x·gnanana-~,

editorjal anbarijiet X'gflandna mid-di X'se NaraW:? attivita ' ittra avvizi gallerija Bflalissa ... Falko Qed Sibtha Da 1i . . . ~:,J:i9rf10)'~ Kalendarju 2007 · ·

2 3

Gflalija 1-flarifa 1-isban zmien tas-sena. In-natura tibda tqum mir-raqda u mill-ned Ia tas-sajf, 1-arja tiffriska u x-xemx titlef ftit mill-qilla, xi sflab jibda jitfacca u 1-art tienu 1-ewwel tixriba xita, jispicca 1-gnawm, nitfu 1-fannijiet u nerfgnuhom gflal sajf ienor. U 1-monfl jerga' jibda jafldem. U

mnalla, gnax tkun reggnet bdiet 1-iskola :-) Anna li nnobbu 1-gflasafar nibdew inflarsu iktar lejn is-sema

nalli naraw x'jitfacca. Fil-flarifa flafna miljuni ta' gnasafar ikunu qed jaqsmu miii-Ewropa lejn I-Afrika, u peress li Malta qiegnda ei:att bejn dawn iz-i:ewg kontinenti, flafna gflasafar jgfladdu minn fuqna biex jiffrankaw ftit banar, biex jekk ikunu gflajjenin jinzlu jistrienu ftit f'pajjizna.

Barra 1-ghasafar, nafna fllejjaq oflra jflossu 1-bidla fit-temp. ln-nemel inaffef ir-rittmu tal-flai:na, iz-i:erzur ibaxxi 2:-zarzir u jieqaf gflal kollox, il-gremxul, is-sriep, il-wizgnat u x-xanmet 1-art jibdew ifittxu xi xaqq komdu fejn jgnaddu x-xitwa, il-friefet, il-mazzarelli u insetti ohrajbidu 1-annar skoss bajd, u 2:-i:ringijiet jibdew hergin mill-hofor fit-tajn u jfittxu 1-gnarajjes! U 1-art tibda ftit ftit tinkesa b'tapit andar hekk kif miljuni u miljuni ta' zerrignat jibdew jinbtu.

U fuq rasnajweri:aq il-nuttaf u 1-hawwief, jinstema' xi pespus fil-kampanja, u mill-narrub mimli fjuri jibda t-tektik li jfisser: waslu 1-pitirrossi! Tal-genn il-narifa.

(snipe Ga/linago gallinago) huwa gnasfur mistfli li jf1obb postijiet bl-ilma u t-tajn fejn joqgnod jistad u jnaffer gnad-dud b'dak il-munqar enormL 11-bekkacc huwa wiened minn dawk 1-gnasafar b'xortihom nazina li 1-ligi tflalli 1-kaccaturi jisparawlu. Peress li huwa ftit imbaccac jgnidulek "Eh nijjos, dak fih ikla!" U ejja 'qas li qed immutu bil-gun!

Sakemm mhux specifikat mod iehor, 1-isem Birdlife f'dal-magazin jirreferi ghal Birdlife Malta. Materjal mill-magazin jista' jigi kkupjat basta mhux ghal skop kummercjali, u basta jissemma' isem il-magazin u tintbaghat liii-Birdlife kopja tal-materjal fejn gie kkupjat. Publikazzjoni: Birdlife Malta, Settembru 2006 Disinn u produzzjoni: Victor Falzon Ritratt ta' quddiem: Bekkacc, ritratt ta' Juan Ellul Pirotta Films: Pixel Services. Stampat: Poulton's Print Shop

Klabb l'luttaf huwa t-taqsima ta' BirdLife Mana gnall~membri ta' talit it-18. Norganizzaw liargiet fil­kampanja, i:jarat f'riservi naturati, u nagnmlu xognol ambjentali. Nonorgu 1-magai:in 11-Huttafa kull xaharejn gnall-membri, .u nagfimlu nendawts u logliob gnat Vlfaqt xi attivitajiet. Sliubija fi Klabb i'tuttaf hija L.m3 fis-sena.

IHjamingi tlUma fest 1-ikbar ghasafar li jzuru Malta. Rari tarahom, imma 1-berdwocers li jintefghu max-xatt josservaw mit-teleskopju x'ghasafar jghaddu minn fuq il-banar kull sena jaraw qatgnat ta'

. fjamingi jaqsmu 1-bahar. dawn rari jersqu lejn Malta ghax f'Malta m'hawnx 1-ambjent li jnobbu huma: ghadajjar kbar baxx. imma 1-Gnadira zgnira wisq glial folia fjamingi.

lt-tnejn li 1-Gnadira kienu adult ikun kiber) u ferh (= ghadu zaghzugn), 11-ferh malajr tagnrfu gnax ma roza u bflalma jkollhom 11-fjamingi jiek!u annimali zghar ta' 1-ilma gambli u fmiex Ghandhom munqarhom qisu passatur li bih jagnrblul-ilma u jaqbdu 1-ikei tagnhom. ·

L-gnada li waslu bil-leji xi kaccaturi sparawlhom barra r-riserva, imma b'xorti tajba ma laqtuhomx. L-g-nassies rnalajr Cempel liil-pulizija, imma i=kriminali harbu jiQru bil=vann. Fil=harga taH9uttafa li jmiss ngnidu!kom kif 1-istorja! Nisperaw li tkun an bar tajba ...

[ s a · · ru fuq il-11, X'gara? Se tieqaf il-kacca fuq il-banar?

Mank kieku jahasra. ezatL. lmma minn dis-sena 1-kaccaturi li

gflasafar minn il-banar mhux se iktar jigru dak wara 1-povri vittmi tagnhom.

B'dil-bidla fil-ligi nistennew !i jibdew ikunu an jar gnaiJ-gflasafar ...

Kana riCikiata

4

Fl-1995 wiened berdwocer jismu Ramana Athreya kien berdwocing f'Eaglenest, riserva naturali fin-nana ta' fuq ta' 1-lndja, u ra gnasfur lima seta' jsibu f'ebda ktieb. Wara 10 snin reg a' ra 1-istess gnasfur misterjuz fl-istess post. 11-kurzita gnelbitu, gab permess biex itella' xibka u rnexxielu jaqbad dan 1-gnasfur. rladlu skoss ritratti u rega' telqu. lrnexxielu anke jirrekordja 1-gflanja, u iktar kien cert li dan gnasfur gdid. U hekk kien.

L-gflasfur ingflata 1-isem Bugun Uocichla Uocichla bugunorum gnax in-nies li jgnixu f'dawk in-naflat jgnidulhom Bugun.

ls-soltu meta jinstab gnasfur gdid ix­xjenza titlob li jinqatel imqar wiehed biex jinzamm bnala rekord u biex jigi studjat aktar bir-reqqa (DNA etc.). lmma Ramana nass li dan 1-gnasfur kien rari wisq, gnalhekk flok ma qatlu zamm biss xi ftit rixiet li kienu waqgnulu meta nqabad fix-xibka.

Fi-lndja kienu iihom iktar minn 50 sena m!:! iQ'IbU ntr.!:!c:::fllr nrlirl ,,,...._. J"-' !:IIi......,._,,...,., ::1'-"'''"""

ebfla Rari Fl-iStati Uniti 1-ambjentalisti gfladhom kemm

gflamlu rebfla kbira kontra min irid jeqred _1-a~~jent biex isir sinjur. FI-Aiaska hemm medda art kb1ra JISimha 1-Western Arctic Reserve. Din mhijiex il-famuza Arctic National. Wildlife Refuge, imma daqshekk ienor hi sabina u importanti gflall-fawna li tgnix hemmhekk. Per ezempju madwar Lake Teshekpuk jgnixu 45,000 karibu (cerv qisu reindeer) u fl-innawi jbejtu mijiet ta' eluf ta' gnasafar.

lmma sfortunatament tant din 1-art hemm iz-zejt, u 1-Gvern Amerikan kif jisma' dik il-kelma donnu jitlef ir­raguni kollha! Ta 1-permessi lill-kumpaniji. bi~x iflaffru gnaz-zejt dii-genna ta' i-art, ~ !eqrrdu ~ull m'hemm. L-ambjentalisti tellgnu 1-bicca l-qort1, u olirog il-gnageb rebnu 1-art lura gnan-natura.

Bniedem tad-Dawl Dar-ragel jismu Shuji Nakamura. Huwa professur Gappuniz li ivvinta tip ta'. ?awl li juza

nafna inqas energija minn dawl normali. Nakamura floloq bozoz mhux b1ss IIJafllu 1nqas imma jservu hafna iktar. Dan kollu huwa ahbar tajba gnall-ambjent. . . .

Jikkalkulaw li kieku 1-iStati Uniti kellhom jibdlu l··bozoz kollha f'bozoz 11 vv1nta dar-ragel, jistghu jzarmaw 133 pawer stejxin! Mhux hekk biss: peress li dawn il-bozoz ju:Zaw ftit energija,

jahdmu tajjeb b'solar panels - u b'hekk jistgnu jgibuhom li ma janlu assolutament xeJn! Ftit gimgflat ilu Nakamura rebafl ii-Millennium Techn~l?gy Pnze. Ghalkemm r:na n~h~bu~

li Nakamura se jaqra 1/-Muttafa anna xorta wahda mf1rhulu. Dawn huma t-tlp ta n1es II ghandha bzonn id-dinja! '

karta riCikiata

1/-Fiuttafa 76 • Settembru- Ottubru 2006

Kulnadd jagnrfu jekk jarah fuq kartolina. Biss jekk narawh fil-beran jaf ifixkilna xi ftit. Minbarra s-sider namrani hemm affarijiet onra li minnhom nistgnu nagflrfu 1-pitirross.

Metajkun fl-art, il-pitiross majimxix, imma jaqbez fuq saqajh. Gieli jzomm il-gwienafl xi ftit imdendlin u rasu daqsxejn !a genba. Spiss jidher imbatcac meta jkun fl-art jew fis- sigar. Tajjeb ukollli tidra taghraf 1-gflanja tiegnu. 11-pitiross spiss izekzek u jgnanni matul il­gurnata biexjimmarka t-territorju tiegnu. Jekk fir-roqgna art li jikkapparra jkun hemm xi dawl mixgnul, jibqa' jgnanni wkoll bil-lejl. 11-pitirross iqatta' nofs is-sena f'Malta u gnalhekk nibqgflu ngawduh sa Marzu.

( Gflasafar Madwarna p 34)

FI-Ewropa hu fost 1-iktar gnasafar komuni u ssibu anke fil-qalba ta' 1-ikbar bliet. F'Malta 1-ma!vizz iswed mhux komuni u narawh biss fil-passa tal-harifa u fix-xhur tax-xitwa. Forsi minhabba 1-isparar, 1-imlievez suwed li jkollna f'pajjizna jkunu mgerrxin u ma jersqux lejn il­bini. L-iktar li ssibhom hu fil-widien u fl­imsagar. 11-malvizz iswed hu ftit ikbar minn sturnell. lr-ragel biss ikun iswed tuta. 11-mara jkollha lewn mitfi jxaqleb lejn il-griz.

5

L-imlievez suwed jgnaddu nafna nin fl-art I

jissemmgflu gl1ad-d n1-namrija - 1

naturalment biex jaqilgnuhom u jikluhom, I'

mhux gnax jiggustaw it-tnaxwix tagnhom :-).

1 L ( Ghasafar Madwama p 38) ,

Jekk ghandek Internet, idnol fil-websajt tal-Bird life www.birdlifemalta.org, klikkja KLABB MUTTAF, imbaghad klikkja X'SE NARAW? u ssib iktar ritratti taz-zewg gnasafar u anke tisma' 1-ghana taghhom. Grazzi Iii Denis Cachia, il-webmaster tai-Birdlife.

L-istampi t'hawn fuq menudin miH-ktieb Gflasafar Madwarna (fil-ktieb qegfldin bil-kulur). 11-Birdlife flarget dal-ktieb apposta gnal min irid jibda 1-berdwoting minn eta i:gflira. Fih tagflrif semplici fuq 100 gnasfur, u stampi bil-kulur minn qoxra sa qoxra. U jiswa_lm2.05 biss! Jekk gflad m 'gnandekx ... x'qed tistenna? Cemplilna fuq 21347646 u ordna wiened.

ko.rla rihklata

6 li-Muttafa 76 • Settembru - Oltubru 2006

11-pespus pes pes

tpespisa u 1-pespusa

gnat­tpespisa

tal-pespus qaltlu

stordejtni !" :-) :-) :-)

ls-sena 1-ohra konna ppjanajna narga ghax-Xaghra 1-Hamra imma kellna nnassruha ghax ghamlet ix-xita. Gnalhekk dis-sena se nerggnu nippruvaw... Ma niflaflx nara moflqrija!

immorru saxw a hr 1- amra!

Data: U.if'tadd 12 Nov 2006 Hin: 9am (nispitcawghalxi nofsinhar) Po$t: .. quddi~m il~knisjatai~Manikata Eta: kulhadd(genituri merhba)

pespus meadow pipit

Sur Editur, Nixtieq nghidilkom prosit tas-sapport !i tagntu u

ta' kemm theggu favur 1-annimali. Jiddispjatini talli spiss nara xi annimali 1-aktar qtates u klieb li jkunu ttajru minn karozzajew meta nisma' li flarqu xi kelb. Niftakar darba kont ghaddejja fix-xatt Marsaxlokk meta ghajnejja marru fuq dustbin li kien f'wicc 1-ilma u mieghu kien hemm seqer b'sieq marbuta mieghu, dan nahseb ii bela' hafna iima u miet.

Caw u prosit ta' kollox. Annabelle Vassallo (1 i)

Gflatiia Annabelle,

Ticcajta! lmma xi. trid tagnmel! Anna skjavi hawnhekk ...

L-ewwelnett grazzi tal-kummenti sbieh dwar if­klabb. Kliem bhal tieghekjaghmli!na flafnakuragg.

Dwar il-moflqrija li semmejt ghandek flafna ragun li jiddispjaCik. 11-ligi gfladha mhix iebsa

1 biitejjed biex tikkastiga !in-nies fi jahqru I-anni mali. Jien 1-iktar li nara serja hi !i certa mohqrija hija accettata b!-iskuia li hija TRADIZZJON! (etempju 1-karozzini), SPORT ( ei. 1-kacca u 1-giri tai-iwiemel u i-kliebj, DiVERTiiviENT (ei. d-doifinarja, ic-cirku, it-toru), PASSATEMP (ei. 1-insib) u saflansitra EDUKAZZJONI (ei. iuwijiet). Vera haga viii, meta tahseb ftit li dawn 1-annima!i jinqatlu jew jinnaqru mi!l-bniedem ghal!-gostjew ghail-flus.

Baqa' hafna snin sakemm in-nies jitghallmu jirrispettaw 1-annimali bis-serjetiL !nwieghdek !i ahna fla nibqgfw nuiaw if-mezzi kollha taghna, fosthom da/-magaiin, biex inkomp!u nedukaw ii­membri fuq 1-imhabba vera lejn in-natura.

L·-Editur

"Agf1laqlu I xbin gnax

~------------------------------------~

Kul! sena li inti ggedded il-mizata fi Klabb nuttaf

nibagfltulek poster kbir bil-kulur mis-sensiela Hieles, Haj u Sabin!

Kull sena 1-poster ikollu gflasfur differenti. Did-darba 1-gnasfur huwa

russett ta.s-sigar

karta riCiklata

Gnadu kemm nareg il-ktieb

Flora of the Maltese Islands.

Jiswa xi Lm7 u ssibu tixtruh fi flwienet

ewlenin tal-kotba.

/1-rluttafa 76 • Settembru - Ottubru 2006

ritratti tagflkom tan-natura annimali dornco<;:Tt,rl

spanjuiett Christine Galea 11

lampuka Andy Attard 8 //@-'\ ghasfur

Tinsewx isimkom, eta, u isem 1-annimal

jew pjanta.

David Caruana Triccas

beluga Micaela Cassar 13

81 \ taz-i:ebbug / (\ Nath.aniel

~ . , ·\Falzon? -- \ .

kokka tal-qrun Enrico Aquilina 9

"". ~-----~

rr:~' \ ·~·· :\ biver I I (jew kastur) / I Mark

( Quattromani

\'--~\ 8 - y ) \ / / ) (~ I

~( ~ ( \ \ . "--~----~

c--~ \---------~~--,________.

Daz-zmien tal-narifa jkun hawn hafna gurati jaqbzu u jtiru fuq il·· pjanti. TIBZGr!UX MINNHOM, il-gurati Ia jagntu xewk u lanqas skieken (kif jahsbu hafna nies). Anzi ta' naturalisti li intom, fludu interess u ppruvaw ersqu lejhom bil-mod bla ma ttajruhom, nalli taraw x'perfezzjoni huma dawn 1-insetti. Osservaw is-saqajn twal ta' wara, b'dak il-muskolu kbir li jagntihom is-sallfla biex jaqbzu.

"''-'"'""''n huwa wiehed

1AIIoi:awrus kien dinozawru kbir xi 12m u karnivoru (jiekol il-lanam) li gnex xi 150 miljun sena ilu, jigifieri tard fiz-i:mien Gurassiku. Mid-dehra kien komuni mhux nazin ghax instab hafna fdal tieghu specjalment fi-Amerka ta' Fuq. Mad-daqqa t'ghajn jixbah liiHarnuz T-Rex- insomma, it-tnejn ma tridx tiltaqa' maghhom tkun passiggata fil-kampanjal

kartn t:) riCiklata

L-artikiu waslilniex.

jkun

did-darba ma taghna Charles Grech ~ .

f 11-Huttafa li '

8 1/-Muttafa 76 • Settembru - Ottubru 2006

Hawn nbieb!

Nista' nkun naf dan 1-gflageb

kollu x'inhu?

\

F'nofs Settembru mort gimgna 1-lngilterra vaganza mal-familja, fii-Lake District

preCizament. Wara tfittxija fuq !-Internet sibt li fldejn fejn konna qed noqogfldu kien hemm riserva ta' 1-gflasafar. Gnalhekk nadt 1-opportunita u mort inzurha. L-ewwel naga li nnutajt kienet il-kwantita ta' nies li kien hemm. Kien hemm minn kull eta, attrezzati b'gajd, tromba u teleskopju. Dakinnhar kant iffortunat gflax barra li rajt nafna spe6i differenti ta' gnasafar, rajt ukoll sped rari: pispisella Amerikana (pectoral sandpiper), gflasfur tax-xtut zgnir u namrani.

Pero biex in nies jidfllu fil-najds kellhom inallsu (inkluz jien) erba' liri sterlina- dawk jigu aktar minn Lm2!

lr-riservi Maltin ta' 1-Gfladira u ls­Simar daqt jeq]gnu jifthu ghall-publiku1 ,

u bis-sahfla ta' dawn il-postijiet ghandkom ukoll it-cans taraw 1-ghasafar mill-kumdita tal-flajds. ld-differenza hi li 1-Birdlife ma ticcargjax flus! lnfleggigkom ghalhekk biex issibu xi rtadd u tmorru zzuru r-riservi tagflna, fejn tistghu tosservaw spe6i differenti ta' pispisell, agretti, rsieset u flafna ohrajn. Tafu tinzertaw xi naga rari, bl-ghasafar qatt ma tista' tghid x'se tara .. Sanna.

~----------------

'L-Gfladira u s-Simar jifthu ghall-publiku mill-ewwel wikend ta' Novembru 2006 sa 1-aflflar wikend ta' Mejju 2007.

Fil-harifa 1-Birdlife torganizza studju ta' 1-gnasafar bir-ringing fuq Kemmuna. Gflalkemm dan ikun iqsar minn studju bnalu li jsir fir-rebbiegfw, anna xorta se niehdu 1-opportunita nitilghu ndejn ir-ringers biex narawhom jagnmlu dax-xoghol. Dan huwa cans biex taraw xi ghasafar mill­viCin u titgflallmu kit u ghaliex dan 1-istudju jsir. Titiltuhiex!

llaik bir-Roti sa1-Gneina

Se mmorru hajk bir-roti miii­Mosta sai-Gnejna. Tigu?!

Data: is-Sibt 11 Novembru 2006 Niltaqghu: 9am Fejn: il-pjazza tai-Mosta. Eta: Falko 13+

Milia sa 1-Ghadlra

J=lajk mic-Cirkewwa sa 1-Ghadira. Ngnaddu miii-Qammieh, u wara

l

Matthew Borg Cardona Ko-ordinatur Falko

Bajk-najks, kampijiet, xogf10l fii­Foresta u berdwocing mhumiex koilox fl-attivitajiet tai-Falko - il­mistrieh huwa ta' bzonn ukoll! Gnalhekk se nitiighu sax-Xagnra f'Ghawdex inqattghu tmiem il­gimgha ghand il-habib taghna Mario Gauci. Hemm naghmlu ninijiet twal niddiskutu, nieklu, niccajtaw, nagnmlu hargiet ecc. Data: is-Sibt 21 Ottubru 2006

Niltaqghu filgflodu c-Cirkewwa u nigu lura xi !lin wara nofsinhar. Eta: Falko 13+ I. nzuru r-riserva ta' 1-Ghadira u I I

11-postijiet huma limitati flafna, gnaihekk jekk toghgobkom attivita bnal din, cemplu

Gibu basket tad-dahar, zarbun komdu, ikel, xorb u flus gflal-lanca Cemplu 99886811 jew 79094104 biex tibbukkjaw. lktar dettalji Iii min jibbukkja.

jkollna gwida magfma. .

Data: is-Sibt 25 Novembru 2006 Niltaqgflu: 9am Fejn: fl-venda tac-Cirkewwa. Eta: Falko 13+

99886811 halli tibbukkjaw.

Data: 15-17Dicembru 2006 I Eta: Falko 13+ llktar dettalji Iii min jibbukkja.

----~-~--------~---- ---~---------------·-------

kana (j r1ctklata

Mafna pjanti u annimali qegfidin f'perikJu ii jinqerdu gfial dejjem. Ufiud minfiabba 1-kacca gnall-gilda jew partijiet ofira ta' gisimhom, unud minfiabba kompetizzjoni minn speci o'lira, o'lirajn minfiabba m(!rd ecc. Pero 1-ikbar theddida hija 1-qerda tal-f'labitati, il-postijiet fejn jgnixu: id-dar tagnhom!

Hemm zewg tipi ta' qerda tal­habitati. Minn naha gftandna 1-qerda f'daqqa u totali ta' habitat, per ezempju nibnu belt fejn qabel kien hemm foresta. B'dal-mod tinqered mill-e,Nwel il-flora u 1-fawna ta' dik li kienet foresta.

Min-naf1a 1-onra, nistghu wkoll neqirdu nabitat meta nibdlulu 1-kundizzjonijiet tiegflU. Per ezempju meta xmara titnigges tinbidlilha 1-kwalita ta' 1-ilma, u b'hekk diversi speCi majkunuxjistgnu jghixu fiha iktar.

11-habitati jinbidlu wkoll b'mod naturaii, ghax biz­zmien post jinbidel. Per ezempju fl-antik Malta ghaddiet minn zmien meta kellha klima b'hafna xita. Din hija x-xita ii 1-ilmijiet taghha naqqxu hafna mill-widien f'pajjizna.

Meta bidla ssehh

L-afli'lar iljunfant jistahba

hafna, u gnalhekk 1-annimali u pjanti jkollhom nin jidraw u jadattaw gnall­kundizzjonijiet godda, jew ftit ftit iwarrbu. ld-differenza meta 1-bidla jgibha 1-bniedem hi li 1-bidla ssir b'rata mgflaggla hafna. B'hekk 1-annimali u pjanti majilnquxjadattaw - u jmutu.

Forsi 1-ikbar problema ambjentali li d-dinja qed tiffaccja llum hija 1-bidla fil-klima: il-klima qed

tisnon, qed tisnon b'rata mgnaggla u qed tisnon mad-dinja kollha - ghalhekk

nghidulha global warming. Dan

ifisser li 1-ambjent qed jinbidel ukoll, u habitat jaf malajr jinbidel f'iehor. Hafna postijiet vidn id-dezert,

per ezempju, qed jinxfu iktar u

qed isiru huma stess dezert- dan

ngflidulu dezertifikazzjoni. lmmaginaw ftit il-konsegwenzi fuq il-hajja li tghix hemm. lmmaginaw anna f'daqqa wanda jkollna nghixu bla kwazi xejn ilma!

F'nafna postijiet fid-dinja gnal kul tomna art li qed tigi protetta qed jinqerdu tmien (jew anke 1 0) tomniet! Jekk nibqghu sejrin b'dir­rata se nitilfu hafna u flafna speti fis-snin li gejjin. 11-lista ta' speCi mhedda hija twila tassew. Ftit ezempji huma 1-panda, it-tigra, 1-ors abjad, hafna ghasafar, xadini, fkieren, hafna zringijiet u amfibji, u eluf ta' pjanti.

11-pjanti forsi qeghdin f'sitwazzjoni aghar mill- ...-------.. annimali, gnax dawn lanqas tgnid jistghu jiccaqalqu gnal postijiet onra! Fil-fatt 83% tal­pjanti mhedda huma mhedda proprju minnabba 1-qerda tal­habitat tagllhom!

lx-xjenzati jistmaw li fid-dinja jezistu xi 14-i! miljun speCi ta' annimali u pjanti, imma s'issa 1

nafu biss b'xi i. 75 miljun minnhom. Jekk neqirdu 1-ambjent ta' dawn 1-ispeti, se nitilfu mhux biss dawk 1-annimali u pjanti li nafu u nflobbu, imma hafna speCi oflrajn li ghadna lanqas biss nafu bihom!

B'xorti hazina anke f'Malta

qed jippjanaw biex jeqirdu 1 hafna berah,

1 xiut, xagnri, widien u

habitat!, per -~· ezempju x-Xagflra •

1 Hi amra, Ta'Cenc,

Mgarr ix-Xini, Mondoq ir­Rummien, lc-Cumnija,

Ricasoli,

Ta'Qali, I L-Armier, ii-Pwales

ecc ecc ecc!J

1global warming: il-bicca 1-kbira tax­xjenzati jwaflfllu t-tort tal-global warming fuq it-tniggis ta' 1-arja.

L.~-f~!-~ah~h~a~r ~fo~re:_:s~ta~!~ ____ j--------·-----·---·-·- --------~-------------- _. ----·--·-------· ·---------- ·- ·-··· ___ _ karta riCik.lata

10

Sibtha r1x~libkal Wehsaits Ina an-natura mlll~internet

Dil-websajt fiha r1afna attivitajiet helwin li zgur nixtieqkom ftit fuq biex taraw minn x'hiex

hafna

t-triks u

ns u lmma

f'gageg zghar 'il mill-ambjent naturali taghhom. Siru afu dwar I-

Ii qed Taqblu li fuq X'qed jigri

fil-laboratorji? li hawn min igelled il­klieb u s-sriedek? X'jigri f'dal~glied? U xi ngnidu gnall-fer? Tafu li gflal kowt tal-mink iridu jinqatlu 55 annimal? Gfl iex m'gflandn nixtru annimali .ezotiti u nzommut1om bflala pets? U fuq kollox, gflaliex il-bniedem jahqar 1-annimali?

tazzi ... Bir stiker biJ ... kulur

11-Fiuttafa 76 • Settembru - Otlubru 2006

Anna x'nistghu naghmlu quddiem din il-mohqrija? lt­twegibiet kollha ssibuhom fis-sajtAnimaland.

Janet u Amy Gerardi

ife

Iii shabek u Iii nutek fi Klabb Tihom kopja ta' diHormola jimiewha ... lm!a isfel tieghek

Malta,

..... """" I

3

..... :i

Dl lO :1

------------------------------------------------~3 CD

postcode

"0 imejl ------~-~---------------"----

telefon .... ~~~~~.;;:.::::.::;;:;-;:;;;;;,;,;,;;--;;.;,;..-:;;:;::;;:;;::;:::::::::;:;;:;;;:----:::;;:;;;:-;;;;:;.:--::::-::::::::::;;;;:;;;;-:::::-:::-:::--::::::::::::::::J ~

lbgnat kollox Iii Birdlife Malta 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex MSD 12 Tibgnatx flus bil-posta, imma cekk (pagabbli Iii Birdlife Malta) jew inkella 38 bolla tat-86 (jekk self-adhesive tant anjar!).

Knrta rir\:klata

11-Huttafa 76 • Settembru - Ottubru 2006 11

Hotspots ilium jonodna fit-tarf nett tal-grigal tan-Norvegja, fuq gzira ckejkna jisimha Hornaya, 400km 'I fuq mic-Cirku Artiku, fi-Ocean Artiku. Tgnidu din qed tiggennen ilium? Hawnhekk giet issibha 1-notspot? fejn it-temperatura fis-sajf tkun biss 9°C! Veru li 1-klima f'dan-nanat mhix snuna, imma anna b'notspot mhux gnat-temperatura nkunu qed infissru, imma gnall-varjeta u kwantita ta' natura.

Fuq Horn0ya nsibu wanda mill-afljar bird cliffs fi-Ewropa. Bird cliff huwa rdum iffullat bil-kolonji ta' 1-gflasafar tal-baflar, u fuq din-nitfa ta' gzira 1-folla ta' tajr hija spettakolari- sa 88,000 par jingflad li jbejtu fuq Horn0ya! Tgegwigija sflifla ta' gawwi jwerzqu u jiggieldu, mwies (razorbills u guillemots) imrassin ma' xulxin fuq 1-irdum tistflajjilhom ha jaqgflu minn moment gflall-ieflor, mragen tat-toppu (shags) jixxemxu u purcinelli (puffins) jizzegilgu ma' kullimkien. U 1-attivita mhux fuq 1-art biss- fuq il-bahar, rafts snail ta' gflasafar jistadu 'I barra mix-xatt, u tajr ieflor dieflel bl-ikel f'flalqu biex jitma' liz-zgflar.

Din il-flafna attivita taraha biss fir-rebbiegfla u fis-sajf, gflax ix-xitwa dawn 1-gflasafar jippreferu jgfladduha f'postijiet inqas estremi.

lmma gflalfejn dat-tajr kollu jingabar f'dir-rassa kbira fuq dawn 1-irdumijiet? Jagflmlu dan biex ibejtu, u peress li dawn 1-gflasafar huma ftit goffi fuq 1-art, isibu postijiet kemm jista' ikun neqsin minn predaturi - u x'hemm afljar minn irdumijiet gfloljin fuq gzejjer zgflar? Jingabru f'numri enormi gflax fi gruppi kbar iflossuhom iktar protetti.

lmma hemm gflalfejn imorru f'post b'sajf daqshekk kiesafl u qasir? Iva, gflax dawn 1-gnasafar jieklu nut u fllejjaq oflrajn tal-baflar, u dawn gene raiment ikunu flafna iktar komuni f'ibflra kesflin milli f'ibflra sflan.

Dan il-kalendarju fih ritratti tal-friefet kollha li dehru f'Malta, jigifieri 29 speci. 11-prezz huwa lm1.50 u tista' tixtrih mic-Centru tai-Birdlife f'Ta' Xbiex jew mir-riservi naturali ta' l-Giiadira jew ls-Simar. Jekk trid tircivih bil-posta, ibgliat lm1.65 (cekk Iii Birdlife Malta jew bolli tas-76 mhux uzati) Iii Bird life Malta, 57/28 Triq Rigord Ta' Xbiex MSD 12. Tinsiex tibgliat ismek u 1-indirizz :). Haffef!