2014 #3 VredesMagazine

VredesMagazineJaargang 7 nummer 3 3e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50

redes agazine

• Kernontwapening• Palestijns geweldloos verzet

Onderzoeksdossier:

• Eerste Wereldoorlog

2 VREDESMAGAZINE nr. 3-2014

VVRREEDDEESSMMAAGGAAZZIINNEE 33ee KKWWAARRTTAAAALL 22001144 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredes-beraad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. RREEDDAACCTTIIEE:: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Lies Deggeler, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Mei-jer, Anke Polak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever. AAAANN DDIITT NNUUMMMMEERR WWEERRKKTTEENN NNAAAASSTT DDEE AAUUTTEEUURRSS MMEEEE:: Mark Akkerman, David-Jan Donner, Chris Geerse, Stijn van der Putte. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van artikelen mag worden overgeno-men op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto’s en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf /illustrator. FFOOTTOORREEDDAACCTTIIEE:: AnneVaillant FFOOTTOOGGRRAAFFEENN EENN IILLLLUUSSTTRRAATTOORREENN:: Jan Bervoets, Joop Blom, Martin Broek, Albert Hahn, Marjolein Lensink, Len Munnik, Boyd Noorda, Anne Paq, RuthVandewalle. VVOORRMMGGEEVVIINNGG:: Jimmy Slothouwer DDRRUUKKKKEERR:: Drukkerij Mezclado, Tilburg AABBOONNNNEEMMEENNTTEENN:: Interesse of aanmelding voor een abonnementop Vredesmagazine kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van VredesMagazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op Vredes-Magazine (4 nummers) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137. GGIIFFTTEENN:: Bedragen die abonnees overmakenboven het verschuldigde abonnementsgeld worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CCOONNTTAACCTTVVRREEDDEESSMMEEDDIIAA:: Vlamingstraat 82 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl.RREEDDAACCTTIIEEAADDRREESS:: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrechttel. 030 8901341. Artikelen naar [email protected]. KKOOPPIIJJSSLLUUIITTIINNGG VVOOLLGGEENNDD NNUUMMMMEERR:: 5 augustus 2014. Verschijningsdatum volgend nummer:10 september 2014 IISSSSNN 11887766--00772244

Co

lo

fo

nc

om

me

nt

aa

r

Wanneer u dit leest, is dezomer begonnen. Maarlaten we omdat de

schaapskoude wellicht nog niet isverdreven, toch een paar maandenteruggaan om de idylle van een vroegelente weer te zien.

Op een mooie maartse morgen inNederland werd een pas ontwaakteradioluisteraar getrakteerd op een NOS-verslag met een majoor die op eenbasisschool aan het uitleggen was hoe er“door de landmacht op 17 verschillendeplaatsen in de wereld gewerkt werd aanvrede en veiligheid.”

De kinderen konden ook genieten vanzijn automatische (maar gelukkigongeladen) wapen dat hij hadmeegebracht. Vroeg de verslaggever aaneen van de kinderen: “Of ze latermisschien ook bij defensie zou willenwerken?” Antwoord: “Nee, want ik houniet van bloed.”

Uit een later persverslag in Trouw van23 april bleek dit zich af te spelen op deUtrechtse Mytylschool. Een school voorkinderen met problemen die nooit instaat zullen zijn een baan bij het leger te

krijgen. Wat doet het leger daar dan?Kinderen lekker maken met volwassenoorlogsspeelgoed? Of domweg deboodschap uitstralen dat het legeronverbrekelijk verbonden is met denationale moraal en ook lief is voorkindertjes die niet als soldaat geborenzijn, omdat er in een land nu eenmaaleen leger hoort en oorlog altijdbeschikbaar is als een kinderspelletjevoor de grote mensen?

Kijk maar, schrijft Trouw: “Jongerenkunnen wapens van dichtbijbewonderen. Ze kunnen in een slaapzakkruipen en bouillon – soldatenvoedsel –naar binnen slurpen. Ze kunnen tijgerenonder een net en ten slotte zich in eenlegeroutfit hijsen en hun gezichtschminken.” Want kindertjes die wel alssoldaat geboren zijn mogen al in hetkader van de vooropleiding vanaf dezestiende oefenen, en worden daarvoorgeworven! Een jongen waant zich eenechte soldaat. In volledige uitrustingspringt hij door het gras dat nu dezelfdekleur heeft als hijzelf. Hij duikt op eenmeisje uit zijn klas. “Jij moetmeekomen! Jij hebt een moordgepleegd!” Hij springt op een ander af.“Durf je wel, onschuldige burgersdoden!”

War Resisters International heeft naeen internationale enquête een grotecampagne lopen tegen dit soortpropaganda en tegen de militariseringvan de jeugd.

Een storing in hetochtendgloren

Akkoord, Nederland is geen Israël ofTurkije, waar het leger volledig in deopvoeding is geïntegreerd en waar dejeugdjaren verplicht wordt afgerond meteen veldtochtje tegen Palestijnen ofKoerden.

Maar in ons eigen vreedzamevaderlandje is er allerminst reden omrustig te gaan slapen. De alomtoenemende verheerlijking van het legerin de culturele omgeving van hetdagelijkse leven is een zaak die – nu wede voorgeschiedenis van de EersteWereldoorlog weer tot leven roepen –iedere waakzame burger zal moetenverontrusten.

Want de boodschap is al lang bekend:oorlog is geen avonturendroom, maareen bloederige nachtmerrie en geenkinderspel. Zij ontstaat als onzevredesaspiraties door propaganda vandas Militär in slaap zijn gesust.

Wordt wakker!

Jan Bervoets

De Nederlandse strijdmacht bestaat nu 200 jaar

en geeft flink gas om propaganda te maken voor

kinderen. tinyurl.com/legerinklas

In VredesMagazine jaargang 4 nr. 2 heeft van

Mark Akkerman hierover in 2011 nog een artikel

gestaan. tinyurl.com/vm2011-2

VOORPAGINA: Demonstratie bij de aandeelhoudersvergaderingvan AIRBUS, voorheen EADS.Amsterdam, 27 mei.Foto: Martin Broek

Sylv

ia W

ilbr

ink

VREDESMAGAZINE nr. 3-2014 3

inh

ou

dEEN STORING IN HET OCHTENDGLOREN 2Wapens in de klas

Jan Bervoets

WEIGEREN VIJANDEN TE ZIJN 4Geweldloos verzet rond Palestijnse boomgaard

Jan Schaake

KOMEN WE LEVEND TERUG? 6Achter het front

Anke Polak

HONDERD JAAR OORLOGSGEKTE 8Tentoonstelling ‘Oorlog & trauma’ in Gent

Jan Bervoets

ALLE KERNWAPENS DE WERELD UIT 10Stappenplan voor kernontwapening

Tom Sauer

LAVEREN IN SYRIË 15Een onmogelijke, maar noodzakelijke missie

Ramzy Baroud

FOTOPAGINA’S ANNE PAQ 18Klem in Calais, geen Straat naar Dover

DOSSIER: 21Eerste Wereldoorlog

Leo van Bergen, Ron Blom, Kees Kalkman,Bas van der Plas, Stijn van der Putte

EN VERDER:

COLUMN 7Boudewijn Chorus

COLUMN 13Hans Feddema

UIT DE GESCHIEDENISVAN DE VREDESBEWEGING 14

Chris Geerse

SPRINGSTOF 17Mark Akkerman

OVERZICHT VAN BIJ VMAANGESLOTEN ORGANISATIES 20KORTE BERICHTEN 33SIGNALERING 35

Kees Kalkman

GEDICHT: “DE ONMOGELIJKE URBANISATIE” 36Gust Gils

WELCOME IN CALAIS, MEI 2014

Foto

: Ann

e Pa

q/A

ctiv

esti

lls


De heuveltop van 42 hectaren waaropde Tent of Nations ligt werd in 1916 doorde grootvader van Daoud Nassar ge-kocht. Hij liet dit bij de toenmalige Otto-maanse autoriteiten registreren. Veel Pa-lestijnen deden dit niet omdat ze er danook belasting over moesten betalen. Hetprobleem is dat zij dan ook geen eigen-domsbewijs hebben. Dat bewijs hebbende Nassars wel, en de afgelopen eeuwhebben ze dit steeds laten bevestigendoor achtereenvolgende autoriteiten: nade Ottomanen de Britten, de Jordaniërsen de Israëli’s.

In 1991 confisqueerde Israël het landvan Daoud Nassar. Daarop ging de fami-lie procederen. Eerst bij het militair ge-rechtshof en inmiddels bij het hoogge-rechtshof. Al die rechtszaken kostten defamilie inmiddels een bedrag van150.000 dollar en het is nog steeds nietopgelost, maar zo lang de rechtszaken lo-pen kan de familie niet van haar grondverwijderd worden. Omdat ze juridischniet weg te krijgen zijn, is door lokale au-toriteiten en de bewoners van de omlig-gende nederzettingen fysieke druk uitge-oefend. Zo zijn in het verleden 250 olijf-bomen omgehakt en waterbronnen ver-giftigd. Familieleden en gasten zijn zelfsmet geweren bedreigd.

De derde strategie is die van de verlei-

ding. De familie Nassar voor haar landkreeg enorme bedragen aangebodenmaar heeft ook dit geweigerd. En nu is devierde strategie gaande, die van de isola-tie. Er is geen waterleiding, gasleiding ofelektriciteit en sinds 2001 is de toegangs-weg tot de Tent of Nations geblokkeerd.Alleen via een flinke omweg is ze nog meteen auto bereikbaar voor het transporte-ren van de oogst en van benodigdheden.Die weg dreigt echter ook afgesneden teworden door de bouw van het laatste stukmuur bij Bethlehem waardoor de Tent ofNations en een nabijgelegen Palestijnsdorp aan de Israëlische kant van de muurterecht zullen komen. Veel Palestijnen uitdat dorp hebben al besloten te vertrekkenen ook Daoud realiseert zich dat het nuecht moeilijk gaat worden.

Je kunt volgens hem op drie manierenop deze verdrijvingsstrategieën regeren.De eerste is met geweld, maar dat levertalleen maar meer geweld op. Je kunt hetook opgeven, wat velen hebben gedaan.Maar daardoor word je gevangene van jeeigen frustraties. Een derde reactie iswegtrekken. De best opgeleide Palestij-nen hebben hiervoor gekozen. Maar aldoende laten ze hun land en hun geschie-

Met de afscheidingsmuur heb-ben we vooral kennis ge-maakt in en rond de Pales-

tijnse stad Bethlehem, die vrijwel volle-dig omgeven is door joodse nederzettin-gen en bijna geheel door de muur omslo-ten wordt. De bouw van de muur is ech-ter nog niet geheel voltooid. Zo blijft dePalestijnse boer Daoud Nassar zich ver-zetten tegen de roof van zijn land, waar-bij hij zijn hoop mede heeft gevestigd opeen actieve betrokkenheid vanuit hetbuitenland. Voor dit doel heeft hij de‘Tent of Nations’ opgericht met als motto“Weigeren om vijanden te zijn.”

Weigeren vijanden te zijnHet vredesproces tussen Israël enPalestina, vorig jaar door John Kerrybegonnen, kan als mislukt wordenbeschouwd. Er was al weinig vertrouwenin een goede afloop. Opmerkelijk is ookdat dit zoveelste vredesprocesnauwelijks ter sprake kwam in de tallozegesprekken die tijdens de studiereiswerden gevoerd, die de OecumenischeVrouwengroep Twente-Bethlehem deeerste helft van maart 2014 doorPalestina en Israël organiseerde en waarondergetekende aan deel mocht nemen.We maakten kennis met de impact vande voortdurende bezetting, van hetsteeds maar voortgaande “landjepik”door de stichting van nieuwenederzettingen en van de bouw van deafscheidingsmuur. Hoe gaat men aanweerszijden van muur daarmee om enprobeert men met geweldlozeantwoorden de situatie op te lossen.

FONDSVREDESPROJECTENHEEFT U NODIG!Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede.Zij kunnen uw steun goed gebruiken! Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicalevredesacties aan de basis. Help mee.

Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten

VLAK NADAT DE BULLDOZERSGEWEEST ZIJN

Foto

: Ten

t of

Nat

ions

denis in de steek. Daoud en zijn familiewillen geen slachtoffer zijn en ook niethaten. Ze willen daarentegen trouw blij-ven aan hun land, hun geschiedenis enaan hun recht. Dat leidt tot de weg van degeweldloosheid. Tot het weigeren om vij-anden te worden. En op dat uitgangspuntis de Tent of Nations gebaseerd.

Die geweldloosheid heeft Daoud opdrie manieren uitgewerkt. De eerste be-treft het omgaan met de alledaagse frus-traties. Omdat je machteloos bent tegende kolonisten uit de omliggende neder-zettingen en de militairen bij de check-points ben je geneigd de woede daaroveraf te reageren op vrouw en kinderen ofop de vrijwilligers die bij de Tent of Nati-ons rondlopen. Leren omgaan met diefrustraties is dus van levensbelang om erzelf niet aan ten onder te gaan. De tweedemanier is het voeren van de diverse juri-dische procedures en de derde de open-stelling van de boerderij voor anderen. Erkomen in dit kader vooral veel buiten-landse groepen maar ook Israëli’s en zelfsmensen uit de omliggende nederzettin-gen.

Een derde, recentere uitwerking van degeweldloosheid is die van de zelfvoorzie-nendheid. Zeker ook met het oog op detoenemende isolatie van de Tent of Nati-ons zal deze van levensbelang zijn. DeTent of Nations kan niet alleen van giftenleven, want daarmee maak je jezelf te af-hankelijk. Je zult in staat moeten zijn jeeigen broek op te houden. Zo wekt deTent of Nations zijn eigen elektriciteit opmet behulp van zonnecollectoren enprobeert ze ook op andere manieren zelf-voorzienend te worden en daardoor on-afhankelijk van anderen. Dat laatste heeftook andere Palestijnse boeren in debuurt geïnspireerd waarvan enkelenweer zijn teruggekeerd naar de landerijendie ze eerder al verlaten hadden.

Twee maanden na onze terugkomst inNederland werden we opgeschrikt doorhet feit dat het Israëlische leger in vroegeochtend van 19 mei 2014 ruim 1.500fruitbomen op het land van de Tent ofNations heeft verwoest. Onder talloze in-ternationale bezoekers en vrijwilligersvan de Tent of Nations wekte dit veel be-roering. Ook in Nederland, waar inmid-dels Kamervragen zijn gesteld. Opmer-kelijk genoeg door het CDA.

VIJANDSCHAP OVERWINNENHoewel de Israëlische bezettingspolitiekblijft voortgaan, zijn er talrijke joodse or-ganisaties binnen en buiten Israël, die

grote solidariteit met de Palestijnse be-volking laten blijken. Toen in het verle-den het nieuws over de 250 omgehakteolijfbomen naar buiten kwam heeft eenjoodse organisatie in Groot-Brittanniëop het grondgebied van de familie Nassar250 nieuwe olijfbomen geplant. Hethelpt de familie om de pesterijen en defysieke druk te weerstaan.

In Israël bezochten we de 25 jaar gele-den opgerichte organisatie Rabbis forHuman Rights. Volgens de voorzitter, deliberaal-joodse rabbijn Arik Ascherman,maakt de Israëlische regering het ge-claimde joodse karakter van de staat Isra-ël absoluut niet waar. Omdat zij niet de

joodse waarden als vrede en gerechtig-heid respecteert. Het Israëlisch optredenin de bezette gebieden kun je volgensAscherman alleen maar als onrecht kwa-lificeren, en daar kun je, als je als jood de-ze waarden wel respecteert, niet passiefbij blijven toekijken. Als Israëli kun je jehoofd in het zand steken, je kunt destraat op gaan en roepen dat Israël eenApartheidsstaat is, maar je kunt ook pro-beren je verantwoordelijkheid te nemenen je mede-Israëli hierop aanspreken

Rabbis for Human Rights heeft eenaantal advocaten in dienst die de Palestij-nen helpen rechtszaken tegen de Israëli-

sche autoriteiten aan te spannen, maarook werpt ze veelvuldig menselijke blok-kades op als het Israëlisch leger tot desloop van Palestijnse huizen en dorpenovergaat. Bij die gelegenheden is Ascher-man regelmatig gearresteerd en eenmaalbelandde hij met een Palestijnse jongenin een cel. Na hun vrijlating liet die Pales-tijnse jongen aan de verzamelde Arabi-sche pers weten dat hij bang was geweestmaar dat een lange man met een keppel-tje hem in de cel had gezegd dat hij nietbang hoefde te zijn. Ascherman vraagtons dan: “Wie zet zich nu daadwerkelijkvoor een duurzame vrede tussen Israël ende Palestijnen in: het Israëlische leger, dat


Foto

: Ten

t of

Nat

ions

WEIGEREN VIJANDEN TE ZIJN

dag in dag uit haat zaait? Of die enkelingdie in eigen land als landverrader wordtgezien, maar die in de herinnering vaneen jonge Palestijn is gegrift als een langeman met een keppeltje die hem had ge-zegd dat hij niet bang hoefde te zijn?”

Jan Schaake

Een uitgebreider verslag van de studiereis en van

de 30 gesprekken die het reisgezelschap met

organisaties in Palestina en Israël heeft gevoerd is

na te lezen op de weblog: tinyurl.com/twstudie.


ook moeten durven zeggen dat ze hetniet weten en dat collega’s zich beschei-dener moeten opstellen. Hij is heelscherp in zijn kritiek op de “objectiviteitvan de journalisten tegenwoordig,” die“vaker views in plaats van news bieden.”

Het exclusieve interview met Ahmadi-nejad in 2010 heeft Eikelboom vooralklaargespeeld door de jarenlang conti-nue verzoeken aan de diplomaten vanzijn medewerkers en de kwaliteit van zijnreportages, waarin zijn onafhankelijkeopstelling de doorslag geeft. Het luktehem een half uur met de president in Te-heran over zorgvuldig gekozen onder-werpen te praten: het atoomprogrammaen de kwestie Zahra Bahram (Iraans-Ne-derlandse, ter dood veroordeeld wegensdrugsmokkel). Het interview is gekwali-ficeerd als indrukwekkend, als een poli-tiek-juridisch spel met een sympathiekogende president, die slim pareert. Eikel-boom is er terecht trots op.

Als hij in 2013 in Iran terug komt,wordt het team behoorlijk door autori-teiten gehinderd (camera en papierendreigen in beslag genomen te worden) enproeft hij angst. De sancties schijnen te

te bevelen. Eikelboom begon zijn loop-baan in 1991 in Israël over de vredeson-derhandelingen en maakt sindsdien re-portages voor televisie en radio. Hijspreekt Arabisch en voelt zich in hetMidden Oosten thuis.

WAARHEID EN OBJECTIVITEIT“Achter het front” gaat over zijn waarne-mingen in Tunesië, Iran, Egypte, Gaza,maar vooral over Syrië, het land waar ne-genentwintig journalisten of fotografenhet leven hebben gelaten en velen zijnontvoerd. Eikelboom werkt niet alleen,de vele mensen die de reportages moge-lijk maken (voorbereidende redacteuren,cameramensen, fixers) worden uitdruk-kelijk vermeld. De beslissingen over degang naar een gevaarlijk oorlogsgebiedworden vaak gezamenlijk genomen. Inzijn werk zoekt hij naar de waarheid enprobeert hij beide kanten van een verhaalte melden, want onwaarheden (opzette-lijk verspreid of door verkleuring van dewerkelijkheid) beïnvloeden de publiekeopinie. Maar wie kan zeggen of een aan-tal doden juist is als controle niet moge-lijk is? Eikelboom vindt dat journalisten

Komen we levend terug?De Nederlandse journalist Jan Eikelboom is ditjaar voorlopig een van de meest geprezen enbekroonde oorlogscorrespondenten in hetland, die met zijn boek “Achter het front” veellof krijgt. Niet onterecht, want het boek overvijfentwintig jaar journalistiek is boeiend enzeer informatief; het wordt ook wel hethandboek voor oorlogsjournalistiek genoemd.Het bevat vooral verhalen over de keuzes inzijn vak en over het leven met de vrees of menwel van een reis levend terug zal komen.

Eikelboom (*1964) woont in Hil-versum, maar is zeer goed bekendmet de actualiteit in het Midden

Oosten. Door meerdere bezoeken (welhonderd) en jarenlange verslaggevingvoor de televisie kan hij de veranderin-gen van de publieke opinie en het heer-sende regiem goed waarnemen, verklaarthij in een interview aan het journalisten-platform “de buitenlandredactie.nl”. Opde verhalen over de good and bad guys inzijn reportages is hij trots, maar ook ver-rast over de vooringenomen reactiesuit/in Nederland. Zijn blog, site en twit-ters zijn heel informatief, actueel en aan

Foto

: Rut

h V

ande

wal

le


De orde van de dag

Volgens de Commissie voor de Inlichtingen- enVeiligheidsdiensten is dankzij het PRISM-

afluisterprogramma van de NSA in de eerste helft van2013 één aanslag in Nederland voorkomen. Detailsmaakte de Kamercommissie niet bekend in haar eind mei2014 verschenen jaarverslag over 2013. Dat dit een hoogstongeloofwaardige mededeling is, is voor lezers van Noplace to hide: Edward Snowden, the NSA and the U.S.Surveillance State, het boek van journalist Glenn Greenwaldover de onthullingen van Snowden, meteen duidelijk. DeAmerikaanse federale rechter, die in februari dit jaar hetPRISM-programma ongrondwettelijk verklaarde en van‘bijna orwelliaanse proporties’ noemde, vermeldde bijzijn vonnis, dat de Amerikaanse regering tot dan toe (dusruim een half jaar na de mededeling over de verijdeldeaanslag aan de Kamercommissie) niet één terroristischeaanslag had kunnen noemen die voorkomen was dankzijNSA-inlichtingen. Ook in het kort nadien verschenenadviesrapport van de commissie die Obama na hetlosbarsten van het NSA-schandaal had ingesteld, werdgehakt gemaakt van de bewering dat deafluisterprogramma’s onmisbaar waren: “Ons onderzoekheeft uitgewezen dat de informatie die voortkwam uittelefoongegevens (-) geen essentiële bijdrage heeftgeleverd aan de bestrijding van terrorisme.” Dus wie liegthier?Leugens en ontkenningen tegen beter weten in zijn helaasook het handelsmerk van de bewindslieden geworden diein Nederland verantwoordelijk zijn voor deinlichtingendiensten, beschreef ik in mijn vorige column.Pijnlijker nog is dat, sinds de onthullingen over de hand-en spandiensten van Nederland aan de NSA, hetparlement niets heeft ondernomen om de regeringhierover verantwoording te laten afleggen. Wel heeftRonald van Raak van de SP in april in een motie deregering verzocht de Kamer te informeren over de functievan het satellietschotelpark in Burum als onderdeel van hetAmerikaanse spionageapparaat, maar deze motie isverworpen en de Kamer is vervolgens vrolijk overgegaantot de orde van dag.Dat is niet alleen verbijsterend, omdat de effectiviteit vanhet NSA-werk tegen terrorisme onbewezen is, maar ookomdat uit de onthulde documenten zonneklaar isgebleken, dat de NSA zich eveneens ongebreideldbezighoudt met economische en diplomatieke spionage.Greenwald concludeert in zijn boek (in Nederlandsevertaling verschenen onder de titel De afluisterstaat) zelfs,dat de Amerikaanse regering er, getuige de NSA-programma’s, op uit is “overal op aarde korte metten temaken met elektronische privacy.” Het doel van dezeafluisterstaat is expliciet geformuleerd als: “hetverzamelen, opslaan, inzien en analyseren van alleelektronische communicatie door en tussen mensenwereldwijd.” En onze volksvertegenwoordigers gaan overtot de orde van de dag.

Boudewijn Chorus

Co

lu

mn

CH

OR

US

werken. Tijdens de verkiezingen is con-tact met buitenland gemakkelijker enmogen ze daar opnames maken. Over deuitslag is iedereen verbaasd: Rohani is denieuwe president van Iran.

SYRIË“Oorlog is beangstigend en opwindendtegelijk. Nergens is leven intenser danaan de rand van de dood. De geluidenzijn scherper, de kleuren helderder.” Dezezin van Jan Eikelboom is illustrerendvoor zijn vertelkunst. Zij is de aanhef vaneen reeks aaneengeschakelde verslagenover zijn werk in Syrië, die niet zijn uitge-zonden. Waar hij in 2011 ook tevergeefsprobeert een reportage te maken op eentoeristenvisum. Een jaar later maakt hijtoch een reportage in een rustig Damas-cus en vraagt zich af of het regime Assadecht valt, zoals velen voorspellen. Hijhoort tegenstrijdige berichten van bur-gers en twijfelt over de deugdelijkheidvan zijn reportage. Ook in Nederland iser twijfel en kritiek en hij ziet in dat dewerkelijkheid in Syrië complex is: ook deoppositie heeft ‘vuile handen’. Een dilem-ma. Dan ervaart hij hoe zijn reportagesvoor propaganda worden gebruikt. Hijwordt ook door de AIVD benaderd engewaarschuwd wegens bedreigingen. Alshij in 2012 een reportage in Homs (waarde rebellen heersen) wil maken, is hetteam het niet eens over de gevaren enblaast men de operatie af. Hij baalt.

Later is de publieke opinie door de uit-zichtloze situatie in Syrië moe, ook vanhet humanitaire drama van alledag. Eenuitgebreide reportage over vluchtelingentrekt weinig kijkers, concludeert hij te-leurgesteld.

In een interview op de immigrantensi-te – wijblijvenhier.nl – zegt Eikelboomop een vraag over de gebeurtenissen inSyrië: “het mechanisme dat mensen te-gen elkaar opzet is overal op de wereldhetzelfde. Kijk hoe discussies verlopenover zwarte piet of de huisvesting van pe-dofielen. Groepen mensen reageren di-rect erg emotioneel en zijn in hun argu-mentatie bijna niet voor rede vatbaar. Wemoeten oppassen: wat in Syrië speelt kanook hier gebeuren.”

Anke Polak

Bronnen: Jan Eikelboom, Achter het front,

uitgeverij Balans, Amsterdam 2014

www.janeikelboom.com

JAN EIKELBOOM AAN HETWERK IN ALEPPO


Blijvend zijn de beelden die menaantreft in de geïllustreerde bro-chure Krieg dem Kriege!, die in

1924 door de pacifist Ernst Friedrich invier talen werd uitgegeven, waaronderhet Nederlands. In de laatste katernenvindt men de verminkte gezichten metweggeschoten ogen, neuzen en monden.Welhaast even confronterend is de verza-meling achterin een zijzaal, And the bandplayed on. Men ziet een militair muziek-gezelschap van historische plastische chi-rurgie patiënten van de Krimoorlog totnu, door de Britse kunstenares EleanorCrook.

Shellshock is van alle tijden. In CharlesDickens’ historische roman BarnabyRudge, die zich afspeelt tijdens de anti-paapse opstanden in Londen van 1780, issprake van een overval op een herberg inClerkenwell. De waard John Willet diedaarbij van zijn dochter wordt beroofd,blijft in een staat van emotieloze versuf-fing achter, die hem afhankelijk maaktvan de verpleging van zijn kinderen.Maar zij is definitief als zodanig gedia-gnosticeerd in de loop van de Eerste We-reldoorlog, toen patiënten met dezelfdefenomenen: verstijfd, trillend over hethele lijf of bij vlagen uitbarstend in tome-loze paniek- of razernijaanvallen de psy-chiatrische inrichtingen bevolkten. Watals zodanig werd onderkend was slechts‘het topje van een ijsberg’. Tal van ‘hyste-rische’ patiënten zijn als simulanten we-gens desertie gefusilleerd. De latere sur-realistische kunstschilder André Masson,van wie een zestal tekeningen in de zaalzijn geëxposeerd, ontkwam ternauwer-

nood aan dit lot en kon zijn geschiedenisnog in memoires navertellen. Hij was“niet gek, slechts getraumatiseerd,” zowerd hem meegedeeld. Andere kunste-naars die blijkens deze expositie door deoorlog zijn ‘veranderd’ zijn Georg Groszen Rik Wouters.

De tentoonstelling vervolgt met eenhoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog,waarin totaal andere onderwerpen aande orde komen: het psychiatriebeleid vanhet Derde Rijk, dat feitelijk een euthana-siebeleid is, en de gevolgen van concen-tratiekampen, met name voor slachtof-fers van de Holocaust. Elders in het ge-bouw kan men zien hoe Vlaamse nazi’svan 1940 tot 1944 propaganda maaktenvoor sterilisatie van erfelijk belaste “min-derwaardigen”. Hier wordt vooral de na-druk gelegd op de therapeutische ver-werking van individuele oorlogsverle-dens, die worden afgesloten met eengroot bord Nacht und Nebel.

In de andere zaal vindt men een over-zicht van oorlogsfoto’s, variërend van hetGouden Camera-icoon van een stan-drechtelijke executie van een Vietnameestot een minder bekende foto van CartierBresson over de vervolging van fouteburgers na de bevrijding van Parijs. Hetontbreken van de hospitaalfoto’s vanFriedrich wordt hier gecompenseerddoor tal van voorbeelden waarbij gewon-

de militairen onder het mes moeten. Ca-pa kan men zien als fotograaf in Thai Bintijdens de Eerste Indochinaoorlog, voor-dat hij daar omkwam. Men kan er langbij stil staan, alle foto’s staan wandbreeddicht op elkaar bijeen geplakt.

EN WAT IS NU EIGENLIJK VREDE?Langzamerhand krijgt de bezoeker in-zicht in het verschijnsel trauma als alle-

Honderd jaar oorlogsgekteTe Gent wordt tot 30 juni in het Museum Dr.Guislain over de geschiedenis van depsychiatrie een tentoonstelling gehouden overoorlogspsychiatrie. Onder de titel Oorlog &trauma, soldaten en psychiatrie 1914-2014,wordt herdacht hoe tijdens de EersteWereldoorlog werd ontdekt dat oorlog ook totblijvende psychische kwetsuren kan leiden.Hoe dit toen werd geconstateerd, welkeontwikkelingen er in volgende oorlogen plaatsvonden en hoe het trauma ook in vredestijdkan voorkomen, wordt in een viertal grotezalen op een etage van het omvangrijkegebouw indringend vertoond.

RECHTS: LOTUS (2013) VAN JOHAN TAHON.

TEKENING VAN GEORG GROSZ (1893-1959)


daags fenomeen, dat niet alleen soldatenin actie, maar ook burgers treffen kan. Endat laatste niet alleen in oorlogstijd. Eenvideofilm laat zien hoe zwaar huiselijkgeweld dezelfde effecten teweeg kanbrengen als oorlogsstress. Tegelijkertijdwordt met huiselijk speelgoed oorloguitgebeeld. Er is een kijkkast opgezet,waarin men scènes uit de onlangs geslo-

ten Abu Graip-gevangenis in Bagdad zietafgebeeld met legosteentjes en de daarbijbehorende figuren, en dat is ook het ge-val met een gebombardeerd dorp. Datkrijgt een heus kerkhof met echte ge-raamtes.

Als men de tentoonstelling verlaat, lijkthet erop dat de oorlog, aanvankelijk een

historisch fenomeen van de slagveldenrond de IJzer, de Somme of Verdun, totde eigen huiskamer of keuken is doorge-drongen. Niet alleen via de televisiebeel-den van de nieuwsdienst, maar ook deverhalen van de directe omgeving in desamenleving brengen de oorlog aan deman. Het lijkt erop dat de oorlog nietsuitzonderlijks is geworden, maar eenmaatschappelijk fenomeen dat in de helecultuur is ingebed. Dat komt misschiendoordat de psychiatrie een algemeen be-staand verschijnsel, dat eerst in oorlogs-tijd is ontdekt, nu als algemeen voorko-mende situatie ziet. En instructie over depsyche is nu eenmaal het eerste doel isvan het Museum Guislain.

Maar het geeft ook perspectieven voorhet nadenken over een maatschappij diedeze waanzin de wereld uit kan bannen.

Jan Bervoets

Het Museum Dr. Guislain bevindt zich op Stroplaan

nr. 5 in Gent en is het gemakkelijkst te bereiken

met tramlijn 1, vanaf station Gent St. Pieter.

Meer details over shellshock, willekeurige

executies wegens desertie en de brochure Krieg

dem Kriege van Ernst Friedrich in De AS 186/187, de

artikelen van Marius de Geus en Martin Smit.

Over André Masson wordt een artikel

gepubliceerd in Buiten de Orde 2014-2, met

vertaalde fragmenten uit zijn memoires.TEKENING VAN ANDRÉ MASSON (1896-1987)

DETAIL VANWASSEN BEELD

(2013) VANELEANOR CROOK.

Foto

’s: J

an B

ervo

ets


Waarom kernwapens de wereld uit?

Ik wil niet gezegd hebben dat kernwa-pens geen afschrikkend element kun-nen zijn. Punt is dat de mogelijke

voordelen van kernwapens niet opwegentegen de vele nadelen. Het grootste zoge-naamde voordeel, afschrikking en dusstabiliteit en veiligheid, moet met eenkorreltje zout worden genomen. Het isniet omdat er na 1945 geen kernwapensmeer zijn gebruikt dat afschrikking altijdgewerkt heeft. Het is niet omdat na 1945geen Derde Wereldoorlog uitbrak, dat weten eeuwige dagen kernwapens moetenbewaren. Neen, neen, en nog eens neen.Het is een mythe te geloven dat nucleaireafschrikking een wondermiddel is, datvoorkomt dat er nog conventionele oor-logen worden gevoerd. Waarom? Zevenredenen.

Ten eerste is het zo dat ook zonderkernwapens geen Derde Wereldoorlogzou uitgebroken zijn; niet alleen omdater vele andere verklaringen zijn die over-tuigender zijn. Zo is de reden dat Frank-rijk en Duitsland – eeuwige aartsrivalendie verschillende oorlogen hebben ge-voerd – geen oorlog meer hebben ge-voerd na WO II niets te maken heeft metkernwapens, maar met de Europese inte-gratie. Vandaar de terechte Nobelprijsvoor de Vrede voor de EU enkele jarengeleden. Daarnaast is de herinnering aandie wereldoorlogen, zeker voor hen diedie oorlogen hebben meegemaakt, eenmeer dan voldoende reden om er allesaan te doen om een derde te voorkomen.Daar heb je opnieuw geen nucleaire af-schrikking voor nodig. Ook de toegeno-men economische interdependentie

maakt dat staten meer dan tweemaal zul-len nadenken om opnieuw oorlog tegaan voeren. Dit zijn dus redenen dievolgens mij beter verklaren waarom deVS en de USSR geen Derde Wereldoorloghebben gevoerd. Het is trouwens zeergoed mogelijk dat geen van beide super-machten ooit zelfs maar de intentie heeftgehad om elkaars territorium aan te val-len en te bezetten. Historische archievenleren ons nu dat zelfs Stalin nooit die in-tentie heeft gehad. Als dat waar is, dan ishet zelfs per definitie onmogelijk te chec-ken of nucleaire afschrikking gewerktheeft.

Afschrikking of dreigendewerkelijkheid?

Nucleaire afschrikking heeft in de prak-tijk reeds een paar keer faliekant gefaald.Inderdaad, verscheidene van die negenkernwapenstaten zijn in het verledenaangevallen geweest door niet-kernwa-penstaten, wat regelrecht ingaat tegen denucleaire afschrikkingstheorie. De Ar-gentijnen die de Falklands aanvielen enbezet hielden; Saddam Hoessein dieScuds afvuurde tegen Israël; al-Qaeda diede Verenigde Staten en het Verenigd Ko-ninkrijk aanviel; en top of the bill Egypteen Syrië die Israël aanvielen in 1973. Jemoet het maar durven. Komt daarbij datin al die gevallen de atoomstaten niet ge-daan hebben wat ze impliciet gedreigdhadden te doen, met name terugschietenmet kernwapens. Het gevolg is dat velendeze nucleaire afschrikkingspolitiek zui-ver als bluf aanzien, zeker als voorstan-ders van kernwapens ook constant bewe-ren dat nucleaire afschrikking impliceertdat kernwapens niet hoeven gebruikt teworden; dat is natuurlijk de wereld opzijn kop: het concept afschrikking impli-ceert het gebruik van kernwapens als af-schrikking heeft gefaald. Door dat te ont-kennen, zal de vijand nog veel minder ge-loven dat deze wapens effectief zullenworden ingezet.

Kernwapenstaten hebben soms dichtbij de afgrond gestaan; ik denk aan deCuba-crisis; ik denk ook aan Able Archer

in 1983. Zal een volgende Cuba-crisisook zo aflopen?

Bovendien maken kernwapens kern-wapenstaten soms overmoedig: zo vondPakistan blijkbaar het moment gekomenom een jaar na atoomtesten te hebbenuitgevoerd, Kashmir binnen te vallen;1.000 doden vielen er, dus per definitieeen oorlog. Wie zegt dat volgende keer ditniet verder escaleert tot het nucleaire ni-veau? Onze koele minnaars van kernwa-pens spelen met vuur, letterlijk en figuur-lijk. En dan is er ook het risico op niet-ge-autoriseerd gebruik, gebruik na valsalarm, en het risico op incidenten en ac-cidenten. Lees er het nieuwste boek vanEric Schlosser ‘Command and control’maar op na. Dr Strangelove is minder fic-tie dan we soms denken.

Al deze nadelen worden er niet kleinerop als kernwapens worden aangemaaktdoor landen zonder democratisch be-stuur, met een hoge mate van corruptie,gelegen in onstabiele regio’s zoals hetMidden-Oosten, Zuid of Oost-Azië.Denk aan Pakistan, Noord Korea, moge-lijk in de toekomst Iran, Saoedi-Arabiëen Egypte.

Tot slot, het worst-case scenario is na-tuurlijk dat niet-staatsactoren, terroristi-sche organisaties zoals al-Qaeda, overkernwapens beschikken. Zoals de Neder-

Alle kernwapensde wereld uit

Op 17 mei werd in Amersfoort door de Neder-landse Vereniging voor Medische Polemologie(NVMP) een symposium gehouden onder detitel Zit er schot in de kernontwapening? Hier hieldProf. Dr. Tom Sauer, hoofddocent politiekewetenschappen Universiteit van Antwerpeneen lezing, waarvan wij het grootste gedeeltehier afdrukken. Na een inleiding gaat hij op dehuidige stand van zaken in.


landers nu wel weten dankzij de top inDen Haag is dat scenario reëel. Hoe lan-ger de kernwapenstaten vasthouden aankernwapens, hoe groter de kans dat hetmis zal gaan. Kortom, ik denk – en velenmet mij – dat het noodzakelijk is om optermijn van kernwapens af te geraken.Dat is trouwens ook de doelstelling vanhet Nonproliferatieverdrag (NPV): eenbindend internationaal rechterlijk ver-drag.

Voorwaarden voor eenkernwapenvrije wereld

Vijf voorwaarden dienen voldaan te zijnopdat een wereld zonder atoomwapenskan worden gerealiseerd:

1. Alle kernwapenstaten moeten ak-koord zijn, dus universaliteit. Als niet ie-dereen meedoet, dan gaat het feestje nietdoor.

2. Een verregaand verificatiesysteem,zoals bij de chemische wapens (en in te-genstelling met de biologische wapens).In een kernwapenvrije wereld is er ookqua controles geen verschil meer tussenstaten. En vandaag is dat wel het geval,namelijk controles in de niet-atoomsta-ten en geen controles in de atoomstaten.

3. Een sanctiesysteem voor het gevaleen staat zich niet zou houden aan de af-spraken.

4. Een andere samenstelling van de Vei-ligheidsraad: India zal haar kernwapensniet opgeven als ze geen permanent zitjekrijgt in de Veiligheidsraad. Die samen-stelling moet sowieso aangepast worden,los van de kernwapenproblematiek.

5. Last but not least, het collectief veilig-heidssysteem dat we nu kennen moetworden aangepast. De Bush doctrine diestelt dat de VS elk land op gelijk welk mo-ment kan aanvallen, moet de vuilbak in.Anders zullen staten als Noord-Korea enmogelijk Iran nooit hun kernwapens op-geven.

Gerelateerd dient ook het evenwichtbetreffende conventionele wapens beke-ken te worden. Kortom, er moet met an-dere, duidelijke regels worden afgespro-ken hoe er wordt omgegaan met gebruikvan geweld door staten in de wereld.

Hoe concreet is zo’n kernwapenvrijewereld te realiseren?

Lange tijd heb ik gedacht dat we het stap-voor-stap moesten aanpakken, de wegvan de geleidelijkheid: om te beginnenmet het terugtrekken van de 200 reste-rende Amerikaanse tactische kernwapensin Europa, wat we twintig jaar geleden al

hadden moeten doen. Daarna de tacti-sche kernwapens in het algemeen, omdan te komen tot de strategische, eerst bi-lateraal tussen de VS en Rusland, nadienmultilateraal met de andere kernwapen-staten, zijnde China, Frankrijk, het Ver-enigd Koninkrijk, India, Pakistan, Israël,en Noord-Korea. En in de tussentijd er-voor te zorgen dat deze nucleaire clubgeen verdere uitbreiding krijgt met lan-den zoals Iran.

Maar het eindresultaat is relatief ma-gertjes: de bommen liggen nog steeds inKleine Brogel, en worden waarschijnlijk

Als academicus roep ik dus af en toe ineen opiniestuk op, om de kernwapens uitBelgië terug te sturen. Omdat de vredes-beweging in Vlaanderen niet echt bezigwas met dit thema – behalve Vredesactiemet haar Bomspotting acties (die al enigetijd over hun hoogtepunt heen zijn)dacht ik dat het goed was de vredesbewe-ging wakker te schudden. Samen met devredesbeweging ben ik naar de Eerste Mi-nister en de Minister van BuitenlandseZaken getrokken. Ik ben er in geslaagd deverschillende vredesorganisaties te over-tuigen om opnieuw op straat te komen,

Foto

: Joo

p B

lom

zelfs voor 10 miljard dollar gemoderni-seerd. De vredesbeweging heeft zich op-nieuw ingewerkt in de materie. Maar hunlobbypotentieel is beperkt gebleken. In2011 heeft de toenmalige nieuwe Belgi-sche regering (onder een socialistischeeerste minister!) niet eens de paragraafover de terugtrekking in het Duitse re-geerakkoord in het Belgisch regeerak-koord willen herhalen. De vredesbewe-ging mist niet alleen aansluiting bij depolitiek, zij mist ook aansluiting bij debevolking, en dat is veel verontrustender.De duidelijkste indicatie was de zwakkeopkomst bij Time To Go: 1.500 betogers,and that’s it.

meer bepaald met de Time to Go actie van20 oktober jongstleden.

Het enige lichtpuntje is dat de Vlaamsesocialisten in de aanloop van de parle-mentsverkiezingen voor het eerst gezegdhebben dat ze van de kernbommen eenbreekpunt bij het opstellen van het re-geerakkoord zullen maken. Eerst zien endan geloven, natuurlijk.

Een internationaal initiatiefgaat van start

Op mondiaal vlak is er echter een zeerpositieve ontwikkeling gaande, namelijkde oproep van veel niet-kernwapenstatenen enkele nieuwe mondiale NGO’s, zoals

Teke

ning

: Len

Mun

nik

Op 24 maart werden rond het middaguur in Den Haag zeventigmensen door de politie opgepakt, die tijdens de Nucelar

Security Summit een demonstratieve mars waren begonnen tegen deatoombom. De top zelf maakte deel uit van een circuit vaninternationaal beraad van regeringsleiders over de beveiliging vannucleaire producten tegen terrorisme. Het Haags Vredesplatformflyerde: “Zolang het meest vuile radioactieve vernietigingswapende wereld niet uit is, kan het doel waarnaar de nucleaireveiligheidstop wil streven onmogelijk worden bereikt. Dat maaktde NSS ongeloofwaardig – om de term hypocriet maar niet tegebruiken.”“Als het echt om nucleaire veiligheid gaat, zou je dus moetenbeginnen met het afschaffen van kernwapens en kernenergie. Danhoeft daarvoor ook helemaal geen radio-actief materiaal meerbeveiligd te worden.”

Maar de NSS leek daar niet aan te willen. Over de atoombomwaren andere afspraken gemaakt. De Amerikaanse Rekenkamerhad in 2013 immers onthuld dat zes NAVO-lidstaten, waaronderNederland, in april 2010 akkoord waren gegaan met stationeringvan nieuwe Amerikaanse kernwapens, onder andere in Volkel, datin het rapport met name werd genoemd. De VS wil de nucleaireB61-bommen vervangen door een modernere versie metstaartvinnen die nog vernietigender zijn. Ook vindt men dat deJoint Strike Fighter (JSF) het atoomwapen moet kunnen afwerpen.Daartegenover staan de moties van de Tweede Kamer over devoorwaarden waaronder de regering met de JSF akkoord zou

moeten gaan en zeker met een motie waarin de regering wordtuitgenodigd uit atoomprogramma’s te stappen.

Met deze kennis zijn we op weg gegaan in een stad waar eennoodverordening was afgekondigd. Slechts het afgelegenMalieveld – een lege vlakte in de stad, gescheiden door tweeautobanen en dus ver van enig publiek – werd alsmanifestatieplaats aangewezen. Wij wilden een petitie aanbiedenaan de regeringshoofden om de verontrusting van de bevolking totuitdrukking te brengen over het nog altijd bestaan vanatoombommen.

Wij – althans de initiatiefnemers van deze demonstratie –hebben bewust burgerlijke ongehoorzaamheid gepropageerd ende wet overtreden om een redelijk doel te bereiken: de afschaffingvan de atoombom onder de aandacht brengen in een omgevingwaarin alle wereldleiders bijeen zijn gekomen. Door de regels vande noodverordening van de burgemeester van Den Haag, voeldenwij ons monddood gemaakt. Wij vonden dat de strijd tegen deatoombom een zaak is die in de context van de Summit wel degelijkaan de orde mocht komen en dat daarover niet mocht wordengezwegen. Er is tijdens de Summit een oproep van ministerTimmermans geweest om tot beperking van kernwapens te komenen tot het verdrag tot verbod van de kernbom. Maar deze oproep,gedaan tijdens een tafelrede bij een lunch, heeft geen verder bereikgehad dan de ministeriële nieuwssite van Buitenlandse Zaken vande dag erna en heeft de media dus niet gehaald.

Jan Bervoets


de International Campaign for the Aboliti-on of Nuclear Weapons (ICAN), om kern-wapens simpelweg uit de wereld te ban-nen. Het is deze ontwikkeling die ik uiter-mate koester omdat het een realistischscenario oplevert om kernwapens eens envoorgoed te elimineren.

De aanpak bestaat uit vijf verschillendestappen, die stuk voor stuk haalbaar zijn.

Een eerste stap is de publieke opinie inde wereld uitleggen wat kernwapens zijn.Dat kan het best door hen te wijzen opwat de gevolgen zullen zijn van het ge-bruik van kernwapens, de zogenaamde

humanitaire gevolgen van het gebruikvan kernwapens voor ieder van ons. Zowerden er reeds twee belangrijke confe-renties gehouden, een eerste in Oslo in2013, gevolgd door een opvolgingsconfe-rentie in Mexico begin dit jaar. Een derdestaat gepland in Wenen in december. De-ze conferenties werden bijgewoond dooreen 140-tal staten, daarnaast werd telkenseen NGO conferentie gehouden, waareen nieuwe dynamiek van uitgaat; maarhier worden de klassieke vredesbewegin-gen en mensenrechtenbewegingen ge-mist. Ook is opmerkelijk dat de kernwa-penstaten hun kat naar die gouverne-mentele conferenties hebben gestuurd,en dat ook onze landen niet de meest ac-tieve participanten waren. Hier is werkaan de winkel voor u, die deze problema-tiek genegen is. Positief is dan weer dateen land als Zwitserland, een EU-staatzoals Oostenrijk, en zelfs een NAVO-lid-staat zoals Noorwegen trekkers zijn vandeze nieuwe evolutie. Positief is ook dathet Verenigd Koninkrijk en de Verenigde

Om te beginnen met Nederland

DE OVSE NEEMT WAAR BIJ DE ANTI-KERNBOMDEMONSTRATIE TIJDENSDE NSS OP 24 MAART.


Staten hebben geweifeld om deel te ne-men, en nu opnieuw weifelen om aan dederde conferentie deel te nemen.

Een tweede stap zal zijn op basis van deresultaten van de vorige conferenties, teconcluderen dat de enige realistische uit-weg dat het gebruik van kernwapensvoorkomt, er in zal bestaan om een ver-bod op kernwapens uit te vaardigen. Netzoals bij de landmijnen en clustermuni-ties. In theorie zou men deze fase nogkunnen opsplitsen in een verbod op hetgebruik en een algemeen verbod (op ge-bruik en bezit). Maar omdat de kernwa-penstaten blijkbaar toch weinig of geeninteresse hebben in substantiële stappennaar nucleaire eliminatie, laat staan omop korte termijn multilaterale onderhan-delingen in deze zin op te starten, gaatmen beter voor de full monty: een verbodop gebruik en bezit. Dit is trouwens inovereenstemming met het NPV. Merk opdat de kernwapenstaten hoogstwaar-schijnlijk afzijdig zullen blijven in dezefase. Idealiter kiezen de niet-atoomstatenbinnen de NAVO de kant van Noorwegenen niet die van de Verenigde Staten, hetVerenigd Koninkrijk en Frankrijk. Mijlijkt deze strijd primordiaal voor de vre-desbeweging in onze contreien. Overtuiguw regering om een actieve rol te spelenin deze evolutie, die niet tegen te houdenzal zijn. De meest recente indicatie vandeze trend is de klacht die de Marshall-ei-landen zeer recentelijk hebben ingediendbij het Internationaal Gerechtshof in DenHaag tegen alle kernwapenstaten. De be-doeling moet zijn dat de antinucleairenorm door dit verbod een boost krijgt endat de kernwapenstaten geïsoleerd achterblijven.

Een derde stap zal erin bestaan twijfe-lende landen, zowel niet-kernwapensta-ten als kernwapenstaten, te overtuigenom zich aan te sluiten bij het verbod opkernwapens. Dat verbod zal, in ieder ge-val in democratieën als de Verenigde Sta-ten en het Verenigd Koninkrijk, Frank-rijk, en mogelijk Israël en India, een de-bat op gang brengen over de toekomstvan de kernwapens in hun land. De drukvan de wereldpublieke opinie zal stelsel-matig toenemen, en de nucleaire achter-blijvers zullen als pariastaten aangezienworden. En als eenmaal één kernwapen-staat door de knieën gaat, is een positiefdomino-effect niet ondenkbeeldig. Hetmeest voor de hand liggende land is hetVerenigd Koninkrijk, waar de Schottenradicaal antinucleair zijn en nu reeds ei-sen dat, als Schotland onafhankelijk

Vredes actueel

Libië en Egypte gaan weer richting semi-dictatuur.Thailand beleeft de zoveelste coup (mogelijk ook

met in Nederland gekochte wapens); in Turkije ispolarisatie troef mede door een overspannen ofweinig democratische premier; en in Syrië is het nogvolop burgeroorlog ook al is de patstelling nu meer inhet nadeel van de rebellen. Democratie blijkt ook nuhelaas weer een lange weg. In Oekraïne, waarover ikrecent een waarschuwend dagbladartikel schreef,werkt confrontatie met de Russische beer averechts.De massale verkiezingssteun voor Porosjenko lijkt eentegenslag voor de mogelijke expansiedrang vanPoetin, ook al houdt de laatste zich recent vrij rustigen ook al hebben de rebellen in het Oosten de wapensnog niet neergelegd. Nieuws is ook het bericht datalle VS-militairen over 2 jaar Afghanistan gaanverlaten, hoezeer dat volgens Obama ‘nog geenveilige plek’ is. Blij ben ik ook met het pleidooi vanonze VN-man Bert Koenders voor ‘hervatting vanonderhandelingen tussen de Malinese regering enToeareg-rebellen.’ Ik trok een tijdje op met Toearegsin de Sahara en heb op zich begrip voor hun verlangennaar meer autonomie in Mali. Over de verkiezingenvan 22 mei even m’n opmerking, dat ik enerzijds voorEuropa ben, ook vanuit de vredesoptiek, maar dat ikanderzijds de vooral in Engeland en Frankrijkgebleken grote EU-scepsis begrijp. Ook dat het te veelhet ‘vingertje heffen’ naar die EU-sceptici vanuit het‘correcte’ denken, strategisch gezien, – Gandhi zouzeggen de wijze waarop is belangrijker dan hetnagejaagde doel – niet werkt. Iets wat men nu inFrankrijk ook begint in te zien. Ik blijf overigenshoopvol: die EU-scepsis vergroot de legitimiteit vanhet EU-parlement, de lage opkomst ten spijt. Datlaatste heeft trouwens ook te maken met het feit, datdoor ontzuiling, bureaucratisering,professionalisering en schaalvergroting al jaren debetrokkenheid voor de publieke ruimte, zeker voorpolitiek, aan het afnemen is. Hopelijk tijdelijk. Temeer omdat ik anderzijds een groeiende positieveonderstroom van Nieuw Bewustzijn constateer,waarbij ik even noem dat minister Asscher, wat ik allanger zag, in de Kamer zich positief (ook quaintegratie) uitte over de Fetullah Gülen-beweging, eengroep die wordt gedragen door vrij hoogopgeleideTurken met een Soefi-inspiratie. Voorts dat WubboOckels op z’n sterfbed via het AD en andere media eenpleidooi hield voor een ‘Nieuwe Religie’, namelijk dievan Humaniteit en Duurzaamheid. Een nieuwe religiedie komende is, omdat in zijn vredesvisie “De god vande mensheid in ons allen zit.”

Hans Feddema

(Dr. Hans Feddema is antropoloog,publicist en vredesactivist)

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A


wordt, de enige Britse atoombasis ver-dwijnt. Ook budgettair staan landen zo-als het Verenigd Koninkrijk en Frankrijkserieus onder druk om in te zetten opmeer bruikbare defensie-instrumenten.Merk op dat in het verleden reeds éénkernwapenstaat haar eigen kernwapensheeft geëlimineerd, namelijk Zuid-Afri-ka, en daardoor veel krediet heeft gekre-gen in de internationale gemeenschap.

Gaan de belangrijkste kernwapensta-ten eenmaal akkoord met een verbod,dan komt de vierde stap: nu komt heterop aan multilaterale onderhandelingenvoor een Nucleaire Wapenconventie(NWC) op te starten. In die Conventiemoet, net zoals bij de Conventie tegen Bi-ologische Wapens en de Conventie tegenChemische Wapens, op papier staan hoeen volgens welke timing een kernwapen-vrije wereld zal worden gerealiseerd, in-clusief in welk verificatie- en sanctione-ringsysteem zal worden voorzien. Merkop dat sommigen pleiten om meteen vanstart te gaan met dergelijke onderhande-lingen en niet te wachten op een verbodop kernwapens. Dat lijkt me niet zo’ngoed idee omdat die onderhandelingenwel eens heel lang zouden kunnen aan-slepen. Is er eenmaal een akkoord overhet principe, met name een verbod, dankan relatief snel een akkoord worden ge-vormd aangaande een NWC. Er liggentrouwens al gedetailleerde drafts voor eenNWC klaar.

Een vijfde en laatste fase zal dan de uit-voering van de NWC inhouden, zodathopelijk tegen 2045, honderd jaar na hetuitvinden en gebruik van kernwapens,deze meest verschrikkelijke massavernie-tigingswapens worden opgeborgen.

Ik zeg niet dat het makkelijk zal zijn.Het zal veel overredingskracht vergenvan een ieder die met deze materie be-gaan is. Het zal politiek leiderschap ver-gen in staten die aan de kar willen trekkenen niet in het minst in kernwapenstaten.Want zij moeten hun publieke opinie nuovertuigen tot het omgekeerde van wat zedecennialang verteld hebben, namelijkdat kernwapens essentieel zijn voor deveiligheid van hun land. Die bocht ne-men vraagt tijd. Het is aan ons om dedruk te verhogen opdat die bocht effec-tief wordt genomen. Zo niet, dan zullener meer en meer staten kernwapens ont-wikkelen met hetzelfde argument dat zeessentieel zijn voor de veiligheid van hunland.

Tom Sauer

In Nederland waren vredes-organisaties in de Tweede Wereld-oorlog verboden geweest. Het

tijdens de bezetting ontstane saam-horigheidsgevoel leidde ertoe dat veelvredesactivisten na de oorlog nietgewoon verder wilden gaan in devooroorlogse organisatievormen. Erwas een streven naar één grotevredesorganisatie, waarin allerichtingen en stromingen een plaatszouden kunnen vinden. Dit leidde totde oprichting van de AlgemeneNederlandse Vredesactie. Echter,belangrijke organisaties zoals Kerk enVrede deden er niet aan mee enandere traden al snel uit. Voor dekatholieken werd Pax Christiopgericht. Net als in de politiek wasook in de vredesbeweging de oudeverdeeldheid dus al gauw weer terug.

Voor bezinning op organisa-torische problemen was het ook detijd niet. Er moest actie gevoerdworden. Actie tegen de kolonialeoorlog waarin Nederland zich stortte.Veel dienstplichtigen zagen het nietzitten om in Indonesië tegenvrijheidsstrijders te gaan vechten,waardoor het aantal dienstweigeraarstot ongekende hoogten steeg. Velenvan hen waren geen principiëlepacifisten en werden daarom niet alsgewetensbezwaarden erkend door deoverheid. Lange gevangenisstraffenwaren hun deel. Velen doken onderom daaraan te ontkomen. Devredesbeweging deed wat ze kon omhen te helpen. Een uitvoerig artikelover het lot van dienstweigeraars indie naoorlogse periode treft u aan inhet vorige nummer van Vredes-Magazine.

Op wereldschaal was het vooral dekomst van atoomwapens die, naastde geopolitieke verhoudingen, ook devredesbeweging veranderde.

Zijn atoomwapens eenvoudig eenergere versie van wat eraan voorafging?

Vele pacifisten, zagen ze als hetonvermijdelijke resultaat van hetmorele verval van oorlogvoering:“Zodra vernietiging van stedenonderdeel werd van de geallieerdestrategie, waren atoombommen eenlogisch gevolg.”

Of waren de bombardementenvan Hiroshima en Nagasaki in 1945het begin van een nieuw tijdperk?Wetenschappelijke ontdekkingenmaakten het nu mogelijk om al hetmenselijk leven op aarde uit teroeien.

In de jaren na de TweedeWereldoorlog groeide de politiekespanning en daarmee de militairedreiging. De VS, de Sovjet Unie enGroot-Brittannië ontwikkeldenatoom- en waterstofbommen. Erontstond een Koude Oorlog, Westtegen Oost, kapitalisme tegencommunisme. De Cubaanseraketcrisis leidde in 1961 bijna toteen nucleaire oorlog.

Een nieuwe vredesbeweging stondop, minder gericht op de persoonlijkehouding tegenover oorlog en meerop politieke verandering die moestleiden tot de afschaffing van atoom-wapens.

Chris Geerse

uit de geschiedenisvan de vredesbeweging

In deze reeks, waarin we steeds een aspect van de geschiedenis van devredesbeweging belichten, het achtste stukje. Daarin gaat het over devredesbeweging direct na de Tweede Wereldoorlog. De serie is ontleendaan de tentoonstelling “Zicht op Vrede” van het Museum voor Vrede enGeweldloosheid. Deze uit 24 panelen bestaande tentoonstelling kan(naast vele andere) geleend worden en is ook te zien opwww.vredesmuseum.nl.

De eeuw van het atoom

VREDESMAGAZINE nr. 3-2014 15VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 15

De onmogelijke, maarnoodzakelijke missie

Laveren in Syrië

We moeten de wortels van dezegruwelijke oorlog begrijpen, maar wemoeten voor het welzijn van hetSyrische volk ook een einde makenaan die oorlog. De problemenbevinden zich in de kern van hetSyrische conflict, met al zijn ver-schijningsvormen van politieke,sektarische, ideologische, cultureleen intellectuele aard. Aan linkerzijde(niet het establishment natuurlijk)heeft Palestina de mensen samen-gebracht, heeft Egypte die eenheidgefragmenteerd en heeft Syrië diegeplet en tot stukjes verpulverd.

De mensen die over de slachtof-fers van de Israëlische oorlogenop Gaza alarm sloegen, hebben

niet veel zorgen getoond voor de Palestij-nen die in Yarmouk (een district van Da-mascus waar veel Palestijnen wonen) vanhonger zijn omgekomen. Sommigen be-schuldigden de Syrische regering voorhet beleg dat honderden mensen het le-ven kostte, terwijl anderen de schuld aande rebellen gaven. Sommige schrijversgingen nog verder, ze beschuldigden debewoners. De vluchtelingen kregen huneigen ellende in de schoenen geschoven,zij moesten collectief gestraft wordenvoor het tonen van sympathie met de Sy-rische oppositie.

De enige logica van de lijn die er in hetverhaal over Yarmouk bestaat is dat er,zoals in het Syrische verhaal als geheel,geen logica is. De solidariteit met de Pa-lestijnen heeft grenzen. Als aan presidentBashar al-Assad gelieerde troepen bom-men gooien en mensen uithongeren, danstaat het lot van de vluchtelingen openvoor discussie.

Het is ook gebleken dat een aantal vande lieden die zich voordoen als mensen-rechtenactivisten, zelden door ethischeprioriteiten wordt bewogen, maar eer-der door een dogmatische ideologie,zo rigide dat er geen ruimte is voor een

Hoe laveer je in Syrië, waar er geengood guys bestaan, waarbij een terugkeernaar de status quo van een inherent cor-rupte, onderdrukkende ondemocrati-sche en op een clan gebaseerde regeringondenkbaar is? Waar zowel al-Nusra, deIslamitische Staat van Irak en de Levant(ISIS) noch enige andere illustere factiehet tegengif biedt voor de vele kwalenvan Syrië; nog erger, een archaïsche en inwezen gewelddadige interpretatie van deislam bieden?

Hoe kan men hier laveren wanneerbeide verhalen doorspekt zijn met halvewaarheden of regelrechte leugens, waarelk standpunt is gebaseerd op de volledi-ge verwerping van het andere? Hoe is hetom in dit gebied te laveren als veel intel-lectuelen die zich voordoen als ‘mensen-rechtenactivisten’, bekrompen ideologenzonder enige humanisme blijken te zijn?

Bashar is geen godheid. Hij is ook geenChe Guevara. De misdaden begaan doorzijn manschappen zouden voldoendezijn om duizenden te veroordelen tot eennooit eindigende gevangenisstraf. Zijntegenstanders zijn geen bevrijders. Wei-nigen onder hen hebben ook maar iets tebieden van enig perspectief voor demo-cratie en rechtvaardigheid. Hun strafbla-den zijn weerzinwekkend en afschrik-wekkend.

Het Syrische verhaal is zeer complexomdat een ‘rechtvaardige oplossing’ nieteen kwestie is van een slim woordspelle-tje. Afgezien van de Syrische partijen zijner onder andere Westerse mogendheden,Arabische regeringen, Israël, Rusland,Iran, een cluster van inlichtingendien-sten en legioenen van buitenlanders bijbetrokken. Hun agenda’s zijn meestal si-nister. De mediacampagnes worden ge-dreven door leugens. Het verhaal van dechemische aanval in Ghouta van vorigjaar is bijzonder schrijnend. Er stond eenoorlog op het punt van uitbreken onderleiding van de VS en toegejuicht doorArabieren. Een recent onderzoek doorjournalist Seymour Hersh doet vermoe-

zinnig debat op basis van feiten.Sommige zelfbenoemde ‘progressie-

ven’ hebben besloten de status van Assadte verheffen tot die van de laatste verde-digingslinie tegen het Amerikaanse im-perialisme, zoals ze dat ook gedaan heb-ben met Gaddafi in Libië. Hun redene-ring komt niet voort uit een serieus in-zicht in wat beide mannen hebben ach-tergelaten, maar uit heel andere visies,zoals de houding van het Westen tegen-over Libië en Syrië. Syrië steundeHezbollah en Hamas in hun verzet tegenIsraël. Toonaangevende Amerikaanse ne-oconservatieven hebben jarenlang sa-mengezworen om Damascus ‘op te rol-len’ en elk verzet tegen de Israëlische he-gemonie te verhinderen. Alles wat de Sy-rische regering heeft gedaan – de gruwe-lijke oorlogsmisdaden, de eindeloze bele-geringen, de ongehinderde schendingenvan de mensenrechten – alles wordt opeen of andere manier vergeven. Dat magniet worden besproken of zelfs benoemd.In feite heeft dat voor sommige liedennooit plaats gevonden.

De andere kant is net zo schuldig. Demisdaden begaan door de oppositie enaan al-Qaeda gelieerde groepen zijn gru-welijk en barbaars. Een beetje eenvoudi-ge research levert bergen misdaden op,afslachtingen van hele dorpen en hele ge-zinnen of individuen die tot de verkeerdesekte of religie behoorden.

Ook intellectuelen die zich tegen Assadverzetten worden door dit alles niet be-wogen. Vaak geven ze de schuld voor elkemisdaad die in Syrië wordt gepleegd aanAssad of aan zijn schurken (Shabiha). Enals uit het nieuws blijkt dat de slachtof-fers loyalisten waren van Assad dan vin-den ze manieren om het verhaal te ver-draaien om de schuld toch aan Assad toete schrijven. Wanneer meer naar buitenkomt over de verantwoordelijkheid vaneen aan de oppositie gelieerde militie ofbende, dan verschuiven ze de aandachtnaar een bloedbad elders, dat gebeurd ofverzonnen is.


den dat de hele zaak een complot zou zijngeweest om het regime te criminaliseren,waarbij ook Turkije betrokken was. Hijstelt dat de Amerikanen dat wisten, maartoch bereid waren om een oorlog te be-ginnen.

Ook al zou de al-Nusra groep inder-daad achter de moorden van honderdenonschuldige Syriërs in Ghouta zitten,dan is het Syrische leger niet schuldeloos.Verre van dat, het heeft duizenden men-sen gedood. De vatenbommen blijvenhele wijken verwoesten. Degenen die dechemische aanvallen overleefd hebben,komen op tal van andere manieren om.

Nieuwe methoden zijn nu naar verluidhet kruisigen van slachtoffers. Heel Syriëwordt in feite gekruisigd. Feitelijk, on-danks hun verschillen zijn de Syrischestrijdende partijen verenigd in het bloedvan Syriërs – en Palestijnen – dat ze dage-lijks vergieten. Als er meer dan 150.000Syriërs, waaronder 10.000 kinderen, zijnvermoord en 6,5 miljoen ontheemd en2,5 miljoen tot buiten de grenzen van hetland zijn gevlucht, is niemand onschul-dig. De pseudo-intellectuelen die slechtseen kant van de doden tellen en die vande andere kant negeren, moeten wakkerworden met het feit dat er slechts één

pool van slachtoffers is, het Syrische volk.Bisschop Desmond Tutu is beroemd

om zijn citaat “Als je neutraal bent in si-tuaties van onrecht, heb je de kant van deonderdrukker gekozen.” Sommigen pas-sen het citaat overvloedig toe in het gevalvan Palestina, maar negeren het in hetgeval van Syrië, omdat het niet volmaaktin overeenstemming is met hun ideeën. 4Alle ‘feiten’ zijn zorgvuldig geselecteerden opgetast om op die manier uitvoerigde ene partij te verheerlijken en de ande-re partij te demoniseren. In hun wereld ishet verhaal overtuigend en duidelijk enwie niet akkoord gaat met elk compo-nent is ofwel een jihadist, zionist, een As-sad-sympathisant, een fan van Hezbollahof staat op de loonlijst van een of andereinlichtingendienst.

Maar hoe in een onmogelijk verhaal telaveren? Het antwoord: Je staat aan dekant van het slachtoffer, ongeacht zijnkleur, sekte of geloof. Je blijft je inzettenvoor de waarheid, hoe ongrijpbaar ook.Je verwerpt elke vooronderstelling, ver-laat ideologieën, verwerpt permanentdogma’s, en benadert Syrië met een over-vloed aan menselijkheid en nederigheid.We moeten de wortels van deze gruwelij-ke oorlog begrijpen, maar we moeten

voor het welzijn van het Syrische volkook een einde maken aan die oorlog. HetSyrische conflict moet niet een plek zijnvoor bloedige politieke intriges van hetWesten, Rusland, Israël, Iran en de Ara-bieren. Syrië is noch een door God gege-ven legaat aan de Assad-clan en hunvrienden, noch is het een ruimte vooreen of ander extremistische experiment,zoals het geval was in Afghanistan en So-malië, noch is het een denkbeeldig slag-veld voor linksen actief op sociale mediavoor het socialisme tegen het kapitalis-me.

Syrië behoort aan haar mensen. Jestaan aan hun kant, of je staat aan de kantvan de onderdrukker.

Ramzy Baroud

Ramzy Baroud is de hoofdredacteur vanMiddle East Eye. Hij is een internationale

columnist, media-adviseur, auteur en destichter van PalestineChronicle.com.

Vertaling/bewerking: Egbert Wever

Bron: Navigating Syria: the impossible,

indispensable mission

tinyurl.com/SyriaRB

Foto

: Boy

d N

oord

a

VOORAF AAN DE DEMONSTRATIE TEGEN GEWELD IN SYRÏE WORDT HET SPANDOEK GEMAAKT. DEN HAAG, 5 AUGUSTUS 2011


Springstof Samenstelling: Mark Akkerman, www.stopwapenhandel.org

Beleggingen ABP in kernwapensrijzen de pan uit

De beleggingen van pensioenfondsABP in kernwapenbedrijven zijn

volgens in april gepubliceerde cijfers op-gelopen tot ongeveer 1,1 miljard euro.Een stijging van 35% ten opzichte vaneen jaar eerder. In tegenspraak met zijneigen beleid dat investeringen in strijdmet Non-Proliferatieverdrag (NPV) ver-biedt, heeft ABP bovendien het bedrijfLarsen and Toubro, dat verantwoordelijkis voor de ontwikkeling en productie vankernwapenonderzeeërs voor India, aande beleggingsportefeuille toegevoegd.

Begin januari wees een onderzoek vanEenVandaag uit dat een ruime meerder-heid (64%) van de ABP-deelnemers te-gen het beleggen in kernwapens is. Vice-voorzitter José Meijer van ABP liet toenweten dat dit ertoe zou kunnen leidendat het pensioenfonds in de toekomstdeze investeringen zou gaan heroverwe-gen. Vooralsnog zijn er echter geen con-crete stappen in die richting gezet. De be-leggingen in kernwapenbedrijven verto-nen de afgelopen jaren juist een fors stij-gende lijn. ABP negeert hiermee niet al-leen de wil van een duidelijke meerder-heid van zijn eigen deelnemers, maarhoudt zich bovendien niet aan zijn eigenbeleggingsbeleid.

Het investeren in de ontwikkeling vankernwapenonderzeeërs voor India, datbuiten het NPV om over kernwapens be-schikt, is ronduit ontluisterend.

De 166 miljoen euro die ABP in Boeingbelegt is daarnaast slecht te rijmen metde wens van een Kamermeerderheid omde Amerikaanse kernwapens op Vliegba-sis Volkel niet te moderniseren. Boeing isverantwoordelijk voor de assemblagevan het staartsysteem dat de nieuweatoombom, de B61-12, beter inzetbaarmoet maken. Dit verlaagt de drempelvoor kernwapeninzet, en gaat lijnrecht integen de in het NPV opgenomen ver-plichting om tot volledige nucleaire ont-wapening te komen.

Het is hoog tijd dat ABP en andereachterblijvers ‘maatschappelijk verant-woord beleggen’ serieus gaan nemen enniet langer blijven investeren in de meestvernietigende wapens die de wereld kent.

Omdat er soms verwarring bestond over

onze naam heet de Campagne tegen

Wapenhandel vanaf 1 juni Stop

Wapenhandel. Zo zijn we makkelijk te

vinden op www. stopwapenhandel.org en

www.facebook/stopwapenhandel.

Na een paar mindere jaren zit deverkoop van afgestoten wapens

door defensie sinds vorig jaar weer in delift. Een aantal controversiële deals metJordanië levert hier een belangrijke bij-drage aan.

Jordanië is een grootafnemer van afge-stoten Nederlands materieel: de krijgs-macht verkocht aan het land de afgelo-pen jaren vliegtuigen, pantservoertuigenen houwitsers. Dit ondanks het feit dathet land kampt met interne spanningenen grenst aan Syrië.

Jordanië fungeert als doorvoerlandvoor wapens naar Syrische rebellen enook als trainingsgebied voor opstande-lingen door de CIA. Als Jordanië verder

Verkoop tweedehands wapens in de liftbetrokken zou worden bij de Syrischeoorlog, is de aanwezigheid van zware Ne-derlandse wapens een extra risicofactorvoor escalatie.

De mensenrechtensituatie in Jordaniëis zorgelijk. Hoewel er in vergelijking metandere landen in de regio geen groot-schalig militair vertoon tegen de demon-straties van de afgelopen jaren is ver-toond, hoeft er geen twijfel over te be-staan dat het leger een steunpilaar vanhet autocratische regime is. Wanneer ergrootschaliger verzet opkomt, valt te ver-wachten dat het leger een openlijkere re-pressieve rol gaat spelen. Het is een ver-keerd signaal zo’n krijgsmacht te gaanversterken door wapens te leveren.

Zeker wat betreft de levering van pant-servoertuigen zou Nederland wat dat be-treft van fouten uit het verleden, zoals deverkopen aan Bahrein en Egypte, moetenleren. In beide landen werden tijdens deArabische Lente door defensie verkochtepantservoertuigen ingezet bij het onder-drukken van volksopstanden.

Door de Tweede Kamer geuite bezwa-ren tegen de export naar Jordanië wuiftde regering allemaal weg. De controle-rende rol van de Tweede Kamer wordtgeminimaliseerd doordat de regering bijmonde van de minister van BuitenlandseZaken meent dat de Kamer niet over in-dividuele orders gaat, maar slechts overalgemene beleidslijnen.

Samen met het Europese netwerk Al-ter-EU en het Belgische Vredesactie

probeert Stop Wapenhandel paal en perkte stellen aan de enorme invloed van delobby van de wapenindustrie op de Euro-pese Commissie. Onder meer in een De-fence Industry Task Force worden er inBrussel voorstellen ontwikkeld voor eensterker militair Europa. Een week voor deEuropese verkiezingen gaven we de Ne-derlandse lijsttrekkers van het EuropeesParlement een rapportcijfer voor hunstemgedrag over deze voorstellen. Daar-bij werd onder meer gekeken naar reso-luties en moties betreffende subsidiesvoor de wapenindustrie, strenge controleop wapenexport, ontwikkeling van dro-nes voor leger en grensbewaking en bud-getvervuiling door overheveling van ci-viele budgetten naar militaire doelen.Europarlementsleden kregen punten alsze met hun stemgedrag een vreedzaamEuropa steunden en geen punten bij eenstem voor bewapening of bij absentie.Tot onze verontrusting scoorde geen vande parlementsleden een voldoende. Te-genwicht tegen de wapenlobby is hardnodig. Het komende jaar, met een nieuwEuroparlement, wil Stop Wapenhandelhet Brussels beleid nauwkeuriger volgen.

Europesewapenlobby


Klem in CalaisLampedusa is ver weg, net als de

hoge hekken rond Ceuta. Maar de

huizen, de haven en de weers-

omstandigheden van Calais komen al

veel dichterbij.

Migranten die verder willen trekken,

uit het Schengengebied zitten vast

tussen een Front National naar een

Independent United Kingdom.

Vrijwilligers voorzien de vluch-

telingen van eten terwijl de regering

hen hun onderdak ontneemt.

Ook binnen Europa wordt oorlog

gevoerd tegen migranten die veelal zijn

gevlucht voor oorlogen die buiten

Europa worden gevoerd: Afghanistan,

Irak, Somalië, Syrië…

Tekst Jan Schaake, foto’s Anne Paq/Activestills.Voor meer info: tinyurl.com/calais-solidariteit



VredesMagazine wordt gratistoegezonden aan leden van hetHVP, Pais en ook aan donateursvan Stop de Wapenwedloop enVD AMOK. Als u Vredes-Magazine regelmatig op uwdeurmat wilt vinden kunt u duslid of donateur worden van éénof meer van deze organisaties.Zie de beschrijvingen op dezepagina. Een abonnementzonder ergens lid of donateurvan te worden is ook mogelijkvia opgave aan: Vredes-Magazine, Vlamingstraat 82,2611 LA Delft of naarinfo@ vredesmagazine.nl

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

Op de website aandacht voor NAP1325: actieplan vrouwen,vrede, veiligheid.

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrumen kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijnwelkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

Het Haags Vredesplatform sluit zich aan bij een landelijke bewegingtegen drones, die op 4 oktober a.s. actiedag zal houden. Op 7 no-vember zal hieraan een vredesdiner gewijd zijn.

VREDESBEWEGING PAISVredesbeweging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters’ International. Onze wortelsgaan terug tot de Eerste Wereldoorlog.

Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal vaneen wereld zonder oorlog en voor een geweldloze, duurzame enrechtvaardige samenleving. We zijn daarvoor op vele manieren ac-tief in Nederland en via de WRI in de hele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0631275464.e-post: [email protected]: www.humanistischvredesberaad.nl

Op de website weergave twitters met Kagame

Abonneeworden

Wilt u het nieuws van en voor devredesbeweging sneller en uitgebreider?Abonneer u dan gratis op

onze e-mailnieuwsbrief VredesNieuwsvia: www. vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

AMOKVDOnderzoeksdossier

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman, Stijn van der Putte.

Sociale strijd bij de Hembrug • Soldatendichters enherdenking • Gevolgen voor Rusland • Medische dubbele

loyaliteit • Uit de internationale vredepers

DE EERSTE WERELDOORLOG"AN

D T

HE

BAN

D P

LAYE

D O

N"

(201

3) V

AN E

LEAN

OR

CR

OO

K.

Foto

: Jan

Ber

voet

s


AMOK OnderzoeksdossierVD

Sociale strijd bij munitiefabriekde Eerste Wereldoorlog1

nus Rutger Ophorst7 nodigde de sta-kingsleiding uit voor een onderhoud metde minister van Oorlog en de legerleidingin Den Haag. Daar overlegden ze overhun grieven. Ondertussen ontvingen demilitairen die werkzaam waren aan deHembrug de oproep om te verschijnen inde Oranje-Nassaukazerne. Daar zoudenze ingeschreven worden en hun spullenkrijgen. De stakingsleiding vond dit van-zelfsprekend onacceptabel, omdat hier-mee het stakingsfront gebroken werd.Schilp:

“We konden er dus op rekenen dat hetbevel om naar de Oranje Nassau-kazernete gaan, werd opgeheven. Dat was in or-de. En wij naar Amsterdam, maar nietmeer met de trein. Nee, met een wagenwerden we netjes naar de Oranje Nassau-kazerne gebracht. In die Oranje Nassau-kazerne was een groot-majoor die onsaankeek alsof we een moord begaan had-den. Die vent had natuurlijk niet in die

is wellicht niet op de hoogte, en belustom den militairen dienst te verlaten zul-len ze zich misschien aanmelden. In ’ttweede geval rust eenvoudig de plicht opons, militairen, om geen klasseverraad teplegen.”3 Een jaar later in juli 1917, tij-dens het zogeheten aardappeloproer washet opnieuw onrustig bij de Hembrug.

Op 4 juli staakte een deel van het per-soneel bij de Hembrug en bij de munitie-afdeling van dat bedrijf op de marine-werf. ’s Avonds gingen de stakers naar eenopenluchtbijeenkomst waar de vak-bondsleiders Nelis Kitsz, en Bernard Lan-sink sr., en voorman van de Sociaal-De-mocratische Partij (de latere CPN) DavidWijnkoop spraken. Op het Haarlemmer-plein werd het ’s avonds onrustig, toenstakende ploeggenoten een trein, die ge-reedstond in de Zaanstraat om de weini-ge werkwilligen van de Hembrugnacht-ploeg naar hun werk te brengen, met ste-nen bekogelden.4

Op diezelfde woensdag 4 juli beslootde seinwachter en lid van de Internatio-naal Anti-Militaristische Vereniging J.C.Alders om op grond van gewetensbezwa-ren geen militaire treinen met troepenmeer door te laten. De ‘dienstweigerendeseinwachter’ werd hiervoor ontslagen.5

DIRK SCHILPEen hoofdrolspeler was de vakbondsacti-vist Dirk Schilp, die als militair naar deHembrug overgeplaatst was. Hij maaktedeel uit van het Zaanse afdelingsbestuurvan de ‘syndicalistische’ maar eigenlijkneutrale Algemeene Bond van LosseRijkswerklieden (ABLR).6 De comman-dant van de stelling Amsterdam, Adria-

De grootste staking in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog vond plaats bij eenmunitiebedrijf. Het Staatsbedrijf der Artillerie-Inrichting, gevestigd bij de Hembrug overhet Noordzeekanaal nabij Amsterdam was van essentieel belang voor Nederland dat deneutraliteit gewapenderhand wenste te verdedigen. Meerdere malen werd er gestaaktbij de Hembrug en diverse revolutionair-socialistische organisaties waren hierbijbetrokken. Bovendien waren er contacten met de anarchistische Soldaten- enArbeidersraad in Amsterdam, die een bescheiden maar toch opvallende rol speelde bijde zogeheten rode week in november 1918. Ook de sociaaldemocraten die tijdens deEerste Wereldoorlog de politiek van de godsvrede aanhingen – de klassenstrijd werdtijdelijk opgeschort – lieten zich bij de sociale strijd in de munitiefabriek niet onbetuigd.

De Hembrug produceerde muni-tie en wapens voor het leger enressorteerde daarom onder het

ministerie van Oorlog. Gedurende de pe-riode van 1914 tot 1918 nam de produc-tie sterk toe en bovendien steeg het aantalpersoneelsleden tot ongekende hoogte.Eind 1914 waren er 1.578 man in dienst.In 1915 liep dit op tot 3.285 man. Het be-drijf had vast personeel in dienst. Daar-naast werkten er losse arbeiders, de zoge-naamde ‘losse flodders’. Dit waren vaakvoormalige werklozen, maar ook gedeti-neerden en Belgen die hun vaderlandontvlucht waren. Verder waren er dienst-plichtigen betrokken bij de productie. In1915 waren 615 man te werk gesteld dievrijstelling hadden gekregen om aan deHembrug en op de tijdelijk in gebruik ge-nomen terreinen van de Marinewerf teAmsterdam te gaan werken. De leidingwas in handen van beroepsmilitairen,waardoor de organisatie een sterk hiërar-chisch karakter kende.

STAKING EN OPROERHet eerste grootschalige arbeidsconflictwas dat van augustus 1916. Lage lonen entoeslagen, onhygiënische omstandighe-den in was- en kleedruimtes, onoordeel-kundige indeling van werklieden in dag-en nachtploegen en voortdurende ont-slagdreiging vormden de voornaamstegrieven.2 Verschillende gemobiliseerdevakbonds- en linkse politieke activistenzagen toen al het belang in van het doormiddel van pamfletten informeren vande ‘broeders in het wapenpak’ over de ge-varen van het werken in de wapenindus-trie: “Want het meerendeel der militairen


de Hembrug gedurende

sfeer gezeten, dus hij wist helemaal nietwat er aan de hand was. Nou ja, en toenzijn we met een hele troep de Internatio-nale zingend eruit gegaan. ’s Avonds heb-ben we met de stakers vergaderd en demaandag daarop zijn we – na een drukkeweek die we hadden gehad – weer aan hetwerk gegaan.”8

HEMBRUGSTAKING 1918Op 18 april 1918 brak na een oproephiertoe van de ABLR de grootste stakingtijdens de Eerste Wereldoorlog uit.9 Hetbelangrijkste motief voor de staking vande losse arbeiders was de lange arbeids-tijd. Van maandag tot en met vrijdagwerkten de arbeiders twaalf en op zater-dag tien uur per dag. Pauzes en reistijdmeegerekend waren zij gemiddeld 82 uurper week van huis.10 De staking brachtniet alleen grote beroering in Amster-dam. Ook in Zaandam, Delft en Woerdenwas het onrustig. De fabrieken hier warende bevoorradingscentra van het leger.

Naast de arbeidstijden speelden op-merkelijk genoeg ideologische motieveneen rol. Linkse bladen zoals de anarchisti-sche Vrije Socialist en De Tribune van deradicale Sociaal-Democratische Partij(SPD) besteedden aandacht aan de sta-king van de munitiearbeiders aan deHembrug, in Delft en in Amsterdam inapril en mei 1918. Zo wees De Vrije Soci-alist op de oproep van de directie aan mi-litie-, landweer- en landstormplichtigenom in de munitiefabrieken te komenwerken: “De toepassing in het klein vande aanstaande burgerlijke dienstplicht.”Een toespeling op regeringsplannen omhet aantal te mobiliseren mannen verderuit te breiden. De oproep had echter gere-sulteerd in weinig aanmeldingen. Het be-sluit van de ‘moderne’ sociaal-democra-tische bond, de Algemeene Nederland-sche Rijkswerklieden Bond (ANRB) omaan het werk te blijven en “zich te verla-gen tot onderkruipers” viel de krant felaan en zij juichte het overgaan van hon-derden arbeiders naar de Bond van LosseRijkswerklieden toe: een bond “die denklassenstrijd voert op de wijze zooals heteen organisatie betaamt, aan de zijde der


arbeiders, immer en ten allen tijde”. Deanarchisten hadden een stille hoop datdeze staking de voorbode zou zijn vaneen algemene werkstaking.11

Gerard van het Reve, bijgenaamd ‘Van-ter’, de vader van de volksschrijver, publi-ceerde naar aanleiding van de aankondi-ging van het terugsturen van de stakendedienstplichtige munitiewerkers het vol-gende in de Soldaten-Tribune: “Aan deMunitiearbeiders in ‘t Soldatenpak! [...]Wij voelen het als een behoefte u te ver-welkomen in onze rijen, nu ge terugge-zonden zijt naar uw regimenten.” Uit hetartikel blijkt dat door toedoen van deABLR meer dan 40 correspondentschap-pen gecreëerd werden om het contacttussen de stakende arbeiders en de solda-ten te onderhouden.12

ARBEIDERS IN HET SOLDATENPAKDeze Soldaten-Tribune was het blad vande Nederlandse soldatenraden en pro-beerde naar Russisch voorbeeld revoluti-

onaire organen van socialistische solda-tenmacht op te bouwen. In de praktijkwaren het vooral geheime soldatencomi-tés die samenwerkten met andere revolu-tionaire organisaties in de burgermaat-schappij.

Er vond sabotage plaats bij de Hem-brug. Schilp, die in samenspraak met Da-vid Wijnkoop en Vanter betrokken wasbij de opbouw van soldatenraden, ver-moedde dat een groot deel van de gepro-duceerde geweren niet deugde.13 De mu-nitiewerkers streden op meerdere manie-ren tegen het militarisme. Ter ondersteu-ning van de dienstweigeraars hadden zebijvoorbeeld een fonds opgericht.14

Op de eerste dag van de staking legdenop de Hembrug ongeveer 3.000 werklie-den, ruwweg de helft van het totale aantalarbeiders, het werk neer.15 Hieronderwaren ook dienstplichtigen.16 Op detweede dag werden 4.500 stakers geteld.17

De commandant sommeerde de staken-de militairen zich in uniform bij hem te


gebeurde, zij het dan niet in uniform.21

Zodoende bleven de militaire stakers zeertegen de zin van de stellingcommandantonbestraft.

De staking van de arbeiders op deHembrug verliep in de derde week vanmei. Vooral veel vaste werknemers diehadden meegestaakt, toonden zich werk-willig. Op 23 mei beëindigden de stakershun actie. Een direct resultaat leverde destaking niet op. Wel verkortte de leidingvan de Hembrug in juli 1918 de arbeids-tijd van maandag tot en met vrijdag meteen uur en op zaterdag met twee uur. Mo-derne en onafhankelijke vakbewegingentwistten of de staking tot deze verbete-ring had bijgedragen.22

REVOLUTIEPOGINGBij de Hembrug waren verscheidene sol-daten werkzaam die betrokken waren bijradicaal-socialistische organisaties,waaronder een anarchistische Soldaten-en Arbeidersraad (SAR). Dit was eengroep die in navolging van de RussischeRevolutie voorbereidingen trof voor eenomwenteling in Nederland. De leden wa-ren niet afkerig van het gebruik van wa-pens. Ze waren betrokken bij de diefstalvan granaten en van patronen bij deHembrug. De activisten uit de hoek vande SAR wilden in het heetst van de strijdeen daad stellen. De trein die tijdens destaking van 1918 dagelijks met werkwilli-gen van het Amsterdamse Centraal Stati-on naar de Hembrug en terug reed, deedhen zinnen op wraak. Ze besloten tot hetplegen van een aanslag op de trein. Doorinfiltratie van de inlichtingendienst in deSoldaten- en Arbeidersraad mislukte de-ze actie. Aanleiding hiertoe vormden deberichten die de Amsterdamse politieontving over een spectaculaire diefstalvan 20.000 patronen bij de Hembrug. Ophet voorbalkon van tram 18 was een con-versatie opgevangen waarin gesprokenwerd om deze te gebruiken tegen de poli-tie en militairen.23

Het was dan ook zeker onrustig, nietalleen in Amsterdam maar ook internati-onaal in het laatste oorlogsjaar. In Duits-land vonden stakingen plaats in de wa-penindustrie en brak een revolutie uit.Onder invloed daarvan deed ook deSDAP-leider Pieter Jelles Troelstra in no-vember 1918 een revolutiepoging. De le-den van de SAR in Amsterdam probeer-den op hun geheel eigen wijze een bijdra-ge te leveren aan de verandering van hetstaatsbestel. Zij waren betrokken bij de

gewelddadige en bloedige demonstratievan 13 november die voerde langs diver-se kazernes, waarbij gepoogd werd de sol-daten de kant te laten kiezen van de revo-lutionair-socialisten. Van een lid van deSAR, genaamd Hofman, is bekend dat hijtegen de politie-infiltrant Wooning zouhebben gezegd ‘let op maat – meteen gaik dat eitje van jou tussen die lui depone-ren en dan zul je wat beleven!’ Tot grotegeruststelling van Wooning vonden ze‘zijn’ handgranaten beter dan die, welkezij bij de Hembrug hadden gestolen.‘Zijn’, dat wil zeggen de door de politie-functionaris Wooning geleverde hand-granaten bevatten namelijk geen spring-lading. Eerst gooide Hofman een hand-granaat naar de schietende soldaten. Degranaat ontplofte echter niet. Een anderlid van de SAR stopte de handgranaatmaar weer terug in zijn zak. Hij zei op eenlater gehouden anarchistische vergade-ring, dat hij vermoedde dat Hofman doorzijn zenuwachtigheid de veiligheidspalhad afgebroken en dat daardoor het dingniet ontplofte. De volgende morgen op14 november ontving Wooning een be-richt dat er een niet-ontplofte handgra-naat was afgegeven op het politiebureauMuiderpoort. Wooning haalde het ‘cor-pus delicti’ meteen op, waardoor het ‘aande circulatie werd onttrokken’.24 Een roe-rige periode kwam ten einde.

Ron Blom

Ron Blom is historicus en auteur vano.a. het boek ‘Amsterdam en de

Eerste Wereldoorlog’, uitgeverij Aspekt,Soesterberg, 2014.

1 Gebaseerd op mijn inleiding tijdens debijeenkomst van 4 december 2004 van hetZaanse fonds De Rooie Cent op het voor-malige Hembrugterrein.De overige noten uit dit artikel komenbeschikbaar op: tinyurl.com/RonBlom

vervoegen, maar dit gebeurde niet. Decommandant van de Stelling van Am-sterdam, A.R. Ophorst, constateerde:

“Toen op 18 april jl., de werkstakingaan de Hembrug was uitgebroken, zijnnagenoeg alle militairen, die hiertoe ver-plicht waren, in gebreke gebleven, zich temelden. Enkelen zijn gearresteerd, eenpaar anderen hebben zich een, twee ofmeer dagen te laat gemeld, doch de over-groote meerderheid is eenvoudig wegge-bleven.”18

De soldaten (volgens de ABLR tussende 1.400 en 1.500 in totaal19) verschenenpas op 25 april nadat de vakbond van delosse arbeiders hen hiertoe aanspoorde.De ABLR had voor zijn oproep een vier-tal redenen. In de eerste plaats wilde debond een verder overleg met de ministervan Oorlog mogelijk maken. Dit was op24 april afgebroken omdat de Nederland-se regering geen stakende militairen

wenste te zien. Zij was hierover zeer be-zorgd en was van plan om de staat vanbeleg in Amsterdam af te kondigen, in-dien de stakende dienstplichtigen zich bijeen onvermijdelijk volgende arrestatiezouden verzetten. Verder wilde de bondniet langer de verantwoordelijkheid voorde dienstplichtigen dragen. Bovendienwaren de dienstplichtigen onder de sta-kers benadeeld, doordat broodkaarten enbonboekjes waren ingetrokken. Ten slot-te dreigde voor hen strafrechtelijke ver-volging. De Krijgsraad zou de militairenvoor desertie kunnen veroordelen.20 Destellingcommandant van Amsterdam be-paalde dat alle stakers naar diverse on-derdelen in het leger zouden wordenovergeplaatst. Hetgeen overigens onuit-gevoerd bleef. Van de commandant op deHembrug moesten zij zich de volgendedag gewoon op het werk melden, hetgeen


WASLOKAAL (2010)

Foto

: M

arjo

lein

Len

sink


Een opvallende rol in die herden-king speelt het werk van de zoge-naamde war poets. Dit zijn solda-

ten die tijdens of na de oorlog getuigdenvan hun ervaringen in de vorm van ge-dichten. Ook in andere landen werdenoorlogsgedichten geschreven, maar dezehebben in geen enkel ander land zo’n ca-nonieke status gekregen als in Groot-Brittannië. Zestien van deze dichtershebben zelfs een ereplaats gekregen in dezogenoemde Poet’s Corner in Westmin-ster Abbey.

De meest bekende van hen is WilfredOwen. Wat maakt zijn werk zo speciaal?

Waarom heeft zijn werk zoveel weer-klank gevonden en wat betekenen de ge-dichten voor een lezer bijna een eeuw la-ter? Gaat het om een aanklacht tegen deoorlog of is het in de eerste plaats eenmanier om de doden te herdenken? Aande hand van drie aspecten van leven enwerk van Owen zal ik hier een antwoordop proberen te geven.

SOLDAATDe gedichten van Owen lijken op het eer-ste gezicht een aanklacht tegen de oorlogen ze tonen expliciet de gruwelijkhedenen ontberingen aan het front. Maar tochnam Owen zelf nooit publiekelijk stellingtegen de oorlog, zoals zijn vriend endichter Sassoon wel deed. Hoewel hij bijhet uitbreken van de oorlog in Frankrijkeen realistisch beeld van de oorlog had,koos hij er voor om vrijwillig in dienst tegaan. Hij was een overtuigd soldaat, diemet trots zijn uniform droeg en metminachting naar de burgers keek die nietin dienst gingen. Later, toen hij tijdelijkafgekeurd was vanwege shell shock (te-genwoordig: Post Traumatic Stress Di-sorder), schreef hij zijn bekendste ge-dichten, maar besloot na zijn behande-


ling terug te keren naar het front, waar hijuiteindelijk vlak voor de wapenstilstandzou sneuvelen. In zijn persoonlijke keu-zes was hij dus eerder representatief voorde soldaten dan voor antimilitarisme ofpacifisme.

Wat dreef hem ertoe in dienst te gaanen uiteindelijk ook te blijven? Op hetmoment dat de oorlog uitbrak woondeOwen in Frankrijk, waar hij Engelse lesgaf en zo het hoofd boven water hield.Hij had de ambitie om dichter te wordenen had geprobeerd een beurs te krijgenvoor een studie aan de universiteit omdatzijn ouders die niet konden bekostigen,maar was daar niet in geslaagd. Pas in1915, nadat hij in Engeland was terugge-keerd, meldde hij zich als oorlogsvrijwil-liger bij de Artists’ Rifles en werd hij opge-leid als officier.

Aanvankelijk werden officieren uit-sluitend gerekruteerd uit de welgesteldemilieus, maar naarmate de oorlog vor-derde, bleek het noodzakelijk om ookjongens uit de middenklasse op te leiden.Zij werden zo niet alleen geschoold, maarkwamen ook in aanraking met de offi-cierscultuur die eerder alleen voor de ho-gere klassen gereserveerd was en waar zijin vredestijd nooit aan hadden kunnendeelnemen. Ook Wilfred Owen kon in delegerexamens laten zien wat hij waardwas, en genoot nu een sociale status diehij eerder niet had kunnen bereiken. Ter-wijl Owen voor de oorlog moeite had omzijn plek in de maatschappij te vinden,ging hij in het leger voor het eerst werke-lijk deel uit maken van een gemeenschap.Als officier kreeg hij kansen om zich teontplooien die hem in de burgermaat-schappij ontzegd waren.

Eenmaal in dienst en blootgesteld aande verschrikkingen van het westelijkfront, groeide een sterke verbondenheidmet de soldaten aan wie hij leiding gaf.Zijn woede en verontwaardiging richtenzich daarbij op de burgers die geen benulleken te hebben van wat de soldatendoormaakten en daar onverschillig te-genover leken te staan. Allerlei aspectenvan zijn gedichten hangen dan ook sa-men met de typische positie van een sol-

Invincible Spring – over soldaten-dichters en herdenking

Nu, honderd jaar na het begin van de EersteWereldoorlog, heeft de herdenking ervan nogsteeds een belangrijke plaats in de Britsemaatschappij. In elk dorpje staat wel eengedenkteken met de namen van degesneuvelden, vaak reeksen met lokalefamilienamen, en onderaan, in een soortpostscriptum, de namen van de gevallenen inde Tweede Wereldoorlog. Op de eerste zondagna 11 november, de dag waarop ruim 95 jaargeleden de wapenstilstand in ging, vindt nogieder jaar de dodenherdenking plaats.

FutilityMove him into the sun –Gently its touch awoke him once,At home, whispering of fields half-sown.Always it woke him, even in France,Until this morning and this snow.If anything might rouse him nowThe kind old sun will know.

Think how it wakes the seeds –Woke once the clays of a cold star.Are limbs, so dear achieved, are sidesFull-nerved, still warm, too hard to stir?Was it for this the clay grew tall?– O what made fatuous sunbeams toilTo break earth’s sleep at all?

The Poems and Fragments of Wilfred Owen. ed. Jon

Stallworthy. London: Chatto & Windus, 1985.

WILFRED OWEN


AMOK OnderzoeksdossierVDdaat: de afzondering en vijandigheid tenopzichte van de maatschappij (us againstthem), en schuldgevoel en loyaliteit tenopzichte van gesneuvelde kameraden.Net als de hoofdpersoon in Remarque’sberoemde roman Im Westen nichts Neues(1929), lijkt Owen zich uiteindelijk meerop zijn plek te voelen tussen de troependan in de burgermaatschappij.

CHRISTENOwen had een sterk religieuze achter-grond en maakte als jongeman deel uitvan een evangelische kerkgemeenschap.Tot vlak voor zijn dood stuurde hij trouwbrieven aan zijn diep gelovige moeder.Als dichter had hij weliswaar afstand ge-nomen van het geloof en oriënteerde hijzich op de romantiek, maar in zijn oor-logsgedichten kon hij die christelijke er-fenis toch niet verloochenen. Het frontwordt in zijn verbeelding een hel op aar-de en de ontberingen van de soldatenworden, zoals ook op sommige gedenk-tekens, vergeleken met het lijden en ster-ven van Christus. De gedichten hebbenonmiskenbaar een apocalyptisch karak-ter.

Als persoon bracht die religieuze over-tuiging Owen in een geweldige spagaat.Hij verweet de kerk dat ze zich niet on-dubbelzinnig uitsprak tegen oorlog engeweld maar nam het zijn evangelischekennissen kwalijk dat ze vanwege hun

geestelijke functie geen dienst namen.Als dichter wilde hij getuigen van het lij-den van de soldaten die hij onder zijnhoede had, maar als militair wilde hijzich wreken op degenen die de dood vanzijn mannen op hun geweten hadden. Ineen ultieme paradox werpt hij zichzelf innavolging van Christus zelfs op als hunherder: “And now I am among the herdsagain, a Herdsman; and a Shepherd ofsheep who do not know my voice” (Col-lected Letters, no 649, p.571). Hoewel hijals dichter getuigt van hun lijden, leidt hijhen als hun officier naar de slachtbank.

In lijn met het evangelie legde Owende nadruk op opofferingsgezindheid enbroederschap, maar ook beschrijft hijondubbelzinnig de opwinding van hetdoden (‘we slashed bones bare’ – ‘we kap-ten botten bloot’, ‘I fought like an angel’ –‘ik vocht als een engel’, ‘superhuman in-humanities’ – ‘bovenmenselijk onmense-lijke daden’). Het ultieme offer blijktdaarbij niet in de eerste plaats het verliesvan het eigen leven, maar de schuld diede soldaat op zich laadt door het kwaadwaaraan hij deelneemt. Het lichamelijkelijden en de verminkingen, die hij expli-ciet beschrijft, worden een zinnebeeldvoor de morele verwording van de solda-ten (‘like a devil’s sick with sin’ – ‘[een ge-zicht] als van een duivel ziek van zonde’)en voor de schuld waarvan de maat-schappij haar handen wil wassen (‘was-

hed-out us like stains’, ‘hushed-upwrongs’ – ‘spoelden ons als vlekken uit’,‘verzwegen misstanden’). De vijandblijkt een dubbelganger die hij berooftvan diens toekomst en alles wat die daar-in aan de zijnen had kunnen geven.(“Strange meeting”) Owen kan Remar-que de hand reiken.

DICHTERHoe gaat Owen om met zijn tegenstrijdi-ge loyaliteiten en met de morele dilem-ma’s? Hiervoor mobiliseert hij het ro-mantisch idioom waar hij als dichter meevertrouwd was. Net als bij veel andereBritse oorlogsdichters zit zijn werk volmet beelden van de natuur. De contextvan de oorlog gaf dit een concrete verwij-zing en morele scherpte. Enerzijds gaathet verwijzen naar ‘thuis’ (home) en naar‘vroeger’ (voor de oorlog) en suggereerthet een verloren onschuld, anderzijdskomt het te staan voor het Engeland datverdedigd en behouden moet worden.Maar ook is er een tegenstelling tusseneen geïdealiseerd natuurlijk landschapen het totaal verwoeste maanlandschapvan no man’s land. In Owens werk wordtgesuggereerd dat de soldaten zijn afge-zonderd van de natuurlijke wereld en

VruchteloosKom, leg hem in de zon.Haar lichte streling wekte hem wel meer –Thuis, fluisterend van onbezaaide grond.Zij wekte hem altijd, ook aan dit front.Tot deze morgen, deze sneeuw. Dit keerGeldt des te meer: als íets hem wekken kon,Is het de goede oude zon.

Zij wekt toch ook de zaden?Zelfs ooit de klei van onze koude ster!Staan armen (pas volgroeid maar sterk),

staan zijden(Nog slank, nog warm), dan plots voor haar

te ver?Was het voor dit dat klei rechtop ging lopen?– O wat deed stomme zonnestralen strijdenOm, sowieso, een ster z’n slaap te slopen?

Herdichting door Tom Lanoye in: Niemands Land.

Gedichten uit de Groote Oorlog. Amsterdam:

Prometheus, 2002.

STILL UIT OORLOGSFILM ALL QUIET ONTHE WESTERN FRONT (1930), EEN VERFIL-

MING VAN IM WESTEN NICHTS NEUES


worden geofferd om de voortgang hier-van veilig te stellen, al zullen ze er zelfnooit meer deel van uitmaken: “ForGod’s invincible spring our love is madeafraid; / Therefore, not loath, we lie outhere; therefore were born, / For love ofGod seems dying.” (“Exposure”) (‘Onzeliefde is beducht om Gods onoverwinne-lijke lente; / Daarom liggen we hier, zon-der tegenzin; daartoe zijn wij geboren, /Want de liefde voor God lijkt te tanen.”)

Een typisch element in het werk vanOwen daarbij is zijn aandacht voor het li-chamelijke. Als geen ander weet hij deverspilling van mannenlevens indrin-gend voelbaar te maken, zoals bijvoor-beeld in het gedicht Futility. Met name detalloze manieren waarop de zintuiglijkewaarneming wordt vernietigd, weet hijaangrijpend te verbeelden. Zijn homo-seksualiteit, die zijn broer later tevergeefsheeft trachten weg te censureren doorzijn brieven te verknippen, speelde daar-in ongetwijfeld een rol. Maar niet de ge-voeligheid waarmee hij een intiem beeldschetst van het lijden van de soldaten,maar de oorlog zelf verschijnt daarbij alstegennatuurlijk. Zijn radicalisme is nietpolitiek of religieus maar zit ‘m juist opdit persoonlijke niveau.


In het Belgische blad Vrede (Tijdschriftvoor Internationale politiek) schrijftLudo de Brabander over ‘De vredes-

beweging en Wereldoorlog I’. Hij behan-delt de dienstplicht, die samen met demassaproductie van het industriële kapi-talisme de basis vormde voor de oorlogs-voering. Alleen in Australië (referen-dum!), het door Engeland bezette Ier-land (nationale staking) en Zuid-Afrikaging de dienstplicht niet door.

De Brabander behandelt verder deburgerlijke vredesbeweging, het verzetvan de vrouwenbeweging tegen de oor-log en de revolutionaire anti-oorlogsbe-weging. (tinyurl.com/Brabander)

Enigszins vergelijkbaar is een herpu-blicatie in Graswurzelrevolution van Ul-rich Bröckling,‘Proletarisch Patriotisme’.Hij heeft het over Marx en Engels als ‘re-volutionaire opportunisten’. Ze zagen het

De Eerste Wereldoorlog in deinternationale vredespers van nu

Russische rijk tot in de jaren zeventig vande 19e eeuw als een grotere bedreigingvoor de arbeidersbeweging dan oorlog.Pas toen ze oog kregen voor de revolutio-naire potentie van de Russische samenle-ving zelf, veranderde hun denken in ditopzicht. Daarnaast worden de positiesvan de hoofdstroom van de sociaalde-mocratie aan het begin van de oorlog(vaderlandsverdediging en beschermingvan de eigen organisatie), de links-radi-cale socialisten, zoals Luxemburg enLiebknecht en de syndicalisten/anarchis-ten geanalyseerd. (tinyurl.com/Graswur-zel)

In The Guardian (‘Echoes of 1914’)stelt historicus Christopher Clark devraag of er parallellen te trekken te zijntussen de internationale conflicten vannu in landen als de Oekraïne en Libië ende voorgeschiedenis van 1914. Naast on-

heilspellende echo’s ziet hij toch vooralverschillen en blijkt een aanhanger vande bekende uitspraak van Mark Twaindat de geschiedenis zich niet herhaalt,maar af en tot wel rijmt. (tinyurl.com/Echoes-1914)

Peace News bespreekt een handzaamboekje voor scholieren van Ann Kramerover de 20.000 Britse dienstweigeraarstijdens de eerste Wereldoorlog,‘Conchies– Conscientious Objectors of the FirstWorld War’. Daarin onder meer het ver-haal dat vijftig dienstweigeraars in hetgeheim werden getransporteerd naarFrankrijk, waar ze vermoedelijk zoudenzijn geëxecuteerd als de filosoof BertrandRussell, een bekende pacifist met toegangtot de premier, niet had ingegrepen. (ti-nyurl.com/Ann-Kramer)

Kees Kalkman

Het is een vertrouwd cliché dat ‘be-schaving’ slechts een dun vernis is dat intijden van oorlog snel afbladdert. Maarin de gedichten van Owen en de romanvan Remarque gebeurt ook het omge-keerde. Ontdaan van alle maatschappe-lijk verschillen, kwetsbaar en terugge-worpen op de meest basale reflexen enbehoeften, kwam aan het front ook degelijkheid van mensen (mannen) preg-nant naar voren. Zoals in Remarque’s ro-man Im Westen nichts Neues de onzin-nigheid van maatschappelijke hiërar-chieën blijkt, en de contouren voor eendemocratische gezindheid zichtbaarworden, vragen Owens gedichten in eenwonderlijke mengeling van militaire ka-meraadschappelijkheid, christelijkenaastenliefde en homoseksuele sensibili-teit aandacht voor de schoonheid enkwetsbaarheid van het menselijk li-chaam. Beide aspecten zijn componen-ten geworden van een modern humanis-me dat zo vanzelfsprekend is dat het onsperspectief, ook op (de) oorlog, vergaandbepaalt.

Maar tegenover het humanistischewerk van Remarque en Owen staan ookgedichten en romans die heel andereconclusies trekken uit de oorlog. Denk

aan de fascinatie voor het geweld zoalsverwoord door Jünger of de onpersoon-lijke, explosieve poëzie van Majakovski,het antisemitisme van Celine, of het fu-turisme van Ungaretti, in de jaren dertigsympathisant van Mussolini. Hun werkpast niet zo comfortabel in het naoorlog-se plaatje van liberale democratieënmaar is evenzeer product van deze oor-log en belicht eveneens cruciale aspectenervan, die onder meer een rol zoudenspelen in de ontwikkeling van het fascis-me.

In Groot-Brittannië zette de EersteWereldoorlog juist ontwikkelingen ingang die uiteindelijk zouden leiden tot deteloorgang van een meedogenloos impe-rialisme en een bikkelharde klassenmaat-schappij. De waarden die het werk van deoorlogsdichters uitdraagt, waren daarbijeerder een gevolg van de oorlog dan hetuitgangspunt ervan. Deze gedichten ge-ven dan ook niet alleen een stem aan dehonderdduizenden mannen die wegge-rukt werden uit de Britse samenleving,maar ook aan een mentaliteit die ken-merkend zou blijken voor de verdereontwikkeling ervan.

Stijn van der Putte


Op 16 april 1917 kwam Lenin,leider van de bolsjewistischepartij, terug in Petrograd na

een decennium van ballingschap. Leninbeschouwde de Wereldoorlog als een im-perialistisch conflict en riep de soldatenop hun geweren naar de kapitalistischeleiders te richten die ze naar de loopgra-ven stuurden. Lenin kwam naar Ruslandmet Duitse steun: Berlijn hoopte dat deterugkeer van bolsjewieken die zich tegende oorlog keerden de Russische oorlogs-inspanning zou ondermijnen. Lenin’soproep ‘Vrede, Land en Brood’ kreeg toe-nemende steun van de bevolking en op 7november 1917 werd de Voorlopige Re-gering afgezet en gold het Sovjetgezag.

De bolsjewieken beloofden vrede aande inwoners van Rusland die zo zwaar

onder de oorlog leden. Op 8 november1917 deed Lenin een beroep op alle strij-dende partijen om de oorlog te beëindi-gen. De Centrale Mogendheden reageer-den door in te stemmen met een wapen-stilstand aan het oostfront en Trotskiging in de winter van 1917-1918 onder-handelen over een aparte vrede metDuitsland en haar bondgenoten bij dePoolse stad Brest-Litovsk. Trotski pro-beerde tijd te rekken door de harde voor-waarden te weigeren, in de hoop op eenrevolutie in Midden-Europa.

Toen Duitsland echter in februari 1918de strijd aan het oostfront hervatte, wer-den de bolsjewieken gedwongen om op 3maart 1918 het Verdrag van Brest-Litovskte ondertekenen. Door dit verdrag moes-ten Finland, Polen, de Baltische provin-cies, Oekraïne en de Kaukasus aan deCentrale Mogendheden worden overge-geven, totaal een derde van de bevolkingvan het Russische Rijk, een derde vanhaar landbouwgrond en driekwart vande industrie. De antibolsjewistische Rus-sen die trouw gebleven waren aan de ge-allieerden, namen nu de wapens op tegende bolsjewieken. Ze werden actief ge-steund door de geallieerden die hooptenhet Oostfront weer op te bouwen.

Begin 1919 steunden Frankrijk en Ita-lië de Witten, zoals de anticommunisti-sche krachten werden genoemd, met mu-nitie en voorraden, terwijl de Britten enAmerikanen juist hoopten de strijdendeRussische partijen te verzoenen. Ook


toen al traden de VS als geopolitiekscheidsrechter op in de regio. In januaristelden de geallieerden voor om bespre-kingen te voeren over een wapenstil-stand. De Roden, de communisten, gin-gen akkoord, maar de Witten weigerden.In maart 1919 ging de Amerikaanse di-plomaat William C. Bullitt naar Moskouen kreeg daar vredesvoorstellen van decommunisten die de geallieerden nietaanvaardden. Hierop staakten zij hun po-gingen tot een oplossing te komen envoerden hun steun aan de Witten op.

MILITAIRE INTERVENTIE Rechtstreekse militaire interventie van degeallieerde strijdkrachten was er op klei-ne schaal, met een totale inzet van zo’n200.000 soldaten. De Fransen concen-treerden zich op Oekraïne, maar kwamendaar in een complexe strijd terecht tussenhet Rode Leger, Witte Legers, Oekraïensenationalisten en anarchisten. In maart-april 1919 werden de Franse troepen al-weer teruggetrokken, na nauwelijks eenschot te hebben gelost. Britse troepen wa-ren actief in Noordwest-Rusland en inhet zuiden aan de Zwarte Zee waar de ha-venstad Batoemi bezet werd. Het achter-liggende idee was het veiligstellen van de

Rusland en de gevolgen vanWat aan het begin van de oorlog nog hetRussische Rijk was, werd na de oorlog voor-loper van de in 1922 opgerichte Sovjet-Unie.Toen de oorlog in augustus 1914 begon, leiddedit voor Rusland meteen al tot grote nederlagenin Noordoost-Polen en tijdens de beruchte slagbij Tannenberg. Polen, tot dan deel van hetRussische Rijk, werd in 1916 verloren aan deDuitsers en de Duitse troepen rukten op tot300 kilometer van Moskou. Het moreel van deRussische soldaat verslechterde en desertiewerd een groeiend probleem. De voedsel-aanvoer was slecht en onregelmatig. Naarmatede frontlinie dichter bij het thuisfront kwam,werd de chaos groter.

Foto

: Fot

oarc

hief

IN

SUD

OK

Foto

: Fot

oarc

hief

IN

SUD

OK

PANTSERTREIN BURGEROORLOG


oliebronnen op de Kaukasus, waar HenryDeterding juist concessies had gekregen.Koninklijke/ Shell verloor echter haaroliebronnen omdat de bolsjewieken nade Oktoberrevolutie alle buitenlandseoliebelangen confisqueerden. De laatsteBritse troepen uit Archangelsk en Moer-mansk vertrokken in de vroege herfst van1919 en in juli 1920 ging ook Batoemiverloren. Het enige leger dat nog echt ge-vaar opleverde waren de Japanners diegrote delen van Oost-Siberië bezetten.

In de eerste helft van 1919 vond tenoosten van het Oeralgebergte de belang-rijkste strijd plaats. Admiraal Koltsjak,aanvoerder van een van de Witte legers,rukte op maar stuitte op een tegenoffen-sief van het Rode Leger. Koltsjak trok zichterug in Siberië en vormde in de stad Ir-koetsk een regering die in december 1919werd omvergeworpen door sociaal-revo-lutionairen.

In het Europese deel van het RussischeRijk was eind augustus 1919 het grootstedeel van Oekraïne in handen van de Wit-ten. De communisten waren verdreven,maar de Oekraïense nationalisten warenverdeeld in hun houding ten opzichte

de Eerste WereldoorlogAMOK OnderzoeksdossierVD

van generaal Denikin en zijn Witte leger.De nationalistische antisemitische leiderSymon Petljoera (nog steeds aanbedendoor de tegenwoordige Oekraïense nati-onalisten) stond vijandig tegenover hem,maar de Galiciërs in het westen gavenvoorkeur aan hem boven de Polen, die zijals hun grootste vijand beschouwden.

In september 1919 trokken de Wittennaar het noorden van Oekraïne om naarMoskou op te rukken. Op 13 oktober na-men ze de stad Orjol in, 300 kilometer tenzuiden van Moskou. Intussen naderdevanuit Estland generaal Joedenitsj destadsgrens van Petrograd (Sint-Peters-burg). Maar door tegenaanvallen van hetRode Leger moesten de Witten zich te-rugtrekken: Joedenitsj naar Estland enDenikin naar Oekraïne waar zijn legervoortdurend werd aangevallen door departizanen van Nestor Machno.

POOLS-RUSSISCHE OORLOGIn 1920 was er een laatste reorganisatievan de Witte legers op de Krim onder lei-ding van generaal Wrangel, die noord-waarts het Rode Leger aanviel en een deelvan Oekraïne en het Koebangebied konbezetten. Maar het Rode Leger overwonWrangel en wat volgde was de evacuatievan 150.000 soldaten en burgers over zeevan de Krim naar Turkije. Daarmeekwam in november 1920 een einde aande Russische Burgeroorlog. Een anderconflict in die tijd was de Pools-Russischeoorlog. Het Poolse staatshoofd Pilsudskihad de pretentie het Poolse Rijk te latenherleven met oude grenzen van voor1772 en viel in april 1920 Rusland aan.Zijn streven was het opzetten van eenconfederatie, waartoe ook Wit-Rusland,Litouwen en Oekraïne zouden behoren.In mei 1920 werd Kiev ingenomen metsteun van de Oekraïense nationalisten,maar het Rode Leger wist de Polen te ver-drijven. In oktober 1920 moesten de Po-len akkoord gaan met een wapenstil-stand. In maart 1921 werd het vredesver-drag van Riga van kracht, waarbij Polengrondgebied moest afstaan aan deRSFSR, voorloper van de Sovjet-Unie.Finland, Polen en de Baltische Staten (tot1940) bleven onafhankelijk, terwijl Oe-kraïne en de zuidelijke Kaukasus (Arme-nië, Georgië en Azerbeidzjan) onderdeel

werden van de Sovjet-Unie en pas in 1991hun onafhankelijkheid terugkregen.

Na de interventie- en burgeroorlogwerd consolidatie van het Sovjetgrond-gebied de voornaamste prioriteit vanMoskou en werd gestreefd naar normali-sering van de betrekkingen met het Wes-ten. Bij opbouw van diplomatieke relatiesmet Frankrijk en Groot-Brittannië wildeStalin zich zelfs zo ‘betrouwbaar’ opstel-len dat hij voorkwam dat de SpaanseBurgeroorlog in een revolutie uitmond-de. De anticlimax kwam met het verdragmet nazi-Duitsland. De Baltische statenwerden weer Russisch, het oosten van Po-len werd bij Sovjet-Oekraïne gevoegd. Nade Duitse inval in de Sovjet-Unie op 22juni 1941 volgde de bezetting door de na-zi’s. De troepen van Hitler werden in deBaltische staten en in het westen van Oe-kraïne als bevrijders ontvangen. Na af-loop van de Tweede Wereldoorlog kwa-men grote delen van Oost-Europa onderheerschappij van Moskou.

In de Russische geschiedschrijvingwordt op de Eerste Wereldoorlog terug-geblikt als de periode waarin een eindekwam aan het Russisch Imperium van detsaren en het begin van de Sovjetperiode.De geopolitieke gevolgen van de EersteWereldoorlog waren in eerste instantieeen verlies van grote delen van het Rus-sisch grondgebied aan Duitsland als ge-volg van het Verdrag van Brest-Litovsk,maar na de Duitse capitulatie beperktedit verlies zich tot Finland, Polen en deBaltische staten Estland, Letland en Li-touwen, hoewel deze drie laatste landenals gevolg van de Tweede Wereldoorlogweer deel van de Sovjet-Unie werden tot1991.

De situatie na beide wereldoorlogenlegde onder meer de basis voor de huidi-ge geweldsspiraal in Oekraïne, waarbijook nog teruggegrepen wordt op de ex-treemnationalistische en antisemitischestandpunten van Symon Petljoera. Zijnportret wordt meegedragen in nationa-listische demonstraties, wat weer leidt totgeweld tegen de joodse bevolking in bij-voorbeeld de Zuid-Oekraïense stadOdessa.

Bas van der Plas

CHINEES BATALJON, BURGEROORLOG


Doorgaans worden de gevolgenvan dubbele loyaliteit in tijd vanoorlog geschetst door erop te

wijzen dat ‘genezen’ synoniem was/is aan‘weer gereed maken voor oorlogsdeelna-me’ en dat het medische werk erop ge-richt was/is de staat zoveel mogelijk hetuitbetalen van oorlogspensioenen te be-sparen. Maar dat deze gevolgen ongelijkverdeeld zijn over diverse categorieënzieken en gewonden, krijgt weinig aan-dacht, al moet er meteen bij worden ge-zegd dat dit een epidemiologische onge-lijkheid is, en dus niet opgaat voor iedereindividuele arts. Individuen worsteldenmet de dubbele loyaliteit. Zij die geheelkozen voor Hippocrates, kwamen vaakin conflict met hoger geplaatste militai-ren. Zij die geheel kozen voor Mars, en/ofvoor het bevredigen van de eigen medi-sche nieuwsgierigheid, werden op datmoment en op die plek doorgaans zeergewaardeerd, maar later vaak alsnogweggezet als duivels in witte jassen. Ken-merkend voor de drie categorieën die ikzal behandelen – de gezichtsmismaakten,de invaliden en de neurotici – is dat ersteeds minder sprake zal zijn van Hippo-crates en steeds meer van Mars. Het tijd-perk is 1914-1918.

DE GEZICHTSMISMAAKTENVele duizenden verlieten voor eeuwigdoor vlammenwerpers of granaatsplin-ters verminkt de slagvelden van de oor-


log, en dat op een wijze waar de maag vanomdraaide. Mismaakt maakt misselijk.Velen van hen zullen jaloers zijn geweestop de soldaten die hun wonden niet had-den overleefd. Zo vroeg Ludwig Rennzich af hoe een man die geen neus enmond meer had, in godsvredesnaam nogkon leven, en of hij niet alsnog zou ster-ven omdat eten onmogelijk was gewor-den.

De plastische chirurgie was er vooralop gericht het gezicht weer enigszinstoonbaar te maken. Voor de artsen washet volkomen duidelijk dat de soldatenvoor altijd waren uitgeschakeld voor destrijd en dat zij ook in de wapenindustrienooit meer een rol zouden kunnen heb-ben, al was het maar omdat zij het hospi-taal pas zouden kunnen verlaten als deoorlog al lang en breed voorbij was. Iede-re patiënt kreeg meerdere, soms tiental-len operaties, waardoor vaak is gezegddat de oorlog het specialisme enormvooruit heeft gebracht. Maar ook in 1918stond, ondanks alle al dan niet vermeen-de vooruitgang, de plastische chirurgienog in de kinderschoenen. Op een be-paald moment waren de artsen uitbe-handeld. De patiënt zag er dan zeer zekerdoorgaans beter uit dan van te voren,maar wat ook duidelijk was, was dat ‘be-ter’ een zeer relatief begrip is. Nog steedswaren omschrijvingen als ‘Frankenstein’of ‘waterspuwer’ zeer op hun plek.

De vraag werd dan ook: hoe krijgen we

deze patiënten terug in de maatschappij?Dat was van groot belang, ten eerste voorde patiënten zelf, maar ook voor de staat,omdat iedere mismaakte die desondanksin zijn eigen onderhoud zou kunnengaan voorzien, geld bespaarde. ‘Maskers’was het antwoord, maar die konden dewaarheid hooguit verbergen en niet weg-nemen. Dus bleef een groot deel van henlange tijd of zelfs permanent binnen demuren van het hospitaal. Daar maaktenzij zich nuttig als tuinman, klusjesman,keukenhulp of verpleger. Zo werd alsnogbereikt dat er niet al te veel pensioenenaan hen hoefden te worden uitgekeerd,maar het neemt niet weg dat de medischeaandacht zeer zeker meer uitging naar depatiënt dan naar de staat.

DE INVALIDENOok de tienduizenden invaliden zoudenniet meer als soldaat aan de oorlog deelkunnen nemen, maar, op voorwaardevan een goede prothese, kon hij wel eensteentje blijven bijdragen aan de oorlogs-inspanning én na de oorlog een beroep

Voor staat en soldaat

Medische dubbeleloyaliteit intijd van oorlog

In tijd van oorlog, zoals in de nu alom herdachte Eerste Wereldoorlog, moetde arts twee heren dienen: Hippocrates en Mars. Deze dubbele loyaliteit isniet typisch voor oorlogstijd. Zij speelt ook bij artsen in dienst vanverzekeringsmaatschappijen, bedrijven, maatschappen of ziekenhuizen.Maar, zoals wel vaker, is dit in oorlogstijd misschien niet principieel anders,maar wel veel groter, uitgebreider, intenser.

Uit

: “O

m d

e ge

est

van

Jan

Sold

aat”

van

Han

s B

inne

veld



uitoefenen. Goede zorg werd letterlijkwaardevol. De zorg, het medelijden, wasnog steeds volop aanwezig, maar begonzijn grenzen te vertonen. Orthopediewerd door artsen ontwikkeld én door destaat gesteund omdat het de maatschap-pij vele hulpeloze pensioentrekkers konbesparen. Orthopedie moest de geïnvali-deerde soldaat weer terugtoveren in hetgezonde individu, de productieve burgeren de mannelijke kostwinner die hij eenswas geweest of zou zijn geworden. Hetsucces van de orthopedie werd een soortgraadmeter voor het succes van een mo-dern, oorlogvoerend land. Orthopedenzijn dan ook wel gekarakteriseerd als desociale waakhonden van de natie. InAmerika werd medewerking aan devoorgeschreven therapieën zelfs ver-plicht gesteld, op straffe van oneervolontslag uit het leger, met alle gevolgenvan dien.

Probleem was hierbij natuurlijk weldat sommigen te zeer geïnvalideerd wa-ren voor succesvolle rehabilitatie en dater domweg niet genoeg protheses waren,

ook omdat ongeveer de helft niet doorhet lichaam werd geaccepteerd. Verderwerden de protheses uit oogpunt vankosten en efficiency steeds vaker aan delopende band in plaats van per individugeproduceerd waardoor zij, ook als zewel werden geaccepteerd, steeds mindercomfortabel zaten. Zij zaten redelijk voorvelen, maar voor niemand goed. Desal-niettemin gaven zij de mogelijkheid nietalleen het menselijke lichaam, en daar-mee de mensheid, te herstellen, maar ookom een nieuwe mens, en daarmee eennieuwe mensheid, te creëren. Bij beide,restauratie én innovatie, werd er een kienoog op de belangen van de staat gehou-den. Restauratie doordat het een moge-lijkheid tot het vergaren van een inko-men gaf, innovatie door bij de restauratieniet (alleen) te kijken naar wat voor be-roep de soldaat wilde uitvoeren, maarook naar waar in de toekomst waar-schijnlijk de economische belangen vande staat lagen om daar dan bij de produc-tie en het verdelen van de protheses zo-veel mogelijk rekening mee te houden.

De prothese was zo van voordeel voor zo-wel patiënt, arts als staat waardoor de ge-handicapte soldaat een metafoor werdvoor de gewonde staat. De staat moestzich herstellen en dus moest de geïnvali-deerde hersteld worden. Het helen van desoldaat, heelde de natie. Veel artsenclaimden dat iedere invalidering dooreen prothese kon worden ‘genezen’. Wan-neer dat niet lukte, was het de schuld vande patiënt zelf. Die leed dan overduide-lijk aan een ‘pensioen-neurose’: het blij-ven hangen in ziekte omdat dat geld op-leverde zonder te hoeven werken.

Het moge duidelijk zijn: natuurlijkwas er doorleefde zorg voor en diep ge-voeld medelijden met de geïnvalideerdesoldaat. Maar de belangen van de staatbegonnen een heel fiks woordje mee tespreken.

DE OORLOGSNEUROTICIWat het voorbeeld van de invaliden ooktoont, is dat de oorlog fiks wat mogelijk-heden leverde om het belang van eenspecialisme voor het ‘welzijn’ van de na-tie te tonen, wat status en geld opleverde.Dit gold ook voor de psychiaters en neu-rologen, twee specialismen waartussen inhet begin de twintigste eeuw nog langzo’n diep onderscheid niet bestond alsheden ten dage. Zeker in de ogen van veelmilitairen, die vaak toch al weinig ophadden met de medische kant van hunbedrijf, waren onzichtbare wonden géénwonden, waardoor de psychiaters extrahard hun best moesten doen om respec-tabel te worden. Voor de psychiaters/neurologen zelf echter was het duidelijk:een sterk zenuwstelsel en een sterke wilwaren de sleutel tot militair succes. Al-leen dan zou een soldaat de strijd kunnendoorstaan, alleen dan zou hij zondervraag of twijfel de noodzakelijke bevelenopvolgen.

Naast de onzichtbaarheid van dewond/ziekte, was een tweede verschilmet de invaliden en zeker de gezichtsmis-maakten, dat de angst voor een epidemievan oorlogsgekken groot was. Het zijncruciale verschillen bij het verklaren vande argumenten achter de hulp aan deneurotici. Dit is bijvoorbeeld terug tezien in het verschil dat de Britten aan-brachten tussen shellshock-ziek of shell-shock-gewond. ‘Ziek’ betekende: ziek ofgewond niet als gevolg van de oorlog.Ziek worden kon immers altijd en overal.

DE KAUFMANN-KUUR


AMOK OnderzoeksdossierVD‘Gewond’ betekende: ziek of gewond wélals gevolg van de oorlog. In het eerste ge-val had men geen recht op een oorlogs-pensioen en in het tweede geval wel. Vanartsen werd verwacht dat ze zoveel solda-ten als maar mogelijk ‘ziek’ verklaarden.Het spreekt voor zich dat vooral de neu-rotici het moeilijk hadden om het label‘gewond’ te krijgen, ook al was de term‘shellshock-ziek’ veel stigmatiserenderomdat dan de oorzaak, veelal ‘familiairekarakterzwakte’, in de soldaat zelf zat.Enkele maanden voor het einde van deoorlog werd de Britse artsen zelfs bevo-

len niemand meer shellshock-gewond teverklaren, juist vanwege de genoemdeonzichtbaarheid en de angst voor epide-mische effecten.

Het gevolg was dat de zware gevallen,die naar het achterland werden gebracht,een harde maar snelle en volgens de art-sen altijd succesvolle therapie wachtte,als de patiënt tenminste overleefde. Dezewas louter gericht op de symptomen(trillen, niet kunnen spreken, niet kun-nen lopen) en bestond uit één sessie metde deur op slot, uitgevoerd door een zeer

autoritaire arts-officier tegen een onder-danig geachte soldaat-patiënt. De me-thode bestond uit een combinatie vanbevel (‘Gij zult genezen’) en pijn, bij-voorbeeld door de toepassing van elek-tromassage. Het doel: de soldaat bangerte maken voor het hospitaal dan voor hetfront. Officieren werd een dergelijkekuur uiteraard onthouden. Geen wonderdat de psychiaters soms niet als de advo-caten van hun patiënten werden neerge-zet, maar als gewillige medestanders vande militaire leiding die een gewillige sol-daat wensten die zo snel als mogelijk naarhet front (of de wapenfabriek) zou terug-keren.

Natuurlijk waren er nationale verschil-len, zowel in handelwijze als achterlig-gende argumenten, waarbij de Duitsersbijvoorbeeld vaak in economische ter-men over de neurotici spraken. Zij warenvaak al tevreden als de soldaat in de wa-penfabriek tewerkgesteld kon worden.De Fransen en Britten daarentegen be-schouwden de neuroticus vanuit eengenderperspectief. Zij waren alleen te-vreden met inzet aan het front, omdat al-leen daar een gefeminiseerde soldaat konbewijzen weer echt man te zijn gewor-den. Ook het feit dat Oostenrijk-Honga-rije de Überrumpelungstherapie langer enharder toepaste dan de andere landen isinteressant. Dat was omdat de vaakDuitssprekende psychiaters deze ‘spraak-loze’ kuur goed uitkwam in een veeltaligleger. Maar de overeenkomst tussen alleoorlogvoerende landen was dat, veelmeer dan in het geval van de gezichts-mismaakten en ook meer dan in het ge-val van de invaliden, het belang van deoorlogvoerende natie veel meer in hetoog werd gehouden door zoveel mogelijkvan hen zo snel mogelijk weer inzetbaarte krijgen en door de kosten van de zorgen de therapie, zowel tijdens als na deoorlog, zo laag mogelijk te houden. Na deoorlog waren het dan ook de neuroticidie veruit het meeste moeite hadden als-nog een pensioen te krijgen. Frankrijkgaf zelfs in principe nooit een pensioenaan neurotici. Wel moet daarbij wordengezegd dat dat zeker ook te maken hadmet economische problemen. ZekerDuitsland moest wel een strikt pensioen-beleid voeren – al was het desondanks enenorme kostenpost. Maar het was zekergeen toeval dat de neurotici hiervan devoornaamste slachtoffers waren. Vanaf1926 was het ook daar voor hen onmoge-lijk om een pensioen aan te vragen. Dat

werd door sommige artsen helend ge-noemd, omdat daarmee vermeden werddat zij ook nog een pensioen-neurosekregen. Maar zeer zeker speelde hierbijook een rol dat zij meer en meer deschuld van de nederlaag in de schoenengeschoven kregen, samen met socialis-ten, anarchisten en, uiteraard, de Joden.Een pensioen zou een beloning voor ver-raad zijn.

CONCLUSIEHet bovenstaande betekent dat binnenhet spectrum van de dubbele loyaliteit je-gens patiënt en staat, de zorg bij de ge-zichtsmismaakten zoveel mogelijk aan dekant van de patiënt kwam te liggen, bij deinvalide ergens in het midden, en bij deneuroticus aan de kant van de staat. Envolgens velen werd bij die laatste catego-rie de grens van wat ook in oorlogsom-standigheden menselijk aanvaardbaarwas, met regelmaat doorbroken. Nietvoor niets zijn diverse artsen aange-klaagd. Dit is niet zonder gevolgen geble-ven voor moderne concepten over de au-tonomie van de patiënt, al zou er nog eenoorlog worden uitgevochten, met nogveel grotere en frequentere inbreuken opde medische ethiek, voordat die autono-mie algemeen zou worden erkend.

Leo van Bergen

Leo van Bergen is medisch historicus enheeft als onderzoeker over diverse

onderwerpen gepubliceerd, onder meerover de rol van het Rode Kruis in

oorlogstijd. Een herziene versie van zijnboek Zacht en Eervol (1999) over de Eerste

Wereldoorlog wordt binnenkortheruitgegeven bij Manteau. Op zijn

website http://www.leovanbergen.nl staatmeer informatie over zijn werk.

Foto

: Gil

lies

Arc

hiev

es, S

idcu

p, G

root

Bri

tann

ië

SOLDAAT BELL NA EEN PAAR OPERATIES (1918)


KORTE BERICHTEN

Kernwapenfabriek

Op 19 mei jl. werd de Engelse kern-wapenfabriek in Burghfield door

12 vredesactivisten geblokkeerd. 8 Vanhen ketenden zich aan elkaar. De blokka-de heeft meer dan 4 uur geduurd enmaakt deel uit van een bredere opzet methet doel de productie van kernkoppen inde fabriek te stoppen. Mensen van WarResisters’ International waren er actiefbij betrokken.

Thailand

Het leger van Thailand, dat vorigeweek voor de zoveelste maal een

staatsgreep pleegde, heeft de afgelopentien jaar (2003-2012) voor ruim 67 mil-joen euro wapens in Nederland gekocht.

Sinds de voorlaatste militaire staats-greep, in 2006, zijn weliswaar een aantalwapenexportvergunningen geweigerd,maar de meeste werden zonder probleemverleend. De regering meent dan dat deaard van de betrokken goederen inzet bijinterne repressie onwaarschijnlijkmaakt. Uit de inzet van Nederlandse wa-pens in Bahrein en Egypte tijdens de Ara-bische Lente is echter gebleken dat datsoort zaken van tevoren vaak slecht is inte schatten. Bovendien versterkt elke wa-penleverantie de positie van de Thaisekrijgsmacht.

Amerikaanse woede

In de Israëlische media verscheen (vande hand van één van ‘s lands meest ge-

vierde journalisten) een brisant artikel,waarin de Amerikaanse onderhandelaarsbij de ‘peace talks’ tussen Israël en de Pa-lestijnen uiteenzetten waarom de ‘onder-handelingen’ zijn mislukt, welke (ver-gaande) toezeggingen de Palestijnenhebben gedaan, en wat de reactie van deIsraëli’s daarop was.

Het Amerikaanse oordeel over Israëlssabotage is genadeloos. Obama c.s. lijkener bewust voor gekozen te hebben deAmerikaanse woede publiek te maken.Er wordt verondersteld dat hoofdonder-handelaar Martin Indyk de voornaamstebron voor het artikel is, met goedvin-den/op instigatie van Kerry en Obama.

Ondanks het evidente belang werd dit

nieuws door de Nederlandse media ge-negeerd. Nederlanders worden niet op dehoogte gesteld van de Amerikaanse con-clusies over negen maanden durende‘peace talks’.

Geweld inmedia en games

De Werkgroep TV-geweld zoekt vrij-willigers die de nu al enkele jaren

op een laag pitje functionerende werk-groep, nieuw leven willen inblazen. De-cennia lang speelde deze werkgroep eengrote rol in het mensen en instanties be-wust maken van de schadelijke gevolgenvan de overmaat aan geweld op tv, in ga-mes en andere media. Niet zonder suc-ces: er kwam een Kijkwijzer en media-wijsheid is nu een thema op scholen.

De Werkgroep TV-geweld is in 1986opgericht vanuit de vredesbeweging. Dieachtergrond brengt met zich mee dat deinsteek meer is dan kinderen weghoudenvan schokkende beelden. Van jongs afaan worden we geconfronteerd met me-dia die de gedachte uitdragen dat met ge-weld problemen snel opgelost kunnenworden, dat geweld de vanzelfsprekendeen enig mogelijke methode is om onrechtte bestrijden. Die propaganda heeft in-vloed op kinderen, maar ook op volwas-senen.

Tegenover dit ‘harde’ wereldbeeldwaarin mensen alleen luisteren naar ge-weld, wil de werkgroep, ook in amuse-mentsprogramma’s en games, een meerrealistisch beeld stellen. Gelukkig wor-den de meeste conflicten nog steeds zon-der geweld opgelost. Dat moet zo blijvenen we moeten bovendien zoeken naar ge-weldloze oplossingen waar nu nog ge-weld aan de orde is.

Momenteel is de website www.tvge-weld.nl, die nog steeds druk bezochtwordt, de belangrijkste activiteit. De in-houd en vormgeving behoeft echter ver-nieuwing. Daar zijn vrijwilligers voornodig en ook om het lobbywerk weer opte pakken. Verder zijn mensen nodig diestudie maken van de nieuwste ontwikke-lingen op dit terrein en mensen die alswoordvoerder de pers te woord kunnenstaan. Kortom, er zijn mensen nodig metverschillende kwaliteiten die ingezet wil-

len worden op de terreinen waar ze goedin zijn en plezier in hebben. Het gaat omonbetaald werk, maar onkosten wordenwel vergoed.

Voel je er iets voor om mee te werkenaan het streven naar minder geweld alsamusement in media en games, neemdan contact op met Trudie Rigter, tel.035-623.38.90, [email protected]

Facebook-tool

Upact, de Eerlijke Bankenwijzer ende Eerlijke Verzekeringswijzer ko-

men met een facebook-tool ter aanvul-ling op de Eerlijke Bankenwijzer en deEerlijke Verzekeringswijzer. De ene bankof verzekeraar is de andere niet. Sommi-ge banken en verzekeraars investeren bv.in wapenproducenten die wapens leve-ren aan dictators. U vindt de tool op:www.timelinemovement.org/wapens.

Gaza’s Ark

Gaza’s Ark, een Palestijnse vissers-boot, is in de haven getroffen door

een bomaanslag en gedeeltelijk tot zin-ken gebracht. De bedoeling was dat Ga-za’s Ark, met Palestijnse producten aanboord, de Israëlische blokkade van Gazazou breken. Het comité erachter heeft la-ten weten door te gaan: ‘Hoop en recht-vaardigheid zijn onzinkbaar’.

Wereldproblemenoplossen

Tijdens de Unesco Scholendag in DenHaag werd het voor leerlingen tus-

sen de 10 en 15 jaar bedoelde, educatievespel Vrijheid zonder Grenzen gelanceerd.In de game moeten de leerlingen zichbuigen over wereldproblemen en daaroplossingen voor aandragen. De game isontwikkeld door iGlow Connect, in sa-menwerking met o.a. het Museum voorVrede en Geweldloosheid.

Militarisering jeugd

Is het genoeg om ons tegen oorlog teverzetten als we ons bedreigd voelen?

Moeten we ons niet in de eerste plaats af-vragen: Hoe leren we oorlog? Die vraag


staat centraal in dit project “Counteringthe militarisation of youth” van de WRI.Bekijk op internet vimeo.com/88753548eens.

Steun dit project en help de militarise-ring van de jeugd bestrijden. Een kortecrowdfundingsactie was reeds succesvol,maar uw bijdrage is nog steeds welkombij de Nederlandse sectie van de WRI on-der vermelding van “WRI project tegenmilitarisering”.

IBAN: NL27INGB0003772349 t.n.v.Vredesbeweging Pais. Giften zijn fiscaalaftrekbaar.

Europa

Vrouwen voor Vrede en WILPF Ne-derland hebben de programma’s

van de Nederlandse politieke partijenvoor de Europese verkiezingen onder-zocht. Gekeken is naar thema’s die rele-vant zijn voor vrede. Ook na de verkie-zingen nog interessant! Zie: www.vrou-wenvoorvrede.nl en www.wilpf.nl

Wilt u weten welke Euro-parlementa-riër ‘goed’ stemde als het gaat om bewa-pening en wapenhandel? Kijk dan op dewww.score-ep.org. De gegevens werdenverzameld door Vredesactie en de Cam-pagne tegen de Wapenhandel. Op dezelf-de site vindt u ook het stemgedrag m.b.t.milieuzaken.

Oekraïne

De Duitse vredesbeweging heeft overde voortdurende strijd in de Oe-

kraïne geen eensluidend oordeel maarwel gemeenschappelijke posities, die be-rusten op beginselen van geweldloosheiden volkenrecht. Uit zorg over de situatiein Oekraïne die zich verder toespitst,hebben de ‘Bundesausschuss Friedens-ratschlag’ en de ‘Kooperation für denFrieden’ een verklaring uitgebrachtwaarmee zij zich tot de vredesbewegingen de openbaarheid wenden. De verkla-ring sluit af met de volgende eisen:– stop alle wapenhandel vanuit Europa

naar Rusland en naar Oekraïne;– stop de opbouw van het raketafweer-

systeem in Europa, dat door Ruslandalleen als bedreiging wordt ervaren;

– de NAVO moet het veiligheidsstrevenvan de Russische Federatie even seri-eus nemen als dat van Oekraïne;

– de neutraliteit van Oekraïne dientdoor alle conflictpartijen geaccepteerden gerespecteerd te worden;

– geen deelname van rechts-extremen

en fascistische krachten in de regeringvan Oekraïne;

– een retorische ontwapening van de po-litiek en de media.

Volledige verklaring: www.vredessite.nl/nieuws/x_695.html

Vredesliederen

Penny Stone, een vredesactiviste o.a.actief in War Resisters’ Internatio-

nal, heeft het initiatief genomen tot hetsamenstellen van een internationaalboek met korte vredesliederen. Zij vraagtiedereen die daaraan iets kan bijdragencontact met haar op te nemen via [email protected].

Summer Camp

“Ik ben thuis in de hele wereld!”Kom naar het internationale anti-

militaristische zomerkamp 2014 van 31juli tot 4 augustus op de Peakhill Farmin Theberton Suffolk in Engeland, datgeorganiseerd wordt door Peace News(“voor geweldloze revolutie”).

Deelname kost € 24 tot € 120 afhanke-lijk van je inkomen. Kinderen tot 14 gra-tis!

Voor meer informatie en boeken vaneen plek: www.peacenewscamp.info

Nieuwe film

Er is een nieuwe film uitgebracht:“Kernwapens, niet vernieuwen maar

afschaffen” – over de komende moderni-sering van kernwapens op de vliegbasisVolkel. De bedoeling is bij te dragen aande weer oplaaiende discussie rondom de-ze kernwapens. Maker van de film is debekende vredescineast Huib Schoonho-ven.

Vredesactie

Vredesactivisten voerden op 27maart actie bij de jaarlijkse confe-

rentie van het Europees Defensieagent-schap (EDA). Ze zaten in een plas rodeverf en verhinderden zo de toegang tot deconferentie. Europese toppolitici kwa-men op de conferentie samen met top-mensen uit de wapenindustrie.

Met hun actie protesteerden ze tegende buitensporige invloed van de Europe-se wapenbedrijven op het Europees vei-ligheidsbeleid. CEO’s van Europese wa-penbedrijven krijgen op dit soort confe-

renties een podium om hun verlanglijst-jes aan de EU over te maken.

Breien voor vrede

In het vorige nummer berichtte Vre-desMagazine al over de Britse campag-

ne Wool Against Weapons, die op 9 au-gustus a.s. 2 kernwapenfabrieken meteen gebreide sjaal wil verbinden. Dit ini-tiatief wordt nu ook vanuit de Neder-landse vredesbeweging actief gesteund.

Wol Tegen Wapens is het motto waar-onder Omslag Werkplaats voor Duurza-me Ontwikkeling en Vredesburo Eind-hoven aansluiten bij de Britse campagne:een oproep om ook in Nederland mee tebreien aan een elf kilometer lange vre-dessjaal, die de kernwapenfabrieken inAldermaston en Burghfield (graafschapBerkshire) met elkaar zal verbinden. Ditfelroze protest is onderdeel van een bredecampagne tegen modernisering van hetBritse atoomwapenprogramma Trident.

Meer info: www.omslag.nl/woltegen-wapens

Vredesactievrijgesproken!

13 Maart sprak de correctionelerechtbank te Brussel de Belgische or-

ganisatie Vredesactie vrij in de zaak dieaangespannen was door de minister vandefensie. Vredesactie werd vervolgd van-wege een geweldloze actie in 2008 bij hetMinisterie van defensie.

De actie verliep geweldloos en er werdniets beschadigd. De rechter volgt de ar-gumentatie van de procureur en van Vre-desactie en oordeelt dat het dossier tegenVredesactie te zwak is. De rechter stelt datde organisatie geen fout heeft begaan.Vredesactie kan dus ook niet worden ver-plicht te geclaimde schade van 233,86 eu-ro te betalen.

TentoonstellingenVredesmuseum

T/m 30 aug: Historische Vredesaffi-ches in Gouda.

4 t/m 30 aug: Gandhi in Wommels(België)

Meer info: www.vredesmuseum.nl/in-fo/agenda.php of 015-785.01.37

Meer en uitvoeriger VredesNieuws vindt u op:

www.vredessite.nl/nieuws


SIGNALERINGEN

ring – een ander type dan de strak in hetpak zittende officier buiten dienst diesteeds met veel verve het nieuwste wa-pensysteem of de laatste NAVO-strategieverdedigt. Opmerkelijk genoeg komtKlep met zijn galgenhumor over als ie-mand die dichter staat bij de praktijk vande beroepsmilitair, en dan waarschijnlijkvooral die van het lagere kader. Een typi-sche Klep-opmerking is bijvoorbeeld devolgende: “De politietrainingsmissienaar Kunduz heeft nauwelijks enig nut.Het is veilig genoeg om erheen te gaan,zegt het kabinet, maar we sturen wel F-16’s mee. Impliciet zeg je daarmee dusdat het niet veilig is. Bovendien: in Kun-duz gaan we wéér alles doen wat indruisttegen alle militaire principes: je blijft opéén plek zitten, je bent totaal voorspel-baar, je neemt te weinig vuurkracht mee.”(NRC Next, 27 april 2011)

In zijn nieuwe boek over de JSF staanweer tal van dit soort voorbeelden waar-bij brandhout wordt gemaakt van op-portunistische politici en de kuren vande legerleiding. Het is een knap stukje

Tijdens een bijeenkomst over deNederlandse defensie op het kan-toor van de SP vertelde Christ

Klep, militair historicus, onlangs dat zijnonafhankelijke, sceptische houding, bij-voorbeeld ten aanzien van de Joint StrikeFighter, hem in defensiekringen niet be-paald in dank was afgenomen. De manierwaarop hij dat zei, suggereerde dat hethem ook problemen had opgeleverd.Maar dit was geen vorm van zelfbeklag.Zijn opmerking stond binnen een be-toog, dat stelde dat het Nederlandse de-fensiedebat lijdt aan bloedarmoede. Hetwordt overheerst door militaire en eco-nomische belangengroepen en de werke-lijk onafhankelijke experts zijn op de vin-gers van een hand te tellen – en danhoudt je nog vingers over.

Klep is een van die zeldzame kritische,commentatoren met een redelijke toe-gang tot de media. Dit is zonder twijfel tedanken aan zijn tegelijkertijd scherpe engezellige manier van converseren.

Hij vertegenwoordigt – zonder dat hijgeloof ik beschikt over veel gevechtserva-

Dossier JSFwerk, omdat de ingewikkelde technolo-gische en militair-economische vraag-stukken helder uiteen worden gezet enop die manier de berg aan rapporten enmilitaire vakliteratuur die er inmiddelsover de JSF is toegankelijk wordt ge-maakt.

Verwacht geen spectaculaire nieuweonthullingen, maar eerder een compen-dium-achtig boek, waarin zowel het Ne-derlandse politiek proces, als het financi-eel-economische project en de militair-strategische rol van de JSF (ook de nucle-aire) in kaart wordt gebracht. De conclu-sie is dat de JSF to big to fail is, net als eensysteembank, te groot om te vallen. Demilitaire en politieke top in de VS zijn degevangenen van hun eigen megaprojectgeworden. De Nederlandse politiekwordt meegezogen in de slipstream.

Kees Kalkman

Christ Klep, dossier JSF – Joint Strike Fighter, het

megaproject, de politiek, de aankoop.

Boom – Amsterdam 2014, 197 blz. met register.

Terwijl steeds meerpensioenfondsen zichterugtrekken uit bedrijvendie kernwapens maken,stegen de ABP beleggingenin kernwapens afgelopenjaar met 35% tot 1,1 miljardeuro. Op 23 aprilprotesteerde Stop Wapen-handel hiertegen bij eenABP bijeenkomst inAmsterdam. Er kwam veelbijval van ABP deelnemersen bezoekers. Uit onder-zoek blijkt ook dat eenmeerderheid van de ABP-deelnemers tegen hetbeleggen in kernwapens is.Fo

to: M

arti

n B

roek

.

DE ONMOGELIJKE URBANISATIE

ZOALS TE ZIEN IS AAN ONZE

BIJ DE RITUELE AUTOPSIE

IN TWEE GEHAKTE HOOFDEN

LIGGEN IN ONZE HERSENEN NOG VELE

ONGEBOUWDE PERSELEN

DUS WELDRA

VOOR OPENBARE ONTEIGENING VATBAAR

EN VOOR VOLGEBOUWD WORDEN MET DE HOGE

LICHTGEGEKLEURDE KAZERNEBLOKKEN

VAN DE DAGERAADS DER MIERENMEESTERS

GUST GILS

De t

ekst

is te

vin

den

aan

de N

oord

zijd

e van

het

Pal

eis v

an Ju

stiti

e in

Gent

Documents

2014 #3 VredesMagazine