1

იფარის წმ. გიორგის სახელობის ეკლესიის მოხატულობის

წინასაპროექტო შეფასება

(მესტიის მუნიციპალიტეტი, სოფ. იფარი)

ქ. თბილისი

2012 წელი

2

nakifaris wm. giorgis taZris moxatuloba _

zemo svaneTis taZrebis kedlis mxatvrobis Zeglebi umniSvnelovanes

adgils ikavebs Sua saukuneebis qarTuli qristianuli xelovnebis

saganZurSi. maT Soris gansakuTrebiT gamorCeulia isini, romlebic mefis

mxatvris, Tevdores mieraa Sesrulebuli XI-XII ss-is mijnaze ifralSi (1096

w.), lagurkaSi (1112 w.) da nakifarSi (1130 w.). am moxatulobebis TariRebidan

gamomdinare, maTgan pirveli ori Seqmnilia daviT aRmaSeneblis, mesame ki _

demetre I-is mefobis xanaSi.

Tevdores, rogorc svaneTis samxatvro skolis Zalze gamorCeuli, niWieri

da originaluri xelweris mqone xelovanis Semoqmedeba karga xnis win gaxda

mecnierTa interesis sagani _ mas mieZRvna ramdenime monografiuli naSromi (g.

alibegaSvili, a. volskaia, n. aladaSvili) da calkeuli gamokvlevebi (S.

amiranaSvili, n. burWulaZe). amasTan, es moxatulobebi gaSuqda da Suqdeba

Sua saukuneebis qarTuli saeklesio xelovnebisa da konkretulad,

ferwerisadmi miZRvnil zogadi xasiaTis SromebSi (S. amiranaSvili, T.

virsalaZe, m. yenia). rogorc Tevdores Semoqmedebis mkvlevarebi askvnian, mis

nawarmoebebSi naTlad aisaxa yvela is ZiriTadi tendencia, rac

damaxasiaTebeli iyo XI saukunis dasasrulisa da XII saukunis pirveli

mesamedis qarTuli monumenturi mxatvrobisTvis. misi xelovneba didad

fasobda svaneTSi da adgilobrivi ostatebisTvis misabaZadac iyo qceuli.

cxadia, Tevdores moxatulobebi ar aris mxolod erovnuli mniSvnelobis.

isini aseve Rirebulia bizantiuri (am mcnebis farTo mniSvnelobiT) da

zogadsakacobrio kulturis istoriisTvis.

nakifaris wm. giorgis eklesiis kedlebi Tevdores mier moxatulia misi

SemoqmedebiTi moRvaweobis bolo etapze da amitom, masSi akumulirebulia

yvelaferi is, saukeTeso, rac mis avtors “daugrovda” TiTqmis 40-wliani

muSaobis periodSi.

Ggarda droiTi faqtorisa, nakifaris moxatuloba imiTacaa gamorCeuli,

rom TviT taZris sidididan gamomdinare masSi mxatvars yvelaze naTlad aqvs

gamovlenili sakuTari SesaZleblobebi. Mswored aqaa farTod gaSlili

sauflo dResaswaulTa da wm. giorgis cxovrebis ciklebi, vrcladaa

warmodgenili Teologiuri programa, efeqturadaa naCvenebi mxatvruli

stilis Taviseburebebi da ostatis individualuri maneris Rirsebebi.

3

Zeglis mniSvnelovnebidan da dRevandeli mdgomareobidan gamomdinare.

aucilebelia mas droulad Cautardes kvleviTi da sakonservacio samuSaoebi,

raTa igi SenarCundes, rogorc qarTuli kulturuli memkvidreobis

TvalsaCino nimuSi.

xelovnebaTmcodneobis mecnierebaTa doqtori nanა burWulaZe

შესავალი

სსიპ „საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტო“–მ

გამოაცხადა კონკურსი იფარის (მესტიის მუნიციპალიტეტი) წმ. გიორგის სახელობის

ეკლესიის მოხატულობის წინასაპროექტო შეფასების მომსახურების შესყიდვაზე.

ამასთან დაკავშირებით ააიპ კავშირი „ძველი საქართველო“–ს რესტავრატორებმა

მოვაწყეთ ოთხ დღიანი (08.03.2012 – 11.03.2012) ექსპედიცია სვანეთში. ექსპედიციის

შემადგენლობა: მხატვარ–რესტავრატორები – დავით გაგოშიძე, რეზო ხოჯელანი, ვახტანგ

ჯანაშია, გიორგი გაგოშიძე და არქიტექტორ-რესტავრატორი – თენგიზ გაბუნია.

4

ექსპედიციის მიზანი:

მოხატულობის არსებული მდგომარეობის შეფასება, დაზიანების გამომწვევი

მიზეზების დადგენა;

მხატვრობის დაზიანებათა იდენტიფიკაცია.

მოხატულობის ფოტოფიქსაცია (სხვადასხვა დაზიანებების სახეობები);

მოხატულობაზე ჩასატარებელი საკონსერვაციო სამუშაოების მეთოდოლოგიის

შემუშავება და რეკომენდაციები დაზიანებათა აღმოსაფხვრელად;

წინასაპროექტო სამუშაოების წარმოების მეთოდოლოგიის განსაზღვრა;

ძეგლის ინტერესებიდან გამომდინარე სხვადასხვა დარგის სპეციალისტებისაგან

შემდგარი სამუშაო ჯგუფის ჩამოყალიბება.

1988 წელს ჩატარებული საკონსერვაციო სამუშაოები

ინტერიერის მოხატულობას საკონსერვაციო სამუშაოები 1988 წელს ჩაუტარდა, ხოლო

აღმოსავლეთის ფასადზე შემორჩენილ მოხატულობის ფრაგმენტებს 1989 წელს.

მოხატულობა გაიწმინდა ჭვარტლისაგან მექანიკურად, დარბილებული საშლელისა და

წყლის საშუალებით. გამაგრდა ქიმები და შეივსო ბათქაშში ამოგლეჯილი ადგილები.

შეძლებისდაგვარად გამაგრდა დაზიანებული საღებავის ფენა. მიკროსკოპით

გამოკვლეულ იქნა მოხატულობაში ნახმარი საღებავები და დადგენილ იქნა

გამოყენებული ტონალობების რაოდენობა. გაკეთდა მოხატულობის ყველა სცენის კალკა

1:1 მასშტაბში და სამი ასლი.

მოხატულობის დღეს არსებული მდგომარეობა

ეკლესია მცირე ზომისაა (6,24X3,83), გააჩნია 3 სარკმელი (აღმოსავლეთით დასავლეთით

და სამხრეთით) და ორი შესასვლელი (დასავლეთიდან და სამხრეთიდან). ეკლესია

საკმაოდ კარგადაა განათებული. დღეისათვის ორ სარკმელში (აღმოსავლეთის და

სამხრეთის) ფანჯრებია ჩასმული, ხოლო დასავლეთის ფანჯარას ზედა ნაწილში 1დმ2–ის

ფართობზე სანიავო აქვს დატოვებული (ფოტო 1 და 2). ძველი კარებები გამოუცვლიათ და

მათ ადგილას ახლებია პენოპლასტის ქაფით ჩაყენებული (ფოტო 3 და 4). ეკლესიის

იატაკი ახალი დაგებულია ფიქალის ქვით. ეკლესია კლდეზეა აშენებული. აღმოსავლეთის

და სამხრეთის მინაშენებს კლდის იატაკი აქვთ (ფოტო 14).

ეკლესია მოქმედია და მასში წირვა–ლოცვა შაბათ–კვირის გარდა სხვა დღეებშიც ტარდება.

წირვა–ლოცვის დროს ეკლესიას ათბობენ ორი ელექტრო გამათბობლით.

ერთი შეხედვითაც კარგად ჩანს, რომ განსაკუთრებით დაზიანებულია ჩრდილოეთის

კედლის (წმ. გიორგის და წმ. თევდორეს ცხენოსანი ფიგურები) პირველი რეგისტრის

ქვედა ნაწილები და სამხრეთის კედლის (წმ. გიორგის წამებისა და თავის კვეთის სცენები)

პირველი რეგისტრი მთლიანად (ფოტო 5 და 6).

5

ვიზუალური დაკვირვებით ფასადური მხატვრობა კარგ მდგომარეობაში ჩანს (ფოტო 7).

არიტექტურის მდგომარეობა

ifaris Temis sof. nakifaris wm. giorgis eklesia soflis centrSi

sasaflaoze mdebareobs, eklesia darbazulia samxreT-dasavleTis

minaSeniT. eklesias CrdiloeTidanac hqonda moinaSeni (dRes misi mcire

fragmentiRa SemorCa) minaSenic da taZaric nagebia Sirimis qviT (ფოტო

12, 28, 29, 30).

dReisaTvis SeiZleba iTqvas, rom eklesiis teqnikuri mdgomareoba

metnaklebad damakmayofilebelia, bzarebi romlebic aRmosavleT da

dasavleT kedlebze SeimCneva Zvelia (es bzarebi moCans 1939 wlis v.

wilosanis anazomebzec). frontonis samxreT aRmosavleT kuTxeSi

karnizebia daZruli, aseve zogan gamosacvleli unda iyos gadaxurvis

dazianebuli xis elementebi (ფოტო 31, 32).

rac Seexeba minaSens aq bzaria dasavleT kamaraSi, daZrulia sabjeni

TaRi. mosawesrigebelia kedlebis qveda nawilebi da iataki. mosaSleli

da gasawmendia gasuli saukunis 70 – 80 wlebSi cementiT Selesili

adgilebi (ფოტო 35, 36, 37, 38, 39).

pirvel etapze saWiroa Sedges arqiteqturuli, konstruqciuli

daskvna. ris Semdegac Catardes nagebobis srulfasovani

arqiteqturul-arqeologiuri anazomi. Sedges saTanado

konstruqciuli naxazebi da proeqti. da am proeqtis mixedviT

Catardes is minimaluri sareabilitacio samuSaoebi, romelic

eklesias miscems mowesrigebul saxes.

arq. restavratori T. gabunia.

1. დაზიანებების იდენტიფიკაცია და გამომწვევი მიზეზები

შირიმის ქვით ნაგებ კედლებზე ჯერ ქვათა შორისი სივრცეა ამოლესილი და შემდეგ

თხელი კირის შელესილობაა გადაკრული. შელესილობის სისქე 3–6 მმ–ია.

1988 წელს (ხელმძღვანელი მ. ბუჩუკურის) საკონსერვაციო სამუშაოების დროს

გაკეთებული ბათქაშის ნალესობები უხეშადაა გაკეთებული და ძირითადად მაგარია. ამ

დროს კედელს მოცილებული ბათქაშის ინექტირება არ გაკეთებულა (იმ დროისთვის არ

გაგვაჩნდა და არც ვიცოდით საინექციო მასალის გამოყენება, აგრეთვე არ ვიცნობდით

6

საღებავის ფენის გამაგრების ტექნოლოგიას), ამიტომ სადაც ბათქაში კედელს არის

მოცილებული და შელესილობა მხოლოდ ქიმითაა გამაგრებული, ქიმი მაგრათაა, ხოლო

ბათქაში ზოგან ჩამოშლილია (ფოტო 8). ეს პროცესი განსაკუთრებით შეიმჩნევა წმ.

გიორგის და წმ. თევდორეს ცხენოსანი ფიგურების (ჩრდილოეთის კედელი) ქვედა

ნაწილებში. გარდა ამისა, ამ ადგილებში გვხვდება ბათქაშის თხელი ფენის ატკეჩვა.

ზოგიერთ შემთხვევაში ატკეჩილი ბათქაშის საღებავის ფენიანი ფრაგმენტი კედლიდან

მოცილებულია და უკუღმაა გადმოკიდებული და მხოლოდ აბლაბუდის ან საღებავის

სისქის ხარჯზეა კედელზე შენარჩუნებული (ფოტო 9). ამ ადგილებში საღებავის ფენაც

საკმაოდ დაზიანებულია, კერძოდ გვხვდება საღებავის ფენის ძლიერი აფურცვლა (ფოტო

10). ჩრდილოეთის კედელის ქვედა ნაწილები, როგორც ეკლესიის მრევლის ერთ–ერთმა

წარმომადგენელმა გვითხრა, წლების მანძილზე სველდებოდა იმდენად, რომ მარცხენა

კუთხეში დალაგებულ ნახშირსა და ტანსაცმელს ასველებდაო. შემდეგ, ეკლესიის

მოძღვარს მოუნგრევია ჩრდილოეთის კედელზე გარედან შერჩენილი მინაშენის

თაღოვანი ფრაგმენტები (ფოტო 11 და 12) და ბოლო ორი წელია კედელი აღარ

სველდებაო. გაიზომა კედლების ტენიანობა ინტერიერში ოთხივე მიმართულებით და

ორთავე მინაშენში. გაზომვამ აჩვენა რომ ტენიანობა ნორმის ფარგლებშია (ჩრდილოეთის

კედელის ტენიანობა უმნიშვნელოდ აღემატება დანარჩენი კედლებისას, მაგრამ ეს

ბუნებრივიცაა) (ფიტო 13). როგორც ჩანს, მართლაც, ჩრდილოეთის კედელზე შერჩენილი

თაღის ფრაგმენტები გარკვეულ წყალშემკრებ აუზს ქმნიდა ჩრდილოეთ კედელსა და ამ

თაღოვან ფრაგმენტებს შორის და შემდეგ წყალი კედელში ჟონავდა. სავარაუდოდ წლების

განმავლობაში გაგრძელებულმა ამ პროცესმა გამოიწვია ისედაც გაუმაგრებელი ბათქაშისა

და საღებავის ფენის კიდევ უფრო დაზიანება. მოვახერხეთ პირველი რეგისტრის ზედა

ნაწილების დათვალიერება. დაზიანებების თვალსაზრისით აქ გაცილებით ჯანსაღი

მდგომარეობა ჩანს, თუმცა ადგილ–ადგილ შეიმჩნევა საღებავის ფენის დაზიანება.

სამხრეთ და დასავლეთ კედლის მინაშენი გადახურულია და ამდენად მასზე არ ხდებოდა

წყლის ჩადინება (ფოტო 14).

სამხრეთის კედელიც საკმაოდაა დაზიანებული, მაგრამ აქ სავარაუდოდ, უმნიშვნელო

უნდა იყოს 1988 წლის კონსერვაციის შემდგომ დროინდელი დაზიანებები. აქ

უმეტესწილად ბათქაშის ინექტირებაა გასაკეთებელი და საღებავის ფენაა გასამაგრებელი

(ეს სამუშაოები 1988 წელს ზემოთ ჩამოთვლილი მიზეზების გამო ვერ გაკეთდა): წმ.

გიორგი კირის ორმოში – ინექტირებაა საჭირო მხრის ადგილას, საღებავის ფენაა

გასამაგრებელი სახეზე და ორმოზე (ფოტო 15, 16, 17); წმ. გიორგის ხვეტის სცენა –

მარცხენა მხარეს ფონის ჩათვლით ჯალათის სახემდე ინექტირებაა საჭირო, ინექტირებაა

საჭირო აგრეთვე წმ. გიორგის მუცლის გვერდით ადგილებში, გასამაგრებელია როგორც

წმ. გიორგის, ისე ჯალათის სხეულის საღებავის ფენა (ფოტო 18); წმ. გიორგის თავის კვეთა

– სახის ნახევარი და სარკმლის მარცხენა კუთხე საინექციოა (ფოტო 19); წმ. სტეფანე –

სახის ნახევარზე და ტანსაცმლის უმეტეს ნაწილზე საღებავის ფენაა გასამაგრებელი

(ფოტო 20,) და ა.შ.

საერთოდ და განსაკუთრებით სამხრეთ კედლის პირველ რეგისტრზე ბათქაშის

დაზიანებები იმეორებს ქვის წყობას. ქვათაშორისი ბათქაშის ნაკლული ადგილები 1988

7

წლის კონსერვაციის დროსაა შევსებული, მაგრამ ძველი ბათქაშის უკან ყველგან

სიცარიელეა და საჭიროებს ინექტირებას (ფოტო 21). დასავლეთის კედელზე, ტახტზე

მჯდომარე დიოკლეტიანეს ქვევით ქვათა შორის ბათქაშის ამოცვენილი ადგილები

საერთოდ არაა შევსებულ–გამაგრებული (ფოტო 22).

ადგილობრივიმა ქალბატონმა (ეკლესიის მრევლის წევრი, რომელსაც ხშირად უწევს

ლოცვაზე დგომა) ჩვენთან საუბარში აღნიშნა, რომ ამჩნევს წლების მიხედვით ფრესკების

მდგომარეობის გაუარესებას, მაგ.: თქვა, რომ ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნისა და

ნათლისღების სცენებზე (ჩრდილოეთის კედელის ნაწილი და კამარა) თეთრი წერტილები

რომაა დაყრილი (ფოტო 26, 27), ეს ადრე არ ყოფილაო და ნელ–ნელა ემატებაო, თუმცა

ჩვენ კითხვაზე ეკლესიის დალაგების დროს ამჩნევს თუ არა ძირს დაყრილ ნამცეცებს

უარყოფითი პასუხი მივიღეთ. ჩვენ ძალიან ეჭვი გვეპარება მხატვრობის დაზიანების

მიმდინარეობის ასეთ პროცესში, მაგრამ მრევლისა და საკუთარი თავის დასაწყნარებლად

საჭიროდ მიგვაჩნია, საკონკურსო სამუშაოების ფარგლებში, როგორც არქიტექტურის

ასევე მხატვრობის ახალი და არქივში დაცული ფოტოების შედარება.

ეკლესიაში შესვლისას თვალში საცემია 1988 წლის სამუშაოების შემდეგ უამრავი დიდი

თუ პატარა და ხშირ შემთხვევაში უადგილო ადგილას დატოვებული გაუწმენდავი შავი

კვადრატები (საკურთხეველში მაცხოვრის ნახევარი შარავანდედი და ცალი ფეხი, წმ.

გიორგის დაბორბლის სცენაში წმ. გიორგის სახეს კვეთს შავი კვადრატი და ა.შ.) (ფოტო 23,

24,25), ეს კვადრატები აშკარად ხელს უშლიან ამ დიდებული მხატვრობის მთლიანობის

აღქმას.

სხვა სცენებისგან განსხვავებით ნათლისღების სცენა საერთოდ ნახევრადაა გაწმენდილი

(ფოტო 24). გაუწმენდავია ანგელოზის ნახევარი სახე, მაცხოვარი მხოლოდ მკერდს

ზევითაა გაწმენდილი, იორდანეს მხოლოდ მარჯვენა ნაწილია გაწმენდილი. ეს აშკარად

არა გავს ნიმუშად დატოვებულ გაუწმენდავ ადგილებს. ჩვენ გარკვეული მოსაზრებები

გაგვიჩნდა ამის შესახებ, თუმცა მიგვაჩნია, რომ უმჯობესია დეტალური კვლევის

საფუძველზე დანამდვილებული დიაგნოზის დასმა.

ეკლესიის ინტერიერში მიმდინარეობს სანთლისა და საკმევლის წვა, ეკლესია კი

სათანადოდ არ ნიავდება. შეუიარაღებელი თვალითაც კარგად ჩანს ეკლესიის კედლების

უსწორ–მასწორო ნალესობაზე მტვრისა და ჭვარტლის დანალექები (ფოტო 5).

ვიზუალური დაკვირვებით მოხატულობაზე ბიოლოგიური დაზიანებები ვერ დავინახეთ

(გავარდისფერება, ხავსი, ობი). მარილები, რომლებიც ალაგ–ალაგ თეთრ ლაქებად

ლიბრადა აქვს გადაკრული მხატვრობას მეტ წილად კამარაშია (ფოტო 26,27). ეს მარილები

სავარაუდოდ 1988 წლის საკონსერვაციო სამუშაოებამდე უნდა იყოს წარმოქმნილი. ამის

დადგენაც შესაძლებელია ახალი და საარქივო ფოტოების შედარებით.

ვიზუალურად დაფიქსირებული დაზიანებები და სამუშაოები:

კედელს მოცილებული ბათქაში;

საღებავის ფენის აფურცვლა–აქერცვლა;

8

ბათქაშის თხელი ფენის ატკეჩვა;

ბათქაშში ნაკლული ადგილები;

24 წლიანი მტვრისა და ჭვარტლის ნადები;

გაუწმენდავი ადგილებით აჭრელებული მხატვრობა;

1988 წელს გაკეთებული კირ–ქვიშის ხსნარით შევსებების დაზიანებული

ადგილების შეკეთება (აქ შესაძლებელია 1988 წელს გაკეთებული კირის

გამაგრებები ზოგან მოსახსნელი შეიქმნას);

იქ სადაც შესაძლებელია, 1988 წლის კონსერვაციის დროს გამაგრებული კედელს

ძლიერ მოცილებული ბათქაშის უკანა მხარის გამოსუფთავება, კედელთან

მაქსიმალურად მიწევა და შემდეგ ინექტირება;

2. მხატვრობის საკონსერვაციო მეთოდოლოგიის განსაზღვრა, რეკომენდაციები

დაზიანებების აღმოსაფხვრელად და გამოსაყენებელი მასალები

საკონსერვაციო მასალები უნდა იყოს ავთენტურ მასალასთან თავსებადი და

თანამედროვე საერთაშორისო გამოცდილების შესაბამისად შერჩეული.

1988 წელს გაკეთებული ქიმებისა და ბათქაშში ნაკლული ადგილების შევსებების

გამოცვლა მიზანშეწონილად არ მიგვაჩნია, რადგანაც სადაც ხელი მიგვიწვდა და

გავსინჯეთ მყარადაა, თუმცა კვლევით ეტაპზე საჭიროა დეტალური დათვალიერება და

სხვა დარგის სპეციალისტებთან (ხელოვნებადმცოდნე) ერთად ვიზუალურ მხარესა

(ახალი შელესვები ტონირებულია ტემპერით) და სიმყარის შესახებ დასკვნის გამოტანა.

მოხატულობის გაწმენდა, როგორც ზედაპირული მტვრის ასევე წინა კონსერვაციის დროს

დატოვებული გაუწმენდავი ადგილებისა, აუცილებელია მხოლოდ და მხოლოდ

მექანიკურად, სპეციალური საწმენდი საშლელებით. ჩვენი გამოცდილებიდან

გამომდინარე, დაუშვებელია XII ს–ის მოხატულობის რაიმე სახის ქიმიური საშუალებით

გაწმენდა.

ატკეცილი ბათქაშის ფრაგმენტების მიწებება შესაძლებელია კირის რძით ან პრიმალით. ეს

უნდა გადაწყდეს წინასაპროექტო სამუშაოების დროს ტესტირების საშუალებით.

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ დღეისათვის ბიოლოგიური დაზიანებები ვიზუალურად არ

შეიმჩნევა და ტენიანობაც ნორმის ფარგლებშია, მაგრამ რადგან ჩრდილოეთის კედელი

წლობის განმავლობაში სველდებოდა და თანაც ეკლესია ცუდად ნიავდება, კვლევით

ეტაპზე საჭიროა ბიო–ქიმიური ანალიზების გაკეთება. ეკლესიის უკეთ გასანიავებლად,

საჭიროა აღმოსავლეთის სარკმელშიც გაკეთდეს ისეთივე ღიობი, როგორიც დასავლეთის

სარკმელშია. ურიგო არ იქნებოდა ორთავე კარებში ნახვრეტების გაკეთება (ისინი

გერმეტულად არიან ჩასმულები), თუმცა ეს საქმე სათუოდ გვეჩვენება.

ერთი შეხედვით ეკლესიას სინესტე არ აწუხებს (კლდეზეა აშენებული, გადახურულია და

წყალი არ ჩადის და ა.შ.), მაგრამ მოხატულობის მნიშვნელობიდან გამომდინარე და იმის

გათვალისწინებით, რომ ეკლესია მომქმედია და ხშირია მასში ტემპერატურული

9

ცვალებადობა, სასურველია დაიდგას თერმოჰიდროგრაფი სისტემატიური დაკვირვების

საწარმოებლად.

3. წინასაპროექტო სამუშაოების წარმართვის მეთოდიკა და სხვადასხვა დარგის

სპეციალისტებისაგან შემდგარი სამუშაო ჯგუფის შემადგენლობა.

ძეგლის მნიშვნელობიდან და შესასრულებელი საკონსერვაციო სამუშაოების

სირთულიდან გამომდინარე, ნაკიფარის წმ. გიორგის სახელობის ეკლესიის

მოხატულობაზე წინასაპროექტო სამუშაოებში მონაწილეობა უნდა მიიღონ

მაღალკვალიფიციურმა და სათანადო გამოცდილების მქონე სხვადასხვა დარგის

სპეციალისტებმა.

მხატვარ–რესტავრატორი:

ხარაჩოს დადგმა;

მოხატულობის საერთო მოცულობის განსაზღვრა;

დაზიანებათა იდენტიფიკაცია;

დაზიანებათა ზუსტი ადგილ–მდებარეობის განსაზღვრა და სქემაზე დატანა

პირობითი ნიშნების საშუალებით;

ჩასატარებელი საკონსერვაციო სამუშაოების ჩამონათვალი და მათი

მოცულობების განსაზღვრა;

საარქივო მასალის შესწავლა და დღევანდელ მდგომარეობასთან შედარება;

წინარე ჩარევების შესწავლა და მათი ზეგავლენის დადგენა დღევანდელ

მდგომარეობაზე;

ექსპედიციის განმავლობაში ტესტის საშუალებით კედლებისა და ჰაერის

ტენიანობის გაზომვა.

ინტერდისციპლინარული ჯგუფის რეკომენდაციებზე დაყრდნობით

საკონსერვაციო მეთოდოლოგიის შემუშავება და რეკომენდაციები

დაზიანებათა აღმოფხვრისათვის;

საკონსერვაციო მასალების ავთენტურ მასალასთან თავსებადი და

თანამედროვე საერთაშორისო საკონსერვაციო გამოცდილების შესაბამისად

შერჩევა.

ფოტო დოკუმენტაცია;

ჩასატარებელი საკონსერვაციო სამუშაოების ხარჯთაღრიცხვა.

არქიტექტორ–რესტავრატორი, კონსტრუქტორი:

არქიტექტურის დღევანდელი მდგომარეობის შესწავლა;

დღევანდელი მდგომარეობის შედარება საარქივო მასალასთან და ამგვარად

არქიტექტურული ცვლილებების დაფიქსირება;

საჭიროების შემთხვევაში არქიტექტურული სამუშაოების პროექტირება;

დასკვნა ძეგლის კონსტრუქციული მდგრადობის შესახებ და საჭიროების

შემთხვევაში პროექტი მისი გამაგრებისათვის.

10

ხელოვნების ისტორიკოსი:

რეკომენდაციები ძეგლის მხატვრულ–ისტორიული ღირებულების

გათვალისწინებით დასაშვები ჩარევების შესახებ.

ბიოლოგი, ქიმიკოსი:

ანალიზების აღება (ბაქტერია, სოკო, ბათქაში, საღებავი, მარილი) და

ბიოლოგიური დაზიანების შემთხვევაში პრობლების აღმოფხვრისათვის

საჭირო რეკომენდაციები.

მხატვარ–რესტავრატორი

დავით გაგოშიძე

11

1. სამხრეთის სარკმელი 2. დასავლეთის სარკმელი

3. ახალი კარები 4. პენოპლასტის ქაფი

12

5. ჩრდილოეთის კედელი (წმ. გიორგი, წმ. თევდორე); მტვრისა და ჭვარტლის

დანალექი

6. სამხრეთის კედელი (წმ. გიორგის წამება)

13

7. აღმოსავლეთის ფასადი

8. ჩრდილოეთის კედლის ქვედა ნაწილი. 1988 წელს გაკეთებული ნალესობა; ჩამოშლილი

ძველი ბათქაში

14

9. ჩრდილოეთის კედელი. ატკეჩილი ბათქაში; უკუღმა გადმოკიდებული ბათქაში

10. ჩრდილოეთის კედელი. საღებავის ფენის აფურცვლა

15

11. ჩრდილოეთის ფასადი ადრე

12. ჩრდილოეთის ფასადი დღეს

16

13. კედლის ტენიანობის გაზომვა

14. სამხრეთის მინაშენი. გადახურვა. იატაკი კლდისაა.

17

15. საღებავის ფენის დაზიანება 16. სამხრეთ კედელი. წმ. გიორგი კირის

ორმოში

17. სამხრეთ კედელი. კირის ორმო

18

18. სამხრეთ კედელი. წმ.გიორგის ხვეტა რკინის ფოცხებით.

19. სამხრეთ კედელი. წმ. გიორგის თავის კვეთა

19

20. სამხრეთის კედელი. წმ. სტეფანე. დაზიანებული საღებავის ფენა

21. სამხრეთის კედელი. კედელს მოცილებული ბათქაში

20

22. დასავლეთ კედელი. ბათქაშის ნაკლული ადგილები

23. დასავლეთ კედელი. წმ. გიორგის ბორბალზე დამსჭვალვა. დატოვებული შავი

კვადრატი

21

24. ჩრდილოეთ კამარის

აღმოსავლეთ ნაწილი.

ნათლისღება. ნაწილობრივ

გაუწმენდავი სცენა

25. საკურთხევლის კონქი. გაუწმენდავი შავი კვადრატები

22

26. ჩრდილოეთის კამარის დასავლეთ ნაწილი. ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა.

გამომარილება. ძველი ფოტო

27. ჩრდილოეთის კამარის დასავლეთ ნაწილი. ჯოჯოხეთის წარმოთყვევნა.

გამომარილება. ახალი ფოტო

23

მუშაობის პროცესი

24

28. აღმოსავლეთ ფასადი

29. სამხრეთ ფასადი

25

30. დასავლე ფასადი

31. გადახურვის ფრაგმენტი სამხრეთ ფასადზე 32. მინაშენის სამხ.–აღმოსავლეთი კუთხე

33. სამხრეთ კარი 34. ჩრდილოეთ კედლის დასავლეთ ნაწილი