Embed Size (px)
Citation preview
32
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ
Γάντζου Μαρία
Τεχνολόγος Τροφίµων
ΠΕ18, 2ο ΤΕΕ Σταυρούπολης Θεσσαλονίκης
Σακελλαρίου 13, 54633 Θεσσαλονίκη,
Τηλ. 2310263882 / 6932117414
Οικονόµου Ανδρέας
Μαθηµατικός – Ψυχολόγος
Επίκουρος Καθηγητής Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.
Γαµβέττα 93α, 54644 Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2310843785 / 6972692316
Λέξεις κλειδιά: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Σχολικός Επαγγελµατικός Προσανατολισµός, ∆ιάχυση του
ΣΕΠ, Εξωδιδακτική Σχολική ∆ραστηριότητα, Μέθοδος Project.
Περίληψη
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) είναι µια δραστηριότητα της οποίας η διάρκεια, ο χρόνος, οι
µέθοδοι και τα όρια δεν είναι αυστηρά καθορισµένα και εξακολουθεί να διατηρεί εθελοντικό χαρακτήρα
λειτουργώντας µε πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών.
Η εφαρµογή του Σχολικού Επαγγελµατικού Προσανατολισµού (ΣΕΠ) έγινε µε σκοπό την
ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των µαθητών, την προετοιµασία για τη ζωή του ενήλικα, του
εργαζόµενου και του πολίτη.
Μια σύγκριση της µεθοδολογίας και τα µέσων του ΣΕΠ µε αυτά της ΠΕ, όπως λειτουργούν στη
χώρα µας εδώ και 20 περίπου χρόνια, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι και οι δύο προάγουν την ενεργητική
συµµετοχή στη µάθηση και την κριτική προσέγγιση της γνώσης. Με βάση αυτή τη διαπίστωσης γίνεται
προσπάθεια να δειχτεί θεωρητικά αλλά και πρακτικά, µέσα από µια εφαρµογή, ότι είναι δυνατή η διάχυση
του ΣΕΠ µέσα στα προγράµµατα ΠΕ µε πολλαπλά οφέλη.
Summary
Environmental education (EE) is an activity which its duration, time, methods and limits are not
strictly defined and continues to be voluntary in nature, operating mainly by educators initiatives.
The implementation of the school occupational guidance (SOG) aimed to the full-scale development
of the pupils’ personalities and their preparation for a working citizen adult life.
By comparing the SOG and EE methodologies, as they have been operating for almost twenty years
in Greece, it can be concluded that both promote an active participation to learning and a critical approach to
knowledge. Based on this assertion, it will be attempted to prove theoretically and practically, through
implementation, that a diffusion of the SOG into the EE programme is possible, promising many benefits.
2
3
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ
1. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Η επιθυµία του ανθρώπου να κυριαρχήσει στη φύση έχει ως συνέπεια την αλόγιστη εκµετάλλευσή
της, την υποβάθµιση του περιβάλλοντος και τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη.
Ωστόσο ο άνθρωπος διαθέτοντας την ικανότητα να εκτιµά και να αξιολογεί τις επιπτώσεις των πράξεων του
και γνωρίζοντας ότι το µέλλον και η ευηµερία του εξαρτάται από την ισορροπία της φύσης, καταφεύγει στην
εύρεση λύσεων για την αντιµετώπιση των διαφόρων περιβαλλοντικών προβληµάτων όπως, για παράδειγµα,
το εκπαιδευτικό κίνηµα για τη διάδοση της Φύσης (Φλογαΐτη, 1998).
Η επίτευξη της βιωσιµότητας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι ένα εγχείρηµα που προϋποθέτει
αλλαγές σε αξίες, τρόπο ζωής, τρόπο σκέψης πολλών ανθρώπων και στη λήψη κρίσιµων απoφάσεων.
Απαιτούνται συνεργασίες και ανάληψη δράσης σε τοπικό, σε εθνικό και σε παγκόσµιο επίπεδο. Προς την
κατεύθυνση αυτή µπορεί να συµβάλει η εκπαίδευση που καλείται να εφοδιάσει τους µαθητές αφενός µε
έγκυρη γνώση για θέµατα όπως η υποβάθµιση των οικοσυστηµάτων, η εξάντληση των φυσικών πόρων,
αλλά και η κοινωνική ανισότητα, η ανεργία, η φτώχεια, η εγκληµατικότητα, τα ναρκωτικά και µε
περιβαλλοντικό ήθος και αφετέρου µε τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε οι ίδιοι να παίξουν ένα ενεργό ρόλο
στη διαµόρφωση ενός καλύτερου κόσµου µε σταθερό παρόν και ευοίωνο µέλλον (Μπακιρτζής, 2002). Ένα
σηµαντικό βήµα αποτελεί η συνειδητή σύνδεση της εκπαίδευσης µε το περιβάλλον µέσω της
περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΠΕ). Η παιδαγωγική φιλοσοφία που διαποτίζει την ΠΕ είναι τόσο η
περιβαλλοντική ευαισθησία, όσο και η παιδαγωγική ανησυχία για κάτι νέο που θα αναζωογονήσει
εκπαιδευτικούς και µαθητές, οι οποίοι έχουν σήµερα ανάγκη από ένα νέο σχολείο (Μπρούζος, 1998). Η ΠΕ
είναι µια διαδικασία αναγνώρισης και διασαφήνισης αξιών, έτσι ώστε να αναπτυχθούν οι ικανότητες και οι
τάσεις, που είναι απαραίτητες για την εκτίµηση της σχέσης ανάµεσα στον άνθρωπο, τον πολιτισµό και το
βιοφυσικό του περιβάλλον (Φύκαρης, 2001). Η ΠΕ συνεπάγεται, επίσης, την άσκηση στη λήψη αποφάσεων
και τη διαµόρφωση από το ίδιο το άτοµο ενός κώδικα συµπεριφοράς γύρω από θέµατα που αφορούν τη
βελτίωση της «ποιότητας του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ-1376, 2001).
Ο εκπαιδευτικός µέσα από ένα πρόγραµµα ΠΕ προσπαθεί να αναπτύξει την κριτική σκέψη, την
αυτοπεποίθηση και τον αυτοσεβασµό των µαθητών, δείχνοντας ο ίδιος σεβασµό στις διαφορετικές απόψεις
τους και προσπαθώντας να δηµιουργήσει ένα περιβάλλον ελευθερίας και αυθορµητισµού για την
καλλιέργεια της φαντασίας, της κριτικής σκέψης και της δηµιουργικότητας τους, λειτουργικές δεξιότητες
και εφόδια για µια στέρεη γενική παιδεία και ευέλικτη εξειδίκευση. Επίσης, συµβάλλει µε τη δράση του στη
δηµιουργία ενός σχολείου ανοικτού στη ζωή γενικά και στην τοπική κοινότητα ειδικότερα. Αρνείται την
αποκλειστική ιδιοκτησία της γνώσης και µετατρέπεται σε διευκολυντή της οµάδας (Μπρούζος 1998).
Ακούει, προτείνει και συνοδεύει τα παιδιά, υποστηρίζοντας την έκφραση των συναισθηµάτων τους, στο
δρόµο προς τη γνώση και την αυτογνωσία, την ανακάλυψη των ενδιαφερόντων και κλίσεών τους, των
ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους, να διαµορφώσουν την προσωπικότητά τους, να αναπτύξουν την ικανότητα
4
λήψης αποφάσεων και την αντίληψη της συλλογικής προσπάθειας και συνεργασίας (Περδίκης, Αγγελίδης,
και Τριανταφύλλου, 1997). Η ΠΕ µας υπενθυµίζει συνεχώς ότι η διδακτική διαδικασία οφείλει να σέβεται
τους εσωτερικούς ρυθµούς των παιδιών, η µάθηση στηρίζεται στα ενδιαφέροντα των παιδιών, ακολουθεί την
πράξη και οργανώνεται έτσι που τα παιδιά µαθαίνουν µόνα τους (Ταµουτσέλη, 2003)
Τέλος, η πολυπλοκότητα της Φύσης αντανακλάται και στην ΠΕ, η οποία αποτελεί µια εκπαιδευτική
διαδικασία που προσφέρει πληθώρα εννοιών και ιδεών για περιβαλλοντικά ζητήµατα, µεταβαλλόµενη
συνεχώς στο χώρο και στο χρόνο (ΥΠΕΠΘ – ΠΙ, 2000β), και διαπραγµατεύεται τα θέµατά της
πολυδιάστατα (ολιστικά), δηλαδή ταυτόχρονα επιστηµονικά, τεχνικά, αισθητικά και κοινωνικά (Αγγελίδης,
1993).
Ο Σχολικός Επαγγελµατικός Προσανατολισµός
Η προσπάθεια αλλαγής του σηµερινού Ελληνικού Σχολείου περιλαµβάνει ποικίλες εξωδιδακτικές
δραστηριότητες µεταξύ των οποίων και το θεσµό της Συµβουλευτικής και του Προσανατολισµού (ΣΥΠ).
Σύµφωνα µε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ):
«Ο θεσµός της Συµβουλευτικής και του Προσανατολισµού επιδιώκει, µεταξύ άλλων, να
εξασφαλίσει την κατάλληλη επιστηµονική στήριξη και διευκόλυνση στο άτοµο ώστε µόνο
του να διερευνά, να αναγνωρίζει και να αναδεικνύει τον εαυτό του, ανακαλύπτοντας όλες τις
πλευρές που επιθυµεί, ενώ παράλληλα προετοιµάζεται να αντιµετωπίζει αποτελεσµατικά την
εξωτερική πραγµατικότητα, όποια και όπως διαµορφώνεται κάθε φορά, µε απώτερο σκοπό
να µπορεί να αξιοποιεί καλύτερα τον εαυτό του κάνοντας τις όποιες επιλογές είναι καλύτερες
για τον ίδιο και το κοινωνικό σύνολο, νιώθοντας ολοκληρωµένος και ικανοποιηµένος στην
καθηµερινή αυτή διαδικασία». (ΠΙ, 2000α, σ.9).
Στόχος, εποµένως, του θεσµού ΣΥΠ, ο οποίος στο σχολείο παίρνει τη µορφή του Σχολικού
Επαγγελµατικού Προσανατολισµού (ΣΕΠ), είναι οι µαθητές, µετά την αποφοίτησή τους από τη
∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση και την είσοδό τους στην αγορά εργασίας, να είναι αποδοτικοί, χρήσιµοι και
απασχολήσιµοι. Ο γενικός αυτός σκοπός µπορεί να αναλυθεί σε ειδικότερους στόχους που αντιστοιχούν στις
βασικές λειτουργίες της συµβουλευτικής, τις οποίες καλείται να υπηρετήσει ο εκπαιδευτικός. Συγκεκριµένα,
την απόκτηση της αυτογνωσίας, την πληροφόρηση, τη λήψη απόφασης, τη διευκόλυνση των µεταβάσεων,
την ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής, αλλά και την επαγγελµατική ανάπτυξη, την ωρίµανση, την προσαρµογή και
την ψυχολογική στήριξη. Για την αποτελεσµατική πραγµατοποίηση των παραπάνω απαιτείται η συµµετοχή
ολόκληρης της σχολικής κοινότητας. Έτσι προτείνεται η διάχυση του θεσµού σε ολόκληρο το πρόγραµµα
λειτουργίας του σχολείου µε καθοριστικό το ρόλο του κάθε µαθήµατος, όπως και της κάθε σχολικής
δραστηριότητας, διδακτικής και εξωδιδακτικής (ΥΠΕΠΘ - ΠΙ, 2000).
Σύµφωνα µε την πρόταση αυτή ο θεσµός ΣΕΠ µπορεί και πρέπει να γίνει αναπόσπαστο και
λειτουργικό κοµµάτι των προγραµµάτων της ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης µέσω της διάχυσης των σκοπών
και λειτουργιών του θεσµού σε όλα τα προγράµµατα και βιβλία όλων των µαθηµάτων, αλλά και των
εξωδιδακτικών δραστηριοτήτων. Αυτό µπορεί να πραγµατοποιηθεί αν ο θεσµός ενσωµατωθεί σε κάθε
µάθηµα, αν το σχολείο επαναπροσδιορίσει τους σκοπούς του σε αρµονία µε αυτούς τους θεσµούς, τη
5
φιλοσοφία και τις λειτουργίες του, αν επίσης το σχολείο υιοθετήσει «τη διεπιστηµονική προσέγγιση της
γνώσης ώστε να δίνεται η δυνατότητα στον εκπαιδευόµενο να την αντιλαµβάνεται ως ένα όλον, µέσω της
συνέχειας, της αλληλεξάρτησης, της συµµετοχικής µάθησης και της σύνδεσής της µε τις ιδιαίτερες ανάγκες
του κάθε ατόµου και τις ήδη κατακτηµένες εµπειρίες του» (ΠΙ, 2000α).
Η µεθοδολογία και τα µέσα που χρησιµοποιεί ο ΣΕΠ είναι αυτά που χρησιµοποιούνται και κατά την
πραγµατοποίηση των προγραµµάτων ΠΕ και τα οποία προάγουν την ενεργητική συµµετοχή στη µάθηση,
την εξατοµίκευση και την κριτική προσέγγιση της γνώσης. Οι µέθοδοι αυτοί καθιστούν το µαθητή ικανό να
αποκτήσει τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες για τη µελλοντική ζωή του. Επίσης, ο ΣΕΠ, καθώς και η
διάχυση των στόχων και λειτουργιών του, αλλά και η ΠΕ προϋποθέτουν ένα δηµοκρατικό και ανοιχτό
εκπαιδευτικό, ο οποίος προσεγγίζει την εκπαιδευτική και την παιδαγωγική πράξη στην ολότητά της.
Στη συνέχεια, θα επιχειρηθεί ο συσχετισµός των βασικών σκοπών, στόχων και µεθόδων της ΠΕ και του
ΣΕΠ, προκειµένου να δειχτούν οι µεταξύ τους οµοιότητες, και θα επιχειρηθεί µια προσπάθεια σύνδεσης των
βασικών λειτουργιών του ΣΕΠ και των βασικότερων εκπαιδευτικών στόχων που µπορούν να υλοποιηθούν
µε ένα πρόγραµµα ΠΕ.
Σχολικός Επαγγελµατικός Προσανατολισµός και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Σύµφωνα µε το Βενέτη (2000), τα προγράµµατα Αγωγής Σταδιοδροµίας προσφέρονται για τη
διάχυση της προληπτικής διάστασης της ΣΥΠ και οι στόχοι του Επαγγελµατικού Προσανατολισµού
επιτυγχάνονται ευκολότερα µέσα από προγράµµατα Αγωγής Υγείας, ενώ της Συµβουλευτικής µέσα από
θέµατα που αφορούν την Ψυχική Υγεία των µαθητών. Αλλά και τα προγράµµατα της ΠΕ µπορούν να
φανούν χρήσιµα στο ΣΕΠ µιας και ο επαγγελµατικός χώρος είναι µέρος του κοινωνικού περιβάλλοντος και
αυτός µε τη σειρά του µέρος του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Γενικά, στόχος της διάχυσης είναι η
σύνδεση των λειτουργιών του ΣΥΠ µε τις ευρύτερες λειτουργίες της κοινωνίας και η χρησιµοποίηση των
γνώσεων που προσφέρει. Συµπληρώνει έτσι την αποτελεσµατικότητα του Σχολείου χωρίς να υποκαθιστά τα
διακριτά αντικείµενα του.
Σύµφωνα µε το ∆ηµητρόπουλο (1994), οι στόχοι και λειτουργίες του ΣΕΠ πρέπει να είναι
ενσωµατωµένοι στο πρόγραµµα της εκπαίδευσης (∆ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών),
τα σχολικά έντυπα (π.χ. βιβλία και τετράδια του µαθητή), τα βοηθήµατα για τον εκπαιδευτικό, υλικό
οποιασδήποτε µορφής (π.χ, ηλεκτρονικό και οπτικοακουστικό). Επίσης, η διάχυσή του πρέπει να στηρίζεται
στις αρχές της ενοποίησης, της ολότητας, του µη κατακερµατισµού της ύλης, ώστε να αποτελεί φυσικό και
αναπόσπαστο µέρος του συνόλου των µεθόδων, των τεχνικών, των µέσων και υλικών που σχετίζονται µε
κάθε γνωστικό αντικείµενο. Θα πρέπει, δηλαδή, ο ΣΕΠ να γίνεται αντιληπτός ως εγγενές και αναπόσπαστο
µέρος κάθε µαθήµατος.
Με τον όρο εξωδιδακτικές σχολικές δραστηριότητες (ΥΠΕΠΘ – ΠΙ, 2000) νοείται το σύνολο των
σχολικών ενεργειών που πραγµατοποιούνται µε πρωτοβουλία µελών της σχολικής κοινότητας, µε έγκριση
από τα αρµόδια όργανα, αλλά δεν περιλαµβάνονται στα θεµατικά πεδία του ωρολογίου προγράµµατος δε
θεωρούνται µαθήµατα ή εργαστήρια. Περιλαµβάνονται σ’ αυτές η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η Αγωγή
Καταναλωτή, οι Πολιτιστικές ∆ραστηριότητες, οι Εκπαιδευτικές Επισκέψεις και η Αγωγή Σταδιοδροµίας, η
6
οποία αποτελεί το σύνολο των λειτουργιών αγωγής που σχετίζονται µε την επαγγελµατική ανάπτυξη και
εξέλιξη του ατόµου. Ανεξάρτητα από την εξειδίκευση και τους ειδικότερους µαθησιακούς σκοπούς κάθε
εξωδιδακτικές δραστηριότητες, οι φιλοσοφίες τους στηρίζονται σε κοινές αρχές και επιδιώκουν κοινούς ή
παράλληλους µε το ΣΕΠ στόχους.
Η φιλοσοφία συνολικά των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και οι στόχοι είναι κοινοί µε εκείνους της
ΣΥΠ, όπως και τα µεθοδολογικά εργαλεία, καθώς προσφέρουν ερεθίσµατα που συνδέονται άµεσα µε τη ζωή
και τα ενδιαφέροντα των εφήβων, χαρακτηρίζονται από διεπιστηµονικότητα, προωθούν τη συµµετοχή και
την ενεργοποίηση των µαθητών και προσφέρουν ευκαιρίες συµµετοχικής µάθησης, τη δυνατότητα
διαµόρφωσης διαφορετικών σχέσεων µεταξύ δασκάλου - µαθητή, λειτουργούν διευκολυντικά στη σύνδεση
του σχολείου µε την κοινωνία (ΥΠΕΠΘ – ΠΙ, 2001δ).
Οι δραστηριότητες αυτές διευρύνουν τα πεδία εφαρµογής και τους στόχους τους και
συµπεριλαµβάνουν και λειτουργίες της ΣΥΠ και έτσι η διάχυση γίνεται πραγµατοποιήσιµος στόχος
(Πίνακας 1).
Πίνακας 1. Ενδεικτική συσχέτιση γενικών εκπαιδευτικών στόχων των εξωδιδακτικών
δραστηριοτήτων µε τους στόχους του θεσµού Σ.Ε.Π.
Σχολικές
∆ραστηριότητες
Εκπαιδευτικοί
Στόχοι
Στόχοι
του ΣΕΠ
Εκπαιδευτικές
Επισκέψεις
∆ιαµόρφωση στάσεων και
συµπεριφοράς
Αυτογνωσία, διερεύνηση στοιχείων της
προσωπικότητας
Πολιτιστική ∆ράση Έγκυρη ενηµέρωση σε επίκαιρα
θέµατα
Πληροφόρηση σε θέµατα σταδιοδροµίας
Περιβαλλοντική
Αγωγή
Ανάπτυξη ενεργούς συµµετοχής Άσκηση στη λήψη απόφασης
Αγωγή Υγείας Ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας
και πρωτοβουλίας
∆ιερεύνηση των παραγόντων που
επηρεάζουν εκπαιδευτικές και
επαγγελµατικές επιλογές
Αγωγή Καταναλωτή Προσφορά ποικιλίας ερεθισµάτων.
Άνοιγµα του σχολείου προς την
κοινωνία
Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων.
∆ηµιουργία θετικής εικόνας για τον εαυτό
(Πηγή: ΠΙ 2000α, σελ.41)
Τα οφέλη που θα προκύψουν από τη διάχυση των στόχων και των λειτουργιών του ΣΕΠ στο σύνολο των
δραστηριοτήτων του σχολείου είναι πολλά και αφορούν τον ίδιο το ΣΕΠ, το σχολείο, τους µαθητές, τους
εκπαιδευτικούς, τους γονείς των µαθητών και, κατά συνέπεια, την ίδια την κοινωνία. Εφόσον είναι δυνατή η
διάχυση µέσα από τις εξωδιδακτικές δραστηριότητες, είναι πολύ περισσότερο υλοποιήσιµη και
αποτελεσµατική µέσα από προγράµµατα ΠΕ, αφού µε αυτά επιδιώκεται η διαµόρφωση στάσεων και
συµπεριφορών που προάγουν την αυτογνωσία (Λεονταρή, 1998), η έγκυρη ενηµέρωση σε επίκαιρα θέµατα
7
προάγουν την πληροφόρηση (Κασσωτάκης, 1999) και η ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής (Κοσµίδου-Hardy και
Γαλανουδάκη-Ράπτη, 1996), όπως συνοπτικά φαίνεται και στον Πίνακας 2.
Πίνακας 2. Συσχέτιση στόχων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και του Σχολικού Επαγγελµατικού
Προσανατολισµού.
Ειδικότεροι Εκπαιδευτικοί Στόχοι
της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Στόχοι του Σχολικού Επαγγελµατικού Προσανατολισµού
α. Απόκτηση γνώσης και ευαισθησίας
β. Καλλιέργεια θετικών στάσεων
απέναντι στη διαχείριση του
περιβάλλοντος
γ. Κριτική προσέγγιση των
περιβαλλοντικών προβληµάτων
δ. Ανάπτυξη δράσης για την επίλυση
προβληµάτων του περιβάλλοντος
α. ∆ιερεύνηση στάσεων και αξιών
β. ∆ιερεύνηση των περιβαλλοντικών παραγόντων που
επηρεάζουν την επιλογή σπουδών και επαγγέλµατος
γ. Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την επίλυση προβληµάτων και τη
λήψη αποφάσεων
δ. Καλλιέργεια δεξιοτήτων για την εφαρµογή σχεδίου δράσης
ε. Πληροφόρηση για το φυσικό, οικονοµικό και κοινωνικό
περιβάλλον
(Πηγή: ΥΠΕΠΘ - ΠΙ, 2001γ, σελ. 63)
Στη συνέχεια παραθέτουµε ένα συγκεκριµένο παράδειγµα εφαρµογής της διάχυσης του ΣΕΠ σε
πρόγραµµα ΠΕ, στο οποίο αναδεικνύεται η συγγένεια των δύο σχολικών δραστηριοτήτων και τα πολλαπλά
οφέλη αυτής της σύνθετης προσέγγισης.
4. Η διάχυση του Σχολικού Επαγγελµατικού Προσανατολισµού σε ένα πρόγραµµα
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Στο πρόγραµµα αυτό συµµετείχαν δεκαεπτά µαθητές και µαθήτριες του 2ου ΤΕΕ Σταυρούπολης
Θεσσαλονίκης του τοµέα Χηµικών Εργαστηριακών Εφαρµογών τη σχολική χρονιά 2003-2004. Στη
συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά βήµατα και αποτελέσµατα αυτού του προγράµµατος.
Α. ∆ιαδικασία επιλογής του θέµατος
Το πρόγραµµα ξεκίνησε µε µια συζήτηση µαθητών και καθηγητών µε θέµα τις διατροφικές συνήθειές
τους. Συντάχθηκε ερωτηµατολόγιο για τη διερεύνηση των διατροφικών συνηθειών τους. Στη συνέχεια:
Η οµάδα ταξινόµησε και αξιολόγησε τις απαντήσεις. Συνέταξε κατάλογο των διατροφικών
συνηθειών έχοντας ως πρότυπο τη Μεσογειακή διατροφή.
Ελέγχθηκαν και αξιολογήθηκαν τα καταναλισκόµενα είδη. Αναγνωρίστηκαν οι κίνδυνοι.
∆ιερευνήθηκε η σχέση διατροφής – ασθενειών και ο ρόλος των λιπασµάτων, των φυτοφαρµάκων
και των γενετικών επεµβάσεων.
Αναδείχθηκε η σηµασία της βιολογικής γεωργίας.
Επιλέχθηκε το θέµα µε τη µέθοδο του καταιγισµού ιδεών (Απανωµεριτάκη- Βαχτσεβάνου χ/χ):
«Κρασί, από τον αµπελώνα στο τραπέζι µας».
Β. Μεθοδολογία
Το θέµα αντιµετωπίστηκε ως µία µελέτη περίπτωσης (Καλαϊτζίδης και Ουζούνης, 1999), η οποία
ολοκληρώθηκε µε τα ακόλουθα τέσσερα βήµατα:
8
1. Ανάλυση. Οι µαθητές συγκέντρωσαν πρώτα το αναγκαίο υλικό για τη θεωρητική τεκµηρίωση
ακολουθώντας τα βήµατα Ανάλυση – Συγκέντρωση – Αξιολόγηση - Οργάνωση ∆ιάδοση των
πληροφοριών (Κασσωτάκης, 1999).
2. Θέση. Επισκέφτηκαν καλλιεργητές και µονάδες παραγωγής σε βιοτεχνικό και βιοµηχανικό επίπεδο.
3. Αντίθεση. Συνέκριναν τη θεωρία µε την πράξη.
4. Σύνθεση. Καλλιέργησαν και παρήγαγαν εφαρµόζοντας τις τεχνικές που έµαθαν στην πορεία της
εργασίας παίζοντας επαγγελµατικούς ρόλους (Γεωργόπουλος και Τσαλίκη, 1998).
Στην υλοποίηση του σχεδίου εφαρµόστηκε η µέθοδος Project (Frey, 1998) και η συνεργατική µάθηση
συνδυασµένη µε τη συνεργατική προσέγγιση στη συµβουλευτική (Κοσµίδου-Hardy και Γαλανουδάκη-
Ράπτη, 1996).
Γ. Η πορεία υλοποίησης
Με σύνθηµα «Γνώση – Επικοινωνία – Εµπειρία» και µε βάση τις µεθοδολογικές επιλογές, η υλοποίηση
του προγράµµατος ακολούθησε τα εξής βήµατα:
Θεωρητική τεκµηρίωση
Πρακτική εξάσκηση
Εφαρµογή
∆. Συνεργασίες
Ο οµάδα στη διάρκεια του προγράµµατος εφαρµόζοντας τη µελέτη πεδίου (Καλαϊτζίδης και
Ουζούνης, 1999), πραγµατοποίησε εκπαιδευτικές επισκέψεις µελέτης και συνεργάστηκε µε:
το Εργαστήριο Χηµείας και Τεχνολογίας Τροφίµων ΑΠΘ,
τη Σχολή Τεχνολογίας Τροφίµων ΤΕΙΘ,
το Γενικό Χηµείο του Κράτους,
την Αµερικάνικη Γεωργική Σχολή για να γνωρίσει τις βιολογικές καλλιέργειες,
το Οινοποιείο του Ανέστη Μπαµπατζιµόπουλου στο Βερτίσκο για να παρακολουθήσει τη
διαδικασία οινοποίησης,
το βιοκαλλιεργητή αµπέλου Αραµπατζή Ιωάννη, στη Νέα Μεσήµβρια, για να γνωρίσει τις
καλλιεργητικές πρακτικές,
την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισµών Αλεξάνδρειας για να ενηµερωθεί για την πιστοποίηση των
βιολογικών προϊόντων, από το φορέα πιστοποίησης «Φυσιολογική»
το Κέντρο Ανάπτυξης Ανθρώπινου ∆υναµικού «ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ» για να ενηµερωθεί για την
προώθηση των βιολογικών προϊόντων.
Στις επισκέψεις αυτές οι µαθητές παρατήρησαν διαδικασίες παραγωγής και εργασίας από
επαγγελµατίες στους χώρους δουλειάς τους και συζήτησαν µαζί τους. Οι συνεργασίες αυτές πρόσφεραν
στους µαθητές µε τρόπο βιωµατικό, λειτουργώντας ως ζωντανή πληροφόρηση, γνώσεις και δεξιότητες για
µια πληθώρα επαγγελµάτων που εµπλέκονται τόσο στην καλλιέργεια του αµπελιού όσο και στην παραγωγή
και προώθηση του κρασιού και άνοιξαν το σχολείο στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας. ∆ίνουµε µόνο
παραδειγµατικά έναν µη εξαντλητικό κατάλογο των επαγγελµάτων µε τα οποία ήρθαν σε επαφή οι µαθητές:
9
ειδικοί επιστήµονες (βοτανικοί, γεωπόνοι, χηµικοί, περιβαλλοντολόγοι, οινολόγοι, τεχνολόγοι),
καλλιεργητές, παραγωγοί τοπικών προϊόντων, οινοποιοί, συσκευαστές και πωλητές προϊόντων, συγγραφείς
βιβλίων µε τοπικές συνταγές, ιδιοκτήτες καταστηµάτων, αναψυκτηρίων και εστιατορίων, µάγειροι,
λαογράφοι, ξεναγοί ειδικευµένοι στη λαογραφία, προσωπικό µουσείων, αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες.
τυπογράφοι, µακετίστες, γραφίστες, εικαστικοί καλλιτέχνες, ηθοποιοί, ζωγράφοι, ψυχολόγοι και γιατροί.
Ε. Παραδοτέα
Η οµάδα στη διάρκεια του προγράµµατος ολοκλήρωσε µια σειρά παραδοτέων, µε ποικιλία στη
µορφή και στη χρήση, γεγονός που δείχνει τον πλούτο των γνώσεων και δεξιοτήτων που απέκτησαν και τα
πολλαπλά οφέλη που είχαν οι µαθητές από το πρόγραµµα. Πιο συγκεκριµένα, οι µαθητές και οι µαθήτριες
κατάφεραν να ολοκληρώσουν:
1. Γραπτή µελέτη του θέµατος. Συνέταξαν µελέτη στην οποία περιλαµβάνονται τα εξής:
Ιστορική ανασκόπηση: καταγωγή, λαογραφία, εξάπλωση της αµπέλου από την Αρχαία
Ελλάδα µέχρι τις µέρες µας.
Θεωρητική περιγραφή µεθόδων καλλιέργειας αµπέλου, τρύγου, οινοποίησης, τυποποίησης,
συσκευασίας και διάθεσης κρασιού. ∆ιαφορές µεταξύ βιολογικής και συµβατικής καλλιέργειας
και επεξεργασίας.
Χαρακτηριστικές δραστηριότητες στη Θεσσαλονίκη, στο Βερτίσκο, στο ∆ήµο Μυγδονίας
και στη Νέα Μεσήµβρια, σε βιοτεχνικό και βιοµηχανικό επίπεδο.
∆ιατροφική αξία του κρασιού.
Ανασκόπηση βιβλιογραφίας.
2. Οπτικοακουστικό υλικό. Στη διάρκεια του προγράµµατος οι µαθητές φωτογράφιζαν σκηνές από
τις δραστηριότητες καλλιέργειας, οινοποίησης, συσκευασίας και διάχυσης των αποτελεσµάτων. Έτσι
προέκυψε µια σειρά φωτογραφιών και διαφανειών, οι οποίες γράφτηκαν ψηφιακά σε CD-ROM.
3. Τελικό προϊόν. Μικρή ποσότητα κρασιού.
4. Κεραµικά αντικείµενα. Οι µαθητές µυήθηκαν στην αγγειοπλαστική και έπλασαν αγγεία για την
αποθήκευση κρασιού όµοια µε αυτά που χρησιµοποιούνται από την αρχαιότητα µέχρι τις µέρες µας.
5. Επιτραπέζιο παιχνίδι. ∆ηµιούργησαν ένα παιχνίδι γνώσης, µνήµης και παρατηρητικότητας (για
παιδιά και γονείς) µε βάση τη γνώση που απόκτησαν.
6. Παραµύθι και ποιήµατα. Εµπνεύστηκαν από την όλη διαδικασία και έγραψαν ένα παραµύθι και
ποιήµατα µε κεντρικό ήρωα το κλήµα.
ΣΤ. Προβολή του Έργου
Οι µαθητές και οι µαθήτριες µαζί µε τους καθηγητές τους συµµετείχαν στις παρακάτω εκδηλώσεις στις
οποίες παρουσίασαν την εργασία τους:
Φεστιβάλ Παιδείας του ∆ήµου Σταυρούπολης
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις του Σχολείου (προβολή δραστηριοτήτων)
Επίσης, η εργασία αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του σχολείου µας και µε αφίσα ενηµερώσαµε τα
σχολεία και την τοπική κοινωνία
10
Τέλος, το κρασί διατέθηκε στο σύλλογο καθηγητών, στους γονείς και στη τοπική κοινωνία.
Ζ. Αποτελέσµατα
Καταρχήν, όλα τα παραδοτέα της οµάδας είναι µέρος των αποτελεσµάτων του προγράµµατος και θα
χρησιµοποιηθούν για τη διάχυσή του. Επιπλέον:
Από τη πλευρά των µαθητών: Το πρόγραµµα ΠΕ άνοιξε το σχολείο στην ευρύτερη κοινωνία. Οι
µαθητές έχουν πλέον επαφή µε τα προβλήµατα του περιβάλλοντος, είτε άµεσα είτε έµµεσα, και προσπαθούν
να δώσουν λύσεις (Πυροβέτση, 2001). Επίσης, συνεργάζονται µε φορείς της τοπικής ή ευρύτερης κοινωνίας
(σύλλογο γονέων, δήµο, δηµόσιες υπηρεσίες, αγορά εργασίας, επαγγελµατίες). Έχουν, έτσι, την ευκαιρία να
προετοιµαστούν για τον κόσµο των «µεγάλων» αλλά και να τον κρίνουν προετοιµαζόµενα για τη
«διόρθωση» και την «αλλαγή» των κακώς κείµενων (ΠΙ, 2000β).
Από την πλευρά του δασκάλου: Η συµµετοχή σε τέτοιο πρόγραµµα δίνει τη δυνατότητα στο δάσκαλο
να ξεφύγει από το κλίµα της δασκαλοκτεντρικής διδασκαλίας που είναι το επικρατέστερο γνώρισµα της
σχολικής µας πραγµατικότητας (ΥΠΕΠΘ ΠΙ, 2001α, σελ. 10). Πλησιάσει τους µαθητές και τους προσφέρει
τον άλλο, ανθρώπινο δάσκαλο, που θα εκτιµήσει τις ιδιαίτερες ικανότητές τους πέρα από την επίδοσή τους
στα µαθήµατα του αναλυτικού προγράµµατος, (Fontana, 1996). Θέλει κι ο ίδιος να γευτεί µια ισότιµη σχέση
µαζί τους, χωρίς τα «πρέπει» της ιεραρχικής δοµής του καθηµερινού σχολείου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αγγελίδης, Ζ. (1993). Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Art of Text.
Απανωµεριτάκη, Ο. και Βαχτσεβάνου, Μ. (χ/χ). Οδηγός για Περιβαλλοντικά Ταξίδια. Θεσσαλονίκη:
Γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ∆ιευθύνσεων Πρωτοβάθµιας Ανατολικής και ∆υτικής
Θεσσαλονίκης.
Βενέτης, Σ. (2002). ∆ιάχυση Λειτουργιών του Θεσµού ΣΥΠ στο Μάθηµα «Αρχές Οικονοµίας» της Α΄ τάξης
Ενιαίου Λυκείου. Αθήνα: ΠΕΣΥΠ.
Γεωργόπουλος, Α. και Τσαλίκη, Ε. (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Αρχές, Φιλοσοφία, Μεθοδολογία,
Παιχνίδια και Ασκήσεις. Αθήνα: Gutenberg.
∆ηµητρόπουλος, Ε. (1994). Σχολικός Επαγγελµατικός Προσανατολισµός και Εκπαίδευση. Αθήνα: Γρηγόρης.
Καλαϊτζίδης, ∆. και Ουζούνης, Κ. (1999). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη. Ξάνθη:
Σπανίδης.
Κασσωτάκης, Μ. (1999). Η Πληροφόρηση για τις Σπουδές και τα Επαγγέλµατα. Αθήνα: Γρηγόρης.
Κοσµίδου-Hardy, Χ. και Γαλανουδάκη Ράπτη, Α. (1996). Συµβουλευτική, Θεωρία και Πρακτική. Αθήνα: Π.
Ασηµάκης.
Λεονταρή, Α. (1998). Αυτοαντίληψη. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Μπακιρτζής, Κ. (2002). Επικοινωνία και Αγωγή. Αθήνα: Gutenberg.
Μπρούζος, Α. (1998). Ο Εκπαιδευτικός ως Λειτουργός Συµβουλευτικής και Προσανατολισµού. Αθήνα:
Λύχνος.
11
Περδίκης, Γ., Αγγελίδης, Ζ. και Τριανταφύλλου, Ε. (1997). Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στη Μέση
Εκπαίδευση. Εισήγηση στην Προσυνεδριακή Ηµερίδα για τη Συνδιάσκεψη της UNESCO.
ΠΙ (2000α). ∆ιάχυση Λειτουργιών Συµβουλευτικής και Προσανατολισµού στο Γυµνάσιο και Λύκειο.
Οδηγίες για τον Εκπαιδευτικό. Αθήνα: Άλφα ΕΠΕ.
ΠΙ (2000β). Ετοιµάζοµαι για τη Ζωή Γ΄ Γυµνασίου. Βιβλίο για τον Καθηγητή. Αθήνα: ΟΕ∆Β.
Πυροβέτση, Μ. (2001). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ.
Ταµουτσέλη, Κ. (2003). Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: Γραφείο ΠΕ της
∆ιεύθυνσης ∆Ε ∆υτικής Θεσσαλονίκης.
ΥΠΕΠΘ - ΠΙ (2000). Εγκύκλιος Γ2/4857/28-8-1992.
ΥΠΕΠΘ - ΠΙ (2001α). Ανιχνεύοντας το Σήµερα, Προετοιµάζοµαι για το Αύριο. Πολυθεµατικό Βιβλίο
Γυµνασίου για την ευέλικτη Ζώνη Καινοτόµων ∆ράσεων. Αθήνα.
ΥΠΕΠΘ - ΠΙ (2001β). Αναφορά στο ∆ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών Υποχρεωτικής
Εκπαίδευσης. Αθήνα.
ΥΠΕΠΘ - ΠΙ (2001γ). ∆ιαθεµατικό Εκπαιδευτικό Υλικό για την Ευέλικτη Ζώνη Καινοτόµων ∆ράσεων.
Γυµνάσιο, Τόµος Γ΄, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα.
ΥΠΕΠΘ - ΠΙ (2001δ). Σχεδιάζω το Μέλλον µου. Α΄ Τάξη Ενιαίου Λυκείου. Βιβλίο για τον Καθηγητή.
Αθήνα: ΟΕ∆Β
ΦΕΚ-1376/18-10-2001. ΥΠΕΠΘ – ΠΕ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Φλογαΐτη, Ε. (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Φύκαρης, Ι. (2001). Ο Περιβάλλων Κόσµος και η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη:
Παρατηρητής.
Fontana, D. (1996). Ψυχολογία για Εκπαιδευτικούς. Αθήνα: Σαββάλας.
Frey, K. (1998). Η Μέθοδος Project. Θεσσαλονίκη: Αδερφοί Κυριακίδη.
