj alës, mund ta defi nojmë si institucion fi nanciar kryesor, aktiviteti i të cilit është grumbullimi e parave të

lira nga ekonomia, por edhe nga sektori joekonomik, si dhe nga qytetarët dhe huamarrjet e tyre në bazë të normës së interesit të caktuar, d.m.th. dhënies së kredive.

Banka është institucion fi nanciar i cili punon kryesisht me kredi dhe për komitentët e saj kryen punë të ndryshme fi nanciare.

Banka është kompani e cila si aktivitet kryesor të saj ka marrjen dhe dhënien d.m.th. ndërmjetësimin e kredive.

Banka është kompani e cila nga mjetet e përhershme të parave të besuara dhe të lira nga fondet e reja të krijuara

166 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op., cit.,.p, 270



jep hua, ndërmjetëson në qarkullimin pagesor dhe e cila komitentëve të vet u bën shërbime të tjera.

Bankat merren me letra me vlerë, me qarkullimin e valutës së huaj, punën e pagesave etj. Fitimet e bankave janë të realizuara nga diferenca e interesit aktiv dhe pasiv, nga pagesat e provizioneve për shërbimet që ata kryejnë.

Bankat i përkasin grupit të sistemeve shoqërore – organizative me të gjitha tiparet karakteristike për to. Duhet të theksohet se në plan të parë vinë cilësitë e jashtme të njeriut dhe marrëdhëniet që i lidhin njerëzit në bashkësi.

Në shoqëri bankat e marrin rolin në krijimin e parave, punët me depozitat, dhënien e kredive, kënaqjen e rrjedhave ekonomike me mjete afatshkurtra dhe afatgjata, punën me mjete devizore dhe punët me qarkullimin e pagesave të brendshme dhe të jashtme.

Sot, bankat moderne ndërmarrin një sërë të punëve të tjera me të cilat nuk është marrë ndonjëherë. Ato ofrojnë shërbime të ndryshme fi nanciare, japin informacione për lëvizje të zhvillimeve monetare dhe reale në tregun e vendit dhe të huaj, bëjnë programe për

zhvillim, hyjnë në bashkëpunim me kapitalin industrial. Investimet e përbashkëta bëhen forma gjithnjë e më të shpeshta të plasmanit të mjeteve, bankat bëhen aksionarë në sektorin industrial, në mënyrë të pavarur paraqiten si subjekte të tregut dhe të tregut të kapitalit, e fi nancojnë sektorin shoqëror të obligacioneve shtetërore, themelojnë ndërmarrje të veta prodhuese, formojnë qendra të veta tregtare etj.

Nga e tërë ajo që u tha më lart, mund të konstatojmë se bankat moderne dhe sistemi bankar në përgjithësi, mund t’i klasifi kojmë në rrethin e institucioneve me interes të veçantë shoqëror.

Kuptimi i deritanishëm tradicional i nocionit të bankës dhe të punës bankare në të gjitha ekonomitë e zhvilluara të tregut është përshtatur me kërkesat e kohës moderne dhe nevojat e kombëtare globale dhe tregun fi nanciar ndërkombëtar.

Në përputhje me të, në sistemet bankare të vendeve të zhvilluara të organizuara në parimet e tregjeve moderne, funksionon një lloj krejtësisht i ri i bankës moderne që ka shumë pak pika takimi me llojin e bankës moderne në të gjitha sistemet ku ka ekzistuar dhe ka funksionuar deri në vitet e nëntëdhjeta të shekullit të kaluar. Në fakt, kjo është një bankë moderne e tipit tregtar bankar në të cilin veprimtaria kryesore është prodhimi dhe shitja e produkteve bankare në treg parimet e ndërmarrësisë. Ky lloj i bankës, nga paraqitja e saj sot është objekt i analizës dhe përpunimit të teoreticientëve dhe praktikantëve të shumtë evropianë dhe amerikanë, por mishërimi i saj i vërtetë gjendet në themelet e sistemit bankar evropian i cili është bazë për zhvillimin e marrëdhënieve të përgjithshme.

Sipas kësaj, banka e konceptuar moderne e cila vepron në mjedis të tregut, u bë dhe ekziston për shkak të motivimit të kapitalit vetanak, respektivisht investuesi individual nëpërmjet kësaj forme të subjektit ekonomik, për të gjeneruar të ardhura në bazë të kapitalizimit të pronës së vet të paraqitur në para dhe kapital.167 Banka në këtë rast është vetëm një nga format organizative nëpërmjet të cilave pronarët e kapitalit fi tojnë të ardhura, jo vetëm në bazë të interesit dhe provizionit, por edhe mbi bazën e interesit, rentës, dividendës dhe formave të tjera të kapitalizimit. Banka moderne, sipas kësaj, nuk është bankë e debitorëve, ose konsumatorëve të parave dhe kapitalit, por vetëm bankë e jashtëzakonshme dhe e vetme e pronarëve të parave bankare dhe kapitalit, d.m.th. kreditorëve të vet.

167 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op., cit.,.p, 271



1.2 Llojet e bankave

Për teorinë dhe praktikën, e posaçërisht për legjislacionin rëndësi e madhe u është përkushtuar kritereve dhe parimeve të tilla sipas të cilave banka të ndryshme mund të angazhohen në kategori të cilat, për nga natyra e tyre ekonomike, u përkasin atyre. Ky kategorizim është detyrë jashtëzakonisht e vështirë duke pasur parasysh ndryshimet në organizimin e bankave, për shkak të qasjes së ndryshme të autorëve vendas dhe të huaj të caktuar në këtë ndarje.

Që të kryejnë si duhet kategorizimin nuk është lehtë, kur është fj ala për vendet në të cilat numri i bankave të shkojë rreth njëqind mijë. Ndarja e bankave në publike dhe private, të hipotekës, tregtare dhe aksionare, të huaja dhe të vendit, të importit dhe eksportit, të depozitave dhe spekulative, të qytetit e të ngjashme, mund të përdoret në terminologjinë e zakonshme, për thelbin e punëve, është me rëndësi të vogël, sepse për të tilla ndarje nuk e dimë natyrën ekonomike të mjeteve të grumbulluara dhe fi nanciare. Prandaj, gjithmonë duhet të kërkohet baza për ndarjen e të natyrës së punës bankare që është e pranishme në strukturën e aktiviteteve të përgjithshme bankare. Duke e aplikuar këtë kriter, mund të dallojmë:168

• Banka të emisionit ose bankat qendrore, te të cilat puna më e madhe dhe më e rëndësishme është emetimi i parave primare, të letrës dhe parave metalike. Sot, në të gjitha shtetet ekziston një bankë e tillë, si pushtet qendror, puna e të cilës rregullohet me ligj të veçantë.

• Bankat e depozitave te të cilat puna e madhe dhe më e rëndësishme është vetëm puna e depozitave, respektivisht dhënia dhe marrja e depozitave dhe i depozitave të kursimit. Në botën e sotme, ato janë të shumta dhe kanë rrjetin më të zhvilluar. Llojet më të rëndësishme bankave depozituese janë:

• Bankat komerciale të cilat merren me punët afatshkurta depoziuese, kreditim dhe fi nancim

• Kursimoret të cilat kanë të bëjnë kryesisht me mbledhjen e depozitave të kursimit dhe të zgjerimit të konsumit dhe të shërbimeve ose të kredive afatmesme.

• sBankat industriale të cilat, në shumicën e punëve të saj, merren me plasmane afatshkurta dhe afatgjata, por vetëm me grupe të fuqishme industriale, prej ku i furnizojnë fondet e nevojshme, edhe pse zakonisht kanë kapital dhe rezerva të mëdha. Bankat e këtij lloji nuk kanë degë, apo kanë shumë pak.

• Bankat investuese dhe hipotekare të cilat deri te fondet e veta vijnë kryesisht përmes emetimit të letrave të ndryshme me vlerë, të cilat i kanë investuar në kredi hipotekare apo investime, që nga ana tjetër, e bëjnë pjesën më të madhe të punës së tyre.

• Bankat e zhvillimit janë të angazhuar në mbledhjen e fondeve dhe investimeve të reja afatgjata fi nanciare.

• Bankat e përziera ose universale bëjë unitetin pozitiv të të gjitha anëve pozitive të bankave komerciale, investuese dhe të zhvillimit.

168 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 272



Ndarja adekuate e bankave, duke përdorur kriteret e funksioneve dhe llojet e punës që ato i kryejnë, mund të bëhet në dy lloje themelore si vijon:169

• Bankat qendrore, emetuese dhe monetare, si pushtet monetar në vend, punët e të cilave janë të rregulluara në mënyrë specifi ke me ligj.

• Bankat afariste të cilat kanë të bëjnë me kryerjen e punëve bankare që duke marrë parasysh ecurinë e punëve mund të jenë universale për të gjitha llojet e punëve, të specializuara që të kryejnë vetëm lloje të caktuara të punëve bankare.

Klasifi kimi i fundit mund të shtohet se bankat qendrore apo emetuese, sipas kritereve të funksionit, nuk janë afariste, por janë ndonjë lloj banke jo afariste. Përgjigja mund të kërkohet në faktin se punët e bankës së emisionit, për shkak të funksionit të saj të veçantë dhe të rëndësishëm në sistemin dhe politikën në përgjithësi, por veçohen nga veprimtaritë e tjera bankare dhe zhvillohen në mënyrë krejtësisht të ndryshme, në varësi të parimit dhe të interesave të ekonomisë kombëtare.

2. Bankat në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore

Pozita gjeografi ke e Maqedonisë ka kontribuar që shumë civilizime dhe shumë njerëz gjatë gjithë kohës kanë lënë gjurmë në tokën e vet. Zbulimet e fundit në zhvillimin e bankave në Maqedoni burojnë nga kohët e lashta.

Në kohën e sundimit të Filipit të Maqedonisë (viti 359-336 para erë së re) në Maqedoni u bënë reforma të mëdha fi nanciare, me çka është themeluar sistemi fi nanciar i solidaritetit dhe u fut monedha e artë maqedonase starter. Starter edhe sipas vlerës së vet materiale edhe sipas vlerës së vet funksionale është konsideruar si një nga monedhat më të vlershme gjatë kohës së vet.

Gjithashtu, monedha me cilësi të lartë kanë farkuar edhe sundimtarët e fi sit Peon, të cilët në shekullin IV para erës së re kanë formuar shtetin në territorin e Maqedonisë Lindore. Monedha me cilësi të lartë kanë qenë monedhat e farkuara nga elektroni (përzierje prej ari dhe argjendi). Janë farkuar nga argjendit, bakrit dhe bronzi.170

Me ardhjen e romakëve në territorin e Maqedonisë, në të ishin farkuar monedha e 12 perandorëve romakë që fl et për histori të gjatë dhe të pasur që e kishte Maqedonia në farkimin e parave, si dhe rëndësinë ekonomike dhe politike të Maqedonisë në atë kohë që e kishte në Ballkan dhe më gjerë.

Gjatë sundimit serb është bërë ndarje e re të Maqedonisë. Shkupi u bë qendër e madhe administrative dhe kulturore në të cilin ka pasur edhe farkëtare të parave. Paraja është farkuar në Ohër, Kratovë, Stobi. Farkimi i parave ishte vënë nën kontrollin e shtetit.

169 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 273170 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 274



Karakteristikë e dytë e rëndësishme e kësaj periudhe është edhe dhënia e huave duke dhënë si peng pronën e patundshme dhe gjërat e çmueshme. Si huadhënës më i madh paraqitet kisha që nga njëra anë ndalonte interesin për huat, nga ana tjetër inkurajonte pengun e pronave të patundshme. Në këtë mënyrë, ajo i ka rritur pronat e saj.

Dhe karakteristika e tretë më e rëndësishëm është zhvillimi i huadhënies, sidomos në qytetet e Maqedonisë, e cila do të marrë hov të veçantë gjatë sundimit turk në Maqedoni.

Sundimi turk në Maqedoni, pavarësisht nga kohëzgjatja, pesë shekuj, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në të gjitha sferat e jetës.

Nga ky moment do të fl asim vetëm për zhvillimin e bankave në atë pjesë të Maqedonisë që sot hyn në territorin e Republikës së Maqedonisë.

Me rënien e Maqedonisë në nën robërinë e re, këtë herë nën sundimit serb, kanë pushuar së ekzistuari dy degë të bankave turke në Shkup dhe Manastir. Tani, në Shkup dhe Manastir janë hapur degë të Bankës popullore të Mbretërisë së Serbisë. Në këto dy qytete formohen dy banka Banka tregtare në Shkup dhe Banka tregtare në Manastir si shoqëri aksionare.

Megjithatë, ndarja e Maqedonisë në tri pjesë dhe bashkimi me tri shtete të tjera ka ndikuar shumë negativisht ndaj zhvillimit të bankave, që çoi në zhdukjen e tyre.

Maqedonia si njësi e tërë nën Perandorinë Osmane, me pozitën e saj gjeografi ke si udhëkryq, ishte e favorshme për zhvillimin e tregtisë, dhe në këtë mënyrë edhe të punëve bankare.171

Me ndarje të çdo pjese të saj u bë hallkë artifi ciale e shtetit në të cilën është bashkangjitur. Në këtë mënyrë u zhduk tregtia, në përgjithësi jeta ekonomike, e me këtë edhe puna bankare. E vetmja gjë që u zhvillua në këtë periudhë ishte aparatit politik.

2.1 Sistemi bankar në Maqedoni në Jugosllavinë e pasluftës

Menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, sistemi bankar mori karakteristikat themelore të sistemit të ndryshuar socio-politik.

Në literaturë mund të gjenden ndarje të ndryshme të sistemit bankar.Në qoftë se merren parasysh si kriter vetëm ndryshimet e rëndësishme, zhvillimi

i sistemit bankar mund të ndahet në këto faza:172

• sistemit administrativ bankar periudha centraliste (1945-1951)• sistemit bankar në kushte të vetëqeverisjes (1952-1971);• organizimi i sistemit bankar në bazë të ndryshimeve kushtetuese (1972-1976);• transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisë dhe të lidhjes së

punës dhe të mjeteve (1977-1989);• organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të ekonomisë së tregut (1990-

1992).

171 Po aty, fq. 274172 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 278



2.1.1 Sistemi bankar në periudhën administrative centraliste (1945-1951)

Menjëherë pas çlirimit në vitin 1945, u bë një qasje përpara edhe kah formimi i sistemit të ri bankar socialist. Së pari, të gjitha bankat e gjetura janë vendosur nën kontrollin e shtetit. Atëherë, të gjitha ato banka që gjatë luftës ishin vënë në shërbim të pushtuesit, u konfi skuan. Pjesa më e madhe e bankave private ishin likuiduar.

Banka popullore në territorin e Maqedonisë kishte themeluar dy degë: në Shkup dhe Manastir.

U themeluan bankat federale, republikane dhe lokale. Bankat federale punonin në gjithë territorin e Jugosllavisë, bankat republikane vetëm territoret e republikave federale.

Në Republikën e Maqedonisë, që në mbledhjen e dytë të KAÇKM më 29.12.1994, u themelua Stopanska banka e Maqedonisë me detyrën e mbledhjes së materialeve dhe mjeteve që do të përdoreshin për përfundimin e luftës çlirimtare, rindërtimin e vendit dhe ndërtimin e shtetit.173

Në fund të vitit 1946 ishte bërë riorganizim i ri në sistemin bankar. Janë ndërprerë të gjitha bankat republikane. Nga ndërprerja e bankave punën afatshkurtër e ka marrë Banka popullore e Jugosllavisë, kurse punën afatgjatë Banka investuese shtetërore. Stopanska banka e Maqedonisë hyn në përbërje të Bankës popullore.

2.1.2 Zhvillimi i sistemit bankar në kushte të vetëqeverisjes (1952-1971)

Nga mars të vitit 1952 në Maqedoni ka ekzistuar sistemi monobankar, që do të thotë se në territorin e Republikës së Maqedonisë ekzistonte vetëm Banka popullore e Jugosllavisë. Me përqendrimin e të gjitha mjeteve në një bankë është përpjekur që të arrihet puna e vetme fi nanciare në tërë sistemin ekonomik, ndërsa në vitet pas vitit 1954 është bërë dy herë decentralizimi i sistemit bankar.

Decentralizimi i parë është bërë në periudhën e viteve 1954-1961 – kjo periudhë është e njohur si periudha e likuidimit të sistemit monobankar. Kështu, pavarësisht nga Banka popullore e Jugosllavisë janë krijuar këto banka të specializuara: Banka jugosllave për tregti të jashtme, Banka investuese e Jugosllavisë dhe Banka bujqësore e Jugosllavisë. Në republikat janë themeluar një numër i madh i bankave dhe kursimoreve komunale.

Decentralizimi i dytë u krye në periudhën e viteve 1961-1965 në këtë periudhë Banka popullore u bë bankë në kuptimin e vërtetë të fj alës “bankë mbi bankat” bankë qendrore, e cila zbaton politikën monetare dhe të kreditit të vendit, kurse kjo të thotë edhe në territorin e Republikës së Maqedonisë. Në vitin 1965 fi llon reforma ekonomike e riorganizimit të sistemit bankar në këtë fazë, që përveç Bankës popullore kanë ekzistuar edhe llojet e mëposhtme të bankave afariste, bankat investuese, bankat komerciale bankat e investimeve dhe kursimoret.

173 Po aty, fq. 278



2.1.3 Organizimi i sistemit bankar në bazë të ndryshimeve kushtetuese (1972-1976)

Gjatë vitit 1971 janë miratuar një sërë ligjesh që përfaqësojnë realizimin e ndryshimeve kushtetuese. Sipas zgjidhjeve të reja institucionale, Banka popullore e Jugosllavisë është zhvilluar në sistem të bankave kombëtare të cilat përfshijnë Bankën popullore dhe bankat popullore të republikave dhe bankat popullore të krahinave autonome. Të gjithë së bashku janë të vetmet institucione të sistemit monetar.

Në bazë në ndryshimeve kushtetuese që nga fi llimi i vitit 1973 është konstituuar Banka popullore e Republikës së Maqedonisë, si institucion i veçantë. Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka marrë një varg funksionesh të veçanta të bankave qendrore, kurse në mesin e më të rëndësishmeve do t’i përmendim ato si në vijim: sigurimin e kredive nga puna kryesore e bankave afariste, kontrollin e punëve të bankave afariste në territorin e republikës, bankat e autorizuara që të kryejnë këmbimit valutor dhe punët e shkëmbimit etj.174

Përveç Stopanska bankës me të gjitha fi lialet e saj dhe njësive të biznesit në Republikën e Maqedonisë, në atë periudhë kanë punuar edhe fi lialet e Jugobankës Beograd, Lubjanska bankës Lubjanë dhe Bankës komerciale investuese nga Bori.

2.1.4 Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisës të mjeteve dhe të punës (1977-1989)

Kushtetuta e vitit 1974 do të thotë rrumbullakim i konceptit të bankës të punës së bashkuar.

Gjatë kësaj periudhe, përveç nga periudha e viteve 1972-1976, kur kishte vetëm një lloj të bankës afariste të tipit universal, rrjeti i bankës është i karakterizuar me degëzim të lartë. Kështu, struktura e rrjetit bankar ishte me sa vijon:175

• Sistemi i bankave kombëtare - Banka popullore e Jugosllavisë - Bankat popullore të republikave dhe të krahinaveSistemi i bankave kombëtare ka krijuar rrjedha të reja të emisionit të parave

primare. Me Ligjin për sistemin monetar, monetarizimi i letrave me vlerë të punës së bashkuar është vendosur si rrjedhë themelore e emisionit primar. Në praktikë, kjo shkakton një sërë aktivitetesh të paligjshme dhe të prishjes së ashtuquajturit “emisioni gri i parave”, që është jashtë kontrollit monetar institucional.176

• Sistemi i bankave të punës së bashkuar - bankat themelore - bankat interne - bankat e bashkuara

174 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 279175 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 279176 Po aty, fq. 279



Karakteristikë e përbashkët e sistemit të bankave të punës së bashkuar ishte ajo që ato paraqesin banka të punës së bashkuar, respektivisht servis fi nanciar i punës së bashkuar. Midis tyre janë dalluar sipas mënyrës së themelimit dhe funksionimit që i kanë kryer.177

• Fondet vetëqeverisëse të punës së bashkuar dhe organizatat e kursime-kreditore• Kursimoret• Kursimore postare• Kooperativa kursimore-kreditore dhe institucionet kursyese-kreditore • Institucionet e specializuara fi nanciare• Shoqatat e organizatave bankare

2.1.5 Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të ekonomisë së tregut (1990-1992)

Dispozitat e Ligjit për bazat e sistemit bankar në vitin 1985 kanë kontribuar që transformimi i sistemit bankar të reduktohet vetëm për konsolidimin e tij, kurse veprimi dhe sjellja kah kapitali në dispozicion në thelb ka mbetur i njëjtë.

Rregullat e tregut në procesin e formimit dhe organizimit të sistemit bankar si dhe ambienti i sipërmarrësisë në kryerjen e aktiviteteve bankare janë karakteristika themelore të cilat janë të bazuara në organizimin e ri të sistemit bankar.

Për ringjalljen e ekonomisë së tregut në të gjitha sferat e jetës ekonomike dhe në sferën bankare, është braktisur koncepti i bankave të punës së bashkuar dhe gjithnjë e më tepër fi lloi të promovohet të kuptuarit e natyrshëm për ekonominë e tregut.

Banka paraqet subjekt të tregut të organizuar nga parimi i shoqërive aksionare me përgjegjësi të kufi zuar, që ka për qëllim nëpërmjet kryerjes së disa depozitave, kredive dhe veprimeve të tjera bankare të realizojë dhe të fi tojë.

Me bankën drejtojnë pronarët e saj aksionarët, duke përdorur të drejtën e tyre për të marrë pjesë në punën e bankës. Numri i votave të tyre gjatë vendosjes varet nga madhësia e fondit të tyre themelor dhe rezervave të bankës.

2.1.6 Sistemi bankar në Republikën e Maqedonisë pas pavarësisë monetare në vitin 1992

Me miratimin e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë në vitin 1991 dhe me konstituimin e saj si shtet sovran dhe i pavarur, si dhe me përcaktimin për krijimin e sistemi të hapur të orientuar drejt tregut ekonomik të bazuar në pluralizmin e pronësisë me pjesë dominuese të pronësisë private, janë krijuar kushte për ndryshim themelor institucional në sistemit ekonomik. Më 26.04.1992, me miratimin e disa akteve ligjore në fushën e politikave monetare dhe të këmbimit valutor, ishte promovuar akti i pavarësisë monetare të Maqedonisë në kuadër të sovranitetit dhe pavarësisë së shtetit me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë më 10.11.1991.

Akti i pavarësisë monetare u shoqërua me krijimin e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë, si bankë e pavarur përgjegjëse për stabilitetin e monedhës, politikës monetare dhe likuiditetit të përgjithshëm të pagesave të Republikës ndaj botës

177 Po aty, fq. 279



së jashtme, më pas me lëshimin në qarkullim parave të veta – denarit si valutë ligjore në vitin 1992 Maqedonia për herë të parë e ka përcaktuar politikën e vet monetare.178

Në periudhën pas pavarësisë monetare të Republikës së Maqedonisë, sistemi bankar i nënshtrohet reformës dhe rindërtimit të llojit të vet. Këto procese në thelb nënkuptojnë rehabilitimin, riorganizimin dhe privatizimin e bankave në vend. Këto ndryshime u pasuan me rritje të detyrueshme ligjore të kapitalit themelues të bankave që kanë kontribuar në rritjen e caktuar (edhe pse larg nga e nevojshmja) të forcës kapitale dhe konkurrencës së bankave.

Paralelisht me të gjitha këto ndryshime, në sistemin bankar është zhvilluar kontrolli mbikëqyrës i bankave, së pari nëpërmjet formësimit të legjislacionit dhe pastaj përforcohet përmes kontrollit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë të bankave me aftësinë pagesore të dëmtuar në veprimtarinë e saj.

Bankat që janë krijuar pas pavarësisë monetare pothuajse krejtësisht janë private,duke pasur parasysh atë që themeluesit e tyre, kryesisht, janë kompani private. Bankat që u krijuan në periudhën kur Maqedonia ishte pjesë e Jugosllavisë së mëparshme, shkalla e privatizimit lëviz midis 60-80%.

Rindërtimin dhe rehabilitimin e sistemit bankar në Maqedoni lejon ndërmarrjen e masave të nevojshme për zbatimin e aktiviteteve kontraktuese në negociatat me misionin e Bankës botërore për të përdorur të ashtuquajturat FESAC-kredi dhe miratimin e marrëveshjes STAND-BY179 nga FMN-ja.

Në mënyrë të rregullimit dhe defi nimit të mënyrës së procedurës për riparimin e bankave më 14 mars të vitit 1995 u nxor Ligjit për rindërtimin e bankave. Ky Ligj përmban parimet e mëposhtme themelore:• Ndërtimi i sistemi të qëndrueshëm bankar në Maqedoni• Rregullimi i borxheve ndaj kreditorëve të huaj• Krijimi i strukturës së pronësisë funksionale të bankave.

Reformat në sektorin fi nanciar dhe ekonomik kanë imponuar nevojat edhe për reforma në sistemin e brendshëm pagesor. Qëllimi kryesor është futja e sistemit të pagesave moderne që do të përmbushë kërkesat e të gjitha palëve të përfshira në sistemin e pagesave të brendshëm (komitentët, bankat, Bankën qendrore).

Ligji për qarkullimin pagesor (Gazeta Zyrtare nr. 32/2001), i zbatueshëm nga 01.07.2001 shënon periudhën kur bankat të cilat i plotësojnë kriteret e parashikuara në bazë të të cilave kanë marrë licencë për kryerjen e punëve të pagesave, bëhen bartës të qarkullimit pagesor.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë mbikëqyr veprimtarinë e bankave dhe institucioneve të tjera që ofrojnë shërbime të pagesave.

178 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 280179 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 281



3. Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

Me kushtetutën e Republikës së Maqedonisë tn vitit 1992 Banka popullore e Republikës së Maqedonisë është përcaktuar si bankë emetuese, e pavarur dhe përgjegjëse për stabilitetin e valutës, politikën monetare dhe likuiditetin e përgjithshëm të pagesave në vend dhe jashtë vendit.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë është bartëse kryesore e politikës monetare. Ajo, me dispozita, rregullon punën e bankave, kurse bankat te Banka popullore,

në mes tjerash e ruajnë rezervën e detyrueshme. Banka popullore është gjithmonë subjekt i rregullimit intensiv dhe të hollësishme të Ligjit. Aktivitetet e Bankës popullore kanë pasoja të papara për të gjithë sistemin, sidomos në sistemin bankar.

Sovraniteti ekonomik i një shteti e përcakton edhe sovranitetin e vet monetare që shprehet duke zbatuar sisteme përkatëse monetare dhe sisteme devizore. Banka popullore është bartës i pushtetit suprem monetar. Ajo është specifi ke sipas pozitës së saj të veçantë në sistemin bankar, kreditor dhe monetar, si

bankë e veçantë e privilegjuar, e quajtur shpesh edhe si “bankë mbi bankat.”Roli kryesor i Bankës popullore është që të sigurojë likuiditet të qëndrueshëm të

brendshëm dhe të jashtëm, të lidhur me para stabile dhe të qëndrueshme dhe kurs të vet stabil. Për të arritur këtë qëllim është shërbyer me një sërë instrumentesh të politikës të përmbajtura me politikë kreditore dhe monetare.

Banka popullore është e lidhur funksionalisht me sistemin e bankave afariste përmes dy fushave:• Me kreditë nga Banka popullore për bankat afariste• Me depozitat e bankave afariste në Bankën popullore

Fusha e tretë, e cila gjendet jashtë bilancit, është sistem i instrumenteve dhe masave të rregullimit monetar-kreditor, të cilat pak a shumë, duke ndikuar në strukturën e mjeteve dhe investimeve të bankave afariste dhe potencialit të tyre përgjithshëm kreditor. Banka popullore i koordinon punët e të gjitha bankave afariste duke iu dhënë udhëzime për sjelljen dhe veprimin në kushte specifi ke fi nanciare në të cilat ndodhet ekonomia.

3.1 Funksionet e Bankës popullore

Përcaktimi i funksioneve themelore, detyrat dhe puna e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë në sistem dalin nga roli i Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë, si Bankë qendrore, bankë mbi bankat, kryesisht në krijimin e themeleve të politikës monetare dhe sistemit kreditor-monetar të Republikës së Maqedonisë. Karakteristikat e saj janë të drejtuara drejt realizimit të politikës së kursit fi ks të këmbimit valutor dhe monetar dhe janë renditur në grupet e mëposhtme:180

• Rregullimi i sasisë së parasë në qarkullim• Ruajtja e likuiditetit të bankave afariste




• Ruajtja e likuiditetit të pagesave jashtë vendit• Emetimi i kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara

• Rregullimi i sasisë së parasë në qarkullim është një nga funksionet më të rëndësishme të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë. Në qarkullim fi gurojnë kartëmonedhat, monedhat e farkuara dhe paratë llogari. Pjesën më të madhe të masës së parave e përbëjnë paratë llogari. Ato janë jo të gatshme dhe kryesisht përdorin për pagesën e personave juridikë. Prandaj, monedhat dhe paratë e farkuara si dhe paratë në letra përdoren nga shumë njerëz. Në masën e përgjithshme të parave ato përbëjnë gjithsej 30%, të cilat ato i nxjerr Banka popullore të Republikës së Maqedonisë, me çka drejtpërdrejt ndikon në sasinë e tyre në qarkullim.

Paratë llogari i emetojnë bankat afariste nëpërmjet aktivitetit të tyre kreditor. Për këto arsye, Banka popullore mund të ndikojnë në këto para, me ndërmarrjen e masave përkatëse dhe me përdorimin e instrumenteve të përshtatshme për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim.• Një nga instrumentet më efi kase për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim është

përcaktimi i shumës së kërkuar për rezerva të detyrueshme të bankave dhe institucioneve të tjera fi nanciare.

Secila bankë është e detyruar që të mbajë pjesë të potencialit të vet kreditor në llogarinë e veçantë të saj në Bankën popullore. Nëse Banka popullore vlerëson se sasia e

parasë në qarkullim është më e madhe se e nevojshme, ajo e rrit rezervën e detyrueshme. Për shembull, nëse bankat kanë mbajtur 15% të potencialit të saj si rezervë të kredisë në Bankën popullore, edhe Banka popullore e rrit për 5%, kjo do të thotë se ato do të kenë të holla 5% më pak në dispozicion për kreditim. Në anën tjetër, në qoftë se Banka popullore ka vlerësuar se ka më pak para në qarkullim, ajo do të reduktojë rezervën e detyrueshme. Kjo do të ndikojë në rritjen e ofertës së parasë në qarkullim.• Banka popullore në rregullimin e ofertës së parasë

e shfrytëzon instrumentin për blerjen dhe shitjen e letrave me vlerë. Kur Banka popullore blen letra me vlerë, ajo në atë mënyrë bën emisionin e parave, e kur blen letra me vlerë Banka popullore tërheq një sasi të parave nga qarkullimi.

• Instrument i tretë për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim paraqet dhënien e kredive afatshkurta të bankave.

• Banka popullore mund të ndikojnë në sasinë e parave në qarkullim edhe nëpërmjet normës eskonte. Duke rritur normën e eskontimit ulet interesi i bankave për të marrë kredi nga Banka popullore, në këtë mënyrë ato kanë më pak mjete që të japin kredi për shfrytëzuesit e fundit. Me këtë arrihet qëllimi reduktimi i ofertës së parasë. Në të kundërtën bëhet rritja e sasisë së parave në qarkullim. Atëherë Banka popullore e ul normën e eskontimit, bankat kanë interes të shtuar në marrjen e kredive nga Banka popullore dhe të japin kredi për shfrytëzuesit e fundit.

• Banka popullore bën rritjen ose uljen e ofertës së parave në qarkullim nëpërmjet blerjes së valutës së huaj në tregun devizor në Maqedoni. Me blerjen e valutave të huaja rritet masa e parave në qarkullim në kundërvlerë të blerjes së valutës së huaj. Anasjelltas është kur bëhet shitja e valutave të huaja në tregun devizor. Për shitje të devizave ajo



jep kundërvlerë në denarë dhe në këtë mënyrë ndikon në tërheqjen e denarëve nga qarkullimi.

• Blerja dhe shitja e depozitave bankare përfaqëson formë të re të rregullimit të tregut në sasinë e parave në qarkullim. Ky instrument ka fi tuar rëndësi të veçantë me transformimin e bankave dhe pavarësisë së plotë të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë. Nëpërmjet blerjes së depozitave ndikohet në uljen e mjeteve te bankat që mund të plasohen në qarkullim, por nëpërmjet shitjes ndikohet edhe në rritjen e masës së parave në qarkullim.

• Në qoftë se masat dhe instrumentet e lartpërmendura për të arritur nivelin e dëshiruar të ofertës së parasë në qarkullim Banka popullore e Republikës mund të largojë kufi zimin e vëllimit të plasmaneve kreditore të bankave. Kjo është masë shumë e popullarizuar dhe është përdorur vetëm në rrethana të jashtëzakonshme kur vërehen shkelje të mëdha të marrëdhënieve mall-para dhe zhvillimeve monetare në vend.

3.2 Ruajtja e likuiditetit të bankave

Bankat janë të obliguara që gjithmonë të mbajnë llogari për likuiditetin e tyre. Termi likuiditet, në përgjithësi, do të thotë aftësi që debitori në kohë të duhur të shlyej obligimet ndaj kreditorëve të tij . Duke parë këtë problem nga pikëpamja e një banke, është e nevojshme të konkludohet se banka paraqitet si debitor, kryesisht, ndaj atyre personave që i ja kanë besuar mjetet e tyre monetare dhe të cilat si obligime të saja gjenden në pasivën e bankës.

Grupin e dytë të obligimeve e përbëjnë obligimet fi kse dhe të kontraktuara në lidhje me taksat dhe dhëniet e tjera që ajo i ka ndaj shtetit, komitentëve të saj dhe subjekteve të tjera ekonomike dhe joekonomike.

Së fundi, në grupin e tretë të obligimeve të saj përfshihen obligimet e bankës afariste për ta vënë kredinë e lejuar në disponim dhe në shfrytëzim të shfrytëzuesit të kredisë, me kërkesën e saj dhe në pajtim me marrëveshjen e kredisë.

Përmes politikës së tyre afariste, bankat duhet të sigurojnë harmonizim në dhënien e kredisë me burimet e fondeve. Të mëdha janë pasojat që mund të ndodhin për ekonominë e vendi nëse bankat bëhen jolikuide. Prandaj, çdo bankë qendrore, si edhe Banka jonë popullore, është fuqimisht e interesuar në ruajtjen e likuiditetit të bankave.

Të gjitha masat dhe vendimet të cilat i nënshkruan Banka popullore e Republikës së Maqedonisë për ruajtjen e likuiditetit të bankave zbatohen në mënyrë të njëjtë për të gjitha bankat.

3.3 Ruajtja e likuiditetit të pagesës me botën e jashtme

Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë i është besuar që të mbajë kujdes të veçantë për ruajtjen e likuiditetit në pagesat me botën e jashtme.

Në këtë kuptim, Banka popullore miraton masa monetare me të cilat janë rregulluar hyrjet dhe daljet devizore në dhe jashtë vendit, kujdeset për rezervat valutore të vendit, blen dhe shet deviza në tregun devizor etj.



Për shkak të mbajtjes së likuiditetit Banka popullore e Republikës së Maqedonisë, në kuadër të politikës devizore, mund të sigurojë: obligimin që më përpara të lajmërohen pagesat për bankat e huaja, obligimin për bankat e autorizuara për qarkullimin pagesor me botën e jashtme të mbajë një sasi të caktuar të devizave ose në plasmanin likuid devizor si rezervë minimale në të gjitha llogaritë në botën e jashtme dhe masa të tjera për të cilat është e autorizuar me ligj të veçantë.

3.4 Emetimi i bankënotave dhe parave të farkuara

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka privilegjin të jetë institucioni i vetëm që ka të drejtë të emetojë bankënota dhe para të farkuara në territorin e Republikës së Maqedonisë.

Vendim për vënien në qarkullim të parave të reja sjell Banka popullore, e cila përcakton mënyrën e emetimit, llojin e apoenave dhe shenjave të parave të letrës dhe atyre të farkuara.

3.5 Punët në llogari të shtetit

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë kryen punë për nevojat e shtetit. Ajo merr në depozitë mjete të shtetit dhe jep kredi dhe kryen punë të tjera për nevojat e forcave të armatosura të Republikës së Maqedonisë. Banka popullore mund të japë kredi afatshkurtra për shtetin me afat të kthimit prej vetëm një dite.181 Banka popullore e Republikës së Maqedonisë kontrollon zbatimin e masave të politikës kreditore-monetare dhe devizore dhe dispozitat me të cilat rregullohet këmbimit valutor dhe marrëdhëniet e kredive me vendet e huaja. Në juridiksionin e saj është funksioni mbikëqyrës mbi bankat që e përbën kuptimin e vërtetë ndaj bankave.

3.6 Punët për funksionimin dhe zhvillimin e sistemit informatik

Punët dhe funksionimi i zhvillimit të sistemeve informatike përfshin: regjistrimin, mbledhjen, përpunimin dhe shfaqjen e të dhënave dhe informacioneve në lidhje me zhvillimet monetare dhe të kreditimit në vend dhe marrëdhëniet e jashtme ekonomike në mënyrë që të arrihet vetëm informacion në lidhje me shfrytëzuesit e këtyre të dhënave në tërë territorin e Maqedonisë.

Për shkak të harmonizimit të zhvillimit dhe të funksionimit efi kas të sistemit informatik Banka popullore e Republikës së Maqedonisë miraton dispozita me të cilat sigurohet:182

• Metodologjia unike dhe afatet e evidentimit, mbledhjes, përpunimit, hulumtimit dhe transmetimit të të dhënave dhe të informacionit dhe

• Mbrojtja e të dhënave të mbledhura përmes sistemit informatik të Bankës popullore.181 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 282182 Emmons, William R, Yeager, Timothy J, January 2002, op, cit., p, 289



3.7 Punët e tjera të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë

Përveç punëve të lartpërmendura, Banka popullore merret me këto punë:Blen dhe importon ar dhe metale të tjera të çmuara të cilat mund t’i eksportojë

jashtë shtetitKryen të gjitha aktivitetet e lidhura me zbatimin dhe shlyerjen e kredive të

Republikës së Maqedonisë jashtë venditUdhëheq me të gjitha mjetet monetare të shtetit nga Buxheti, fondet dhe punët

e tjera.

3.8 Organet drejtuese të Bankës popullore

Organet drejtuese të Bankës popullore janë: Këshilli i Bankës popullore dhe guvernatori i Bankës popullore.

Këshilli i Bankës popullore përbëhet nga guvernatori Bankës popullore dhe tetë anëtarë nga radhët e punëtorëve profesionalë dhe shkencorë. Kryetar i Këshillit është guvernatori. Anëtarët e Këshillit zgjedhen nga Parlamenti për periudhë prej shtatë vjetësh, dhe një anëtar i njëjtë mund të zgjidhet dy herë rishtazi.

Guvernatori i Bankës popullore e përfaqëson Bankën popullore. Në juridiksionin e tij është miratimi i vendimeve dhe akteve të tjera që lidhen me punën e Bankës popullore për çka është i obliguar ta informojë Këshillin. Guvernatori zgjidhet dhe shkarkohet nga Kuvendi me propozim të Presidentit të Republikës së Maqedonisë.

Në punën e saj organizative Banka popullore mund të jetë anëtare dhe të marrë pjesë në organizatat ndërkombëtare fi nanciare. Në të njëjtën kohë, ajo në punën e saj, ajo realizon të ardhura dhe shpenzime. Teprica e të ardhurave mbi shpenzimet paraqet të ardhura për buxhetin e shtetit, ndërsa tejkalimi i shpenzimeve mbi të ardhurat është i mbuluar nga fond i posaçëm rezervë i Bankës popullore.183

Banka popullore përgatit plan fi nanciar për punën e saj gjatë vitit, kurse në fund të vitit përgatit llogarinë përfundimtare me të cilën e njofton Kuvendin e Republikës së Maqedonisë.

4. Bankat universale

Bankat universale merren me të gjitha llojet e aktiviteteve bankare. Tendenca në botë është që të themelohen banka universale si rezultat i zhvillimit të ekonomisë botërore që kërkon në të njëjtën kohë edhe kredi edhe shërbime bankare, por në funksion të kursimit të kohës.

Bankat universale e ofrojnë mu këtë duke iu dhënë shërbime komplete bankare komitentëve të vet, duke u bërë universalë në punën e tyre.




5. Institucionet e tjera fi nanciare që merren me lloje të caktuara të punëve bankare

5.1 Kursimoret

Kursimorja është institucion fi nanciar me tipare të personit juridik, të cilën e merr me regjistrim në regjistrin tregtar. Bankat dhe kursimoret përjashtohen si institucione. Banka nuk mund të krijojë kursimore, kurse kursimorja nuk mund të punojë nën emrin bankë.

Kursimorja në punën e saj është e orientuar të punojë me popullsinë dhe i kryen detyrat e mëposhtme:

* Mbledh denarë dhe depozita të kursimeve të personave fi zikë, jep kredi për personat fi zikë, merr kredi nga bankat dhe kursimet dhe realizon konsalting ekonomik dhe fi nanciar.

5.2 Fondet investuese

Fondet investuese janë institucione fi nanciare të themeluara për të mbledhur fonde të lira të parave nga investitorët dhe fondet e mbledhura t’i investojnë në letra me vlerë, deviza dhe prona të patundshme. Me to drejton kompania e investimeve profesionale e cila realizon fi tim maksimal dhe rrezik të ulët. Ky është rezultat i menaxhmentit korporativ nga profesionistët e lartë të cilin vetë aksionarët në fondin e investimeve nuk mund ta arrijnë. Fondet investuese mund të jenë të hapura dhe të mbyllura. Fondet e hapura nuk kanë formën e personit juridik. Kusht për formimin e fondit të hapur është ekzistimi i marrëveshje në mes menaxherëve të fondeve dhe depozitave bankare që e rregullojnë ruajtjen e pronës së fondit. Banka depozitare paraqitet si garanci për realizimin e transaksioneve të fondit.

Fondi i mbyllur është kompani aksionare. Kur veç më njëherë do të shiten aksionet e emetuara, fondi nuk është i obliguar që t’i blejë nga depozituesit e tij. Në shitje ofrohen një numër i caktuar i aksioneve dhe më tej nuk emetohen aksione të reja.

5.3 Fondet pensionale

Fondet pensionale janë formë e kursimit të punonjësve që investojnë një pjesë të të ardhurave të tyre në fond, kurse pas përfundimit të jetës punuese iu paguhen në formën e pensionit. Mjetet e grumbulluara i investojnë në tregjet e kapitalit dhe realizojnë fi tim. Pjesën më të madhe të mjeteve fondet pensionale i plasojnë në letrat me vlerë në tregun zyrtar të bursave.



5.4 Shoqëritë e sigurimeve

Shoqëritë e sigurimeve mbledhin mjete nëpërmjet premive në bazë të sigurimit të jetës dhe pronës. Fondet e mbledhura investohen për qëllime të ndryshme afatshkurtra dhe afatgjata depozita në banka dhe investime në letrat me vlerë në bursa. Duke pasur parasysh se këto kompani janë investitorë të mëdhenj, kanë karakter të tregut institucional investitor të kapitalit.


1. Çfarë nënkuptoni me nocionin sistem bankar?2. Cila është baza paraqitëse e bankave të sotme?3. Defi noni bankën si institucion fi nanciar!4. Çfarë lloje të bankave dalloni?5. Si mund të bëhet ndarja e bankave sipas kritereve të funksioneve që kryejnë ato?6. Çfarë nënkuptoni na nocioni bankë moderne?7. Pse kuptimi i gjertanishëm tradicional për nocionin bankë dhe punë bankare

është braktisur në ekonomitë e zhvilluara të tregut?8. Si mund ta defi noni bankën bashkëkohore?9. Si pronarët e kapitalit fi tojnë të ardhura, vallë vetëm mbi bazën e interesit dhe

provizionit?10. Cilat janë karakteristikat themelore të sistemit bankar në periudhën administrative-

centraliste?11. Në cilën periudhë ekziston sistemi monobankar?12. Kur është themeluar Stopanska banka?13. Kur është themeluar Banka komerciale?14. Në cilën periudhë Banka popullore e Republikës së Maqedonisë u bë institucioni

i sistemit të Bankës Qendrore të Jugosllavisë?15. Cilat karakteristika negative i mbajnë bankat në punën e bashkuar?16. Në cilën periudhë fi lloi respekti më i madh i parimeve të punës bankare?17. A e dini datën kur denari për herë të parë është lëshuar në qarkullim?18. Cilat janë funksionet më kryesore të Bankës popullore?19. Cilat instrumente më shpesh i përdor Banka popullore?20. A e dini se ku farkohen monedhat dhe paratë e letrës në Republikën e Maqedonisë?21. A e dini se në sa vjet zgjedhen anëtarët e Bankës popullore dhe pse ajo është aq i

gjatë mandati i anëtarëve?



Shembuj për tërësinë tematike Bankat dhe sistemin bankar

Shembull 1.Në sistemin administrativ të qeverisjes të gjitha ndërmarrje ishin shtetërore. Njëra

prej tyre ishte edhe ndërmarrja “Partizan”. Kjo ndërmarrje furnizonte 40% të tregut të pajisjeve sportive në territorin e Maqedonisë. Produktet ishin të kualitetit të lartë. Në atë kohë vetëm dy ose tri ndërmarrje të tilla ishin në pronësi të shtetit dhe shteti vendoste se çfarë, si, pse dhe për cilët do të prodhohet. Atëherë bashkëpunohej me të gjitha bankat në territorin e Jugosllavisë dhe në të edhe në kuadër të Maqedonisë. Ekzistonin banka investuese, universale, depozituese dhe bankat hipotekare. Ishin kënaqur të gjitha nevojat dhe dëshirat e konsumatorëve. Cilësia e lartë e produkteve dëshmohej edhe përmes eksporteve në tregjet e huaja. Shteti punësonte kuadro, nuk ka pasur konkurrencë, planifi kohej pa parime ligjore objektive ekonomik. Shteti dispononte me të gjithë rezultatet e punëve të kompanisë, ai e merrte profi tin pas pastaj janë realizoheshin shpërndarjet. Të gjitha këto banka afariste kanë bashkëpunuar me Bankën popullore të Jugosllavisë dhe ajo i kishte të gjitha të dhënat fi nanciare për ta. Kishin sunduar organet e punës së bashkuar, nuk kishte parime të tregut dhe të ekonomisë së tregut.

1. Çfarë banka kanë ekzistuar?2. Cili ishte roli i Bankës popullore të Jugosllavisë?3. Bankat afariste a kanë bashkëpunuar me Bankën Qendrore?4. Çfarë pronësie mbisundonte?

Shembull 2.Infrastruktura rrugore në çdo shtet mundëson që të përparohet jeta normale

dhe lëvizja e njerëzve, kapitalit dhe biznesit... Shteti bën përpjekje për të menaxhuar ndërmarrjet me interes publik dhe mundohet për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e infrastrukturës së komunikacionit. Për angazhimin e njerëzve dhe burimeve për punët e tyre, shteti nuk ka arkëton para direkt nga qytetarët dhe sektori i biznesit, por shteti e fi nancon punën e vet përmes sistemit të tatimeve, taksave dhe kontributeve. Ka ekzistuar pronë shtetërore dhe sistemi bankar në kushte të pronësisë shtetërore. Ekzistonin banka universale që nuk merreshin direkt me kompanitë, por me degët e tyre dhe personat përgjegjës. Për të gjitha bankat në këtë periudhë Banka popullore kishte buletinet dhe raportet e veta.

1. Cila bankë afariste ka ekzistuar?2. Si ka qenë pronësia e saj?3. Cilat kompetenca i ka Banka popullore?



Ushtrime

1. Çka studion shkenca për sistemin bankar?1. ______________________ 2. ______________________ 3. ______________________

2. Cila është rëndësia e bankierisë bashkëkohore?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Defi noni nocionin bankë!__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Bankat e emetimit merren me emisionet e parave primare, kombëtare, kartëmonedhave dhe parave metalike.PO JO

5. Kursimoret merren kryesisht me mbledhjen e depozitave të kursimit dhe dhënien e kredive të konsumit dhe kredive komunale afatshkurtra dhe afatmesme.PO JO

6. Shpjegoni sistemin bankar deri në Luftën e Parë Botërore?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Shpjegoni se çfarë dini rreth sistemit bankar në periudhën administrative?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Si funksionon sistemi bankar në periudhën administrative?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Cilat banka ekzistonin në sistemin e bankave të punës së bashkuar?1. _______________________________ 3. _______________________________2. _______________________________ 4. _______________________________

10. Si zhvillohet sistemi bankar në ekonominë e tregut?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________



11. Si funksionon sistemi bankar pas pavarësisë monetare?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Cilat janë funksionet e Bankës popullore?1. _______________________________ 2. _______________________________3. _______________________________ 4. _______________________________5. _______________________________

13. Si ka lëshuar Bankës popullore kartëmonedhat dhe monedhat e farkuara?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Si e ruan Banka popullore likuiditetin e pagesave jashtë vendit?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. Cilat janë organet drejtuese të Bankës popullore?1. _______________________________ 3. _______________________________2. _______________________________ 4. _______________________________


T E M A 9

PARIMET E PUNËVE BANKARE

P a s q y r a e t e m ë sParimet e punëve bankareParimi i likuiditetitLikuiditeti pagesorLikuiditeti kreditorParimi i sigurisë dhe efi kasitetit në punëParimi i rentabilitetitParimi i transparencës

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të defi noni parimet e punëve bankare • të defi noni parimin e likuiditetit • të defi noni likuiditetin pagesor • të defi noni likuiditetin kreditor • të defi noni parimin e sigurisë dhe efi kasitetit në punë • të defi noni parimin e rentabilitetit • të shpjegoni faktorët që ndikojnë në likuiditet • të shpjegoni parimin e sigurisë dhe efi kasitetit • të shpjegoni parimin e transparencës


Banka, me të drejtë, punon me fonde të huaja të parave, qoftë ato të jenë depozita të subjekteve juridike ose të jenë depozita kursimi të popullsisë ose nga ana tjetër ato të jenë kredi të marra nga banka të tjera në vend dhe në botën e jashtme.

Nën nocionin likuiditet, në përgjithësi, kuptojmë aftësinë e debitorit për të përmbushur në kohë obligimet ndaj kreditorëve të vet.

Duke parë këtë problem nga pikëpamja e një banke, është e nevojshme të konkludohet se banka si debitor, para së gjithash, paraqitet ndaj të gjithë atyre njerëzve të cilët i kanë besuar mjetet e tyre dhe të cilat si obligime të tyre gjenden në pasivën e bankës.

Nën stabilitet të fi nancimit nënkuptohet aftësia e organizatës nëpërmjet sigurimit të rregullt të mjeteve për të mundësuar prodhimin e vazhdueshëm dhe të pandërprerë.

Nivelin e kërkuar të likuiditetit kreditor, banka tradicionale e siguron duke përdorur metoda dhe instrumenteve të ndryshme.

Parimi i rentabilitetit tregon arritje të efekteve sa më të mëdha ekonomike me mjete të investuara. Kjo, te bankat, zakonisht arrihet përmes fi timeve të realizuara si rezultat i diferencës pozitive të të ardhurave mbi shpenzimet.

Që të sigurohet realizim i papenguar i pagesave në rrethana të tilla, nuk është e mjaftueshme me mjetet në disponim (në llogarinë e vetë) të disponoj vetëm urdhërdhënësi konkret d.m.th. borxhlinj.

Që të mos vijë në gjendje që banka të mos mund t’i arkëtojë kërkesat e veta, ajo në politikën e saj afariste, të udhëhequr nga parimi i sigurisë, merr një sërë masash dhe aktivitetesh të cilat do të sigurojnë plasmanet kredituese.

Parimi i efi kastetit në investime nënkupton që banka t’i orientojë plasmanet e saja fi nanciare te ato subjekte që do të arrijnë rezultate më të mira, prodhim më të madh, rentabilitet dhe produktivitet.

Të ardhurat që i realizon banka janë të dedikuara, në mënyrë funksionale, për të dy grupet kryesore të nevojave të saj.

konceptet kyçe:

parimet

likuiditeti

transparenca

kolaterali (pengu)

likuiditeti kreditor

likuiditeti pagesor

efi kasiteti

rentabiliteti

parimet afariste

parimet bankare

parimet


T E M A 9Parimet e punëve bankare

1. Parimet e punës bankare

Përveç rolit specifi k, detyrave speciale dhe parimeve themelore sipas të cilave patjetër duhet ta rregullojë sistemin e vet të punës, është e domosdoshme që banka punën e vet ta harmonizojë sipas parimeve shumë të rëndësishme themelore ekonomike. Vetëm në këtë mënyrë do të jetë në gjendje që të arrijë rezultate të dobishme si për atë, ashtu edhe për ekonominë kombëtare në tërësi.

Në sferën e punëve të bankës, si institucion i veçantë fi nanciar duhet të theksohen parimet të cilave ajo duhet t’i bashkëngjitet në zbatimin dhe arritjen e qëllimeve për të cilat është themeluar. Ka disa lloje të parimeve bankare. Midis tyre më të rëndësishme janë: parimi i likuiditetit, parimin e sigurisë dhe efi kasitetit të investimeve dhe parimi i rentabilitetit.

Banka, me të drejtë, punon me mjete monetare të huaja, qofshin ato të jenë depozita nga subjektet juridike, qofshin ato të jenë depozita të kursimeve të popullsisë ose të kredive të marra nga bankat në vend dhe nga jashtë vendi.

Banka është e detyruar që pronarëve të atyre mjeteve, sipas kushteve të kontraktuara, t’i kthejë, e nëse ata mjete janë të pa afatizuara, nëse janë të deponuara në bankë në të parë (a vista), atëherë banka duhet të jetë në gjendje në çdo moment që t’i kthejë.

Kështu, në fakt, kuptohet dhe përcaktohet likuiditeti i bankës, pra aftësia e saj si aftësi për të shlyer të gjitha obligimet e saj.

Duke iu mbajtur parimit të sigurisë, banka sigurohet se konsumatorët e saj të cilët kanë marrë kredi në kohë dhe në mënyrë të plotë do ta kthejnë.

Parimi i rentabilitetit tregon arritjen e efekteve më të mëdha ekonomike të mjeteve të investuara. Në banka ato arrihen zakonisht nga fi timet e realizuara si rezultat i diferencës pozitive184 të të ardhurave ndaj shpenzimeve.

Motivi themelor i çdo subjekti ekonomik, por edhe në bankë që të realizohet fi tim sa më i madh. Por në të njëjtën kohë, patjetër duhet të mbahet llogari në garën për fi tim sa më të madh në mënyrë që të mos vënë në dyshim likuiditetin e bankave.

Nëse banka nuk i respekton këto parime në punën e vet, ekziston rreziku që të bjerë në gjendje të jolikuiditetit që çon në humbje jo vetëm për bankën, por edhe më gjerë.

1.1 Parimi i likuiditetit

Nën konceptin likuiditet, në përgjithësi, kuptojnë aftësinë e debitorit për të përmbushur në kohë angazhimet ndaj komitentëve të vet.185 Duke e shqyrtuar këtë problem nga pikëpamja e bankës, është e nevojshme të konkludohet se banka si debitor, mbi të gjitha, paraqitet ndaj të gjithë atyre personave të cilët ia kanë besuar mjetet e tyre dhe të cilat si obligime të tyre gjenden në pasivën e bankës.

184 Golin, Jonathan. The Bank Credit Analysis Handbook, A Guide for Analysts, Bankers and Investors, John Wiley & Sons Pte Ltd., 2001., p. 458185 Golin, Jonathan. 2001.,op, cit., p. 459



Grupi i dytë përbëhet nga obligimet e veta fi kse dhe obligimet kontraktuese në lidhje me taksat dhe dhëniet e tjera që ajo i ka ndaj shtetit, komitentëve të saj dhe subjekteve të tjera ekonomike dhe joekonomike.

Së fundi, në grupin e tretë të obligimeve të veta është obligim i bankës afariste për të vënë në dispozicion shfrytëzuesit dhe përdorimin e kredisë së dhënë, në kërkesën e vet të drejtë, në përputhje me marrëveshjen për kredinë.

Në bazë të këtyre angazhimeve dhe veprimit të tyre në parimin e likuiditetit, mund të konkludohet se te çdo bankë dallojmë dy lloje të likuiditetit, duke përfshirë: likuiditetin pagesor dhe kreditor të bankës.

1.1.1 Likuiditeti pagesor

Përpjekjet e bankës të drejtuara kah ruajtja e likuiditetit vetanak praktikisht kanë të bëjnë me, me sigurimin e shfrytëzimit të papenguar të mjeteve të të gjithë komitentëve, në çfarëdo mënyre të deponuara në të, por me qëllim të kryerjes së obligimeve të veta.186 lind nga fakti se shumë pagesa janë bërë në mes konsumatorëve të bankave të ndryshme. Domethënë, kur komitentët janë të lidhur në mënyrë afariste për një bankë, ata do të bënin vetëm pagesa me njëri-tjetrin dhe me kusht që pagesat të bëhen vetëm sipas metodës së virmanit dhe problemi për likuiditetin pagesor të bankës aspak nuk do të paraqitet. Në lidhshmërinë e tregut në mes subjekteve ekonomike pagesat shpesh bëhen nëpërmjet një ose më shumë bankave. Që të sigurohet rrjedhje e papenguar e pagesave në rrethana të tilla, nuk është e mjaftueshme që me mjetet e nevojshme (në llogarinë e vet) të ketë vetëm debitor të veçantë. Në të gjitha këto raste, kur shfrytëzuesi i disponimit përkatëse numërohet në mesin e komitentëve të bankës tjetër, për të cilën debitori kryesor është i lidhur, dispozita e aplikuar patjetër duhet ta dërgojë në kryerjen e bankës e cila e mban llogarinë bankare me shfrytëzuesit përkatës. Megjithatë, banka e shfrytëzuesit do ta kryejë urdhrin e pranuar në mënyrë parimore, vetëm nëse banka e debitorit disponon me mbulesën e nevojshme. Së këndejmi, mund të konkludohet se banka e debitorit te të gjitha bankat me të cilat qëndron në marrëdhënie afariste, patjetër duhet t’i ruajë rezervat e caktuara të parave që shërbejnë si mbulesë për konsumatorët e komitentëve të vet.

Në lidhje me këtë parashtrohet pyetja me çka përcaktohet lartësia e depozitave të parave të gatshme që banka duhet ta ruajë në bankat e tjera si mbulesë për disponimin e komitentëve të tyre. Gjatë zgjidhjes së kësaj çështjeje duhet të merret parasysh rrethina se ekziston lëvizja e parë në drejtimin e kundërt. Në të vërtetë, komitentët e bankave të tjera kanë bërë pagesat në emër të komitentëve të bankës së parë. Kjo lëvizje e parave për bankën e parë parqet qarkullim. Sipas kësaj, edhe këto mjete janë pjesë e mbuluar në favor të komitentëve të saj jashtë sferës të vet afariste. Ky qarkullim i mjeteve nga sferat e huaja mund të jetë më i vogël, i barabartë ose më i madh nga shuma e urdhrave nga komitentët e brendshëm nga banka tjetër. Qarkullim më të vogël se sa dalja është shenjë se sfera e bankës së parë në raport me atë të asaj të bankës së dytë është defi citare. Në situatën e

186 Po aty., fq. 460



kundërt ekziston rasti i sufi citit. Duhet të theksohet se defi citi, sufi citi apo ekuilibri i hyrjeve dhe të daljeve pasqyron vetëm rezultatin përfundimtar të lëvizjes së parave në mes dy sferave, pas kalimit të periudhës kohore. Brenda kësaj periudhe mund të jetë e mundur që edhe lëvizjet e tilla herë pas here të devijojnë nga rezultati përfundimtar. Kjo praktikisht do të thotë se te banka e cila pas kalimit të tremujorit, për shembull, tregon sufi cit brenda kësaj periudhe dhe mund të bëhet defi cit i fortë. Defi citet e tilla janë më të balancuara me rritjen e qarkullimit, por në momentin e shfaqjes mund të kërcënohet ekzekutimi normal i pagesave ndërmjet bankave në fj alë. Për shkak të mundësisë së dukurive të tilla, banka nuk mund të mbështetet në shpresën se në fund të periudhës përkatëse do të vijnë në marrëdhënie të balancuar apo sufi citare. Prandaj ajo patjetër duhet të tentojë dhe në kuadër të periudhës së tillë ta mbulojë mungesën e paraqitur.

Pjesën e mjeteve të cilat banka i veçon nga pasiva e vet e përgjithshme që ta sigurojë mundësinë për pagesë të komitentëve të vet e quajmë rezervë të likuiditetit pagesor.

1.1.2 Likuiditeti kreditor

Përveç sigurimit të funksionimi të drejtë të pagesave, një bankë tradicionale duhet të sigurojë shlyerjen e rregullt të nevojave të arsyeshme kreditore të cilat paraqiten në fushën e vet afariste.187

Nivelin e nevojshëm të likuiditetit kreditor banka tradicionale e siguron me shfrytëzimin e metodave dhe instrumenteve të ndryshme. Një nga metodat më të rëndësishme është e përmbajtur në faktin se ajo është në gjendje të kuptojë nevojat kredituese të komitentëve të saj duke i mbajtur ata konstant dhe në kontakt të drejtpërdrejtë. Nga ana tjetër, ajo është në gjendje të disponojë edhe me pasqyrën e burimeve të parave të gatshme, d.m.th. pasqyrën e fl ukseve hyrëse dhe dalëse të parave të gatshme në llogaritë e tyre në periudhën përkatëse.

Prej këtu del obligimi i bankës, me qëllim të realizimit të likuiditetit kreditor, të nevojave kreditore të komitentëve të vet që t’i realizojë dhe harmonizojë, në mënyrë dinamike dhe të afatizuara, me rishikim të hyrjeve dhe daljeve të mjeteve në llogarinë e saj. Kjo bankë do të lejojë që prej përpara ta vlerësojë situatën në këtë aspekt, që do ta bëjë në intervale të veçanta të periudhës afariste.188

Pikëpamje e këtilla bankës i japin mundësi për përcaktimin e momentit objektiv të lirimit të parave të investuara në procesin e riprodhimit shoqëror, e në këtë mënyrë, me kohë, e drejton që t’i ndërmarrë të gjitha masat në dispozicion të mjeteve të investuara që me të vërtetë të zhbllokohen në afatin e caktuar. Në këtë mënyrë, ajo me ato mjete të emetuara, do të mund t’i paguajë nevojat e reja kreditore të cilat do të paraqiten në atë interval.

Rëndësia e ruajtjes së likuiditetit kreditor në nivel të nevojshëm rrjedh nga fakti se me investimet kreditore në kohë të duhur banka shumë volitshëm mund të ndikojë në

187 Golin, Jonathan. 2001.,op, cit., p. 461188 Po aty., fq. 461



funksionimin normal të prodhimit dhe qarkullimit të komitentëve të saj dhe partnerëve të tjerë afaristë.

Me kreditimin dhe rregullimin e drejtë të detyrave kreditore në vend të duhur të procesit të riprodhimit, banka tradicionale ekonomisë dhe afarizmit i jep impulse të reja duke i mobilizuar në këtë mënyrë faktorët e procesit të punës në nivelin optimal të shfrytëzimit të kapacitetit në disponim.

2. Parimi i sigurisë dhe efi kasitetit në punë

Një nga parimet themelore të punëve bankare është parimi i sigurisë në kryerjen e punëve të caktuara. Siç u përmend më parë, me të drejtë, banka punon me burime të huaja të mjeteve të cilat është e detyruar t’i kthejë sipas kushteve të kontraktuara. Aftësia për kthim të burimeve të huaja të mjeteve është e kushtëzuar kryesisht nga respektimi i këtij parimi – parimi i sigurisë në investime, gjegjësisht në plasmanin e mjeteve të grumbulluara.

Respektimi i këtij parimi vjen në shprehje më tepër gjatë dhënies së kredive të komitentëve të bankës. Për të mos ardhur banka në situatë që të mos i paguajë kërkesat e veta, duke u udhëhequr nga parimi i sigurisë, ajo merr një sërë të masave dhe aktiviteteve për të vlerësuar aftësinë kreditore të komitentit të saj.

Vlerësimi i aftësisë kreditore të klientit bazohet në pesë elementet e mëposhtme:• vlerësimi i karakteristikave të komitentit (p.sh., vlerësimi i reputacionin e tij afarist,

statusi juridik, vlerësimi i karakteristikave të menaxhimit të personit juridik, etj.)• vlerësimi i kapacitetit të komitentit, me çka shqyrtohet kapaciteti prodhues

dhe fi nanciar (p.sh., shqyrtohen një sërë indikatorë, siç janë: vëllimi i shitjes, lloji i prodhimeve, licenca dhe marka e prodhimit, kontuiniteti i punës së kompanisë, vlerësimi i të ardhurave të ardhshme, struktura e shpenzimeve, etj);

• vlerësimin e nivelit të kapitalit, respektivisht neto vlera e pronës së komitentit;• vlerësimi konjukturës d.m.th. kushtet ekonomike në të cilat vepron komitenti;• vlerësimi i kolateralit, d.m.th. lloji i sigurimit, me të cilin në mënyrë plotësuese

sigurohet kthimi i kredisë. Kjo do të thotë se në rast se klienti nuk e kthen kredinë nga puna e vet e rregullt, atëherë banka mund të aktivizojnë sigurimin që ta paguajë kredinë. Shpesh, si sigurim të kredisë shfrytëzohen: hipoteka e pronës së patundshme, pengu i sendeve të tundshme, kambial i cili është nënshkruar nga dy ose tre zhirantë, me ndalesë administrative të një pjese të pagës së klientit – personit fi zik etj.

Parimi i efi kasitetit në investim është i lidhur ngushtë me parimin e sigurisë dhe ai përfshin përpjekjet e bankës për të orientuar plasmanet e veta fi nanciare te ato subjekte për të cilat pritet se do të arrijë rezultate më të mira, prodhim, rentabilitet dhe produktivitet më të madh. Edhe ky parim, si edhe parimi i sigurisë, është i bazuar në marrjen e një sërë masash dhe aktivitetesh me të cilat vlerësohet aftësia kreditore e klientit.

3. Parimi i rentabilitetit

Motivi themelor në punën e çdo banke është realizimi i fi timit. Për të arritur këtë qëllim, banka plasmanin e vet duhet ta orientojë kah projektet rentabile. Me fj alë të tjera, e nxitur nga motivi themelor – maksimizimi i fi timit, banka i investon mjetet e mbledhura



në projekte që gjenerojnë shkallë të lartë të fi timit. Megjithatë, nuk duhet harruar rregulla themelore bankar e cila thotë se shkalla më e lartë e fi timit, me të drejtë, shkon bashkë me nivel më të lartë të rrezikut, i cili është i lidhur me investimin konkret. Së këndejmi, banka mund ta rrisë fi timin e saj me anë të investimit në projekte me fi tim të lartë, por të cilët njëkohësisht janë edhe më të rrezikshëm.

Në fakt, prej këtu lindën edhe dilema kryesore bankare: “profi tabilitet kundrejt sigurisë”. Vallë banka, a do të zgjedhë të bëjë më pak plasmane fi timtare, por të cilat njëkohësisht janë më pak të rrezikshme (për shembull, blerja e bonove të thesarit të bankës qendrore ose obligacione të shtetit) apo, nga ana tjetër, do të zgjedhë plasman me rendiment të lartë, por edhe me normë të lartë të rrezikut (për shembull, kreditë e dhëna me shkallë më të lartë të interesit të ndonjë klienti të ndryshëm), varet ndaj menaxhimit të bankës dhe nga organe të tjera të udhëheqjes.

Në çdo rast, nëse banka bëhet më e rrezikshme si pasojë e plasmanit të bërë, aksionarët e bankës nuk do të jenë të kënaqur nga vendimet e menaxhmentit të tij dhe mund të vendosin për të shitur aksionet e tyre. Gjithashtu, nuk do të jenë të kënaqur edhe autoritetet mbikëqyrëse, sepse me atë mund të rrezikohet likuiditeti, kurse në afat të gjatë edhe aftësia pagesore e bankës. Prandaj, bankat preferojnë më shumë fi time të qëndrueshme dhe të besueshme, përkundër arritjes së fi timeve maksimale, të cilat megjithatë mund ta rrezikojnë likuiditetin.

4. Parimi i transparencës

Siç u përmend më parë, nëpërmjet funksionit të vet ndërmjetësues, bankat janë orientuara në punë me klientë të ndryshëm personat vendas dhe të huaj juridik dhe fi zik. Subjektet me tepricë, respektivisht subjekte me fondet në dispozicion, i investojnë këto fonde në bankë, në mënyrë që të realizojnë fi time të caktuara. Që të vendosin vallë dhe në cilën bankë i investojnë mjetet e tyre, ata duhet të kenë të dhëna të mjaftueshme për suksesin dhe sigurimin e punës së bankës. Gjithashtu, që të sjellë vendim që një subjekt i caktuar të bëhet aksionar i bankës, duhet të ketë në dispozicion të dhëna për punën e saj.

Në të vërtetë, respektimi i parimit të transparencës do të thotë për opinionin që të sigurohen të dhëna të mjaftueshme për punën e bankës. Këto të dhëna kryesisht kanë të bëjnë me sa vijon: cilët janë aksionarët kryesorë të bankës; përbërja e ekipit menaxhues të bankës; vendndodhja dhe lloji i aktiviteteve të cilat i kryen banka; dhe, gjithsesi, raportet kryesore fi nanciare të bankës, siç janë, bilanci i gjendjes dhe bilanci i suksesit.

Këtu gjithsesi duhet të përmendet roli dhe obligimi ligjor i shtëpive të auditimit, të autorizuara të cilat së paku një herë në vjet edhe atë në fund të vitit kalendarik, duhet t’i kontrollojnë dhe shqyrtojnë raportet fi nanciare dhe të japin mendimin e tyre të auditimit mbi realitetin fi nanciar dhe tregues të tjerë fi nanciarë. Në të vërtetë, mendimi i auditimit dhe raportet përkatëse fi nanciare banka duhet t’i shpallë së paku në një nga gazetat, që paraqet një nga elementet e parimit të transparencës së punës bankare.




1. Cilat janë parimet themelore bankare?2. Defi noni parimin e likuiditetit!3. Defi noni likuiditetin kreditor!4. Shpjegoni çfarë nënkuptoni me likuiditetin pagesor!5. Defi noni sigurimi në punë të bankave!6. Shpjegoni konceptin e efi kasitetit të bankave!7. Cili është parimi i rentabilitetit?8. Cilët faktorë ndikojnë në likuiditet?9. Çfarë është transparenca në punën e bankës?10. Cili është dallimi në mes parimeve bankare dhe parimeve fi nanciare?

Shembuj për tërësinë tematikeParimet e punës bankare

Shembull 1.Bankat piramidale në Maqedoni: TAT, Almako, Lavci, Alfa S dhe banka të tjera të

dështuan për shkak të:• mosrespektimit të parimit të likuiditetit• për shkak të plasmaneve me rrezikshmëri të madhe• për shkak të pagesave të intereseve të larta kursimtarëve të parë• mungesa e transparencës në punët e tyre• mungesës së sigurisë dhe efi kasitetit të plasmanit• mungesës së rezervave të detyrueshme

Detyrë: Përgjigju a është e vërtetë dhe shpjegoji të gjitha pikat e numëruara!

Shembulli 2.Simulo se je pronar i bankës. Në cilat gjëra do t’i kushtoni vëmendje që banka juaj

të jetë e suksesshme, e njohur dhe konkurrente. Detyrë:1. Si do të mbanit likuiditetin, e si sigurimin dhe efi kasitetin? 2. Çfarë politike të normave të interesit do të realizosh? 3. Cilat kushte do t’i kërkosh nga komitentët dhe cilat procedura dhe

dokumentacion?



Ushtrime

1. Banka është e detyruar që pronarëve të atyre mjeteve, sipas kushteve të kontraktuara, t’ua kthejë, dhe nëse ato janë mjete të paafatizuara, janë të deponuar në bankë si të lira, atëherë banka duhet të jetë në gjendje t’i kthejë në çdo moment.PO JO

2. Termi likuiditetit, në përgjithësi, do të thotë aftësi e debitorit që me kohë të përgjigjet në obligimet ndaj kreditorëve të saj.PO JO

3. Përpjekjet e bankës të orientuara kah ruajtja e likuiditetit të bankës, praktikisht, kanë të bëjnë me sigurimin në shfrytëzimin e papenguar të të gjithë komitentëve të bankës, në çfarëdo mënyre të deponuara në të, por me qëllim për kryerjen e obligimeve të veta. PO JO

4. Duke respektuar parimin e sigurisë, banka siguron se komitenti i saj, i cili ka marrë kredi nga ajo, në kohë dhe në tërësi do ta kthejë.PO JO

5. Defi noni parimet e rentabilitetit!_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Cilët janë faktorët e likuiditetit?_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Defi noni sigurimin dhe efi kasitetin!_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Nën sigurim dhe efi kasitet nënkuptohet aftësia e bankës të mundësojë punën e kontuinuar dhe të papenguar. PO JO


T E M A 10

PUNËT BANKARE

P a s q y r a e t e m ë s Punët bankarePunët pasive bankare ose punët e mobilizimit dhe koncentrimit të mjeteve të paravePunët afatshkurta pasive bankarePunët pasive ndërbankareRieskonti, rilombardi, revolinguPunët afatgjata pasive bankare (koncentrimi i mjeteve afatgjata)Punët aktive bankare (punët kreditore bankare)Llojet e krediveNdarja e kredive sipas afatizimitPunët afatgjata aktive bankareKreditimi në Republikën e Maqedonisë

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të defi noni të punët bankare • të shpjegoni punët pasive bankare • të numëroni punët bankare afatshkurta • të defi noni punën pasive ndërbankare • të shpjegojë punën pasive ndërbankare • të defi noni eskontin, rilombardin dhe revolingun • të defi noni punët afatgjata bankare • të shpjegoni punët bankare afatgjate • të shpjegoni punët bankare aktive • të shpjegoni llojet e kredive dhe t’i numëroni të njëjtat • të shpjegoni procedurën për marrjen e kredive • të shpjegoni ndarjen e kredive sipas afatizimit • të defi noni punët aktive afatgjata bankare • të shpjegoni punët aktive bankare afatgjata • të jepni arsyetim se si realizohet kreditimi në Republikën e Maqedonisë • të jepni arsyetim se si realizohet kredia afatgjate të personave juridikë • të shpjegoni kreditimin e popullatës • të siguroni arsyetoni se si realizohet kreditimi afatshkurtër i popullsisë • të shpjegoni për kreditimin afatgjatë të popullsisë • të shpjegoni punët neutrale bankare

Kreditimi afatgjatë i personave juridikKreditimi i popullsisëKreditimi afatshkurtër i popullsisëKreditimi afatgjatë i popullsisëPunët neutrale bankareKreditimi afatshkurtër i personave juridik


Në çdo vend emetimi i kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara i është besuar bankës qendrore. Te ne, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka privilegjin të jetë bartësi i vetëm i emetimit të kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara.

Avali është garanci që e jep avali-avaluesi, garanci e pakushtëzuar dhe e parevokueshme se do të paguhet shuma e kambialit, nëse shumën nuk e paguan debitori i kambialit.

Kreditë investuese jepen zakonisht për blerjen e pajisjeve (makinave dhe pajisjeve të tjera të ndryshme) në mënyrë që të zgjerohen kapacitetet ose për shkak të rindërtimit dhe modernizimit.

Bonot e arkës janë letra me vlerë afatshkurtra me të cilat emetuesi obligohet qe mbajtësit të bonove do t’ia paguajë vlerën nominale që i përket dhe interesin në afatin e maturimit.

Kredia eskonte është punë e tillë bankare me të cilën është e paramenduar që nga ana e bankës të blihen kambialet të cilat nuk janë të maturuara, me zbritje të interesit të caktuar deri në maturimin e kambialit.

Me dhënien e garancisë, banka obligohet që një shfrytëzuesi të caktuar do t’ia shlyej obligimin të cilin ndaj tij e ka komitenti i tij, nëse ai nuk e paguan obligimin e tij.

konceptet kyçe:

punët bankare

punët pasive afatshkurta bankare

punët aktive bankare

depozitat, bonot e arkës

rieskonti

revolingu

rilombardi

kambialet

aksionet

kreditë

eskontimi i kambialit

eskont

kredia ramburse

akcepti

avali

kreditë me hipotekë

kreditimi i popullsisë

kreditë konsumatore

punët neutrale bankare

depo punët


T E M A 1 0Punët bankare

1. Punët bankare

Në fi llim të mësimit, madje kur e përcaktuam nocionin dhe defi nimin e bankave, theksuam se institucionet fi nanciare që kanë të bëjnë me grumbullimin e mjeteve monetare, plasmanin e tyre e bëjnë në formë të kredisë dhe ndërmjetësimit të qarkullimit pagesor.189

Sa i përket funksioneve të bankës, të gjitha aktivitetet e saj mund të ndahet në punët bankare në vijim:

A. Punët për mbledhjen dhe koncentrimin e mjeteve ose siç është quajtur tjetër ndryshe punët mobilizuese bankare. Ngase banka paraqitet në rolin e debitorit (ka detyrime) ndaj mbajtësit të mjeteve të depozituara bankare ato quhen punë bankare pasive. Në bilancin e bankës këto mjete paraqiten në anën e pasivës..

B. Punët kreditore bankare ose punët e plasmaneve bankare. Ngase në këto punë bankare banka paraqitet në rolin e kreditorit, ato janë quajtur edhe punë aktive bankare. Këto punë bankare mbahen si kërkesa të bankës në anën e aktivës së bilancit.

C. Në grupin e tretë bëjnë pjesë punët ndërmjetësuese. Këto janë punë që banka i kryen në emër të palëve të treta dhe ku nuk paraqitet as si debitor ose si kreditor. Për shkak të këtij roli të bankës, këto punë bankare quhen edhe punë bankare neutrale.

Këto janë tri grupet kryesore të aktiviteteve bankare. Përveç këtyre, më pak të rëndësishme, por të pranishme janë edhe punët vetanake bankare të bëra nga bankat në emër të tyre dhe për llogari të vet.

Nga aspekti i afatizimi, punët e lartpërmendur bankare i ndajmë në afatshkurta dhe afatgjata.

Punët pasive bankare ose punët e mobilizimit dhe të përqendrimit të mjeteve monetare

Së pari, do të fi llojë me prezantimin e depozitave bankare, sepse nëpërmjet tyre banka vjen deri te mjetet me të cilat e krijon potencialin e vet të kredisë. Varësisht nga kjo se çfarë rezultate banka do të arrijë në drejtim të mobilizimit të mjeteve, varet edhe aktiviteti i saj në anën e kredisë, respektivisht nën anën e plasmanëve bankare.

Fillimisht do të shqyrtojmë punët afatshkurta pasive bankare.

1.1 Punët pasive bankare afatshkurta

• Si punë më kryesore pasive bankare afatshkurta konsiderohen këto forma të mëposhtme të mobilizimit të mjeteve:190

• Emetimi i parave;• Mobilizimi i depozitave monetare;• Emetimi i bonove të arkës, dhe• Punët pasive ndërbankare.

189 Po aty, fq. 129190 Gros, Daniel and Suhrcke. Ten years after: what is special about transition countries? European bank for Reconstruction and Development, Working Paper No. 56, August 2000.p. 158



1.1.1 Emetimi i parave

Në çdo vend emetimi i kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara u është besuar bankave qendrore. Te ne, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ka privilegjin të jetë bartësi i vetëm i emisionit të kartëmonedhave dhe monedhave të farkuara.

Historikisht, kjo punë e re bankare është që nga shekulli i fundit, kur bankat fi lluan të lëshojë faturë (shënim), ose bankënota të pronarëve të arit të cilën atë e kanë depozituar për ruajtje në bankë. Me marrjen e vërtetimit pronari i arit ka përfi tuar të drejtën e kërkesës te banka për sasinë e deponuar të arit, e ajo është bë debitori i saj. Meqë, në këtë rast, banka shfaqet në rolin e debitorit, puna bankare numërohet si punë pasive bankare.

Më vonë, kur ligjet e shtetit kanë ndaluar zëvendësimin e kartëmonedhave për ar dhe i ka shpallur kartëmonedhat si mjet ligjor për pagesë, ato nga surrogatë (zëvendësues) të parave u bënë para “të vërteta”.191

Ngase emisioni i parave nuk ka qenë i kufi zuar nga sasia e arit që është depozituar në bankë, u shfaq rrezik real i emisioneve të tepruara të parave që mund të ndikojë shumë negativisht në ekonomi, veçanërisht në rritjen e infl acionit në vend. Prandaj emisioni i parave është nën kontrollin e shtetit.

Te ne Banka popullore e Republikës së Maqedonisë është përgjegjëse për ruajtjen e vlerës së parasë.

Gjithashtu, ajo është përgjegjëse për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim në mënyrë që të jetë në nivel të njëjtë me atë të nevojshëm.

Nëse emitohet një sasi më e mëdha e parave se sa është e nevojshme, krijohet infl acioni dhe zvogëlohet fuqia blerëse e parave. Me rritjen e çmimeve prej 1:100 me 1.000 denarë, mund të blihet sasi më me e vogël e mallrave.

Nëse, nga ana tjetër, emitohet një sasi më e vogël e parave se sa është e nevojshme, ndodhin vështirësi defl atore. Zvogëlohet prodhimi, tregtimi i mallrave, kurse rriten rezervat. Me këtë rast bëhet stagnimi i ekonomisë.

1.1.2 Mobilizimi i depozitave monetare

Nga vetë fi llimi i punëve bankare, ruajtja e vlerave në bankë është një nga aktivitetet e para bankare klasike prej të cilave është zhvilluar bankieria bashkëkohore.192

Varësisht nga llojet e vlerave që janë depozituar në bankë dhe mënyra e disponimit të vlerës së depozituar nga pronari i saj, depozitat ndahen në depozita të vërteta dhe depozita jo të vërteta.

Depozitat e vërteta, në të vërtetë, janë depo punë, kurse ato janë punë neutrale bankare dhe për ato do të fl asim më vonë. Këtu do të themi vetëm se nën punë – depo nënkuptohen pranimet nga banka me qëllim të ruajtjes së gjërave të çmueshme ose letrave me vlerë të qytetarëve.

191 Po aty, fq. 158192 Gros, Daniel and Suhrcke. No. 56, August 2000., op, cit., p. 159



Depozitat jo të vërteta përfaqësojnë depozitat monetare që janë depozituar në bankë.

Ky lloj i punëve të depozitave paraqet punë themelore pasive bankare, nga e cila varet puna e një banke të caktuar, e posaçërisht potenciali i kredisë dhe përmirësimi i kredive afatshkurta.

1.1.3 Llojet e depozitave

Sipas mënyrës se si mjetet janë të depozituara në bankë, si dhe sipas mënyrës së disponimit me to, veçohen këto lloje:193

• Depozita pa afat;• Depozita për periudhë të papërcaktuar me afat të dorëheqjes;• Depozitat për periudhë të caktuar;• Depozitat me dedikim, dhe• Depozitat pa dedikim.

Këtu do të fl asim për depozitat pa afat për shkak se ato bëjnë pjesë në punët karakteristike pasive bankare. Depozitat e afatizuar bëjnë pjesë në punët pasive bankare, por edhe për ato do të bëjmë fj alë në këtë pjesë.

Si formë e veçantë e mobilizimit të mjeteve monetare në ato duhet të përfshihet edhe emisioni e certifi katave për depozitëave që fi llon të ringjallet edhe në sistemin bankar të Maqedonisë.

Depozitat pa afat ose depozita a vista, siç edhe ndryshe quhen, janë të gjitha mjetet monetare të deponuara në bankë, por të cilat deponuesi (pronari i mjeteve) lirisht mund t’i shfrytëzojë në çdo kohë.

Çdo subjekt juridik zgjedh një bankë që do t’i deponojë mjetet e veta. Me këtë rast, ai është i lirë në zgjedhje të bankës në të cilën do t’i deponojë mjetet. Pas reformave të kryera në sistemin e pagesave, subjektit të parë i mundësohet që të hapë një llogari në shumë banka ose shumë llogari në një bankë.

Nga ana e saj, banka është e obliguar që depozituesit të mjeteve t’i mundësojë shfrytëzim të papenguar të mjeteve për pagesë. Gjithashtu, banka mund t’i shfrytëzojë këto mjete, sepse ato paraqesin zë të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankës.

Disponueshmëria e mjeteve mund të bllokohet në bazë të urdhrave të paraqitura akcepte ose vendimeve gjyqësore, kurse në atë rast nëpërmjet bllokimit RVLL (Regjistrit të vetëm të llogarive) transmetohet në të gjitha llogaritë të një subjekti juridik, pavarësisht nga banka ku është hapur llogaria.

Kriteri tjetër për klasifi kim të depozitave është në varshmëri të investuesve të mjeteve. Nga aspekti i tyre depozitat ndahen në.194 • depozitat monetare të cilat në bankë i investojnë subjektet afariste; • depozitat monetare të cilat në bankë i investojnë qytetarët.




1.1.4 Depozitat monetare të subjekteve juridike

Depozitat monetare të subjekteve juridike mbahen në shumë llogari në një bankë ose në shumë banka.

Depozitat llogarive, respektivisht dispozitat në llogaritë kanë pjesëmarrje të konsiderueshme në depozitat e përgjithshme afatshkurta.195

Llogaria në bankë është llogari kryesore bankare në të cilën personat juridik i mbajnë mjetet e tyre monetare për punë të rregullt. Saldoja e llogarisë patjetër duhet të jetë aktive. Pronari i llogarisë nuk mund të bëjë pagesë nëse nuk ka mjete në llogari ose, nga ana tjetër, mund të bëjë vetëm pagesë të pjesërishme varësisht nga lartësia e mjeteve në dispozicion. Ato mbahen në llogari të veçanta. Në llogarinë për punën rrjedhëse gjenden mjetet që arrijnë nga realizimi i pa paguar i punës së rregullt, mjetet e fi tuara nga themeluesit dhe mjetet qarkulluese nga fondet e veta afariste.

Përveç llogarisë për punë të rregullt, personat juridikë mund të kenë llogari të mjeteve të ndara. Mjetet në këto llogari kanë karakter të dedikuar rigoroz. Për çdo lloj të mjeteve të ndara dedikuese patjetër duhet të ekzistojë një llogari e veçantë e ndarë në kontabilitetet të personave juridikë.

1.1.5 Depozitat monetare të qytetarëve

Një nga funksionet më të rëndësishme të bankave paraqesin mbledhjet e depozitave të kursimit të popullsisë. Rëndësia e kësaj pune bankare është edhe më e madhe kur kihet parasysh se nëpërmjet bankës mundësohet një numër i madh i shumave të vogla të parave të shpërndara në popullatë, të përqendrohen në një vend dhe të shfrytëzohen për qëllime të ndryshme të dobishme në shtet.

Te ne për kursimin e popullsisë ekzistojnë disa karakteristika të veçanta sipas të cilave196:• depozitat e kursimit mund të jenë në denarë ose në valuta të huaja; • depozitat e kursimit paraqesin sekret afarist. Banka mund të japë të dhëna për

lartësinë e tyre vetëm në bazë të kërkesës me shkrim nga gjykata, nëse kundër atij qytetari mbahet procedurë gjyqësore.

Kursimet e popullsisë paraqesin artikull të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankave. Te disa banka 70% -80% të potencialit të përgjithshëm kreditor e formojnë depozitat e kursimit të popullsisë.

Bankat janë të interesuara që të tërheqin sa është e mundur një numër të madh të mjeteve të lira të parave sepse në këtë mënyrë e rrisin potencialin e vet kreditor. Megjithatë, në të njëjtën kohë duhet theksuar se në këtë plan ende ekzistojnë mundësi të mëdha të pa shfrytëzuara. Ende në shtëpitë e popullsisë, posaçërisht të asaj fshatare, ekzistojnë shumë të mëdha të mjeteve monetare. Banka duhet t’i afrohet kursimtarit potencial, e jo të presë që ai të vijë tek ajo. Për këtë shkak, bankat duhet të tregojë raport




më aktiv në këtë plan. Duhet të hapë ekspozitura, sportele të shpërndara, sportele mobile edhe në vendet më të largëta.

Gjithashtu, duhet të tregojë këmbëngulje më të madhe në drejtim të planit të të gjitha pagesave, respektivisht të rrogat e të punësuarve të realizohen nëpërmjet llogarive ose librezave të kursimit, e jo në para të gatshme të arkave të subjekteve juridike. Praktika ka treguar se nëse rrogat paguhen nëpërmjet librezave të kursimit ose nëpërmjet llogarive rrjedhëse, atëherë një pjesë e madhe e rrogave mbahet në banka dhe rritet potenciali i tyre kreditor.

Bankat shumë pak kanë bërë në planin e përmirësimit të shërbimeve, si faktor për rritjen e kursimit ose, nga ana tjetër, shumë pak kanë bërë në raport të politikës aktive të plasmanëve për përkrahje të nevojave të caktuara të popullsisë. Nuk mund të kontestohet fakti se shërbimet bankare nuk janë në nivelin e kënaqshëm. Këtë ta ilustrojmë me një shembull.

Në vendet më të zhvilluara, ku edhe arsimimi i popullsisë është në nivel më të lartë, nëpunësit e sporteleve kursimtarëve ende ia plotësojnë formularët për depozitim ose tërheqje të mjeteve monetare, e ata vetëm nënshkruajnë.197 Te ne, në rrethanat në të cilat arsimimi i popullsisë është në nivel më e ulët, depozituesit vetë i plotësojnë formularët. Kuptohet, në vitet e fundit situata ndryshohet qenësisht për në të mirë. Në të vërtetë, futja e zgjidhjeve të reja programore do të thotë thjeshtim të procedurës për depozitim dhe tërheqje të mjeteve. Kështu, kursimtari thjesht vetëm me gojë deklarohet se çka dëshiron të tërheqë ose të depozitojë dhe nënshkruhet si dëshmi se kjo bëhet me pëlqimin e tij.

Sipas disa studimeve, sasi të mëdha të kursimeve të parave nga qytetarët tanë të punësuar përkohësisht jashtë vendit mbeten ende në bankat e huaja, ndër të tjera, për shërbime të cilësisë që më shumë ofrojnë këto banka në krahasim me tonat. Dhe jo vetëm kaq. Besimi i dëmtuar në sistemin bankar me të ashtuquajturat para të bllokuara e kanë bërë te veten. Megjithatë, në vitet e fundit po kthehet besimi në sistemin bankar, me lëshimin e obligacioneve shtetërore për kursimet “e robëruara” devizore, si dhe me paraqitjen e Fondit për sigurimin e depozitave. Asnjëherë nuk duhet të harrohet fakti se akumulimi familjar është më i lirë në krahasim me çdo linjë të kredisë së huaj.

1.1.6 Emetimi i bonove të arkës

Bonot e arkës janë letra me vlerë afatshkurtra me të cilat emetuesi obligohet që mbajtësit të bonove do t’ia paguajë vlerën nominale dhe interesin. Në sferën e bankave tona, si emetues i bonove të arkës paraqitet Banka popullore e Republikës së Maqedonisë. Bonot e arkës të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë mund t’i blejnë bankat, kursimoret, fondet e investimeve dhe të pensioneve, kurse personat fi zikë dhe juridikë mund të blejnë bono të arkës vetëm nëpërmjet bankës.198




Karakteristikë e rëndësishme e bonove të arkës të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë, për dallim nga letrat e tjera me vlerë është se me ato bëhet tërheqja e tepricës së masës monetare mbi nevojën e Bankës popullore të RM. Gjatë emisionit të letrave të tjera me vlerë, mjetet monetare edhe më tej qarkullojnë në ekonomi, respektivisht bëhet rishpërndarja e mjeteve likuide prej subjekteve të cilët disponojnë tepricën e likuiditetit të subjekteve të cilëve u nevojitet likuiditet plotësues. Për dallim nga kjo, kur njëherë do të bëhet emisioni i bonove të arkës, mjetet e mbledhura monetare mbeten jashtë qarkullimit deri në afatin e maturimit të bonove të arkës. Me këtë rast, kur Banka popullore e Republikës së Maqedonisë do të vlerësojë se masa monetare në qarkullim është më e madhe nga masa e nevojshme, ajo emeton bono të arkës dhe në këtë mënyrë ndikon edhe mbi potencialin kreditor të bankave edhe mbi nivelit e normave të interesit. Në këtë kuptim, bonot e arkës përfaqësojnë instrument të rregullimit monetar.

Bonot e arkës janë letra me vlerë me cilësi të lartë, me të cilat poseduesit mund të tregtojnë në tregun e letrave me vlerë. Gjegjësisht, në qoftë se poseduesi i bonove të arkës në një moment të caktuar gjendet në pozitë të mungesës së mjeteve likuide, kurse në portofolin e vet disponon bono të arkës, ai mund t’i ofrojë për shitje në treg personave të tjerë të interesuar. Në këtë mënyrë, ai lehtë do të vijë te mjetet likuide të cilat janë të nevojshme për kryerje të aktivitetit të tij199. Nëse, nga ana tjetër, konstaton se bëhet fj alë për mungesë të përkohshme të likuiditetit, në vend që t’i shesë bonot e arkës, poseduesi mund të kërkojë kredi në tregun e parave, por si sigurim (peng) mund t’i ofrojë bonot e arkës. Kuptimi i sigurimit të bonove të arkës, në aspektin e kredikërkuesit, është që të vijë te mjetet likuide në një afat të shkurtë, kurse pas kthimit të kredisë sërish të disponojë bono të arkës në portofolin e vet. Nga aspekti i dhënësit të kredisë, sigurimi i bonove të arkës gjatë lejimit të kredisë i jep sigurim se në rast se kredia nuk kthehet, ai do të bëhet pronar i bonove të arkës dhe në këtë mënyrë do të sigurojë pagesën e saj.

Në përputhje me rregullativën më të re ligjore, të gjitha letrat me vlerë në Republikën e Maqedonisë, e me këtë edhe bonot e arkës janë në formë jomateriale, respektivisht në formë elektronike dhe me to tregtohet në mënyrë elektronike.

2. Punët pasive ndërbankare

Në punën e tyre bankat janë të drejtuar në bashkëpunim të ngushtë të ndërsjellë. Ky bashkëpunim më tepër është shprehur në planin e dhënies së huazimeve afatshkurta reciproke. Në vendet me treg të pazhvilluar fi nanciar, bankat shumë më tepër janë të drejtuara në bashkëpunim me bankën qendrore, e cila paraqitet si një nga burimet kryesore të kredive, e shumë më pak në kreditimin reciprok.

199 Gros, Daniel and Suhrcke. No. 56, August 2000., op, cit., p. 164



Për bankën e cila paraqitet si shfrytëzues i kredisë, marrja e kredisë paraqet punë mobilizuese, respektivisht punë pasive bankare, sepse përmes këtij aktiviteti të vet ajo vjen te mjetet, por njëkohësisht paraqitet në rolin e debitorit ndaj huadhënësit të mjeteve.

Për bankën, nga ana tjetër, e cila jep hua mjete, kjo punë bankare paraqet punë aktive, respektivisht punë aktive bankare.200

Në punët më karakteristike afatshkurtër ndërbankare bëjnë pjesë: rieskontet, rilombardet dhe kreditë postare.

2.1 Rieskonti

Rieskont quhet ajo punë pasive sipas të cilës një bankë i eskonton (d.m.th. i shet) kambialet ndonjë banke tjetër (bankës qendrore ose ndonjë banke tjetër komerciale). Pse quhet rienskonte? Kambiali njëherë është eskontuar kur remitenti ia ka dhënë bankës dhe me atë ka ngritur kredi që duhet ta kthejë në afatin e maturimit së kambialit201. Në vend që banka në vete ta mbajë kambialin deri në afatin e maturimit, ajo para atij afati sërish e eskonton, domethënë e rieskonton te ndonjë bankë tjetër (shpesh te banka qendrore). Kur do të vijë afati i maturimit i kambialit, i obliguari e shlyen detyrimin e tij kambialor te banka e cila e ka pranuar kambialin për rieskontim.

Si është teknika e rieskontimit?Banka e cila e lëshon kambialin për rieskont së pari e xhiron kambialin, me çka ajo

kalon në pronësi juridike të bankës që e pranon. Ajo bankë që do ta japë kambialin bëhet zhirant, respektivisht debitor i kushtëzuar i kambialit. Për këtë shkak rieskonti bën pjesë edhe në punët pasive (afatshkurta) bankare. Rieskonti është punë pasive, respektivisht punë mobilizuese bankare për bankën e cila i rieskonton kambialet, sepse në këtë mënyrë, ajo nga njëra anë i rrit mjetet, kurse nga ana tjetër edhe borxhet e veta.

2.2 Rilombardi

Rilombardi është punë shumë e ngjashme bankare me rieskontin, vetëm se këtu objekt i dorëzimit nuk janë kambialet, por letra të tjera me vlerë. Nëse banka n ka nevojë për mjete mnetare, por tashmë ka letra me vlerë të cilat janë të lëna peng (të lombarduara) te ajo, ajo përsëri do t’i lëjë peng (rilombardojë) në bankën qendrore ose në ndonjë bankë tjetër dhe kështu do të vijë në mjete likuide202.

Shkurtimisht, lombardi dhe rilombardi përbëhen nga lënia peng e letrave me vlerë dhe tërheqja e huasë e cila është një përqindje e vlerës së letrave me vlerë të tilla.

Me këtë rast elementet kryesore janë:203

200 Gros, Daniel and Suhrcke. No. 56, August 2000., op, cit., p. 165201 Po aty, fq. 166202 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Commercial banking, Interest Margins and Profi tability: Evidence from some EU Countries. Institute Superior de Economia e Gestao-CISEP, Lisboa, Portugal and Faculdade de Economia do Porto-CEMPRE, Porto, Portugal, 2000. p. 159203 Po aty, fq. 159



• letrat me vlerë të kenë vlerën e tyre publike (të bursës);• huaja e dhënë të mos e mbulojë tërë vlerën, por vetëm një përqindje të caktuar (në

botën afariste është e zakonshme që ajo përqindje të jetë 75% e vlerës monetare të letrave me vlerë).

Në vendet anglo-saksone shumë shpesh praktikohet rilombardi. Karakteristika kryesore është se ai kontraktohet shpejt dhe pa formalitete të mëdha dhe afat shumë të shkurtër. Afatet e zakonshme janë një ditë, një javë dhe 14 ditë. Arsyeja kryesore pse këto afate janë aq të shkurtëra është se ka luhatje të mëdha në çmimet e letrave me vlerë.

2.3 Kreditë revoling (postare)

Kur dy banka në vende të ndryshme, janë në marrëdhënie biznesi, apo korrespondojnë, shpesh tregohet nevoja që ato midis vete të kreditohen.

Në të vërtetë, në sektorin bankar ekziston parimi që të mos përmbushen kurrfarë urdhrash për pagesë nëse për ato së pari nuk ka mbulesë. Megjithatë, shpesh ndodh që mbulesa të vonohet, të mos mjaftojë etj. Në raste të tilla, që të mos anulohet kryerja e urdhrave, zakonisht bankat merren vesh midis vete që të kreditohen për kohën kur nuk bëhet mbulesa. Këto kredi quhen kredi postare, sepse konsiderohet se për to do të bëhet mbulesa me postën e ardhshme dhe kreditë vazhdojnë derisa nuk vjen posta nga vendi ku është dërguar nga vendi i bankës.

Post-kreditë kontraktohen prej përpara pa pagimin e interesit dhe pa kurrfarë shpenzimi tjetër për njërën ose bankën tjetër. Post-kreditë bëjnë pjesë në kreditit që ripërtërihen d.m.th. të cilat pas shterjes dhe shuarjes paraqiten sërish të a.q. roloving kredi.

3. Punët bankare afatgjata pasive

Bankat janë të interesuara që të mbledhin dhe të përqendrojnë mjete të afatizuara për një periudhë më të gjatë kohore. Këto mjete bankierët i quajnë mjete “kualitative”, për shkak se ata me siguri mund të mbështete në to, sepse ato nuk do të tërhiqen pëpara se të kalojë afati. Kjo u mundëson bankierëve siguri më të madhe në planifi kimin e plasmanëve në aktivitetin kreditor të bankës. Nga këto mjete bankat ndajnë kredi investuese të cilat janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e një vendi.

Në punët bankare më të rëndësishme pasive afatgjate bëjnë pjesë:204

• depozitat e afatizuara;• emetimi i letrave me vlerë;• marrja e kredive afatgjata nga jashtë.

204 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Portugal, 2000., op, cit., p. 160



3.1. Afatizimi i depozitave

Depozitat afatgjata konsiderohen depozitat e afatizuara me një afat më të gjatë se një vjet. Depozitave të tilla banka u jep interes jashtëzakonisht më të madh se sa është interesi i depozitave pa afat.

Përndryshe, personat fi zikë dhe juridikë të cilët afatizojnë mjete monetare, me bankat lidhin kontratë me të cilin obligohen se mjetet nuk do t’i tërheqin deri në afatin e kontraktuar.

Që të tërheqë një numër sa më të madh të deponentëve të cilët do të afatizojnë depozita për një kohë të caktuar, banka, përveç asaj se jep interes më të lartë, u jep edhe përfi time të tjera, siç është, për shembull, që ata të kenë përparësi për marrje të kredive ose të marrin kredi nën kushte më të volitshme, ose të marrin interes stimulues mbi limitet gjegjëse të depozitave.

Në grupin e depozitave afatgjata bëjnë pjesë edhe depozitat e afatizuara për një kohë të caktuar me ndryshim të afatit.205

Këto mjete depozituesi mund t’i përdorë kur do të kalojë afati i kontraktuar, prej ditës kur deponenti me shkrim e ka ndryshuar afatizimin e depozitës. Këto depozita janë më pak të dobishme në krahasim me depozitat e mëparshme.206

3.2 Emetimi i letrave me vlerë

Nga më shumë lloje të letrave me vlerë, ne do ta shqyrtojmë emetimin e obligacioneve dhe emetimin e aksioneve.

3.2.1 Emetimi i obligacioneve

Obligacionet janë letra me vlerë, apo dokumente të shkruara me të cilat emetuesi obligohet që personit të theksuar në obligacion, ose prurësit të obligacionit, në një afat të caktuar do t’ia paguajë shumën e shënuar në obligacion bashkë me interesin përkatës.

Në vendin tonë, obligacione mund të emetojnë personat juridikë, bankat dhe shteti. Si blerës të obligacioneve mund të paraqiten të gjithë personat juridikë dhe fi zikë.

Obligacionet janë instrument shumë i për shtatshëm për mobilizim të mjeteve monetare të lira me karakter afatgjatë.

Obligacionet emetohen në formë të veçantë. Shuma totale e huasë ndahet në sasi më të vogla të rrumbullakosura prej 100, 500, 1000 dhe 5000 denarë. Zakonisht, në aq apoena shprehen obligacionet. Gjithashtu, në obligacione patjetër duhet të theksohen të gjitha kushtet e huasë, siç është qëllimi i huasë, lartësia e interesit, afati i maturimit etj.207 Në Republikën e Maqedonisë obligacionet mbahen si shënim elektronik në Depozituesin qendror të letrave me vlerë, respektivisht ato janë ë formë jomateriale.

205 Po aty, fq. 161206 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Portugal, 2000., op, cit., p. 162207 Po aty, fq. 162



3.2.2 Emetimi i aksioneve

Aksioni si letër me vlerë është futur në jetën tonë ekonomike në vitet e fundit. Aksioni është letër me vlerë pronësore, e cila paraqet dëshmi të pronësisë të një pjese ideale nga pjesa kryesore e shoqërisë aksionare.

Blerësi i aksioneve ose pronari i aksioneve ka të drejtë të një pjese të fi timit të realizuar nga personi juridik i cili e ka emetuar aksionin, respektivisht ka të drejtë të dividendës. Gjithashtu, pronari i aksionit mund të ketë të drejtë të votës në kuvendin e emetuesit të aksionit në zgjedhjen e organeve drejtuese dhe në përcaktimin e politikës afariste208.

Me emisionin e aksioneve subjektet juridike vijnë në mjetet që u nevojiten për investime të reja. Blerësit e aksioneve e ndajnë fatin e personit juridik. Të ardhurat nga aksionet varen nga fi timi i realizuar të personit juridik, prandaj aksionarët janë të interesuar për punën e saj.

Në Republikën e Maqedonisë, edhe aksionet, ngjashëm si edhe obligacionet, mbahen si të dhëna elektronike në Depozituesin qendror të letrave me vlerë.

3.2.3 Kreditë afatgjata të marra nga bota e jashtme

Për shkak të mungesës të akumulimit të tyre, vendet në zhvillim kanë bërë përdorimin e akumulimit plotësues nga bota e jashtme. Zakonisht, kjo mundësi përdoret nëpërmjet lidhjes së kontratave kreditore nëpërmjet bankave të vendit dhe atyre të huaja. Kjo punë bankare, për bankat tona paraqet punë afatgjate pasive bankare, sepse në këtë mënyrë mobilizohen mjetet, por edhe vihen si obligim ndaj bankës nga e cila e marrin kredinë.

Për bankën e huaj kjo është punë aktive afatgjate (kreditore). Nëse këto kredi përdoren në mënyrë racionale, nëse me to ndërtohen kapacitete që do të punojnë në mënyrë rentabile, ato mjaft mirë mund të ndikojnë në zhvillimin e vendit.

Megjithatë, nëse me këto kredi ndërtohen objekte që janë jo rentabile, që sjellin humbje, në atë rast marrja e kredive të tilla mund ta çojë vendin në pozitë të vështirë ekonomike.

Në një periudhë, në vendin tonë bankat në mënyrë shumë të pakontrolluar kanë marrë kredi afatgjata nga bota e jashtme. Shpesh, këto kredi janë plasuar në kapacitete jo rentabile.209 Të mësuar nga përvoja e tillë tani vëmendje të posaçme i është kushtuar shkallës së obligimeve të vendit ndaj botës së jashtme.

4. Punët aktive bankare (punët kreditore bankare)

Punët aktive bankare janë të gjitha punët me të cilat banka në formë të kredisë i plason mjetet që i grumbullon (mobilizon) me punët mobilizuese bankare.

Para se të fi llojmë me shqyrtimin e llojeve të ndryshme të kredive, të shqyrtojmë nocionin dhe rolin e kredisë.

208 Po aty, fq. 162209 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Portugal, 2000., op, cit., p. 163



Nocioni kredi ka prejardhjen nga gjuha latine “kredere” dhe do të thotë besim në diçka. Kjo do të thotë se elementi besim është i pranishëm gjatë tërë kohës deri sa zgjat raporti i kredisë.

Nga pikëpamja e sferës bankare, si kreditore konsiderohet ajo punë bankare tek e cila banka komitentit të vet i jep kredi në një shumë të caktuar të parave, kurse

komitenti obligohet që atë ta kthejë në afat dhe t’i paguajë bankës kompensim të caktuar në formë të interesit..210 Domethënë, karakteristika kryesore e kredisë është kthimi i saj. Shfrytëzuesi i kredisë është i obliguar që ta kthejë kredinë në afatin e kontraktuar.

Në qoftë se nuk ekziston ky obligim, dhënia e mjeteve nuk konsiderohet si kredi, por si dhuratë ose ndonjë formë tjetër e dhënë e mjeteve pa kthim.

Me rëndësi të madhe për bankën është që të kthehen kreditë në afatet e caktuara. Në të kundërtën, ajo do të bjerë në jolikuiditet, e nëse kreditë e pa kthyera janë në shuma më të mëdha, ajo mund dështojnë (të falimentojë).

Prandaj, para se ta miratojnë kredinë, bankat e shqyrtojnë aftësinë kreditore të kërkuesit të kredisë, por shpesh kërkojnë edhe garanci nga persona të tretë për obligimet e debitorit pas dhënies së kredisë. Kredia ka rol shumë të rëndësishëm në jetën ekonomike të vendit. Kredia lehtëson dhe rrit furnizimin e mallrave dhe shërbimeve. Ajo mundëson që të përvetësohen shumë tregje, respektivisht shitje edhe jashtë kufi jve të një vendi.

4.1 Llojet e kredive

Kredia ka zhvillim të gjatë historik dhe se zhvillimi ka ndodhur në lloje të ndryshme të kredive. Ndarja e kredive mund të bëhet sipas kritereve të ndryshme.

Sipas lëndës në të cilën kredia është e shprehur dhe në të cilën kthehen, kreditë klasifi kohen si kredi natyrale dhe kredi në të holla. Kreditë natyrore jepen në mallra dhe kthehen na mallra. Kreditë në para jepen në para dhe kthehen në para.

Sipas subjekteve të cilat japin kredi dallohen kreditë komerciale dhe bankare. Kreditë komerciale paraqiten kur disa mallra shiten me kredi. Blerësi paguan mallin pas një kohe të caktuar (jo në momentin e blerjes). Deri në momentin e pagesës së mallit blerësi është kredituar nga shitësi.

Kreditë bankare janë ato kredi që bankat ua japin komitentëve të tyre. Sot, këto kredi janë më të përhapura dhe atyre do t’u përkushtojmë vëmendje më të madhe.211

Sipas afatit të kohëzgjatjes dallohen kreditë afatshkurta (me afat të kthimit deri në një vit), kreditë afatmesme (me afat të kthimit prej një viti deri pesë vjet) dhe kreditë afatgjata (me afat të kthimit prej pesë vjet)

Në disa vende, duke përfshirë edhe vendin tonë, kreditë sipas afatit ndahen vetëm në kredi afatshkurta deri në një vjet dhe afatgjata, në më shumë se një vjet.

Sipas dedikimit ekonomik për të cilin miratohen, kreditë dallohen si kredi prodhuese dhe konsumatore. Kreditë prodhuese janë për qëllime në sferën e prodhimtarisë, kurse kreditë konsumatore në sferën e konsumit.212

210 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Portugal, 2000., op, cit., p. 164211 Po aty, fq. 164212 Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Portugal, 2000., op, cit., p. 165



Sipas përdorimit të mjeteve të kredisë dallohen kreditë për mjete qarkulluese dhe kreditë për mjete themelore.

Sipas llojit të mbulimit të kredisë, kreditë ndahen në personale dhe të mbuluara. Te kreditë personale, respektivisht kreditë personale banka mbështetet posaçërisht në besimin që ajo e ka te shfrytëzuesi i kredisë, respektivisht se ai do ta kthejë kredinë. Te kreditë e mbuluara, shfrytëzuesi para se ta marrë kredinë, patjetër duhet të japë si garanci të mira të caktuara të pronës së tundshme ose të patundshme, që shërben si mbulesë se shfrytëzuesi do ta kthejë kredinë.

4.2 Ndarja e kredive sipas afatizimit

Bankat, me të drejtë, nga burimet afatshkurta të mjeteve japin kredi afatshkurta, kurse nga depozitat e afatizuar – kredi afatgjata. Sipas kësaj, edhe punët kreditore bankare ndahen në punë afatshkurta dhe afatgjata kreditore bankare.

4.2.1 Punët afatshkurtra bankare

Bankat japin kredi afatshkurtër më shpesh për të përmbushur nevojat e shfrytëzuesve për mjete qarkulluese. Kërkuesi i kredisë, në kërkesën e tij kreditore deri te banka duhet të arsyetojë se nuk disponon me mjete vetanake dhe se kredinë do ta shfrytëzojë për mbulimin e nevojave të mjeteve qarkulluese.

Ekzistojnë disa lloje të kredive afatshkurta. Ne do t’i shqyrtojmë llojet e mëposhtme:213

• kredia eskonte;• kredia konto-korente (kredi me llogarinë rrjedhëse);• kredia lombarde;• kredia akceptuese;• kredia ramburse, dhe• kredia avaluese.

Prania e këtyre llojeve të kredive në disa vende është e ndryshme. Sa është më i zhvilluar vendi, aq është më e madhe shkalla e përfshirjes së këtyre llojeve të kredive, dhe anasjelltas.

4.2.2 Kredia eksonte

Kredia eskonte është punë e tillë bankare me të cilën është paraparë nga ana e bankës që të blihen kambiale që nuk janë të maturuara, me zbritje të interesit të caktuar deri në ditën e arritjes së kambialit.214

213 Po aty, fq. 165214 Po aty, fq. 165



Me eskontimin e kambialeve, respektivisht me shitjen e tyre në bankë para maturimit të tyre, ndërmarrjet i monetizojnë kërkesat e tyre pas shitjes, por ende të shumës së pa arkëtuara. Bankat, nga ana tjetër, i plasojnë mjetet e tyre monetare në një afat të shkurtë dhe në këtë mënyrë e furnizojnë ekonominë me mjete likuide.

Kredia eskonte ka disa karakteristika të veta me çka karakterizohet në krahasim me kreditë e tjera afatshkurta. Njëra nga karakteristikat është siguria e madhe në arkëtim. Në të vërtetë, pagesa e kredisë bazohet në të a.q. garancinë kumulative. Për të nuk garanton vetëm debitori, por të gjithë garantuesit të cilët janë të nënshkruar në kambial. Banka ka të drejtë të zgjedhë zhirant (garantues) i cili sipas kredisë është më i aftë dhe nga ai të kërkojë pagesën e kredisë.

Karakteristika e dytë është shpejtësia e arkëtimit. Në të gjitha vendet, madje edhe në vendin tonë, kërkesat e kambialeve gjykohen me procedurë të shkurtuar dhe në rast të kontekstit debitori ka përparësi të arkëtimit.

Karakteristika e tretë është se kambiali, përveç funksionit kreditor, ka edhe funksion pagesor. Sipas mënyrës së indorsimit të kambialit (transferimi i kërkesës së kambialit një personi tjetër) bëhet pagesa, pikërisht ashtu siç bëhet me mjete likuide të parave.

Karakteristika e katërt është ajo se banka që jep kredi eskonte mjaft shpejt dhe lehtë mund të shndërrojë kërkesën e vetë kambialore në para të gatshme.

4.2.3 Eskontimi i kambialeve

Kompanitë që kanë obligacione për mallrat ose shërbimet e shitura dhe që kanë vendosur t’i eskontojnë në bankë, i ngrenë kambialet te nëpunësit përgjegjës të bankës. Nëse në një ditë të vetme sjellin më tepër obligacione, ata paraqesin edhe specifi kim të kambialeve. Personi përgjegjës në bankë nënshkruhet në kambial me çka e konfi rmon pranimin e saj.

Me këtë rast shërbimet përgjegjëse të bankës janë të obliguara që ta kontrollojnë saktësinë e kambialit nga ana qenësore dhe formale. Kontrolli bën analizën vallë nëse kambiali i përmban këto elemente themelore:215

• Dispozita se ajo është një kambial, nëse është emetuar në një kopje, ose nëse është emetuar në shumë kopje, të jetë theksuar se cila është sipas radhës;

• Dita e maturimit së kambialit;• Shuma e kambialit të shënuar me numra dhe me shkronja; • Remitenti dhe numri i llogarisë së tij bankare;• Emri i trasantit dhe numri i llogarisë së tij bankare;• Baza (shkaku) për paraqitjen e obligimit kambialor. Zakonisht shpjegohet me këto

fj alë: “vlera është pranuar me mall”, “vlera është pranuar me prodhime” ose “nga kambialet që janë sjellë për eskontim në bankë shkruhen këto fj alë”.

• Në vend neve, paguani sipas urdhrit të (shënohet emri i bankës). Nën atë klauzurë vihet vula nga organizata e cila e paraqet kambialin në nënshkrim dhe nënshkrime nga personat e autorizuar.

Pasi do të kontrollohet nëse i përmbajnë këto elemente, kambialet evidentohen në “Librin e amzës të kambialeve të pranuara në eskontim.”

215 Allen, Linda. The Determinants of bank Interest Margins: A Note. The Journal of Financial and QuantitativeAnalysis. Vol. 23 No. 2, June 1998, pp. 231-235.p, 198



Në librin e amzës futen këto të dhëna:216

• numri (rendor) i amzës së kambialit;• data e pranimit kambialit;• emri i personit që dorëzon kambialin për eskontim;• data e eskontimit;• shuma e kambialit;• data e maturimit të kambialit;• numrin e llogarisë kontabël në të cilën do të regjistrohet kambiali, dhe• data e emetimit të kambialit.

Gjithashtu në talonin e kambialit shkruhen shifra e njësisë afariste dhe numri i amzës së kambialit.

Pas regjistrimit në librin e amzës kalohet në llogaritjen e eskontit. Eskonti është shuma e interesit të përllogaritur për periudhën prej ditës së shitjes së kambialit deri në ditën e maturimit të saj.

Ekzistojnë shumë mënyra për llogaritjen e eskontit. Por, më thjeshtë eskonti llogaritet sipas formulës në vijim:

Ms x t x p 360 x 100

E =

ku: E - eskonti,Ms - shuma e kambialit (vlera nominale e kambialit)t - koha, numri i ditëve nga data e eskontimit të kambialit deri në datën e maturimit.

Ditët e muajt llogariten në mënyrë kalendarike, kështu që nuk llogaritet dita kur është dorëzuar kambiali për eskontim, por llogaritet dita e maturimit së kambialit.

p - norma e eskontimit ose norma e interesit sipas të cilës është llogaritur eskonti.Me një shembull të shohim si bëhet kjo përllogaritje:Bankës i është dorëzuar një kambial për eskontim më 15.03.2002. Afati për

maturim të kambialit është 8.04.2002, kurse kambiali është në vlerë 9.000.000 denarë. Norma e eskontimit është 8%.

Ms x t x p 360 x 100

E =9.000.000 x b24 x 8

36 000= = 48.000

Ku: E = 48.000Shuma e eskontimit është 8.952.000 (9.000.000 - 48.000)Kur në bankë prej të njëjtit person dorëzohen më shumë obligacione për eskont

me afate të ndryshme të maturimit, llogaritja e zbritjes bëhet në mënyrë që shuma e numrave të interesit pjesëtohet me çelësin e interesit. Numri e interesit është shprehja që fi tohet me shumëzimin e shumën e kambialit me kohën (ditët) dhe ajo pjesëtohet me 100; me çka numri i ditëve në muaj merret në mënyrë kalendarike, kurse viti merret sikur të ketë 360 ditë. Çelësi i interesit është shprehje e raportit të numrit 360 dhe normës eskonte.

Ta ilustrojmë këtë me një shembull:

216 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 200



Më 15.03.2002 banka ka pranuar për ekskontim kambiale me këto shuma: një kambial 9.000.000 denarë me afatizim të maturimit më 8:04.2002, tjetri kambial prej 5.000.000 denarë me afat të maturimit më 10.04.2002 dhe kambiali i tretë prej 6.000.000 denarë me afat të maturimit më 15.04.2002. Sa është eskonti?

shuma e kambialit afati i kambialit ditët numrat e interesit9.000.0005.000.0006.000.000

8.0410.0415.04

242631

2.160.0001.300.0001.860.000

20.000.000 5.520.000

K. çelësi

Numri i interesit

numri i interesitçelësi i interesit

Eskonti është 118.222, dhe shuma e eskontit 19.881.778 (20.000.000 118.222).

Në fund të ditës së punës të gjitha kambialet e eskontuara janë dhënë në trezorin e letrave me vlerë me formë të shtypur për llogaritjen e eskontit. Në trezor, kambialet e eskontuara klasifi kohen sipas ditëve të maturimit të tyre. Rreptësisht mbahet llogari që kambialet të paguhen në afatet e maturimit të tyre. Shërbimet përkatëse të bankës i regjistrojnë kambialet 10-15 ditë para ditës së maturimit, në formular të veçantë që mban titullin “Nënshkrimi i kambialeve të cilat maturojnë në ditën...”.

4.2.4 Rieskontimi e kambialeve

Bankat afariste të cilat eskontojnë kambiale, nga ana e tyre këto kambiale mund t’i rieskontojnë në Bankën qendrore.

Banka qendrore, nga mjetet e emisionit primar të parave, jep kredi afatshkurta rieskonte.

Kur kambiali do të maturojë, debitori ia paguan bankës qendrore e cila e ka rieskontuar kambialin. Përndryshe, procedura rreth pranimit të kambialit për rieskont është e njëjtë me procedurën rreth pranimit të kambialit për eskont.

Shërbimet e Bankës qendrore së pari kontrollojnë nëse vallë kambialet janë në rregull nga ana formale dhe substanciale. Pasi do të kryhet ky kontroll, ata kambialet i evidentojnë në “Librin e amzës të kambialeve të pranuara për rieskont”. Pastaj bëhet llogaritja e rieskontit. Kur do të llogaritën rieskontin dhe shuma e kredisë rieskonte që duhet t’i ndahet bankës themelore e cila i ka ndarë kambialet për rieskont, të dhënat



futen në “Librin e rieskontit”. Atëherë kambialet e rieskontuara evidentohen në librin e afateve për maturim dhe dërgohen në trezor për ruajtje.

4.3 Kredi konto-korente (kredi në llogaritë rrjedhëse)

Një nga format më të përhapura të kredive afatshkurta në botë janë të a.q. kërditë konto-korente, respektivisht kreditë në llogaritë rrjedhëse. (në gjuhën italian fj ala “Conto corrente-” nënkupton llogarinë rrjedhëse).

Ndërmarrjet që kanë llogari rrjedhëse në bankë, nëpërmjet saj i kryejnë të gjitha transaksionet fi nanciare.

Sipas karakterit të saldos, llogaria rrjedhëse mund të jetë aktive, nëse në llogari ka më tepër arkëtime se sa pagesa, dhe llogari pasive nëse ka më shumë pagesa se sa arkëtime.217

Në rast se llogaria rrjedhëse është pasive, atëherë ndërmarrja është kredituar nga ana e bankës. Gjatë hapjes së llogarisë rrjedhëse ndërmarrja dhe banka lidhin kontratë për raportin maksimal të bashkimit të llogarisë rrjedhëse në bankë. Me fj alë të tjera, përcaktohet raporti i kornizës së kredisë të cilën ndërmarrja mund ta përdorë në periudhë të caktuar. Ajo që është specifi ke dhe që e bën këtë kredi të ndryshme nga kreditë e tjera është se mjetet e kredisë menjëherë nuk i vihen në shumë të plotë në dispozicion komitentit.

Sipas nevojave, komitenti shfrytëzon pjesë pas pjese të kredisë, kurse paguan interes për pjesën e shfrytëzuar të kredisë. Kjo e bën këtë lloj kredie shumë më racional se llojet e tjera të kredive, që do të thotë mjetet në shumë të plotë menjëherë i vihen në dispozicion komitentit.

Për fat të keq, ende nuk janë siguruar të gjitha kushtet për zbatim më të gjerë të këtij lloj kredie. Pengesa kryesore është mospërputhja të madhe në mes kërkesës për kredi dhe ofertës të kredive.

Tash për tash, kryesisht, vetëm qytetarët të cilët kanë llogari rrjedhëse, pas marrëveshjes paraprake me bankën, mund të hyjnë në të ashtuquajturën saldo negative, deri në një shumë të caktuar. Në këtë mënyrë ata janë të kredituar nga banka.

4.4 Kredia lombarde

Kredia lombarde është kredi afatshkurtër bankare dhe jepet në bazë të të mirave të të patundshme reale lëna peng. Emrin lombard e ka marrë sipas krahinës italiane të Lombardisë, ku për herë të parë u paraqit.

Subjektet ekonomike të cilat paraqiten si kredi kërkues, japin peng në bankë ose letra me vlerë ose disa të mira të tjera të tundshme reale. Për shembull, nëse si peng përdoret malli i cili gjendet në magazinë, atëherë në bankë çohet fl etë-magazinimi. Nëse, nga ana tjetër, malli gjendet në rrugë, atëherë në bankë si peng jepet konosmani ose fl etëngarkesa.217 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 210



Në rastin kur miratohet kredia lombarde për qytetarët, ata në bankë si peng dorëzojnë stoli ari, piktura artistike dhe metale të çmuara (më tepër ar). Me të drejtë, miratohen kredi në lartësi prej 60% deri 75% të vlerës së pengut218. Nga ky rregull devijohet vetëm kur si peng dorëzohet fl ori. Kur jepet fl ori, atëherë kredia është 100% nga vlera e arit.

Në vendin tonë ende nuk është zhvilluar ky lloj kredie. Megjithatë, kohët e fundit bankat gjithnjë e më tepër e lidhin aktivitetin e tyre edhe me këtë lloj kredie.

4.5 Kredia akceptuese

Kredia akceptuese është kredi specifi ke afatshkurtër bankare. Specifi ke është sepse banka nuk ka lejuar mjete në të holla për komitentët, por ia akcepton (pranon) kambialin dhe me këtë banka bëhet debitor kryesor kambialor.

Me akceptimin e kambialit banka e rritën reputacionin dhe aftësinë kreditore të emetuesit të kambialit. Me akseptimin e kambialit nga ana e bankës, komitenti më lehtë mund të lidhë punë të caktuar komerciale bankare, ose nga ana tjetër të marrë kredi eskontuese ose lloj tjetër të kredisë.219

Kjo punë bankare është mjaft e përhapur në qarkullimin e vendit ose jashtë vendit. Posaçërisht në qarkullimin ndërkombëtar të mallrave është e zakonshme që një bankë të akceptojë kambiale të bankës tjetër, ose nga ana tjetër, të importuesve të mallrave.

Natyrisht, para se aksepti të miratojë kredi, banka lidh kontratë më komitentin e vet. Në kontratë theksohet lartësia e shumës, mbulesa e kredisë që e ofron komitenti, afati i kohëzgjatjes, provizioni etj.

4.6 Kredia ramburse

Kredia ramburse aplikohet posaçërisht në qarkullimin ndërkombëtar të mallrave, posaçërisht në tregtinë tej oqeanike.220

Emri ramburs vjen nga fj ala frëngjisht “rambourser” që do të thotë të paguhet.Me punë të tillë bankare merren vetëm bankat e mëdha, respektivisht bankat që

kanë reputacion dhe besim të lartë ndërkombëtar.Bankat më të njohura që japin kredi ramburse janë bankat e Londrës. Në këtë

aktivitet bankar, me të drejtë, janë përfshirë pesë subjekte: (1) importuesit, (2) banka e importuesit, (3) banka ramburse (4) eksportuesi dhe (5) banka e eksportuesit.

Ne do të përpiqemi këtë veprimtari bankare ta shpjegojmë në një shembull të thjeshtë

shembull:Ndërmjet një importuesi tonë dhe eksportuesit brazilian është lidhur kontratë për

importin e kafesë nga Brazili.Kontratë është përfshirë që kafj a të paguhet me ndërmjetësim të ndonjë banke

ramburse nga Londra, kur eksportuesi do t’ia livrojë kafen importuesit.

218 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 211219 Po aty, fq. 211220 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 213



Në bazë të kësaj kontrate, importuesi ynë drejtohet në bankën e vet që t’i sigurojë kredi ramburse te banka e Londrës në favor të eksportuesit nga Brazili.

Banka jonë (banka e importuesit) dërgon një kërkesë kredie deri te banka e Londrës. Banka ramburse e Londrës e ka pranuar atë kërkesë dhe në të njëjtën kohë e lajmëron bankën e importuesit dhe eksportuesit.

Pas pranimit të lajmërimit, importuesi ia livron kafen eksportuesit, kurse dokumentet (konosmanin, policën e sigurimit, faturën, vërtetimin për prejardhjen e mallit etj.), nëpërmjet bankës së vet i dërgon në emër të bankës ramburse në Londër.

Kur i ka pranuar dokumentet, banka ramburse dërgon një kambial të akceptuar në bankën e eksportuesit. Kështu, përderisa kafj a është në rrugën e saj për në Maqedoni, eksportuesi nga Brazili mund të realizoj pagesa me atë kambial, ose mund ta ekskontojë te banka dhe ta shndërrojë në para.

Banka ramburse dërgon kopje të këtyre dokumenteve në bankën e importuesit nga Republika e Maqedonisë. Pastaj importuesi jep urdhër pagese deri te banka e vet që nga llogaria e tij t’i paguhet kundërvlera për kafen e blerë në bankën ramburse në Londër. Kur banka ramburse do t’i marrë paratë, ajo i dërgon dokumentet origjinale në bankën e importuesit. Kur do t’i marrë dokumentet, importuesi mund ta marrë kafen e blerë.

Gjatë kësaj pune bankare të gjithë pjesëmarrësit në të kanë dobi të veçanta:Blerësi (importuesi) në këtë mënyrë siguron se do t’i livrohet malli që e ka blerë. Shitësi (eksportuesi) në këtë mënyrë shpejt e arkëton vlerën për mallin e shitur. Ai

e ka kambialin, derisa malli ende është në rrugë. Sigurisht, për pjesën e vet në këtë punë bankat kërkojnë provizion.

4.7 Kredia avalueseAvali është garanci të cilën e mundëson avali – analuesi, në mënyrë të pakushtëzuar

dhe në mënyrë të parevokueshme garanton se do ta paguajë shumën e kambialit, nëse atë nuk e paguan obliguesi kambialor.221

Banka e cila jep aval garanton për obligimin e komitentit të vet, dhe në bazë të kambialit të avaluar ky komitent shumë më lehtë mund të marrë kredi mallrash ose kredi eskonte. Gjatë miratimit të kredisë avaluese banka nuk angazhon mjete të veta. Vetëm në raste të jashtëzakonshme, kur komitenti i saj nuk mund ta paguajë kambialin e maturuar, ajo (banka), si avaluese, e paguan kambialin.

Kërkesa për miratimin e kredisë avaluese, respektivisht limitit avalues deri në lartësinë e të cilit banka jep aval në kambialin e kredi kërkuesit, dorëzohet në mënyrë të njëjtë si edhe për kreditë e tjera afatshkurta.

5. Punët afatgjata aktive bankare

Punët afatgjate aktive bankare kryesisht janë të lidhura me dhënien e kredive afatgjata. Me të drejtë, kreditë afatgjate jepen për fi nancimin e nevojave të zgjerimit të riprodhimit (zhvillimin e biznesit).

Bankat mobilizojnë mjetet e lira të parave te cilat u nevojiten në një afat më të gjatë te ato subjekte të cilat janë defi cite me mjete të tilla.

221 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 214



Bankat duhet të jenë shumë të kujdesshme gjatë dhënies së kredive afatgjata, respektivisht subjekteve juridike të cilave do t’u jepen këto mjete, sepse rreziku që të mos mund t’i kthejnë është shumë më i madh në krahasim me kreditë afatshkurta. Pikërisht për rrezikun e madh që me vete e mban afati më i gjatë, zakonisht është që këto kredi të kenë interes sa më të madh në krahasim me kreditë afatshkurta.

Llojet më të rëndësishme të kredive afatgjata janë:• kreditë investuese• kreditë hipotekare• kreditë konzorcionale

Shkurtimisht shqyrtojmë karakteristikat themelore të këtyre llojeve të kredive.

5.1 Kredi investuese

Kreditë investuese jepen zakonisht për blerjen e pajisjeve (makinave dhe pajisjeve të tjera të ndryshme) për të zgjeruar kapacitetin ose për rindërtim dhe modernizim.222

Bankat i japin këto kredi prej mjeteve të mbledhura me anë të punëve afatgjata pasive bankare. Më shpesh, ato janë depozita të afatizuara nga personat juridikë dhe fi zikë. Gjatë dhënies së kredive investuese banka duhet patjetër me shumë kujdes dhe në mënyrë profesionale t’i shqyrtojë kërkesat për kredi. Përveç asaj që banka duhet të përcaktojë aftësinë kredituese të kërkuesit të kredisë, gjithashtu, duhet të bëjë analizë profesionale të elaboratit investues që ta përcaktojë rentabilitetin e investimit. Çdo cektësi në këto vlerësime të ekspertëve të studimit mund të kushtojë shtrenjtë jo vetëm për huamarrësit, por edhe për bankat, si dhe më gjerë për shtetin. Procedura për marrjen e kredisë investuese, do të shpjegohet në kapitullin tjetër.

5.2 Kredi hipotekare

Bankat japin kredi hipotekare duke u bazuar në një peng të caktuar (hipotekë) të çdo pasurie të patundshme (tokë, ndërtesa, etj.) nga ana e kërkuesit të kredisë. Prandaj, kreditë hipotekare bëjnë pjesë në grupin e kredive reale, kurse kjo do të thotë se nuk miratohet në bazë të aftësisë kreditore personale të kërkuesit të kredisë, por jepet në bazë të pronës së patundshme që jepet si peng.

Zakonisht, kjo kredi duhet të jepet në një lartësi prej 50% deri 60% të vlerës së pronës të lënë peng. Kështu, gjatë kohës deri sa të kthehet kjo kredi, pronari i pronës nuk duhet të ndërmarrë asnjë veprim që do të ulë vlerën e pronës.223

222 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 215223 Po aty, fq. 216



Çfarë do të ndodhë nëse prona e cila është dhënë si peng shkatërrohet për shkak të ndonjë fatkeqësie elementare (zjarr, vërshim etj.), kurse pronari i saj nuk është në gjendje ta kthejë kredinë? Edhe këtë mundësi banka nuk ia lë rastit. Në kontratën që e lidh me shfrytëzuesin e kredisë, ajo kërkon që debitori duhet ta sigurojë pronën e dhënë si peng, kurse policën ta vinkulojë (ta transferojë të drejtën për pronësi) te banka. Afatet e zakonshme në të cilat jepen kreditë hipotekare janë prej 10 deri 30 vjet. Në vendin tonë, kreditë hipotekare janë të përfaqësuara në sferën e fi nancimit të ndërtimit të banesave, në punën me popullsinë. Kohëve të fundit bankat u ndajnë kredi hipotekare edhe personave juridikë.

5.3 Kredi konzorcionale

Në rastet kur bëhet fj alë për kredi me shuma të mëdha dhe që një bankë e vetme nuk mund t’i japë, atëherë më shumë banka bashkohen duke formuar konzorciumin bankar dhe japin kredi të përbashkëta.224 Në këtë rast, ato pajtohen se cila bankë sa pjesë do të ketë në dhënien e kredisë. Në këtë mënyrë, bankat e shpërndajnë edhe rrezikun në rast të pamundësisë që të kthehet kredia.

Rreziku është dukshëm më i ulët gjatë kredisë konzorcionale në krahasim kur një bankë e vetme ndanë kredi në shumë më të madhe.

Shkurtimisht, kreditë konzorcionale jepen kur është fj ala për investime të mëdha dhe kur vjen puna për investime me rrezik më të lartë.

6. Kreditimi në Republikën e Maqedonisë

Bankat në vendin tonë, në politikën e tyre të kreditimit, mund të japin kredi për persona juridik dhe për popullsinë.

Kreditë për personat juridikë mund të jenë:225

për nevojat e punëve rrjedhësepër investime në mjete themelore dhe mjete të përhershme qarkulluese.Kredi për popullatën mund të jenë:kredi konsumatore,kredi për banesa.

6.1 Kreditimi afatshkurtër i personave juridikë

Një nga aktivitetet më të rëndësishme të bankës është kreditimi i nevojave për punët rrjedhëse të personave juridikë. Për këtë qëllim banka i jep personit juridik kredi për

224 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 216225 Ibid. p. 216



mjete qarkulluese. Ato janë kredi afatshkurta dhe shërbejnë si burim plotësues për sigurimin e procesit të pandërprerë të riprodhimit. Në këtë kuptim, shpesh bankat i orientojnë plasmanët e tyre në ndarjen e kredive për:226 • prodhimin e mallrave;• qarkullimin e mallrave;• rezerva;• qëllime të tjera.

6.1.1 Kredi për prodhimin e mallrave

Shumica e subjekteve juridike nuk kanë mjete të mjaftueshme qarkulluese të veta për realizimin e detyrave të planifi kuara prodhuese. Njëra nga mundësitë për zgjidhjen e këtij problemi është shfrytëzimi i kredive bankare. Afatet e kredive janë përshtatur me kohëzgjatjen e procesit prodhues, kurse në thelb ato jepen deri në një vjet.

Kreditë për prodhim, mbi të gjitha, jepen për:227

• prodhimin e lëndëve të para;• prodhimin e mallrave ushqimore për furnizim normal të konsumatorëve;• kreditimin e prodhimit të mallrave për eksport;• prodhimin e mallrave për zëvendësimin e importit.

6.1.2 Kredi për qarkullimin e mallrave

Këto kredi u jepen subjekteve industriale dhe komerciale dhe këto mund të jenë kredi për blerjen e mallrave dhe kredi për shitjen e mallrave, kredi për eksport të mallrave, kredi për import të mallrave etj.

6.1.3 Kredi për rezerva

Bankat japin këto kredi për personat juridikë që më lehtë të mund t’i realizojnë mospërputhjet kohore midis rezervave sezonale të prodhimeve të gatshme nga njëra anë, dhe shitjes nga ana tjetër.

Sipas kësaj, kreditë jepen për rezerva sezonale të materialeve të gatshme, për rezerva të jashtëzakonshme të prodhimeve të gatshme dhe të lëndëve të para, për formimin e rezervave të dedikuara për eksport etj.

226 Po aty, fq. 219227 Allen, Linda.. 2, June 1998, pp. 231-235, op. cit.,.p, 219



6.1.4 Kredi për qëllime të tjera

Përveç kredive afatshkurta për mjetet qarkulluese të përmendura më parë, në punën bankare përkohësisht hasen edhe lloje të tjera të kredive. Për shembull, të tilla janë kreditë kornizë.

Këto kredi ua japin bankat komitentëve të vet të cilët i tërheqin sipas nevojës dhe kohëve të fundit janë mjaft interesante. Edhe pse kreditë zakonisht jepen për një periudhë prej një viti, për shkak të aspektit të shpenzimit gjatë dhënies së pengut të pronave të patundshme si sigurim të kredisë, korniza kreditore përcaktohet për një periudhë prej tri viteve. Me këtë rast, limiti kreditor në nivel vjetor reduktohet me çdo vit të kaluar, kurse një pjesë e madhe e mjeteve bëhet nëpërmjet kontratës së veçantë që thirret në kontratën kryesore për kornizën e lejuar. Limiti kornizë zakonisht shërben për përkrahje të punës së përgjithshme rrjedhëse të subjekteve juridike, por prandaj më shpesh i përfshin edhe kriteret edhe garancitë edhe aktivitetet. Kushtet konkrete nën të cilat jepen plasmanët e specifi kuar në kornizën kreditore (mendohet për afatin dhe normën e interesit), varen nga lloji i sigurimit (pronës së patundshme, obligacioneve, depozitit të parave), si dhe nga kategoria e rrezikut në të cilën është klasifi kuar subjekti në portofolin kreditore të bankës.

7. Kredi afatgjata të personave juridikë

Personat juridikë mund të fi nancojnë zhvillimin e biznesit të tyre me mjetet e tyre apo me kredi. Kreditë bankare për të fi nancuar zhvillimin e biznesit janë me karakter afatgjatë dhe ende quhen edhe kredi për investime.

Në praktikën bankare më të njohura janë këto lloje të kredive të investimeve:228

• kredi për mjetet themelore;• kredi për mjete qarkulluese të përhershme.

7.1 Kredi për mjetet themelore

Këto kredi përdoren për ndërtimin ose blerjen e mjeteve themelore. Këtu përfshihen ndërtimi i objekteve të reja ose rindërtimi i atyre ekzistuese, ndërtimi ose blerja e pajisjeve, ngritja e të mbjellave afatgjata, investimi në trajnimin e kuadrove, përpunimi i hulumtimeve etj.

Pa marrë parasysh burimin e kreditimit për mjete themelore, linja bankare kreditore ose të huaja,e zakonshme është të fi nancohet pajisja ose, nga ana tjetër, nëse në konstruksionin fi nanciar të biznes planit përfshihen edhe punë ndërtimore, ato nuk duhet të tejkalojnë 30% të vlerës së investimit, ose 10% në qoftë se bëhet fj alë për mjete të përhershme qarkulluese. Në këtë kushtëzim ka logjikë të shëndoshë, fi nancimi i pajisjes do të thotë vënien e saj në funksion dhe krijimin e fi timit. Financimi, nga ana tjetër, vetëm i objekteve ndërtimore do të thotë prodhim të kapitalit të vdekur i cili pa pajisje nuk

228 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager. Should the FDIC Worry about the FHLB? TheImpact of Federal Home Loan Bank Advances on the Bank Insurance Fund. Federal Reserve Bank of Richmond.Working Paper No. 05-05, July 2005., p. 198



mund të vihet në funksion dhe nuk mund të sjellë fi tim midis tjerash edhe për kthimin e obligimeve të ndërmarra fi nanciare.

Disa linja të huaja kreditore posaçërisht përpunohen për fi nancim të pajisjeve.

7.2 Kredi për mjete qarkulluese të përhershme

Së pari të rikujtohemi se çka janë mjetet e përhershme qarkulluese? Mjete të përhershme qarkulluese janë ato të cilat janë të lidhura me procesin e punës dhe me ndihmën e tyre sigurohet zhvillimi normal i procesit të punës. Ato e ndryshojnë formën e vet prej një forme në një tjetër që gjithmonë të kthehen në formën fi llestare. Mjete të tilla janë: paratë e gatshme, lëndët e para dhe repro materialet, prodhimi në proces, rezervat e mallrave të gatshme, kërkesat nga blerësit etj.

Për persona të ndryshëm juridik është i ndryshëm edhe vëllimi i nevojshëm i mjeteve të përhershme qarkulluese dhe kjo varet nga natyra e procesit teknologjik, nga shpejtësia e operacioneve prodhuese, nga mundësia e furnizimit të rregullt me lëndët e para të nevojshme, nga mundësitë për realizim të mallrave në treg etj.

Prandaj, për çdo person juridik fi rmë229 është i ndryshëm edhe optimumi ekonomik për mjete qarkulluese.

Personat juridik i paguajnë nevojat nga mjetet qarkulluese me mjetet e veta qarkulluese dhe me kredi për mjete të përhershme qarkulluese që i marrin nga bankat. Në rastin e dytë bëhet fj alë për kredi investuese të mjeteve qarkulluese të përhershme.

7.3 Procedura gjatë dhënies së kredive

Procedura për dhënien e kredive realizohet në katër faza:230

• Dorëzimi i aplikimit të kredisë nga ana e aplikantit të kredisë;• Përpunimi i aplikimit të kredisë nga ana e shërbimeve profesionale të bankave dhe

përgatitja e referatit me projekt-vendim të këshillit kreditor të bankës;• Sjellja e vendimit nga këshilli kreditor i bankës;• Zbatimi i vendimit nga ana e shërbimit profesional për kreditim dhe lidhje të kontratës

për kredi. Kjo procedurë pothuajse gjithmonë është e njëjtë, pa marrë parasysh nga cili

lloj kredie bëhet fj alë. Vetëm se ekziston dallimi në përmbajtjen e kërkesës kreditore, varësisht nga ajo se për çfarë qëllimi kërkohet kredia.

Para së gjithash, të shqyrtojmë procedurën gjatë dhënies së kredive investuese.

229 Po aty, fq. 200230 Ibidem, p. 200



7.4 Procedura gjatë dhënies së kredive për mjete themelore

Personi juridik i cili kërkon kredi për mjete themelore, së pari duhet të përpunojë elaborat investues.

Në këtë elaborat shpjegohet procesi teknologjik i projektit të investimeve, caktohet periudha e kohëzgjatjes së saj, vlerësohen nevojat nga ky projekt, prezantohen analizat e hulumtimeve të kryera në treg, posaçërisht nga aspekti i plasmanit të prodhimeve, pastaj furnizimi me lëndë të para dhe repro materiale, vlerësohet nevoja e kuadrove dhe në fund jepet vlerësim i justifi kimit të projektit përmes prizmit të rentabilitetit, ekonomizimit dhe produktivitetit.

Gjithashtu, projekti patjetër duhet të përfshijë analizën e mundësisë që biznesi, ashtu siç është projektuar, a mund ta mbajë barrën fi nanciare, nga aspekti i interesit dhe pagesës së këstit në tërë periudhën kohore për të cilën do të kreditohet?

Elaborati i tillë i përpunuar investues nga kredi kërkuesi dorëzohet në bankë për shqyrtim.

7.4.1 Kërkesa për marrje të kredisë investuese

Në kërkesën e kredisë për marrjen e kredisë investuese për mjete themelore duhet të shënohen këto elemente:231

• të dhëna të përgjithshme rreth të kredisë;• shuma e kredisë së kërkuar;• qëllimi për të cilin është kërkuar kredia;• afati i kthimit dhe norma e interesit;• dinamika dhe kushtet për përdorimin e kredisë;• efektet devizore (sidomos nëse burimi i mjeteve është nga linja e huaj kreditore), dhe• sigurimi që ofrohet në bankë për kthim me kohë dhe të plotë të kredisë

Me kërkesën e kredisë deri te banka dorëzohet edhe programi investues, me dokumentin e plotë projektues.

Përveç kësaj, deri te banka dorëzohen edhe këto dokumente, si shtesë me kërkesën e kredisë: • pëlqimin nga organet kompetente për ndërtimin e objektit investues (pëlqimin

urbanistik për lokacionin, lejen e ndërtimit);• llogaritë përfundimtare për dy vitet e fundit;• shqyrtimin e obligimeve të investimeve për periudhën e ardhshme (periudhën e

investimit);• vendimin e organit kompetent të personit juridik për përfshirjen investuese si dhe

për larjen e kredisë;• regjistrimin e personit juridik dhe harmonizimin me Ligjin për shoqata tregtare; • kontrata ose para kontrata për plasman të prodhimeve etj.

231 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager., July 2005., op, cit., p. 210



7.4.2 Përpunimi i kërkesës për kredi

Kërkesën për kredi e përpunojnë shërbimet profesionale të bankës. Në raste të caktuara, nëse bëhet fj alë për kërkesë të kredisë në shuma më të mëdha dhe nëse bëhet fj alë për një investim të caktuar specifi k për të cilin në bankë nuk ka mjaft persona profesional, angazhohen persona, shërbime ose institutet jashtë bankës të cilët do të japin mendime dhe vlerësime.

Përgatitja e kërkesës për kredi përbëhet prej dy fazave: përgatitja paraprake e kërkesës së kredisë dhe përgatitja qenësore.

Përgatitja paraprake e kërkesë për kredi më tepër është e natyrës formale. Kur do të pranohet kërkesa për kredi, ajo së pari shënohet në regjistrin e kërkesave të paraqitura. Pastaj kontrollohet se kërkesa për kredi a i përmban të gjitha elementet kryesore që duhet t’i ketë një kërkesë e tillë. Kontrollohen saktësia dhe përshtatshmëria e dokumentacionit i cili është paraqitur së bashku me kërkesën për kredi, kontrollohet se a është nënshkruar ajo nga personat e autorizuar etj.

Pasi do të konstatohet se nga ana formale kërkesa për kredi është në rregull dhe komplet, kalohet në përpunimin e saj qenësor.

Para së gjithash, vlerësohet aftësia kreditore e aplikuesit të kredisë. Gjatë vlerësimit të aftësisë kreditore vlerësohen shumë elemente. Së pari analizohet puna e personit fi zik i cili kërkon kredi dhe shqyrtohet me sa vijon:232

• fi rma a ka kontabilitetin e rregullt dhe të azhurnuar; • në punën e vet a ka arritur rezultate pozitive fi nanciare e jo vetëm në vitin që kalon

por edhe në disa prapa;• a ka dukuri të derdhjes së mjeteve qarkulluese dhe anasjelltas;• raporti me bankën përdorimi e parashikuar i mjeteve dhe rregullshmëria në servisimin

e obligimeve të mëparshme;• si kryhen obligimet për partnerët afarist dhe të shtetit;• si është statusi i kërkesave nga komitentët sa i përket shkallës dhe pagesës;• si është gjendja me stafi n profesional, respektivisht a ka kuadro të mjaftueshme

profesionale për udhëheqjen e suksesshme afariste;• si është gjendja në lidhje me obligimet dhe pasuritë, nëse këto të dhëna janë paraqitur

në vlerat e tregut, në përputhje me rregulloret.Këto gjendje relativisht lehtë mund të identifi kohen tek ata komitentë të bankës të

cilët punën e përgjithshme e bëjnë nëpërmjet saj. Për çdo person të tillë juridik banka ka dosje të veçantë në të cilën është regjistruar çdo ndryshim i rëndësishëm. Kështu, në çdo moment banka mund ta përcaktojë situatën e përgjithshme ekonomike dhe fi nanciare të personit juridik. Këto fi rma nuk kanë obligim të dorëzojnë dokumentacion e plotë për çdo aplikim të kredisë, sepse banka tashmë i ka. Në raste të tilla është e thjeshtë për të testuar aftësinë kreditore të fi rmës – kërkuesit të kredisë. Hulumtim më i madh dhe më i plotë është hulumtimi kur ka të bëjë për fi rmën e cila për herë të parë paraqitet për kredi te banka, ose nëse ka të bëjë për kërkesën e kredisë në shuma më të mëdha.




Pastaj, shërbimet profesionale të bankës, vetë ose me institucionet që i kanë thirrur për ndihmë, duhet ta vlerësojnë qëndrueshmërinë ekonomike të projektit të investimit për të cilin kërkohet kredia, edhe atë jo vetëm nga mikroaspekti (sa i përket kërkuesit të kredisë), por edhe nga makroaspekti në kushtet e ekonomisë në tërësi. Kjo është veçanërisht e rëndësishme të shihet se huamarrësi mund ta kthejë kredinë sipas planit të amortizimit, që i korrespondon afatit të miratuar të kredisë dhe që mund t’i përballojë stresit të interesit. Me këtë rast duhet të përcaktohet qëndrueshmëria e cila duhet të jetë gjithmonë më e madhe se shkalla e interesit të miratuar për të kundërshtuar edhe rrezikun e rritjes së shkallës së caktuar të interesit. Rreziku i kursit të kredisë i cili është miratuar me klauzolë devizore, normalisht kërkon përcaktimin e saktë të efekteve të projektit të investimeve të huaja.

Pas kryerjes së analizës për kërkesën e kredisë, shërbimi profesional i bankës do të përgatisë referat për kërkesën.233

• Referati i përmban elementet e mëposhtme:• Pjesën hyrëse;• Të dhënat mbi investimet;• Shqyrtimet përfundimtare;• Projekt-vendimi.

Në pjesën hyrëse së pari theksohen të dhënat e përgjithshme rreth aplikuesit të kredisë, siç janë emri (fi rma) dhe adresa, lloji i pronës, pastaj të dhënat mbi shumën e mjeteve të nevojshme, qëllimi i përdorimit të tyre, kushtet e ofruara nga kërkuesi në lidhje me interesin, afatet e kthimit të kredisë etj. Në këtë pjesë të referatit kërkohet vlerësimi dhe aftësia kreditore e huamarrësit, borxhet e tij në bankat e tjera, rishikimi i obligimeve, rregullshmëria në servisimi e obligimeve (pagesat e interesit, provizionet, etj.), lartësia e depozitave në bankë, vëllimi i qarkullimit të denarit dhe të këmbimit të huaj valutor, shuma e aksioneve ose investimeve fi nanciare, etj.

Në pjesën në të cilën futen të dhënat për investim prezantohet vlerësimi për programin e investimeve që e kanë dhënë shërbime profesionale të bankës ose institutet e specializuara për këtë lloj pune.

Në pjesën e tretë shqyrtimet përfundimtare, bëhet përmbledhja e vlerësimeve të paraqitura në kapitujt e mëparshëm.

Nëse është përcaktuar se aplikuesi nuk i plotëson kushtet e kredisë që të mund të marrë kredi, shërbimet profesionale të bankës në mënyrë të argumentuar patjetër duhet ta arsyetojnë çdo element për mosplotësim.

Nëse vlerësimi është pozitiv, shërbim profesional e formulon tekstin e propozim-vendimit.

7.4.3 Sjellja e vendimit

Projekt-vendimi zakonisht do të përmbajë elementet e mëposhtme:234

• emrin e huamarrësit;• sasinë dhe qëllimin e kredisë;• burimet e mjeteve nga të cilat kredia është dhënë;• afati e shlyerjes dhe norma e interesit;

233 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager., July 2005., op, cit., p. 212234 Po aty, fq. 212



• dinamika shfrytëzimit të kredisë;• maturimi i këstit të parë dhe dinamika e kthimit;• pjesëmarrja vetanake e shfrytëzuesit të kredisë në investime;• instrumentet për sigurimin e kredisë; dhe dokumentacioni i nevojshëm që do të

dorëzohet gjatë përdorimit të kredisë.Projekt-vendimi dërgohet nga autoritetet e bankës.

Normalisht, me statutin e bankës dhe vendimin e bordit, do të defi nohet ekzistenca e dy organeve kompetente (këshillave kreditore) të cilat do të kenë të drejtën të vendosin për kërkesa të ndryshme të kredisë. Natyrisht, përbërja e anëtarësisë do të jetë me peshë më të madhe në organin me shuma më të mëdha dhe përgjegjësi më të madhe.

Kur komiteti kreditor do të marrë vendim, ai dërgohet në shërbim kreditor i cili e ka përgatitur projekt-vendimin. Shërbimi kreditor me shkrim e informon aplikuesin për

vendimin e kredisë. Nëse vendimi është pozitiv, shërbimi do të përgatisë kontratën e kredisë.

7.4.4 Lidhja e kontratës për kredi

Kontrata për kredi përpilohet ndërmjet bankës, si dhënës i kredisë, dhe kompanisë, si huamarrës. Banka ka përgatitur formularë të veçantë për kontratat. Kjo do të thotë se kontrata duhet të bëhet me shkrim. Përveç kushteve të përgjithshme, në kontratë janë theksuar edhe kushtet specifi ke nën të cilat kredia është aprovuar.

Zakonisht, kontrata përmban elementet e mëposhtme:• emri i palëve të kontraktuara (siç është shënuar në regjistër);• shuma e kredisë, norma e interesit, afati i pagimit, burimet nga të cilat janë miratuar,

qëllimin e kredisë, etj.;• niveli i pjesëmarrjes së huamarrësit;• obligimet e bankës ndaj huamarrësit dhe obligimet e huamarrësit të kredisë ndaj

bankës;• instrumentet për sigurimin e pagesës së kredisë;• juridiksionin e gjykatës në rast të mosmarrëveshje midis palëve, për shkak të dështimit

të obligimeve të cilat dalin nga kontrata, dhe• në fund shkruhet data dhe vendi i nënshkrimit të kontratës, dhe vula e bankës dhe e

fi rmës – shfrytëzues i kredisë.Marrëveshja hartohet në më tepër kopje identike.Banka i transferon mjetet nga kredia e aprovuara në bazë të dokumenteve

përkatëse: fatura për blerjen e pajisjeve, pozitave të punëve ndërtimore etj. Para transferimit të mjeteve kontrollohet vlefshmëria e dokumenteve të paraqitura për pagesë. Kështu, bëhet kontrolli shtesë në përdorimin e kufi zuar të kredisë. Në kohën e transferimit të mjeteve për kompanitë e theksuara në dokumente, bëhet obligimi kreditor i shfrytëzuesit të kredisë.

Banka formon dosje të veçantë për çdo kredi të dhënë (dosje të kredisë). Këtu ruhet dokumentacioni i përgjithshëm i paraqitur për miratimin e kredisë dhe dokumentacioni i plotë do të dorëzohen gjatë përdorimin e kredisë.



Mjetet e përdorura vihen në pagesa në atë mënyrë që shërbimet profesionale të bankës hartojnë plan për shlyerjen e kredisë dhe hapin llogari në të cilën huamarrësi do t’i paguajë mjetet.

Pagesa e kredive investuese, me të drejtë, bëhet në anuitete të barabarta. Fillimi i pagesës, zakonisht, lidhet me fi llimin e projektit investues.

Pagesat evidentohen në parti të veçantë të hapur të kredisë. Anuitetet janë të shpërndara në pjesë përkatëse të pagesave edhe të interesit.

Në qoftë se huamarrësi nuk arrin ta kthejë me kohë kredinë, banka është e detyruar t’i dërgojë vërejtje. Nëse pas kësaj vërejtje ai nuk e kthen kredinë, banka merr disa hapa për pagesë të detyrueshme, siç janë, bllokimi i llogarive të debitorit, ose pagesë nëpërmjet gjykatës. Zakonisht, në kontratën e kredisë, banka vendos klauzolë të veçantë sipas të cilës në qoftë se dy ose tre anuitete të njëpasnjëshme nuk janë paguar, atëherë ajo supozon se të gjitha huazimet e kredisë janë të arritura dhe i aktivizon instrumentet në dispozicion për pagim.

7.4.5 Procedura për dhënien e kredive për mjete të përhershëm qarkulluese

Procedura për aprovimin e kredisë për mjete të përhershëm qarkulluese është e njëjtë me procedurën për kredi për mjete themelore. Dallimi është vetëm në përmbajtjen e kërkesë së kredisë.

Me kërkesën kreditore në bankë dorëzohen:235

• vendimi për huamarrjen nga organi kompetent i personit juridik – kërkuesit të kredisë;• mesatarja e gjendjes në librin e kontabilitet nga i cili mund të përcaktohen gjendjet

e rezervave, kërkesave etj.; • llogaritë përfundimtare për dy vitet e fundit;• gjendja e mjeteve të përhershme qarkulluese, sipas llogaritjes e fundit.

Pas përpunimit të aplikimit të kredisë, shërbimet profesionale të bankës përpilojnë referat me projekt-vendim dhe e dorëzojnë deri te këshilli kreditor i bankës i cili duhet të marrë vendim defi nitiv.

Nëse vendimi është pozitiv, shfrytëzuesi i kredisë së miratuar lidh kontratë me bankën.

8. Kreditimi i popullsisë

Qarkullimi bashkëkohor i mallrave pothuajse nuk mund të paramendohet pa kreditimin e popullsisë. Me kreditimin e popullsisë inkurajohen shpenzimet e konsumatorëve, por nëpërmjet saj prodhimi i të mirave të caktuara.

Kreditimi i popullatës mund të kryhet në dy mënyra:




• nëpërmjet shitjes së mallrave popullsisë me pagesë të shtyrë nga ana e fi rmave prodhuese dhe tregtare;

• nëpërmjet miratimit të kredive bankare të popullsisë.Shpesh, fi rmat (prodhuese dhe tregtare), praktikojnë të shesin me pagesë të

shtyrë disa produkte që kanë vlerë më të lartë (mobilie, qilima, teknikë të bardhë, etj.) dhe që i kanë në rezervë në sasi më të mëdha se optimalja. Në këtë mënyrë ata e rrisin realizimin e këtyre mallrave dhe arrijnë shkallë më të lartë të kapaciteteve.236

Në kuadër të veçorive të politikës afariste, bankat vëmendje të veçantë u kushtojnë kredive të popullsisë. Kjo është logjike duke pasur parasysh faktin se kursimet e popullsisë kanë interes të rëndësishëm në potencialin kreditues të bankës, nga njëra anë, dhe duke pasur parasysh faktin se kreditë bankare të popullsisë janë faktor i rëndësishëm në rregullimin e marrëdhënieve mall-para në treg.

Shpesh, bankat japin këto lloje të kredive për popullsinë:• kredi konsumatore;• kredi banesore.

8.1 Kreditimi afatshkurtër i popullsisë

8.1.1 Kreditë afatshkurta

Kreditë konsumatore kanë vend të rëndësishëm në tregun e mallrave. Ato mundësojnë konsumin më të madh të mallrave në krahasim me fuqinë blerëse të konsumatorëve. Kështu, me rritjen e realizimit të mallrave nëpërmjet kredisë konsumatore sigurohet rritja e aktivitetit ekonomik. Ekziston lidhje reciproke në mes zhvillimit të forcave prodhuese në vend dhe zhvillimit të kredisë konsumatore. Sa një vend është në nivel më të lartë të zhvillimit të forcave prodhuese aq edhe roli i kredisë konsumatore është më i madh. Kreditë konsumatore janë pjesë e politikës së kredisë të një vendi. Nëse mjetet tejkalojnë fondin e blerjes së mallrave të popullsisë, atëherë politika e kredive nga bankat janë të inkurajuara që të sigurojnë kushte më të favorshme të kredisë konsumatore. Gjithashtu, zhvillohet politikë e kundërt, kur fondet e blerjes i zvogëlojnë fondet e mallrave.

Kreditë konsumatore lejohen për popullsinë më së shumti për të blerë mallra të qëndrueshme të konsumit (pajisje shtëpiake shporete, frigoriferë, pastaj televizorë, mobile, makina, etj).237

Kredi konsumatore mund të marrin ata persona të cilët janë të punësuar me kohë të pacaktuar dhe për personat që kanë burime të rregullta të të ardhurave, siç janë, pensionistët apo personat me profesionet e tyre të pavarura.

Kushtet nën të cilat jepen kreditë konsumatore i përcaktojnë bankat me akt të veçantë.

8.1.2 Procedura për dhënien e kredive konsumatore

Person i cili dëshiron të marrë kredi konsumatore dorëzon kërkesë në bankë. Kërkesa duhet të përmbajë informacionin e mëposhtëm: emrin, adresën, datën dhe 236 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager., July 2005., op, cit., p. 214237 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager., July 2005., op, cit., p. 215



vendin e lindjes, pagën mesatare mujore (ose të ardhura të tjera të rregullta) dhe të dhënat se në cilën fi rmë punojnë. Ky dokument nënshkruhet nga kërkuesi i kredisë, kurse e verifi kon fi rma ku ai punon. Me të drejtë, banka kërkon dy garantues (zhirantë) të cilët do të sigurojnë se huamarrësi do ta paguajë kredinë, respektivisht se ata do ta paguajnë kredinë në qoftë se ai nuk e ka bërë atë. Gjithashtu, garantuesit i japin të dhënat e njëjtat të verifi kuara në fi rmat e tyre.

Kërkuesi i kredisë bashkë me kërkesën dorëzon edhe kambial blanko në të cilën në anën e përparme nënshkruhen ai dhe garantuesi i parë, kurse në anën e pasme të dy garantuesit. Me kambialin dorëzohet edhe deklarata e kambialit, me autorizim për aktivizimin e saj në rast vonese të pagesës nga ana e shfrytëzuesit të kredisë.238

Gjatë dorëzimit të kërkesës, likuiduesi i bankës kontrollon saktësinë e kambialit (a i përgjigjet vlerës dhe a i ka të gjitha nënshkrimet), a janë nënshkruar dhe verifi kuar të gjitha të dhënat mbi aplikuesin për kredi dhe për garantuesit dhe në fund a janë bashkangjitur dokumentet e tjera me të cilat vërtetohet dedikimi i kredisë.

Pastaj likuiduesi e llogarit aftësinë kreditore të kërkuesit dhe garantuesve. Aftësia kreditore përcaktohet në atë mënyrë që llogariten 30% 35% të të ardhurave të rregullta mujore (varësisht nga politika kreditore e bankës). Në këtë mënyrë fi tohet sasi më e madhe nga e cila mund të ndalet pagesa e kredisë. Nëse është në rregull me të, likuiduesi duhet të dorëzojë kërkesën te Komisionit për dhënie të kredisë të konsumatorit i cili mund të sjellë vendim defi nitiv. Në disa sisteme më komplekse bankare ky komision përcaktohet në nivel të këshillit të kredisë, kurse kërkesën për kredi, pavarësisht nga likuiduesi, duhet ta rishqyrtojë edhe sektori juridik.

Pasi komisioni ose këshilli i kredisë do të vendosë se a janë plotësuar të gjitha parakushtet për dhënien e kredisë, lejohet kërkesa, lejohet numri i partisë së kredisë konsumatore në të cilin do të paguhen këstet mujore, përcaktohet pjesa që duhet të paguhet në para të gatshme, lejohet pagesa dhe shuma e shlyerjes mujore (plani i amortizimit) dhe në fund nënshkruat kërkesa.

Kredi e veçantë konsumatore konsiderohet edhe tejkalimi i lejueshëm i llogarisë rrjedhëse, kurse sipas akteve dhe politikës së bankës lartësia e saj zakonisht lejohet nga komisioni. Këto plasmane jodedikuese, afatshkurta dhe të shpejta, shpesh sigurohen me pagesën e rregullt mujore dhe me kambialin me dy garantues.

8.1.3 Lidhja e kontratës për shfrytëzimin e kredive konsumatore

Kontratat janë bërë në forma standarde në të cilat futen:239

• emri i plotë të shfrytëzuesit të kredisë;• qëllimi i kredisë;• shuma e kredisë;• pagesa mujore:

238 Po aty, fq. 215239 Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager., July 2005., op, cit., p. 21



• data e shlyerjes fi llestare dhe vënia e ndalimit administrativ mbi pagën e shfrytëzuesit, dhe

• pjesëmarrja që duhet ta japë shfrytëzuesi i kredisë, nëse është përcaktuara kështu në kushtet e kreditimit.

Kontratën e nënshkruajnë personat e autorizuar të bankës dhe shfrytëzuesi i kredisë. Ajo është e përbërë në katër kopje, dy kopje për shfrytëzuesin e kredisë dhe dy për bankën.

8.2 Kreditimi afatgjatë i popullsisë

8.2.1 Kreditë banesore të popullsisë

Një pjesë të potencialit kreditor bankat e angazhojnë edhe për dhënie të kredive për strehim të popullsisë.

Shumica e bankave në aktet e veta kanë përcaktuar për të dhënë kredi banesore për qëllimet e mëposhtme:240

• blerjen dhe ndërtimin e banesave apo shtëpive;• rindërtimin ose meremetimin e banesave apo shtëpive;• përshtatjen dhe rregullimin e banesave apo shtëpive.

Ngase këto kredi shfrytëzohen për investime të qëndrueshme dhe se jepen në afat të gjatë, hyjnë në grupin e kredive afatgjata, respektivisht kredive investuese.

8.2.2 Procedura për dhënien e kredive për strehim

Kërkuesi i kredisë duhet të paraqesë kërkesë për marrjen e kredisë banesore. Në këtë kërkesë duhet të tregojë të dhënat e mëposhtme:241

• shumën e kredisë;• periudhën e shlyerjes;• normën e interesit, dhe• dëshmitë për aftësinë kredituese, etj.

Së bashku me kërkesën dorëzohen dokumentet e duhura. Lloji dhe numri i dokumenteve varet nga ajo a blihet banesë ose ndërtohet shtëpi, ose rindërtohet, adaptohet etj.

Nëse blihet banesë, zakonisht dorëzohet kontrata ose para kontrata e lidhur me personin juridik ose fi zik i cili e shet banesën. Nëse ndërtohet shtëpi dorëzohen:242

• projekti i ndërtimit me të gjitha llogaritjet për punët që duhet të bëhen, të përpunuar nga personat e autorizuar;

• leja e ndërtimit dhe vendimi për lokacion, të lëshuara nga autoritetet kompetente;• dëshmi të pronësisë së tokës dhe dokumente të ngjashme që i kërkon rregullativa

ligjore.

240 Po aty, fq. 219241 Po aty, fq. 219242 Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Banks in SME Credit Markets in the United States. Board of Governors of the Federal Reserve System, Washington DC, February 2004, p. 259



Pasi të kenë marrë kërkesën për kredi, referentët për kredi e evidentojnë në regjistër të veçantë.

Referentët për kredi e shqyrtojnë kërkesën nga aspekti formal dhe material, ose përcaktojnë a janë dorëzuar të gjitha dokumentet e nevojshme dhe a janë ato të sakta. Pastaj e përcaktojnë aftësinë kreditore të kërkuesit të kredisë dhe në fund përpilojnë projekt-vendim për dhënien apo refuzimin e kërkesës së kredisë. Ky propozim i dorëzohet këshillit kreditor i cili sjell vendim defi nitiv.

Pasi këshilli kreditor do të sjellë vendim, me shkrim njoftohet kërkuesi i kredisë.Nëse vendimi është pozitiv, kërkuesi i kredisë në bankë duhet t’i dorëzojë këto

instrumente për sigurimin e pagesë së kredisë:243

• kambialin e akceptuar blanko të nënshkruar nga dy garantuesit e besueshëm;• deklaratë në gjykatën kompetente me të cilën shfrytëzuesi i kredisë jep pëlqim që

banka t’i regjistrojë në librin e intabulacionit të drejtën e pengut në favor të tyre;• policën e sigurimit që është vinkuluar në favor të bankës, me të cilën asaj i transferohet

e drejta e kërkesës e cila rrjedh nga kontrata e sigurimit;• marrëveshjen për pengun e depozitës së parave (alternative)• marrëveshjen për pengun e kambialeve shtetërore (alternative).

8.2.3 Lidhja e kontratës për shfrytëzimin e kredisë banesore

Në kontratë janë përcaktuar të gjitha detajet në lidhje me përdorimin e kredisë, pagimit etj.

Shërbimet profesionale të bankës përpilojnë planin e shlyerjes së kredisë. Plani i shlyerjes përmban gjendjen fi llestare të borxhit, anuitetin që ndahet në kuota të pageseve dhe interesin dhe pjesën tjetër të borxhit që mbetet pas kalimit të anuitetit.

Mjetet e kredisë mund të përdoren menjëherë ose me këste, pastaj mund të transmetohet në mënyrë virmane, ose me çek të paguhen me para në dorë. Shpesh bëhet

kombinim prej pagesës me para të gatshme dhe me para jo të gatshme, por në çdo rast, në këtë kontratë patjetër duhet të theksohet mënyra në të cilën do të shfrytëzohet kredia që e jep banka.

Megjithatë, gjatë dhënies së kredive për banim, për shkak të përdorimit të rreptë të këtyre mjeteve, theksohet edhe klauzola e veçantë në kontratë sipas të cilës mjetet kanë kaluar në llogarinë e zgjedhur bankare të shfrytëzuesit të këtyre mjeteve (shitësi i banesës, fi rma e ndërtimit, etj).

243 Po aty, fq. 259



9. Kredi për përparimin e ekonomisë

Vendet në zhvillim, në tranzicion si dhe vendet e tjera gjithnjë e më tepër e shqyrtojnë rolin e bankave zhvillimore në sistemin bankar.

Kreditë e dhëna nga këto banka kanë për qëllim:• të ndihmojnë veprimtarinë e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme• të inkurajojnë eksportin e mallrave• të rrisin punësimin • të rrisin zhvillimin teknologjik me futjen e teknologjive të reja• të mundësojnë rritjen ekonomike

Këto kredi në Republikën e Maqedonisë i plason Banka e Maqedonisë për përkrahje të zhvillimit e themeluar në vitin 1998, si shoqatë aksionare.

Ajo paraqitet si subjekt tregtar dhe është e pavarur në vendosjen afariste, ndërsa me bankat e tjera nuk është konkurrencë, por komplementare (plotësuese) .

Komplementariteti me bankat afariste do të thotë se bashkëpunimi i ngushtë është arritur nga plotësimi i furnizimit të shërbimeve të bankave komerciale në ato fusha në të cilat ato kanë mundësi që të mos përzihen. Banka maqedonase për përkrahje të zhvillimit drejtpërdrejt nuk i krediton shfrytëzuesit e fundit, por këtë e bën nëpërmjet bankave të zgjedhura komerciale, të ashtuquajtura “banka pjesëmarrëse”.

10. Punët neutrale bankare

Punët neutrale bankare quhen ato punë bankare në të cilat banka nuk paraqitet as në rolin e debitorit as në rol të kreditorit por ka rol të ndërmjetësit. Prandaj këto punë janë quajtur edhe ndërmjetësuese ose punë bankare të komisioneve. Për shërbimet e kryera banka nuk paguan interes, por provizion.

Ndër punët më të rëndësishme ndërmjetësuese përfshihen llojet e mëposhtme:244

• ndërmjetësimi në sistemin e pagesave;• ruajtja dhe menaxhimi me vlerat ose depo-punët;• blerja dhe shitja e letrave me vlerë, devizave, valutave dhe metaleve të çmuara për

llogari të huaj;• pranon garanci dhe jep garanci;• çeljen e akreditiveve dhe lëshimin e letrave kreditore.

10.1 Ndërmjetësimi i qarkullimit pagesor

Pas reformave të kryera në sistemin e pagesave, bankat shfaqen në qarkullimin pagesor.

Qarkullimi pagesor bëhet në disa forma:245

244 Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Washington DC, February 2004, op, cit., p. 260245 Po aty, fq. 260



• qarkullimi pagesor me para të gatshme që bëhet në arkat e bankave (më shumë hollësi për punën arkëtare do të fl asim në vend tjetër)

• qarkullimi pagesor me para jo të gatshme përmban transferin e mjeteve nga një llogari në tjetër me urdhër të komitentit;

• punët inkaso janë punë bankare sipas të cilave banka, për llogari të komitentëve të saj, kryen pagesat e shërbimeve nëpërmjet kambialeve, çeqeve, letrave kreditore etj.

Për shërbime të tilla dhe të ngjashme që i bën banka, ajo paguan provizion nga komitentët e saj.

10.2 Ruajtja dhe menaxhimi i vlerave punët depo

Bankat merren edhe me ruajtjen dhe përdorimin e vlerave të caktuara të komitentëve të saj. Shpesh ata kanë dhoma të veçanta të ndërtuara për këtë qëllim kasaforta (sefe).

Në bankë personat juridik shpesh deponojnë vlera të ndryshme të letrave me vlerë, siç janë kambialet, obligacionet etj.

Personat civilë (qytetarët) zakonisht depozitojnë fl ori dhe gjëra të çmueshme.

Në terminologjinë bankare dallohen depo e hapura dhe e mbyllur.

Për depon e hapur fl asim kur banka merr ruajtjen e letrave me vlerë për të cilat banka obligohet, përveç ruajtjes, të bëjë pagesën për to, amortizimin për to etj.246

Në depon e mbyllur – banka për ruajtje merr vlera të mbyllura (të vulosura). Detyra e saj është që t’i dorëzojë pas skadimit të afatit, ashtu siç i ka marrë. Ky lloj i shërbimit të depos së mbyllur, sidomos me rritjen e rrezikut politik në R.M, është rritur shpejt.

10.2.1 Blerja dhe shitja e letrave me vlerë, devizave, valutave dhe metaleve të çmuara për llogari të huaj

Këto punë bankare janë përhapur në shumë vende të zhvilluara ku ekziston treg i zhvilluar i letrave me vlerë. Për shkak se popullata nuk është mjaft profesionale për të trajtuar letrat me vlerë në valutë, ajo këtë punë ia beson bankës. Kështu, bankat në emër të komitentëve të saj bëjnë blerjen dhe shitjen e letrave me vlerë në bursat apo këtë e bëjnë në valutë të huaj dhe metale të çmuara. Kuptohet, për këtë kërkojnë kompensim. Me daljen e obligacioneve shtetërore në vend të devizave “të robëruara”, transferi bëhet sipas ligjit, personat fi zikë hyjnë në këtë lloj të shitjeve të produkteve bankare gjatë shitjes së atyre obligacioneve në bursë.

246 Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Washington DC, February 2004, op, cit., p. 263



10.2.2 Pranimi i garancive dhe dhënia e garancive

Me pranimin e garancisë banka merr përsipër se shfrytëzuesit të caktuar do t’i paguajë obligimin të cilin ndaj saj e kanë komitentët e saj nëse ai nuk arrin ta shlyejë obligimin e tij.247

Gjithashtu, banka jep garanci në dobi të komitentëve të saj. Me këtë banka u lejon komitentëve të saj që më lehtë të lidhin transaksione të caktuara me partnerët, sepse partnerët ose kreditorët e tyre janë mjaft të sigurt se puna do të kryhet sipas kushteve të dakorduara, sepse banka garanton për kryerjen e rregullt të obligimeve.

Më shpesh garancia jepet në tregun e mallrave (shpesh të jashtëm), në ndërtimtari, sidomos në rregullimin e investimeve jashtë vendit etj.

Për disa marrëveshjeve të mëdha afariste shpesh nuk është e mjaftueshme garancia nga një bankë, ashtu që kërkohet garanci plotësuese nga bankat më të mëdha dhe më me renome. Garancia e tillë quhet super garanci. Për garancinë e dhënë banka merr provizion përkatës.

Kërkohet që garancia të sigurohet, sepse garancia, posaçërisht e llojit të pagesave të tilla, për bankën paraqet kredi potenciale. Procedura e përgjithshme për dhënien dhe lëshimin e garancive është identike me dhënien e kredisë.

Garancia mund të jetë pagesore, doganore, e licitacionit, varësisht nga ajo pse ajo është lëshuar.

10.2.3 Hapja e akreditivave dhe dhënia e letrave kredituese

Akreditivi është instrument bankar me të cilin një bankë, sipas urdhrit të komitentëve të saj, i kërkon bankës tjetër të vërë në dispozicion shumë të caktuar të parave në afat të caktuar personit të treguar në akreditiv.

Ekzistojnë disa lloje të akreditivit.Akreditiv të pakushtëzuara janë ato në të cilat shfrytëzuesi i akreditivit mund të

përdorë akreditivin pa obligim për të përmbushur disa kushte.Akreditive të kushtëzuara janë ato akreditive në të cilat shfrytëzuesi i akreditivit

mund të përdorë akreditivin pas përmbushjes së kushteve të caktuara të specifi kuara në të.

Akreditive të revokueshme a janë ato akreditiva të cilat dhënësi i urdhrit mund t’i revokojë, t’i anulojë në çdo kohë.248

Akreditivin e parevokueshëm dhënësi i urdhrit nuk mund ta anulojë sipas dëshirës së tij, pa u dakorduar për atë me shfrytëzuesin i akreditivit.

Akreditivi dokumentar quhet ai akreditiv realizimi i të cilit është i kushtëzuar me prezantim të dokumenteve të caktuara të paraqitura në akreditiv. Për shembull, këto dokumente janë fatura, konsomani, listat për ngarkesë, etj.

Hapja e akreditivave konsiderohen si punë shumë komplekse bankare, ku duhet pasur kujdes të veçantë në precizimin e saktë të kushteve të akreditivit, dokumenteve, sigurimit, etj. Hapja e akreditivave do të thotë pjesëmarrje në pagesat ndërkombëtare, por për këtë nevojitet sjellje maksimale profesionale bankare.

247 Ibid, 263248 Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Washington DC, February 2004, op, cit., p. 264



Gjatë ekzistimit të së panjohurës dhe mosbesimit midis shitësit dhe blerësit në tregtinë ndërkombëtare, rekomandohet akreditivi si instrument për pagesë. Për bankën është shumë e rrezikshme që të hapë akreditiva të pasigurta, edhe pse ajo është profi tabile. Kjo është për shkak se në të ardhmen e afërt humbja e mundshme do të jetë dukshëm më e madhe se fi timi.

Letrat e kredisë paraqesin urdhra të shkruara nga njëra bankë në bankë tjetër me të cilën kërkohet nga personi i caktuar të paguajë shumën e treguar në letër. Shuma mund të paguhet në një ose në shumë këste.

Shesh letrat e kredisë i përdorin përfaqësitë e organizatave të caktuara, udhëtarët tregtarë, por edhe persona të tjerë të cilët shpesh udhëtojnë prej një vendi në vend tjetër.

11. Punët vetanake bankare

Punët vetanake bankare janë ato punë bankare të cilat banka i kryen në emër të vet dhe për llogari të vet. Banka i kryen këto punë me një qëllim të vetëm për të realizuar sa më shumë fi tim. Punët bankare janë karakteristikë për sistemin bankar në vendet e zhvilluara. Punët më karakteristike bankare të këtij lloji janë punët bankare të arbitrazhit dhe spekulimet në bursë. Në punët e arbitrazhit përfshihen arbitrazhet e devizave dhe valutave. Arbitrazhi do të thotë vendim. Bankat marrin vendim për të shitur apo për të blerë valutë të huaj, duke fi tuar dallim në kurset që ekzistojnë në tregje të ndryshme.249

Spekulimet në bursë janë të ngjashme me aktivitetet e mëparshme bankare, përveç se këtu objekt i tregtimit janë letrat me vlerë. Banka blen letra me vlerë, kur çmimi i tyre është më i ulët dhe shesin kur çmimi i tyre është më i lartë.

249 Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Washington DC, February 2004, op, cit., p. 265



Pyetjet për kontrollim të diturive të nxënësve

1. Shpjegoni prejardhjen e nocionit kredi!2. Sipas cilave kritere mund të bëhet dhënia e kredisë?3. Cilat janë karakteristikat themelore të kredisë eskonte?4. A e dini formulën me të cilën llogaritet eskonti?5. Cila bankë te ne bën rieskontimin e kambialeve?6. Cila është pengesa kryesore në Republikën e Maqedonisë për aplikim më të gjerë

të kredive konto-korente?7. Cila është specifi ka e marrjes së kredisë?8. A e dini se emri i të cilit janë dokumentet e kredisë ramburse, kur eksportuesi do

t’ia paguajë mallin importuesit?9. Cilat pjesë të qarkullimit pagesor në vendin tonë i kryejnë bankat?10. Çfarë është depo e hapur dhe e çfarë është depo e mbyllur?11. Çfarë është super garancia?12. Çfarë lloje të letrave të kredive ekzistojnë?13. Çfarë punë bankare janë punë e arbitrazhit?14. Cilat depozita konsiderohen afatgjata?15. Në vendin tonë kush mund të emetojë obligacione?16. Në çka dallohen obligacionet prej aksioneve?17. Në të cilin rast kreditë afatgjata të marra nga jashtë kanë ndikim pozitiv, e cilat

ndikim negativ ndaj zhvillimit të vendit?18. Shpjegoni prejardhjen e nocionit kredi!19. Sipas cilave kritere mund të bëhet dhënia e kredisë?20. Cilat janë karakteristikat themelore të kredisë eskontne?21. A e dini formulën me të cilën llogaritet eskonti?22. Çfarë lloje të kredive dallojmë sipas qëllimit?23. Çfarë lloje të kredive të investimeve dini?24. Sa faza ka për caktimin e kredisë?25. Cilat elemente i përmbajnë kërkesat për kredi? Tregoni kush janë ato!26. Prej sa pjesëve është i përbërë referati për kërkesën e kredisë? Tregojnë kush janë

këto pjesë!27. Cilat elemente i përmban projekt-vendimi, dhe cilat kontrata e kredisë?28. Si funksionon procedura për miratimin e kredive për mjete të përhershme

qarkulluese të procedurës për miratimin e kredisë për mjete qarkulluese?29. Çfarë kredi u japin bankat popullsisë?30. Çfarë dokumente dorëzohen me kërkesën e kredisë për ndërtimin e shtëpisë?31. Cilët persona mund të marrin kredi konsumatore?32. Për cilat qëllime shpesh jepen kreditë konsumatore?33. Ekzistojnë tri lloje kryesore të punëve bankare. Tregoni cilat janë ato!34. Pse në të gjitha vendet emisioni i parave është kontrolluar nga shteti?35. Çfarë lloje të depozitave të parave të gatshme ekzistojnë?36. Me cilat karakteristika karakterizohet kursimi i popullsisë te ne?



37. Çfarë masash mund të propozoni për të përparuar bankat e kursimeve?38. Pse rieskonti është punë pasive afatshkurtër bankare?39. Në cilat vende shpesh praktikohet rilombardi?40. Pse kreditë revolving quhen edhe kredisë postare?

Ushtrime

1. Çka bën pjesë në punët afatshkurta pasive bankare?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Shpjegoni emisionin e parave!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3 Çfarë lloje e depozitave dini?1. ________________________ 4. ________________________2. ________________________ 5. ________________________3. ________________________ 6. ________________________

4. Shpjegoni se çka dini rreth depozitave të parave të qytetarëve!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Defi noni bonot e arkës!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Defi noni nocionin rieskont!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Defi noni nocionin rilombard!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



8. Defi noni nocionin revolving!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Defi noni punët aktive bankare!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Defi noni kredinë eskonte!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11. Defi noni kredinë akcepte dhe lombarde?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Si zhvillohet eskontimi i kambialit___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Defi noni kredinë lombarde dhe akcepte!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Defi noni kreditë për mjete themelore!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. Cila është procedura për dhënien e kredisë?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

16. Si është procesi i aplikimit të kredisë?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



17. Defi noni kredinë konsumatore!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. Cila është procedura për dhënien e kredisë konsumatore?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19. Defi noni kredinë për strehim të popullsisë!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20. Cilat janë punët neutrale bankare?1. ________________________ 4. ________________________2. ________________________ 5. ________________________3. ________________________ 6. ________________________

21. Defi noni punët bankare depo!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

22. Defi noni pranimin dhe dhënien e garancive!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

23. Defi noni punët vetanake bankare!___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


T E M A 11

PUNË TË TJERA BANKARE ME POPULLSINË

P a s q y r a e t e m ë sPuna e arkës Puna ditore e arkës Puna trezoreHapja e librezës së kursimit Si funksionon hapja e librezës së kursimit Pagesa e depozitave kursimoreShuarja e depozitës kursimoreHapja e llogarive të transaksionit të qytetarëve Hapja e llogarive devizore dhe librezave devizore të kursimitHapja llogarive rrjedhëse të qytetarëve Çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve Riblerja e çeqeve

Q ë l l i m e t e m ë s i m i tPas leximit të kësaj teme, ju duhet të jeni në gjendje: • të defi noni punën e arkëtarit • të paraqisni pjesët e punës së arkëtarit • të defi noni punën e arkës afariste • të defi noni punën e trezorit • të shpjegoni cilat vlera i ka puna e arkëtarit • të shpjegoni si hapet llogaria e kursimit • të shpjegoni si paguhen investimet e kursimeve • të shpjegoni si hapet llogaria e transaksionit • të shpjegoni si hapet llogaria devizore dhe investimi i kursimit • të shpjegoni si hapet çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve • të shpjegoni si riblihen dhe jepen çeqet • të shpjegoni si blihen çeqet • të shpjegoni si punohet me valuta • të tregoni shembullin për Tutunska bankën • të jepni pasqyrë të misionit të bankës • të shpjegoni rezultatet fi nanciare të bankës • të gjeni cilat rreziqe ekzistojnë

Lëshimi i çeqeve dhe letrave kreditore Blerja e çeqeve Punët këmbimore-valutoreShembull për punën e Tutunska bankës Misioni i bankësPërmbledhja rezultatet fi nanciare për bankën në vitin 2009 Menaxhimi me rreziqet


Punët e arkës të bankave ndahen në dy pjesë: puna e arkës devizore dhe puna e trezorit.

Nën punën trezore nënkuptohet trezori apo arka, ku mbahen të holla dhe gjëra tjera më vlerë në vendet e ndërtuara posaçërisht në ndërtesën e bankës. Për hyrje dhe dalje të vlerave në dhe nga trezori jepen dokumente të quajtura “urdhër për bartje të vlerave.”

Arkave u është caktuar maksimumi i parave të gatshme që mund t’i mbajë në arkë. Teprica mbi maksimalen dorëzohet në trezor.

Depozituesi mbush formular të veçantë, “deponoj denarë” i cili futet, shkruhet pranë shumës që deponohet me shkronja dhe numra.

Deponimi i kursyer shuhet kur do të transferohet në ndonjë bankë tjetër afariste, kur të shndërrohet depozita pa afat ose depozita e afatizuar, në rast të vdekjes së pronarit të depozitave të kursyera dhe transferim të kursimeve trashëgimtarëve të tij.

Çeqet e udhëtarëve shprehen në shifra të rrumbullakosura të shtypura në çek.

konceptet kyçe:

puna e arkës

maksimumi arkës

puna trezore

arka ditore

valutat e huaja

metalet e çmueshme

librezat e kursimit

shuarja e deponimit

llogaria e transaksionit

llogaria devizore

libreza e kursimit

llogaritë rrjedhëse

çeku në llogaritë rrjedhëse

riblerja e çeqeve

dhënia e çeqeve

blerja e çeqeve

punët këmbimore valutore

Tutunska banka


T E M A 1 0Punë të tjera bankare me popullsinë

1. Punët e arkës

Bankat afariste në vendin tonë e bëjnë qarkullimin pagesor të popullsisë.Punët rreth depozitave në denarë dhe depozitave të kursimit, punët rreth

llogarive rrjedhëse të qytetarëve kryhen nëpërmjet arkës së bankës.Qarkullimi pagesor me para të gatshme bëhet nëpërmjet arkës. Arka është

vend në shoqëri, ku pranohen, jepen dhe të ruhen të holla dhe letra me vlerë.Punët e arkës të bankave ndahen në dy pjesë: punët e përditshme të arkës dhe

punët e trezorit.Bankat në vendin tonë bëjnë një pjesë të qarkullimit të pagesës të qytetarëve

dhe personave juridikë. Punët rreth depozitave në denarë dhe në valutë të huaj, llogaritë e transaksionit kryhen nëpërmjet arkës së bankës.

Puna arkëtare e bankave është e ndarë në dy pjesë:250

1. Puna e arkës ditore, dhe2. Puna e trezorit.Nën arkën e ditore nënkuptohen punët me palët të cilat çdo ditë bëhen në

banka. Është e zakonshme që në banka të ketë arkë të veçantë për punë të qarkullimit të brendshëm të pagesës ku pagesat behën me para të gatshme dhe pagesat për personat juridikë dhe arka për punë me popullsinë ku bëhet blerja dhe shitja e valutave të huaja konvertibile, puna e këmbimoreve, pagesat e parave të gatshme dhe pagesat në bazë të transaksioneve të brendshme dhe në valutë të huaj, llogaritë e transaksionit, kreditë konsumatore etj. Në arkë është caktuar maksimumi i parave të gatshme që mund t’i mbajnë ato në arkë, kurse teprica mbi atë maksimum dorëzohet në trezor.

Nën punën e trezorit nënkuptohet trezori ose arka, ku mbahen të holla dhe gjëra tjera me vlerë në vende të ndërtuara posaçërisht në ndërtesën e bankës. Për hyrje dhe dalje të vlerave në dhe nga trezori jepen dokumente të cilat quhen “urdhër për bartjen e vlerave”. Të gjitha ndryshimet në trezor evidentohen në librin e trezorit dhe çdo ditë bëhet kontrolli i gjendjes me vlerat në trezor, respektivisht bëhet barazimi i situatës së vërtetë në librin e trezorit.

1.1 Puna e arkës ditore

Nën arkën ditore nënkuptohen, kryesisht, punët e arkës të cilat çdo ditë kryhen në bankë. Puna arkëtare kryesisht përfshin si vijon:251

• Pranimi i parave nga qarkullimi pagesor;• Pranimi i parave të gatshme për kryerjen e pagesave të caktuara, ose për të

plotësuar maksimumin e arkës të parave të gatshme në arkën dhe pagesa e parave të gatshme;

250 Tërpevski, Lube, Puna bankare, Prosvetno dello, Shkup, 2002, fq. 211251 Po aty, fq. 212



• Pagesa e parave të pranuara të gatshme nga qarkullimi pagesor dhe baza të tjera të llogarive.

Me të drejtë, punët në arkën ditore janë të ndara në punë të likuidaturës dhe punë të arkës. Këto punë mund t’i bëjë një person. Gjithashtu, është e zakonshme që në banka të ekzistojnë arka të posaçme nga qarkullimi i brendshëm pagesor dhe arka për punë nga qarkullimi i huaj pagesor.

Në arka për punë nga qarkullimi i brendshëm pagesor bëhen pagesa në bazë depozitave të kursimeve, pagesat dhe shpagesat në llogaritë rrjedhëse të qytetarëve, kreditë konsumatore etj.

Në arkë për punët e qarkullimit pagesor ndërkombëtar bëhet blerja dhe shitja e valutave të konvertueshme të huaja, dhënia dhe marrja e letrave kreditore dhe çeqeve në monedhë të huaj etj.

Vendet në arka janë të ndara nga vendet e tjera dhe qasja në arkë nuk u lejohet të tjerëve a janë ata nga jashtë ose nga banka.

Puna me palët bëhet për një kohë të caktuar dhe ajo duhet të shprehet në vend të dukshëm të arkës. Nëse vëllimi i punës me popullatën është i madh formohen të a.q. arka të veçanta për pagesa, arka për deviza etj.

1.2 Punët e trezorit

Termi “trezor” e ka origjinën nga frëngjishtja dhe në përkthim nënkupton “pasuri”. Përndryshe, në punën bankare ka më shumë kuptime, për shembull, arkë ose pajisje ku ruhen paratë dhe vlerat e tjera. Megjithatë, me termin trezor shpesh emërtohen hapësirat e ndërtuara speciale (kryesisht nëntokësore), në ndërtesën e bankës në të cilën ruhen para dhe vlera të tjera.

Rregull themelor në punët e trezorit është trezori ose arka të ketë së paku dy brava të ndryshme dhe dy çelësa të ndryshëm. Me çdo çelës punon person i veçantë. Për këtë shkak, me trezorin duhet të punojnë së paku dy persona. Ata persona quhen arkëtarë të përbashkët. Trezorin ose arkën mund ta hapin vetëm përdoruesit e çelësave dhe ata janë të detyruar të jenë prezent gjatë tërë kohës derisa trezori ose arka hapet.

Në trezor ruhen vlerat e mëposhtme:252

• Paratë e letrës dhe paratë e farkuara vendase;• Monedhat e huaja;• Letrat me vlerë;• Metalet e çmuara• Vlera të tjera.

Si dërgohen vlerat prej një banke në bankë tjetër afariste?Vlerat dërgohen në dy mënyra, ose me postë ose përmes dërgesës së

rekomanduar ose korrierit.Dërgesa e rekomanduar paraqet letër me vlerë nëpërmjet postës për të cilën

posta me rekomandim garanton se pajisja do të dorëzohet. Për të dërguar vlerë nëpërmjet dërgesës së rekomanduar, së pari jepet “urdhër për bartjen e vlerave”. Pastaj

252 Tërpevski, Lube, Puna bankare, Prosvetno dello, Shkup, 2002, fq. 212



bëhet paketimi i vlerës. Paketimi patjetër duhet të bëhet me komision dhe në prani të përdoruesit të çelësave. Për paketim përdoret një lloj i veçantë i thasëve.

Shpesh vlerat barten edhe nëpërmjet korrierëve. Edhe kur shfrytëzohen korrierë për bartje të vlerave, duhet të merren masa për bartje të sigurt të dërgesës.

2. Hapja e librezave të kursimit

Personi që dëshiron të hapë librezë kursimi në bankën afariste duhet së pari të plotësojë formular. Në këtë formular, depozituesi duhet të paraqesë të dhënat e veta personale (emri, mbiemri, emri i babait, viti i lindjes, profesionin, adresa, etj.) jep nënshkrimin, dhe siç nënshkruhet në formula ashtu duhet të nënshkruhet edhe në të gjitha depozitimet e ardhshme dhe gjatë ngritjes së parave nga libreza e kursimit.

Pasi të plotësohet formulari, punëtori i sportelit e plotëson librezën me të dhënat e njëjta. Pastaj, pronari i librezës nënshkruhet në të, në të njëjtën mënyrë siç është nënshkruar në formular dhe siç do të nënshkruhet në të ardhmen, duke i shfrytëzuar mjetet.

Në faqen e parë të librezës së kursimit futen në mënyrë të detyrueshme të dhënat sipas rendit vijues: 253

• Numri i bankës• Numri i librezës së kursimit;• Emri i bankës dhe ekspoziturës që e mban depozitën;• Emri i depozituesit;• Adresa e saktë e depozituesit;• Emri i personit të autorizuar i cili e ka librezën e kursimit.

Në faqen e fundit të librezës së kursimit jepen shpjegimet dhe udhëzimet më të rëndësishme për depozituesit, si për shembull:254

• se depozitat e kursyera janë sekrete;• mënyra e disponimit me librezën e kursimit;• shpjegim në rast se humbet libreza e kursimit, etj.

Si bëhet derdhja e parave në librezat e kursimit?Depozituesi mbush formulat special “depozitoj

denarë” që shkruhet pavarësisht nga shuma që është investuar me shkronja dhe numra. Kjo formë, së bashku me librezën e kursimit, depozituesi e dorëzon te punëtorit i sportelit në bankën afariste. Punëtori i bankës i kontrollon të dhënat, i numëron paratë dhe e shkruan shumën përkatëse në librezë, e konfi rmon saldon e re, nënshkruhet dhe vë vulën e bankës.

253 Tërpevski, Lube, Puna bankare, Prosvetno dello, Shkup, 2002, fq. 214254 Po aty, fq. 212



3. Si funksionon hapja e librezës së kursimit

Për të shmangur keqpërdorimet në punët fi nanciare, bankat janë të detyruara për të gjitha kursimet (në denarë ose në valutë të huaj) t’u nxjerrin libreza kursimi personave fi zikë, por në të kundërt, Banka popullore me vendim e revokon pjesën e lejes që ka të bëjë me mbledhjen e kursimeve të depozitave. Personi që dëshiron të hapë llogari kursimi në bankë, së pari duhet të plotësojë formular në të cilin i fut të gjitha të dhënat personale dhe jep nënshkrim.

Tërheqjet prej librezave të kursimit bëhet me formular të veçantë “për tërheqje të parave” ku shënohen të dhënat e njëjta si në depozitime. Shkruhet shuma që tërhiqet nga libreza, llogaritet dhe shkruhet saldoja e re, nënshkruhet libreza dhe vihet vula e bankës, pas së cilës merren paratë e ngritura.

Depozita e kursimit shuhet në rastin kur do të bartet në bankë tjetër, kur depozita do të konvertohet në depozitë me afat, ose në rast të vdekjes së pronarit të depozitave dhe transferimit të tyre trashëgimtarëve.

3.1 Tërheqja e depozitave të kursimit

Ngjashëm si edhe depozitimi, ekziston formulat i veçantë për “tërheqje”, ku futen të dhënat e njëjta siç janë futur edhe gjatë deponimit, investimit, shkruhet shuma e parave që do të tërhiqen dhe së bashku me librezën e kursimit dhe letërnjoftimin dorëzohen te punëtori i sportelit.

Punëtori i bankës, së pari, kontrollon identitetin e pronarit të librezës së kursimit dhe kontrollon ekuivalencën e nënshkrimit të deponuar më parë.255

Pas kryerjes së verifi kimit, punëtori i bankës e shkruan shumën që tërhiqet nga libreza, llogarit dhe shkruan saldon e re, nënshkruhet në librezën e kursimit dhe vë vulën e bankës afariste.

E drejta për disponimin e mjeteve nga libreza mund të transferohen te personi tjetër. Transferimi bëhet me dhënien e autorizimit. Bankat afariste zakonisht kanë formular të veçantë për autorizim në të cilin pronari i librezës së kursimit i fut të dhënat e personit të cilit ia transferon të drejtën dhe me dorën e vet nënshkruhet si dëshmi se ai e ka dhënë autorizimin.

3.2 Shuarja e depozitës së kursimit

Depozita e kursimit shuhet kur do të transferohet në ndonjë bankë tjetër, kur do të shndërrohet depozita pa afat në depozitë të afatizuar ose në rast të vdekjes së pronarit të depozitës dhe transferimit të depozitës së kursimit trashëgimtarëve.




Zëvendësimi i librezës së kursimit bëhet kur do të plotësohen të gjitha faqet në librezën e kursimit, kur libreza është dëmtuar ose kur banka fut libreza të reja kursimi të cilat ndryshojnë në formë dhe përmbajtje.

Libreza e vjetër shfuqizohet në atë mënyrë që vihet vulë në të cilën shkruhet “e shfuqizuar”, në ndonjë faqe ose shpohet çdo faqe e librezës. Libreza e shfuqizuar i kthehet pronarit.

Banka afariste pas barazimit të gjendjes së librezës së vjetër të kursimit me evidencë jep librezë të re të kursimit.

3.3 Hapja e llogarisë së transaksionit të qytetarëve

Hapja e llogarisë së transaksionit është punë pozitive bankare me të cilën rrogat e punëtorëve paguhen nëpërmjet këtyre llogarive që do të transferohen ose të vendosen në kartelat debituese përmes të cilave qytetarët mund të disponojnë paratë e tyre. Nga pikëpamja ekonomike, kjo është punë shumë e dobishme për shkak se paratë nuk mbahen në shtëpi, por ato janë në bankat dhe hyjnë në potencialin e kreditimit të bankave. Për çdo blerje të mallrave me kartelë bëhet transferimi i shumës së parave të blerësit në llogarinë e shitësit ku paratë e kanë kryer aktin e shitblerjes pa pasur nevojë të dalin nga banka.

Llogari të transaksionit dhe kartela debituese mund të hapin vetëm qytetarët të cilët janë të punësuar për kohë të pacaktuar, pensionistët dhe qytetarët të cilët me punën e tyre personale marrin të ardhura, për shembull, artistët e lirë, zejtarët etj.

Qytetarët mund të bëjnë pagesa të llogarive të transaksionit nga çdo të ardhura. Në dobi të llogarisë së tyre të transaksionit, ata mund të paguajnë para të gatshme në sportelet e bankave ose në postë, mund t’i transferojnë rrogat ose pensionet, të blejnë mallra, të bëjnë shërbime kryerëse, të paguajnë taksa dhe obligime të tjera, ose të ngrenë para të gatshme.

Ndërmjet bankës dhe qytetarëve lidhet kontratë me shkrim për të hapur llogari transaksioni.

Në politikën e vet afariste bankat përcaktojnë se deri në çfarë sasie do të lejojnë që këto llogari të kalojnë në saldo hua tejkalime të lejuara.

3.4 Hapja e llogarive devizore dhe librezave devizore të kursimit

Qytetarët e vendit tonë që derdhin ose pranojnë valutë të huaj nga vendet e jashtme, mund të veprojë me ato në disa mënyra:256

• Mund t’i shesin në ndonjë bankë ose këmbimore dhe të marrin denarë;• Mund të hapin llogari në valutë të huaj (deviza) në bankat tona;




• Mund të hapin llogari devizore kursimi dhe mjetet devizore t’i mbajnë si depozita devizore kursimi;

Llogaria devizore ose libreza devizore e kursimit hapet në mënyrë shumë të ngjashme si edhe libreza e kursimit në denarë. Me plotësimin e formularëve të nevojshëm dhe dokumenteve përkatëse për identifi kim personal merret libreza devizore e kursimit, kurse llogarinë devizore personi mund ta deponojë ose të marrë mjete nga ajo llogari e librezës devizore të kursimit.

Me këtë rast, depozitat në valutë të huaj mund të investohen si depozita të deponuara në denarë në bankat afariste:257

• Depozitat pa afat;• Depozita të afatizuara për kohë të pacaktuar me afat për dorëheqje;• Depozita të afatizuara prej kohës në kohë;• Depozita me qëllimi dhe pa qëllim.

Si hapet llogaria devizore ose libreza devizore e kursimit?Në sportele të veçanta në bankat afariste plotësohet formulari, në të cilin shënohen

emri dhe mbiemri, adresën etj.Nëse hapet llogaria devizore pronarit të llogarive devizore i jepet një kopje nga

formulari dhe karton i veçantë në të cilin janë shënuar elementet kryesore në formular që të ketë evidencë të veçantë të numrit dhe t’i shërbejë gjatë deponimit ose marrjes së mjeteve nga llogaria devizore.

3.5 Hapja e llogarive rrjedhëse të qytetarëve

Në vitet e fundit gjithnjë e më shumë merr hov hapja e llogarive rrjedhëse si një fenomen pozitiv, pagat e të punësuarve të paguhen nëpërmjet llogarive rrjedhëse dhe librezave të kursimeve.

Nga pikëpamja ekonomike, kjo është punë shumë e dobishme për shkak se paratë nuk mbahen në shtëpi, por ato gjenden në bankat afariste dhe hyjë në potencialin e tyre kreditor.

Në qoftë se bëhet krahasim çka është më mirë pagesa e pagave të bëhet nëpërmjet llogarive rrjedhëse apo nëpërmjet librezave të kursimit, më mirë është nëpërmjet llogarive rrjedhëse. Pse?

Nëse paratë gjenden në llogari kursimi, për çdo blerje patjetër duhet të merren nga libreza e kursimit dhe të dorëzohen te shitësit e mallrave të blera. Pastaj shitësi i fut në librezën e tij të kursimit ose në llogarinë e tij në bankë. Pra, paratë kanë dalë nga banka, e kanë kryer aktin e shitblerjes, që për një kohë të shkurtë sërish të kthehen në bankë.

Në rast të ekzistimit të llogarisë rrjedhëse, paratë aspak nuk duhet të dalin nga banka afariste. Si është e mundur kjo?

Ai llogarinë e paguan me çek. Shitësi i mallrave atë çek e sjell në bankë. Pronari i llogarisë rrjedhëse mund të blejë mallra pa ngritur para të gatshme nga llogaria e transferit bankar dhe banka afariste bën transfer të parave nga llogaria e blerësit në llogarinë e shitësit. Kështu paratë e kanë kryer aktin e shitblerjes pa dalë nga banka. Nga këto arsye, pagesa në bazë të llogarive rrjedhëse është më e mirë. Qytetari i cili dëshiron të hapë llogari rrjedhëse paraqet kërkesë me shkrim në bankën afariste. Të drejtë për të hapur

257 Po aty, fq. 224



llogari rrjedhëse kanë vetëm qytetarët që janë në punë me kohë të pacaktuar, pensionistët dhe qytetarët të cilët me punën e tyre personale realizojnë të ardhura. Pastaj lidhet kontratë me shkrim në mes qytetarëve dhe bankës afariste për të hapur llogari rrjedhëse. Pasi do të hapet llogaria rrjedhës, pronari mund të autorizojë një person tjetër që të disponojë me paratë në llogarinë rrjedhëse.

Pronari i llogarisë rrjedhëse duhet të jetë i kujdesshëm për të mos bërë pagesa mbi shumën e

mjeteve në llogarinë rrjedhëse. Nëse dikush lëshon më shumë çeqe që nuk kanë mbulesë, i njëjti përgjigjet me ligj. Bankat afariste në bazë të kontratës së veçantë të lidhur ndërmjet tyre, lejojë lëshimin e çeqeve pa mbulesë për një shumë të caktuar.

3.6 Çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve

Çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve formulari PP22 përdoret për pagesë me para jo të gatshme të qytetarëve në rrjetet tregtare, për ngritjen e mjeteve efektive (para të gatshme), si dhe për pagesa të tjera me para jo të gatshme.

Çeku në llogarinë rrjedhëse të qytetarëve është i kufi zuar, që do të thotë se banka prej përpara e ka caktuar kufi rin nga i cili duhet të lëvizë shuma e mjeteve të caktuara në çek, d.m.th. shuma për të cilën ai përgjigjet për pagesë gjatë prezantimit të çekut për pagesë. Limitimi i shumës së çekut përcaktohet me vendim të Këshillit drejtues të shoqatës.

Në praktikën e deritashme, personat juridikë shpesh i kanë përdorur çeqet e pranuara nga qytetarët në bazë të llogarive rrjedhëse në qarkullimin e mëtejshëm të obligimeve të tyre. Udhëzimet për formën dhe përmbajtjen e instrumenteve të pagesave për kryerjen e qarkullimit të pagesave në vend siguron kontroll mbi klauzolën që të jenë të shtypura, çeku nuk mund të transferohet te personi tjetër. Shënimi i kësaj klauzole do të thotë se elementi, “i shfrytëzuesit” që duhet të plotësohet në mënyrë strikte përcaktohet se do të paguhet shuma e çekut dhe për të parandaluar qarkullimin e mëtejshme në sistemin e pagesave pas llogarisë rrjedhëse të qytetarëve.

Pronarët e llogarisë rrjedhëse nga banka marrin kartelë të çekut dhe bankënota të çekut.

Formulari i çeqeve përbëhen nga dy pjesë: çeku dhe taloni. Çeku paraqet mjet pagesor, kurse taloni shërben për evidencë të çeqeve të shfrytëzuara.

Formulari i çekut duhet të jetë i plotësuar lexueshëm. Nuk janë të vlefshme çeqet e shkarravitura, të shlyera dhe të paqarta.

Në cilat raste shuhen ose mbyllen llogaritë rrjedhëse?Llogaritë rrjedhëse mbyllen në rastet e mëposhtme:258

• Me kërkesë me shkrim të mbajtësit të llogarisë;• Në rast të abuzimit nga ana e pronarit të kartelës së çekut;• Në rast të vdekjes së mbajtësit të llogarisë.

Banka, është e obliguar, gjatë shuarjes së llogarisë rrjedhëse, ta tërheqë kartelën e çekut dhe të formularëve të pashfrytëzuara të çeqeve.




3.7 Riblerja e çeqeve

Në qarkullimin pagesor ndërkombëtar sot lëshohen një numër i madh i çeqeve të ndryshme. Bankat tona blejë vetëm lloje të caktuara të çeqeve:259

Çeqe bankare;Çeqeve të udhëtarëve;Çeqe private.Çeqet bankare janë më të sigurta në lidhje me pagesën e tyre. Ato janë shpërndarë

nga njëra bankë në bankë tjetër dhe, me të drejtë, në çek është shënuar emri dhe remitenti.Çekun e udhëtarëve e lëshojnë bankat e huaja ose kompanitë e mëdha të

udhëtimit. Zakonisht kanë shuma të rrumbullakosura që janë të shtypura në vetë çeqet.Çeqet private janë lëshuar nga persona të huaj fi zikë dhe i nxjerrin në bankën në

të cilën kanë llogari. Çeqet private nuk paguhen zakonisht menjëherë. Ato merren në inkaso (marrja e parave, pagesa e parave të gatshme, kjo është punë neutrale bankare që përbëhet në pagesën e letrave të ndryshme me vlerë dhe instrumenteve të pagesave dhe dokumenteve në emër të komitentëve, por në bazë të pagesës së provizionit të caktuar) dhe pas kontrollimit në bankën trasate, plotësohen.

3.8 Lëshimi i çeqeve dhe letrave të kredisë

Bankat afariste u japin qytetarëve tanë të cilët udhëtojnë jashtë shtetit çeqe ose letra të kredisë. Kushti për lëshimin e çeqeve ose letrave kreditore është që qytetari të ketë mbulesë në valutë të veçantë në librezë kursimi ose llogari devizore, respektivisht nëse udhëtimi është i natyrës afariste që të ketë mbulesë në llogarinë devizore të kompanisë.

Çeku apo letra e kredisë plotësohet në dy kopje: kopja e parë, origjinali është lëshuar për komitentët, kurse kopje e cila konfi rmon se komitenti e ka marrë origjinalin mbahet në arkivat e bankës.

3.9 Blerja e çeqeve

Gjatë riblerjes së çeqeve në sportelet e bankave afariste është shumë e rëndësishme që personat të cilët bëjnë blerje të çeqeve të dinë se për çfarë lloj të çeqeve bëhet fj alë, për shkak se nga kjo varet pagesa e çekut në botën e jashtme.

Llojet e çeqeveVarësisht nga trasanti (lëshuesi i çekut), çeqet mund të jenë: çeqe bankare,

udhëtimi dhe private.• Çeqet bankare. Çeqet bankare tërhiqen prej një banke në një bankë tjetër (të huaj),

zakonisht në të njëjtin vend ose në vend tjetër më rrallë. Prandaj, trasanti (lëshuesi i çekut) dhe tërheqësi i parave (paguesi) janë banka të ndryshme. Në çekun bankar

259 Po aty, fq. 225



rregullisht është shënuar emri e remitentit (shfrytëzuesit të çekut). Çeqet bankare janë më të besueshme në lidhje me realizimin e tyre.

• Çeqet e udhëtarëve. Çeqet e udhëtarëve janë në sasi të rrumbullakosura që shtypen në çek. Gjatë blerjes, blerësi nënshkruhet zakonisht në këndin e sipërm të majtë në fytyrën e çekut, por gjatë paraqitjes për pagesë në bankë, ai vendos nënshkrimin e tij në këndin e poshtëm mbi fytyrën e çekut. Këtu nënkuptohet se nënshkrimi tjetër i shfrytëzuesit të çekut duhet të jetë i njëjtë me nënshkrimin e parë që është nënshkruar gjatë blerjes së çekut. Gjatë lëshimit vihet edhe data.

• Çeqet private. Në këto çeqe trasant është kompania apo institucioni i huaj, por shpesh edhe personi fi zik (me çek personal), kurse trasant është banka tek e cila trasanti ka kërkesë nga llogaria. Te çeqet private, në shumicën e rasteve, si trasant paraqiten bankat që nuk do të thotë se pagesa është e sigurt. Mund të ndodhë që të mos ketë mbulesë në kohën e prezantimit të çekut. Kjo do të thotë se tërheqësi i parave (paguesi) nuk garanton pagesë të sigurt. Prandaj, çdo çek personal, në përputhje me pronarin, merret në inkaso dhe paguhet kur do të merret miratim nga ana e bankës.

• Çeqet e specifi kuara. Çeqe të tilla përmbajnë vërtetim (vizë) nga tërheqës i parave për pagesën e vet. Vërtetimi është përmbajtur në shenjën e fytyrës së çekut dhe zakonisht është COOO, CERT1R1EO ose APPOYEO. Kjo klauzolë duhet të nënshkruhet nga palët nënshkruese, që do të thotë me certifi kim të çekut banka garanton për pagesën e tij.

Në mënyrë që banka ose ndërruesi të mund të bëjnë blerje të çekut të prezantuar ato obligohen që për të verifi kuar çekun patjetër duhet të plotësohen këto

kushte: nga ana formale, çeqet duhet të jenë të vlefshme, respektivisht nuk duhet të jenë të maskuara, të përlyera apo të shkruara me laps të zakonshëm.

Gjithashtu, nuk duhet të ketë dyshim në lidhje me sigurinë e tij (të falsifi kuara apo të ngjashme), kështu që nuk duhet të ketë dyshime në pagesën e tij. Është e rëndësishme që data e çekut të lëshuar nuk do të jetë më e vjetër se katër muaj pas pagesës së tij.

Kur çeku i prezantuar i plotëson të gjitha kërkesat për blerje, ai mund të blihet plotësisht. Gjatë kryerjes së blerjes, punëtori i sportelit i merr të gjitha të dhënat për shfrytëzuesin e çekut. Llogaritja bëhet sipas kursit blerës për çeqe, sipas kursit të këmbimit që është në fuqi nga data e blerjes.

Në formularin 1 të dedikuar për blerje, lexueshëm dhe kuptueshëm duhet të jetë shkruar shuma e monedhës së çekut, si dhe shuma në denarë. Gjatë blerjes së çekut shfrytëzuesi e indorson (nënshkruan) çekun. Pas nënshkrimit të çekut nga shfrytëzuesi, punonjësi i sportelit të bankës vë vulën dhe shënon datën e blerjes së kryer.



4. Punët këmbimore-valutore

Nën punën këmbimore-valutore nënkuptohen shitblerjet e valutave të huaja efektive. Në vendin tonë me punët këmbimore-valutore merren bankat, kursimoret dhe këmbimoret. Me këtë rast, ekziston lista e kursit për punë këmbimore, e cila zbatohet mu për këtë lloj të transaksioneve edhe atë dallohet nga lista e kursit në tregun devizor dhe në Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë. Gjatë blerjes së valutave të huaja efektive, patjetër duhet të respektohen udhëzimet e veçanta të BPRM.

Paratë e huaja mund të blihet vetëm në qoftë se përgjigjen bë kushtet e mëposhtme:260

• Të hollat e ofruara të jenë në qarkullim;• Mos të jenë të dëmtuara ose të ndotura;• Të jenë e shënuara në kursin e këmbimit të Bankës popullore të RM në moment të

caktuar i cili është në fuqi;• Shuma e ofruar e parave nuk duhet të kalojë shumën në valutë të të duhur të

apoenave, futja e të cilave është lejuar sipas dispozitave të vendit ku ajo valutë është mjet ligjor për pagesë.

Gjatë qarkullimit të valutës së huaj posaçërisht duhet pasur kujdes që paratë të mos jenë të falsifi kuara. Pasi të vërtetohet se efektivat e sjella të parave të huaja janë të sakta, në formular të veçantë bëhet llogaritja dhe një kopje patjetër t’i jepet palës.

5. Shtojcë për punën e Tutunska bankës

NLB Tutunska Banka SHA Shkup është një nga institucionet kryesore bankare në Republikën e Maqedonisë me rritje të vazhdueshme dhe rezultate pozitive nga themelimi deri më sot.

Është themeluar në vitin 1985, kurse nga viti 1993 ka punuar si bankë komerciale e cila i kryen të gjitha shërbimet bankare dhe fi nanciare për komitentët në vend dhe jashtë vendit. Banka i takon grupit të bankave të mëdha dhe me totalin e aktiveve neto është institucioni i tretë më i madh bankar në Republikën e Maqedonisë.

Partnerë strategjikë të bankës janë Nova Ljubljanska Banka d.d. prej Lubjane, LHB Internationale Handelsbank AG Hamburg dhe NLB Interfi nanz Cyrih, respektivisht Grupi NLB. Në kapitalin e përgjithshëm të bankës, Grupi NLB përbën 85,84% dhe pjesa tjetër e 14,16% është në pronësi të personave të brendshëm dhe të huaj juridik dhe fi zik.261 Anëtarësia e Grupit NLB dhe brendi i korporatave të bankës sjell cilësi të veçantë të punës që përfshin transferimin e njohurive, përvojës dhe teknologjisë në mesin e anëtarëve të Grupit, si dhe qasje të lehtë në tregjet e huaja.

260 Tërpevski, Lube, Puna bankare, Prosvetno dello, Shkup, 2002, fq. 222261 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 15



NLB Tutunska banka është një nga bankat më të suksesshme në Grupacion. Suksesi për shkak të zbatimit të standardeve të kualitetit të lartë në punë, në infrastrukturën moderne të teknologjisë së informacionit, strategjia e suksesshme e tregut, si dhe menaxhimi profesional, të mbështetura me brendin e NLB. Banka i kushton vëmendje të veçantë vlerave të korporatës së Grupit dhe përgjegjësisë së korporatave të saj shoqërore.

Qëllimi strategjik i bankës është të mbështesë dhe të fi nancojë zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, subjektet që kanë potencial për t’u zhvilluar në bartës të zhvillimit ekonomik. Banka është pjesëmarrëse e rëndësishme në të gjitha zhvillimet fi nanciare në Republikën e Maqedonisë dhe promotori maqedonas i biznesit në tregjet ndërkombëtare ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e ekonomisë kombëtare.

Banka i kushton vëmendje të veçantë pasurimit dhe segmentimit të furnizimit të produkteve dhe shërbimeve për popullsinë, si dhe lehtësimit të qasjes së tyre duke investuar në rrjetin e biznesit modern që përfshin 33 degë moderne të organizuara si banka të vogla, si dhe përmes investimeve në zhvillimin e kanaleve të de-personalizuara të shitjes, promovimin e punëve me kartela dhe promovimin e bankës elektronike.

Banka është aktive në tregun e kapitaleve që nga viti 1996, nëpërmjet shtëpisë së saj brokere NLB Tutunska banka broker SHA Shkup, e cila është themeluese e Bursës së Maqedonisë të letrave me vlerë dhe nga shtëpitë kryesore brokere në vend.

NLB Tutunska banka së bashku me NLB d.d. nga Lubjana është pronar dhe themelues i Shoqërisë për menaxhim të fondeve pensionale Fondi i ri pensional AD Shkup si pjesë e shtyllës së dytë të sistemit të pensioneve të Republikës së Maqedonisë.

Vërtetim i punës së suksesshme të NLB Tutunska banka janë shpërblimet e shumta ndërkombëtare dhe nacionale, midis të cilave më të njohura janë mirënjohja si bankë e vitit për vitet 2006, 2008 dhe 2009 në Republikën e Maqedonisë të dhënë nga revista fi nanciare “The Banker”, çmimi nga France Central Europe për bankë me fi timi bruto më të madh në Maqedoni për vitet 2006, 2007, 2008 dhe 2009 dhe banka më e mirë sipas kthimit të kapitalit (ROE) në vitin 2009, Certifi katë për qeverisjes të mirë nga Transparenca zero korrupsion, si dhe mirënjohje nga Deutche Bank London në vitin 2009.262

5.1 Misioni i bankës

Qëllimi i bankës është që të jetë në mesin e institucioneve kryesore fi nanciare në vend. Të sigurohet niveli më i lartë i cilësisë së shërbimeve, ofertë bashkëkohore të produkteve të reja dhe tradita e ndërtimit të bankës. Nëpërmjet efi kasitetit dhe ekonomizimit në punë duhet të realizohet fi tim.

262 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 16



5.2 Përmbledhje e rezultateve fi nanciare të bankës në vitin 2009

Analiza e rezultateve fi nanciare të bankës në vitin 2009 bazohet në raportet fi nanciare të përgatitura në përputhje me rregullat ligjore që zbatohen në Republikën e Maqedonisë. Në fushën e raportimit fi nanciar në përputhje me rregulloret ekzistuese, banka ka zbatuar Standardet ndërkombëtare të raportimit fi nanciar (IFRS) të shpallura dhe të pranuara në Maqedoni.

Bilanci i suksesit për bankën në vitin 2009 është shumë i suksesshëm, si në aspektin e tejkalimit të vëllimit të planifi kuar të aktiviteteve në të gjitha segmentet, ashtu edhe në drejtim rritjes së përfi timit të konsiderueshëm.

Fitimi neto është 552.581 mijë denarë ose 36% më shumë se në vitin 2006, me çka kthimi i kapitalit (ROE) është rritur në 19,61% (2006:16,83%). Përfi timi i lartë vjetor për shkak të vëllimit në rritje afariste në të gjitha segmentet e tregut që kontribuojnë në drejtim të kapitalizimit të Bankës me 734.040 mijëra denarë në shtator të vitit 2009, të ardhurat neto për një aksion të rriten për 32.5% gjatë vitit të kaluar, duke arritur në 775 denarë.263

Fitimi operativ është 626.989 mijë denarë ose 29,5% më shumë se në vitin 2006, me shumicë të fi timit të realizuar mbi bazën e interesit dhe provizioneve.264

Të ardhurat neto nga interesi sillen 1.478.371 mijë denarë ose 25% më shumë se në vitin 2008.265 Me rënien e vazhdueshme të normave të interesit në tregun e huadhënies dhe ngushtimi i kufi jve të interesave, rritja e të ardhurave nga interesi u sigurua nga rritja e vëllimit dhe dinamika e kreditimit të segment të caktuar të popullsisë, si dhe në vazhdimësi mbajtja e niveli të lartë të mjeteve të interesit gjatë tërë vitit. Aktivat mesatare neto të monedhës në baza vjetore u rritën me 38%, me reduktim të njëkohshëm në diferencë mesatare neto të interesit për 17.3%. Në fund të vitit 2009, margjina mesatare neto e interesit është 3,67%.266

Të ardhurat neto të jo interesit sillen në 644.819 mijë denarë ose 22,5% më shumë se vitin e kaluar dhe në pjesën më të madhe ose 72% janë të ardhura nga provizionet.267

Në vitin 2007 banka ka të ardhurat neto nga provizionet në shumë prej 464.418 mijë denarë, ose 28,5% më shumë se në vitin 2006 për shkak të shkallës në rritje të operacioneve në të gjitha segmentet:268 qarkullimi pagesor në vend dhe jashtë vendit, puna dokumentare-garantuese, shërbimet për konsumatorët dhe puna kreditore, puna e kartelave, shërbimet e-bankare dhe shërbimet me para të gatshme qendra. Në bazë të investimeve kapitale në subjektet fi nanciare dhe jofi nanciare në vitin 2007, banka ka realizuar të ardhura dividende në shumën prej 1.715 mijë denarë.269

263 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 18264 Po aty, fq. 18265 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 19266 Po aty, fq. 19267 Po aty, fq. 19268 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 19269 Po aty, fq. 19



Janë realizuar neto diferencat pozitive të këmbimit valutor në shumën prej 125.730 mijë denarë dhe të ardhura neto nga letrat me vlerë në vitin 2007 sillen në 17.273 mijë denarë, kurse të ardhurat e mbetura sillen 35.683 mijë denarë.270

Gjatë vitit 2009 banka ka vazhduar politikën e saj të racionalitetit të shpenzimeve, me çka janë përcjellë nevojat për procesin e punës së pandërprerë, zgjerimin e rrjetit të degëve, duke rritur numrin e punonjësve dhe duke rritur çmimet e tregut. Në 2007/2008 ka pasur 1.036.313 mijë denarë të dala nga puna rrjedhëse. Ka pasur Cost/income ratio me 48,8%, ndërsa shpenzimet operative në aktivën e përgjithshme të bankës kanë marrë pjesë me 2,88% dhe ishin mbuluar me të ardhurat e jo interesit në lartësi deri më 62%.271

Banka në vitin 2008 ka ndarë rezerva të përgjithshme për plasmane të ndryshme në shumë prej 459.888 mijë denarë ose 6% më shumë se në vitin 2009, me rritje të konsiderueshme të portofolit të kredisë dhe aktiviteteve jashtë bilancit gjatë vitit dhe rritje të cilësisë së portofolit.272

Bilanci i gjendjes banka ka realizuar neto bilanc prej 42.474.928 mijë denarë, që është rritja më e lartë vjetore prej 44% dhe tejkalon planin me 11%.273

Rritje e madhe në punën banka ka realizuar në kreditimin e sektorit jofi nanciar, ku portofoli i kredisë u rrit me 44,5% dhe ka arritur në 22.699.921 mijë denarë.274

Njëkohësisht, depozitat nga sektori jofi nanciar janë rritur për 47,5% dhe arrijnë 27.354.371 mijë denarë. Përveç kësaj, banka ka përdorur edhe kredi të huaja të destinuara për fi nancimin e sektorit afariste dhe për mikrofi nancim, si dhe hua e dytë e përkrahur nga BERZH në një shumë prej 55 milionë euro, i cili ishte plasuar tërësisht në sektorin privat.275

6. Menaxhimi me rreziqe

Banka zbaton politikë konservatore për parashikim të lartë të rreziqeve në punë, duke ruajtur sistem efektiv të menaxhimit të rrezikut të integruar.

Kjo mundëson që të realizojë pagesë të lartë të plasmaneve, nivel të kënaqshëm të mjaftueshmërisë së kapitalit, mbrojtje kundër ndodhive të paparashikuara dhe kërcënimet e mundshme të dështimit të politikave të planifi kuara.

Me rreziqet menaxhohet përmes Qendrës për menaxhim me rrezikun e bankës. Menaxhimi i rreziqeve në bankë është i ndarë në dy fusha: menaxhimi me rrezikun e kredisë dhe menaxhimi me rrezikun jo të kredisë.

Menaxhimi me rreziqet e kredisë Menaxhimi me rreziqet e kredisë përfshin analiza të vazhdueshme të portofolit të kredive të bankës në drejtim të diversifi kimit sektorial dhe përqendrimit të portofolit të analizës dhe vlerësimit të performansës fi nanciare për komitentët, ndjekja e pjesëmarrjes në përmbushjen e obligimeve dhe sigurimin e kënaqshme të rezervimeve për plasmanët.

Menaxhimi me rreziqet jo të kredisë Me zhvillimin e tregjeve fi nanciare, në veçanti tregut të kapitalit, tregut të letrave me vlerë, mjeteve të investimeve, zhvillimin e tregut 270 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 20271 Po aty, fq. 20272 Po aty, fq. 20273 Po aty, fq. 20274 Raporti vjetor fi nanciar i bankës për vitin 2007 për periudhën prej 01.01 – 31.12.2007, fq 20275 Po aty, fq. 21



me hipoteka dhe puna me derivatet fi nanciare, banka i kushton vëmendje të madhe menaxhimit të rreziqeve jo të kredisë: rrezikun e likuiditetit, rrezikun e normës së interesit, rrezikun valutor dhe rrezikun operativ.• Gjatë vitit 2007, menaxhimi i rrezikut të likuiditetit është realizuar nëpërmjet

përmbushjes së detyrimeve për rezerva të detyrueshme në denarë dhe valutë të huaj, mbajtjes së portofolit të mjeteve me likuiditet të lartë, drejtimin e fl ukseve hyrëse dhe dalëse për shkak të strukturës në llogarinë e bankës, monitorimin e strukturës reziduale dhe pritjes të strukturës afatizuese dhe ndryshimeve të mjeteve të nevojshme për arritjen e qëllimeve të përcaktuara në strategjinë e bankës. Banka zbaton politikë për administrimin e rrezikut të likuiditetit me metodologjinë e krijuar për llogaritjen e nivelit të qëndrueshme e depozitave. Në bazë të politikës për menaxhimin e rrezikut të likuiditetit, banka ka përshkruar më shumë kufi j, të cilat i plotëson në mënyrë të plotë.

• Menaxhimi i rrezikut të normës së interesit ka të bëjë me optimizimin e të ardhurave nga interesi neto, duke marrë parasysh normat e interesit të tregut që janë në përputhje me strategjinë afariste të bankës. Banka zbaton Politikën për menaxhimin me rrezikun e normës së interesit e cila ndjek standardet minimale të Grupit NLB dhe kërkesat rregullatore të Komitetit të Bazelit.

• Menaxhimi me rrezikun valutor ka të bëjë me përcjelljen e vazhdueshme të ekspozimit neto të bankës në valuta të caktuara, duke ruajtur nivel optimal të burimeve të kërkuara nga blerja dhe shitja e valutës. Në këtë drejtim, banka zbaton politikë për menaxhimin me rrezikun e këmbimit valutor që shfrytëzon metodologjinë për llogaritjen e kufi jve të këmbimit dhe monitorimin e vazhdueshëm të optimizuar dhe menaxhimin e pozicionit valutor. Që nga 31.12.2007, pozicioni i hapur agregat valutor i bankës dhe ekspozimi ndaj valutave të ndryshme brenda kufi jve të përcaktuar të brendshëm dhe kufi jve të vendosur nga Banka qendrore e RM.

• Menaxhimi me rreziqet operative nënkupton instalimin për evidentimin, përcjelljen, kontrollin dhe menaxhimin e ngjarjeve të mundshme apo të vërteta negative që rrjedhin nga punët aktuale të bankës dhe faktorët e jashtëm që kanë efekt negativ mbi rezultatet fi nanciare. Menaxhimi me rreziqet operative bëhet nëpërmjet ndërtimit të strukturës organizative, metodologjinë për analizën dhe menaxhimin dhe ngjarjet e mundshme negative dhe menaxhimin e ngjarjeve potenciale dhe kontrollin e tyre. Menaxhimi me rreziqet operative siguron minimizimin e mundësinë së shfaqjes së ngjarjeve negative, duke kufi zuar fushëveprimin e humbjeve të mundshme dhe mundësinë e realizimit të tyre në nivel të pranueshëm për bankën, përmirësimin e cilësisë së shërbimeve bankare, përmirësimin e proceseve të punës dhe efektivitetin e përgjithshëm të aktiviteteve.



Pyetjet për kontrollim të diturive të nxënësve

1. Cilat janë pjesë e punës së arkës?2. Defi noni punën e arkës!3. Defi noni arkën ditore!4. Si punohet me arkën ditore?5. Çfarë është puna trezore?6. Cilat janë vlerat në punët trezore?7. Cilat të dhëna futen në depozitën e kursimit?8. Cili formulat plotësohet për kapjen e librezës së kursimit? 9. Si bëhet pagesa e parave në librezat e kursimit?10. Kur shuhet dispozita e kursimit?11. Si paguhen depozitat e kursimit?12. Si hapet llogaria bankare?13. Si hapet libreza devizore?14. Si hapet llogaria rrjedhëse e qytetarëve?15. Si funksionon çeku në llogarinë rrjedhëse?16. Si riblihen çeqet?17. Si jepen çeqet18. Si blihen çeqet19. Defi noni punën këmbimore-valutore!20. Shpjegoni shembullin për Tutunska bankën!21. Cilat rezultate fi nanciare i arrin Tutunska banka?22. Cilat lloje të rreziqeve paraqiten dhe si menaxhohet me ato?



Shembuj për tërësinë tematikePunët e tjera bankare me popullsinë

Shembulli 1.Një ndërmarrje merret me tregtinë e parfumeve prej markave me reputacion.Lëndët e para i importon nga vendet e huaja, kurse pjesa tjetër e prodhimit

zhvillohet në vendin tonë. Kjo kompani arrin transitin duke kaluar nga vendi ynë në vendet e huaja dhe me përcjellje kalon në vend midis ose pranë tyre deri në destinacionin e fundit të transportit të produktit. Ndërmarrja i ka formuar çmimet sipas kushteve të tregut dhe trendët e tregut të kërkesës dhe ofertës. Ndërmarrja i lidh interesat e shitësve të huaj me blerësit tanë në vend. Kjo ndërmarrje nuk realizon ri-eksport dhe nuk ka kushte për atë. Nga parfumet e përpunuara në vendin tonë me lëndë të para nga vendet e huaja i bën në vetëm me tri vende: Bullgarinë, Greqinë dhe Serbinë. Ndërmarrja ka hapur libreza kursimi të vendit dhe të huaja, punonjësit kanë llogaritë e tyre të transaksionit. Ndërmarrja ka xhirollogarinë e mëvetësishme dhe të arkëtari është përgjegjës për punën e arkëtarit.

Pyetje:1. Cilat libreza ka ndërmarrja?2. Si janë deponimet?3. Kush është përgjegjës për punën e arkëtarit?4. A ka ndërmarrja llogari rrjedhëse?

Shembulli 2.Ndërmarrja merret me tregti të orëve nga markat e famshme. Orët janë të

importuara nga vendet e huaja dhe është pjesë e prodhimit të vendit tonë. Kjo ndërmarrje realizon kalimin transit duke kaluar prej vendit tonë dhe në vend të huaj dhe gjatë rrugës në vend ndërmjetës mes tyre.

Kjo ndërmarrje ka hapur llogari të transaksioneve të punonjësve të saj.Depozitat në denarë i mbajnë punëtorët e saj në libraret e kursimit në denarë.Çmimet i orienton sipas tregut dhe vlerësimit të tregut të lëvizjes së kërkesës

dhe ofertës. Arkëtari gjatë ditës është përgjegjës për shumën në arkë dhe maksimumin arkëtar.

Megjithatë, çmimet e orëve me renome janë pothuajse standarde dhe në raste të jashtëzakonshme janë ulur me zbritje. Kjo ndërmarrje lidh interesat e shitësve dhe blerësve të huaj, me blerësit dhe shitësit tanë në vend. Kjo ndërmarrje nuk realizon ri-eksport dhe nuk ka kushte për ri-eksport. Realizon një pjesë nga eksporti nga orët tona nga vendi ynë në vende të huaja, siç janë Gjermania, Bullgaria, Sllovenia dhe Serbia. Ka llogari të hapur rrjedhëse të qytetarëve.

Shpesh kjo ndërmarrje nxjerr dhe shet çeqe.Pyetje:1 Çfarë deponime ka kjo ndërmarrje? 2. Për çka është përgjegjës arkëtari?3 Ndërmarrja a hap llogari rrjedhëse të qytetarëve?4 Si kjo ndërmarrje punon me çeqe?



Ushtrime

1. Punët e arkës të bankave janë të ndara në dy pjesë: puna e arkës ditore dhe puna e trezorit.PO JO

2. Bankat në vendin tonë bëjnë një pjesë të qarkullimit pagesor për llogaritë e qytetarëve dhe personave juridikë.PO JO

3. Nën punën trezore nënkuptohet trezori apo arkë, ku mbahen të holla dhe gjëra tjera më vlerë në vende të ndërtuar posaçërisht në ndërtesën e bankës.PO JO

4. Nën punët e arkës ditore nënkuptohen, kryesisht, punët e përditshme arkëtare të cilat kryhen çdo ditë në banka.PO JO

5. Puna e arkës kryesisht përfshin këto punë: pranimin e parave të gatshme nga qarkullimi dhe punët e tjera; pranimin e parave të gatshme nga llogaritë për shkak të kryerjes së pagesave të caktuar, ose për plotësimin e maksimumit arkëtar të parave të gatshme në arkë dhe pagesave në para të gatshme.PO JO

6. Si bëhet pagesa e parave në librezat e kursimeve?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Si paguhen depozitat e kursyera?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Si shuhet depozita e kursyer?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



9. Bankat afariste u japin qytetarëve tanë të cilët udhëtojnë jashtë shtetit çeqe ose letra të kredisë.PO JO

10. Çeqet bankare janë më të sigurta në lidhje me pagesën e tyre. Ata janë të trasuara nga njëra bankë në bankë tjetër dhe, me të drejtë, në çek është shënuar emri dhe remitenti.PO JO

11. Çekun e udhëtarëve e lëshojnë bankat e huaja apo kompanitë e mëdha të huaja të udhëtimit. Zakonisht janë shumat e rrumbullakosura të shtypura në vetë çeqet.PO JO

12. Qytetarët mund të bëjnë pagesa në llogaritë e transaksionit në çdo periudhë. Në dobi të llogarisë tuaj të transaksionit, ata mund të paguajnë para të gatshme në sportelet e bankave ose postës, mund t’ia bartin rrogat ose pensionet, të blejnë mallra, të paguajnë për shërbimet e kryera, të paguajnë taksa dhe obligime të tjera, ose të ngrenë para të gatshme.PO JO

13. Që të mund të bëjnë blerje të çekut të prezantuar nga ana e mbajtësit banka ose ndërruesi obligohen që ta kontrollojnë çekun i cili patjetër duhet t’i plotësojë këto kushte: nga ana formale, çeqe duhet të jetë valid ose nuk mund të jetë i maskuar, i përlyer ose i shkruar me laps të zakonshëm.PO JO

14. Çeqet e udhëtarëve janë më shuma të rrumbullakosura të shtypur në çeqe. Gjatë blerjes, blerësi e nënshkruan çekun zakonisht në pjesën e sipërme të majtë të çekut, kurse gjatë paraqitjes së pagesës në bankë, ai vë nënshkrimin e tij në këndin e poshtëm në fytyrën e çekut.PO JO

15. Analiza e rezultateve fi nanciare të bankës për vitin 2009 bazohet në raportet e reviduar fi nanciare të përgatitura në pajtim të rregullativave ligjore të zbatueshme në Republikën e Maqedonisë. PO JO

K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


K O N T R I B U T E


P u n ë a f a r i s t e

Literatura

1. Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Commercial banking, Interest Margins and Profi tability: Evidence from some EU Countries. Institute Superior de Economia e Gestao-CISEP, Lisboa, Portugal and Faculdade de Economia do Porto-CEMPRE, Porto, Portugal, 2000.

2. A Dictionary of Finance and Banking. Oxford University Press. Market House Books Ltd, 1997.

3. Akhavein, D. Jalal, Berger N. Allen, and Humphrey B. David. The Eff ects of Mega mergers on Effi ciency and Prices: Evidence from a Bank Profi t Function. Finance and Economics Discussion Series. The Federal Reserve Board, 1997-9.

4. Allen, Linda. The Determinants of bank Interest Margins: A Note. The Journal of Financial and Quantitative Analysis. Vol. 23 No. 2, (June 1998), pp. 231-235.

5. Allen, Franklin. Santomero M. Anthony. The theory of fi nancial intermediation? Journal of Banking and Finance 21, 1998, pp. 1461-1485.

6. Allen, Franklin, Santomero M. Anthony. What do fi nancial intermediaries do? Journal of Banking and Finance 25, 2001, pp. 271-294.

7. Angelova, Biljana. BUDGETING Sistemi i Planifi kimit kontabël të shpenzimeve dhe rezultatit fi nanciar të ndërmarrjeve, Shkup, 2001.

8. Sektori Bankar në Serbi – Raporti për kuartalin e parë, të dytë dhe të tretë 2004, 2005 Banka popullore e Srbisë. Sektori për kontrollin e punës, 2006.

9. Sektori bankier dhe banka mbiqkzrëse. Rsaporti vjetor 2004. Banka Popullore e Serbisë, 2004, Beograd, www, nis.yu.

10. Bankat në Maqedoni. Agjencioni Informativ i Maqedonisë, Shkup, 2002.

11. Bank Failures in Mature Economies. Working Paper No. 13. Bank for International Settlements 2004. ISSN 1561-8854, April 2004.

12. Banking Sector. Central bank of Bosnia and Herzegovina 2006, www. ebbh.gov.ha.

13. Bafac, Slobodan etj. Praktikum për bankieri. Universiteti Beograd. Fakulteti për manaxhmentin fi nanciar dhe sigurimin -Beograd, 2005.

14. Balcerowiz, Leszek. Poland’s Transformation. Finance and Developoment, Decembre 2000.

15. Balino J.T. Tomas. Monetary Policy in Russia. Finance and Developoment, Decembre 1998.

16. Bassett, Bill and Brady, Tom. What Drives the Persistent Competitiveness of Small Banks? Finance and Economics Discussion Series. The Federal Reserve Board, 5/24/02.

17. Batten, S. Dalas, Blackwell, P. Michael, Kim In-Su, Nocera E. Simon and Ozeki Yazuru. The Conduct of Monetary Policy in the Major Industrials Countries: Instruments and Operating Procedures. IMF Occasional paper No. 70, 1990.

18. Batter D., Blackwell, M., Kim I., Nocera S.and Ozeki Y. The Instruments and Operating Procedures for Conducting Monetary Policy in the Group of Five Countries. IMF Working paper No.57, 1989.

19. Beaver. H. William and Parker George. Risk Management, Problems and Solutions. Standford University. Financial Service Research Initiative. McGraw-Hill. Inc, 1995.

20. Beddies, H. Christian. Selected issues Concerning Monetary Policy and Institutional Design for Central Banks: A Review of Theories. IMF Working Paper WP/00/140, August 2000.


L I T E R A T U R A

21. Benveniste, L.M. and Berger A.N. Securitization with recourse: An instrument that off ers uninsured bank depositors sequential claims. Journal of Banking & Finance, 11(1987).

22. Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008.

23. Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager. Should the FDIC Worry about the FHLB? The Impact of Federal Home Loan Bank Advances on the Bank Insurance Fund. Federal Reserve Bank of Richmond. Working Paper No. 05-05, July 2005.

24. Berger, N. Allen. Potential Competitive Eff ects on Basel II on Banks in SME Credit Markets in the United States. Board of Governors of the Federal Reserve System, Washington DC, February 2004.

25. Berger, N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David. To What Extent Will the Banking Industry be Globalized? A Study of Bank Nationality and Reach in 20 European Nations, May 2002.

26. Berger, N. Allen, Humphrey B. David. Effi ciency of the Financial Institutions -International Survey and Directions for Future Research, 1997.

27. Berger, Allen N. and Mester Loretta J. What Explains the Dramatic Changes in Cost and Profi t Performance of the U.S. Banking Industry?. Finance and Economics Discussion Series. The Federal Reserve Board, 1999-13.

28. Berger, Alen N., Bonime Seth D., Covitz Daniel M, and Hancock Diana. Why Are Bank Profi ts So Persistent? The Roles of Product Market Competition, Informational Opacity, and Regional/Macroeconomic Shockes. Finance end Ekonomics Discussion Series. Federal Reserve Board, 99-28, March 1999.

29. Berger, Allen N., Hasan Iftekhar, and Klapper Leora F. Further. Evidence of the ink between Finance and Growth: An internacional Analysis of Community Banking and Economic Performance. Finance end economics Discussion Series. The Federal Reserve Board. 2003-47. Forthcoming in Journal of Financial Services Research, 2004.

30. Berger S. Harris, Gerrin F. William. Due diligence: to important words for all those who who wear the white hats. Rma Journal, Octobre 2004.

31. Berlin Mitchell and Meser J. Loretta. On the Profi tability and Cost of Relationship Lending, Financial Institutions Center. 97 – 43. 1997

32. Bessis Joel. Risk Managament in Banking. John Wiley& Sons Ltd, 1999, 430.

33. Buletini 2001, 2002, 2003, 2004, 2005. Ministria e fi nancave, Republika e Maqedonisë, Shkup, www.fi nance.gov.mk.

34. Bikler,Jacob and Bos, Jaap. Trends in Competition and Profi tabily in the Banking Industry: A Basic Framework. DNB Working Paper. De Nederland-sche Bank NV, No. 18, Novemver 2004.

35. Bishev, Gligor and Nanevski, Bllagoja. The Banbking and fi nanciar System. Agora Without Frontiers. A Quartaly Journal of internacional Economy and Politics, Institute of internacional Economic Relations, Volume 6, No 3., December January-February, Greece, 2001.

36. Bishev, Gligor. Monetary Policy and Transition in Southeast Europe. Working Paper No. 8, National Bank of the Republic of Macedonia, Skopje, November 1999.

37. Biswas, Rita and Lochel, Horst. Recent Trends in U.S. and Gemen Banking: Convergence or Divergence? Nr. 29. Hochschule fi ir Bankwirtschaft. Private Fachhochschule der Bankakademie, ISSN 1436-9761, March 2001.

38. Bishev, Gligor dhe Nenovski, Tome. Parpçen rend dhe banka.NAM Sh.p.k. Shkup, Shkup 1995.


L I T E R A T U R A

39. Bishev, Gligor and Parat, Daniela. Money and Bankino, Idioms, Pharases and Arti-cles, English- Macedonian, Danimeks Sh.p.k.- Shkup, Shkup 1998.

40. Battacharya, Sudipitu. The roleof the foregin banks in developing countries: A surve of evidence. Cornell University, Mimeo, 1993.

41. Bhattacharya, Sudipito, Boot W. A. Amoud and Thakor V. Anjan. The Economics of Bank Regulation. Journal of Money, Credit and Banking, Vol 30, No 4 (Nov 1998) pp. 745-770.

42. Bogoev, Ksenti dhe një grup i autorëve, Pikëpamje bashkëkohore në fushën e fi nancave monetare dhe fi skale, Fakulteti Ekonomik – Shkup, Shkup 1996.

43. Bojaxhiev, Marjan. Marketing i shërbimeve fi nanciare, Kultura, Shkup, 2006.

44. Bond J de Gabe. Financial Structure and Monetary Transmission in Europe. A cross- country Study 2000.

45. Bonin, P. John, Mizsei Kalman, Szdkely P. Istvan, Wachtel Paul. Banking in Transition Economies, Developing Market Oriented Banking Sectors in Eastem Europe, Edward Elgar, 1998.

46. Bostic, Raphael, Mehran, Hamid, Paulson, Anna and Saidenberg. Marfc. Regulatory Incentives and Consolidation: The Case of Commercial Bank Mergers and the Community Reinvestment Act, Federal Reserve Bank of Chicago, WP 2002-06.

47. Bofi nger, Peter. Monetary Policy, Goals institutions, Strategies and instruments, Oxford, 2001.

48. Brady, Tom and Bessett, Qilliam. What Drives the Persistent Competitiveness of Small Banks? Finance and Economics Discussion Series, The Federal Reserve Board, 2002-28.

49. Britt, PHillip J. Diff erent strateges dictated for diff erent lendes: relationship lendinë has its own risks, The RMA Journal, September 2005.

50. Brunner, Allan D., Hancock Diana, McLaughlin Mary M. Recent developmentsaff ecting the proffi tability and practices of commercial banks, Federal Reserve Bulletin, July, 1992.

51. Buol, Jason J, Vaughan, Mark D. Rules vs. Diskretin. Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, january 2003.

52. Davkov, Igor. Metodologjia për përcaktimin e stabilitetit dhe të efi kasitetit të bankave dhe të aplikimit të saj në sistemin bankier të Republikës së Maqedonisë, Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë, Shkup, maj të vitit 2000.

53. Daviddi Renzo, llzkovitz Fabienne. The eastem enlargament of the European Union: Major challenges for macro- ekonomic policies and instituions of Central and East European countries, European Economic Review 41, 1997.

54. Decemps, JeaN-Paul, Rochel Jean-Charles and Roger Benoit. The Three Pilars of Basel li: Optimizing The Mix. Revised Version, Aprill 2003, htp//idei.fr/ doc/wp/2003/3pilars basel2pdf. 16.05.2006.

55. Diamond, W Douglas and Rajan G. Rafhuram. A Theory of Bank Capital. The Journal of Finance. Vol 55. No. 6, (December 2000), pp. 2431-2465

56. Diemo,Dietich and Uwe, Volmer. Banks’ Internatonalization Strategies: The Role of Bark Capital Regulation. IWH-Diskussionspapiare. IWH-Diskussion Papers, Institt fUr Halle Institute for Economic Research, Wirtschaftsforsc-hung Halle, No. 18 OCTOBAR 2006.

57. Dimitrijeviq, Dimitrije. Analiza monetare, Nish, 1981.

58. Dokumentacioni i BPRM

59. Dokumentimi i Stopanska bankës Shkup dhe Bankës komerciale ShA - 2.000-2006


L I T E R A T U R A

60. Downes Patrick and Vaez-Zadeh Reza. The Evolving Role of Central Banks, Central Banking Department. International Monetary Fund, Washington, 1991.

61. Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia Banking Soundness and Recent Lessons. International Monetary Fund. WP/00/145, August, 2009.

62. Duca John V., McLaughlin Mary M. Developments aff ecting the profi tability ofcommercial banks. Federal Reserve Bulletin, July, 1990

63. Gan, Jie. Banking market strukture and fi nanciar stability: evidence from the texas real astate crisis in the 1980s. Department of Finance. Hong Kong University of Science and Technology, Clear Water Bay, Kolwon, Hong Kong. July 2003.

64. Geschdfi sbericht 2003. Volsbank, Beograd, 2004.

65. Gilbert, R Bank Market Structure and Competition-a survay. Joumal of Money, Credit and Banking 16, 1984, pp. 617-645.

66. Gilbert, R Allon and Slera, E Gregory. The Financial Condilion of Us Banks: How diff erent are Community Banks?, Federal Reserve Bank of St. Louis, January/Fedbruary 2003.

67. Gilbert, R Alton, Meyer, Andrew P, Vaighan, Mark D. How heathy is the banking sistem? Funelling fi nanciar data into Failure Probalaties. Federal Reserve Bank of St. Louies. RegionAL ekonomist, Aprill 2001.

68. Raporti vjetor 2004. Tutunska Banka nga Shkupi. Anëtare e grupa-cionit NLB, Shkup 2005.

69. Raporti vjetor 2001, 2004. Banka e Vakufi t dd Sarajevë. Sarajevë 31 mars, 2002, 2005.

70. Raporti vjetor 2000-2004. Raiff eisen Bank dd., Bosnia and Herzegovina, CD, Sarajevë 2005.

71. Raporti vjetor 2001, 2004. Union banka dd Sarajevë, Sarajevë 31 mars, 2002, 2005.

72. Golin, Jonathan. The Bank Credit Analysis Handbook, A Guide for Analystes, Bankers and Investors, John Wiley & Sons Pte Ltd., 2001.

73. Green, M.A. Green and Petrick J. Karl. The Eastward Wxpansion of the European Union and the Transformation of the Financial System, Review of Radical Political Economics, Semptember 1999.

74. Grigorien, A. David and Manole, Vlad. Determinats of Commercial Bank Performance in Translation: An Application of Data Envelopment Analysis. IMF Working paper, (WP/02/146), September 2002.

75. Gros, Daniel and Niels. Thygeses. European Monetary Integration. Excerpts of the Maatricht Treaty, 2nd ed., Longman, 1998.

76. Gros, Daniel and Suhrcke. Ten years after: wat is special abort translacion countries? European bank for Reconstruction snd Develpoment, Working Paper No. 56, August 2000.

77. Tranzicioni ekonomik, gjendjet, problemet, perspektivat, Akademia e Arteve dhe Shkencave të Maqedonisë, Shkup. 1994.

78. Emmons, Wiliam R. Cash –Out Refi nancing: Check it Out Carefully. Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, July 2005.

79. Emmons, William R, Vaughan, Mark D, Jeager, Timothy J. Housing Giants in Plain View. The Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, July 2004.

80. Emmons, Wuliam R, Gilbert, R. Alton, Vaughan, Mark D. A thirr pillar of bank supervision. Federal Reserve Bank of St. Louis – Regional Economist, October 2001.

81. Emmons, Wiliam R, Laskavyan Vahe, Jeager, Timothy J. Basel II Will Trich – le Down to Community Bankers Consumens. Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, April 2005.


L I T E R A T U R A

82. Emmons, William R, Schimd, Frank A. Credit unions make friends-but not with bankers. Federal Reserve Bank of St. Louis. Reginal Economist, October 2003.

83. Emmons, William R, Yeager, Timothy J. Futures market forecasting tool as an imperfekt crystal ball. The Federal Reserve Bank of St. Llouis. Regional Economist, January 2002.

84. Enis, Huberto M. And Keister, Todd. Economic Growth, Liquidity, and Bank Runs. Research Departament, Federal Reserve Bank of Richmond, Working Paper No. 03-01. January 2003

85. Enoch Charles and Guide Anne-Marie. Are Currency Boards a Cure for All Monetary Problems. Finance and Development. December 1998.

86. Enoch A. Charles, Hilbers L. Paul and Kovanen Arto. Monetary Operations in the European Economic and Monetary Uinion. Finance and Development, June 1998.

87. Enoch Charles, Hilbers Paul and Kovanen Arto. Some Issues in the Design ofMonetary Instruments for the Operation of the European Economic and Monetary Union.IMF Working paper, No. 178, 1997.

88. Enoch Charles, Guide Anne-Marie and Harly Daniel. Banking Crises and bank resolution: Experiences in Some Transition Economies, IMF, Working paper WP/02/56. March 2002

89. Zhikov, Ariton dhe Kikerova, I.. Tregtia e jashtme, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 2000

90. Ligji për bankat, Gazeta zyrtare e RM nr. 63/00

91. Ligji për bankat dhe kursimoret, Shkup, 1993

92. Ligji për punë devizore, Shkup, 1993

93. Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për bankat, Gazeta zyrtare e RM nr. 37/02



96. Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Bankën popullore, Gazeta zyrtare e RM nr. 40/04.

97. Ligji për qarkullim pagesor Gazeta zyrtare e RM nr. 80/93, 9 / 94, 65,95, 71/96, 7 / 98 dhe 16/2000.

98. Jeremiq, Igor, Vujcic, Boris. Effi ciency of the Banks in Croatia: A DEA Approach, Croatian National Bank, February 2002.

99. Jovanovski, Tihomir. Mislla, Shkup, 1995.

100. Jovanovski Tihomir. Ekonomia monetare, Misla, Shkup, 1995. Jovanovski Tihomir. Tregjet Financiare, Qendra ekonomike, Eko-pres-Shkup, Shkup 1994.

101. Joviq Srbolub, Bankierizmi. Libri shkencor, Beograd, 1990.

102. John, Hall and Yeager, J. Timothy. Community Ties: Does “Relationship Lending” proces Small Banks whwn Local Economy Stumbles? Federal Reserve Bank of St. Louis. Trie Regional Economist. April 2002.

103. Jorion, Philippe. Value at Risk. The New Benchmark for Managing Financial Risk, McGrawHill, 2001.

104. Banka Jugosllave për bashkëpunim ekonomik ndërkombëtar nga Beogradi. Financisal Statement December 31, 2004 and 2003and Indepedent Auditors Report, Belgrade, February 2005.

105. Yugosllav Bank for International Economic Cooperation ad Belgrade. Financial Statement December 31, 2002 and 2001 and Independent Auditors Report. Belgrade, 14 March 2003.

106. Yudistira, Dansyah. The Impact of Bank Capital Requirements in Indonesia. Departament of Economic. Loughborough University, Leicestershire, UK, 2003.


L I T E R A T U R A

107. Kang Jun-Koo, Shivdasani Anil and Yamada Takeshi. The Eff ect on Bank Regulations on Investment Decisions: An Investigation of Japanese Takeover Bids. The Journal of Finance, Vol 55. No 5 (October 2000), pp: 2197-2218.

108. Kozhuharov Dr. Saso, Vitanova Mr. Pavlina dhe Skërçeska A. Kontabiliteti (bazat, parimet, aplikacione), FON, Shkup, 2005

109. Kozhuharov Dr. Saso. Kontabiliteti fi nanciar bashkëkohor. FON, Shkup, 2004

110. Kozhuharov Dr. Saso. Planifi kimi i shpenzimeve në funksion të aspekteve moderne të ekonomizimit, Shkup, 1997

111. Kozhuharov Dr. Saso. Planifi kimi i shpenzimeve në ndërmarrje, Shkup, 2000

112. Kozhuharov S. dhe S Miladinoski., Ekonomia menaxhuese, FON, Shkup, 2004

113. Kozhuharov Dr. Saso. Sistemi bankar i kontabilitetit, FON, Shkup, 2005

114. Kozhuharov S, Shaban P. dhe Ashtalkoski S. Qarkullimi pagesor. FON, Shkup, 2005

115. Koneska, Ljiljana. “Sistemi i kontabilitetit bankar”, Universiteti i Evropës - Shkup, 2006

116. Koneska, Ljiljana dhe Petreska Lençe. “Planifi kimi i biznesit”, Universiteti i Evropës - Shkup, 2006

117. Koneski, prof. Dr. Metodi. Menaxhimi i kontabilitetit me shembuj praktik të llogaritjes së versionit të prodhimit të PTZ “Koneski” – Prilep, 2001

118. Koneski, M. dhe Trajkoski, B. Puna fi nanciare e OPB - Instituti për përmirësimin e ekonomisë të Republikës së Maqedonisë dhe Shkollës së Lartë të Ekonomisë, Prilep, 1976

119. Koneski, M. dhe Stojçeski, L. Menaxhimit e kontabilitetit - Universiteti i Evropës - RM Fakulteti ekonomik. Shkup, 2005.

120. Kralj, Janko. Politika fi nanciare dhe strategjia e ndërmarrjes, Udhëheqja fi nanciare në organizatat e punës së bashkuar, Beograd, 1979.

121. Lukiç, Radojko. Kontabiliteti bankar, CP, Beograd, 2004

122. Markovski, Sllobodan dhe Nadev, Blazho. Kontabiliteti i menaxhmenit, Fakulteti ekonomik, Shkup, 2003

123. Maqedonia 2003, programi suazor të zhvillimit ekonomik dhe reformave, Qeveria e Republikës së Maqedonisë, maj të vitit 2000.

124. Politika makroekonomike e Republikës së Maqedonisë për vitin 2000, Qeveria e Republikës së Maqedonisë.

125. Mamun, Abdullah, Hassan M. Kabir, Maroney Neal. The Wealth and Risk Eff ects of Gramm-Leach-Blilez (GLB) Financial Moderniyation Act on the U.S. Banking Industrz. 12.02. University of New Orleans, College for Bussiness Administration, Economic and Finance Departament, Working papers 2002.

126. Mandira Sarma, Yuko Nikaido. Capital adequacy regime in India: An overview. Indian council for research on international economic relations. Working paper no. 196. July 2007.

127. Matthews Kent and Thompson John. The Economics of Banking. John Wiley and

Sons, Ltd. 2005.

128. Mays Elizabeth. Credit Risk Modelling, Design and Application. Glenlake Publishing Company, Ltd. Chicago, London, New Delhi. 1998.

129. McCloskey N. Deirde. Economical Writing. Second edition. University of Iowa and Erasmus University of Rotterdam. Waveland Press, Inc. 2000.

130. McFadden, Catherine. Foreing banks in Australia, The World bnk, 1994


L I T E R A T U R A

131. Mercer-Blackman Valerie and Unigovskaya Anna. Compliance with IMF Program Indicators and Growth in Transition Economies. IMF Working Paper No. 47, 2000.

132. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31 December Prepared in accordance with Serbian Transitional International FinancialReporting Standards Legislation. KPMG. Belgrade 18th April 2003.

133. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31 DecemberPrepared in accordance with Serbian Transitional International FinancialReporting Standards Legislation. KPMG. Belgrade 18th March 2004.

134. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31 December KPMG. Belgrade, February, 2005.

135. Meyer Andrew P, Vaughan Mark D. Are district banks losing their profi t edge? Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, April 1997.

136. Meyercord Andrea. Recent trends in the profi tability of credit card banks. Federal Reserve Bank of New York. Quarterly Review, Summer-Fall, 1994.

137. Miller LeRoy Roger and VanHoose. D. David Modern Money and Banking. McGraw-Hill, Inc., Singapore, 1993.

138. Mishkin S. Frederic. The Economics of Money, Banking and Financial Markets. Seventh Edition. Addison-Wesley series in economics. 2004

139. Modele për ndërprerjen e shoqatave nga sfera fi nanciare, me vështrim të veçantë ndaj procedurës për falimentim dhe likuidim të shtëpisë së brokerave, bursa dhe shtëpia kliring-depozitit, aspekte juridike, Komisioni për letra me vlerë të Republikës së Maqedonmisë, 2004.

140. Moles, Peter and Terry, Nicholas. The Handbook of internacional Financial Terms, Oxford, 1999.

141. Monetary and Financial Sector in Transition Countries. IMF WOrld Economic Outlook, 1997.

142. Monetary Policy Council, Medium-Term Strategy of Monetary Policy (1999-2003), Warsaw, September 1998.

143. Monetary Policy Guidelines for 2004, 2003, 2002, 2001, 2000, 1999, Poland, http://www.nbp/researchpapers/index.html.

144. Monetary Policy Guidelines for 2001-2005. Hungary, http://www.mnb.hu.

145. Monetary Policy in Hungary. Monetary Policy Department of the National bank of Hungary, May 2000, http://www. mnb.hu.

146. Monetary Survey, National Bank of Slovakia. Monthly bulletins of NBS, 1996-2001. Moussis Nicholas, Access to European Union: Institutions and Policies. Fifth Edition, EDIT-EUR, 1995.

147. SNK - Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit, Gazeta zyrtare e Republika e Maqedonisë, Shkup, dhjetor 2004

148. Myers, E. Forest. Basics for Bank Directors. Division of Supervision and Structure Federal Reserve Bank of City, 1998.

149. Naumovski, P. Bankat dhe përgjegjësia e tyre – Mislla, Shkup, 1997

150. Naumovski, T. Rënia e denarit, HAM Shkup, 2002

151. Ligji i ri për qarkullim pagesor (tekst i pastruar - Gazeta zyrtare e RM nr. 32/01, 50/01, 103/01, 37/02, 41/02, 61/02 dhe 42/03..

152. Payment Systems, monetary policy,and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eith Richard K.Abrams...(et al), International Monetaru Fund,Publication servis 700 19th Street, N.W., Washington.


L I T E R A T U R A

153. Payment Systems - Principles, Practice, and Improvements, David B. Humphrey, The World Bank Washington, D.C 1994.

154. Petkovski, M. Sektori fi nanciar në Maqedoni në 15 vitet e ardhshme ASHAM, Shkup, 1996

155. Prevalla, III. dhe Ashtalkoski S. Bankaria, FON Shkup, 2005

156. Rodiç, Jovan dhe Dr. Markoviq, Ivan. “Financimi i biznesit me programin e konsolidimit fi nanciar”, “Savremena administratës”, Beograd, 1986

157. Rossi, M. Payment Systems in the Financial Marketsjnternational Monetaru Fund, Ipswich, Suff olk 1998.

158. Shapiro, А.С. and S.D. Balbier, “Corporate objectives”, Modern Corporate Finance: a multidisciplinary approach to value creation, Prentice - Hall, New Jersey.

159. Spasov, Sinisha. Menaxhimi fi nanciar, 1997

160. Stefanova, P. Bankat - pagesat e brendshme dhe ndërkombëtare, Traki. M. Sofj e, 2000

161. Stojçeski, L. Marrëdhënie ndërkombëtare fi nanciare, - Shoqata për shkencë dhe art, Prilep, 2004

162. Stoiçkova, Ognana: Bankat dhe sistemet bankare, BON, Blagoevgrad, 2004

163. Stoiçkova. Transformimi i sistemeve bankare në Bullgari, Blagoevgrad, 2004

164. Todorov, Todor dhe Dimkov, Dimo. Fjalor i shprehjeve ekonomikë dhe termave të bursës, Shkup, 2004

165. Trajkoski, B. Financimi i biznesit, Fakulteti ekonomik, Shkup

166. Ciccarelli, Matteo and Rebucci, Alessandro. The Transmission Mechanism of the European Monetary Policy: Is there Heterogeneity? Is it Changing over Time? IMF Working paper. (WP/02/54), March, 2002.

167. Chrisoff ersen F. Peter and Wescott F. Robert. Is Poland Ready for Infl ation Targeting”, IMF Working paper No. 41, 1999.

168. Clements, Benedicts, Kontolemis, G. Zenon and Levy Joaquim. Monetary Policy under EMU: Diff erences in Transmission Mechanism?. IMF Working paper. (WP/01/102),

August, 2001.

169. Coeure, Benoit and Pisani-Ferry. The Case Against Benign Neglect of Exchange Rate Stability. Finance and Development, September, 1999.

170. Croce, Enzo and Khan, Mohsin. Monetary Regimes and Infl ation Targeting. Finance and Development, September, 2000.

171. Curcic, Uros. Upravljanje rastom iperformansama banke. Strategisko upravl-janje rastom, korporativnim i portfolio performansama banke. Mladost Holding d.d. Color Print. Novi Sad, 2003

172. Czech Republic-2000 Article IV Consultation Mission. Concluding Statement, May 9, 2000, www.imf.org

prof. Mr. Emanuela Esmerova

prof. I r ina Naqeva Tanevska

PUNË AFARISTE

për vitin III


sekretar afarist

Shkup, qershor 2011

Documents

2. Llojet e qarkullimit pagesor