อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร

โดย นายพฆเนศ อศรมงคลรกษ

วทยานพนธน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป ภาควชาการออกแบบนเทศศลป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร

โดย นายพฆเนศ อศรมงคลรกษ

วทยานพนธน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป ภาควชาการออกแบบนเทศศลป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2556

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

IDENTITY ORIENTAL IN GRAPHIC OF 8 TRIBES INSIDE MEKONG BASIN : A CASE STUDY OF MUKDAHAN PROVINCE

By Mr. Phikkanet Isaramongkolrak

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Fine Arts Program in Visual Communication Design

Department of Visual Communication Design Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2013 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ” เสนอโดย นายพฆเนศ อศรมงคลรกษ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

........................................................... ............... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน..........................พ.ศ.................

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. อาจารยอนชา โสภาคยวจตร 2. อาจารยธนาทร เจยรกล คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

.......................................................... ประธานกรรมการ (ผชวยศาสตราจารยวฒนพนธ ครฑะเสน) ............../....................../..............

. ......................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยชยนนท ชะอมงาม) ............../....................../..............

.......................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ (อาจารยอนชา โสภาคยวจตร) (อาจารยธนาทร เจยรกล) ............../....................../.............. ............../....................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

54151310: สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป ค าส าคญ: อตลกษณ / ชาตพนธ พฆเนศ อศรมงคลรกษ: อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ: อ.อนชา โสภาคยวจตร และ อ.ธนาทร เจยรกล. 153 หนา.

การศกษาอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ซงไดแก ไทยอสาน ไทยยอ ไทยกะเลง ผไทย ไทยบร(ไทยขา) ไทยบร(ไทยกะโซ) ไทยแสก ไทยกลา เปนขอมลทางวชาการในการจดท าเปนแผนแมบท ในการถายทอดวฒนธรรมทางดานอตลกษณเชงเลขนศลปของ 8 กลมชาตพนธ เนองจากวฒนธรรมของกลมชาตพนธท ง 8 มความแตกตางและความคลายคลงกนในบางสวน ซงในแตละชาตพนธมความเปนเอกลกษณเฉพาะ โดยเฉพาะอยางยงเอกลกษณทางดานเลขนศลปทมลวดลายทโดดเดน เหมาะส าหรบการสบสานวฒนธรรม ประเพณ และถกถายทอดเพอแสดงออกมาใหเหนในเชงประจกษมากข น

จากการวจยมงเนนกระบวนการในการศกษาจดเดนทส าคญของแตละชาตพนธ เพอถายทอดบรบททางวฒนธรรมเชงเลขนศลปทแสดงออกใหเหนอยางเดนชด ผนวกกบการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ ซงขอมลสวนมากไดมาจาก ลายสก ลายจากผาทอ วฒนธรรมการข นรปเลขนศลปทแสดงถงความเชอ เปนตน ลวดลายทแสดงออกสวนใหญมกจะมรปแบบมาจากการเลยนแบบธรรมชาต การสรางลวดลายทเกดจากรปทรงเรขาคณต หรอจนตนาการตางๆของคนสมยกอน รวมถงอทธพลดานการใชส ดงน นจงเหนวาการแสดงออกดานอตลกษณเชงเลขนศลปของ 8 กลมชาตพนธ มอทธพลทางดานการรบรของกลมนกทองเทยวคอนขางมาก อกท งประเทศไทยก าลงมงพฒนาประเทศเพอเตรยมพรอมกบการเปดประเทศเขาสสมาคมเศรษฐกจอาเซยนในอนาคต และไดเหนถงความส าคญของธรกจภาคอตสาหกรรมของกลม จงท าใหเกดการสรางแนวทางในการน าอตลกษณเชงเลขนศลปไปปรบประยกตใชในงานผลตภณฑชมชนตางๆ เพอเปนการอนรกษวฒนธรรมสบตอไป

ภาควชาการออกแบบนเทศศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา ............................................. ปการศกษา 2556 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. .................................... 2. ....................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

54151310: MAJOR: VISUAL COMMUNICATION DESIGN

KEY WORDS: IDENTITY/TRIBES

PHIKKANET ISARAMONGKOLRAK: IDENTITY ORIENTAL IN GRAPHIC OF 8

TRIBES INSIDE MEKONG BASIN : A CASE STUDY OF MUKDAHAN PROVINCE. THESIS

ADVISORS: ANUCHA SOPAKWIJIT AND THANATORN JEARRAKUN. 153 pp.

A study of identity oriental in graphic of eight ethnic tribes along Mekong River

basin, a case study of Mukdahan province which consists of Isan People, Tai Yor, Tai Kha

Lerng, Phu Tai, Tai Kha, Tai Kha Soe, Tai Saek and Tai Kula, was played as an aggressive

resources for the academic information on creating a master plan for cultural transmission of

the identity oriental in graphic of eight ethnic tribes. According to some similarities cultures

and different cultures, has become the uniqueness of each tribes. This characteristic of

oriental in particular, will present the outstanding texture that is suitable for cultural and

custom inheritance, and also reveals more empirical that be real.

Areas of this research emphasis on processes of study to find out the prominent

in each tribe for transferring the context of oriental in graphic cultural to the public.

Accompanying with the designing of identity oriental in graphic of ethnic tribes where the

information collected from tattoo, weave textile, and culture of graphic production, etc. Most of

textile design has been presented the imitation from nature, creation which produced from

geometric form or the imagination of people from past and also the greatly influence of color

usage. This can be seen that the presenting of identity oriental in graphic of eight ethnic tribes

has influenced the perception of tourism quite extraordinary. Moreover, Thailand is focusing

on develop the country for preparing to AEC in shortly coming and realize on the industry.

This creating would therefore bring the identity oriental in graphic on applying into such local

product as cultural conservation for further.

Department of Visual Communication Design Graduate School, Silpakorn University

Student's signature ........................................ Academic Year 2013

Thesis Advisors' signature 1. ............................. 2. ..................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธเลมน ส าเรจลลวงไปไดดวยดจากความชวยเหลอ และใหค าปรกษาแนะน า จากทาน อาจารยอนชา โสภาคยวจตร และอาจารยธนาทร เจยรกล อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ซงไดเสยสละเวลาเพอใหค าแนะน าและขอเสนอแนะตางๆ ของการวจยมาโดยตลอด ขอบคณผทรงคณวฒทกทานทใหขอมล และขอเสนอทเกดประโยชน จงสงผลท าใหงานวจยคร งน สมบรณมากยงข น ผวจยขอกราบขอบพระคณ ทานดร.สรจตต จนทรสาขา รองประธานสภาวฒนธรรมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และประธานสภาวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร ทใหขอมลทมประโยชนในดานวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร รวมถงขอมลกลมชาตพนธตางๆ และคณเอกชย ค าพอง อาสาสมครสภาวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร ทานรองศาสตาจารย ดร.นยม วงศพงษค า อาจารยขาม จาตรงคกลและอาจารยดวงจนทร นาชยสนธ ทใหความรทางดานศลปะการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป วทยานพนธเลมน คงจะส าเรจลงไมได หากไมไดความรวมมอจากทกภาคสวนหนวยงานรฐและเอกชนทเปดโอกาสใหผวจยไดขอมลทมประโยชนตอการวจย และก าลงใจจากเพอนรวมงานทชวยเหลอจนวทยานพนธเลมน ส าเรจไปไดดวยด โดยเฉพาะอยางยง คณรตตกานต วบลยพานช และคณะ ทคอยใหค าปรกษางานวจยมาโดยตลอด และขอกราบขอบพระคณทกทานทไมสามารถเอยนามไดท งหมดมาใน ณ ทน ทายน ขอกราบระลกถงคณบดามารดา ครบาอาจารย คณพระศรรตนตรยและสงศกดสทธท งปวงในสากลโลก ทชวยเก อหนนใหผวจยประสบความส าเรจในชวตและหนาทการงานในคร งน

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย ..................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................ จ กตตกรรมประกาศ ...................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง ............................................................................................................................. ญ สารบญภาพ................................................................................................................................ ฎ บทท 1 บทน า .................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา .......................................................... 1 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา ................................................. 2 สมมตฐานของการศกษา ................................................................................. 2 ขอบเขตของการศกษา .................................................................................... 3 ข นตอนของการศกษา ..................................................................................... 3 ขอตกลงเบ องตน ............................................................................................. 3 นยามศพทเฉพาะ ............................................................................................ 4 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ............................................................................... 5 ขอมลเกยวกบจงหวดมกดาหาร....................................................................... 5 ประวตความเปนมาจงหวดมกดาหาร ...................................................... 5 สภาพทางภมศาสตร ............................................................................... 9 ทต งและอาณาเขต .................................................................................. 9 พฒนาการทางประวตศาสตร (การต งถนฐาน) ......................................... 12 ขอมลชาตพนธจงหวดมกดาหาร ..................................................................... 18 ความหมายของชาตพนธ ......................................................................... 18 ความแตกตางทางดานชาตพนธ .............................................................. 19 ประชากร ................................................................................................ 20 ชาวไทยอสาน ............................................................................... 21 ชาวผไทย ...................................................................................... 21 ชาวไทยขา (บร) ............................................................................ 24 ชาวไทยกะโซ ................................................................................ 26 ชาวไทยกะเลง ............................................................................... 28

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา ชาวไทยแสก ................................................................................. 30 ชาวไทยยอ .................................................................................... 31 ชาวไทยกลา .................................................................................. 32 การปกครองและสภาพทางสงคม ............................................................ 34 มรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรมทองถน ...................................................... 35 ศลปหตกรรมและงานชางทองถน ............................................................ 35 แหลงทอยอาศย ...................................................................................... 35 เอกลกษณทองถน ................................................................................... 39 เอกลกษณสงทอ ..................................................................................... 39 ลกษณะลวดลายจากงานผาทอ ............................................................... 44 ลกษณะลวดลายอนๆ .............................................................................. 60 อตลกษณแสดงถงชาตพนธ ............................................................................. 65 อตลกษณในแนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism) ............................ 65 อทธพลแนวคดหลงสมยใหมกบการศกษาเรองอตลกษณทางชาตพนธ .... 66 อตลกษณในกระบวนการเคลอนไหวทางชาตพนธ ................................... 67 อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธ ................................................. 68 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการออกแบบ ............................................. 77 ทฤษฎทเกยวของกบการออกแบบ ................................................................... 78 3 วธด าเนนการวจย .................................................................................................... 85 วธการเกบขอมลจากแหลงขอมลทใชในการศกษา ........................................... 85 เครองมอทใชในงานวจย .................................................................................. 86 การเกบรวบรวมขอมลวจย .............................................................................. 88 การวเคราะหขอมล ......................................................................................... 91 4 ผลการวเคราะหขอมล ............................................................................................. 93 ผลการวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) .................... 93 ผลการวเคราะหแนวทางการใชหลกการออกแบบและทมาของการออกแบบ ลายผาเพอการสรางแนวทางของการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป ของ 8 กลมชาตพนธ ในแถบลมแมน าโขง ............................................... 107 การพฒนาลวดลายอตลกษณเชงเลขนศลปของ 8 กลมชาตพนธ ในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร ................................................................... 113

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

บทท หนา 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ ......................................................................... 127 สรปผลการวจย ............................................................................................... 127 อภปรายผลการวจย ........................................................................................ 129 ขอเสนอแนะ ................................................................................................... 130 รายการอางอง ......................................................................................................................... 131 ภาคผนวก ............................................................................................................................... 134 ภาคผนวก ก เอกสารราชการ ............................................................................... 135 ภาคผนวก ข แบบประเมนและเครองมอวจย ........................................................ 141 ประวตผวจย ............................................................................................................................ 153

สำนกหอ

สมดกลาง

ญ

สารบญตาราง ตารางท หนา 1 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยอสาน ................................................. 69 2 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยอสาน ................................................. 70 3 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยกะเลง ................................................. 71 4 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวผไท ............................................................ 72 5 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยขา........................................................ 73 6 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวผกะโซ........................................................ 75 7 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยแสก ..................................................... 76 8 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยกลา ..................................................... 76 9 ตารางแสดงแบบประเมนเครองมอวจยจากผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน .................... 96 10 ตารางจ านวนและรอยละสถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม ................ 98 11 ตารางจ านวนและรอยละขอมลความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ 100 12 ตารางคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน ขอมลทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลป ทมผลตอการจ าแนกความแตกตาง ................................................................. 104

สำนกหอ

สมดกลาง

ฎ

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 ภาพถายกบเจาเมอง ............................................................................................... 7 2 ภาพตราสญลกษณจงหวดมกดาหาร ....................................................................... 8 3 ภาพดอกไมประจ าจงหวดมกดาหาร : ดอกชางนาว ................................................. 8 4 ภาพต าแหนงแผนทต งของจงหวดมกดาหาร ............................................................ 9 5 ภาพเสนทางการกวาดตอนกลมชนตางๆ สมกดาหารในสมยรชกาลท 3 .................. 20 6 ภาพชาวไทยอสาน .................................................................................................. 21 7 ภาพหญงและเดกชาวผไทยในอดต .......................................................................... 21 8 ภาพถายหนมขาเมอ พ.ศ. 2432 ............................................................................. 24 9 ภาพชาวขา อ าเภอนคมค าสรอย ............................................................................. 25 10 ภาพชาวกะโซในอ าเภอดงหลวง .............................................................................. 26 11 ภาพเดกและสตรชาวกะเลง เมอป พ.ศ. 2432 ........................................................ 28 12 ภาพไทยกะเลง อ าเภอดอนตาล .............................................................................. 30 13 ภาพการแสดงแสกเตนสาก(ร ากระทบไม) ในอดต ................................................... 30 14 ภาพชาวไทยยอ ต าบลดงเยน อ าเภอเมอง จงหวดมกดาหาร ................................. 31 15 ภาพชาวไทยกลา ในสมยอดต ................................................................................. 33 16 ภาพการรอนทองค าในแมน าโขง ............................................................................. 36 17 ภาพลกษณะและลวดลายของผาทอ ........................................................................ 40 18 ภาพลวดลายผาหมอนเกบ (หมอนขด) .................................................................... 41 19 ภาพซนหมไหม ........................................................................................................ 41 20 ภาพการมดไหมมดหม ............................................................................................. 42 21 ภาพหมทมดและยอมแลว ลายนาคกนต ................................................................. 42 22 ภาพโสรงไหม จากอ าเภอหนองสง........................................................................... 43 23 ภาพผาหมขดลายดอกหมากสานและนาค ............................................................... 50 24 ภาพผารองหลกฟกลายราชสหอมนอง ของผไทย .................................................... 51 25 ภาพผาหมคมภรใบลานขด ลายกงดอกสานและกงตมปอง ...................................... 51 26 ภาพผาหมคมภรขด ................................................................................................. 51 27 ภาพผาหมขดสเขา ลายตาไก .................................................................................. 52 28 ภาพลวดลายหมอนขดและผาตมขด ........................................................................ 52

สำนกหอ

สมดกลาง

ฏ

ภาพท หนา 29 ภาพซนมดหมคนลายนาคนอยตอหวซนและตนซน ................................................. 52 30 ภาพปลอกผานวม และผาหมขด ............................................................................. 53 31 ภาพผาซนไหมมดหม ลายสตวตางๆ ผาซนขดลายสงโต .......................................... 53 32 ภาพผาซนไหมมดหม ลายไกและดอกไม .................................................................... 53 33 ภาพผาซนมดหม ลายลายนาคขอเครอหงอนนาค ................................................... 54 34 ภาพผาซนมดหม ลายนาคหงอนพวตอมชอ ตนซนลายดอกกระบวน ...................... 54 35 ภาพผาซนมดหม ลายหมากจบ ตมปอง เครอขอ ..................................................... 54 36 ภาพผารองหลงฟกขดลายดอกหมาก ดอกสาน นาคหวสลอน ขนาบดวยลายเครอขอ แบบผไทย-กะเลง ............................................................................................ 55 37 ภาพผาปฟกขดลายพนมหาอมดอก ......................................................................... 55 38 ภาพผาหมหรอผาจองลายตมดอกแกว .................................................................... 55 39 ภาพผาซนลายตมกาบ ................................................................................................ 56 40 ภาพผาขาวมาไหมลายตาค ...................................................................................... 56 41 ภาพผาซนหมลวด ลายหมากจบวง.......................................................................... 56 42 ภาพผาซนหมคนลายนาคนอย บกคว าบกหงาย ...................................................... 57 43 ภาพซนหมคนลายหมขอไมตอหวซน ตอตนเกบ ....................................................... 57 44 ภาพซนหมขอ ของชาวไทยยอ ................................................................................. 57 45 ภาพลายซนฝายมดหม .............................................................................................. 58 46 ภาพผาซนคนขอ ลายนาคลอย สลบนาคขอปลอง กลมชาวไทยโส ......................... 58 47 ภาพลายซนหม ........................................................................................................ 58 48 ภาพตนซนเครอดอกผกแวน สลบโคมหา ของกลมไทยยอ ....................................... 59 49 ภาพผาเบยงไหมขดลายดอกด น ลายวงหมากจบ กลมไทยยอ ................................. 59 50 ภาพซนตนลายสรอยพราว ของกลมไทยยอ ............................................................ 59 51 ภาพซนตนลายตางๆ ของชาวไทยกะเลง ................................................................. 60 52 ภาพก าไลโบราณ ..................................................................................................... 60 53 ภาพกระดมโบราณ .................................................................................................. 60 54 ภาพสายสรอยโบราณ ............................................................................................. 61 55 ภาพเชยนหมากโบราณ ชาวไทยอสาน .................................................................... 61 56 ภาพจบปง ส าหรบปดทลบของผหญงโบราณ .......................................................... 61 57 ภาพลายเสนตรง ..................................................................................................... 62

สำนกหอ

สมดกลาง

ฐ

ภาพท หนา 58 ภาพลายเสนโคง ...................................................................................................... 62 59 ภาพลายเสนจด ....................................................................................................... 62 60 ภาพลายผสม........................................................................................................... 62 61 ภาพลวดลายสก ....................................................................................................... 63 62 ภาพลายสกยวนหรอลายโยนก ของคณบวศกด จนปม บานเตอ .............................. 63 63 ภาพลายสกในศตวรรษท 19 ................................................................................... 64 64 ภาพมดชาวกลาฟาหลง(แขก) ดามเปนรปกวาง ....................................................... 64 65 ภาพแผนทแสดงต าแหนงการต งถนฐานในปจจบนของไทยกลา ไทยกะโซ และไทยกะเลง ในจงหวดมกดาหาร ......................................................................................... 67 66 ภาพการรางภาพเสนทกอใหเกดเปนรปภาพ............................................................ 83 67 ภาพเสนตรงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ ................................................... 84 68 ภาพเสนโคงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ ................................................... 84 69 ภาพเสนทแยงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ ................................................ 84 70 ภาพการใชสในการทอผาโบราณ ............................................................................. 110 71 ภาพทมาของแตละสทมตามธรรมชาต ..................................................................... 111 72 ภาพการมดหมลายสรอยดอกหมาก ........................................................................ 112 73 ภาพการทอผาไหมลายสรอยดอกหมาก .................................................................. 112 74 ภาพสญลกษณกลมชาตพนธ ................................................................................... 114 75 ภาพต าแหนงการประกอบสญลกษณบนแผนทในจงหวดมกดาหารเพอแสดงต าแหนง ทต งของกลมชาตพนธ .................................................................................... 115 76 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยอสานลายดอกหมากสาน ... 116 77 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยยอ ลายพนมหาอมดอก...... 117 78 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกะเลง ลายสกนกดวน ........ 118 79 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวผไท ลายขอ ............................. 119 80 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยขา ลายสเขา / ลายตาไก ... 120 81 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกะโซ ลายดาวตอหวทายซน ... 121 82 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยแสก ลายหมคน ................. 122 83 ตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกลา ลายมดดาบกลาฟาหรง(แขก) 123 84 ตวอยางการถายทอดอตลกษณตวละคร 8 กลมชาตพนธ (ภาพชดท 1) ................... 124

สำนกหอ

สมดกลาง

ฑ

ภาพท หนา 85 ตวอยางการถายทอดอตลกษณตวละคร 8 กลมชาตพนธ (ภาพชดท 2) ................... 125 86 ตวอยางการถายทอดอตลกษณตวละคร 8 กลมชาตพนธ (ภาพรวม) ....................... 126

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1

บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ ในอดตจงหวดมกดาหารเปนเมองชายแดนปลายพระราชอาณาเขตทมอาณาเขตทกวางใหญจนจรดดนแดนของชาวญวน ในสมยรชกาลท 3 เมอปรากบฎเจาอนวงษฯ กองทพกรงเทพฯ และหวเมองแถบลมแมน าโขง ไดยกกองทพขามโขงไปกวาดตอนผคนทางฝงซายแมน าโขง(ดนแดนลาว) ใหอพยพมาต งบานเมองอยทางฝงขวาของแมน าโขง(ภาคอสาน) ใหมากทสดเพอมใหเปนกาลงแกขาศกจงหวดชายแดน เชน จงหวดกาฬสนธ สกลนคร นครพนม มกดาหาร ฯลฯ จงมผคนหลายเผาพนธ คร นถงชวงสมยรชกาลท 5 เมอ ร.ศ.112 ราชอาณาจกรไทยตองเสยดนแดนทางฝงซายแมน าโขง (ฝงลาว) ไปถง 3 ใน 4 สวนการรวบรวมเรองราวของกลมชาตพนธ (Ethnic Group) กอนทมารวมกนเปน จงหวดมกดาหาร (สรจตต จนทรสาขา, 2543: ม.ป.ท.) นอกจากน ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมทมอทธพลตอการกระจายวฒนธรรมเขามาสดนแดนในเขตจงหวดมกดาหาร ทาใหอาณาเขตและพ นทบรเวณน มกลมชาตพนธ ทหลากหลายจานวน 8 ชาตพนธ ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร ไดแก ชาวไทยอสาน ชาวไทยอ ชาวไทยกะเลง ชาวผไท ชาวไทยบร(ไทยขา) ชาวไทยบร(ไทยกะโซ) ชาวไทยแสก ชาวไทยกลา ซงในแตละกลมชาตพนธมขนบธรรมเนยมวฒนธรรมประเพณ คานยมความเชอ รวมถงวฒนธรรมการแตงกาย ลกษณะโครงสรางทอยอาศย และเครองอปโภคบรโภคทใชในการดารงชวตตางๆ ของแตละกลมชาตพนธทมความแตกตางกน การออกแบบอตลกษณขององคกร มสวนสรางสรรคสญลกษณและขอตกลงรวมกนของคนในสงคมโดยเขามามสวนชวยเสรมการรบรทางการมองเหน เปนลทางหรอสอกลาง ชวยการรบรแหงขอตกลงตางๆ ใหมประสทธภาพ มความชดเจน มผลกระทบทางดานจตวทยาในอนทจะระลกถง และเปนเครองหมายแหงความทรงจาขอเตอนใจ ขอควรระวงในระบบระเบยบของกฎเกณฑและความเชอทจะปฏบตตอกนไปเพอความคงอยของสงคมทสงบรมเยนดงเชนทปรากฏอย เปนเครองหมายสญลกษณและขอตกลงตางๆ เชน สญลกษณแทนศาสนา ลทธ เครองหมายจราจร เปนตน ซงเครองหมาย สญลกษณตางๆ ทาง อตลกษณขององคกรน จาเปนตองอาศยการออกแบบใหมขนาดรปทรงทชดเจน เรยบรอย สวยงาม และเหมาะสมกบอานาจทางการมอง (Visual Perception) ของมนษย

สำนกหอ

สมดกลาง

2

จากการสารวจวฒนธรรมจากกลมบรรพชนจงจะพบวาปจจบนเอกลกษณของกลมชาตพนธเหลาน ไดเลอนหายไป เนองมาจากขาดการผสานตอเจตนารมณทางพ นฐานทางวฒนธรรมทเดนชด โดยเอกลกษณเฉพาะทโดดเดนอาจไมไดมการจารกเพอช ใหคนกลมสมยใหมไดเลงเหนถงความสาคญของสงเหลาน การศกษาถง อตลกษณเชงเลขนศลป เปนเครองมอตวอยางทอาจจะสงผลใหเกดการรวบรวมเอาศลปะเชงการแสดงออกดวยการมองเหน (Visual) เปนสอกลางทจะเขาไปมบทบาทในการสงเสรมใหภาพลกษณของกลม 8 ชาตพนธ ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร เปนทรจกและสามารถถายทอดสงเหลาน มาจนถงปจจบน จากขอมลดงกลาวผวจยจงพบวา กลมชาตพนธไดถกกระจายโดยทวในแถบลมแมน าโขง โดยอพยพมาอยในชวงตอนกลางของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร ซงเปนการรวมกลมชาตพนธ ทางฝงตอนเหนอและตอนใต จงเกดวฒนธรรมทแตกตางอยางเดนชด และมการถายทอดเจตนารมณทางศลปวฒนธรรมทบงบอกถงความแตกตางของชาตพนธ ซงจะเหนไดวามนษยเราไดเรมจากรากฐานของการเปนอยโดยใชวธของการนาเอาปจจย 4 มาเปนเครองมอของการออกแบบเพอการอยรอด และมการพฒนาเพอใหเกดแนวทางทหลากหลาย แตจะเหนไดวาเจตนารมณไดถกเลอนลางหายไป ทาใหการดารงซงความเปนเอกลกษณเฉพาะขาดปจจยในการสงเสรมและประชาสมพนธใหเปนทรจก ดงน นผวจยจงคดคนกระบวนการวจย อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ในการสรางบรบทในการสรางอตลกษณเชงเลขนศลปเพอเปนทรจกในลกษณะของภาพเลขนศลป เพองายตอการจดจา และสรางศลปวฒนธรรมเชงสรางสรรคทเขามามบทบาทในสงคมไทยในปจจบน โดยอางองทมาจากขอมลเดม เพอเสรมสรางความเขาใจใหกบมนษยในยคปจจบน โดยกอใหเกดเปนแหลงเรยนรไดในอนาคต ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ

1. เพอศกษาและวเคราะห อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร

2. เพอสรางแนวทางการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร

สมมตฐำนของกำรศกษำ อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร จะกอประโยชนตอการนาไปใชในการประชาสมพนธเผยแพร ใหงายตอการเขาใจและจดจา

สำนกหอ

สมดกลาง

3

ขอบเขตของกำรศกษำ 1. ศกษาลกษณะทางภมศาสตรและอารยะธรรมของจงหวดมกดาหารและเขตพ นท

ใกลเคยงเพอศกษาความเปนมา ความแตกตางของวฒนธรรมและประเพณโบราณตางๆ 2. การศกษาคร งน เลอกศกษาแนวทางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลม 8 ชาตพนธ

กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ไดแก วฒนธรรมคานยม ความเชอ เครองแตงกาย และงานหตถกรรม 3. ศกษากลมตวอยางในการวจยคร งน ไดแก กลมชาวบานและนกทองเทยวเชง

วฒนธรรม ในเขตจงหวดมกดาหาร อายระหวาง 35 – 40 ป เปนชวงอายทสามารถถายทอดวฒนธรรมเชงลกเกยวกบอารยะธรรมของ 8 ชนเผาได รวมจานวน 400 คน

ขนตอนของกำรศกษำ

1. ศกษารวบรวมขอมลจากแหลงตางๆ 1.1 แหลงขอมลภาคเอกสาร จากการศกษาเกยวกบบรบทเมองมกดาหาร

กลมชาตพนธ 8 ชนเผา การออกแบบอตลกษณ การออกแบบเลขนศลป 1.2 แหลงขอมลภาคสนามไดจากการสมภาษณ กลมตวอยาง และผเชยวชาญ 1.3 ขอมลจากกรณศกษางานวจย

2. วเคราะหขอมลเบ องตน เพอเปนการกาหนดแนวทางในการสรางอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร

3. สรางเครองมอเพอเกบขอมลจากกลมตวอยางและผเชยวชาญ 4. สรางงานออกแบบ (แบบราง) อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลม

แมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร 5. ทาการสมภาษณและสอบถามกบกลมตวอยางและผเชยวชาญ โดยใชเครองมอทได

จากขอ 3 ในการเกบขอมล 6. นาผลจากการเกบขอมลทไดจากขอ 5 มาปรบปรงและพฒนางานออกแบบ 7. นาการออกแบบทไดจากขอ 6 มาทาการวเคราะหแนวทางการขยายผลและการนาไปใช 8. อภปรายผลการศกษา 9. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ

ขอตกลงเบองตน การศกษากระบวนการวจยมสวนกระบวนการศกษาโดยใชกลมชาตพนธในเขตพ นทภายในจงหวดมกดาหาร เนองจากวฒนธรรมกลมชาตพนธมรากฐานทางวฒนธรรมมาจากแถบลมแมน าโขง ทมกลมวฒนธรรมชาตพนธมากถง 8 ชนเผา โดยลาดบผานเสนทางอารยะธรรม ลาว

สำนกหอ

สมดกลาง

4

เวยดนาม ซงความแตกตางของกลมชาตพนธบางสวนทอยตามเขตพ นทในแตละจงหวดแถบลมแมน าโขงอาจมบางสวนมความคลายคลงในกลมชาตพนธเดยวกน นยำมศพทเฉพำะ

1. อตลกษณ (Identity) คอ คณลกษณะเฉพาะของสงใดสงหนงซงเปนตวบงช ของลกษณะเฉพาะของตวบคคล สงคม กลมชมชน หรอประเทศน นๆ เชน เช อชาต ภาษา ศาสนา และวฒนธรรมทองถน ฯลฯ ซงมคณลกษณะทมความแตกตางและเดนชด

2. เลขนศลป (Graphic) คอ การออกแบบรปภาพสญลกษณทมองเหนดวยตา (เปนทศนศลปอยางหนง) และมหนาทสอความหมายจากสญลกษณสความหมาย

3. กลมชาตพนธ/ชนเผา (ethnicity หรอ ethnos) หมายถง การมวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ภาษาพดเดยวกน และเชอวาสบสายเช อมาจากบรรพบรษกลมเดยวกน เชน ไทย พมา กะเหรยง จน ลาว เปนตน กลมชาตพนธหรอกลมวฒนธรรมมลกษณะเดน คอ เปนกลมทสบทอดมาจากบรรพบรษเดยวกน ในงานวจยน หมายถง 8 กลมชนเผาในจงหวดมกดาหาร อนไดแก 1.ชาวไทยอสาน 2.ชาวไทยยอ 3.ชาวไทยกะเลง 4.ชาวผไท 5.ชาวไทยบร(ไทยขา) 6.ชาวไทยบร(ไทยกะโซ) 7.ชาวไทยแสก 8.ชาวไทยกลา

4. เช อชาต (race) หมายถง ลกษณะทางชวภาพของคน ซงเหนไดอยางชดเจนจากลกษณะรปพรรณ สผว เสนผม และตา การแบงกลม เช อชาต (racial group)

5. บรรพบรษ หมายถง บรรพบรษทางสายเลอด ซงมลกษณะทางชวภาพและรปพรรณ (เช อชาต) เหมอนกน รวมท งบรรพบรษทางวฒนธรรม ผทอยในกลมชาตพนธเดยวกนจะมความรสกผกพนทางสายเลอด และทางวฒนธรรมพรอมๆกนไป เปนความรสกผกพนทชวยเสรมสรางอตลกษณของบคคลและของชาตพนธ

6. การออกแบบสรางสรรค หมายถง เปนการออกแบบเพอนาเสนอความงดงามความพงพอใจเนนความคดสรางสรรค แปลกๆใหมๆ ใหเกดความสะเทอนใจ เราใจ ซงการสรางสรรคน อาจเปนการพฒนาจากสงทมอยเดมหรอสรางข นมาใหมกได

สำนกหอ

สมดกลาง

5

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร ผวจยไดทาการคนควาและศกษาขอมลทเกยวของกบการวจยเพอใชในการวเคราะหและประมวลผลขอมล และทาใหวจยเกดความนาเชอถอมากยงข น โดยในการคนควาเอกสารและงานวจยดงกลาว ผวจยไดทาการรวบรวมขอมลโดยมการแบงสวนของขอมลได 4 สวน โดยลาดบตามความสาคญและวเคราะหขอมลทไดมาสรปและปรบปรงเพอปรบใชกบงานวจยในคร งน โดยขอมลเบ องตนผวจยไดมวธรวบรวมขอมลดงน

1. ขอมลเกยวกบจงหวดมกดาหาร 2. ชาตพนธจงหวดมกดาหาร 3. มรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรมทองถน

3.1 ศลปหตถกรรมและงานชางทองถน 3.2 แหลงทอยอาศยและอาชพ 3.3 เอกลกษณทองถน 3.4 เอกลกษณสงทอ

4. อตลกษณแสดงถงชาตพนธ 4.1 อตลกษณในแนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism) 4.2 อตลกษณในกระบวนการเคลอนไหวทางชาตพนธ 4.3 อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธ

5. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการออกแบบ

ขอมลเกยวกบจงหวดมกดาหาร ประวตและความเปนมาจงหวดมกดาหาร ดนแดนภาคอสานในสมยกอนประวตศาสตรเคยมมนษยและชมชนโบราณมากอน เชน ชมชนโบราณในแองโคราช ชมชนโบราณทบานเชยง ชมชนโบราณยานสกลนคร และชมชนโบราณแถบลมแมน าโขงโดยเฉพาะในเขตจงหวดมกดาหาร ไดมมนษยเขามาต งถนฐานต งแตยคกอน

สำนกหอ

สมดกลาง

6

ประวตศาสตรไมนอยกวา 3,000 ปมแหลงโบราณคดทเปนประจกษพยานยนยนวา ไดมการพฒนาทางสงคมและวฒนธรรมมากอน เชน ภาพเขยนสไดคนพบในผนงถ าทผามอแดง ถ าตนแดง ถ าผาแตมและแหลงโบราณคดนายกองคณรมฝงโขง ทอาเภอดอนตาล อกท งไดพบกลองมโหระทกสารดทใหญทสดในประเทศไทย ในรมฝงโขงซงมอายไมนอยกวา 3,000 ป บรเวณแถบลมแมน าโขงเคยเปนดนแดนของอาณาจกรฟนน ระหวางพทธศตวรรษท 5 ถง พทธศตวรรษท 11 ตอมาเคยเปนดนแดนของอาณาจกรเจนละ ระหวางพทธศตวรรษท 11 ถงพทธศตวรรษท 14 เคยเปนดนแดนของอาณาจกรขอมต งแตพทธศตวรรษท 14 จนถง พทธศตวรรษท 18 ขอมจงเสอมอานาจลง เมอขอมเสอมอานาจลงในพทธศตวรรษท 19 พระเจาฟางมไดรวบรวมหวเมองนอยใหญในแถบลมแมน าโขง ต งข นเปนราชอาณาจกรศรสตนาคนหตลานชางข น ต งแต พ.ศ. 1896 เปนตนมาและมอานาจในหวเมองแถบลมแมน าโขงท งไดนาเอาพระพทธศาสนาข นมาสหวเมองสองฝงโขงดวย แควนศรโคตรบรณกเปนเมองลกหลวงเมองหนงซงต งอยรมฝงโขงตอนใตของอาณาจกรลานชาง ตอมาผคนเรมอพยพลงมาตามลาน าโขง เพอเลอกหาทาเลทเหมาะสมเพอต งบานต งเมองมากข นในสองฝงโขง จงหวดมกดาหารเปนจงหวดท 73 เมอวนท 27 กนยายน พ.ศ. 2525 ปจจบนแบงการปกครองออกเปน 7 อาเภอ 52 ตาบล และ 490 หมบาน ในอดตมกดาหารเคยเปนเมองชายแดนปลายพระราชอาณาเขตทเคยมอาณาเขตกวางใหญ ครอบคลมท งสองฝงแมน าโขง เคยทลเกลาฯ ถวายราชบรรณาการตนไมทองตนไมเงนเสมอนหนงประเทศราชต งแตสมยรชการท 4 เปนตนมา เมองมกดาหารตองสญเสยดนแดนทางฝงซายแมน าโขง (ฝงลาว) ใหแกฝงเศส เมอสมย ร.ศ.112 (พ.ศ. 2436) ไปถง 3 ใน 4 สวน ปจจบนจงเปนจงหวดเลกๆ จงหวดหนงในภาคอสาน จงหวดมกดาหาร มประวต ศาสตรและความเปนมาท ยาวนานต งแตยคกอนประวตศาสตร มแหลงโบราณคด โบราณสถาน และโบราณวตถทเปนประจกษพยานวามมนษยเขามาอาศยอยในอดตนานนบหลายพนป เคยเปนดนแดนของอาณาจกรเจนละ อาณาจกรฟนน อาณาจกรขอม อาณาจกรศรโคตรบรณ และอาณาจกรลานชาง ตอมาไดมประชากรอกหลายเผาพนธไดอพยพเขามาต งถนฐานอยในจงหวดมกดาหาร จงหวดมกดาหารต งเปนเมองมาต งแต พ.ศ. 2313 ในสมยกรงธนบร และเปนเมองอยถง 137 ป ตอมาจงถกยบลงเปนอาเภอมกดาหารข นกบจงหวดนครพนมอยถง 75 ปจงไดรบยกฐานะข นเปนจงหวด

เจาจนทรสรยวงษและพรรคพวกไดต งอยทบานหลวงโพนสม ใกลพระธาตองฮงทางฝงซายแมน าโขง (ดนแดนลาว) ตอมาอกหลายสบป จนไดถงแกกรรม เจาจนทกนร ผเปนบตร ไดเปนหวหนาปกครองตอมา จนถง พ.ศ. 2310 ไดมนายพรานคนหนงขามโขงมาทางฝงขวาแมน าโขงตรงปากหวยบงมก ไดพบเมองราง วดรางและพบตนตาล 7 ยอดอยรมฝงโขง เหนวาเปนทาเลทอดมสมบรณกวาดนแดนทางฝงซายแมน าโขง อกท งในแมน าโขงตรงปากหวยบงมกมปลาชมชมอกดวย จงกลบไปรายงานใหเจาจนทกนรหวหนาทราบ เจาจนทกนรไดพาพรรคพวกขามโขงมาดกเหนวาคงเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

7

ทต งเมองโบราณมากอน และเปนทาเลทอดมสมบรณกวาทางฝงซายแมน าโขง จงไดพากนอพยพจากบานหลวงโพนสมมาต งบานเรอนอยทางฝงขวาแมน าโขงตรงปากหวยบงมก ภาพท 1 แสดงภาพถายกบเจาเมอง ทมา: สานกวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, ภาพถายเจาเมอง, ภาพถาย, หมายเลข 0018. เมอเรมถากถางหกรางพงเพอต งเมองข นใหม ไดพบพระพทธรป 2 องคอยใตตนโพธรมฝงโขง พระพทธรปองคใหญเปนพระพทธรปกออฐถอปน สวนพระพทธรปองคเลกเปนพระพทธรปโลหะหลอดวยเหลกเน อด จงไดพรอมกนสรางวดข นใหมในบรเวณวดรางรมฝงโขง และขนานนามวดทสรางข นใหมน วา วดศรมงคณ(ศรมงคล) และไดกอสรางกฏวหารข น ในบรเวณวดพรอมกบไดอญเชญพระพทธรปท งสององคทอยใตตนโพธรมฝงโขงข นไปประดษฐาน บนพระวหารของวด ตอมาปรากฏวาพระพทธรปโลหะ (องคเลก) เกดปาฏหารยกลบลงไปประดษฐานอยใตตนโพธทต งเดมอกถง 3-4 คร ง ในทสดพระพทธรปองคเลกน นกคอยๆ จมหายลงไปใตดน คงเหนแตยอดพระเกศโผลข นมาใหเหนอยใตตนโพธรมฝงโขง จงไดพรอมกนสรางแทนสกการบชาครอบไวในบรเวณน น และขนานนามพระพทธรปองคน นวา พระหลบเหลก ปจจบนบรเวณทพระหลบเหลกจมดนไดถกกระแสน าเซาะตลงโขงพงลงไปหมดแลว (คงเหลอแตแทนสกการบชาทยกเขามาเกบรกษาไวหนาพระวหารของวดศรมงคลใตในปจจบน) สวนพระพทธรปองคใหญทกออฐถอปนและไดอญเชญข นไปประดษฐานอยบนพระวหารของวดศรมงคณ ไดขนานนามวา "พระเจาองคหลวง" เปนพระประธานของวดศรมงคณ ซงตอมาไดเปลยนนามเปน วดศรมงคลใต ตลอดมาจนถงปจจบนเปนพระพทธรปคบานคเมองตลอดมาต งแตอดตจนถงปจจบน เมอคร งต งเมองข นใหมในเวลากลางคน ไดมผพบเหนแกวดวงหนงสสดใสเปลงแปลงเปนประกายแวววาวเสดจ(ลอย) ออกจากตนตาล 7 ยอดรมฝงโขง ลองลอยไปตามลาน าโขงแทบทกคน จวบจนใกลรงสวางแกวดวงน นจงเสดจ(ลอย) กลบมาทตนตาล 7 ยอด เจาจนทกนรจงไดขนานนามแกวศภนมตดวงน วา “แกวมกดาหาร” เพราะต งเมองข นรมฝงโขงตรงปากหวยบงมกอกท งไดมผพบเหนไขมก อยในหอยกาบ(หอยก ) ในลาน าโขงอกดวย เจาจนทกนรจงใหขนานนามเมองทต งข นใหมน

8

วา เมองมกดาหาร ต งแตเดอน 4 ปกน จลศกราช 1132 (พ.ศ.2313) อาณาเขตเมองมกดาหารครอบคลมท งสองฝงแมน าโขงจนจรดแดนญวน (รวมเขตของแขวงสวรรณเขตของดนแดนลาวดวย) คร นถงสมยกรงธนบรเมอพระเจาตากสนมหาราช ไดแผแสนยานภาพข นมาถงแถบลมแมน าโขง จนถง พ.ศ. 2321 ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระยามหากษตรยศกฯ และเจาพระยาจกรยกกองทพข นมาตามลาน าโขง เพอปราบปรามและรวบรวมหวเมองใหญนอยในสองฝงแมน าโขงใหรวมอยในขาขอบขณฑสมาของกรงธนบร และไดทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ต งใหเจาจน-ทกนร เปน พระยาจนทรศรสราชอปราชามนธาตราช เจาเมองมกดาหารคนแรกและไดพระราชทานนามเมองวา เมองมกดาหาร

(ก) (ข) ภาพท 2 แสดงภาพตราสญลกษณจงหวดมกดาหาร (ก) เครองหมายตราประทบหนงสอจงหวดมกดาหาร (ข) เครองหมายประกอบธงจงหวดมกดาหาร ทมา: สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 20 ธนวาคม 2555, เขาถงไดจาก http://goo.gl/pDyqL ภายในมปราสาทชอ สองนางสถตย ภายในปราสาทองคกลางมแกวมกดาหารอยบนพาน ใตพานมผาทพยรองรบ หนาผาทพยมอกษรไขวชอยอจงหวด ในปราสาทองครมท งสองขาง มบายศรยนตะลมอนเปนเครองบชาของชาวอสาน เบ องหลงมพระธาตพนมซงจงหวดมกดาหารแยกมา และเคยอยในอาณาจกรโคตรบรณเดยวกน มแนวแมน าโขงอยดานหลง ดานตะวนออก พระอาทตยกาลงทอแสงหลงหมกอนเมฆ 2525 เปนปทต งจงหวดมกดาหาร ภาพท 3 แสดงภาพดอกไมประจาจงหวดมกดาหาร : ดอกชางนาว ทมา: ดอกชางนาว, เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556, เขาถงไดจากhttp://goo.gl/9iLyH

9

สภาพทางภมศาสตร ภาพท 4 แสดงภาพตาแหนงแผนทต งของจงหวดมกดาหาร ทมา: แผนทจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/JmxO7z ทตงและอาณาเขต จงหวดมกดาหาร ต งอยทศตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มอาณาเขตตดตอกบประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว โดยมแมนาโขงเปนเสนก นพรมแดน ต งอยเสนรงท 16-17 องศาเหนอ และเสนแวงท 104-105 องศาตะวนออก มพ นทท งหมด 4,407 ตร.กม. หรอ ๒,๗๑๒,๔๐๐ ไร อยหางจากกรงเทพมหานคร ระยะทาง 642 กโลเมตร มอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยง ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ อาเภอนาแก อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม และอาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร

ทศใต ตดตอกบ อาเภอเลงนกทา จงหวดยโสธร อาเภอชานมาน จงหวดอานาจเจรญ และ อาเภอหนองพอก จงหวดรอยเอด

10

ทศตะวนออก ตดตอกบ แขวสวรรณเขต(สะหวนนะเขต) สปป.ลาว โดยมแมน าโขงเปนเสนก นพรมแดน

ทศตะวนตก ตดตอกบ อาเภอเขาวง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ และอาเภอเมยวด จงหวดรอยเอด

ทางทศเหนอและทศใตของจงหวดเปนทราบสง ทางทศตะวนตกมเทอกเขาภพาน มลกษณะเปนปาไม บางแหงเปนปาทบ สวนทศตะวนออกเปนทราบสลบปาไม และมแมนาโขงเปนเสนก นพรมแดนระหวางประเทศไทยกบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มความยาวประมาณ 72 กม. มพ นทราบ รอยละ 20 ของพ นทท งจงหวดทรพยากรธรรมชาตมความอดมสมบรณมพ นทปาไมประมาณ 953,300 ไร คดเปนรอยละ 35.15 ของพ นทจงหวด

1. ลกษณะภมประเทศ สภาพพ นทของจงหวดมกดาหารอยทางตอนใตของแองสกลนคร (SakonNakorn Basin) ประกอบดวยเทอกเขาภพาน (Phuphan Range) ซงมแนวตอเนองเขามาจากจงหวดสกลนครทางดานตะวนตก เทอกเขาน จะคอยๆแยกออกเปนสแถว คลายน วมอไปทางทศตะวนออก แบงพ นทออกเปนลมน าเลกๆ เอยงลาดลงสแมน าโขง ทราบระหวางหบเขาของลมน าเหลาน มสภาพเปนทราบลกคลน ( Rolling Plain ) นอกจากบรเวณปากน าในชวงทไหลบรรจบกบแมน าโขง จะมสภาพเปนคนดนธรรมชาต (Natural Levee) แคบๆ ซงเกดจากการทบถมของตะกอนแมน าขนานไปกบลาน าโขง และมลาน าสายสาคญคอ หวยมก หวยบงอ หวยบางทราบ หวยชะโนด หวยทราย เปนตน

1.1 อ าเภอค าชะอ คาวา คาชะอ เดมเรยกวา คาสระอ หมายถงสระน าในดงบงอ ตอมาไดเพ ยนเปน คาชะอ ทองทอาเภอคาชะอบางสวนเคยอยในเขตเมองหนองสง เมอยบเมองหนองสงและเมองมกดาหารลงเปนอาเภอข นกบจงหวดนครพนมใน พ.ศ. 2450 ทองทอาเภอคาชะอในปจจบนรวมอยในทองทอาเภอมกดาหาร ตามประวตเดม ชาวคาชะอเปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง (ทางซายแมน าโขง) รวมกบชาวผไทยเมองหนองสงทอพยพมาจากเมองคาออ

1.2 อ าเภอหนองสง เปนชาวผไทยเกอบทกหมบาน ต งข นเปนเมองหนองสงในสมยรชกาลท 3 เมอวนศกร แรม 11 คา เดอน 8 ปมะโรง ฉศก จ.ศ. 1206 (ตรงกบวนท 9 สงหาคม พ.ศ. 2387) เปนชาวผไทยอพยพมาจากเมองคาออ ต งแตหวยทรายลงทอาเภอนาแกของจงหวดนครพนมในปจจบนดวย เมอ พ.ศ. 2450 ยบเมองหนองสงลงเปนอาเภอหนองสง ไดยายไปทาการทบานนาแก จงเปลยนชออาเภอหนองสงเปนอาเภอนาแก หนองสงมฐานะเปนตาบล ข นกบอาเภอมกดาหารและตอมาอาเภอคาชะออยถง 78 ป จงไดรบยกฐานะข นเปนกงอาเภอหนองสงเมอพ.ศ. 2528 และยกฐานะข นเปนอาเภอหนองสง เมอ พ.ศ. 2536

1.3 อ าเภอดอนตาล ต งอยรมโขง มดอน (กะ) ตาล ในลาน าโขงอยหนาอาเภอ เดมเรยกวาบานหวดอนตาล เพราะเปนหมบานทต งอยหวดอน(เกาะ) ตอมามฐานะเปนกองสวย สงสวย

11

ข นกบมกดาหาร ยกฐานะเปนอาเภอดอนตาล เมอวนท 29 มกราคม พ.ศ. 2506 ยกฐานะเปนอาเภอดอนตาล เมอวนท 29 มนาคม พ.ศ.2517

1.4 อ าเภอนคมค าสรอย เดมเปนหมบานคาสรอย อยในทองทอาเภอมกดาหาร เมอกรมประชาสงเคราะหไดจดต งเปนนคมสรางตนเองข น และตอมาไดยกฐานะข นเปนตาบลคาสรอย จงเรยกวา นคมสรางตนเองคาสรอย เมอวนท 26 มนาคม พ.ศ. 2517

1.5 อ าเภอดงหลวง ในอดตเมอ 80 ปกอนหมบานดงหลวงอยในเขตอาเภอมกดาหาร เปนดงทบมปาไมอดมสมบรณ มชมชนทเปนกลมชาตพนธผไทย ขาและกะโซ อาศยอย ตอมามการจดต งเปนอาเภอและจงหวดเมอ พ.ศ. 2450 จงโอนพ นทอาเภอดงหลวงไปข นกบอาเภอนาแก จงหวดนครพนม ต งข นเปนกงอาเภอดงหลวง เมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2420 เมอจงต งจงหวดมกดาหารข นใน พ.ศ. 2525 จงโอนทองทกงอาเภอดงหลวงมาข นกบจงหวดมกดาหาร ยกฐานะข นเปนอาเภอดงหลวง เมอ พ.ศ. 2527

1.6 อ าเภอหวานใหญ เดมอยในเขตเมองพาลกากรภม ซงต งข นในสมยรชกาลท 4 เมอพ.ศ. 2409 ข นเมองมกดาหาร เขตเมองพาลกากรภม ทางเหนอต งแตลาน ากา ทางใตถงหวยบางทราย เมองพาลกากรภมถกยบลงเปนหมบาน ข นกบตาบลบานหวาน เมอ พ.ศ. 2441 ข นกบทองทอาเภอมกดาหาร ต งข นเปนกงอาเภอหวานใหญ เมอวนท 16 มนาคม พ.ศ. 2521 ยกฐานะเปนอาเภอหวานใหญ เมอวนท 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2536

2. สภาพทางสงคม ประชาชนจงหวดมกดาหาร ยดมนและสบทอดประเพณวฒนธรรมอยางเหนยวแนน

และตอเนองท งยงเปนเมองเกาแก มชาวไทยเผาตางๆ อาศยอยหลายเผา ดงคาขวญของจงหวด ตอนหนงวา “แปดเผาชนพ นเมอง” อนไดแก เผาชาวไทยอสาน ชาวผไท ชาวไทยขา (บร) ชาวไทย (โส) /กระโซ ชาวไทยกะเลง ชาวไทแสก ชาวไทยยอ และชาวไทกลา ชาวมกดาหารสวนใหญ นบถอศาสนาพทธ มขนบธรรมเนยมประเพณทสาคญ และยงคงถอปฏบตสบตอกนมา คอ “ฮตสบสอง คองสบส” และยงคงมวฒนธรรม ประเพณของชนเผาทควรอนรกษ ฟนฟอยจนถงปจจบน เชน ประเพณปดบาน ประเพณสวงเฮอ ประเพณแหกณฑหลอน พธกรรมโซถงบ ง พธเหยา พธบายศรสขวญ การราเตยหวดอนตาล การราวงผไทเปนตน งานประเพณทสาคญของจงหวดมกดาหาร ไดแก งานประเพณแขงเรอออกพรรษา ระหวางจงหวดมกดาหารกบแขวงสะหวนนะเขต ทางจงหวดจงไดมการจดงานเพออนรกษสบสานประเพณของเผาตางๆ งานกาชาดและงานประจาปจงหวดมกดาหาร จดข นเปนประจาทกปในชวงเดอนธนวาคม โดยงานจะจดข นบรเวณหนาศาลากลางจงหวด มกจกรรมตางๆ มากมาย

12

พฒนาการทางประวตศาสตร (การตงถนฐาน) 1. ยคกอนประวตศาสตร (3000-2000 ปมาแลว)

ยคสงคมบรรพกาล สจตต วงษเทศ(2538) ใหความเหนวา บรเวณมกดาหารมการ

พฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมต งแตปลายสมยกอนประวตศาสตร หรอราว 3000-2000 ป

มาแลว การต งถนฐานผคนเปนยคชนเผา ดารงชวตแบบบรรพกาลโดยมรองรอยยนยน คอ

1.1 ถ าฝามอแดง อยบนภอางบก บานสมปอย ต าบลสนวน เมองมกดาหาร

มภาพเขยนดวยสแดงคลายน าหมาก มภาพคน 23 คน ภาพมอ 9 ภาพ

นอกน นเปนภาพอาวธ เปนหวลกศร ภาพสญลกษณและภาพอนๆ ทจาแนกรปทรงไมได ภาพคนบาง

ภาพเปนแบบเงาทบ หวโต เหมอนคนโพกผาสวมหนากาก ภาพเชนน เหมอนกบภาพทพบบรเวณผา

แตม อาเภอโขงเจยม จงหวดอบลราชธาน ซงคลายกบการแตงกายของหญงชาวผไทยในเวยดนามท

ชอบใชผาโพกหวเปนรปสาม บคคลพวกน เปนผทมความรความชานาญคอยทาหนาทเฉพาะอยาง เชน

เปนหมอผ คนทรง ทในสงคมยคแรกๆ มกเปนผหญง ดงกรณหมอเขาทรงผฟา ผมด ผเมง เปนตน

1.2 ถ าตนแดง อยทภอางบก บานสมปอย ต าบลนาสนวน เมองมกดาหาร

ภาพชดน อยตอเนองจากหนาผาถ าฝามอแดง มภาพคน 18 คน ภาพสตว

คลายหมา 4 ภาพ ภาพตนแดง 4 ภาพ และยงมภาพอนๆ ภาพตนแดงน นบเปนแหงแรกทพบใน

ประเทศไทย และทแปลกไปจากภาพตนแดงทพบในแหงอน คอ ภาพตนแดงทถ าแหงน ใชวธทาบ แตทอน

ใชวธเขยนภาพ

1.3 ถ าผาแตม อยทภวด บานภลอม ต าบลบานบาก อ าเภอดอนตาล

บรเวณทพบภาพเขยนเปนเพงหนทรายขนาดใหญ ยาว 72 เมตร สง

ประมาณ 8 เมตร ลก 6 เมตร เขยนดวยสแดงคลายน าหมาก มภาพมอจานวน 98 ภาพ นอกน นเปน

ภาพสญลกษณอนๆ เชน ลายเรขาคณต ภาพเครองหายกากบาท ภาพตาราง ภาพหยกฟนปลา ภาพ

ลายเสนโคง และรปสตวตางๆ ซงภาพดงกลาวคลายคลงกบภาพเขยนสโบราณในจงหวดอนๆ ของ

ภาคอสาน ซงอาจแสดงถงความเกยวเนองสมพนธกนของกลมชนทมพ นฐานทางสงคม และมความ

เชอความคดเหมอนกน

ภาพเขยนสเหลาน เกดข นจากการประกอบพธกรรม เพอความอดม

สมบรณซงพบมากในบรรดากลมชนยคกอนประวตศาสตร ทมระดบความรทางเทคโนโลยตา ควบคม

ธรรมชาตไมได เมอมความตองการอาหารการกนอยางสมาเสมอกจะประกอบพธกรรมทมท งการออน

13

วอนและบงการบงคบธรรมชาตใหอานวยความอดมสมบรณ แตการประกอบพธกรรมทมท งการออน

วอนและบงการบงคบธรรมชาตใหอานวยความอดมสมบรณ แตการประกอบพธกรรมของกลมชนใน

เขตมกดาหาร จะเปนการประกอบพธกรรมเพอความอดมสมบรณในระดบยอยๆ หรอระดบทองถน

ของกลมชนเลกๆ ทเคลอนไหวไปมาอยบนทสง และทราบสองฟากแมน าโขงยานน น แตพวกน ก ม

ความสมพนธเกยวดองกบกลมชนอนๆ จากภายนอกทผานมาทางอบลราชธานดวย เพราะมภาพเขยน

สหลายภาพคลายกน

1.4 แหลงนายกองคณ อยรมแมน าโขงตรงขามเกาะดอนตาล อ าเภอดอนตาล

มเน อทประมาณ 30 ไร ถกลกลอบขดเปนหลมเปนบอมากกวา 100 แหง

พบแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตร เปนเนนดนทเปนแหลงชมชนและแหลงฝงศพของคน

โบราณ พบเครองมอหนกะเทาะ สะเกดหน และหนขดทใชหนจากแมน าโขงมาทา กระจายอยทวไป

ซงบรเวณน อาจเปนแหลงอตสาหกรรมเครองมอหนกได จากสะเกดหนทปนอยกบกองเครองมอโฮบน

เนยน (hoabinina) ทพบอยในบรเวณน ไมใชตวกาหนดอายทดนก เพราะอาจเรมแตปลายสมยไพลส

โตซนมาจนถงไมกพนปมาน เองกได สวนเครองมอโลหะ เนองจากยงไมมการศกษาคนควาอยางเปน

ระบบ บรรดาโบราณวตถทพบมลกษณะคละปะปนกน

ศรศกด วลลโภดม (2538: 62, อางถงใน สจตต วงศเทศ, 2538) ไดกลาวไว

วา บรเวณแหลงนายกองคณแหงน นาจะมอายเพยงยคปลายสมยประวตศาสตร ทผคนในทองถนยง

ลาหลงทางเทคโนโลย จงยงคงทาเครองมอหนกะเทาะอย

1.5 มโหระทก มโหระทก มพบทจงหวดมกดาหาร 2 ใบ

คอพบทอาเภอดอนตาลและอาเภอคาชะอ โดยเฉพาะมโหระทกทพบใน

อาเภอดอนตาล มขนาดเสนผาศนยกลาง 86 เซนตเมตร กนกลอง 90 เซนตเมตร สง 61 เซนตเมตร

จดวาเปนมโหระทกขนาดใหญทสดในประเทศไทย นกโบราณคดกาหนดอายตามรปแบบและลวดลาย

วามอายประมาณ พทธศตวรรษท 7-8 ทหนากลองมลายนนคลายดวงอาทตยหรอดวงจนทร มรศม

14 แฉก มประตมากรรมรปกบประดบ 4 มมๆ ละตว ดานขางกลองมลวดลายเปนรปเรอสงวญญาณ

สวนมโหระทกทอาเภอคาชะอ มขนาดเสนผาศนยกลาง 79 เซนตเมตร สง

70 เซนตเมตร ทหนากลองมลายนนเปนรปคลายดวงอาทตยหรอดวงจนทร มรศม 32 แฉก ไมม

ประตมากรรมรปกบอยบรเวณหนากลอง

14

มโหระทก ทาดวยสารดมโลหะผสมอยอยางนอย 3 ชนด คอ ทองแดง ดบก

และตะกว บางแหงเรยก ฆองกบหรอฆองเขยด ชาวมกดาหารเรยก “กลองทอง” ซงกลองดงกลาวท

พบน จดเปนวฒนธรรมดองซอน เนองจากมการขดคนพบกลองรปน จานวนมากทตาบลดองเชน

ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม

จากหลกฐานดงกลาวลวนยนยนวามกดาหารยคแรกมการพฒนาทางสงคม

และวฒนธรรมแบบบรรพกาล โดยผคนยคแรกเรมมท งพวกทสง (ขาหรอลาวเทง) ซงเปนชนพ นเมอง

ด งเดมเปนกลมชนหลก และมพวกทราบซงเคลอนยายเขามาทหลงเรยกวาไทยลาวหรอลาวลม คน

สองพวกน จะเคลอนยายไปมาบรเวณน คร นนานไปกมการแตงงานกนระหวางชนทอพยพมาอยใหม

และชาวพ นเมองเดม กลายเปนชนเผาผสมเพมเตมข นมาอก

ธดา สาระยา (2538: 63, อางถงใน สจตต วงศเทศ, 2538) ไดกลาวไว

เกยวกบกลมประชากรในยคกอนประวตศาสตรในแถบน วา ประกอบดวยขา พวกไทยกบพวกชนเผา

อนๆ ในนานเจา พวกกมพ หรอพวกกมพช พวกจาม พวกเวยด พวกสยาม และพวกลาว ซงอพยพเขา

มาหลงสด กลมชนดงกลาว เคลอนไหวอยในภาคอสานยคตนประวตศาสตรโดยเฉพาะอยางยง

เคลอนไหวอยสองฟากแมน าโขง ต งแตอบลราชธาน มกดาหาร ข นไปจนถงหนองคาย และเวยงจนทร

2. ยคอาณาจกรโคตรบรณ (ฟนน) (ชวงพทธสตวรรษท 5 ถง 12)

เรองการกาเนดและสญลบดบไปของอาณาจกรโคตรบรณ (ฟนน) ซงมอาณาบร เวณและอทธพลในแถบทราบลมแมน าโขง รวมตลอดจนถงมกดาหารดวยไดมผเสนอไว ดงน

W.A.R . Wood (อางถงใน มาตยา องคนารถ, 2529) กลาวถงชนชาตด งเดมทอาศยอยในประเทศไทยวา พวกละวา (ลวะ) จะเขามาอยในประเทศไทย ต งแตกอนพทธกาล ในภาคอสานต งถนฐานอยทแควนโคตรบรณ ตอมามชนรนใหมในตระกลมอญ – เขมร เขามามอานาจแทน

ชนชาตละวาดงกลาว สงคต จนทนะโพธ (2540) อธบายวา เปนชนชาตดงเดมทอาศยอยในพ นท 6 ประเทศ คอ

1. ประเทศไทย แถบกลาง ภาคอสาน ภาคเหนอ

2. ประเทศพมา แถบรฐฉาน (ไทยใหญ)

3. ประเทศจน ตอนใตของมณฑลยนาน

4. ลาว

5. เวยดนาม

6. กมพชา อยแถบทางตอนเหนอ

15

ชาวละวาไดอาศยอยในประเทศดงกลาว กอนทชาวไทย ลาว ไทยใหญ จนฮอ เวยดนาม ขอมเขมร มอญจะอพยพเขามาอยเสยอก ลกษณะของชาวละวา มสวนสงประมาณ 5-6 ฟตเปนอยางสง โดยเฉพาะผหญงสวนมากจะตากวา 5 ฟตลงมา ชาวละวาเชอวาบรรพบรษด งเดมมตนตระกลเปนกบ ชอ ยาถา ยาไถ รากฐานเดมอยเมองขาตอนใตประเทศจนตดแมน าโขงยากแกการเดนทาง ชาวละวาจงเคารพบชารปกบ โดยจะใสรปกบไวในห งบชา ในวนข นปใหมจะมประเพณแหแหนรปกบไปปลอยตามลาหวย นอกจากน ชาวละวายงมกลองโลหะทาดวยทองเหลอง ตรงกลางสงประมาณ 2 ฟตเศษๆ บนแผนโลหะเหมอนหนงกลอง มรปกบเลกๆ อย 4 ตว ใชตเวลามงานพธทางเชยงใหมเรยก “ฆองกบ” คนไทยเรยก “กลองมโหระทก” ปจจบนชาวละวากลายเปนชายไทยภเขา อาศยอยทางภาคเหนอของไทยเปนสวนใหญ ทยงหลงเหลออยในภาคอสานและลาว เรยกขา ขะม ความ-เชอและการนบถอของชาวละวา อาจจะมสวนสมพนธกบรปปนกบในกลองมโหระทกทพบในจงหวดมกดาหารการประกอบพธกรรมเพอความอดมสมบรณในถ าผาแตม อาเภอเมองมกดาหาร อาเภอดอนตาลและอาจเชอมโยงไปถงความเชอ การประกอบพธกรรม ภาพเขยนส กลองมโหระทก ของชาวจวง ในมณฑลกวางสประเทศจน หรอ ความเชอพธกรรมของผคนทอาศยอยในอษาคเนยทกเผาพนธในยคกอนประวตศาสตรกอนทจะมการรบเอาศาสนาจากแหลงทเจรญกวาเขามาเปนทพงทางใจทดแทนในกาลตอมา มหาสลา วรวงศ (2540) กลาววา นบต งแตพทธศตวรรษท 5-12 อาณาจกรโคตรบรณหรอศรโคตรบองมอานาจในแถบน มอาณาเขตต งแตเมองนครราชสมาเปนตนมา รวมเอาภาคอสานของไทยและประเทศลาว ต งแตแขวงเวยงจนทรลงไปจนถงนครจาปาศกด ศนยกลางอานาจต งอยบรเวณทราบลมแมน าโขงตอนกลางของประเทศลาว คอ บรเวณเมองทาแขก เมองหลวงของอาณาจกรน ต งอยใกลแมน าเชบ งไฟ ลกเขาไปประมาณ 15 กโลเมตร (ปจจบนเปนปาทบ) กษตรยผปกครองนครน ชอ พระยาสรยวงศาสทธเดช เปนคนเช อชาตขอม จตร ภมศกด (2535) ใหรายละเอยดวา ฟนน เปนอาณาจกรทปรากฏในเอกสานจน เรมต งแตพทธศตวรรษท 7-12 ทต งของฟนนในชวงป พ.ศ. 1022-1100 ต งอยทางทศตะวนตกของจามปา (เวยดนามกลาง) เมองหลวงของฟนน คอจงหวดนครพนมมพระธาตพนมเปนพยานทางศลปวตถ ซงนครพนมน นเปนคาเดยวกบฟนน โดยเรยกอาณาจกรโคตรบรณหรอพนม ตามเอกสารจนระบวาชาวเมองฟนนผวดา ผมหยก ลาหลง ทากสกรรม แบบบรรพกาล ตานานไต (ไทยใหญ) เรยกชาวฟนนวา พวกยกษ หรอผเส อ สจตต วงษเทศ (2538) กลาววา พระธาตพนมเปนสถาปตยกรรมทางศาสนาทเกาแกทสดในภาคอสาน สรางข นในยคอาณาจกรโคตรบรณ เปนศลปะผสมผสานแบบทวาราวด แบบขอม และอทธพลจากพวกญวนกบจาม จากภาพสลกพบวา มความเปนทองถนโดยเฉพาะคนในบรเวณน เชนลกษณะของรปรางหนาตา การไวมนผม รวมท งการเปลอยกายทอนบน จะเปน

16

ภาพเหมอนจรง ไมเปนภาพจนตนาการอยางภาพจาหลกในปราสาทขอมทวไป การสรางพระธาตพนมคาดวา จะสรางราว พ.ศ. 1000 และมการซอมแซมลวดลายสลกอฐข นคร งหนงรายหลง พ.ศ. 1200 พระธาตพนมมรปแบบทางศลปะสถาปตย เนองในพระพทธศาสนาลทธมหายานและศาสนาพราหมณ กลมชนทอาศยอยแถบลมแมน าโขงบรเวณน เปนผทอาศยมาต งแตโบราณ กลมชนน นบถอพระพทธศาสนา ซงเหนไดจากการปกเสมาหนทมลวดลายเปนรปพระสถปหรอรปกลบบวทฐานไวรอบๆ องคพระธาต ปกแสดงเขตไว จากหลกฐานการนบถอพทธศาสนา คอ การพบเสมาหนสลาแลงเปนแผนขนาดใหญจานวนมากพบในบรเวณสานกสงฆทหาดเวนไชยทางดานเหนอของอาเภอดอนตาล ซงเปนเนนสงรมแมน าโขง ตรงชายหาดเปนเนนหน มเพงผาและหาดหนสวยงามการพบเสมาหนจานวนมากเชนน แสดงวาเปนแหลงพธกรรมทางศาสนาโดยเฉพาะ ขนาดของเสมาหนกนบเนองเปนแบบเดยวกนกบทพบในแหลงโบราณคดในเขตจงหวดอบลราชธาน ยโสธร ซงคาดวาจะมอายในราวพทธศตวรรษท 12-13 ลงมา อนเปนการยนยนวาเมอประมาณพทธศตวรรษท 12 เปนตนมา พ นทแถบมกดาหารไดรบเอาวฒนธรรมทวารวดจากพวกมอญ และรบเอาพทธศาสนาแบบมหายานมาเปนสงยดเหนยวทางใจอกดวย

3. ยคอาณาจกรเจนละ (พทธศตวรรษท 15-18)

เมออาณาจกรโคตรบรณเสอมอานาจลง อาณาจกรเจนละไดแผ อานาจเขาครอบคลมบรเวณแถบน แทน อาณาจกรเจนละมเมองหลวงชอ เศรษฐประ ต งอยแถบจาปาศกดใกลกบปราสาทหนวดภ อนเปนเทวสถานสาคญของอาณาจกรเจนละ (เดมเปนเมองข นของอาณาจกรโคตรบรณ หรอ ฟนน) สวนอาณาบรเวณของเจนละ จะอยแถบต งแตเกาะโขง(สทนดร) ในลาวใต คลมข นไปจนถงเมองทาแขกในลาวกลาง ตรงขามกบจงหวดนครพนม อาณาจกรเจนละเรมรกรานอาณาจกรโคตรบรณ (ฟนน) ในศตวรรษท 11 ประชากรของชาวเจนละเปนชนชาตในตระกลมอญ-เขมร สายทเปนบรรพบรษโดยตรงของชาวเขมร ในตานานไต (ไทยใหญ) เรยกพวกน วา “นาค”

สจตต วงษเทศ (2538) กลาววา หลง พ.ศ. 1000 เกดรฐสาคญข นในภาคอสาน จนเรยกรฐน วา “เจนละ” มตนกาเนดพฒนาการอยบรเวณอบลราชธาน-ยโสธร ตอมาขยายตวและแบงแยกเปนสองฝาย คอเจนละน ากบเจนละบก ฝายเจนละน ามอาณาบรเวณอยลงไปทางใต ใกลทะเลสาบใหญในกมพชาจนถงชายทะเล ภายหลงไดกลายเปนศนยกลางของอาณาจกรขอม เมองพระนคร สวนเจนละบกอยบรเวณแถบลมแมน ามล-ช ตอนลาง และวดภ-จาปาศกด ข นไปชนแดนกบอาณาจกรนานเจา เจนละบกจะมพ นทเปนปาเขาและทสง มชมชนบานเมองเลกๆ หลายแหง มอาณาเขตต งแตเวยงจนทรข นไปทางเหนอ ประชดดานตะวนตกเฉยงเหนอของเวยดนาม โดยเมองเวยงจนทรอาจเปนเมองสาคญของเจนละบก เนองจากมเอกสารจนระบวา มรฐสาคญ ชอ เหวนถาน

17

นกวชาการจนหลายทานใหความเหนวา คอเมองเวยงจนทร พ นทจงหวดมกดาหารทอยตอเนองกบจงหวดอบลราชธาน ถอเปนชมชนชายแดนของรฐเจนละ เปนสวนหนงของรฐเจนละดวย

ศรศกด วลลโภดม (2521) สรปวา อสานระหวางพทธศตวรรษท 12-16 แบงออกเปนแควนตางๆ 4 กลม มกลมเมองในเขตลมแมน าโขง แมน ามลในเขตจงหวดอบลราชธาน นครพนมจนจดบรรมย เปนแควนทอยในอานาจทางการเมองของอาณาจกรเจนละ สมยรชกาลของพระเจาภววรมน มการแพรหลายของการสราง ศาสนสถาน ศวลงค และรปโคนนทในศาสนาพราหมณ

มาตาหวน (2540: 66, อางถงใน มหาสลา วระวงศ, 2540) นกประวตศาสตรจน ไดกลาวไววา ประชาชนพลเมองของเจนละ พวกผชายมรปรางเลกและผวดา แตพวกผหญงผวขาวนดหนอย ประชาชนเกลาผมและใสตมห ทาทางวองไวและแขงแรง อาบน าทกเชา และใชกงไมเลกๆถฟน

4. ยคอาณาจกรขอม (พทธศตวรรษท 15 ถง 16)

ตอมาอาณาจกรเจนละเสอมอานาจลง อาณาจกรขอมซงมเมองหลวงอยทนครธม ไดแผอานาจเขาครอบงาภาคอสาน ภาคกลาง ภาคเหนอบางสวนของไทย มหลกฐานยนยน คอ

สรจตต จนทรสาขา (มปป.) กลาววา บรเวณแถบลมแมน าโขง ในชวงพทธศตวรรษท 15-18 ไดตกเปนดนแดนทมอทธพลและวฒนธรรมของอาณาจกรขอม

เมอราว พ.ศ. 1500-1800 มอทธพลการเมองและวฒนธรรมขอมจากกมพชา แพรข นมาตามลาแมน าโขง นาลทธศาสนา พราหมณและพทธศาสนาฝายมหายานเขามาแพรหลาย มการสรางปราสาทขอมข นบนภมภาคน แพรหลายข นไปจากสกลนครอดรธาน หนองคายถงเวยงจนทร แตไมพบรองรอย ศาสนสถานทเปนแบบขอมในจงหวดมกดาหาร คงพบแตไหมหบรรจกระดกคนตายทฝงไวใตดนจานวนมากและพบในพ นทเกอบทกอาเภอในจงหวดมกดาหาร ซงนกโบราณคดระบวาเปนศลปะแบบลพบร (ขอม) พระเจาสรยะวรมนท 1 ซงเปนกษตรยขอม ครองราชยสมบตอยระหวาง พ.ศ. 1553-1593 นบจากรชกาลของพระองคเปนตนมา อทธพลของวฒนธรรมและศลปกรรมขอมไดแพรหลายทวไปในภาคอสาน ลทธศาสนาฮนดและพทธศาสนาฝายมหายานกแพรหลายตามลาน าโขงข นไปจนถงสกลนครและอดรธาน เมองโบราณสาคญ เชน เมองหนองหารหลวงสกลนคร กคงเจรญข นในสมยพทธศตวรรษท 16 น จงอาจทาใหสนนษฐานวา ผคนทอาศยอยในแถบมกดาหาร นาจะเปนชนเผาขา แตถกปกครองโดยอาณาจกรขอม (เขมร) มการต งถนฐานแบบกระจดกระจาย ยงเปนชมชนขนาดเลก ไมมความสาคญทางการปกครองเหมอนแถบเมองทต งอยในจงหวดสกลนครหรอ สะหวนนะเขต ฝงซายแมน าโขง ทมการสรางพระธาตนารายเจงเวง สะพานหน หรอเรอหน ปรากฏอยจนปจจบน แตชมชนเลกๆ เหลาน กไดรบเอาวฒนธรรมขอมเขามาปฏบตในวถชวต เชน การบรรจกระดกของคนตายไวในไห ซงเปนศลปะแบบลพบร แลวใชถวยเคลอบสคลายกบเครองสงคโลกของ

18

สโขทยหรอถวยเคลอบของจน ครอบปดปากไหบรรจกระดกถวยเคลอบสเปนสงททาไดยากในชมชนลาหลง เพราะตองใชเทคนคคอนขางสงจงจะทาใหสตดอยกบถวยเปนเวลานาน การทาภาชนะเคลอบสจงจะทาไดในชมชนทมความเจรญ เชน ทเมองศรสชนาลย สโขทย หรออาจมพอคาจากชมชนอนๆ นาสนคาเครองสงคโลกหรอถวยเคลอบของจนเขามาซ อขายแลกเปลยนในแถบน ซงควรไดรบการคนควาศกษาอยางจรงจง เพอจะไดทราบความจรงแทในโอกาสตอไป

บญชวย ศรสวสด (2535: 67, อางถงใน จตร ภมศกด, 2535) ไดกลาวไววารปรางหนาตาของขอม หรอกะหลอม หมายถง ชาวใตผวคล า(ดา) ตดผมส น นงผาโจงกระเบนท งชายและหญง

บรเวณพ นทในมกดาหารกอนยคกอนประวตศาสตร ประมาณ 3000-2000 ปลวงมาแลว พบหลกฐานวา มผคนอาศยอยแถบอาเภอดอนตาล อาเภอเมองมกดาหาร ดาเนนชวตตามแบบสงคมบรรพกาล นบถอผสาง เทวดา ยงไมมการนบถอศาสนา จนเมอประมาณพทธศตวรรษท 5-12 บรเวณทราบลมแมน าโขง ตกอยภายใตอทธพลของอาณาจกรโคตรบรณ (ฟนน) พทธศาสนาแบบมหายาน และวฒนธรรมทวารวดไดแพรหลายเขามาสดนแดนแถบน ตอมาตกอยภายใตอทธพลของอาณาจกรขอม ระหวางศตวรรษท 15-18 จวบจนลวงเขาสยคประวตศาสตร บรเวณแถบทราบลมแมน าโขง นบแตเวยงจนทรลงไปถงแกงลผ ตกอยภายใตอทธพลของอาณาจกรลานชาง ประมาณพทธศตวรรษท 19-22 และในทสดตกเปนเมองข นของไทยในสมยพระเจาตากสนมหาราช ในป พ.ศ. 2321

สวนผคนทอาศยอยในแถบน กอนชาวมกดาหารจะอพยพเขามาอย มคนหลายเช อชาตอยปะปนกน โดยมชนเผาขา ซงเปนชนพ นเมองด งเดมเปนหลกอยอาศยมากทสดคร นเวลาลวงไปกเกดการแตงงานระหวางชนตางเผา ทาใหเกดเปนชนเผาผสมเพมเตมและอยปะปนกนไป นอกจากน ยงมการตดตอสมพนธกบชนเผาอนๆ ในยานอษาอาคเนย ท งดานความเชอ การประกอบพธกรรม การคาขาย กลมชนดงกลาวอพยพเคลอนยายไปมาระหวางทราบลมแมน าโขงบรเวณน ทาใหพ นทมกดาหารบางขณะมการเคลอนไหว บางขณะกลบหยดนงไรรองรอย จวบจนบรรพชนของชาวมกดาหารจากบานหลวงโพนสม ฝงซายแมน าโขง อพยพเขามาอย จนเกดความเคลอนไหวอยางตอเนองจวบจนปจจบน

ชาตพนธจงหวดมกดาหาร

ความหมายของชาตพนธ

ชาตพนธ คอ การมวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ภาษาพดเดยวกน และเชอวา สบเช อสายมาจากบรรพบรษกลมเดยวกน เชน ไทย พมา กะเหรยง จนลาว เปนตน กลมชาตพนธหรอกลมวฒนธรรมมลกษณะเดนคอ เปนกลมคนทสบทอดมาจากบรรพบรษเดยวกน บรรพบรษในทน หมายถงบรรพบรษทางสายเลอด ซงมลกษณะทางชวภาพและรปพรรณ (เช อชาต) เหมอนกน รวมท งบรรพบรษทางวฒนธรรมดวย ผทอยในกลมชาตพนธเดยวกนจะมความรสกผกพนทางสายเลอด และ

19

ทางวฒนธรรมพรอมๆ กนไปเปนความรสกผกพนทชวยเสรมสรางอตลกษณของบคคลและของ ชาตพนธ และในขณะเดยวกนกสามารถเราอารมณความรสกใหเกดความเปนอนหนงอน เดยวกนไดโดยเฉพาะอยางยง ถาผทอย ในกลมชาตพนธนบถอศาสนาเดยวกนความรสกผกพนน อาจ เรยกวา "สานก" ทางชาตพนธ หรอชาตลกษณ ethnic identity (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว, 2556) ความแตกตางทางชาตพนธ

ในชวงเวลาทมจานวนประชากรไมมาก และความหนาแนนของประชากรตา พ นทบนผวโลกมอยมากพอ ทจะตอบสนองการขยายตวของกลมชาตพนธได แตมาในระยะหลง เมอมจานวนประชากรเพมมากข น การขยายตวของวฒนธรรม และชาตพนธ มผลทาใหเกดการปฏสมพนธระหวางชาตพนธ เมอชาตพนธขยายตวมาอยในบรเวณใกลเคยงกน การยอมรบซงกนและกน อาจทาใหเกดการยมวฒนธรรม และการผสมกลมกลนของชาตพนธ และวฒนธรรมได แตถาการขยายตวของชาตพนธสองชาตพนธไมเขากน หรอไมสอดคลองกน ปญหาเรองความขดแยง ของกลมชาตพนธกจะเกดตามมา ปญหามกจะ เกดจากการทแตละฝายตางกพยายามรกษา วฒนธรรมของตน ไมยอมรบวฒนธรรมของ ชาตพนธหรอวฒนธรรมขางเคยง ความเขาใจซงกนและกนระหวางกลมชาตพนธ จะสงเสรมใหเกดความสมพนธทดได ถาเขาใจวาความแตกตางระหวางกลมชาตพนธเกดข นไดอยางไร สาเหตของการแบงแยกระหวางกลมชาตพนธ พอจะสรปได 5 ลกษณะ คอ

1. เกดจากการแบงแยกโดยวฒนธรรมชนชน ในสงคมบางสงคมมการแบงชนช น และคนทอยในชนช นตาทสด จะถอเปนกลมชน ทอยนอกระบบสงคม คนทอยในกลมชาตพนธเดยวกน แตถกสงคมระบวาเปนคนชนช นตา ถอวาเปนผทนารงเกยจและไมควรอยรวมสงคมกบสมาชกสวนใหญ ได

2. เกดจากการแบงแยกจากลกษณะทางภมศาสตร กลมชนทมชาตพนธตางจากคนสวนใหญ และต งถนฐานอยในบรเวณทหางไกล

3. เกดจากการผนวกดนแดน การขยายอาณาเขตของประเทศใดประเทศหนง โดยการผนวกดนแดนเพม อาจเกดจากการตกลงกนตามสนธสญญา หรอเกดจากการขยายดนแดง หลงจากชนะสงคราม

4. เกดจากการยายถน ความแตกตางทางชาตพนธ อาจมสาเหตมาจากการทคนจานวนหนงอพยพ ยายถนเขาไปอยในสงคมอน โดยทคนกลมน มลกษณะทางวฒนธรรมแตกตางจากคนในสงคมทตนยายเขาไปอย รปแบบของการยายถนมไดหลายรปแบบ เชน

4.1 การอพยพทาส 4.2 การอพยพแรงงานเกณฑจากบรเวณ หนงไปยงอกบรเวณหนง

20

4.3 การวาจางคนงานทอพยพมาจากทอน 4.4 การอพยพเขาเมองโดยผดกฎหมาย หรอการล ภยการเมอง 4.5 การรบคนเขาประเทศโดยการโอนสญชาต 4.6 การอพยพของชนชาตทเจรญกวา ไปยงพ นททมชนชาตทดอยกวา

5. เกดจากการตกเปนประเทศอาณานคม ความแตกตางทางชาตพนธ ในประเทศอาณานคม มลกษณะแตกตางจากกรณตางๆ ทกลาวมาแลว ท ง ๔ กรณ ท งน เพราะอาณานคมเกดจากการทมหาอานาจเขามามอานาจในการเมองการปกครองของ ประเทศอน ผอพยพเขามาเปนผทมอานาจมากกวา และสามารถออกกฎหมายบงคบตางๆนานา ทาใหเจาของประเทศ ซงมจานวนประชากรมากกวา มลกษณะของผอยใตปกครอง และตองยอมจานนตอขอเรยกรองของประเทศมหาอานาจประเทศมหาอานาจมกจะจบจอง ทดนขนาดใหญ และวาจางคนพ นเมองไปเปนกรรมกรในไรนา ประชากร

การรวบรวมเรองราวของกลมชาตพนธในจงหวดมกดาหาร ซงมอยถง 8 กลมชาตพนธ เพอยอนอดตใหทราบถงกลมชาตพนธ (Ethnic Group) กอนทจะมารวมกนเปนจงหวดมกดาหาร

ภาพท 5 แสดงภาพเสนทางการกวาดตอนกลมชนตางๆ สมกดาหารในสมยรชกาลท 3

21

1. ชาวไทยอสาน ภาพท 6 แสดงภาพชาวไทยอสาน

เปนชาวไทยกลมใหญในจงหวดมกดาหาร เชนเดยวกบชาวไทยอสานในจงหวดอนๆ ในภาคอสานอกหลายจงหวด ชาวไทยอสานไดสบเช อสายตอเนองกนมานานนบหลายพนป ต งแตขนบรมปฐมวงศของเผาไทยต งแตอาณาจกรนานเจา อาณาจกรลานชาง จนมาถงสมยกรงศรอยธยาตอนปลายชาวไทยอสานไดอพยพลงมาตามลาน าโขง ต งแต พ.ศ. 2231 (สมยสมเดจพระนารายณมหาราช) เมอทานพระครโพนเสมก นาสานศษยจากอาณาจกรลานชางอพยพลงมาตามลาน าโขงแลวแผขยายออกไปตามลาน ามล ลาน าชและลาน าอนๆ ซงแยกออกจากแมน าโขง จนต งเปนเมองอบลราชธาน ยโสธร สวรรณภม รอยเอด ขอนแกน มหาสารคาม เปนตน เมองมกดาหารไดแตงต งเปนเมองเมอ พ.ศ. 2313 ในสมยกรงธนบร

2. ชาวผไทย ภาพท 7 แสดงภาพหญงและเดกชาวผไทยในอดต

คาวา “ผไทย” บางทานมกเขยนวา “ภไท” แตในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน

เขยนวา “ผไทย” ถนฐานด งเดมของชาวผไทยอยในแควน 12 จไทยและแควนสบสองปนนา (ดนแดนสวนเหนอของลาวและเวยดนาม ซงตดตอกบดนแดนทางตอนใตของจน) ราชอาณาจกรไทยไดสญเสย

22

ดนแดนสบสองจไทยซงอยในเขตของลาวใหแกฝรงเศส เมอ ร.ศ.107 (พ.ศ. 2431) เดมชาวผไทยแบงออกเปน 2 พวก คอ

1. ผไทยดา มอย 8 เมอง นยมแตงกายดวยเส อผาสดาและสคราม 2. ผไทยขาว มอย 4 เมอง อยใกลชดตดกบชายแดนจนจงนยมแตงกายดวยเส อผาส

ขาวรวมผไทยดาและผไทยขาวม 12 เมอง จงเรยกดนแดนสวนน วา "สบสองจไทย" หรอ "สองเจาไทย" ในสมยพระเจาไชยเชษฐาธราชท 2 (เจาองคหลอ) แหงราชอาณาจกรเวยงจนทน ไดม

หวหนาชาวผไทยซงมนามวา พระศรวรราช ไดมความดความชอบในการ ชวยปราบกบฏในนครเวยงจนทนจนสงบราบคาบกษตรยเวยงจนทน จงไดปนบาเหนจ โดยพระราชทานพระราชธดาชอนางชอฟา ใหเปนภรรยา ในกาลตอมาจงไดแตงต งใหบตรซง เกดจากพระศรวรราชหวหนาชาวผไทย และเจานางชอฟารวม 4 คนแยกยายกนไปปกครองหวเมองชาวผไทย คอ เมองสบแอก เมองเชยงคอ เมองวง เมองตะโปน (เซโปน) พรอมกบอพยพชาวผไทยลงไปทางใตของราชอาณาจกรเวยงจนทน (ปจจบนอยในแขวงสวรรณเขตของลาวตดชายแดนญวน) (เรยบเรยงจากบทพระนพนธ ของ พระเจาบรมวงศเธอ พระเจาประดษฐาสารในหนงสอชอพระราชธรรมเนยมลาวซงพมพเมอ พ.ศ.2479 ซงพระองคเปนพระราชธดาของรชกาลท 4 และเจาจอมมารดาดวงคา เจาจอมมารดาดวงคา เปนราชนดดาของเจาอนวงษเวยงจนทน ) ตอมาชาวผไทยได แยกยายออกไปต งเปนเมองพน เมองนอง เมองพอง เมองพลาน เมองเชยงฮม, เมองผาบง, เมองคาออคาเขยว เปนตน ซงปจจบนอยในแขวงสวรรณเขต ของลาว ในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร เจาอนวงษเวยงจนทน เปนกบฎตอกรงเทพมหานคร เมอ พ.ศ. 2369 เมอกองทพไทยยกข นไปปราบปรามจนสงบราบคาบแลวทางกรงเทพฯ มนโยบายจะอพยพพวกผไทย ขา กะโซ กะเลง ฯลฯ จากฝงซายแมน าโขงใหมาต งบานต งเมองอยทางฝงขวาแมน าโขง(ภาคอสาน) เพอมใหเปนกาลงแกเวยงจนทน และญวนอกตอไป จงไปกวาดตอนผคนซงเปนชาวผไทยจากเมองวง, เมองตะโปน, เมองพน, เมองนอง, เมอง, เมองคาออคาเขยว ซงอยในแขวงสวรรณเขตของลาวปจจบน ซงยงเปนอาณาเขตของพระราชอาณาจกรไทยอยในขณะน นใหขามโขงมาต งบานต งเมอง ทางฝงขวาแมน าโขงในเขต เมองกาฬสนธ, สกลนคร, นครพนมและมกดาหาร มชาวผไทยซงกระจดกระจาย อยในทองทเมองตาง ๆ ในอดต คอ

1. เมองเรณนคร ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง มนายไพรรวม 2,648 คน ตอมาไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวสาย เปน "พระแกวโกมล" เจาเมองเรณคนแรก ยกบานบงหวายข นเปนเมองเรณนคร ข นเมองนครพนม คอทองทอาเภอเรณนคร จงหวดนครพนมในปจจบน

2. เมองพรรณานคม ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยอพยพ มาจากเมองวง จานวน สองพนกวาคน ไปต งอยทบานผาขาวพนนา ต งข นเปนเมองพรรณานคมข นกบ

23

เมองสกลนคร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทางโฮงกลาง เปน "พระเสนาณรงค" เจาเมองคนแรก ตอมาไดยายเมองพรรณานคมไปต งทบานพานพราว คอทองทอาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนครในปจจบน

3. เมองกฉนารายณ ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวงจานวน 3,443 คน ไปต งอยทบานกดสม ต งข นเปนเมอง "กฉนารายณ" ข นเมองกาฬสนธ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ราชวงษเมองวง เปน "พระธเบศรวงษา" เจาเมองกฉนารายณ , อาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ

4. เมองภแลนชาง ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวงจานวน 3,023 คน ไปต งอยทบานภแลนชาง ต งข นเปนเมอง "ภแลนชาง" ข นเมองกาฬสนธทรงกรณาโปรดเกลาฯ ต งใหหมนเดชอดมเปน "พระพชยอดมเดช" เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอาเภอเขาวงกาฬสนธ

5. เมองหนองสง ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวงและเมองคาออคาเขยว (อยในแขวงสวรรณเขต ดนแดนลาว) จานวน 1,658 คน ต งอยบานหนองสงและบานคาสระอ ในดงบงอ (คาสระอคอหนองน าในดงบงอ ตอมากลายเปน คาชะอ) ต งเปนเมองหนองสง ข นเมองมกดาหาร ทรงกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวสหนาม เปน "พระไกรสรราช" เจาเมองคนแรก เมองหนองสงในอดตคอทองท อ.คาชะอ (ต งแตหวยทราย) , อาเภอหนองสงและทองทอาเภอนาแก ของจงหวดนครพนมดวย

6. เมองเสนานคม ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจาก เมองตะโปน (เซโปน) ซงปจจบนอยทางฝงซายแมน าโขงในแขวงสวรรณเข ต ตดชายแดนเวยดนาม อพยพมา 948 คน ไปต งอยทบานสองนาง ยกข นเปนเสนานคมข นเมองอบลราชธาน ทรงกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวจนทรจากเมองตะโปน เปน "พระศรสนธสงคราม" เจาเมองคนแรก ตอมาไดยายไปต งเมองทบานหวยปลาแดกและเมอยบเมองลงเปนอาเภอเสนานคม ยายไปต งอาเภอทบานหนองทบมา คอ ทองทอาเภอเสนานคม จงหวดอานาจเจรญในปจจบน

7. เมองคาเขอนแกว ต งในสมยราชกาลท 3 เมอ พ.ศ. 2387 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองวง จานวน 1,317 คน ไปต งอยทบานคาเขอนแกวเขตเมองเขมราฐ ต งข นเปนเมองคาเขอนแกว ข นเมองเขมราฐ ทรงกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวสหนาท เปน "พระรามณรงค" เจาเมองคนแรก เมอยบเมองคาเขอนแกวไดเอานามเมองคาเขอนแกวไปต งเปนชออาเภอทต งข นใหมทตาบลลมพก คอ อาเภอคาเขอนแกว จงหวดยโสธรในปจจบน สวนเมองคาเขอนแกวเดมทเปนผไทย ปจจบนเปนตาบลคาเขอนแกว อยในทองทอาเภอชานมาน จงหวดอานาจเจรญในปจจบน

8. เมองวารชภม ต งในสมยราชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2420 เปนชาวผไทยทอพยพมาจากเมองกะปอง ซงอยในหวยกะปองแยกจากเซบ งไฟไหลลงสแมน าโขง ในแขวงคามวนฝงลาว จงมกนยมเรยกผไทเมองวารชภมวา "ผไทกระปอง" ต งอยทบานปลาเปลา แขวงเมองหนองหาร จงต งบานปลา

24

เปลาข นเปน "เมองวารชภม" ข นเมองหนองหาร ตอมาไดยายเมองไปต งทบานนาหอย เขตเมองสกลนคร จงใหยกเมองวารชภมไปข นเมองสกลนครคอทองทอาเภอวารชภม จงหวดสกลนครในปจจบน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวพรหมสวรรณ เปน "พระสรนทรบรรกษ"

9. เมองจาปาชนบท ต งเมอรชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2421 เปนชาวผไทยทอพยพจากเมองกะปอง ต งอยทบานจาปานาโพนทอง ต งข นเปนเมองจาปาชนบท ข นเมองสกลนคร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวแกวเมองกะปอง เปน "พระบารงนคม" เจาเมองคนแรก ปจจบนคอทองทอาเภอพงโคน จงหวดสกลนคร

จงหวดมกดาหาร แบงเขตการปกครองออกเปน 7 อาเภอ 52 ตาบล 476 หมบาน ประชากร 303,816 คน มประชากรเกอบ 1 ใน 4 เปนชาวผไทย มชนเผาชาวภไทอาศยอยกระจดกระจาย อยในอาเภอตางๆ คอ

1. อาเภอเมองมกดาหาร มชาวผไทยอยทบานดงมอญ บานเหลาแขม บานสงเปลอย บานจอมมณ บานนาโสก บานเหลาปาเปด บานหวภ บานหนองน าเตา บานนาโด

2. อาเภอคาชะอ มชาวผไทยทบานคาชะอ บานหวยลาโมง บานนากลาง บานกกไฮ บานนาปง บานแกงชางเนยม บานคาบก บานบาก บานหนองกะปาด บานหวยทราย บานโพนสวาง

3. อาเภอหนองสง มชาวผไทยทบานหนองสง บานโนนยาง บานนาหนองแคน บานคาพอก บานดงมะแหนง บานหนองโอ บานวงไฮ บานนาตะแบง บานหนองแต บานง ว บานวงนอง บานคนแท บานเปาบานภ บานคาพ บานปาแสด บานแวง บานโคกกลาง บานโคกหนกอง บานหลบปง

4. อาเภอดงหลวง มชาวผไทยทบานกานเหลองดง บานหนองแคน บานหนองบว บานหนองหนาว บานชะโนด บานกกตม บานขวสง บานแกงนาง บานกกกอก บานสานแว บานคาผกกด บานนาหนกอง

5. อาเภอนคมคาสรอย มชาวผไทยทบานตอเขตบานกกแดง บานนากอก บานหนองแวง บานหนองนกเขยน

6. อาเภอดอนตาล มชาวผไทยทบานโคก บานหนองหลม บานดง บานคาด 3. ชาวขา (บร)

ภาพท 8 แสดงภาพถายหนมขาเมอ พ.ศ. 2432

25

ภาพท 9 แสดงภาพชาวขา อาเภอนคมคาสรอย

ชาวขามถนกาเนดด งเดมอยในแขวงสวรรณเขต แขวงสาละวน และแขวงอตปอของลาว

ซงเมอรอยปกอน (กอน ค.ศ.2436) ยงเปนดนแดนของราชอาณาจกรไทย ชาวขาอพยพมาอยในทองทของจงหวดมกดาหารในสมยรชกาลท 3 เปนสวนมาก

นกมานษยวทยาถอวา ชาวขาเปนชนเผาด งเดมเผาหนงในแถบลมแมน าโขงซงอาจจะสบสายเช อมาจากขอมโบราณ เคยอยในดนแดนของอาณาจกรเจนละ ตอมาเปนอาณาจกรขอมและศรโคตรบรณ ซงขอมเคยมอทธพลครอบคลมข นมาถงแลวเสอมอานาจลงซงขาอยในตระกลเดยวกบขอมและมอญเขมร ภาษาขาเปนภาษาอยในตระกล “ออสโตรอาเซยตค” สาขามอญเขมร ชาวขายงมการแบงแยกอกเปนอกหลายเผาพนธ เชน ขายาเหน ขาบรเวณ ขาส ขาตะโอย ขาสอก ขาสปวน เปนตน

ชาวขามไดเรยกตวเองวา “ขา” แตเรยกตวเองวาเปนพวก “บร” ซงแปลวา “ภเขา” คาวา “ขา” เปนชอทชาวอสานใชเรยกขานพวก “บร” คาวา ขา อาจจะมาจากคาวา ขาทาส ซงชาวอสานชอบเรยกพวกขาทาสวา “ขา” หรอ “ขอย” แตชอบออกเสยงไมโทเปนไมเอก คอคาวา ขาเปนขา เพราะวาในอดตชาวไทยในแถบลมแมน าโขงชอบไปจบเอาพวกขา(บร) ตามปาดงมาเปนขาทาส ในสมยรชกาลท 5 ทานจงประกาศมใหไปจบพวกขามาเปนทาสอก สวนในประเทศเวยดนามเรยกพวกขาวาพวก “มอย” (Moi)

พวกขาในสมยโบราณเคยมศลปวฒนธรรมด งเดมทสงสงมากอนมความรอบรในการประดษฐของใชในการดารงชวต เชน การปนไหขา การหลอโลหะ (กลองมโหระทก) นาหนมากรอฟน อนเปนเอกลกษณของพวกขา กอนเครองมอทนตแพทยสมยน เสยอก ชาวขาด งเดมมกจะมผวกายสดาคล า ผมหยกท งหญงและชาย ผชายแตงกายดวยการนงผาเตยว มผมมายาวปะบาและนยมใชผาแดงผกคลองคอหรอโพกศรษะเปนเอกลกษณ เนองจากบรรพบรษของชาวขาไดใชผาชบเลอดสแดงแนบตดกายไวกอนเสยชวตในการตอสแยงถนทอยกบชาวผไทยในอดตดนแดนทางฝงซายแมน าโขง พวกขาจงถอวาผาแดงเปนเอกลกษณของพวกขา สวนผหญงนยมแตงกายดวยการนงผาซนยาวถงขอเทา แตเปลอยอกทอนบน ผชายขาเคยมประวตวา เปนนกรบทหาวหาญมหนาไมพรอมลกดอกอาบยาพษยางนอง (ยางไมทมยาพษ) เปนอาวธประจากาย แมในสมยทดนแดนลาวยงเปนอาณานคมของฝรงเศสอย ทหารขาของฝรงเศสบางหนวยยงนยมใชหนาไมเปนอาวธอย ปจจบนในแขวงสวรรณเขต แขวงสาละวน และแขวงอตปอของชาวลาว กยงมขาราชการขาราชการทเปนพวกขารบราชการอยในตาแหนงสงๆอยไมนอย

26

ในจงหวดเขตอาเภอมกดาหาร ยงมชาวไทยเช อสายขาอยทบานพงคอง และบานนาเสอหลาย ในทองทอาเภอดอนตาลมชาวไทยเช อสายขาอยทบานบากในทองทอาเภอดงหลวง มชาวไทยเช อสายขาอยทตาบลกกตม บานสานแว บานคาผกกด บานโคกกง บานปากชอง และบานหนกอง ซงอยในเขตภพานตอเขตกบจงหวดกาฬสนธและจงหวดสกลนคร จนมคากลาวในอดตวา ...บานคาผกแพว แปวปองฟา พาเซโต โชไมแกน แทนหนลบ ขบหวยแข แงหอยมะบาน ดานสามหว ขวน าบอบน ยางสามตน อนสามขย…

ปจจบนทางนคมสรางตนเองของกรมประชาสงเคราะห ทอาเภอนคมคาสรอย ไดอพยพพวกไทยขา(บร) จากภพาน ซงเปนเขตรอยตอ 4 จงหวด คอ กาฬสนธ สกลนคร นครพนม และมกดาหาร จานวน 171 ครอบครว ไปอยทหมบานรมเกลาของนคมสรางตนเองคาสรอย โดยไดรบความรวมมอจากกองทพภาคท 2 ต งแตวนท 22 กมภาพนธ พ.ศ. 2517 โดยไดจดสรรทดนใหทากนและปลกบานเรอนใหเปนหมบานชาวไทยขา

จารตประเพณของชาวขา(บร) ทนาสนใจ เชน การสขอเพอขอแตงงานตองมลาม 4 คน (ชาย 2 หญง 2) เทยน 4 เลม และเงนหนก 5 บาท เมอแตงงานตองมเหลาอ (เหลาไห) 2 ไห ไก 2 ตว ไข 8 ฟอง เงนหนก 2 บาท หม 1 ตว และกาไลเงน 1 ค

การทาผดประเพณ (ผดผ) เชน หามลกสะใภเขาหองนอนกอนผว หามลกสะใภรบของจากพอผว หามลกเขยทเขาออกในบานออกจากหองหนงไปยงหองหนง ลกเขยพกมดหรอสวมหมวกเขาบานพอตาหรอกนขาวรวมกบแมยาย การผดจารตประเพณเชนน ลกเขยตองใชเงน 5 บาท หม 1 ตว ดอกไมธปเทยน 2 ค บหรพ นบานมวนดวยใบตอง 2 มวน หมากพล 2 คา นาไปคาราวะตอผ (วญญาณ) ของบรรพบรษทมมบานดานตะวนออก หรอทเตาไฟ หากเปนลกสะใภกตองใชผาขาวมา 1 ผน ผาซน 1 ผน ดอกไมธปเทยน 2 ค หมากพล 2 คา บหรใบตอง 2 มวน ไปคาราวะตอผเชนเดยวกน

4. ไทยกะโซ

(ก) (ข) ภาพท 10 แสดงภาพชาวกะโซในอาเภอดงหลวง

(ก) ชาวกะโซในอดต (ข) ชาวกะโซในปจจบน

27

ชาวกะโซ บางแหงกเรยกวา “โซ” หรอ “โส” แตในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานเขยนวา “กะโซ” แตกยงมผเขาใจผดคดวาเปนพวกเดยวกบ ลาวโซงในจงหวดเพชรบร นครปฐม และสพรรณบร แตทจรงลาวโซงคอพวกไทยดาทอพยพมาจากเมองแถนหรอเดยนเบยนฟ ในสมยกรงธนบร สวนคาวา “กะโซ” มาจากคาวา “ขาโซ” หมายถงพวกขาอยในตระกลมอญเขมร กะโซตามลกษณะหรอชาตพนธถอวาอยในกลมมองโกลอยดกะโซมภาษาและวฒนธรรมแตกตางไปจากพวกขาอยบางเลกนอย แตภาษาของกระโซกถอวาอยในตระกลออสโตรอาเซยนตค สาขามอญเขมรหรอ “กะต” (Katuic)

ถนฐานด งเดมของชาวกะโซ อยทเมองมหาชย แขวงคามวนและแขวงสวรรณเขตของลาว สวนขาอกพวกหนงทอพยพมาจากแขวงอตปอของลาว ไปอยในเขตจงหวดศรสะเกษ จงหวดสรนทร เรยกวา พวก “สวย”หรอ “กย” พดภาษาเดยวกบกะโซ พวกกะโซทอพยพขามโขงมาในสมยรชกาลท 3 ไดต งบานเมองหลายเมอง ไดแก

1. เมองรามราช เปนชาวกะโซจากเมองเซยงฮม (อยในแขวงสวรรณเขตของลาว) ต งข นเปนเมองรามราช ข นเมองนครพนม เมอ พ.ศ. 2387 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งใหทาวบว จากเมองเซยงฮม เปน พระอทยประเทศ เจาเมอง ปจจบนยบเปนตาบลรามราช ข นอาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม

2. เมองสมาลยมณฑล เปนชาวกะโซทอพยพมาจากเมองมหาชย (อยในแขวงคามวนของลาว) อพยพมาต งอยทบานกดสมาร ต งข นเปนเมอง กสมาลยมณฑล ข นเมองสกลนคร เมอ พ.ศ. 2387 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งใหเพ ยเมองสง หวหนาชาวกะโซเปน พระอารญอาษา เจาเมอง ปจจบนคอทองทอาเภอกสมาลย จงหวดสกลนคร นอกจากน ชาวกะโซอยในทองท อาเภอปาปาก จงหวดนครพนม อกเชนกนทตาบลโคกสง และทบานวงตามว เขตอาเภอเมองนครพนม ในจงหวดมกดาหาร มชาวกะโซอยในทองทอาเภอดงหลวง เปนสวนมากอพยพเขามาในรชกาลท 2 เมอ พ.ศ.2359 หวหนาของชาวกะโซ อาเภอดงหลวงตอมาไดเปนกานน ซงบรรดาศกดวา หลวงวาโนไพรพฤกษ ชาวกะโซในอาเภอดงหลวง สวนมากจะใชนามสกลเดยวกนหมดคอ "วงศกะโซ" วฒนธรรมของชาวกะโซ ทยงรกษาไวเปนเอกลกษณประจาเช อชาตทเดนชดกคอ พธกรรมโซถงบ ง หรอสลา เปนพธกรรมในการบวงสรวงดวงวญญาณของบรรพบรษประจาป หรอการเรยกขวญรกษาคนเจบไข และพธกรรมซางกระมดในงานศพ

1. พธกรรมโซถงบ ง เปนพธกรรมของชาวกะโซ คาวา โซ หมายถงชาวกะโซ คาวาถง หมายถง กระทง หรอกระแทก คาวาบ ง หมายถง บองหรอกระบอกไมไผ โซถงบ งคอพธกรรมทใชกระบอกไมไผยาวประมาณ 3 ปลอง กระทงดนเปนจงหวะ มการรายราและรองรา ไปตามจงหวะ ซงเสดจพระบรมวงษเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย ไดเสดจตรวจราชการภาคอสาน เมอ พ.ศ. 2449 เมอเสดจถงเมองกสมาลย (อาเภอกสมาลย จงหวดสกลนคร) ซงเปนชาวกะโซไดทรงบนทกการแสดง โซถงบ ง หรอ สลา ในการรบเสดจวา “...สลามหมอดนต งกลางแลว มคนตนบทคนหนง คนสะพาย

28

หนาไมและลกสาหรบคนยงคนหนง คนตฆองเรยกวา พะเนาะคนหนง คนถอไมไผสามปลองสาหรบกระทงดนเปนจงหวะสองคน คนถอชามสองมอสาหรบตดเทยนราคนหนง คนถอตะแกรงขาดสองมอสาหรบราคนหนง คนถอสวหกสาหรบเคาะจงหวะคนหนง รวม 8 คน เดนรองราเปนวงเวยนไปมาพอไดพกหนงกดมอและรองราตอไป...”

2. พธซางกระมด เปนพธกรรมของชาวกะโซกอนนาศพลงจากบานเรอน คาวาซาง หมายถง การกระทาหรอจดระเบยบ กระมด แปลวา ผ ซางกระมด หมายถงการจดพธเกยวกบคนตาย ชาวกะโซ ถอวาเมอ คนตายไปแลวจะเปนผดบ จงตองกระทาพธซางกะมดเสยกอนเพอใหผดบหรอและวญญาณของผตายไดสงบสข มฉะน นอาจทาใหญาตพนองของผตายเจบปวยไดอก

อปกรณในพธซางกะมด ประกอบไปดวยขนโตก (ขนกระหยองสานดวยไมไผ) สองใบเปนภาชนะ ใสอปกรณตางๆ มไมไผสานเปนรปจกจน 4 ตว (แทนวญญาณของผตาย) นอกจากน นยงมพานสาหรบยกคร (คาย) ประกอบดวยขนธ หาคอ เทยน 5 ค ดอกไมสขาวเชนดอกจาปา (ลนทม) 5 ค เหรยญเงน 12 บาท ไขไกดบหนงฟอง ดาบโบราณหนงเลม ขนหมากหนงขนมดอกไมอยในขนหมาก 1 ค เทยน 1 ค เทยน 1 ค พรอมดวยบหรมวนดวยใบตองและเทยนสาหรบจดทาพธ 1 เลม ลามหรอหมอผ จะเปนผกระทาพธและสอบถามวญญาณของผตาย เมอทราบความตองการของวญญาณของผตายแลวญาตกจะจดหาสงของไวบวงสรวงดวงวญญาณ

3. พธเหยา ในการกษาคนเจบปวยหรอเรยกขวญคลายกบพธกรรมของชาวไทยอสานทวทวไปเพอเปนกาลงใจแกผเจบปวย โดยหมอผจะทาหนาท เปนลามสอบวญญาณของบรรพบรษไดกระทาสงหนงสงใดลวงเกนไปหรอผดจารตประเพณอยางไรบาง ชาวไทยกะโซมกมผวกายดาคล า เชนเดยวกบชาวขา สมเดจพระเจาบรมวงษเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงบนทกการแตงกายของชาวกะโซไวในหนงสอเรองเทยวทตางๆ 4 ภาค เมอ 2449 ไววา “ผหญงไวผมสง นงซนสรวมเส อกระบอกยอมคราม หมผาแถบ ผชายแตงกายอยางคนเมองแตเดมนงผาเตยวไวชายขางหนง”

5. ชาวไทยกะเลง ภาพท 11 แสดงภาพเดกและสตรชาวกะเลง เมอป พ.ศ. 2432

29

คาวา “กะเลง” มาจากคาวา “ขาเลง” หมายถง ขาพวกหนงในตระกลมอญเขมร ขา กะโซและกะเลง อยในตระกลเดยวกน ภาษาพดอยในตระกล ออสโตรอาเซยตค ถนกาเนดของชาวกะเลง อยในแขวงคามวน และแขวงสวรรณเขตของลาว อพยพขามโขงมาอยทางฝงขวาแมน าโขง ในสมยรชกาลท 3 หลงจากการปราบกบฏเจาอนวงษเวยงจนทนแลว สวนใหญจะอยในทองทจงหวดสกลนคร นครพนม และจงหวดมกดาหาร

ในอดต ผชายกะเลงชอบสกรปนกแกวทแกมและปลอยผมยาวประบา สวนผหญงเกลามวยผมปจจบนผชายกะเลงทสกขาลายต งแตขอเทาข นไปถงบ นเอว ยงมหลงเหลออยบางในทองทอาเภอดอนตาล เชน ตาบลนาสะเมง และในทองทอาเภอคาชะอ ทตาบลบานซงบางหมบานตาบลเหลาสรางถอบางหมบาน และทบานโนนสงข บานนาหลวง จงหวดมกดาหาร

ชาวกะเลงมผวกายดาคล าผมหยกเชนเดยวกบพวกขา และกะโซ อยในกลมชาตพนธมองโกลอยด ตามตานานเลาวาเมอคร งขนท งสามผเปนใหญ คอ ขนเคก ขนคาน และ ปลางเซน ไดขอรองตอพญาแถน ซงถอวาเปนเทพเจาผคมครองโลกตามความเชอของชาวอสาน ซงขนท งสามขอกลบลง ไปอยในโลกมนษยโดยอางวา “...ขอยน กอยเมองบนกบแกน แลนเมองฟากบเปน...” พญาแถนจงใหลงมาเกดทเมองมนษยท เมองแถน หรอ เมองน านอย ออยหน ซงอยในแควนสบสองจไทย พรอมกบไดสงควายใหลงมาเกดในเมองแถนดวย เพอจะไดใชทาไรไถนาหาเล ยงชพตอมาควายไดตาย ซากของควายเกดเปน น าเตาปง ตอมาในน าเตาปงไดเกดเปนมนษยข นหลายเผาพนธ มนษยเหลาน นรารองอยากออกมาสโลกมนษย ขนท งสามจงเอาเหลกซ(เหลกปลายแหลมเผาไฟ) เจาะรน าเตาป ง เพอใหมนษยเลาน นออกมามนษยพวกแรกทออกมา คอ พวกขา กะโซ กะเลง แตเนองจากเหลกซทเผาไฟเจาะรน าเตาปง เตมไปดวยคราบเขมาไฟสดา พวกขา กะโซ กะเลง ทออกมาจากน าเตาปงกอนเผาอน ๆ จงมผวดาคล ามอมแมมตอมาถงลกหลานทกวนน แตยงมเผาอน ๆ ทยงเหลออยในน าเตาปงอกมาก ขนท งสามจงใชสวเจาะรน าเตาปงใหกวางยงข น เผาอน ๆ รนหลงทออกมา เชน ไทยเลง ไทยลอ ไทยกวางฯลฯ ซงเปนบรรพบรษของไทย ลาว ผไทย ทออกมารนหลงน ไดรบไปอาบน าชาระรางกาย ในหนองน าศกดสทธจงมผวกายขาวผองยกเวน พวก ขา กะโซ และกะเลง ซงออกมารนแรกจากน าเตาปงทเจาะดวยเหลกซเผาไฟ จงมคราบเขมาไฟตดตามรางกายและกลวความหนาวเยนไมยอมไปอาบน าชาระรางกาย จงมผวดาคล าแทบทกคนถงอยางไร กตามพวกขา กะโซ และกะเลงกออกมาจากน าเตาปงกอนเผาอน ๆ จงถอวาเปนพใหญ(อายกก) ยอมมสตปญญาเหนอกวาเผาอน ๆ

ตามตานานยงเลาวาพวกขา กะโซ และกะเลง เคยมตวหนงสอมาต งแตอดต โดยจารกตวหนงสอไวในหนงควาย แตวาพวกขา กะโซ และกะเลงไดทาสงครามแยงชงถนทอยกบชาวผไทยมาตลอดจนแมทพนายกองส นชวตไปหลายคน ในระหวางทาสงคราม ไดถกสนขลกลอบเขาไป ในวงของกษตรย แลวคาบเอาหนงควายทจารกอกษรขา กะโซ และ กะเลงไปกนเปนอาหารเสยส น พวกขา กะโซ และกะเลงจงไมมหนงสอขดเขยนเปนอกษรของตนอก

30

ภาพท 12 แสดงภาพไทยกะเลง อาเภอดอนตาล

6. ไทยแสก

ภาพท 13 แสดงภาพการแสดงแสกเตนสาก(รากระทบไม) ในอดต

แสก คอ คนไทยกลมหนงทมถนฐานด งเดมอยท เมองแสก เมองแสกปจจบนเปนเมองราง อยบรเวณบานหนาดบานตอง ในแขวงคามวนของดนแดนลาว และอยหางจากชายแดนเวยดนามประมาณ 20 กโลเมตร (จากเอกสาร ร.5 ม.212 ก.หอจดหมายเหตแหงชาต) เมองแสก เคยอยในพระราชอาณาจกรไทย กอน ร.ศ.112 (พ.ศ.2436) เปนภาษาไทยลาว ปนญวน เพราะวาอยใกลชดตดกบเขตแดนญวนและมขนบธรรมเนยมของญวน (เวยดนาม) ปะปนอยดวยเชน ตรษแสกหรอตรษญวน (กนเตดหรอกนเตนเคน) ในวนข น 1 คาเดอน 3 เพอบวงสรวงดวงวญญาณของเจาองคม (องคมเปนชอในภาษาญวน) ซงชาวแสก ถอวาเปนบรรพบรษทชวยคมครองรกษาชาวแสกใหปราศจากภยนตรายท งปวง ชาวแสกเคยมประวตวาเปนนกรบทหาวหาญ ในสมยรชกาลท 3 เจาพระยาบดนทรเดชา(สงห สงหเสน) แมทพไทยซงยกทพไปปราบปราม เจาอนวงษเวยงจนทน และไปต งทพอยทเมองนคร ไดแตงต งให ฆานบดด หวหนาชาวแสกเปน หวหนากอง อาทมาตเปนกองลาดตะเวนรกษาชายแดนพระราชอาณาเขตซงตดกบเขตแดนญวน ตอมาไดอพยพชาวแสกใหมาต งบานเรอนอยในเขต

31

เมองนครพนม เมองสกลนคร และเมองมกดาหารทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งใหฆานบดดเปนหลวงตาเอกอาษา เจาเมองอาทมาตข นเมองนครพนม เมอ พ.ศ.2387 ในสมยรชกาลท 3 (จากเอกสาร ร.3 จ.ศ.1206 เลขท 58 หอสมดแหงชาต) ตอมาเมองอาทมาตไดถกยบลงเปนเมองอาจสามารถ เมอ พ.ศ. 2450 และยบลงเปนตาบลอาจสามารถ อาเภอเมอง จงหวดนครพนม

ไทยแสกไดกระจดกระจายอยในทองทเมองสกลนคร นครพนม และมกดาหาร ผหญงแสกนยมการแตงกายทแปลกกวาทชาวอสานทวไป คอ นงผาซนสองช นและปลอยใหผาซนช นในแลบออกมา เปนเอกลกษณของผหญงชาวแสก ศลปวฒนธรรม ด งเดมของชาวแสก คอ แสกเตนสาก หรอ ราลาวกระทบไม แมในปจจบนกยงนยมเลนกนอยในเทศกาลเดอน 3 (ตรษแสก) ทกป

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพเสนาบดกระทรวงมหาดไทย ทรงเลาถงการแสดงแสกเตนสาก เมอ เสดจตรวจราชการเมองนครพนม เมอพ.ศ. 2449 ไววา “เขาพาพวกผหญงแสกมาเลนใหฉนดอยางหนงเรยกวา แสกเตนสาก มผหญง 10 ค นงหนหนาเขาหากนเรยงเปนแถว แตละคนถอปลายไมพลองมอละอนท งสองขาง วางไมพลองบนไมขอนทวางทอดไวตรงหนาสองทอนมทางอยตรงกลาง เวลาเลน 10 ค น น ขบรองแลวเอาไมพลองทถอลงกระทบไมขอนพรอม ๆ กนเปนจงหวะ จงหวะหนง จงหวะสอง ไมพลองหางกน จงหวะทสามรวบไมพลองเขาชดกน มผหญงสาว 4 คน ผลดกนเตนทละค เตนตามจงหวะไปในระหวางชองไมพลองทคนถอน น 10 ค ตองระวงเมอถงจงหวะทสาม อยาใหไมพลองหนบขอตน กระบวนเลนมเทาน ”

7. ไทยยอ ภาพท 14 แสดงภาพชาวไทยยอ ตาบลดงเยน อาเภอเมอง จงหวดมกดาหาร

ไทยยอเปนชาวไทยในภาคอสานอกกลมหนง ซงมกเรยกตวเองวาเปนชาวยอ เชน ชาวยอในจงหวดสกลนคร ชาวยอในจงหวดกาฬสนธ (ตาบลทาขอนยาง อาเภอกนทรวชย) ชาวยอในจงหวดนครพนม (อาเภอทาอเทน) และชาวยอในจงหวดมกดาหาร (ตาบลดงเยน อาเภอเมองมกดาหาร) และชาวยอบางหมบานในอาเภอนคมคาสรอย จงหวดมกดาหาร

32

ภาษาและสาเนยงชาวยออาจผดเพ ยนไปจากภาษาและสาเนยงของชาวไทยอสานบางเลกนอย ถนฐานด งเดมของชาวไทยยอมผคนพบวา เดมอยในแควนสบสองปนนาหรอยนาน ตอมาชาวยอบางสวนไดอพยพลงมาตามลาน าโขง ต งรกรากอยทเมองหงสา (แขวงไชยบรของลาว) เมองหงสาเดมอยในเขตของราชอาณาจกรไทยมากอน ตอมาไดตกไปเปนอาณานคมของฝรงเศส เมอ ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) เมองหงสาเคยกลบคนมาเปนดนแดนของประเทศไทยอกคร งหนงระหวาง พ.ศ.2483 ถง พ.ศ.2489 เรยกวา "จงหวดลานชาง" แตกตองคนดนแดนสวนน ไปใหฝรงเศสอกคร งหนง

ตอมาชาวไทยยออกสวนหนงไดอพยพมาตามลาน าโขงและต งถนฐานใหมทเมองไชยบร (ตาบลไชยบร อาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม) ในสมยราชกาลท 1 เมอ พ.ศ.2351 คร นเมอเกดกบฎเจา อนวงษเวยงจนทนในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ.2369 พวกไทยยอเมองไชยบรถกกองทพเจาอนวงษกวาดตอนใหกลบมาต งเมองข นใหม ทางฝงขวาแมน าโขงอกและไดต งข นเปนเมองทาอเทนเมอ พ.ศ.2373 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวพระปทม เจาเมองหลวงปงเลง เปน "พระศรวรราช" เจาเมองคนแรก คอทองทอาเภอทาอเทน จงหวดนครพนมในปจจบน

นอกจากน ไทยยอจากเมองคาเกดคามวนยงไดอพยพมาต งเปนเมองทาขอนยาง ข นเมองกาฬสนธ ใน พ.ศ.2387 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ต งให ทาวคากอนจากเมองคาเกด เปน "พระสวรรณภกด" เจาเมองทาขอนยางข นเมองกาฬสนธ ปจจบนคอทองทตาบลทาขอนยาง อาเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม ซงยงมไทยยออยทบานทาขอนยาง, บานกดน าใส, บานยาง, บานล นฟา, บานโพนและยงมไทยยออยทบานนายง จงหวดอดรธาน บานกดนางแดง , บานหนามแทงอาเภอพรรณานคม, บานจาปา, บานดอกนอ, บานบงเปา, บานนาสนวลอาเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร บานโพนสม, บานหนองแวง, บานสา อาเภอยางตลาดและบานหนองไมตาย อาเภอสหสขนธ จงหวดกาฬสนธ

สวนไทยยอในจงหวดสกลนครอพยพมาจากเมองมหาชยทางฝงซายแมน าโขงซงเปนดนแดนลาวในปจจบน เมองมหาชยอยหางจากแมน าโขงและเมองนครพนมประมาณ 50 ก.ม. ไทยยอจากเมองมหาชยอพยพขามโขงมาต งอยรมหนองหารในสมยรชกาลท 3 ต งข นเปนเมองสกลนครเมอ พ.ศ.2381 (เอกสาร ร.3 จ.ศ.1200 เลขท 10 หอสมดแหงชาต)

ในทองทจงหวดมกดาหาร มไทยยออยทตาบลดงเยน อาเภอเมองมกดาหารและยงมไทยยอ อยในทองทอาเภอนคมคาสรอยอกบางหมบาน ซงอพยพมาจากเมองคาเกดคามวนในสมยรชกาลท 3

8. ไทยกลา คาวา "กลา" มาจากภาษาพมาซงแปลวาคนตางถน กลาคอพวกเง ยวหรอพวกรองซใน รฐไทยใหญ

ของพมา พวกเง ยวหรอตองซเมอเดนทางมาคาขายในภาคอสานถกชาวอสานต ง ชอใหใหมวา "กลา"

33

คอคนตางถน กลาชอบเดนทางมาคาขายในหวเมองภาคอสานแถบลมแมน าโขง ในสมยโบราณเปนจานวนมากจนมชอเปนอนสรณวา "ทงกลารองไห" ภาพท 15 แสดงภาพชาวไทยกลา ในสมยอดต

ชาวกลาชอบเรรอนคาขายโดยนา เอาผาแพรพรรณหรอเครองใชในการดารงชวตตลอด

ท งเครองทองเหลอง เชน ฆอง, มดดาบ ฯลฯ มาเรขายในภาคอสานโดยเฉพาะแถบลมแมน าโขงแลวซ อววควายตอนกลบไปพมา กลาบางพวก ไดต งรกรากและแตงงานกบชาวผไทยหรอชาวอสาน เชนทตาบลแสนพน อาเภอธาตพนม, อาเภอเรณนครหลายหมบานและทอาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร จนมบตรหลานสบเช อสายตอมา กลาเหลาน มสญชาตและอยในบงคบขององกฤษเมอมคดความเกดข นตองรายงานใหสถานทตองกฤษทราบทกคร งผชายกลามรปรางสงใหญ ชอบนงโสรงหรอไมกนงกางเกงขายาวปลายบานและโพกศรษะทรงสง เมอ พ.ศ.2446 ชาวกลาหรอเง ยวมาคาขายฝนอยในเขตเมองหนองสงเปนจานวนมากโดยไดแตง งานกบผหญงชาวผไทยและต งรกรากอยทบานขมข ยางในปจจบนตอมาพวกกลาซงถอสญชาตองกฤษ ไมเคารพตอกฎหมายของบานเมองไดกอการจลาจลข นททงหมากเฒาเขตเมองหนองสงซงข น กบเมองมกดาหาร จนทางเมองมกดาหารตองขอกาลงจากมณฑลอดรมาสมทบเพอชวยปราบปราม ปจจบนทงหมากเฒาและบานขมข ยางตดโอนไปข นกบเขตอาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธแลว แตกยงมลกหลานเช อสายของชาวกลาอยในทองทอาเภอหนองสง จงหวดมกดาหารอกเปนจานวนมาก

อนสรณวาทงกลารองไห พวกกลาชอบนาเอาผาแพรพรรณ หรอ เครองมอเครองใชในการดารงชวตตลอดท งเครองทองเหลอง เชน ฆอง มด ดาบ ฯลฯ มาเรขายในภาคอสาน แลวซ อวว ควาย กลบไปพมา กลาบางพวก ไดต งรกรากแตงงานกบชาวไทยอสานและผไทย เชน ทเมองเรณนคร ตาบลแสนพน อาเภอธาตพนมและทเมองหนองสง เขตเมองมกดาหาร จนมบตรหลานสบเช อสายตอมากลาเหลาน ในอดตมสญชาต และอยในบงคบในอดตเรยกวาอยในสปเจกต (SUBJECT-บงคบ)ขององกฤษ เพราะพมาเปนอาณานคมขององกฤษ เมอกลาเกดคดความข น ตองรายงานใหสถานทตองกฤษทราบทกคร งกลามรปรางสงใหญชอบนงโสรงหรอกางเกงขายาวปลายบานถงขอเทาและโพกศรษะทรงสงในสมยรชกาลท 5

34

กลาหรอเง ยวนาฝนมาคาขายอยในเขตเมองหนองสง เขตเมองมกดาหารเปนจานวนมากตอมาไดต งรกรากอยททงหมากเฒา เมองหนองสง ไมยอมปฏบตตามกฎหมาย บานเมอง และกอการจลาจลข นททงหมากเฒา เมองหนองสง ไมยอมปฏบตตามกฎหมายบานเมอง และกอการจลาจลข นททงหมากเฒา

เมอ พ.ศ. 2446 ทางเมองมกดาหารตองขอกาลงจากมณฑลอดรมาชวยปราบปราม เมอปราบปรามเสรจแลวจงแยกยายพวกกลาใหแยกกนออกไปต งบานเรอนอยในเขตเมองหนองสง รวมท งในเขตอาเภอคาชะอ หลายหมบาน สวนบรเวณทงหมากเฒา ตอมาไดตดแบงเขตใหไปอยในเขตอาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ ซงไดจดต งข นเปนหมบานขมข ยาง

ประเพณการแตงกายผชาย ในอดตมกไวผมยาวและเกลาไวกลาง ซง ถอวาเปน เอกลกษณประจากลมของกลา และมกนยมนงโสรง นยมการสกผว ผหญงนยม ไวผมยาวเกลาไวตรงกลาง เชนกน เรยกวา เกลากะตอ มปนปก นงผาซน และพาดผาเฉยงอกการนงหม นงหมดวยผาดายดบ สหมน ซงทอและยอมสครามดาหรอหมน ชายนยมนงกางเกงโหงโยง(เปายาน) สวมเส อกวางใหญสขาว โพกหวดวยผาโพกหวสขาว สวนผหญงชอบนงซนดาย สดา โพกหวดวยผาโพกหวสขาว เมอมงานปอยหลวงหรองานบญ ท งชายและ หญงจะแตงตวสวยงามดวยผาไหมหรอผาแพรททอหรอตดเยบอยางปราณต งดงาม และสวมใสเครองประดบ เชน เงนหรอ ทอง เพอแสดงฐานะ

ชาวกลาศรทธาในพระพทธศาสนา นยมทาบญสนทาน บดามารดาจะสอนใหบตรขยนขนแขงทามาหากน ไมนบถอผปยาตายาย แตเชอเรองเวทมนต เครองรางของขลง กลามกมงาชาง นอแรด วาน ตดกายขณะเดนทาง การปกครองและสภาพทางสงคม

จานวนประชากรของจงหวดท งส น 337,180 คน แยกเปน เพศชาย 169,175 คน เพศหญง 168,075 คน ประกอบดวยชนพ นเมอง 8 เผา ไดแก ผไท ไทยยอ ไทยขา ไทยโซ ไทยกะเลง ไทยแสก ไทยกลา และไทยอสาน มจานวนครวเรอน 91,521 ครวเรอน ประชากรในเขตเทศบาลเมองมกดาหาร มท งส น 33,398 คน แยกเปนเพศชาย 16,495 คน เพศหญง 16,902 คน จานวนครวเรอน 12,277 ครวเรอน (สานกงานวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, 2552)

ประชาชนจงหวดมกดาหาร ยดมนและสบทอดประเพณวฒนธรรมอยางเหนยวแนนและตอเนองท งยงเปนเมองเกาแก มชาวไทยเผาตางๆ อาศยอยหลายเผา ดงคาขวญของจงหวด ตอนหนงวา “แปดเผาชนพ นเมอง” อนไดแก เผาชาวไทยอสาน ชาวผไทย ชาวไทยขา (บร) ชาวไทย (โส)/กระโซ ชาวไทยกะเลง ชาวไทยแสก ชาวไทยยอ และชาวไทกลา ชาวมกดาหารสวนใหญ นบถอศาสนาพทธ มขนบธรรมเนยมประเพณทสาคญ และยงคงถอปฏบตสบตอกนมา คอ “ฮตสบสองคองสบส ” และยงคงมวฒนธรรม ประเพณของชนเผาทควรอนรกษ ฟนฟอยจนถงปจจบน เชน ประเพณปดบาน ประเพณสวงเฮอ ประเพณแหกณฑหลอน พธกรรมโซถงบ ง พธเหยา พธบายศรสขวญ

35

การราเตยหวดอนตาล การราวงผไท เปนตน งานประเพณทสาคญของจงหวดมกดาหาร ไดแก งานประเพณแขงเรอออกพรรษา ระหวางจงหวดมกดาหารกบแขวงสะหวนนะเขต ทางจงหวดจงไดมการจดงานเพออนรกษสบสานประเพณของเผาตางๆ งานกาชาดและงานประจาปจงหวดมกดาหาร จดข นเปนประจาทกปในชวงเดอนธนวาคม โดยงานจะจดข นบรเวณหนาศาลากลางจงหวด มกจกรรมตางๆ มากมาย

มรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรมทองถน

ศลปหตถกรรมและงานชางทองถน

เปนธรรมชาตของมนษยทหากไดลงหลกปกฐานอย ณ ทแหงใดเปนเวลานานพอสมควร ไดการทดสอบความเปนไปในธรรมชาตและปญหาตางๆ โดยมนษยกนเองแลวยอมเกดการเรยนรและเปลยนแปลงพฤตกรรม ปรบตวและสรางวฒนธรรมของตนเองข นมา และวฒนธรรมทเกดจากการเปลยนแปลงพฤตกรรมน น ยอมแฝงไวซงปญญา ปรชญา ญาณ หรอทเรยกวาภมปญญา

ภมปญญา (Wisdom) หรอ ภมปญญาชาวบาน (Popular Wisdom) หมายถง พ นเพรากฐานความรของชาวบาน หรอความรอบรของชาวบานทเรยนร และมประสบการณสบตอกนมาท งทางตรง คอ ประสบการณดวยตนเองหรอทางออม ซงเรยนรจากผใหญหรอความรทสบตอกนมา ซงกลาวอกนยหนงไดวา ภมปญญาชาวบานหมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง และนามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญาเปนองคความรท งหมดของชาวบานทสามารถคดไดเอง ทาไดเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยเปนแนวปฏบตและแกปญหาในการดาเนนชวตในทองถนไดอยางทนสมย แหลงทอยอาศยและอาชพ

การทามาหากนของชาวจงหวดมกดาหารน น ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพทางการ

เกษตร ทานา ทาสวน ทาไร เปนอาชพหลก ใชภมปญญาและเทคโนโลยหลายอยางสวนใหญเปนภม

ปญญาแบบชาวอสานทวไป แตทเปนเอกลกษณของจงหวดมกดาหารสามารถจาแนกได ตามภม

ประเทศทเปนทอยอาศยของชาวบานแตละกลม คอ

1. กลมชาวบานทอาศยอยในพนทสวนใหญเปนภเขา ชาวบานในบรเวณน เมอวาง

จากฤดทาการเกษตรตามฤดกาล จะอาศยภเขาเปนแหลงอาหารและหารายไดพเศษ โดยการเกบ

พชผกและดกจบสตวทมตามปาเขา แลวนาเขาไปขายในเมองซงมราคาด อาทเชน ผกหวาน หนอไม

ไขมดแดง สตวปาขนาดเลก เชน กระรอก กระแต บาง ฯลฯ และโดยเฉพาะอยางยง ผกหวานและไข

มดแดงน นเปนทนยมบรโภคของชาวบานอยางยง หากใครไดชมแกงผกหวานจากเขามโนรมยใสไขมดแดง

36

แลวละกถอวาถงแกนแทแหงมกดาหารอยางแทจรง ภมปญญาในการทามาหากนของชาวบานแถบน

จงมเครองมอดกสตวประเภทตางๆ ตลอดจนถงหนาไมและปนทชาวบานจดทาข นเองและต งชอใหวา

ปนแกปรวมท งความสามารถสงเกตภมอากาศวา อาหารปาชนดใดมมากในลกษณะอากาศอยางไรผท

เขาไปเกบของปาสวนใหญเปนผชาย เนองจากมรางกายทแขงแรงวองไว คลองแคลวมากกวาผหญง

2. กลมชาวบานทอาศยอยในพนททสวนใหญเปนทราบ ชาวบานในบรเวณน เมอวาง

จากฤดทานาทาสวน มกจะประกอบอาชพเสรมโดยปลกพชอายส นในทนาหลงการเกบเกยว พชทปลก

ไดแก แตงกวา ยาสบ มะเขอเทศ ถวฝกยาว ขาวโพด ฯลฯ และบางกบารงพชสวนเพอเพมผลผลต

เชน ใสปยและแตงกงสวนมะขามหวาน มะมวง ฯลฯ แตการปลกพชดงกลาวมกประสบปญหาขาด

แคลนน า ซงทางภาคราชการกาลงใหความชวยเหลอโดยจดสรางระบบชลประทาน เพอใหเกษตรกร

ไดใชน าในการปลกพชดงกลาว เปนการเพมรายไดแกเกษตรและลดปญหาการวางงานในชนบท

3. กลมชาวบานทอาศยอยในพนทตดแมน า ชาวบานในบรเวณชาวบานในบรเวณท

ใกลแมน าโขงน นมรสชาตดสามารถนามาประกอบอาหารไดหลายอยาง จงเปนเครองมอเครองใชและ

วธทาการประมงเปนสวนใหญ

ภาพท 16 แสดงภาพการรอนทองคาในแมน าโขง

ปจจบน นอกจากจะมการจบปลาในแมน าโขงแลว ยงมการเล ยงปลาในกระชงซงไดรบ

การสงเสรมจากศนยฝกอาชพชายแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหเปนอาชพใหมของชาวบานทอยรม

แมน าโขง โดยบรเวณบานนาโป ตาบลมกดาหาร อาเภอเมองมกดาหาร จงหวดมกดาหาร มการเล ยง

และเปดรานขายอาหารประเภทปลา จนกลายเปนแหลงทองเทยวทข นชอแหงหนงของจงหวด

มกดาหาร

37

ชาวมกดาหารมอาชพหลกคอ การทานา ทาไร ทาสวนและเกบหรอหาอาหารปาเขามา

ขายในเมอง การทาประมง ซงสวนใหญผทากจกรรมอาชพดงกลาว เปนฝายชายมากกวาฝายหญง

เมอผชายออกไปทามาหากนนอกบาน ฝายหญงนอกจากจะดแลความสะอาดของบานเรอนทอยอาศย

แลวมกจะทอผา ไมวาจะเปนผาฝาย ผาไหม มท งเปนผาพ นเมอง และผาลายตางๆ เพอจะไดนาไปตด

เปนเครองนงหมและเปนสวนประกอบของอปกรณเครองใชตางๆ และทเหลอกสงขายบาง เพอเพม

รายไดใหกบครอบครว การทอผาไหม เปนศลปะการทอผาช นสง ผทอตองมประสบการณและความ

ชานาญมากเปนพเศษ ชาวบานสวนใหญจงนยมทอผาฝายมากกวาผาไหม

การทอผาฝาย แหลงทมาของวตถดบและขบวนการทอผาฝายวตถดบทนามาใชในการ

ทอผาฝายมท งทาข นเอง ไดแก ฝาย คราม และจดหาจากธรรมชาต สวนมากจะเปนสยอม ไดแก

มะเกลอใหสดา ฝาง(ฝางเปนตนไม ปจจบนไมมใหพบเหน)ใหสแดง เข(แกแล เปนไมเถา ลาตนมหนาม

แหลมคม)ใหสเหลอง

ฝาย มกจะปลกในไรปนกบพชอนๆ เชน แตง ขาวโพด ฟก ฟงทอง ฯลฯ สาหรบแตง

ขาวโพด แตละครอบครวปลกไมมาก ประมาณ 1-2 ไร เมอเกบผลแลวมกจะตายกเหลอแตฝาย ซงให

เราเกบผลผลตประมาณเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ ฝายทไดจากไรจะแปรสภาพใหเปนเสนใยฝาย

ตามกรรมวธแบบโบราณ ตามข นตอนพอสงเขป ดงน

1. ปอนฝาย คอการเกบเศษกงไมหรอเศษใบไม (ใบฝาย) ทตดอยกบฝายออก

2. อวฝาย (หบฝาย) เปนการแยกสกดใยฝายออกจากเมลดฝาย เครองมอสกด

ฝายออกจากเมลดฝาย เรยก “อ ว” กอนอ วตองเอาปอนฝายใสกระดงผงแดดใหอน เพราะจะทาใหอ ว

กดใยฝายออกจากเมลดไดงาย ตวอ วประกอบดวย เลาอ ว ซงตองกลมเสมอกน 2 เลา ทปลายขางหนง

ของแตละเลาจะกลมพองออก และยาวประมาณ 10 เซนตเมตร สวนกลมพองน จะบากเปนฟนเฟอง

ภาษาถนเรยก “หมากเฟอง”

3. ดดฝาย ฝายทอ วแลวใยฝายจะเปนกระจกเปนกลมเปนกอนไมเปนปย ไม

สามารถจะปนเปนเสนได จงตองดดใหพองกระยายเปนปยเสยกอน

ปนฝาย ภาษาถนเรยกวา “เขนฝาย” เปนการยดลอฝายออกเปนเสนเลกๆ และ

พนเปนเกลยว เครองมอทใชน เรยกวา “หลา” หลาเปนเครองมอทยดลอฝายใหออกเปนใยฝายโดย

เสนใยฝายจะพนรอบเหลกไนของหลา

38

เปยฝาย เมอฝายเตมเหลกใน (เรยกส นๆ วาเตมไน) กจะสาวฝายเขาเปย เมอ

เสนฝายเตมเปยแลว (ประมาณ 25-30 ไน) กปลดออกจากเปย เสนฝาย ทปลดออกน เรยกวา “โตง

ฝาย”มลกษณะดงรป

ลงน าขาว กอน ลงน าขาว ตองแชน าและถวงน าหนกใหเสนฝายยดเสยกอน ตม

ขาวเจาใสน ามากๆจนเดอดแลวท งใหอน เทเอาแตน าเรยกวา “น าขาว” แลวเอาโตงฝาย ลงแชน าขาว

ขยาๆใหทวแลวผงแดดใหแหง ทลงน ากเพอปองกนไมใหใยฝายเปอยยยขาดงาย

กวกฝายใสกระบอก เพอไมใหเสนฝายตดกนเพราะลงน าขาว เมอน าขาวแหง

กรงจะทาใหดายตดกน เพอสกดเอาเศษเมลดขาวใหหลดออกและเพอความสะดวกเวลาจะสาวเปนไสหก

สาวเปนไสหก เมอกวกใสกระบอกไดหลายลกแลว (ประมาณ 4-6 ลก) กนาไป

สาวเปนไสหก โดยสาวใสเครองมอทเรยกวา “เฝอ” การวดความยาวของหกจะไดเปนวา โดยยดเอา

วา “เฝอ” หรอความยาวของเฝอนนเอง ประมาณ 180 เซนตเมตร

เสนฝายทจะสาว ใหเกยวพนกบฟนของเฝอ เปนคๆทตรงขามกน ตองการหลาย

วากเกยวกบฟนหลายค การทาไสหกเรยกวา”คนหก” เฝอ

สบหก เมอไดใสหกทตองการแลว กนาไปตอกบไสหกเดมทเขาตดกบฟมทอผา

การตอใสหกเรยกวา “สบหก” สบตอกน เสนตอเสน กวาจะเสรจ ใชเวลาหลายวน เมอสบหก

เรยบรอยแลว กไปกางก เพอทอเปนผาตอไป การทอผาเรยกวา “ทอหก” หรอ “ตาหก”

การยอมส สยอมผาไดมาจากธรรมชาต เชน เข เอาแหนมายอม ไดสเหลองฝาง

เอาแกนมาตม ยอมไดสแดง มะเกลอ เอาผลแกทบแชน ายอมไดสดา เคง เอาแกนมายอมไดสน าตาล

ออน ใบหกวาง เอาใบมาตมยอมไดสเขยวเหลอง ใบยคาลปตส เอาใบมาตมยอมไดสเหลองสทสกด

จากพชน น สวนใหญจะตมใหน าทมสปนอยแหงลงจนเหลอครงปบจงยอมผาได สารกนสซดใชเกลอ

และสารสมผสมลงไป ยอมเสรจทกคร งจะตากลมใหแหงไมตากแดด

ไพรตน นาโสก, (2541) กลาวถงการยอมครามวา ครามเปนพชชนดหนงทชาวบาน

สามารถปลกเองได นาไปครามมาแชน าในภาชนะ เชน โอง แช 1 สปดาห จะไดสครามออกมา ผสม

น าปนใสลงไป ใชไมกวนใบครามบอยๆคร ง สจะเรมเขมข นเปนสดา ท งใหตะกอนของสครามนอนกน

ภาชนะ ผสมน าดางลงไปอก (น าดาง ไดจากการเผาเปลอกมะพราวใหเปนข เถาและละลายน า กรอง

เอาน าใส เรยก น าดาง) กวนน าดางหลายวน จงผสมกบน าเบอะ (สกดจากพชชนดหนง ชาวบานเรยก เบอะ)

39

ท งไวจนตกตะกอน เทน าท งใหเหลอแตตะกอนสามารถปนเปนกอนได มสดา เปนวตถดบทจะนาไป

เปนสยอมผาฝาย การยอม จะขยาใหสเขากบเน อผาหลายคร งจนสตดดทสดจนพอใจ

เอกลกษณทองถน

คาวา “เอกลกษณ” ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 (2531,935) ไดใหความหมายวา เปนคานาม หมายถง “ลกษณะทเหมอนกนหรอมรวมกน” และจากความหมายดงกลาวสามารถอธบายความหมายไดวา เอกลกษณของทองถนกคอ สงตางๆทอยในทองถนในแตละทองถนทเหนวามลกษณะเหมอนกนหรอมรวมกน ซงสงน นอาจมเพยงอนเดยว ช นเดยว หรออาจมจานวนปรมาณมากๆ จนสามารถมองจดเดนหรอความโดดเดนเฉพาะตวได จนกลายเปนสงทมชอเสยงเปนทยอมรบและรจกกนอยางแพรหลายในทองถนน นๆ ตลอดจนสงคมทวไป เอกลกษณสงทอ

การทอผาในแตละทองถนแตละกลมชนเปนวฒนธรรมอยางหนงทไดสงสมและถายทอดจากบคคลรนหนงไปสอกรนหนงอยางตอเนองมาจนถงทกวนน กลมชนในพ นทจงหวดมกดาหารท ง 8 เผาพนธน น มการทอผาในแตละทองถนแตละเผามาโดยตลอด ตามสภาพความจาเปนในการใชสอยและสภาพภมปญญาและมความสามารถทอไดมากนอยตางกน และนาไปใชสอยเปนเครองนงหมในวถชวตประจาวนตามฐานะ ตลอดจนคานยมของชนเผาทแตกตางกนดวย สวนกระบวนการทอผาน นมกระบวนการทคลายคลงกน กลาวคอ มการใชวสดเครองมอตางๆ ลกษณะเดยวกน เชน กพ นเมอง ฟน เปนตน และในดานเสนใยทนามาทอผาน น ในทองถนจงหวดมกดาหารจะใชเสนใยจากฝายและเสนใยจากไหมทผลตเองไดในทองถนเปนหลก

ดงน น จงสามารถแบงผาทอของมกดาหารออกเปน 2 ประเภท คอ ผาฝายและผาไหม ผาทอทองถนมกดาหารทมชอเสยงและเปนทรจกด คอ ผาทอจากอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอ โดยเฉพาะชาวผไทอาเภอหนองสง จงหวดมกดาหารจะผลตผาฝายและผาไหมเพอใชเองในครอบครวและเปนการผลตแบบครบวงจร ถายทอดสบตอกนมาต งแตบรรพบรษจนกระทงถงปจจบน ท งน ผาทอดงกลาวจะมลกษณะโดดเดนในดานสของผาและลวดลายของผาในแตละประเภท ซงสามารถแยกไดตามประเภทดงน

1. ผาหมนวม ชาวทองถนมกดาหาร โดยเฉพาะพ นทอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอจะผลตผาหมนวมไว

จานวนมากๆ และเกบไวใชนานป อาจเนองมาจากวาในทองถนน ชวงฤดหนาวอากาศจะหนาวเยนมาก จากเดอนตลาคมไปจนกระทงถงเดอนกมภาพนธ ผาหมนวมม 2 ชนดคอ “ผาหมนวมดา” และ “ผานวมลาย”

40

ซงในทองถนเรยกกนวา “ผานวมหยอย” ภายในจะมการบรรจนวมซงทามาจากปยฝาย ทเรยกวา “ผานวมดา” น น เพราะวาใชผาพ นยอมสดาจากมะเกลอ สวน “ผานวมหยอย” จะใชเสนใยฝายสตางๆ ทอใหมลวดลายเปนตาราง

2. ผาสเขา เปนผาหมชนดหนงททอจากฟนสตะกอ ซงชาวบานเรยกวา “ฟมสเขา” หรอ “ฟมสเหา”

ใชเสนพงคหรอพงทละ 2 เสน จงทาใหผาชนดน มความหนามากกวา ผาพ นตระกอเดยว นยมทอดวยผาฝายและเสนใยสขาวหรอสลบกบสดาเพอใหมลวดลายทโดดเดนยงข น ผาชนดน ใชเปนผาหมชวงทอากาศไมหนาวเยนมากนก และใชเปนผาปทนอนไดอกดวย

(ก) (ข) (ค)

ภาพท 17 แสดงภาพลกษณะและลวดลายของผาทอ

(ก) ผาหมนวม (ข) ผาสเขา (ค) ลายขด นาคกาบนอยเปนลายผสมทไดมาจากลายนาคและลายขอทอข นเพอใชทาหมอนขด

ทมา: สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 5 มนาคม 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/TK94p

3. ผาหมอนเกบ (หมอนขด) เปนผาทอทตดเยบเปนหมอน ดานในบรรจนน ชาวผไทยในจงหวดมกดาหารเรยกวา

“หมอนเกบ” เพราะผาชนดน จะทอดวยการเกบลวดลายหรอขดเปนลวดลาย ลกษณะหมอนททาออกมาจะมลกษณะเปนหมอนรปทรงสเหลยม ความยาวประมาณ 1 ศอก (ศอกกามอ) ความหนาประมาณ 5 น ว ชาวผไทยอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอ จะทาหมอนชนดน ไวในครวเรอนจานวนมากๆ และถอเปนเครองเรอนทสาคญชนดหนงดวย

41

ภาพท 18 แสดงภาพลวดลายผาหมอนเกบ (หมอนขด) รปน เปนลายชดวงดอกซอน เปนลายพฒนา

จากลายพ นฐานประกอบดวยลายวงและลายดอกซอน ทมา: สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/yPZiA

4. ซนทวไหม เปนผาไหมสแดงคล า นยมทอเปนซนหรอผาถงสาหรบสตรนงหม ซงชาวบานเรยกวา

“ซนทว” หรอ “ซนทวไม” เพราะทอจากไหมลวนๆ ลกษณะเดนของซนทวไหมคอ เนนสแดงเขม เปนท งเสนยนและเสนพง สแดงไดจากสครงเปนหลก และมสดาแทรกสลบเสนยนโดยตลอด สดาไดจากมะเกลอเปนหลก ถงแมวาปจจบนจะมสเคมใชแทนสจากธรรมชาตกตาม แตการทอผาซนทวของชาวอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอ กยงคงเนนรปแบบเดมไว ทาใหผาซนทวมสแดงคล าเปนรปแบบเฉพาะตว ทบงบอกถงความเปนเอกลกษณของทองถนไดดยง

5. ซนหมไหม (ซนไหมมดหม)

(ก) (ข) ภาพท 19 แสดงภาพซนหมไหม

(ก) โสรงไหม (ข) จากอาเภอหนองสง

ทมา: สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 5 มนาคม 2556, เขาถงไดจาก http://heritage.mod.go.th/nation/oldcity/mukdahan6.htm

42

ภาพท 20 แสดงภาพการมดไหมมดหม ทมา: ศนยศลปาชพระหวางประเทศ, คลงค าศพท(อกษร ฟ-ส), เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556, เขาถงไดจาก http://thaiunique.wordpress.com/คลงคาศพท/อกษร-ฟ-ส/

เปนผาไหมทมกรรมวธการผลตทซบซอนข นกวาผาอนๆ แตดวยภมปญญาของชาวบานทไดสงสมและถายทอดสบตอกนมานาน กสามารถผลตซนหมไหมหรอผามดหมไหมออกมาไดในปรมาณทเพยงพอกบการใชประโยชนในครอบครว ตลอดจนผลตเพอจาหนายไดอยางหลากหลาย แตถงอยางไรกด ผาซนหมไหมเมองหนองสงกมเอกลกษณทโดดเดน คอ เปนผาททอจากกพ นบาน ใชฟมทไดมาตรฐาน ความกวางของผนผาประมาณ 1 เมตร เปนผา 2 ตะกอ เปนหลก ผาเน อแนนเหมาะสมกบความคงทนของเสนใยการใหสจะใชสเขา สวนลวดลายน นเนนลายเลกๆ ตลอดผนผา เชน ลายขอ ลายหมากจบ ลายลกแลว ลายนาคนอย เปนตน

ภาพท 21 แสดงภาพหมทมดและยอมแลว ลายนาคกนต ทมา : สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556,เขาถงไดจาก http://goo.gl/yPZiA

43

6. ผาโสรงไหมผไทย , โสรงไหม (ผาโสรง) ภาพท 22 แสดงภาพ โสรงไหม จากอาเภอหนองสง ทมา: สานกงานกระทรวงวฒนธรรม, ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร, เขาถงเมอ 5 มนาคม 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/Id8G2

เปนผาไหมทผลตมากอกชนดหนง เพอใชเปนผานงสาหรบผชายสาหรบพอบาน หรอชายผสงอาย เนองจากผาโสรงไหมผลตกนมากในหลายทองทอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอ ไดมการผลตผาโสรงกนมาต งแตบรรพบรษ จนเรยกผาน วา “ผาโสรงผไทย” ผาโสรงของชาวผไทยมลกษณะทโดดเดนอยทการใหส ซงเนนสเขยว สคราม สมวง และสขาว และเสนใยทใชทอผาโสรงน น นยมปนเสนไหมจากไหม 2 ส รวมเปนเสนใยเดยวกนทเรยกวา “ไหมเขน” จงทาใหเสนไหมมความวาวระยบ ดงน นผาโสรงผไทยจงมลวดลายตาผาเปนสเขยว สมวง ตดเสนลายดวยสขาว หรอทชาวบานเรยกวา “โสรงตาเขยวตามวง” ซงการทอผาโสรงน นจะมความซบซอนในการเรองการเตรยมเสนใยท งเสนยนและเสนพง ผทอจะมความพถพถนอยางมาก ดงน น ผาโสรงของชาวผไทยอาเภอหนองสงและอาเภอคาชะอ จงมรปแบบทเปนเอกลกษณเฉพาะตวแตกตางจากทองถนอน

การผลตผาไหมในพ นทจงหวดมกดาหารน นมมากในกลมชาวผไทย ซงในอดตชาวบานจะเรมจากการปลกหมอน เล ยงไหม สาวไหม เอาเสนใยมาผลตเปนผา ลกษณะการเล ยง ไหมและการผลตเปนแบบพงตนเอง โดยการใชแรงงานในครวเรอน สมาชกในครอบครวไดมสวนรวมในการผลตตามความสามารถของแตละบคคล ซงในปจจบนน ยงมการผลตแบบพงตนเองอย และทางราชการไดเขาไปสงเสรมและพฒนาในกระบวนการผลตใหมประสทธผลมากข น กลาวคอ มสถานทดลองและวจยหมอนไหมมกดาหาร มการสงเสรมใหกลมทอผาไหมในชมชนหมบานตาง ๆหลายทองถน และทสาคญกคอ ศนยศลปาชพบานนาโคกกง สานแว อาเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร ทาใหการผลตผาไหมในจงหวดมกดาหารมมากข น

7. ผาชาวโซ ชาวโซเปนกลมชาตพนธทมววฒนาการในการผลตผาทเปนเอกลกษณและจดเดนเปน

ของตนเอง มการทอผาดวยมอ ซงมการสบทอดกนมาเปนเวลานานมาแลว สวนเครองมอในการผลต

44

ผาน นยงใชแบบด งเดม มการเปลยนมาใชกกระตกในบางสวนทสวนราชการเขาชวยเหลอ สวนลายผาทผลตมกนยมนาธรรมชาตมาใช เชน รปทรงเรขาคณต สตว ป ปลาหรอหงส ผาทใชของชาวโซมมากมาย นบแตสงทใชในชวตประจาวน เชน ผาโสรง เส อแขนกระบอกกางเกงขากวย กางเกงช นใน (หวฮด) ผาโจงกระเบน ผาเบยง ผาขาวมา และเส อสาหรบผหญง จะมผาซน เส อ ผาเบ ยง และผาเชดหนา (แพรมน) และมผาผลตทใชในครวเรอน เชน ปลอกหมอน ทนอน ผาหม เปนตน ลกษณะลวดลายจากงานผาทอ

ไดจากอาเภอตางๆ ของจงหวดมกดาหาร ทแบงตามกลมชาตพนธ จงหวดมกดาหารไดสารวจกลมทอผาพ นเมองทอาเภอดอนตาล อาเภอดงหลวง และอาเภอหนองสง (สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540, 109-122)

อ าเภอดอนตาล ในเขตอาเภอดอนตาล มกลมทอผาหลายกลม ท งไทยอสาน ไทขา ภไท และไทยกะเลง

ไดเขาไปสารวจทบานบาก หม 1 ตาบลบานบาก บานนาสะเมง หม 1 ตาบลนาสะเมง และบานเหลาหม หม 1 ตาบลเหลาหม

บานบาก หม 1 ตาบลบานบาก ไดพบ นางกอง ผวเหลอง อาย 73 ป นางนาง ผวเหลอง อาย 80 ป และนางเตยง ผวเหลอง อาย 30 ป เปนครอบครวไทขา ททอผาใชเองต งแตบรรพบรษ ผาทนามาศกษาของนางกอง ผวเหลอง ไดแก

1. ผาซนคน ทอดวยฝาย ยอมคราม ลายนาคนอย ตอหวซน และตนซน 2. ผาซนคน ทอดวยฝาย ลายนาคนอย ตอหวซน และตนซน 3. ผาซนมดหม ลายหมากจบนอย ตอหวซน และตนซน 4. ผาหมลายขด 5. ผาหมลายสเขา หรอลายเหยยบ หรอเปนทรจกวาลายลกแลว 6. ผาขมลายสเขา ลายตาไก ผาของนางนาง ผวเหลอง มซนมดหมฝายลายหมากจบ และตมปอง เครอขอ ตอหวซนร ว

ผาของนางเตยง ผวเหลอง มดงน 1. ผาซนมดหมฝาย ลายหงสกางปก ตอหวซน 2. ผาซนมดหมฝายลายเครอขอขอ หมากจบ และลายตมตน สวนตนซนเปนตนโยง

หรอตนโต คอลายทอซนลงไปในผาช นเดยวกน ตนซนผนน เปนลายงลอย สลบตมขอ 3. ผาซนมดหมฝาย ลายเครอขอ ขอหมากจบ และตมตน สวนตนซนเปนตน

แบบโยง ทอลายงลอย นางจนทรา ภมรา อาย 37 นามาหมลายขดมาใหศกษา

45

นางทน ผวเหลอง อาย 36 ป เดมอยจงหวดชยภม ไดใหศกษา ผาซนไหมมดหมลายตมเครอหว ผาซนไหมมดหม ลายกาบหมากเบง

นางชง ผวเหลอง อาย 48 ป ทอผาซนและผาหม สาหรบผาซนมลายตางๆ คอ 1. ผาซนไหมมดหม ลายนาค ยอมสธรรมชาตใชครงยอมแดง และใชเข ยอมส

เหลอง ตอหวซนเปนลายร วแนวต ง 2. ผาซนไหมมดหม ลายหงา หรอกงไม และลายขอ 3. ผาซนมดหมฝาย ยอมครามลายนาคอมดอก ตอหวซน 4. ผาซนหมคน หรอทภาษาขาเรยกวา หมเตน 5. ผาหมลายขด ลายนาคอมชอพนมหา (ชอดอกไม) ตรงกลางเปนลายตมขอ

บานนาสะเมง หม 1 ตาบลนาสะเมง พบนางตามน คนไว อาย 80 ป เปนชาวผไทย ไดนาผาทอมาใหศกษาดงน

1. ผาซนมดหมคน ลายนาคหวขอ 2. ผาซนมดหมฝาย เปนซนคน ขอนอย ตอหวซนตนซน 3. ผาซนไหมเปนซนหมเขน 4. ผาซนมดหมคน ไดปรบเปนใชดายโทเร แตยงทอลายเดม คอลายขอและขาเปย 5. ผาซนมดหมคนฝาย ลายนาคนอย 6. ผาซนมดหมคนฝาย ลายเครอขอ 7. ผาซนมดหมคนฝาย ลายขอใหญและหมากจบ 8. ผาซนมดหมฝาย ลายนาคขอเครอ และลายหงอนนาค

นางนนท พกลศร อาย 41 ป ไดนาผามาใหศกษา คอ 1. ผาซนมดหมฝาย ลายขอ ขาเปย ตม และหมากจบ 2. ผาตม หรอผาขมขดทอดวยไหม 3. ผาเบยง หรอผาสะไบขด ทอดวยฝาย 4. ผาขดใชทาหมอน ลายขออมดอก และลายดอกหมากสาน 5. ผาซนทวฝาย พ นดาลายแดง 6. ผาซนมดหมคน ลายงลอย และหมากจบ

บานเหลาหม หม 1 ตาบลเหลาม อาเภอดอนตาล ไดพบผใหญบาน คอ นายเฉลม ซาเสน อาย 49 ป ทาใหทราบวาทบานน เปนคนไทยกะเลง ผาททอไวและนามาใหศกษา ม

1. ผาซนไหมมดหม ลายนาค และขาเปย 2. ผาหม หรอ ผาตม ลายสเขาใหญหรอลายลกแกว

46

นางมน ซาเสน อาย 64 ป ไดนาผาของนางเขยน ผเปนแม อาย 73 ป ทอไวมาศกษา ดงน

1. หมอนขด ลายนาคชอ 2. ผาตมไหมขด เปนลายดอกจก ดอกฮง(ดอกตนรง) 3. ผาไหมเขน สาหรบนงโจงกระเบน 4. ผาซนคนฝาย นาคนอย 5. ผาซนมดหมลายโซ 6. ผาซนมดหมคนไหม ลายบกควาบกหงาย สอดด นทอง

นอกจากน ยงมผาซนไหมมดหมยอมคราม ลายกานตอง (ใบตอง) ทอตนซนในผนเดยวกน เรยกตนโต มผาไหมควบหางกระรอก ผาซนมดหมคนฝายยอมคราม ลายนาคนอยสลบงลอย ลายขอ และลายตม ผาซนมดหมคนฝายยอมคราม ลายบกควาบกหงายและ ลายขอ สวนผาหมหรอผาตม มลายดอกเปา ลายตม ขาเปย ผาเบยงมท งไหมและฝาย หมอนขดมลายดอกมะเขอ หวนาค และลายกาบนอย

อ าเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร ทอาเภอดงหลวงไดศกษาแหลงทอผาทบานกกตม หม 1 ตาบลกกตม บานนาหนกอง หม

8 ตาบลกกตม บานพงแดง หม 1 ตาบลดงหลวง และบานนาโคกกง ซงมศนยศลปาชพดงหลวงต งอย เขตอาเภอดงหลวง พบวา นอกจากคนไทยอสานพ นถนแลว ยงมกลมไทยอนๆ กระจดกระจายอยตาบลตางๆ เชน ผไทย ไทยยอ ไทยกะโส ไทยกะเลง และไทยขา

บานกกตม หม 1 ตาบลกกตม นางก สขกระพน อาย 53 ป กลาววาทบานน มท ง กลมผไท และไทยขา ซงสามารถทอผาไดดทกบาน นางกฯ ไดนาผาออกมาใหศกษาลวดลายททอสบมาจากลายด งเดม

1. ผามดหมดายเทโร (สมยใหม) จะทอลายนาค และกญแจ 2. ผามดหมดายเทโร ลายดอกสาน เครอกาบ มตนซนในตวผา หรอทเรยกวา

ตนโด หรอตนโยงเปนลายดอกไม 3. ผามดหมดายเทโร ลายนาคขอเกาะ 4. ผาซนมดหมลายหวใจวาง (ตมปอง) ลายหอยแครง 5. ผาซนมดหมลายตม ขาเปย 6. ผาซนมดหมคน ลายงลอยและตม

นางเทยง โอนรง อาย 80 ปไดนาผามาศกษา ดงน 1. ผาซนไหมหมลวด เปนลายนาคกอด หรอนาคขดอมดอกกระบวน ตอตนซน

ลายแมงมม และลายหมากจบ ดอกดาว ระหวางหวนาคเปนลายดาวไกนอย

47

2. ผาซนมดหมลายนาคหงอนพ ว (หงอนตา) ลอมลายชอ ตนซนลายดอกกระบวน นางชาด เช อคนแขง อาย 44 ปมผาทอ ดงน

1. ผาซนไหมมดหม ลายดอกสานนอย เปนผาทอใหมตามผาซนยอมครามผน 2. ผาซนไหมมดหมเทโรลายเครอกาบลอมลายชอ และดาวไกนอย สลบลายดาว

สวนตนซนทอเปนลายดอกชอ ซงกลาววา ผนน นาแบบมาจากรอยเอด นางหมเช อ คมตา อาย 86 ป มผาใหศกษา ดงน

1. ผาซนมดหมยอมคราม ลายนาคหงอนอว (หงอนใหญ) สลบลายตนดอกไมลอมดวยเครอกาบ

2. ผาเบยงขนาดใหญ นามาทาเปนตม (ผาหม) ได เปนผา ลายขดขนาดกวาง 96 เซนตเมตร ยาว 176 เซนตเมตร

บานนาหนกอง หม 8 ตาบลกกตม อาเภอดงหลวงทน กลาวไดวาเปนประชาชนชาวผไทย อพยพมาจากอาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

นางสาน แสงชมพ อาย 50 ป นาผามาทอลวดลายโบราณ ดงน 1. ผามดหม ลายแมงมม และลายขออมตม 2. ผามดหม ลายขออมดาวชอ สวนตนซนลายงลอย อมตมหยอน 3. ผามดหม ลายพนมหาอมดอกสาน

นางสลา แสงชมพ อาย 70 ป มผาใหศกษา ดงน 1. ผาซนไหมมดหมคนลายขอ และลายบกควาบกหงาย สอดสลบนายนาคขอ 2. ผาซนไหมมดหมลายลวดเปนลายขออมชอดอกพนมหา คนดวยลายกาบขอ

และกาบบแบด 3. ผาซนไหมมดหมลายตมปอง 4. ผาซนไหมมดหมลายตมอมดอกกระบวน 5. หมอนขดตางๆ ม ลายดอกกระบวน ขนาบดวยลายงลอย ลายกาบแบดอม

ดอกกระบวน ลายเครออมดอกกระบวน ลายพนมหาอมดอกสาน คนสามช น ขนาบดวยลายร วดอกสาน ลายเครอดอกสานขนาบดวยลายเครอผกแวน และลายดาว ขนาบดวยลายขอ

ศนยศลปาชพ ดงหลวง บานนาโคกกง ทหารคอยดแลผเขามารบการอบรมในการทอผา เดมคนทนทอผายงไมเปน เมอสมเดจ

พระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ โปรดใหมการต งโครงการศลปาชพดงหลวงข น เพอจดหาครมาสอนการทอผาใหเพราะเปนบานทยากจน สมาชกทเขาฝกจะเปนผทมาจากบานปาไมโคกพฒนา มนางพศวาส พรหมพนจ ซงเปนเช อสายผไทย เปนหวหนากลม สอนทอผามดหม

48

บานพงแดง หม 1 ตาบลดงหลวง ประชากรสวนใหญเปนกลมไทยกระโส ไดรบการเอ อเฟอใหศกษาผาทอจากสมาชกของครอบครวเสอกาพด ม นางสาย นางผอ นางเทยน นางลาย นางพร นางดอน และนางเตยน เสอกาพด ผาทไดศกษามท ง ผาซนทว ซนมดหมฝาย ซนมดหมดายเทโรซงเปนของใหม แตทอลายตามลายเกาทปรบลายใหมใหใหญข น

1. ผาซนฝายยอมคราม ลายเครอกาบอมดอกกระบวน 2. ผาซนฝายยอมคราม ลายขอโอบชอดอกไม สลบลายตมหมากจบ 3. ผาซนเกด หรอซนทว ลายขวางสดาสลบสแดง 4. ผาซนฝายยอมคราม ลายกาบและลายดอกหมากสาน 5. ผาซนฝายยอมคราม ลายกาบสอดสแดงทลายกาบและลายตม ตอตนซน ลายขด 6. ผาซนฝายยอมคราม ลายกาบประกอบเปนลายใหญ 7. ผาซนฝายยอมครามลายกนหอยน วมอ 8. ผาซนไหมมดหม 9. ผาซน ลายกาบตมปอง สวนตนซนแบบตนโดมดหม ลายงลอยและลายตมหาง 10. ผาซนไหมเทโรมดหมลายตางๆ เชน ลายกาบอมตม ลายดอกกระบวน

ลายนาคสลบลายชอดอกไม ลายดอกกระบวนลอมดวยลายเครอขอ กบลายตมและลายดาวลกไกนอย ซงนาจะเปนลายททาข นใหม แตกยงคงเอกลกษณลายประเพณอยอยางนาชนชม

อ าเภอหวานใหญ จงหวดมกดาหาร ประชากรสวนใหญ เปนคนไทยอสานพ นถน นอกน นมผไทยและไทยยอ มการทอผา

สาหรบทาผาหมและเสอ (ฟกทนอน) แหลงทอผาม ทตาบลดงหม มทอผามดหม นางบญแทน เลศสงครามบานนคมทหารผานศก เปนภไทยยายจากกาฬสนธ ผาททอสวนใหญเปนลายด งเดม แตปจจบนไมมไหมและฝายจงใชดายเทโร ผามดหมทอมลายตางๆ คอ ผาซนมดหมคน ซงเรยกวาลายรอง มดหมเปนลายขอหวนาค ลายหมากจบ และลายกาบหมากจบ ลายตมนอย หรอหมากจบ ลายตมและขาเปย ลายขอ ลายตนสน ลายตมปอง ตมนอย ลายขอ และลายหวใจปอง ลายเครอกาบอมชอลายกาบอมตมปอง ลายดอกหมากสาน ลายขออม หนวยคนดวยลายตม ลายเครอขอตม ลายกาบอมหมากจบนอย ลายตมและลายแมงมม และลายนาคอมดอกหมากสาน สวนนางทองใบ วงศแสงศร ซงเปนขาวไทยยอ ยายมาจากอาเภอนาแก นาผาสไบหรอผาเบยงมาใหศกษา เปนลายขด ดอกหมากสาน ขนาดกวาง 22 เซนตเมตร ยาว 157 เซนตเมตร

อ าเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร ทอาเภอหนองสงไดทราบจากนาย นเวศน อดมรตน ศกษาธการอาเภอ วามแหลงทอผา

อยหลายแหง เชน ทอผาฝายทบานวงนอง ตาบลโนนยาง ทอผาขดทบานหนองโอง หม 3 ผาอนๆ มทบานภ และบานแสด ตาบลบานเปา และมผสนใจจะสะสมศกษาผาพ นเมองของผไทย คอ อาจารยปต

49

แสงโคตร โรงเรยนบานคาพอก ตาบลโนนยาง ทอาเภอน มศนยวฒนธรรมอยทโรงเรยนหนองสง ซงผเขยนไดมโอกาสไดศกษาผาพ นเมองโบราณ อายกวา 100 ปหลายผน

1. ผาจอง หรอผาหมไหมลายขด ยอมคลงซงนางไก กลางประพนธ บานหนองสงเหนอเปนผทอ เจาของคอ นางโสภา กลางประพนธ

2. ผาซนทวไหมยอมคลงและมะเกลอ และผาซนไหมมดหมยอมคราม ลายขอใหญ ของยายอา คนซอ บานคาชะอ

3. ผาจอง ฝาย ทอสเขา 4. ผารายสด ฝาย (ผาออมหอเดก) 5. ผาซนไหมมดหมลายตม และลายหมากจบ (กระจบ) 6. ผาสไบไหม เรยกวาผาสประโคน ของนางลกษณา กลางประพนธ 7. ผาจองฝายผสมไหมลายขดใชคลมหลงคาเมง (คลมหบศพ) นางไก กลาง

ประพนธ ทอ 8. ผาจองฝาย ลายปราสาท และลายโคมหา หรอตมปอง และลายแข หรอ

ลายขาเปย ใชคลมบนโลงศพ ของนางทองเทพ ศรโคตร อาย 95 ป ทอตอนอาย 40 ป บานหนองสง หม 1 ตาบลหนองสงเหนอ

9. ผาจอง หรอผาตมหรอผาหม ลายขดฝายผสมไหม ทอเปนลายขอไตเครอ และลายกาบซอน ของนางสดชา ไทยานนท อาย 90 ป ทอเมออาย 20 ป (เสยชวตไปแลว 10 ป)

10. ผาซนมดหมไหมคนลายขอ นาคนอย สวนชายตนซนทอเปนลายงอกแงก (งลอย) ยอมครงและเข ของนางกด อาจวชย บานหนองสงเหนอ ตาบลหนองสง

11. ผาซนทว ของใหม ทอเปนผาหมคมภร 12. ผาซนไหมมดหม ลายเครอแมงกะเบ อ (ผเส อ) อาย 50 ป จากบานปลาไฮ 13. ผาซนไหมมดหมคน ลายนาคนอยตอตนซนลายขด 14. ผาซนไหมมดหมลายเครอขอ ลายนาคหวชอง ลายชอดอกไม ตนซนลายง

ลอย ผสมลายตมหาง นางสมบรณ นอยทรง อาย 48 ป บานหนองโอง หม 3 ตาบลหนองสง มผาของ

มารดา คอ นางคาโจม ประทม อาย 85 ป เสยชวตไปแลว เปนผทอ ดงน 1. ผาซนไหมมดหม ลายสตวตางๆ เชน ชาง มา ควาย กวาง และลายหงสคาบ

ดอกไม ตนซนเปนลายหงสคาบดอกไม และลายชาง 2. ผาซนไหมมดหม ลายนาคแบบ ลายนาคคาบดอก ตนซนลายนาค และลาย

โคมหาหรอลายตม และผาซนลายนกแกวค ลายไกและดอกไม

50

3. ผาจอง ชดลายแบบ ผาจองขดลายโคมหา (ตม) และลายปราสาท และผาจองขดลายนาคนอย

ผาของนางทองมวน ประทม และนางทองเขยว อไทย อาย 56 ป บานหนองโอง หม 3 ดงน 1. ผาสไบ หรอผาเบยงไหม ลายตาราง 2. ผาโสรงไหมควบ 3. ผาซนมดหมไหม ลายนกแกวค อมชอดอกไม 4. ผาตมฝายลายขด เปนลายปราสาท ลายตมและลายขาเปย

อ าเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร พบวาทตาบลบานแกว มชางทอผาฝมอด ทบานนาคานอย หม 4 หนาวดสวรรณราม

หรอ วดนาคานอย หรอนางเกต พกลศร ชาวไทยอสาน ไดนาผาททอมาใหศกษา มท งผาซนมดหมคนของโบราณ และผาซนมดหมเทโรของใหมททอตามลายเกา โดยมาปรบเปลยนบาง เชน

1. ผาซนมดหมคน ลายหมากจบ และซนหมฝายคนขอ ตอหวซนและตนซน 2. ผาซนมดหมเทโร ลายตางๆ เชน ลายขอแมงดา ลายขอหว สลบโคมหา ตน

ซนลายงลอย ลายนาคหมดตว ลายหวใจวาง ลายดอกแกวในรง ลายกงและลายโคมหา หรอตมปอง ลายนาคซอยพราว หรอลายนาคกบชอดอกมะพราว ลายแมงมม ดอกกระบวน ลายกงขอ และลายกาบ ลายโซกบงลอย ลายโคมหากง ลายงลอย ลายหมากจบน า ตนซนลายโคมหาโปน

ภาพท 23 แสดงภาพผาหมขดลายดอกหมากสานและนาค ของนางนาง ผวเหลอง อาย 80 ป อาเภอ

ดอนตาล จงหวดมกดาหาร

51

ภาพท 24 แสดงภาพผารองหลกฟกลายราชสหอมนอง ของผไทย ตาบลหนองส อาเภอปลาปาก

จงหวดนครพนม ภาพท 25 แสดงภาพผาหมคมภรใบลานขด ลายกงดอกสานและกงตมปอง วดมชฌมาวาส (ดอนตาล)

จงหวดมกดาหาร ภาพท 26 แสดงภาพผาหมคมภรขด วดดอนตาล จงหวดมกดาหาร

52

ภาพท 27 แสดงภาพผาหมขดสเขา ลายตาไก ของนางกอง ผวเหลอง อาย 73 ป กลมไทยขา บาน

บาก หม 1 ตาบลดอนตาล อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร

(ก) (ข) ภาพท 28 แสดงภาพลวดลายหมอนขดและผาตมขด

(ก) หมอนขดลายดอกมะเขอและหวนาค (ข) ผาตมขด ลายดอกเปา ลายตมขาเปย ของตาบลเหลาหม อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร

ภาพท 29 แสดงภาพซนมดหมคนลายนาคนอยตอหวซนและตนซน ของนางกอง ผวเหลอง อาย73 ป

กลมไทขา บานบาก หม 1 ตาบลดอนตาล อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร

53

ภาพท 30 แสดงภาพปลอกผานวม และผาหมขด ของกลม ไทยขา อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร ภาพท 31 แสดงภาพผาซนไหมมดหม ลายสตวตางๆ ผาซนขดลายสงโต ของนางคาโจม ประทม

อาย 85 ป ตาบลหนองสงเหนอ อาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร ภาพท 32 แสดงภาพผาซนไหมมดหม ลายไกและดอกไม ของนางสมบรณ นอยทรง ตาบลหนองสงเหนอ

อาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร

54

ภาพท 33 แสดงภาพผาซนมดหม ลายลายนาคขอเครอหงอนนาค ของนางตามน คนไว ผาอาย 80 ป

บานนาสะเมง อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร ภาพท 34 แสดงภาพผาซนมดหม ลายนาคหงอนพวตอมชอ ตนซนลายดอกกระบวน ของนางดาย ซาเสน

ตาบลเหลาหม อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร ภาพท 35 แสดงภาพผาซนมดหม ลายหมากจบ ตมปอง เครอขอ ของนางนาง ผวเหลอง อาย 90 ป

กลมไทยขา บานบาก อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร

55

ภาพท 36 แสดงภาพผารองหลงฟกขดลายดอกหมาก ดอกสาน นาคหวสลอน ขนาบดวยลายเครอขอ

แบบผไทย-กะเลง ของนางเสงยม สภาวด บานกงโกน หม 6 ตาบลหนองฮ อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม

ภาพท 37 แสดงภาพผาปฟกขดลายพนมหาอมดอก ของนางทม เสอคาจนทร ชาวไทยยอ บานมหาชย

หม 2 ตาบลมหาชย อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม ภาพท 38 แสดงภาพผาหมหรอผาจองลายตมดอกแกว ของนางเกยง เทพสกล ชาวไทยโส ตาบลโคก

สง หม 1 อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม

56

ภาพท 39 แสดงภาพผาซนลายตมกาบ ของนางเกยง เทพสกล ชาวไทยโส ตาบลโคกสง หม 1 อาเภอปลาปาก

จงหวดนครพนม ภาพท 40 แสดงภาพผาขาวมาไหมลายตาค ของนางเกยง เทพสกล ชาวไทยโส ตาบลโคกสง หม 1

อาเภอปลาปาก จงหวดนครพนม ภาพท 41 แสดงภาพผาซนหมลวด ลายหมากจบวง ของนางเตย ลาซม ไทยยอ บานดอนแดง หม 2

ตาบลนาทม อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม

57

ภาพท 42 แสดงภาพผาซนหมคนลายนาคนอย บกควาบกหงาย ของ นางเตย ลาซม ชาวไทยยอ กง

อาเภอนาทม จงหวดนครพนม ภาพท 43 แสดงภาพซนหมคนลายหมขอไมตอหวซน ตอตนเกบ นางไว อภยโส ชาวไทยยอ บานไผลอม

หม 5 อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม ภาพท 44 แสดงภาพซนหมขอ ของชาวไทยยอ อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม

58

(ก) (ข) ภาพท 45 แสดงภาพลายซนฝายมดหม

(ก) ซนฝายมดหมลายงวงชาง ของกลมไทยโส จงหวดนครพนม (ข) ผาซนฝายมดหมลายนาคขอใหญ ของกลมไทยโส ของนางเร แสนโคตร บานโพนเพก หม 1 ตาบลโพนบก อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม

ภาพท 46 แสดงภาพผาซนคนขอ ลายนาคลอย สลบนาคขอปลอง กลมชาวไทยโส ของ นางหนพน มาปน

บานหนองนาเลง อาเภอโพนสวรรค จงหวดนครพนม

(ก) (ข) ภาพท 47 แสดงภาพลายซนหม

(ก) ซนหมลวด ลายขอตม กลมไทยโส ทาลวด (ข) ลายซนมดหม ลายดาว กลมไทยโส บานทาลาด อาเภอเรณนคร จงหวดนครพนม

59

ภาพท 48 แสดงภาพตนซนเครอดอกผกแวน สลบโคมหา ของกลมไทยยอ ภาพท 49 แสดงภาพผาเบยงไหมขดลายดอกด น ลายวงหมากจบ กลมไทยยอ ของนางนนทา ลเหลา

อาย 61 ป บานไผลอม หม 5 อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม ภาพท 50 แสดงภาพซนตนลายสรอยพราว ของกลมไทยยอ อาเภอบานแพง จงหวดนครพนม ของ

นางนนทา ลเหลา อาย 61 ป

60

ภาพท 51 แสดงภาพซนตนลายตางๆ ของชาวไทยกะเลง บานทาเรอ หม 9 อาเภอโพนสวรรค

จงหวดนครพนม ลกษณะลวดลายอนๆ

ผวจยไดทาการสารวจขอมลจากการลงพ นทศกษาขอมลอตลกษณตางๆ ของกลมชาตพนธท ง 8 ชนเผา ในเขตจงหวดมกดาหาร จากขอมลทศกษาเบ องตน ในความคดเหนของผวจยจะพบวาในงานลวดลายประเภทสงทอจะเกดกระบวนการสรางลวดลายทเลยนแบบมาจากธรรมชาตตางๆ ซงสวนใหญจะอยในลกษณะของการสรางลวดลายจากรปทรงเลขาคณตโดยสวนใหญ

ลกษณะลวดลายเครองประดบ

ภาพท 52 แสดงภาพกาไลโบราณ ทมา: ขอมลจากการสารวจพ นทจรง เมอวนท 6-8 มกราคม 2556: พพธภณฑหอแกวมกดา ภาพท 53 แสดงภาพกระดมโบราณ ทมา: ขอมลจากการสารวจพ นทจรง เมอวนท 6-8 มกราคม 2556: พพธภณฑหอแกวมกดา

61

ภาพท 54 แสดงภาพสายสรอยโบราณ ทมา: ขอมลจากการสารวจพ นทจรง เมอวนท 6-8 มกราคม 2556: พพธภณฑหอแกวมกดา

ลกษณะงานหตถกรรม

ภาพท 55 แสดงภาพเชยนหมากโบราณ ชาวไทยอสาน ทมา ขอมลจากการสารวจพ นทจรง เมอวนท 6-8 มกราคม 2556: พพธภณฑหอแกวมกดา ภาพท 56 แสดงภาพจบปง สาหรบปดทลบของผหญงโบราณ ทมา ขอมลจากการสารวจพ นทจรง เมอวนท 6-8 มกราคม 2556: พพธภณฑหอแกวมกดา

62

ตวอยางกลมลายพนฐาน ภาพท 57 แสดงภาพลายเสนตรง ภาพท 58 แสดงภาพลายเสนโคง ภาพท 59 แสดงภาพลายเสนจด ภาพท 60 แสดงภาพลายผสม

ลกษณะลวดลายสก ลายสกขาของผชายชาวอสาน หมายถง การเอาของแหลมจมหมกแทงตามผวหนง

ระหวางตะโพกถงเขาของผชายชาวอสาน ใหเปนรปลายเครองหมายตางๆ ตดแนนทผวหนงบรเวณน น เนองจากลายสกทขาทอนบนของผชายชาวอสานมผนยมสกกนมานานกวาครงศตวรรษ พบวา ผชายทมลายสกทขาอายตาสดประมาณ 70-75 ปและอายสงสดประมาณ 81-88 ป ซงบคคลผสกลายนบวนมกจะหายากข นทกท เพราะในปจจบนน การสกลายเสอมความนยมและเลกสกกนแลว ถาหากผทสกลายลมหายตายจากไป อนชนรนหลงกมอาจสามารถทราบไดเลยวาคร งหนงชายชาวอสานนยมการสกลายกน และถอไดวาเปนวฒนธรรมทสาคญยงประการหนงของชาวอสาน ในชวงศตวรรษทผานมาและบดน ไดส นสดลงโดยส นเชง

63

ลายทนยมสกกนในหมของชายชาวอสานในสมยน น ลายทเปนลายหลกใหญๆ มอย 3 ลายดวยกนคอ ลายมอมหรอลายมอมหมาย (เดนผานไปมาเพออวดผอน) มอมเปนสตวชนดหนงตามลายสกทปรากฏตามขาของผสกรปรางคลายราชสห ลายเครอหรอลายเครอดอกผกแวน ลกษณะดอกไมทเปนเถาว เปนรปดอกไมลกษณะของดอกเปนกลบหยกๆ ไมประณต (ชาวไทยครง นยมสก) และนกหรอลายนกดวน

(ก) (ข) (ค) ภาพท 61 แสดงภาพลวดลายสก

(ก) ลายมอมหรอลายมอมหมายลายเครอ (ข) ลายเครอดอกผกแวน (ค) ลายนกหรอลายนกดวน

จากการศกษาขอมลของกลม 8 ชาตพนธ พบวาชาวเผาไทยกะเลง นยมสกลายทขาจนถงบ นเอว

นยมสกลายรปนกแกว ปจจบนยงมหลงเหลอใหเหนแตมนอยมาก สมยแตกอน 80 ปทผานมา การสกลายหรอการสกขาลาย เปนทนยมมากในหมของผชายชาวอสานชาวยวน (เมองเหนอ) และชาวผไทย เพราะถอวาเปนชายชาตรมความแขงแรง อดทน และเปนทหมายปองของสาวๆ จนมคาผญาทวา "...คนแอวอายมลาย อยามากายหานอง..." (ถาเอวพไมลาย อยามาพาดใสขานอง) ตามทตาบวศกด บานเตอ เลาใหฟงวา เวลาไปแอนสาวจะไมสวมเส อ นงแตผาโสลงแลวถกชายผาข นเพอโชวขาลาย ลายทใชสกม 2 ลาย ไดแก

1. ลายมอม มอมคอสตวชนดหนง คลายราชสห เปนรปสตวโบราณ 2. ลายยวน คอ ยวนหมายถง การเรยกชาวภาคเหนอของชาวอสานวา ยวน หรอโยนก

ภาพท 62 แสดงภาพลายสกยวนหรอลายโยนก ของคณบวศกด จนปม บานเตอ หนองสง

64

ภาพท 63 แสดงภาพลายสกในศตวรรษท 19 ทมา: ชมรมศลปวฒนธรรมอสาน จฬาลงกรณมหาวทยาลย, สกลายหรอลายสกของชาวอสาน,เขาถงเมอ 18 มนาคม 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/n0lLE

ลกษณะลวดลายมดดาบและเครองรางของขลงชาวไทยกลา ชาวไทยกลา เดมคอ พวกเง ยว หรอพวกรองซในรฐไทยใหญของพมา ชาวกลาเรรอน

คาขายโดยนา เอาผาแพรพรรณและเครองใชในการดารงชวตตลอดท ง เครองทองเหลอง เชน ฆอง มดดาบ มาเรขายในภาคอสานโดยเฉพาะแถบลมแมน าโขง แลวซ อววควายตอนกลบไปพมา จากขอมลกลมชาตพนธชาวไทยกลามเอกลกษณและวฒนธรรมทมาจากชาวพมา ดงจะสงเกตไดจากลวดลายทอยตามอปกรณทใชในชวตประจาวนของชาวไทยกลา (จมพล วเชยรศลป, 2555)

ภาพท 64 แสดงภาพมดชาวกลาฟาหลง(แขก) ดามเปนรปกวาง ประดบดวยวสดทสนนษฐานวาเปน

กระดกหรอเข ยวของสตว ใบมดเปนเหลกลาย ฝกและดามกะหลยเงน ทมา: วฒนธรรมและอาวธโบราณ, เขาถงเมอ 5 เมษายน 2556, เขาถงไดจาก http://goo.gl/n4A7E

65

อตลกษณแสดงถงชาตพนธ อตลกษณในแนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism)

แนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism) เปนสงหนงทมการถกเถยงกนมากในแงของคาจากดความรวมท งสถานภาพของตวแนวคดเองวาจดเปนทฤษฎไดไหม ในแงของการใชคาน เรยกยคสมยทางสงคมปจจบนกมการถกเชนกนวาต งแตชวงไหนกนแนทอาจจดไดวาเปนชวงทเรยกเปนสงคมหลงสมยใหม (Harvey 1995; Featherstone 1988; Kellner 1993; Frederic Jameson 1987) แมการถกเถยงในเรองเหลาน ยงไมมขอยตทชดเจน แนวคดทเรยกกนวาเปนสาย “หลงสมยใหม” โดยเฉพาะอยางยงสายทเรยกกนรวมๆวากลม หลงโครงสรางนยม (Post-structuralism) กมอทธพลยงตอการร อถอนมโนทศนเกยวกบปจเจกภาพ

ลกษณะของแนวคดหลงสมยใหม แนวคดยคสมยใหมตองเผชญกบความขดแยงอยางรนแรงระหวางอดมคตกบความเปน

จรงทางประวตศาสตร ในยคแสงสวางแหงปญญาของศตวรรษท 18 (Enlightenment) ความเชอมนในเหตผลและวทยาศาสตรทาใหยคน เปนยคของการมองโลกในแงด เชอมนในพฒนาการของมนษยและสงคมวาจะกาวไปสสงทดข น ฝากความหวงไววาศลปะและวทยาศาสตรไมเพยงจะชวยใหคนสามารถควบคมธรรมชาต แตยงเปนมรรควถทชวยใหคนเขาใจกฎแหงธรรมชาตอนเปนสากลของโลกและแกนแกนของธรรมชาตอนเปนสากล ทแฝงฝงอยในสวนลกของตนเอง ชวยจรรโลงศลธรรม ผดงความยตธรรม และชวยใหมนษยชาตบรรลถงอดมคตของความสมบรณแบบ ความรบนรากฐานของเหตผลน จะปลดปลอยมนษยชาตจากความขาดแคลน ความหวโหยยากจน จากความงมงายในศาสนาและไสยศาสตร จากการใชอานาจอยางปาเถอน โดยรวมกคอปลดปลอยมนษยจากธรรมชาตฝายตาดามดของเขาเอง อยางไรกตามพฒนาการทางประวตศาสตรทเกดข นกลบขดแยงกบอดมคตดงกลาว ประจกษพยานทเจบปวดน

จดเดนส าคญของแนวคดหลงสมยใหม มดงน ประการแรก การต งขอสงสยกบเหตผลในฐานะเปนเครองมอใหเขาถงความเปนจรง

แนวคดหลงสมยใหมอาจเรยกไดวาเปนชวง “วกฤตของเหตผล” (Elizabeth Grosz,1995: chap.2) ทผานมาทางทฤษฎตางๆทางสงคมศาสตรต งอยบนพ นฐานการยอมรบความพอเพยงในตวเองของเหตผลในฐานะเครองมอแสวงหาความร มความเชอมนวาเหตผลจะไมบดเบอนหรอเขาไปแทรกแซงสงทถกศกษา เหตผลตองการเพยงอธบายและทาความเขาใจสงน น ตวเหตผลเองจงไมเคยถกสงสยหรอต งคาถาม และทาใหมองไมเหนวาตวเหตผลมสวน “สราง” สงทถกศกษาอยางไร

ประการทสอง คอการเปลยนแปลงฐานะและความสมพนธระหวางผศกษากบผทถกศกษา หรอกคอปญหาญาณวทยา (epistemology) ทวาดวยการเขาถงความจรง ทฤษฎสงคมศาสตร

66

ของยคสมยใหมมกองปรชญาสงคมเกยวกบความจรงสดทายเกยวกบธรรมชาตของมนษยและสงคมเสมอ ความจรงดงกลาวอาจมสารตถะทเปนจต (เดอรไคม ฟรอยด, เลว-สเตราส) หรอวตถ (มารกซ ประจกษนยม) อาจอยในระดบจตสานกหรอระดบจตใตสานกกได แนวคดหลงสมยใหมปฏเสธ “ความจรง” เหลาน เหตทความเปนจรงถกปฏเสธกเพราะมนผกตดกบอานาจ ซงหมายถงอานาจของผทประกาศตนเปนผคนพบความจรง เมอเดอรไคมหรอฟรอยดเชอวาความเปนจรงของพธกรรมบชาบรรพบรษของเผาอะบอรจนส คอแกนแกนของจตสานกรวมของสงคม หรอ จตไรสานกแลวละก สงทเปนความจรงจากมมมองของชนพ นเมองเหลาน จงไรความหมาย อกนยหนงชนพ นเมองเหลาน ไมรจกและไมอาจเขาถงความจรงของวฒนธรรมของตนเองได คนนอกทมเครองมอในการเจาะทะลภาพปรากฏตางหากจงสามารถเขาถงความจรง เปนทนาสงเกตวาแนวคดของยคสมยใหมน น สารตถะของความจรงจะถกซอนอยในระดบลกเสมอเราจงมกพบคตรงขามของ ภาพปรากฏ (Appearance) และความจรงทซอนอยขางใต (the hidden) ในวาทกรรมของทฤษฎสมยใหม วทยาศาสตรจงมหนาททรงพลงในการขดเจาะและดงเอาสารตถะดงกลาวออกมา แนวคดหลงสมยใหมเหนวา “ความเปนจรง” น นไมตางอะไรกบอดมการณ

ประการทสาม การเปลยนแปลงฐานะของทฤษฎ หวใจของทฤษฎยคสมยใหมเนนการวเคราะหเชงองครวมท งหมด (totality) การมองเหนและการอานสงทศกษาไดทะลปรโปรง (visibility and readability) ท งหมดน ลวนเปนมายาเมอเราไมอาจรบรความจรงทอยนอกเหนอประสบการณหรอพนเหนอจากวาทกรรมไปได ดงน นในทฤษฎจงไมควรมประโยคทอางองถงความจรงทเปนจดเรมพ นฐาน ถาจะมจดเรมกเปนแตเพยงประโยคทเปน “ภาพแทนความจรง”เทาน น (Jameson, อางใน Michael Dear, 1997) อทธพลแนวคดหลงสมยใหมกบการศกษาเรองอตลกษณทางชาตพนธ

คาวา”กลมชาตพนธ” (ethnic) มทมาจากคาในภาษากรก ethnos ซงหมายถงพวกคนทไมมศาสนาหรออารยธรรม (heathen or pagan) นยความหมายดงกลาวใชกนมาในภาษาองกฤษจากกลางศตวรรษท 14 ถงกลางศตวรรษท 19 และคอยๆกลายความหมายมาสมโนทศน race. (Eriksen, 1999: 33) มโนทศนน แฝงมรดกความคดของทฤษฎววฒนาการทางสงคมแบบดารวน (Social Darwinism) นนกคอแบงกลมคนเปนเผาพนธตางๆดวยหลกเกณฑของลกษณะทางกายภาพซงสงทเดนชดมากกคอสผว นอกจากน นยงมการจดตาแหนงแหงท เผาพนธตางๆตามแนวต ง (hierarchy) ซ งทาใหมการอธบายวา บางเผาพนธ (คอคนผวขาว)มแนวโนมจะฉลาดและมความสามารถมากกวาคนผวดา เปนตน เปนการใชคาอธบายเชงกายภาพมากาหนดลกษณะเหนอกวาทางสงคมวฒนธรรม คาวา race มบทบาทมากกบการใหความชอบธรรมแกการแผขยายของจกรวรรดนยมและการลาอาณานคมของมหาอานาจผวขาวในศตวรรษท 19

67

อคตทางชาตพนธในมโนทศน race ทาใหการศกษาหนไปนยมใชอกมโนทศนหนงมากกวา นนคอ “ความเปนชาตพนธ” (ethnicity) อยางไรกตาม มแนวสารตถะนยมเชงวฒนธรรมซงเชอวา ความเปนชาตพนธเปนหนวยทางสงคมทมแกนแกนอยทลกษณะด งเดมทางวฒนธรรมบางอยางเชน การมภาษา ความเชอทางศาสนาและพธกรรม ตลอดจนลกษณะการสบสายตระกลของระบบเครอญาต กลมทจดเปน primordialists คอกลมผศกษาทมงเปาหมายในการคนหาสงทเปนลกษณะแกนแท “ด งเดม” และ “บรสทธ” ของชาตพนธหนงๆซงสามารถคงอยไดทามกลางการเปลยนแปลงทางประวตศาสตรสงคมตางๆ เนองจากเชอมนในลกษณะทเปนหนวยรากเหงาด งเดม

ชารลส คายส (Charies Keyes) ซงไดอทธพลของแนวคดจากฟโก และตองการศกษาความหมายของชาตพนธในฐานะของกระบวนการสรางความหมายกเสนอคลายกนวา ชมชนไทในทตางๆมไดผกโยงกนบนพ นฐานความเปนชาตพนธแตยดในความสานกในเทอกเถาเหลากอทสบกนมาตามตานานความเชอโบราณเชนตานานพระยาเจองหรอตานานจามเทว ทนาสงเกตกคอ ผนาตามตานานเหลาน เปนบรรพบรษรวมของคนเผาอนๆดวย เชนพระยาเจองเปนทนบถอในหมขมหรอล วะสวนพระนางจามเทวกเปนทนบถอของคนมอญ เปนตน (Charies Keyes, 2541 อางถงใน อานนท กาญจนพนธ, 47-48) อตลกษณในกระบวนการเคลอนไหวทางชาตพนธ

ภาพท 65 แสดงภาพแผนทแสดงตาแหนงการต งถนฐานในปจจบนของไทยกลา ไทยกะโซ และไทย

กะเลง ในจงหวดมกดาหาร

68

กระบวนการผสมผสานทางวฒนธรรมในกรณกลมชาตพนธบาง โนจาธาน ฟรดแมน (Jonathan Friedman,1995:87-88) ช ใหเหนวาในระบบโลกปจจบน ไมวาจะเปนเขตศนยกลางหรอเขตรอบนอกของระบบ ลวนพบปรากฏการณของขบวนการเคลอนไหวเพอเรยกรองอสรภาพทางการเมองทมฐานบนกลมชาตพนธ เขาอธบายโดยจาแนกสถานการณเปนสามลกษณะดงน

ประเภทแรก กลมชาตพนธ ทเคลอนไหวถกผนวกสสงคมโลกอยางหลวมๆ วฒนธรรมทองถนเดมยงคงเหนไดชดเจนและมอทธพลมาก ในวถชวตประจาวนและคงยงเปนแกนในการจดระเบยบองคกรทางสงคมของกลมน นๆ กลมเหลาน มกอยชายขอบในระบบโลก

ประเภททสอง คอกลมทถกผนวกอยางเตมทหรอเกอบเตมทในระบบทนนยมโลกสงทผกสมาชกกลมเหลาน คอสญลกษณทางชาตพนธเชนภาษา การสบทอดเช อสาย สผว หรอสญลกษณทางศาสนาและวฒนธรรมอนๆ อยางไรกตามสญลกษณทางวฒนธรรมเหลาน มไดเปนสวนหนงของวถการผลตหรอวถชวตประจาวนของพวกเขาอกแลว เพราะความทวถชวตถกผนวกอยกบระบบศนยกลางมานาน นกเปนกรณของกลมชาตพนธตางๆในเขตยโรป กลมทสาม คอกลมทถกผนวกสระบบโลกอยางมากเชนกน ทวารปแบบวถชวตด งเดมยงคงถกสงวนรกษาไวทามกลางการเปลยนแปลง อาจถกสงวนไวในฐานะเปนสนคาทางวฒนธรรมหรอเพอการศกษาทางชาตพนธวทยากตามแต

Diaspora เปนอกมโนทศนหนงทใชศกษาการผสมผสานทางวฒนธรรมรากศพทเดมมความหมายถงการอพยพของกลมคนจากตางประเทศตนกาเนด และแตกกระจายไปในทตางๆ คาน เดมมกใชกบกรณชาวยวทตองจากดนแดนศกดสทธไป ในบรบทโลกานวตรทเอ อตอการอพยพเคลอนยายไมวาจะเปนเหตผลทางเศรษฐกจหรอการเมอง ศพทน จงไดถกนามาใชใหม อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธ

จากการศกษาขอมลและการวเคราะหผลของการศกษาขอมลดงกลาว จะเหนไดวาอตลกษณเชงเลขนศลปถกถายทอดลงบนงานผาทอเปนสวนใหญ แตจะมบางชนเผาทมลกษณะทางวฒนธรรม อารยธรรมทเดนชด เชน ชนเผาขา มวฒนธรรมการดารงชพ ไดแก การทาสารด มโลหะผสม จากกรณศกษา ของลวดลายบนกลองมโหระทก และอตลกษณของกลมชาตพนธ ท ง 8 กลมชนเผา ไดแก 1. ชาวไทยอสาน 2. ชาวไทยยอ 3. ชาวไทยกะเลง 4.ชาวผไทย 5.ชาวไทยบร(ไทยขา) 6.ชาวไทยบร(ไทยกะโซ) 7. ชาวไทยแสก 8.ชาวไทยกลา มลกษณะของความเชอและพธกรรม ซงทาใหเหนลกษณะการสรางลายงานทอ ลายเครองประดบ และลายเครองใชตางๆ ซงมทมาทไปจากการศกษาลวดลายผาของแตละพ นทและชาวบานด งเดมของกลมชนเผาตางๆ โดยผว จยไดรวบรวบและวเคราะหขอมลโดยไดจดแยกสดสวนของเลขนศลปออกใหเหนลวดลายทเดนชดไดงายข น ดงตารางตอไปน

69

ตารางท 1 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยอสาน ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ

ลายขด

ชาวผไทย/ ไทยอสาน นยมใชลายชนดน สวนมากเปนชาวผไทย

ผาหมขดลาย

ลายเครอขอ

ลายขอเชงเทยน

ลายขาวมา

ลายดอกหมากสาน

ลายเครองใช (เชยนหมาก)

ลายกาบแบด /ลายดาว

ลายเครองใช (เชยนหมาก)

ลายขอ

70

ตารางท 2 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยยอ ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ

ลายเครอดอกผกแวนผสม

โคมหา

ลายชอ

ลายพนมหาอมดอก

ชาวผไทยทอลายชนดน บนผาแพรวาดวย

ลายหมขดยอมแดง

ลายเครอ

ลายกง

ลายควาบกควาหงาย

ลายเครองประดบ (ตมห หรอ กระจอนห)

ไมทราบชอ

71

ตารางท 3 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยกะเลง ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ

มดหมตางๆ

ลายจก

ลายดอกจก (ดอกฮง)

ลายดอกหมาก

ลายสก ลายมอม

ลายยวนหรอลายโยนก

คณตาบว จนปม ชาวบานตาบลหนองสง

ลายนกแวน (นกแกว)

จากการศกษาขอมลเอกสาร ลายน นยมแถบจงหวดมกดาหาร

หมายเหต ผชายชาวไทยกะเลงนยมการสกลาย มความเชอในการปองกนตว

72

ตารางท 4 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวผไทย ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ลายขอ

ลายเครอขอ

ผาทอลายชนดนเปนของชาวไทยกะเลงน าไปประยกต

ลายพนมหา

ลายนาคหวสลอน

ลวดลายนเปนการผสมผสานระหวางชาวกะเลงและผไทย

ลายนาคหวชม

ลายสรอยดอกหมาก

ลายดอกเปา

ลายแข (ขาเปย)

73

ตารางท 4 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวผไทย (ตอ) ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ลายใบบน

ลายตาไก

ลายหมากจบ

ลายเครองประดบ

(ตะกรด)

ไมทราบชอลาย

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

หมายเหต นยมการทอผา ในสมยโบราณสวนมากจะมกแตงกายดวยผาสดาและคราม ตารางท 5 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยขา

ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ลายเหยยบหรอ

ลายลกแกว

ลายนาค

ลายพมบายศร

74

ตารางท 5 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยขา(ตอ) ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ลายง

ลายสเขา

ลายซนจก

ลายเครองประดบ(กาไลแขนหรอ

กองแขน)

ไมทราบชอลาย

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

ลายอนๆ ลายบนหนากลองมโหระทก

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

ลายเสนไห/หมอ ของชาว

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

หมายเหต ชาวขามความเชอในเรองของการโพกผาแดงตดกายในสมยโบราณ เพราะบรรพบรษด งเดมใชผาชบเลอดตอสเพอแยงชงดนแดน แตปจจบนชาวขาไดประยกตใชสในการตกแตงลวดลายใหมสสนมากข น ในดานการแตงกายชาวขาโบราณยงไมมเครองแตงกายทเดนชด เพยงใชผาเพอคลมรางกาย ดงน นในสมยกอนชาวขาจงนยมสรางลวดลายบนภาชนะ หมอไห และเครองสารด

75

ตารางท 6 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวผกะโซ ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ

ลายซนตอหวทาย

ลายดาว

มความเชอเรองการปองกนการทาคณไสยในผาซน

ลายสตวตางๆ

ลายตมดอกแกว

ลายตมกาบ

ลายนาคขอปลอง /นาคลอย ซนหม

คนขอ

ลายงวงชาง

ลายผาขาวมา ลายค

ใชคลมศรษะ

ลายเครองประดบ

(ลกปะคา)

ไมทราบชอลาย

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

หมายเหต ชาวไทยกะโซมการละเลนโซถงบ ง ซงการแตงกายในสมยปจจบน ผชาย นยมใสมอฮอมและมผาคาดเอว ผหญงนงซนตนจก สครามหรอน าเงน หมสไบขด ชาวกะโซมความเชอในเรองของภตผ ซงลวดลายสวนมากกจะเนนความเชอ สวนใหญทอลายเปนรปสตวตางๆ

76

ตารางท 7 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยแสก ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ลายเชงเทยน

นยมใชสเหลยมขาวหลามตดเปนหลก

ลายหมคน

เกดจากการพฒนาสสนใหม

หมายเหต ชาวไทยแสกมกนยมนงซน 2 ช น ปลอยใหซนแลปออกมา การละเลนในสมยแตกอนของชาวไทยแสกคอ แสกเตนสาก (ลาวกระทบไม) การแตงกาย ผหญงมกนงแขนกระบอกดา ผาถงดา หมสไบแดง

ตารางท 8 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยกลา

ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต ลายผาทอ ผาแพรสคราม

ซนทว

ลายเครองใช ทองเหลอง

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

ลายเครองใช ลายมดดาบกลาฟาหรง (แขก)

77

ตารางท 8 ตารางแสดงอตลกษณชาตพนธกลมชาวไทยกลา (ตอ) ประเภท ชนดของลาย ภาพแสดง หมายเหต

ลายเครองราง เข ยวเสอ

ต งอย พพธภณฑหอกแกวมกดา

หมายเหต ชาวไทยกลามกนยมนงโสรง นงแบบยาวขาบานปลาย โพกศรษะสง ผาสคราม

เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการออกแบบ

ผลการวจยแนวคดในการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจสรางสรรคโดยขบเคลอนเศรษฐกจบนพ นฐานของการใชองคความร การศกษา การสรางสรรคงานและการใชทรพยสนทางปญญาทเชอมโยงกบรากฐานทางวฒนธรรม คณคาของลวดลายสวนประดบ ของปราสาทพนมรง และปราสาทเมองตา ทงดงามสามารถนามาเปนตนแบบสการสรางสรรคลวดลายเรขศลป 2 มต ใหมลกษณะรวมสมยเปนสากล แตคงอตลกษณทองถนไดการวจยคร งน มวตถประสงคของโครงการวจย เพอศกษาลวดลายสวนประดบของปราสาทขอมทสาคญในจงหวดบรรมย นามาออกแบบสรางสรรคลวดลายเรขศลป 2 มต ไปประยกตใชกบงานออกแบบผลตภณฑ โดยไดสารวจและบนทกภาพลวดลาย รางความคด ออกแบบลายตนแบบและพฒนาชดของลาย นาไปสการเผยแพรตอกลมผผลต ผลตภณฑ ( สมบต ประจญศานต, 2555: 613-617)

ไดมงานวจยกลาวถงการสรางอตลกษณความเปนภไทของบานนาสะอาด และเงอนไขทสามารถทาใหรกษาอตลกษณ โดยสงทแสดงใหเหนถงชาตพนธคอ สาเนยงภาษาพด ผาทอลาย ประเพณ และการอยรวมกบปา การสรางอตลกษณในฐานะเปนตวแทนภมภาคเพอตอบโตความเปนชนบท (สลตา ศลปบดนทร และสามชาย ศรสนต, 2555: 207)

ไดมงานวจยกลาวถงการออกแบบตวอกษรและภาพสาเรจรปในรปแบบเลขนศลปอสาน ไววาการออกแบบตวอกษรและคลปอารต น นตองศกษาขอมลความเปนมาของรปแบบของศลปกรรมในอดต ซงมการบนทกไวอยางกระจดกระจาย พบวาศลปกรรมอสานในอดตมมตทหลากหลายและซบซอนลวนทาใหมองเหนคณคาของภมปญญาทองถน และความสามารถของบรรพชนในอดตทมสนทรยภาพทดไมนอยหนาคนทใดในโลก การออกแบบเพอใหเกดเอกลกษณทแตกตางและชดเจนมากข นในดานวฒนธรรมและจะเปนแนวโนมใหมทจะสอดคลองกบการพฒนาประเทศทใหชมชนพงตนเอง ขยายความโดดเดนเฉพาะตว (ขาม จาตรงคกล, 2545: 116-119)

78

ทฤษฎเกยวของกบงานออกแบบ

ทฤษฎทใชคร งน เปนกระบวนการการศกษาควบคไปกบงานวจย อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพ นทจงหวดมกดาหาร โดยอางองถงหลกการออกแบบและทมาของลวดลายทมความสอดคลองกบงานวจยในคร งน เพอถายทอดใหเหนแนวคดของการสรางเลขนศลปเพอใหเกดอตลกษณทเดนชดและมความสวยงามในดานศลปะ หลกการออกแบบ

1. หลกการจดภาพ (Composition) โดยมหลกสาคญอยทวา การนาเอาสวนประกอบมลฐานตางๆ เชน เสน รปราง รปทรง ลกษณะผว บรเวณวาง แสงเงาและส มาจดเขาดวยกนไดอยางเหมาะสมกบศลปกรรมแขนงตางๆ ตามตองการ โครงสรางของงานศลปะ ไดแก

2. ความสมดล (Balance) หมายถง น าหนกทเทากนขององคประกอบ ไมเอนเอยงไปขางใดขางหนง ในทางศลปะยงรวมถงความประสานกลมกลน ความพอเหมาะพอดของ สวนตาง ๆ ในรปทรงหนง หรองานศลปะช นหนง การจดวางองคประกอบตาง ๆ ลงใน งานศลปกรรมน นจะตองคานงถงจดศนยถวง ในธรรมชาตน นทกสงสงททรงตวอยไดโดยไมลมเพราะมน าหนกเฉลยเทากนทกดานฉะน น ในงานศลปะถามองดแลวรสกวาบางสวนหนกไป แนนไป หรอ เบา บางไปกจะทาใหภาพน นดเอนเอยง และเกดความ รสกไมสมดล เปนการบกพรองทางความงาม ดลยภาพในงานศลปะ ม 2 ลกษณะ คอ

2.1 ดลยภาพแบบสมมาตร (Symmetry Balance) หรอ ความสมดลแบบซายขวาเหมอนกน คอ การวางรปท งสองขางของแกนสมดล เปนการสมดลแบบธรรมชาตลกษณะแบบน ในทางศลปะมใชนอย สวนมากจะใชในลวดลายตกแตง ในงานสถาปตยกรรมบางแบบ หรอ ในงานทตองการดลยภาพทนงและมนคงจรง ๆ

2.2 ดลยภาพแบบอสมมาตร (Asymmetry Balance) หรอ ความสมดลแบบซายขวาไมเหมอนกน มกเปนการสมดลทเกดจากการจดใหมของมนษย ซงมลกษณะททางซายและขวาจะไมเหมอนกน ใชองคประกอบทไมเหมอนกน แตมความสมดลกน อาจเปนความสมดลดวย น าหนกขององคประกอบ หรอสมดลดวยความรสกกได การจดองคประกอบใหเกดความสมดลแบบอสมมาตรอาจทาไดโดย เลอนแกนสมดลไปทางดานทมน าหนกมากวา หรอ เลอนรปทมน าหนกมากวาเขาหาแกน จะทาใหเกดความสมดลข นหรอใชหนวยทมขนาดเลกแตมรปลกษณะทนาสนใจถวงดลกบรปลกษณะทมขนาดใหญแตมรปแบบธรรมดา

3. ความกลมกลน (Harmony) ความกลมกลนเปนองคประกอบทชวยใหรปแบบมความเปนอนหนงอนเดยวกน ตลอดจนเน อหาสาระมเพยงหนงเดยว การออกแบบใหเกดความกลมกลนใหเหมาะสมจะทาใหการออกแบบน นออกมาสวยงาม ความกลมกลนในการออกแบบ มดงน

79

3.1 ความกลมกลนของเสนและรปราง ความกลมกลนของเสน เสนมลกษณะแตกตางกน แตมทศทางเดยวกน ความกลมกลนของรปราง รปรางทมลกษณะและขนาดคลายคลงกน

3.2 ความกลมกลนของขนาดและทศทาง ขนาดใหญจะใหความรสกวาใกล ขนาดเลกจะใหความรสกวาไกลออกไปขนาดใกลเคยงกนใหความรสกกลมกลนกน การออกแบบโดยคานงถงทศทางจะชวยใหรสกเคลอนไหวไดดวย

3.3 ความกลมกลนกนของสและบรเวณวาง สและบรเวณวางมความเกยวของกบงานออกแบบมาก ท งน สยงใหความรสกระยะใกลไกลอกดวย ถาสเขมจะใหความรสกใกล สออนจะใหความรสกไกล บรเวณวางในงานออกแบบจะใหความรสกสบาย แตบรเวณแคบจะใหความรสกอดอด ไมสบายใจ ดงน นความกลมกลนกนของสและบรเวณวางจงมความสมพนธกนในการออกแบบ

3.4 ความกลมกลนกนของความคดและจดมงหมาย แนวความคดและความมงหมายของผออกแบบทตองการจะแสดง หรอ สอความหมายกเปนสงทสาคญ ในการสรางความกลมกลนในการออกแบบ ความกลมกลนกนของความคดและจดมงหมายของการออกแบบ เชน กองทพมดกาลงขนอาหารไปในทศทางเดยวกน ภาพของกองเชยรทกาลงเชยรกฬาอยขางสนาม เปนตน การสรางความกลมกลนจะแสดงความสามคคและเปนอนหนงอนเดยวกน

3.5 ความกลมกลนกนของลกษณะผวและจงหวะ ลกษณะผวหยาบจะใหความรสกมนคง แขงแรง มน าหนก สวนลกษณะผวละเอยดจะใหความรสกออนนมและเบา สาหรบจงหวะน นในการออกแบบเปนการสรางสรรคงานในรปของการเคลอนไหว การซ าทาใหเกดความรสกตนเตน ไมนาเบอ การออกแบบใหลนไหลและการออกแบบตอเนองแบบเพมข นหรอลดลงเรอยๆ ดงน นจะเหนไดวาลกษณะผวและจงหวะมความสมพนธกนในการออกแบบใหกลมกลน

4. ความแตกตาง (Contrast) การจดองคประกอบตางๆ ใหความแตกตาง หรอมความขดแยง ไมประสานกน จะชวยแกปญหาจดชด จาเจ น าเบอหนายไดเปนอยางด ในการสรางสรรคศลปะ หากจดองคประกอบใหเกดการขดแยงตามความเหมาะสม จะชวยใหงานศลปะดแปลกใหม แปลกตา นาสนใจมากยงข น การขดแยงทางศลปะอาจทาไดดงน

4.1 ขดแยงกนดวยเสน (Line Contrast) 4.2 ขดแยงดวยรปราง, รปทรง (Shape, Form Contrast) 4.3 ขดแยงกนดวยส (Color Contrast) 4.4 ขดแยงกนดวยลกษณะผว (Texture Contrast) 4.5 ขดแยงกนดวยขนาด (Size Contrast)

4.6 ขดแยงกนดวยทศทาง (Direction Contrast)

80

5. สดสวน (Proportion) สดสวนของรปรางคอ ความสมพนธระหวางความกวางกบความยาวสดสวนของรปทรง คอ ความสมพนธระหวางความกวาง ความยาง และความหนาหรอความลก ขนาดและสดสวนนบวามความสมพนธกบความงามและประโยชนใชสอย

ลกษณะของสดสวนทดและมความสมพนธกบสดสวนของตวมนเองด และมความสมพนธกบสดสวนของสงแวดลอมอนๆ ดวย เชน เกาอ หากออกแบบใหมสดสวนทด และมความสมพนธกบสดสวนของมนษยทนงกจะรสกสะดวกสบาย ไมทาใหเสยบคลกภาพและสขภาพ

แตในเรองของสดสวนเปนสงทไมสามารถกาหนดกฎเกณฑใหเปนตวเลขทแนนอนลงไปได จงเปนหนาทของผออกแบบตองพจารณาวาขนาดและสดสวนเทาใดจงจะดสวยงามและเหมาะสมดวยประโยชนใชสอยในตวของมนเอง และมความสมพนธกบสงแวดลอมไดอยางประสานกลมกลน ทาใหเกดสนทรยภาพสวนรวมอกดวย

6. จงหวะและเคลอนไหว (Rhythm & Movement) จงหวะลลา หมายถง การเคลอนไหวทเกดจาการซ ากนขององคประกอบเปนการซ าทเปนระเบยบ จากระเบยบธรรมดาทมชวงหางเทาๆ กน มาเปนระเบยบทสงข น ซบซอนข น จนถงข นเกดเปนรปลกษณะของศลปะ โดยเกดจาก การซ าของหนวย หรอการสลบกนของหนวยกบชองไฟ หรอเกดจาก การเลอนไหลตอเนองกนของเสน ส รปทรง หรอ น าหนก ตามปกตเราจะพบเหนจงหวะกนอยแลว เชน การเตนรา การเดน การบนของนก สวนลกษณะทไมเคลอนไหว แตเปนการซ ากน เปนการซ าในรปทรงและรปราง เชน สวนผลไมทปลกอยางเปนระเบยบ , หนงสอทกอง หรอจดอยางเปนระเบยบ, รานคาบานเรอนทอยรมถนนทกอสรางอยางเปนระเบยบ งานออกแบบทแสดงจงหวะเปนผลมาจากการออกแบบซ าๆกน ออกแบบสลบไปมา ออกแบบเพมข นเรอยๆและการออกแบบลนไหล

7. การเนน (Emphasis) หมายถง การกระทาใหเดนเปนพเศษกวาธรรมดา ในงานศลปะจะตองม สวนใดสวนหนง หรอจดใดจดหนง ทมความสาคญกวาสวนอน ๆ เปนประธานอย ถาสวนน นๆ อยปะปนกบสวนอน ๆ และมลกษณะเหมอน ๆ กน กอาจถกกลน หรอ ถกสวนอนๆทมความสาคญนอยกวาบดบง หรอแยงความสาคญ ความนาสนใจไปเสย งานทไมมจดสนใจ หรอประธาน จะทาใหดนาเบอ เหมอนกบลวดลายทถกจดวางซ ากน โดยปราศจากความหมาย หรอเรองราวทนาสนใจ ดงน น สวนน นจงตองถกเนน ใหเหนเดนชดข นมา เปนพเศษกวาสวนอน ๆ ซงจะทาใหผลงานมความงาม สมบรณ ลงตว และนาสนใจมากข น การเนนจดสนใจสามารถทาได 3 วธ คอ

7.1 การเนนดวยการใชองคประกอบทตดกน (Emphasis by Contrast) สงทแปลกแตกตางไปจากสวนอนๆ ของงาน จะเปนจดสนใจ ดงน น การใชองคประกอบทมลกษณะแตกตาง หรอขดแยง กบสวนอน กจะทาใหเกดจดสนใจข นในผลงานได แตท งน ตองพจารณาลกษณะความแตกตางทนามาใชดวยวา กอใหเกดความขดแยงกนในสวนรวม และทาใหเน อหาของงานเปลยนไป

81

หรอไม โดยตองคานงวา แมมความขดแยง แตก ตางกนในบางสวนและในสวนรวมยงมความกลมกลนเปนเอกภาพเดยวกน

7.2 การเนนดวยการดวยการอยโดดเดยว (Emphasis by Isolation) เมอสงหนงถกแยกออกไปจากสวนอน ๆ ของภาพ หรอกลมของมน สงน นกจะเปนจดสนใจเพราะเมอแยกออกไปแลวกจะเกดความสาคญข นมา ซงเปนผลจากความแตกตาง ทไมใชแตกตางดวยรปลกษณะ แตเปนเรองของตาแหนงทจดวาง ซงในกรณน รปลกษณะน นไมจาเปนตองแตกตางจากรปอน แตตาแหนงของมนไดดงสายตาออกไป จงกลายเปนจดสนใจข นมา

7.3 การเนนดวยการจดวางตาแหนง (Emphasis by Placement) เมอองคประกอบอน ๆ ช นามายงจดใด ๆ จดน นกจะเปนจดสนใจทถกเนนข นมา และการจดวางตาแหนงท เหมาะสม กสามารถทาใหจดน นเปนจดสาคญข นมาไดเชนกน พงเขาใจวา การเนน ไมจาเปนจะตองช แนะใหเหนเดนชดจนเกนไป สงทจะตอง ระลกถงอยเสมอ คอ เมอจดวางจดสนใจแลว จะตองพยายามหลกเลยงไมใหสงอนมา ดงความสนใจออกไป จนทาใหเกดความสบสน การเนน สามารถกระทาไดดวยองค ประกอบตาง ๆ ของศลปะ ไมวาจะเปน เสน ส แสง-เงา รปราง รปทรง หรอ พ นผว ท งน ข นอยความตองการในการนาเสนอของศลปนผสรางสรรค

ทมาของลวดลาย สงทดลใจในการออกแบบและตนก าเนดของการออกแบบลวดลาย การออกแบบเปนสงทซอนอยในความรสกนกคด ซงเราจะพบวาสรรพสงทเปนผลตผล

ของมนษยน น ไมวาจะเปนผลตผลทงายทสดไปจนกระทงผลตผลทยงยากสลบซบซอน ตางกเปนผลสบเนองมาจากความคดสรางสรรคในการออกแบบท งส น ดงน นในปจจบนและอนาคต การออกแบบจงเปนสงทจาเปนซงมนษยจะขาดเสยเลยมไดในการดารงชวต ไมวาจะเปนเรองทอยอาศย เครองนงหม อาหารการกน และยารกษาโรค ตางกตองอาศยการออกแบบ เพอปรงแตงและจรรโลงโลกใหนาอยยงข น ในการออกแบบน น จะใหผลสมบรณแลว ผออกแบบจะตองมความรความเขารปแบบพ นฐานของการออกแบบเปนอยางดเสยกอน ไดแก สงดลใจในการออกแบบ ซงแบงไดเปน 3 ประเภท

1. รปแบบจากธรรมชาต สงตางๆทเกดขนโดยธรรมชาต (Form of nature) สงทมชวตท งหลาย เชน พช สตว ฯลฯ สงมชวตท งหลายน มสวนสมพนธและมอทธพลตอชวตมนษยมาก ยากทจะหลกเลยงกนพน ธรรมชาตเปนสงแวดลอมสงแรกทมนษยไดนามาเปนแนวคดในการเรมตนสารางสรรคงานออกแบบ มนษยไดเสาะแสวงหาความจรงและความงามทซอนเรนอยในธรรมชาต ไดถายทอดความคดโดยการเลยนแบบจากธรรมชาต เพอสนองทางดานอารมณและจตใจ รปทรงท เปนหลกตนแบบในการออกแบบท เปนรปทรงของธรรมชาต (Natural Inspiration) ไดแก

82

1.1 พช (Plant) 1.1.1 ตนไม ใบไม ดอกไม กง กาน 1.1.2 ตนทรงสง ทรงเต ย เปนพม เปนชอ เปนแถว 1.1.3 ใบเหลยม ใบกลม ใบยาว ใบแฉก

1.2 สตว (Animal) 1.2.1 สตว 2 เทา และสตว 4 เทา 1.2.2 สตวปกทกชนด 1.2.3 สตวน า เชน ป ปลา กง หอย ฯลฯ

1.3 แรธาต (Mineral) 1.3.1 หนตางๆ ภเขา 1.3.2 ดน น า กรวด ทราย สารประกอบ จลนทรยตางๆ

2. รปแบบจากรปทรงเรขาคณต รปทรงทมนษยดดแปลงน นอาจไดมาจากรปทรงทพบเหนในธรรมชาต หรอรปทรงท

มนษยสรางข น รปททรงทพบเหนทคนกบมนษยมากทสด คอ รปทรงกลมของดวงอาทตย ดวงจนทร รปทรงกลมน กลายเปนพ นฐานของรปทรงเรขาคณตทมความสาคญ

รปทรงเรขาคณต ไดแก รปทรงทมนษยรางข นดวยเครองมอ มสดสวนแนนอน เชน รปสามเหลยม สเหลยม หาเหลยม วงกลม ฯลฯ รปทรงเหลาน เปนไปไดท งสองมตสามมต

รปทรงเรขาคณตเกดจากจด (Point) เสน (Line) รปราง (Shape) รปทรง (Form) เปนสวนประกอบของการออกแบบ เมอออกแบบแลว ตองสามารถนาไปสรางตามความคดน น

3. รปแบบจากลวดลายประวตศาสตร ชาตไทยเปนชาตเกาแกทมความเจรญรงเรองมาแลวแตดกดาบรรพ จากประวตศาสตร

และพงศาวดารชาตไทยแตอดตมาจนปจจบน อาจกลาวไดวาชาตไทยเปนชาตอสระทยนยาวทสดในโลกชาตหนง ประเทศไทยต งอยในทาเลอนเหมาะสมทจะตดตอกบประเทศตางๆ ไดอยางกวางขวาง บรรดาประเทศตางๆ ทเคยตดตอเกยวของกบไทย นาความเจรญทางศลปวฒนธรรมและทางอารยะธรรมเขามา เปนผลทาใหศลปกรรมของไทยไดรบอทธพลจากชาตตางๆ เชน แบบอยางศลปกรรมทางพทธศาสนาทแพรมาจากอนเดย จน และศลปะทางตะวนตก ลกษณะตนแบบจะปรากฏอยชวระยะหนง ศลปนไทยจะนามาประยกตใหสอดคลองกลมกลนกบแบบแผนและอดมคตทางความงามใหเปนแบบฉบบของเรา ศลปกรรมไทยโดยทวไปเตมไปดวยความประณต เพราะชางหรอศลปนเปนผมฝมอและความชานาญเปนพเศษ เขาใจในการคาดคะเนในสดสวน ชองไฟหรอการตกแตงลวดลายบนพ นทสวนใดสวนหนง ไมเคยปรากฏวาชางไทยวางกฎการตกแตง หรอมตาราตายตวไว หากจะดโบสถหรอวหารสกหลงหนง เราจะเหนสดสวน เชงช นของผนง หลงคา การยอมมขมมตลอดไปถง

83

เครองตกแตง มชอฟา ใบระกา หนาบน คนทวย แมแตบวฐานชางเหมาะเจาะกลมกลนกนเหลอเกน ความพอเหมาะพอดจงเปนยอดของศลปกรรมไทยอกอยางหนง ศลปกรรมไทยถงแมจะมการตกแตงจนดออกจะฟมเฟอยในสายตาของนกศลปะสมยใหม แตเรากยงไมเหนวาสวนใดทกลาวไดวาไมจาเปนหรอขดนยนตาแมแตนอย แสดงใหเหนความเปนจรงเปนอจฉรยะในการเลอกสรรและความเปนเลศในการออกแบบ(Design)

ในการออกแบบลวดลายเพอการตกแตง ลกษณะนยมของศลปะพ นบานหรอศลปะประจาชาตไว ผออกแบบควรศกษาหาความรจากแบบอยางลวดลายประดบในสมยตางๆเทาทจะคนควาได เชน จากลายปนปน ลายสลกหน ลายดนเผา ลายสลกไม ลายสลกนนบนโลหะ ลายประดบมก ภาพเขยนและอนๆ เพอจะไดทราบถงทมาของรปแบบและววฒนาการของลวดลาย เชน ลวดลายเครอเถา ลายกนก ภาพสตวในเรองทวยเทพและอนๆ แลวนาลวดลายตางๆ มาประยกตใหเหมาะสมกบกาลสมย โดยรกษารปแบบหรอเอกลกษณเพอแสดงความงามของศลปะทองถน หรอศลปะประจาชาตใหกาวหนาสบไป ลวดลายทางประวตศาสตรทจะศกษาได มลายสมยทวารวด สมยลพบร สมยสโขทย สมยเชยงแสน และสมยรตนโกสนทร การศกษารปจากแมแบบ มดงน

1. ลกษณะของรปราง หมายถง เสนรอบนอกของวตถตางๆ วาทปรากฏมลกษณะรปรางเปนอยางไร เชน รปรางกลม วงร สเหลยม สามเหลยม รปรางอสระ

2. ลกษณะของเสนรอบนอกของแมแบบ หมายถง สนทเปนเสนรอบนอกของวตถ หรอรปรางของแมแบบ เชน เสนตรง เสนโคง เสนทแยง เสนประ

3. ลกษณะของพ นผว หมายถง พ นผวของวตถ ซงปรากฏในแนวราบเรยบของแมแบบ เชน ผวเรยบ ผวหยาบ ขรขระ เมอสมผสจะปรากฏเปนลวดลายในตวแบบ

การศกษาขนตอนการรางภาพ หรอ สเกตซภาพ 1. การรางภาพจากรปทรงเรขาคณต เชน รปภาพปลา โดยการรางภาพทไดจากรป

สามเหลยม หรอ สเหลยม วงกลม นามาประกอบกน ดงภาพ 2. การรางภาพจากเสนตางๆ เมอนามาประกอบกนแลวกอใหเกดเปนรปภาพตางๆ เชน

ภาพท 66 แสดงภาพการรางภาพเสนทกอใหเกดเปนรปภาพ

84

ภาพท 67 แสดงภาพเสนตรงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ ภาพท 68 แสดงภาพเสนโคงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ ภาพท 69 แสดงภาพเสนทแยงประกอบกนเปนลวดลายหรอรปภาพ

กลาวโดยสรป การเรยนรการออกแบบลวดลายน น บคคลตองมความเขาใจ มประสบการณ การศกษา และมความคดสรางสรรค จนตนาการประกอบกน นามาสการปฏบตใหเกดเปนลวดลายได โดยอาศยความเขาใจพ นฐานเรองของเสนมาประกอบกน (อนรตน สายทอง และคณะ, 2547: 57)

85

บทท 3

วธการด าเนนการวจย การศกษาครงนเปนการศกษาเชงคณภาพโดยการรวบรวมขอมลเชงประวตศาสตรและวเคราะหองคความร อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร โดยการผนวกความรทางศลปะการออกแบบและเรองราวทางศลปวฒนธรรม เพอเผยแพรองคความรตนแบบของลวดลายเลขนศลปของกลมชาตพนธตามแถบลมแมนาโขงทง 8 ชนเผาอนทรงคณคาใหเปนทรจกกนอยางแพรหลายในสงคม และเปนกระบวนการในการสรางแรงบนดาลใจและแนวทางในการนาเอา อตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธทง 8 ชนเผาไปปรบประยกตใชในเชงสรางสรรค โดยมขนตอนของการศกษาคนควาวจย ดงน

1. วธการเกบขอมลจากแหลงขอมลทใชในการศกษา 2. เครองมอทใชในงานวจย 3. การเกบรวบรวมขอมลวจย 4. การวเคราะหขอมล

วธการการเกบขอมลแหลงขอมลทใชในการศกษา

1. แหลงขอมลบคคล แบงเปน 2 กลม ดงน 1.1 แหลงขอมลจากประชากรและกลมตวอยาง กลมตวอยางทใชในการศกษาอตลกษณเชงเลขนศลปเปนกลมนกทองเทยวเชง

วฒนธรรม มกระบวนการในการเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) โดยกาหนดชวงอาย 35-40 ป เปนชวงอายทสามารถวเคราะหและจาแนกอตลกษณไดอยางชดเจน โดยแจกแบบสอบถามกลมตวอยาง จานวน 400 คน

1.2 แหลงขอมลประเภทบคคลจากกลมผเชยวชาญ จานวน 5 ทาน โดยแบงผเชยวชาญออกเปน 2 สวน ดงน

1.2.1 ดานชาตพนธและวฒนธรรมจงหวด ดร.สรจตต จนทรสาขา ตาแหนง รองประธานสภาวฒนธรรมภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ และประธานสภาวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร เอกชย คาพอง ตาแหนง นกวชาการอาสาสมครสภาวฒนธรรมจงหวด

มกดาหาร

86

1.2.2 ดานอตลกษณ รศ.ดร.นยม วงศพงษคา ตาแหนง หวหนาสายวชาออกแบบนเทศศลป

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อาจารยดวงจนทร นาชยสนธ ตาแหนง อาจารยสาขาวชาออกแบบนเทศศลป

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อาจารยขาม จาตรงคกล ตาแหนง อาจารยภาควชาออกแบบภายใน

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 2. แหลงขอมลภาคเอกสาร

2.1 จากการศกษาเอกสาร บทความวจย สารนพนธ วทยานพนธ ในดาน อตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ ทงดานเอกลกษณทองถน และเอกลกษณดานสงทอ เอกลกษณโครงสราง เพอนามาเปนแนวทางใน อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร

2.2 สบคนจากสอออนไลน บทความทางเวบไซตเกยวกบ อตลกษณทางชาตพนธและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆทสอดคลองกบงานวจย อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร

3. แหลงขอมลจากกรณศกษา การออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลาย สวนประดบของปราสาทขอมในจงหวดบรรมย การสรางอตลกษณความเปนภไทของบานนาสะอาด การออกแบบตวอกษรและภาพสาเรจรปในรปแบบเลขนศลปอสาน

4. การด าเนนงานภาคสนาม การเกบขอมลพนทจงหวดมกดาหารและบรเวณใกลเคยง โดยเลอกศกษาขอมลทพพธภณฑหอแกวมกดา เพอศกษาลกษณะเอกลกษณทางดานตางๆ เชน ขาวของเครองใชโบราณ วฒนธรรมการแตงกาย เอกลกษณทางประวตศาสตร สญลกษณมงคลตางๆ รวมถงศกษากระบวนการใชทฤษฎสทแสดงความเปนอตลกษณของแตละชนเผาอยางชดเจน เครองมอทใชในงานวจย

ผวจยไดแบงเครองมอทใชในการวจย ดงน 1. แบบสมภาษณ

สาหรบการเกบขอมลจากกลมผเชยวชาญ ผวจยไดทาการสรางแบบสมภาษณแบบมโครงสราง การสมภาษณแบบทมโครงสรางหรอแบบมาตรฐาน (Standardized interview ) เปนการ

87

R

n

สมภาษณเปนรายบคคล (Individual Interview) ผเชยวชาญดานวฒนธรรมกลมชาตพนธและวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร โดยผวจยเปนผสรปและรวบรวมผลสมภาษณ

2. แบบประเมน ผวจยไดทาการสรางแบบประเมนคณภาพโดยใหผเชยวชาญประเมนความนาจะเปน

ของขอมลในแบบสอบถาม เพอใชวดประสทธภาพของขอมลทไดจากการสอบถาม เปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rubric scale) 3 ระดบ โดยมเกณฑการใหคะแนนดงน

3 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบด (+1) 2 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบผาน (0) 1 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบตองปรบปรง (-1) ผเชยวชาญดานวฒนธรรมกลมชาตพนธและวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร ประเมน

รายละเอยดของขอมล เนอหา องคประกอบของขอมลทสอดคลองกบการวจย และผเชยวชาญดานการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป ประเมนขอมลดาน อตลกษณเชงเลขนศลป ไดแก ความหมายของภาพ องคประกอบภาพ ภาพรวมของงานออกแบบเลขนศลปทสามารถสอและแสดงออกไดอยางชดเจนตรงตามสมมตฐานของการวจย เพอหาคาความเทยงตรงของเนอหา (Content Validity) ของแบบสอบถาม และพจารณาความสอดคลองของคาถามกบวตถประสงคของการนาขอมลไปใชงาน ในการประเมนเครองมอแบบสอบถามโดยหาคาความเทยงตรงของของมล (Item-Objective Congruence Index : IOC) เพอใชในการสอบถามกลมตวอยางสาหรบงานวจย โดยมสตรการคานวณ ดงน

สตรการหาคา IOC =

IOC = ดชนความสอดคลองระหวางขอสอบกบจดประสงค R = คะแนนของผเชยวชาญ

RΣ = ผลรวมของคะแนนผเชยวชาญแตละคน = จานวนผเชยวชาญ

3. แบบสอบถาม

แบบสอบถามสาหรบเกบขอมลกบกลมตวอยาง จานวน 400 คน เพอเปนแนวทางในกระบวนการของการหาทศทางขอมลเพอสรางอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร หาคาความเชอมนในของขอมลในแบบสอบถาม โดยผวจยเลอกเกบขอมลดงกลาวโดยเลอกใช พพธภณฑหอแกวมกดา เปนสถานท ในการเกบขอมลกลม

88

นกทองเทยวเชงวฒนธรรม เพอหาความเชอมนและคลาดเคลอนของผลวจยโดยอางองตามรปแบบตามตารางของ R. V. Krejcie และ D.W. Morgan จะไดคาความคลาดเคลอน ±5 ซงแบบสอบถามจะถามเกยวกบ เรอง ทศนะความเขาใจในดานวฒนธรรมของกลมชาตพนธทง 8 ในแถบลมแมนาโขง เปนลกษณะคาถามปลายเปด rating scale โดยแบงสวนเปน 3 ตอน และมคาถามปลายเปดเปนลกษณะขอเสนอแนะ โดยใชเกณฑในการวเคราะหและแปลผลขอมลได 5 ระดบ ดงน

คะแนนเฉลย 1.00 – 1.80 แปลความวา มผลตอทศนคตนอยทสด คะแนนเฉลย 1.81 – 2.60 แปลความวา มผลตอทศนคตนอย คะแนนเฉลย 2.61 – 3.40 แปลความวา มผลตอทศนคตปานกลาง คะแนนเฉลย 3.41 – 4.20 แปลความวา มผลตอทศนคตมาก คะแนนเฉลย 4.21 – 5.00 แปลความวา มผลตอทศนคตมากทสด

สถตทใชในการวเคราะหขอมลพนฐาน (กรมวชาการ. 2545 : 65) มดงน คาเฉลยหรอมชฌมเลขคณต (Mean) = คารอยละ % (Percent) =

สตรคานวณสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D) =

x = คาคะแนน

= มชฌมเลขคณต N = จานวนกลมตวอยางทงหมด

= ผลรวม การเกบรวบรวมขอมลวจย

1. ขอมลประเภทบคคล 1.1 ผวจยไดทาการขอเอกสารเพอขอเรยนเชญผเชยวชาญจานวน 5 ทาน ตรวจ

เครองมอในการทางานวจยเพอเกบผลศกษาขอมล และเพอแสดงคาความเทยงตรงของเนอหาทจะนามาสรางอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร

จานวนคาตอบทงหมด x 100 จานวนผตอบทงหมด

ผลรวมของจานวนคะแนนทงหมด จานวนผตอบทงหมด

89

1.2 ขอมลจากผเชยวชาญ เพอศกษากระบวนการทางวธชวตและวฒนธรรม ผวจยไดทาการสรางแบบสมภาษณแบบมโครงสราง และแบบสอบถาม จงทาการลงพนทเพอศกษาขอมลเชงลกกบผเชยวชาญทางดานวฒนธรรมของจงหวดมกดาหาร โดยใชวธการสมภาษณแบบรายบคคล เพอใหไดขอมลทเกดประโยชนตอการวจยในครงน

1.3 ผวจยทาการลงพนทโดยการเกบขอมลกบกลมประชากรและกลมตวอยาง คอ กลมชาวบานและกลมนกทองเทยวเชงวฒนธรรม รวมทงสน 400 คน กลมนกทองเทยวเชงวฒนธรรมโดยใชเครองมอแบบสอบถามในการเขาไปเกบขอมล ในแบบสอบถามผวจยไดทาการสรางแบบสอบถามเพอหาคาทางสถต ผวจยไดออกแบบเครองมอเปนแบบสอบถามหลายตวเลอก และ แบบสอบถามใหเลอกตอบ (Multiple Choice)

2. ขอมลภาคเอกสาร เปนการสบคนขอมลทไดมาจากแหลงตางๆ เชน สภาวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร

พพธภณฑหอแกวมกดา หอสมดมหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ หองสมดมหาวทยาลยกรงเทพ ขอมลทสบคนแบงเปนสวนของเอกสารทเปนเนอหา และงานวจยทเกยวของกน ในเนอหาเอกสารทสบคนสวนมากเปนเนอหาเกยวกบ การออกแบบอตลกษณเชงวฒนธรรม การออกแบบเลขนศลปเชงวฒนธรรมกลมชาตพนธ ในเขตพนทจงหวดมกดาหารทง 8 กลมชาตพนธ ไดแก

2.1 ขอมลดานศลปวฒนธรรม เมองมกดาหาร เขยนโดย สรจตต จนทรสาขา . 2543 ขอมลนสบคนโดย การ

รวบรวมเอกสารจากการดาเนนงานภาคสนาม ผาพนเมองอสาน เขยนโดย สานกกรมโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต

.กรมศลปากร.กรงเทพ,2540 ขอมลนสบคนโดยวธคนควาและรวบรวมเอกสาร จากแหลง หอสมดมหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ

ผาทอพนเมองในภาคอสาน เขยนโดย โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของประเทศ . กรงเทพ , 2543 ขอมลนสบคนโดยวธคนควาและรวบรวมเอกสาร จากแหลง หอสมดมหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ

2.2 ขอมลดานอตลกษณและการออกแบบเชงเลขนศลป อตลกษณ เขยนโดย อภญญา เฟองฟสกล คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต

สาขาสงคมวทยา 2546 ขอมลนสบคนโดย การรวบรวมเอกสารจากการดาเนนงานภาคสนาม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

2.3 ขอมลจากกรณศกษา การออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลาย สวนประดบของปราสาทขอม

ในจงหวดบรรมยและ การออกแบบลวดลายสงทอผาแพรวา มการนาเอาลวดลายจากสอหรอแหลง

90

เรยนรของธรรมชาตมาปรบและประยกตใชเพอใหเกดความนาสนใจพรอมทงทาใหเหนถงแหลงขอมลทมความนาเชอถอและเกดความสอดคลองกบวฒนธรรมทองทนนๆ โดยมการศกษาอตลกษณเชงเลขนศลปทนามาปรบประยกตกบการทางานวจย ดงน

1. การสงเสรมภาพลกษณองคกรหรอวฒนธรรม 2. การใชสและสญลกษณภาพเชงเลขนศลป ในการสรางความสอดคลองกบ

งานออกแบบเชงการเลยนแบบ 3. การสรางความสอดคลองในกระบวนการของการศกษานาเอาลกษณะของ

อตลกษณเชงเลขนศลปทเดนชดมาสรางสรรคเพอเปนแนวทางในการผลตลวดลายทมความเฉพาะใหกบกลมชาตพนธทง 8 ชนเผาไดเปนอยางด

4. การสรางองคประกอบของการวางสญลกษณเพอสอความหมายทชดเจนดวยสญลกษณภาพ

ซงจากขอมลกรณศกษา ผวจยไดมกระบวนการในการทางานทสอดคลองกบประเดนของงานวจยซงมการใชหลกความคดของการศกษาถงกระบวนการทางธรรมชาตและกระบวนการในการออกแบบลวดลายผาเพอใหไดผลทมความสอดคลองกบบรบทของพนทและรปลกษณของชาตพนธทง 8 ชนเผาดงกลาว รวมถงกระบวนการพฒนาจนกระทงเหนแนวทางกระบวนการของการออกแบบงาน อตลกษณเชงเลขนศลป ซงใชหลกความคดของการลอกเลยนแบบธรรมชาตทองกบพนถนวฒนธรรมมาเปนกรณตวอยางในการทาวจย อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ซงผวจยไดศกษาวจยทเกยวของเพมเตม จานวน 3 วจย ไดแก

1. วจยการออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลายสวนประดบของปราสาทขอมในจงหวดบรรมย” ชมชนทองถน ฐานรากการพฒนาประชาคมเศรษฐกจอาเซยน เอกสารประชมวชาการ การพฒนาชนบททยงยน ประจาป 2555

2. การสรางอตลกษณความเปนภไทของบานนาสะอาด การสรางอตลกษณในฐานะเปนตวแทนภมภาคเพอตอบโตความเปนชนบท

3. การออกแบบตวอกษรและภาพสาเรจรปในรปแบบเลขนศลปอสาน การออกแบบเพอใหเกดเอกลกษณทแตกตางและชดเจนมากขนในดานวฒนธรรมและจะเปนแนวโนมใหมทจะสอดคลองกบการพฒนาประเทศทใหชมชนพงตนเอง ขยายความโดดเดนเฉพาะตว

4. ทฤษฎเกยวกบการออกแบบ

91

การวเคราะหขอมล ในการศกษาครงนจงทาใหผวจยสามารถแยกการวเคราะหไดเปน 5 สวน ดงน 1. วเคราะหขอมลเพอสรางแนวทางผลงานการออกแบบ

โดยวเคราะหจากขอมลภาคเอกสาร และขอมลทไดจากการสอบถามจากกลมผเชยวชาญ โดยรวบรวมขอมลทงหมดทไดนามาพฒนาและวเคราะหความเปนไปไดและความเหมาะสม ในการสรางอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร เพอเปนการสงเสรมเชงวฒนธรรมประเพณ และความเชอใหยงคงสบสานตอเนองและยงคงเปนการอนรกษไวซงรากฐานของวฒนธรรมของชาตและบานเมองใหเกดความเปน อตลกษณเชงสรางสรรค โดยไดแยกประเดนในการวเคราะหออกเปนสวนตางๆ ดงน

1.1 วเคราะหฐานขอมลกลมชาตพนธทง 8 ชนเผา อนไดแก 1. ชาวไทยอสาน 2. ชาวไทยยอ 3. ชาวไทยกะเลง 4. ชาวผไทย 5. ชาวไทยบร(ไทยขา) 6.ชาวไทยบร(ไทยกะโซ) 7. ชาวไทยแสก 8.ชาวไทยกลา

1.2 วเคราะหลกษณะภาพ อตลกษณเชงเลขนศลปทแสดงออกถงวฒนธรรมประเพณของชาวมกดาหาร

1.3 วเคราะหกระบวนการหลกความเชอทมตอศาสนาตางๆ อนจะเปนผลกระทบใหเกดการขดแยงเชงวฒนธรรมตางๆ

2. วเคราะหการออกแบบและปรบปรง อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร

อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร โดยจาแนกลวดลายทเดนชด ทาการรางภาพตวอยางเพอศกษาการขนรปรางทชดเจน โดยวเคราะหตามความคดเหนของทปรกษา ทปรกษารวม รวมถงผเชยวชาญทงหมด 5 ทาน ทาการอางองตามขอเสนอแนะและขอมลทไดจากการสบคนดงกลาว เพอความถกตองสวยงาม ใหมความเหมาะสม

3. การวเคราะหขอมลเพอประเมนผลงานการออกแบบ ประเดนในการวเคราะหขอมลเบองตน ผวจยจะตองมความเขาใจ และมการตรวจ

ประเมนโดยกลมตวอยางหรอกลมผเชยวชาญในดานตางๆ และนาขอมลเหลานมาเปนแนวทางในการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป โดยประเมนตามหวขอดงกลาวตอไปน

3.1 ประเมนรายละเอยดของ อตลกษณเชงเลขนศลปทนามาใชกบการสงเสรมภาพลกษณของกลมชาตพนธ ทง 8 ชนเผา

92

3.2 ประเมนรายละเอยดของกลมเปาหมายและความเหมาะสมของแตละเนอหาทสอดคลองซงกนและกน

3.3 ประเมนภาพรวม อนไดแก ความเขาใจใน อตลกษณเชงเลขนศลป มความสวยงาม และสามารถถายทอดความคดและสอสารกบผชมไดชดเจน

วเคราะหและประเมนประสทธภาพของการผลตและประสทธภาพของการใชงานไดตรงตามวตถประสงคดงขางตนทตงไว เพอใหเปนไปตามสมมตฐาน และแนวทางทไดกาหนดไวในเบองตน

93

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

ลวดลายเลขนศลปทแสดงอตลกษณชาตพนธ ทตกแตงในงานสงทอ เครองประดบ ลายสก ของเครองใช และลวดลายตามแหลงตางๆ เพอแสดงออกถงความแตกตางของชาตพนธทง 8 กลมชนเผา และยงเปนเอกลกษณทส าคญทางดานศลปกรรมทแสดงออกโดยพฒนาการเรยนรมาจากการเลยนแบบจากสงใกลตวและธรรมชาตของมนษยในแตละชาตพนธ รวมถงอทธพลทเกดจากวสดศาสตรทมอทธพลตอการใหคณคาของสในกระบวนการสรางสรรคงานอตลกษณเชงเลขนศลป ลวดลายทางเลขนศลปทปรากฏตามงานดานสงทอ และเครองภาชนะตางๆ ลวนมหลกฐานทส าคญทจะแสดงออกถงการพฒนาทางดานศลปะและวฒนธรรมของชาตไทยไดอกทางหนง ผวจยจงวเคราะหขอมลจากการศกษา น าเสนอเปน 3 สวนคอ

1. ผลการวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา(Descriptive Statistics) 2. ผลการวเคราะหแนวทางการใชหลกการออกแบบและทมาของการออกแบบลายผา

เพอการสรางแนวทางของการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร

3. การพฒนาลวดลายอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง

ผลการวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา(Descriptive Statistics) จากการศกษาขอมลจากแหลงบคคล ผวจยไดสรางเครองมอวจยเพอหาคาความเทยงตรงของขอมลทไดท าการศกษา และวเคราะหผลออกมาเปนคาสถต เพอตรวจวดระดบความนาเชอถอของงานวจย อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร โดยแบงขอมลทไดจากแหลงบคคล ออกเปน 3 สวน คอ

1. ขอมลจากแบบสมภาษณผเชยวชาญ ในการสมภาษณในครงน ผวจยไดลงพนทจงหวดมกดาหาร เพอท าการศกษาและขอขอมลจากส านกวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร และไดขอมลจากการลงพนทพพธภณฑหอแกวมกดา เพอทราบขอมลเกยวกบอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร ทกระจายอยตามแตละอ าเภอในเขตจงหวดมกดาหาร ขอมลจากการสมภาษณจะมสวนน าไปใชกบการสรางแนวทางงานออกแบบและงานวจยในครงน

94

ความแตกตางของวฒนธรรมการด ารงชวตกลมชาตพนธ จากการสมภาษณผเชยวชาญ การด ารงชวตของกลมชาตพนธมความคลายคลงกน แตจะมบางกลมชาตพนธทมการด ารงชวตทตางไปจากกลมชนเผาอน นนคอ ชาวไทยบรขา และไทยบรกะโซ ซง 2 ชาตพนธนในเรองของวฒนธรรมทางดานภาษา คานยมกจะมความเฉพาะ ชาวขาเปนชาตพนธทมกลมฐานเดมมาจากสาธารณะรฐประชาธปไตยประชาชนชาว แขวงอตปอ และสาละวน จะเหนไดวาวฒนธรรมเหลานเปนวฒนธรรมในยคชวงกอนประวตศาสตร การด ารงชวตชาตพนธเหลานจะคลายกบมนษยยคหนทอาศยธรรมชาตในการด ารงชวต สวนการด ารงชวตกลมชาตพนธจะเหนความเดนชดมากในเอกลกษณของสงทอทแตละกลมชาตพนธแตละชนเผาจะมการผลตลายทอทสะทอนใหเหนถงลวดลายในแตละพนท อาท กลมชนเผาผไทย ทนยมในการสงทอคอนขางมากจะเหนไดจากมการสรางลวดลายทอผาคอนขางชด เชน ลายนาค ลายพนมหา ลายเครอขอ ฯลฯ คานยมทมผลตอการเปลยนแปลงการจ าแนกอตลกษณเชงเลขนศลป จากการสมภาษณผเชยวชาญจะเหนไดวา กลมแตละชาตพนธตามลมแมน าโขงทง 8 กลมชาตพนธทมาตงถนฐานตามแตละจงหวดในประเทศไทยทมท าเลตดลมแมน าโขง ซงมมากมายหลายชนเผา โดยจงหวดมกดาหาร เปนจงหวดทมกลมชาตพนธทจ านวนหลายเผาพนธทอาศยอย ซงแตละกลมชาตพนธทตนก าเนดของวฒนธรรมทแตกตาง ท าใหคานยมของกลมชาตพนธมความแตกตางในแตละกลม เชน ชาวไทยยอและชาวผไทยมตนก าเนดมาจากแดนสบสองปนนา วฒนธรรมทางฝงสบสองปนนามเอกลกษณทางอตลกษณทเดนชดมากในเรองของการทอผา สวนจะมชาวยอในบางกลมทไดรบอทธพลจากประเทศลาว แขวงค ามวน ซงอตลกษณของชาวยอคอนขางยงไมเดนชดเทาชาวผไทย สวนชาวไทยกะเลงจะมความนยมมากในการสกลาย และลวดลายทสกจะมไมมาก 2-3 ลวดลาย แตลายทนยมสกคอลายนกแกว แตปจจบนนจะไมพบเหลอใหเหน จะเหนกเฉพาะบางลวดลายเทานนกบผเฒาผแก อตลกษณในเรองของสกคอจะนยมใชสตามแหลงธรรมชาต เชน จากไมฝาง ไมเคง ไมยคา มะเกอ สวนมากวฒนธรรมทางสจะเปนสทไดจากพชพนธมากกวา สวนชาวขาคอนขางชดเจนในเรองส ชาวขานยมสแดง เพราะมความเชอวา สแดงเปนสทบรรพบรษของชาวขาไดใชผาชบเลอดสแดงแนบตดกายไวกอนเสยชวตในการตอสแยงถนทอยกบชาวผไทยในอดตดนแดนทางฝงซายแมน าโขง การออกแบบลวดลายและการใชสมอทธพลตอเรองเชอชาต ศาสนาและกลมชาตพนธ โดยสวนใหญอทธพลของทฤษฎสทเกยวของกบคนสมยโบราณ มกนยมน าสทอย ใกลๆตวเอง หรอนยมสทมาจากธรรมชาต เชน ภาพตามฝาผนงกใชเลอดทอยในรางกายมนษยในการแสดงออก ภาพทแสดงออกกอธบายถงเรองราวชวตประจ าวนของมนษยในยคนนๆ สวนในดานเอกลกษณการทอผา นยมใชพชพนธตามธรรมชาตมาสกด ดวยกระบวนการตมเปนสวนใหญเพอใหไดสทตองการ

95

R

n

น ามาถกทอเปนลวดลาย สวนมากจะเหนจากลวดลายตามธรรมชาตทถกถายทอดใหเหนผานลวดลายตางๆ นอกจากนนยงมจนตนาการและความเชอของแตละกลมชาตพนธเขามามบทบาทในดานนดวย ความเชอทมผลตอการสรางงานออกแบบอตลกษณ ในสมยกอนชาวบานมความเชอในเรองภต ผ ตางๆ โดยเฉพาะเผากระโซ ทนบถอผ สวนชาตพนธอนๆนบถอศาสนาพทธแบบทวไป ชาตพนธทนบถอผ มกมพธกรรม แมกระทงการสรางลวดลายผาทอกมกถอคตความเชอนยมใหตอหวและตนซนเพอเปนการปองกนการท าคณไสยในผาถงทนงหม หลกความเชอตางๆจะเหนวฒนธรรมของการสรางคานยมในกลมชาตพนธ สวนการสรางลวดลายตางๆชาวอสานจะถายทอดลวดลายทเปนลายขดเพอแสดงใหเหนถงความสมครสามคคของวถชวต วฒนธรรมชาตพนธอนๆกถอเปนการก าเนดตามวฒนธรมของแตละทองท

2. ขอมลจากแบบประเมนแบบสอบถาม แบบประเมนชดนเปนแบบประเมนแบบสอบถามเพอหาคาความเทยงตรงของเนอหา เพอใหไดคณภาพของตวแบบสอบถามในการหาขอมล อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร โดยเครองมอวจยแบบประเมน ซงมการประเมนโดยผเชยวชาญทงหมด 5 ทาน โดยแบงเกณฑการประเมนออกเปน 3 ระดบ ไดแก

3 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบด (+1) 2 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบผาน (0) 1 หมายถง คณภาพของแบบสอบถามอยในระดบตองปรบปรง (-1)

คาดชนความสอดคลอง (IOC) คาทยอมรบไดตองมคาตงแต 0.50 ขนไป (กรมวชาการ. 2545 : 65)

สตรการหาคา IOC =

IOC = ดชนความสอดคลองระหวางขอสอบกบจดประสงค R = คะแนนของผเชยวชาญ

RΣ = ผลรวมของคะแนนผเชยวชาญแตละคน = จ านวนผเชยวชาญ

96

ตารางท 9 ตารางแสดงแบบประเมนเครองมอวจยจากผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน

ขอค าถาม คะแนนความคดเหนจากผเชยวชาญ คะแนนรวม

(R) IOC

1 2 3 4 5 ตอนท 1 ขอมลทวไป

1 0 +1 +1 +1 +1 4 0.8 2 0 +1 +1 +1 +1 4 0.8 3 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 4 -1 +1 +1 +1 0 2 0.4 5 0 +1 +1 +1 0 3 0.6 6 +1 +1 +1 +1 +1 5 1.0

ตอนท 2 ขอมลความแตกตางของอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ 1 -1 +1 +1 +1 0 2 0.4 2 -1 +1 0 +1 0 1 0.2 3 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 4 -1 0 +1 +1 +1 2 0.4 5 -1 +1 0 +1 +1 2 0.4 6 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 7 0 0 +1 +1 +1 3 0.6 8 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6

ตอนท 3 ขอมลทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปทมผลตอการจ าแนกความแตกตาง 1 0 +1 +1 +1 0 3 0.6 2 0 +1 +1 0 +1 3 0.6 3 0 +1 0 +1 +1 3 0.6 4 -1 +1 0 +1 +1 2 0.4 5 -1 +1 -1 +1 0 0 0.0 6 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 7 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 8 -1 +1 -1 +1 +1 1 0.2 9 0 +1 +1 +1 +1 4 0.8 10 -1 +1 -1 +1 +1 1 0.2

97

ตารางท 9 ตารางแสดงแบบประเมนเครองมอวจยจากผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน(ตอ)

ขอค าถาม คะแนนความคดเหนจากผเชยวชาญ คะแนนรวม

(R) IOC

1 2 3 4 5 11 -1 +1 -1 +1 +1 1 0.2 12 +1 +1 -1 0 +1 2 0.4 13 -1 +1 +1 +1 +1 3 0.6 14 -1 +1 0 0 0 0 0.0 15 -1 +1 +1 0 0 1 0.2 16 -1 +1 0 +1 0 1 0.2 17 +1 +1 +1 0 0 3 0.6 18 0 +1 -1 +1 +1 2 0.4 19 -1 +1 -1 +1 +1 1 0.2 20 +1 +1 +1 +1 0 4 0.8

ตอนท 4 ความคดเหนเกยวกบปญหาและขอเสนอแนะอนๆ ของการทองเทยวเชงวฒนธรรมทตองการใหมการปรบปรงหรอแกไขปญหาอตลกษณเชงเลขนศลป

1 +1 +1 +1 +1 +1 5 1.0 2 +1 +1 +1 +1 +1 5 1.0 3 +1 +1 -1 +1 +1 4 0.8

ผลสรป จากการหาคาความเทยงตรงหรอคาดชนความสอดคลองของเครองมอวจยแบบสอบถาม แบบสอบถามมจ านวน 4 ตอน เกณฑในการหาคาความเทยงตรง หากคาดชนความสอดคลอง (IOC) มเกณฑต ากวา 0.5 แสดงวาขอมลแบบสอบถามในขอนน ยงไมสามารถใชการไดควรมการปรบปรงแกไข จากการวเคราะหขอมลดงกลาว ผวจยจงสรปผลแสดงใหเหนขอมลทไมผานและควรปรบปรงขอมล ดงน ตอนท 1 ขอท 4 , ตอนท 2 ขอท 1 / 2 / 4 / 5 , ตอนท 3 ขอท 4 / 5 / 8 / 10 / 11 / 12 / 14 / 15 / 16 / 18 / 19

ขอเสนอแนะจากการประเมนแบบสอบถามของผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน 1. ดานเนอหา

ควรปรบเนอหาใหผท าการสอบถาม บางครงกลมตวอยางทท าการวจยจะเปนกลมนกทองเทยวเชงวฒนธรรมแต ในดานอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร ยงมขอมลทท าใหกลมตวอยางเขาใจล าบาก ดงนนควรจะศกษาและแบงกลมประเภทใหนอยลงเพอศกษาเพราะวฒนธรรมของกลมชาตพนธรวมถงลวดลายของชาตพนธ

98

มความคลายคลงกนมาก ดงนนผวจยควรท าการล าดบเหตการณและความส าคญของเนอหา และปรบเนอหาใหเขาใจงายขน และกระชบขนเพองายตอการท าแบบสอบถามและเปนผลตองานวจยของผวจยเอง

2. ดานการศกษาอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ จากแบบสอบถามของผวจยจะเพอทจะใหไดลวดลายทมความเฉพาะ ผวจยตองท า

การแยกแยะลวดลายทเดนชดของแตละกลมชาตพนธ และเพมภาพเพองายตอการสอบถาม ท าใหผท าแบบสอบถามไดวเคราะหและท าการศกษาภาพเพองายตอการตอบค าถาม

ซงทงน ผวจยไดมการปรบแกไขตามทผเชยวชาญทง 5 ทานไดเสนอแนะ และน าไปใหทปรกษาตรวจและประเมนอกคร ง กอนน าแบบสอบถามนไปศกษาขอมลและท าการส ารวจงานวจยเพอใหไดแนวทางการสรางอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร ไดอยางมคณภาพและสามารถน าไปพฒนาและใชงานไดจรง

3. ขอมลจากแบบสอบถาม แบบสอบถามนเปนการสอบถามกลมขอมลนกทองเทยวเชงวฒนธรรม จ านวน 400

คน (เปรยบเทยบจากตารางการหาคาความเชอมนและความคลาดเคลอนของกลมประชากร โดย อางองตามรปแบบตารางของ R. V. Krejcie และ D.W. Morgan จะไดคาความคลาดเคลอน ±5 คอ ขนาดประชากร มากกวา 100,000 เปนตนไป ขนาดและสดสวน ของกลมตวอยาง ระดบความคลาดเคลอน จะตองอยท 400 คน เพอจะไดคาความเชอมนอยท 95% เทากบ 0.5 ) (ฉตรศร ปยะพมลสทธ, 2553)

เพอส ารวจความเขาใจทมผลส าหรบขอมลกลมชาตพนธทง 8 และเพอเปนแนวทางในการพฒนาและสงเสรมสรางอตลกษณเชงเลขนศลป ของกลมชาตพนธทง 8 ชนเผาในเขตจงหวดมกดาหาร รายงานผลดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ซงไดแก คารอยละ (Percentage) คาเฉลย (Mean) และคาสวนเบยงแบนมาตรฐาน (Standard Deviation)

ตารางท 10 จ านวนและรอยละสถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม

สถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม จ านวน (N=400)

รอยละ

เพศ ชาย 156 39.0 หญง 244 61.0

อาย ต ากวา 25 ป 228 57.0

99

ตารางท 10 จ านวนและรอยละสถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม(ตอ)

สถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม จ านวน (N=400)

รอยละ

25 ป ไมเกน 35 ป 89 22.3 35 ป ไมเกน 45 ป 49 12.3 45 ปขนไป 34 8.5

เชอชาต ไทย 348 87.0 จน 2 0.5 ญวน (เวยดนาม) 8 2.0 ลาว 30 7.5 พมา 7 1.8 กมพชา 5 1.3 อนๆ 0 0.0

ระดบการศกษา ต ากวาปรญญาตร 127 31.8 ปรญญาตร 182 45.5 สงกวาปรญญาตร 61 15.3 อนๆ 30 7.5

อาชพ รบราชการ/รฐวสาหกจ 82 20.5 พนกงาน/ผบรหารในธรกจเอกชน 61 15.3 ประกอบอาชพสวนตว/รบจาง 44 11.0 นกเรยน/นกศกษา 208 52.0 อนๆ 5 1.3

จากตารางท 10 แสดงใหเหนขอมลเกยวกบสถานภาพทวไปของนกทองเทยวเชงวฒนธรรม จ านวน 400 คน ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. เพศ กลมตวอยางนกทองเทยวเชงวฒนธรรมสวนใหญเพศหญงรอยละ 61.0 เพศชายรอยละ 39.0

100

2. อาย กลมตวอยางนกทองเทยวเชงวฒนธรรมสวนใหญมอายต ากวา 25 ป รอยละ 57.0 รองลงมามอาย 25 ปไมเกน 35 ป รอยละ 22.3 / อาย 35 ปไมเกน 45 ป รอยละ 12.3 และอาย 45 ปขนไป รอยละ 8.5

3. เชอชาตกลมตวอยางนกทองเทยวเชงวฒนธรรมสวนใหญประชากรเชอชาตไทย รอยละ 87.0 รองลงมาเปนประชากรเชอชาตลาว รอยละ 7.5 / ญวน รอยละ 2.0 / พมา รอยละ 1.8 / กมพชา รอยละ 1.3 และประชากรเชอชาตจน รอยละ 0.5

4. ระดบการศกษา กลมตวอยางนกทองเทยวเชงวฒนธรรมสวนใหญมการศกษาปรญญาตร รอยละ 45.5 รองลงมามการศกษาต ากวาปรญญาตร รอยละ 31.8 / สงกวาปรญญาตร รอยละ 15.3 และการศกษาอนๆ ทวไป รอยละ 7.5

5. อาชพกลมตวอยางนกทองเทยวเชงวฒนธรรมสวนใหญมอาชพนกเรยน,นกศกษา รอยละ 52.0 รองลงมามอาชพรบราชการ,รฐวสาหกจ รอยละ 20.5 / พนกงาน,ผบรหารในธรกจเอกชน รอยละ 15.3 อาชพประกอบอาชพสวนตว, รบจาง รอยละ 11.0 และอาชพอนๆ ทวไป รอยละ 1.3 ตารางท 11 จ านวนและรอยละขอมลความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ

ความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ จ านวน (N=400)

รอยละ

ทานคดวาอะไรทมผลในการแยกความแตกตางของวฒนธรรมนอยทสด ศาสนา 159 39.8 เชอชาต 33 8.3 ความเชอและพธกรรม 61 15.3 การอพยพถนฐาน 56 14.0 การแตงกาย 91 22.8

ทานคดวาอะไรทมผลในการแยกความแตกตางของวฒนธรรมมากทสด ศาสนา 42 8.3 เชอชาต 194 48.5 ความเชอและพธกรรม 89 22.3 การอพยพถนฐาน 40 10.0 การแตงกาย 34 8.5 อนๆ 1 0.3

101

ตารางท 11 จ านวนและรอยละขอมลความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ (ตอ)

ความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ จ านวน (N=400)

รอยละ

ทานคดวาอะไรทแสดงออกถง ความคลายคลงของกลมชาตพนธตางๆ มากทสด ศาสนา 37 9.3 ประเพณและวฒนธรรม 225 56.3 การแตงกาย/เครองประดบ 47 11.8 ความเชอ 85 21.3 อนๆ 6 1.5

ทานคดวาอะไร ทแสดงออกถงความคลายคลงของศลปะลวดลายเฉพาะ (อตลกษณเชงเลขนศลป)มากทสด

ลายผาทอ 206 51.5 ลายเสนถวยชาม แจกน เชยนหมาก ขนโตก 41 10.3 ลายเสนเครองประดบ 74 18.5 ลวดลายสถาปตยกรรมและสงกอสราง 57 14.3 ส 19 4.8 อนๆ 3 0.8

ทานคดวาอะไรทเหมาะสมในการน ามาสรางกราฟกเฉพาะของกลมชาตพนธ (อตลกษณเชงเลขนศลป) มากทสด

ทฤษฎส 102 25.5 ลกษณะรปทรงเรขาคณต 121 30.3 การจดองคประกอบลวดลาย 166 41.5 อนๆ 11 2.8

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยอสาน มากทสดคอลายชนดใด ลายขด 295 73.8 ลายขอ 75 18.8 ลายกาบแบด 30 7.5

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยยอ มากทสดคอลายชนดใด ลายดอกผกแวนโคมหา 68 17.0 ลายกง 54 13.5

102

ตารางท 11 จ านวนและรอยละขอมลความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ (ตอ)

ความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ จ านวน (N=400)

รอยละ

ลายคว าบกคว าหงาย 21 5.3 ลายพนมหา 172 43.0 ลายชอ 38 9.5 ลายเครอ 47 11.8

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกะเลง มากทสดคอลายชนดใด ลายนกแวน 165 41.3 ลายมอม 90 22.5 ลายยวนหรอโยนก 69 17.3 ลายดอกฮง 26 6.5 ลายดอกหมาก 50 12.5

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธผไท มากทสดคอลายชนดใด ลายขอ 211 52.8 ลายใบบน 102 25.5 ลายแข/ลายเปย 24 6.0 ลายหมากจบ 20 5.0 ลายกาบแบด 32 8.0 ลายพนมหา 11 2.8

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยขา(บร) มากทสดคอลายชนดใด ลายหมอไห 112 28.0 ลายสเขา 174 43.5 ลายพมบายส (ขนหมากเบง) 114 28.5

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกะโซ มากทสดคอลายชนดใด ลายดาว ซนตอหวทาย 159 39.8 ลายสตว 119 29.8 ลายตมดอกแกว 31 7.8 ลายตมกาบ 27 6.8 ลายหมคนนาคลอย/นาคปลอง 64 16.0

103

ตารางท 11 จ านวนและรอยละขอมลความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ (ตอ)

ความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธ จ านวน (N=400)

รอยละ

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยแสก มากทสดคอลายชนดใด ลายเชงเทยน 104 26.0 ลายหมคน 296 74.0

ทานคดวา ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกลา มากทสดคอลายชนดใด ลายเครองราง 96 24.0 ลายซนทว 66 16.5 ลายผาแพร 41 10.3 ลายเครองทองเหลอง 31 7.8 ลายมดดาบกลาฟาหรง(แขก) 166 41.5

จากตารางท 11 แสดงใหเหนขอมลเกยวกบความแตกตางอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. ผลในการแยกความแตกตางของวฒนธรรม นอยทสด สวนใหญจะเกดมาจากศาสนา รอยละ 39.8 รองลงมากเกดมาจากวฒนธรรมการแตงกาย รอยละ 22.8 / การอพยพถนฐาน รอยละ 14.0 / ความเชอและพธกรรม รอยละ 15.3 และ เชอชาต รอยละ 8.3

2. ผลในการแยกความแตกตางของวฒนธรรม มากทสด สวนใหญจะเกดมาจากเชอชาต รอยละ 48.5 รองลงมากเกดมาจากความเชอและพธกรรม รอยละ 22.3 / ศาสนา รอยละ 8.3 / การอพยพถนฐาน รอยละ 10.0 / การแตงกาย รอยละ 8.5 และ ในสวนอนๆ อก รอยละ 0.3

3. สงทแสดงออกถง ความคลายคลงของกลมชาตพนธตางๆ มากทสด สวนใหญจะเกยวกบประเพณและวฒนธรรม รอยละ 56.3 รองลงมาคอความเชอ รอยละ 21.3 / การแตงกาย,เครองประดบ รอยละ 11.8 / ศาสนา รอยละ 9.3 และในดานอนๆ รอยละ 1.5

4. สงทแสดงออกถงความคลายคลงของศลปะลวดลายเฉพาะ(อตลกษณเชงเลขนศลป ) มากทสด สวนมากจะแสดงออกผานลายผาทอ รอยละ 51.5 รองลงมากคอ ลายเสนเครองประดบ รอยละ 18.5 / ลวดลายสถาปตยกรรมและสงกอสราง รอยละ 14.3 / ลายเสนถวยชาม แจกน เชยนหมาก ขนโตก รอยละ 10.3 / ส รอยละ 4.8 และในดานอนๆอก รอยละ 0.8

5. สงท เหมาะสมในการน ามาสราง กราฟกเฉพาะของกลมชาตพนธ (อตลกษณเชงเลขนศลป) มากทสด สวนใหญจะเปนการจดองคประกอบลวดลาย รอยละ 41.5 รองลงมากคอลกษณะรปทรงเรขาคณต รอยละ 30.3 / ทฤษฎส รอยละ 25.5 และในสวนอนๆอก รอยละ 2.8

104

6. ลวดลายทแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยอสานมากทสด สวนใหญคนมกนยมลายขด รอยละ 73.8 รองลงมาคอลายขอ รอยละ 18.8 และลายกาบแบด รอยละ 7.5

7. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยยอ มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายพนมหา รอยละ 43.0 รองลงมาคอ ลายดอกผกแวนโคมหา รอยละ 17.0 / ลายกง รอยละ 13.5 / ลายเครอ รอยละ 11.8 / ลายชอ รอยละ 9.5 และ ลายคว าบกคว าหงาย รอยละ 5.3

8. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกะเลง มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายนกแวน รอยละ 41.3 รองลงมาคอลายมอม รอยละ 22.5 / ลายยวนหรอโยนก รอยละ 17.3 / ลายดอกหมาก รอยละ 12.5 และลายดอกฮง รอยละ 6.5

9. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธผไทย มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายขอ รอยละ 52.8 รองลงมาคอลายใบบน รอยละ 25.5 / ลายกาบแบด รอยละ 8.0 / ลายแข/ลายเปย รอยละ 6.0 / ลายหมากจบ รอยละ 5.0 และลายพนมหา รอยละ 2.8

10. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธ ไทยขา(บร) มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายสเขา รอยละ 43.5 รองลงมาคอลายพมบายส (ขนหมากเบง) รอยละ 28.5 และลายหมอไห รอยละ 28.0

11. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกะโซ มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายดาว ซนตอหวทาย รอยละ 39.8 รองลงมาคอลายสตว รอยละ 29.8 / ลายหมคนนาคลอย/นาคปลอง รอยละ 16.0 / ลายตมดอกแกว รอยละ 7.8 และลายตมกาบ รอยละ 6.8

12. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยแสก มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายหมคน รอยละ 74.0 และรองลงมาคอลายเชงเทยน รอยละ 26.0

13. ลวดลายทแสดงแสดงออกถงกลม ชาตพนธไทยกลา มากทสด สวนใหญคนมกนยมลายมดดาบกลาฟาหรง(แขก) รอยละ 41.5 รองลงมาคอลายเครองราง รอยละ 24.0 / ลายซนทว รอยละ 16.5 / ลายผาแพร รอยละ 10.3 และลายเครองทองเหลอง รอยละ 7.8

ตารางท 12 คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน ขอมลทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปทมผลตอการ

จ าแนกความแตกตาง ทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลป คาเฉลย คาเบยงเบน

มาตรฐาน การแปลผล

อตลกษณเชงเลขนศลปในดานวฒนธรรม 1.สอใหเหนถงความเชอศาสนา 4.24 0.778 มผลตอทศนคตมากทสด 2.สบสานประเพณรวมกน 4.11 0.764 มผลตอทศนคตมาก 3.เขาใจภมหลงของวฒนธรรม 3.89 0.877 มผลตอทศนคตมาก

105

ตารางท 12 คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน ขอมลทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปทมผลตอการจ าแนกความแตกตาง(ตอ)

ทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลป คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

การแปลผล

4.สอใหเหนถงความเชอเรองภต ผ 3.45 1.143 มผลตอทศนคตมาก รวม 3.85 0.765 มผลตอทศนคตมาก

การสงเสรมภาพลกษณของงานอตลกษณ 1.ถายทอดลงบนสงพมพ 3.96 0.910 มผลตอทศนคตมาก 2.ผานสอผสม (สอออนไลน) 3.75 0.896 มผลตอทศนคตมาก

รวม 3.86 0.793 มผลตอทศนคตมาก

ลวดลายทมผลตอกลมชาตพนธ 1.เอกลกษณการแตงกาย / เครองประดบ 4.32 0.771 มผลตอทศนคตมากทสด 2.ลายรปเรขาคณต 4.00 0.841 มผลตอทศนคตมาก 3.ลายจากผาทอ 4.17 0.822 มผลตอทศนคตมาก 4.ลายสถาปตยกรรม 4.09 0.857 มผลตอทศนคตมาก 5.ลายสก 3.80 0.984 มผลตอทศนคตมาก

รวม 4.06 0.683 มผลตอทศนคตมาก

ขอมลคาเฉลยและคาสวนเบยงเบนมาตรฐานขอมลทศนคต ของ ผชมอตลกษณเชงเลขนศลปทมผลตอการจ าแนกความแตกตาง โดยใชเกณฑในการวเคราะหและแปลผลขอมลไวดงน คะแนนเฉลย 1.00 – 1.80 แปลความวา มผลตอทศนคตนอยทสด คะแนนเฉลย 1.81 – 2.60 แปลความวา มผลตอทศนคตนอย คะแนนเฉลย 2.61 – 3.40 แปลความวา มผลตอทศนคตปานกลาง คะแนนเฉลย 3.41 – 4.20 แปลความวา มผลตอทศนคตมาก คะแนนเฉลย 4.21 – 5.00 แปลความวา มผลตอทศนคตมากทสด

จากตารางท 12 พบวาทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปทมผลตอการจ าแนกความแตกตาง ซงผวจยไดจ าแนกขอมลแบงออกเปน 3 ดาน ไดแก

1. ดานอตลกษณเชงเลขนศลปในดานวฒนธรรม โดยรวมอยในเกณฑระดบมาก ซงมคาเฉลย และสวนเบยงแบนมาตรฐาน ดงน

106

1.1 ดานสอใหเหนถงความเชอศาสนา มคาเฉลย 4.24 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.778 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมากทสด

1.2 ดานสบสานประเพณรวมกน มคาเฉลย 4.11 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.764 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

1.3 ดานเขาใจภมหลงของวฒนธรรม มคาเฉลย 3.89 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.877 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

1.4 ดานสอใหเหนถงความเชอเรองภต ผ มคาเฉลย 3.45 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 1.143 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

ดงนนอตลกษณเชงเลขนศลปในดานวฒนธรรม ทมผลตอทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปการจ าแนกความแตกตาง มคาเฉลยรวม 3.85 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.765 ซงมผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรม อยในระดบมาก

2. ดานการสงเสรมภาพลกษณของงานอตลกษณ โดยรวมอยในเกณฑระดบมาก ซงมคาเฉลย และสวนเบยงแบนมาตรฐาน ดงน

2.1 ดานการถายทอดลงบนสอสงพมพ มคาเฉลย 3.96 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.910 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

2.2 ดานผานสอผสม (สอออนไลน) มคาเฉลย 3.75 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.896 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

ดงนนการสงเสรมภาพลกษณของงานอตลกษณ ทมผลตอทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปการจ าแนกความแตกตาง มคาเฉลยรวม 3.86 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.793 ซงมผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรม อยในระดบมาก

3. ดานลวดลายทมผลตอกลมชาตพนธ โดยรวมอยในเกณฑระดบมาก ซงมคาเฉลย และสวนเบยงแบนมาตรฐาน ดงน

3.1 ดานเอกลกษณการแตงกาย / เครองประดบ มคาเฉลย 4.32 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.771 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมากทสด

3.2 ดานลายรปเรขาคณต มคาเฉลย 4.00 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.841 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

3.3 ดานลายจากผาทอ มคาเฉลย 4.17 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.822 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

3.4 ดานลายสถาปตยกรรม มคาเฉลย 4.09 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.857 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

107

3.5 ดานลายสก มคาเฉลย 3.80 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.984 มผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรมมาก

ดงนนลวดลายทมผลตอกลมชาตพนธ และทมผลตอทศนคตของผชมอตลกษณเชงเลขนศลปการจ าแนกความแตกตาง มคาเฉลยรวม 4.06 และคาเบยงเบนมาตรฐาน 0.683 ซงมผลตอทศนคตนกทองเทยวเชงวฒนธรรม อยในระดบมาก

ขอเสนอแนะเพมเตมจากการสอบถามขอมลในงานวจย

ความคดเหนเกยวกบปญหาและขอเสนอแนะเพมเตมจากการสอบถามนกทองเทยวเชงวฒนธรรมในแนวทางการสรางอตลกษณเชงเลขนศลปของ 8 กลมชาตพนธ โดยผวจยไดท าการแยกและวเคราะหออกเปน 2 ประเดน ดงน

1. ควรมการสงเสรมภาพลกษณทางดานอตลกษณเชงเลขนศลป เพอดงแกนรากทางวฒนธรรมและสงเสรมภาพลกษณของชาตพนธในทศทางทดขน เพอเปนการบอกกลาวอารายธรรมทางวฒนธรรมใหส าหรบคนสมยใหมใหรจก แตผวจยอาจจะตองสรางใหเกดความแตกตางและโดดเดน เพราะอาจมบางวฒนธรรม ทยงคงมความคลายคลงกนในแงของเลขนศลปทพบ

2. ควรมการรณรงคผานสอสมยใหม เพอใหคนสมยใหมไดทราบกนอยางทวถง แตเพอเปนการสงเสรมวฒนธรรมไมควรไปดดแปลงลวดลายทางอตลกษณใหผดไปจากตนฉบบ เพอสงเสรมใหเหนรากเงาของบรรพบรษทมการผลตลวดลายมาตงแตสมยบรรพกาล การออกแบบควรน าลวดลายดงเดมไปสอสารกบผลตภณฑชมชน สอและเทคโนโลยใหมๆ หรอสรางและผลตเปนเกม เพอปลกฝงเยาวชน

ผลการวเคราะหแนวทางการใชหลกการออกแบบและทมาของการออกแบบลายผาเพอการสรางแนวทางของการออกแบบอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง

จากการศกษาผวจยไดท าการศกษาขอมลจากกลมตวอยาง พบวาทศนคตของความเขาใจทมตอลวดลายอตลกษณเชงเลขนศลปของกลมชาตพนธทง 8 สวนมากเกดมาจากลวดลายผาทอทมความเดนชด พบเหนไดทกบรบทของเขตพนทภายในจงหวดและเหนถงความแตกตางของกระบวนการทอ รวมถงลวดลายของเครองใชทสอดคลองกบคานยมความเชอ รวมถงวฒนธรรมในแตละพนททมความแตกตางกนในทกบรบทของชาตพนธ จะพบเหนจากการบอกเลา หรอสงทมอยจรงในเชงประจกษ สวนในรายละเอยดของสถาปตยกรรม และสญลกษณมงคลตางๆ จากการสอบถามขอมลท าใหผวจยเหนถงรายละเอยดทยงไมชดเจนตอความเขาใจเชงรปธรรม ซงผวจยไดท าการศกษาขอมลภาคเอกสารควบคตอการตดสนใจในการศกษาวจยในครงน พบวาความเปนอตลกษณเชงเลขนศลปของลกษณะทางสถาปตยกรรมมความโดดเดนคอนขางนอย ท าใหการศกษาขอมลดงกลาวมเพยง

108

ขอมลลวดลายจากผาทอ เครองรางของขลง เครองใชตางๆ รวมถงลวดลายสกทมความโดดเดนทางดานอตลกษณเชงเลขนศลป และอกประเดนทในกระบวนการศกษาขอมลดงกลาวจะพบลวดลายชาตพนธบางกลมทมความคลายคลงกนในดานการออกแบบ ซงในวฒนธรรมและคานยมความเชอ มความคลายคลงกนเกดขน เชน การนบถอผ กระบวนการทอลายผาทมการขนรปมาจากรปทรงเรขาคณต และการถายทอดกระบวนการของสทคอนขางมขดจ ากดในการออกแบบ ท าใหลวดลายทแสดงออกมความโดดเดนและความแตกตางทยงไมคอยชดเจนเกดขน ซงลวดลายบางอยางทพบสวนมากกจะมความคลายคลงกนในการทอผา

จากการศกษากระบวนการดงกลาวพบวา กลมชาตพนธทง 8 ทอาศยรวมกนอยในเขตพนทจงหวดมกดาหารนน ซงนอกจากนชาตพนธทง 8 กลมนนยงอาศยอยตามเขตจงหวดอนๆ ตามแถบลมแมน าโขง ซงในเขตจงหวดมกดาหารนนวฒนธรรมกลมชาตพนธทมอาศยอยในพนทมากทสดครบทง 8 กลม แตกลมชาตพนธทอาศยอยมากทสด คอ กลมชาวผไทย ซงจากการสอบถามผเชยวชาญพบวาในเชอสายของผไทยกไดจ าแนกออกเปนอกมากมาย เชน ผไทยขาว ผไทยด า วฒนธรรมและความเปนอยของชาตพนธตางๆ นอกจากเกษตรกรรม ยงมการผลตงานสงทอทโดดเดน มการประดษฐลวดลายหลายรปแบบ เชน ลายหมคน ลายหมขอ และลวดลายอนๆทเปนทนยมและสบสานประเพณตอกนมาจนถงปจจบน ซงชาวผไทยสวนมากนยมในเรองของการทอผา มกนยมน าผามายอมคราม ลวดลายและการออกแบบสวนมากจะเลยนแบบมาจากธรรมชาต จากการศกษาขอมลทง 8 ชาตพนธจะพบไดวา ชาวผไทยเปนกลมชาตพนธทมความโดดเดนมาก แตชาวผไทยมใชเชอชายแรกเรมทมาตามแถบลมแมน าโขง กลมชาตพนธแรกทมวฒนธรรมการด ารงชพทโดดเดนนนคอ ชาวไทยขา(บร) ชาวขาสมยกอนด ารงตนเปนทาสทถกตอนอพยพมาทประเทศไทยทางแถบภาคอสานตามลมแมน าโขง ชาวขาเปนกลมชาตพนธทมการปนไห การหลอโลหะตางๆ จากการศกษาขอมลภาคเอกสาร สทเปนสญลกษณของชาวไทยขาคอ สแดง เนองจากมความเช อมาจากบรรพบรษใชผาแดงชบตดกายกอนสนชวตในการตอสแยงถนทอยกบชาวผไทย ดงนนจะเหนวฒนธรรมการแตงกายทมกมสแดงอยในรางกาย ผวสคล า ผชายมกนงผาเตยวผนเดยว จากการสมภาษณผเชยวชาญทางดานวฒนธรรมพบวา ชาวขานบวาเปนวฒนธรรมทมความสอดคลองกบชาวกะโช และชาวกะเลง ทมการรบเอาวฒนธรรมทางความเชอทางดานภตผมาใชรวมกน วฒนธรรมการแตงกายชาวกะโซกนยมทอผาซนทปดหวปดทาย เพอปองกนการท าคณไสยในผาซน ซงเปนความเชอกนในสมยกอน ชาวกะเลงเปนอกกลมชาตพนธในวฒนธรรมและคานยมในกลมผชายชาวกะเลงทนยมการสก จากการศกษาขอมลเอกสารของทาน สรจตต จนทรสาขา พบวาลวดลายทนยมสกในกลมผชายชาวกะเลง ไดแก ลายนกแกว ผวจยจงไดท าการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการสกลายของชาวอสานในอดตพบวา สวนมากแลวผชายสมยกอน นยมลายสก เพอแสดงใหเหนถงความแขงแกรงใชแสดงให

109

ผหญงในสมยกอนสนใจ ลวดลายทมกสกมอย 3 ลายทนยมมากๆ นนคอ 1. ลายมอม 2. ลายยวนหรอลายโยนก 3. ลายนกดวน (นกแกว) ดงนนจะเหนวฒนธรรมการสกลายของชาวไทยกะเลงทมอทธพลตอการสรางอตลกษณเชงเลขนศลปไดอยางเดนชด สวนกลมชาตพนธอนๆกจะเปนการรบเอาอทธพลตางๆ เพอมาปรบประยกตใชและสรางเอกลกษณเพอถายทอดความเปนตวตนออกมาใหเหนไดอยางชดเจน

รปแบบและการออกแบบลวดลายดงเดม คตความเชอเกยวกบลายผา ลวดลายผาทปรากฏอยบนผนผาทอพนเมองของไทย เปนการถายทอดภมปญญาจาก

บรรพบรษ และผสมผสานกบความเชอดานศาสนา สงศกดสทธ ประเพณ วฒนธรรม วถการด าเนนชวตของแตละกลมชน รวมถงความเหมาะสมกบสถานท กาลเทศะหรอวตถประสงคของกจกรรมทท า ซงสงเหลานเปนอทธพลทส าคญของการจนตนาการ สรางสรรค ออกแบบ ประดษฐเปนลวดลายแปลกใหมทมความเฉพาะเปนของตนเอง ในสมยกอน ลวดลายทใชในการทอผาจะแตกตางกนตามวตถประสงคการใชงานผาผนนน เพราะมความเชอวาการน าลายทไมเหมาะสม มาทอจะไมไดรบความนยม ไมไดบญกศล หรอเปนการไมรจกกาลเทศะ จะประกอบกจอนใดจะไมเจรญรงเรอง

ลวดลายบนผาทอพนเมองของไทยมความแตกตาง และมเอกลกษณเฉพาะตวของแตละชมชนทองถน ซงหากเรารจกสงเกต วเคราะห และศกษาเปรยบเทยบแลวจะเขาใจถงความหมาย ทมา ของลวดลายทปรากฏอยบนผาพนเมองของไทยไดมากขน และมองเหนถงคณคาไดลกซงขน ซงลวดลายบนผนผาของไทยมาจากอทธพล คตความเชอ ประเพณและวฒนธรรมในดานตางๆ ดงน

1. ลวดลายผากบเทศกาลตางๆ เชน ลายดอกขดใชในงานบวช ลายขดชางใชในงานท าบญบาน ลายดอกจนใชในงานเทศกาลวนสงกรานต ลายดอกแกวใชในงานไหวผใหญ เปนตน

2. ลวดลายทมาจากอทธพลทางดานศาสนา เชน ลายหอปราสาท ลายพญานาค ลายธรรมาสน ลายใบเสมา ลายส าเภาหลงเกาะ ลายเจดย เปนตน

3. ลวดลายทมาจากสตว เชน ลายนกยง ลายนกคม ลายนาค ลายหงส ลายผเสอ ลายสงโต ลายชาง ลายมา ลายตะขาบ ลายแมงมม ลายงเหลอม ลายไก ลายกวาง ลายกะบ (แมลงปอ) ลายกระรอกเปนตน

4. ลวดลายทมาจากพช เชน ลายดอกพดซอน ลายงา ลายดอกแกว ลายดอกพกล ลายดอกจน ลายตนสน ลายดอกจอก ลายดอกมะล ลายกลบล าดวน ลายดอกหมาก ลายดอกกระถน ลายผกแวน ลายผกกด ลายใบบน เปนตน

5. ลวดลายทมาจากสงของเครองใช เชน ลายลกแกว ลายขอ ลายราชวตร ลายบนไดมา ลายกาแล ลายใบมด ลายโคม ลายตาขาย เปนตน

110

6. ลวดลายผาทมาจากความหมายซงเกดจากคตความเชอ เชน ลายดอกแกวแสดงถงความดสามารถน าไปถวายพระสงฆเพอแสดงความรจกกาลเทศะและแสดงถงความเคารพนบถอ ลายคชสหอองนอย หรอลายชางทรงเครองแสดงถงความเปนสรมงคลโดยจะใชในงานพธตางๆ

คตความเชอเกยวกบสผา คนไทยมความเชอเรองของสมาตงแตสมยโบราณ โดยแทจรงแลวความเชอในเรองของ

“ส” เปนศาสตรทเชอถอกนอยางกวางขวาง ซงความเชอนมาจากความเชอถอเกยวกบความเปนมงคลจากเทวดาสปตเคราะห หรอแมซอทง 7 องค แตละองคมสกายทแตกตางกนไป ซงคอสประจ าวนทงเจดนนเอง ดวยความเชอทวา วนใดควรใสสอะไรจงเปนมงคล เชนสของเครองแตงกายของพระเจาแผนดน และแมทพนายกองโดยเฉพาะอยางยงในยามทมศกสงคราม การใชสประจ าวนตางๆตามคตความเชอ คอ วนอาทตยใสเสอผาสแดง วนจนทรใสสขาวนวล วนองคารใสสชมพ วนพธใสสเขยว วนพฤหสบดใสสเหลองออน วนศกรใสสฟาออน และวนเสารใสสด า

นอกจากความเชอเรองสประจ าวนแลวยงมคตความเชอเรองการใชสในโอกาสตางๆ อกดวย เชน “สขาว” เปนสทบรสทธ ในพธกรรมตางๆจงเหนวามการใชผาสขาวปเพอตงเครองสงเวยบชา “สแดง” เปนสญลกษณของเจาสาว “สสมออน” เปนสญลกษณของโลก “สเหลอง” เปนสญลกษณของจกรพรรด ผปกครองบานเมอง “สมวง” เปนสแหงความเปนแมหมาย “สด า” เปนสญลกษณของการไวทกข ซงส าหรบประเทศไทยแตเดมจะใชสมวงเขมในการไวทกข ภายหลงไดมการเปลยนแปลงการใชสส าหรบการไวทกขในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวฯ

ภาพท 70 แสดงภาพการใชสในการทอผาโบราณ

111

ภาพท 71 แสดงภาพทมาของแตละสทมตามธรรมชาต

ขอมลจากกรณศกษา การขนลวดลายสรอยดอกหมากและกรรมวธการทอ ผาไหมมดหมลายดอกสรอยดอกหมากเปนลายผาโบราณดงเดมของทองถนอสาน เปน

ลายเกาแกของบรรพบรษ ซงชาวบานในแถบภาคอสานโดยเฉพาะ จงหวดมหาสารคามไดทอใชกนมากและจงหวดมหาสารคามไดก าหนดใหเปน “ลายเอกลกษณประจ าจงหวด”

แตเดมชาวบานแถบจงหวดมหาสารคามทอผาลายโบราณ ตามแบบบรรพบรษอยหลายลายดวยกน แตภายหลงลายเกาแกเหลานเรมสญหายไปจากชวตการทอผาของชาวบาน เนองจากความยากในการทอ ลายสรอยดอกหมากกเปนลายผาโบราณลายหนงทเกอบสญหายไปจากทองถน ดวยความทลายผามความละเอยดมาก ผทอตองมความรในเรองของลาย และมฝมอในการมดและการทอ ถาไมมความช านาญ การยอมสอาจไมสม าเสมอท าใหลายผาผดเพยนไป นอกจากนตองใชระยะเวลาในการทอมาก จงเปนสาเหตใหชาวบานไมนยมทอผาลายสรอยดอกหมาก

“ลายสรอยดอกหมาก” เปนชอลายตามค าเรยกของคนโบราณ ปจจบนชาวบานอาจเรยกตางกนไปในแตละทองถน เชน ลายเกลดปลา หรอลายโคมเกา เกดจากการน าเอาลายโคมหามามดซอนกบลายโคมเกาและท าการโอบหมแลเงาเพอใหลายแนนขนละเอยดขน ท าใหมคณสมบตพเศษเปนจดเดนคอเปนลายเลกทมความละเอยดอยางยง เมอน ามาประยกตสสนตลงไปในการมดยอมแตละครงจะท าใหมองดสวยงามระยบระยบจบตามคณคามากขน

การทอผาไหมลายสรอยดอกหมาก เสนไหมทใชจะตองเสนเลกมความสม าเสมอ การทอผาไหมลายสรอยดอกหมาก ใชเวลาในการทอมากและขนอยกบความละเอยดของลาย เฉพาะการมดหมใชระยะเวลาเวลานาน ๔ – ๕ วน ยงลายละเอยดกตองขยายล าหมใหมากขนเปน ๔๙ ล า หรอเปน ๗๓ ล า ดอกกจะมขนาดเลกลงไป สวนขนตอนการทอกใชเวลาพอสมควร

112

การมดหมโครงหมลายสรอยดอกหมาก การมดตโครงหมลายสรอยดอกหมาก เปนการมดหมขนตอนแรกของลายสรอย

ดอกหมาก กอนทจะน าไปยอมสและโอบเปนลายสรอยดอกหมากทสมบรณ

ภาพท 72 แสดงภาพการมดหมลายสรอยดอกหมาก ภาพท 73 แสดงภาพการทอผาไหมลายสรอยดอกหมาก

113

การพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร สบเนองมาจากโครงการวจย “การออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลายสวนประดบของปราสาทขอมในจงหวดบรรมย และ อตลกษณในแนวคดหลงสมยใหม” เปนกรณศกษาทเปนแนวทางในการศกษาและพฒนาอตลกษณในเชงสรางสรรค เพอสรางและพฒนางานศลปะใหเกดมมมองใหม พรอมทงเพมคณคาและเอกลกษณเฉพาะใหกบงานออกแบบในดานการสงเสรมวฒนธรรมของชาต การสรางทศทางในการออกแบบเรขศลปรวมสมยในเชง ลวดลาย สสน และการสรางเทคนคการศกษาและวเคราะหลวดลายดงกลาว การศกษาอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร ในครงน ไดศกษาควบคกบงานวจยการออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลายสวนประดบของปราสาทขอมในจงหวดบรรมย โดยการคดลอกอตลกษณเชงเลขนศลปตนแบบ และน าภาพหรอลายเสนแสดงออกเพอเปนแนวทางในการน าอตลกษณเชงเลขนศลปไปประยกตใชในการสงเสรมภาพลกษณเชงวฒนธรรมการทองเทยวเพอใหสอดคลองกบการเปดประเทศเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน ภาพลกษณผลตภณฑของจงหวดเปนอกสวนหนงทมความส าคญตอการจดจ าและการรบร ภาพอตลกษณเชงเลขนศลป ในกลมนกทองเทยว ผวจยจงไดท าการส ารวจขอมลทศนะคตจากกลมตวอยาง และผเชยวชาญเพอสรปผลการเกบขอมลจากกลมนกทองเทยวเชงวฒนธรรม จ านวน 400 ทาน ผนวกกบการศกษาขอมลภาคเอกสารและภาคสนาม จง อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร ดงตอไปน

กลมท 1 กลมไทยอสาน ลายดอกหมากสาน พบไดจากเชยนหมากโบราณและลายผาทอ กลมท 2 กลมไทยยอ ลายพนมหาอมดอก พบจากลายผาทอโบราณ กลมท 3 กลมไทยกะเลง ลายสกขา ลายนกแกวหรอนกดวน พบจากลายสก กลมท 4 กลมผไท ลายขอ พบจากลายผาทอและการน ามาสงเสรมภาพลกษณหมบาน กลมท 5 กลมไทยขา ลายสเขา/ตาไก ผมจากลายผาโบราณ นยมสแดงตดกายเปนสญลกษณ กลมท 6 กลมไทยกะโซ ลายดาวตอตนซนหวทาย พบจากลายผาทอ ปองกนการท าคณไสย

114

กลมท 7 กลมไทยแสก ลายหมคน พบจากลายผาถง นยมสด าแดงจากการเลนแสกเตนสาก กลมท 8 กลมไทยกลา ลายมดดาบกลาฟาหรง(แขก) มาจากมดดาบชาวพมาโบราณ

ขนตอนการถายทอดอตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมน าโขง กรณศกษาจงหวดมกดาหาร โดยมกระบวนการและขนตอน ดงตอไปน

ขนท 1 ท าการศกษาลวดลายอตลกษณเชงเลขนศลป ออกแบบสญลกษณ ขนท 2 คดลอกลวดลายทแสดงถงอตลกษณเชงเลขนศลป ขนท 3 คลคลายลวดลายเลขนศลปมาเปนลกษณะของภาพทชดเจน เพอน ามา

ออกแบบ สรางเปนอตลกษณเชงเลขนศลปตนแบบ (Motif) ขนท 4 น าอตลกษณเชงเลขนศลปตนแบบ (Motif) ทไดมาจดวางองคประกอบตาม

หลกการและทฤษฎเกยวกบการออกแบบ ขนท 5 น าอตลกษณเชงเลขนศลปทถกจดวางมาถายทอดลงบนผลตภณฑเพอเปน

การสงเสรมภาพลกษณของกลมชาตพนธตางๆ ภาพท 74 แสดงภาพสญลกษณกลมชาตพนธ

ภาพท

75

แสดง

ภาพส

ญลกษ

ณบนแ

ผนท

แสดง

ต าแห

นงทต

งของ

8 ก

ลมชา

ตพนธ

ในเข

ตจงห

วดมก

ดาหา

ร

115

ภา

พท 7

5 แส

ดงภา

พต าแ

หนงก

ารปร

ะกอบ

สญลก

ษณบน

แผนท

ในจง

หวดม

กดาห

ารเพ

อแสด

งต าแ

หนงท

ตงขอ

งกลม

ชาตพ

นธ

116

ภาพท 76 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยอสานลายดอกหมากสาน

117

ภาพท 77 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยยอ ลายพนมหาอมดอก

118

ภาพท 78 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกะเลง ลายสกนกดวน

119

ภาพท 79 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวผไท ลายขอ

120

ภาพท 80 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยขา ลายสเขา / ลายตาไก

121

ภาพท 81 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกะโซ ลายดาวตอหวทายซน

122

ภาพท 82 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยแสก ลายหมคน

123

ภาพท 83 แสดงตวอยางการพฒนาอตลกษณเชงเลขนศลปกลมชาวไทยกลา ลายมดดาบกลาฟาหรง (แขก)

124

ภาพท 84 แสดงตวอยางการถายทอดอตลกษณตวละคร 8 กลมชาตพนธ (ภาพชดท 1)

125

ภาพท 85 แสดงตวอยางการถายทอดอตลกษณตวละคร 8 กลมชาตพนธ (ภาพชดท 2)

126

ภาพท

86

แสดง

ตวอย

างกา

รถาย

ทอดอ

ตลกษ

ณตวล

ะคร 8

กลม

ชาตพ

นธ (ภ

าพรว

ม)

127

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาเรองราวและกระบวนการของการเคลอนไหวทางชาตพนธทง 8 กลม ซง ชาตพนธทง 8 กลม ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร มวฒนธรรมและความคลายคลงของแตละชาตพนธ เนองจากชาตพนธทง 8 กลมมการอพยพมาถามแถบลมแมนาโขง ดงนนการศกษาวถชวต คานยมและการปลกฝงทางวฒนธรรมของแตละชาตพนธ เพอเปนอกหนงวธของการสงสมองคความรและกระบวนการดงเดมของการออกแบบ และการถายทอดอตลกษณในเชงเลขนศลป สาหรบนกออกแบบและนกสรางสรรคในปจจบน จะเหนไดวาผลงานวจยในครงนจะศกษาถงความโดดเดนของแตละชาตพนธออกมาใหเหนเดนชด เพอใหทราบถงเอกลกษณเฉพาะ สวนมากอตลกษณเชงเลขนศลปในสมยโบราณจะเหนไดจากการใชชวตและการงานอาชพ การถายทอดอตลกษณเชงเลขนศลปใหเปนทเชดชแกกลมชาตพนธทง 8 ควรคาแกการสบสานและอนรกษ วฒนธรรมประเพณ รวมถงการเผยแพรเพอประจกษตอผคนสงคมยคปจจบนใหรบร สรปผลการวจย

จากการศกษาประเพณและวถชวตของชาตพนธทง 8 ไดพบกระบวนการของการสบสานตอลวดลาย กลมชาตพนธดงเดม จะมการสรางอตลกษณทโดดเดน ไมวาจะเปน การสกลายตามตว การทอผา เครองรางขอคลง รวมถงอาวธและเครองมอทามาหากนในสมยกอน จะสงเกตไดจากหลายกลมชาตพนธมกระบวนการทางสงคมและการอพยพมาคอนขางตางวฒนธรรม แตในเขตลมแมนาโขง จงหวดมกดาหารเปนจงหวดทมกลมชาตพนธมากถง 8 ชาตพนธดวยกน การอาศยอยในเขตบรเวณจงหวดไดมการแบงอาณาเขตออกเปนหมบานและชมชนทเปนกลมชาตพนธตางๆไดอยางชดเจน ซงวฒนธรรมของกลมชาตพนธตางๆเหลานจะมความคลายคลงกนทางพหสงคมเปนอยางมาก มการประดษฐและพฒนาลวดลายการทอผาเพอใชในงานประเพณ ซงลวดลายตางๆกไดประดษฐและสรางสรรคขนมาตามกระบวนการและจนตนาการของผออกแบบ แสดงออกใหเหนถงการพฒนาของภมปญญาของมนษยทไดสรางศลปหตถกรรมตางๆ ซงทงนกระบวนการออกแบบในสมยกอนจะมกถกควบคมดวย คานยมและความเชอ ตางๆ สมยดงเดมกลมชาตพนธสวนมากนบถอความเชอเกยวกบผ การผลตเครองนงหมหรอการสกลาย รวมถงเครองอปโภคบรโภคตางๆ กไดถกสรางสรรคใหเหนถงความเชอคอนขางชดเจน

128

อตลกษณเชงเลขนศลป 8 กลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ในเขตพนทจงหวดมกดาหาร ไดถกถายทอดลกษณะลวดลายทโดดเดนจากความเชอและประเพณ อนไดแก กลมชาวไทยกะโซมการทอผาดวยการตอหวและทายตนซน โดยเชอวาจะเปนการปกปองอนตรายจากไสยศาสตรตางๆทงปวง ดงนนวฒนธรรมการออกแบบลายทอสวนมากชาวไทยกะโซจะมกนยมตอหวทายซนเปนเอกลกษณและวฒนธรรมกลมชาตพนธชาวกะเลงสงทเหนไดชดและเปนเอกลกษณมากทสดนนคอลายสก ชาวกะเลงนยมสกลายทขาเพอเปนสญลกษณในกลมผชายเพอแสดงใหเหนวาชายผนนมความอดทน และเปนทหมายปองของผหญงในสมยกอน ลวดลายทนยมสกมากๆคอลายนกแกว หรอลายนกดวน สวนลายทมการสกขาโดยทวไปทนยมไมตางไปจากลายนกดวน คอ ลายมอม ลายโยนกหรอลายยวน และลายสกยนตตางๆ เพอเปนการปองกนตนเองจากอนตรายทงปวง สวนมากนยมสกลายรปสตว ในอตลกษณเชงเลขนศลปในกลมชาตพนธอนๆ สวนมากจะเปนลวดลายทมาจากการทอผา และเครองใชตางๆ เชน ชาวกลามวถชวตของการคา มการสงขายผาแพรพรรณ มดดาบ และเครองรางของคลงตางๆ จากการศกษาขอมลจะเหนลวดลายจากมดดาบทคอนขางมวฒนธรรมคลายชาวพมา เนองจากวถชวตของชาวกลาไดอพยพยายถนฐานมาจากประเทศพมา วฒนธรรมการแตงกายกจะคลายกบชาวพมา คอมการโพกผาทศรษะ เนองจากวถชวตของกลมชาตพนธตางๆ มความคลายคลงทางวฒนธรรม อตลกษณเชงเลขนศลปจะแตกตางตามคานยมและความเชอของแตละกลมชาตพนธ ลวดลายทแสดงออกสวนมากจะเปนการตดทอนภาพมาจากธรรมชาต โดยใชกระบวนการนาเอารปเรขาคณตมาจดเรยงเพอใหเกดภาพตามจนตนาการ ในสมยโบราณกาลจะมการสกดสจากพชพรรณตางๆ เพอใหไดสสนมาใชในงานทอผา สาหรบกรรมวธการสกดสจากธรรมชาตสวนมากจะมาจากการตมเพอไดสตางๆ แลวนามาทาการยอมไหมและฝาย สทไดจะมความเปนธรรมชาต ลกษณะสจะไมสด กลมชาตพนธทมอทธพลในเรองอตลกษณเชงเลขนศลปทางทฤษฎส คอ กลมชาวไทยขา ชาตพนธกลมนจะมความเปนเอกลกษณ คอ จะม “ผาสแดง” โพกศรษะ หรอมดทตนแขน เพอแสดงออกถงบรรพบรษทมการตอสกบชาวผไทยในเรองของถนทอยอาศย ดงนนวฒนธรรมชาวไทยขาจะตองมสแดงเปนสทมความเปนเอกลกษณของกลมชาตพนธเพอใหระลกถงบรรพบรษอยเสมอ

ลกษณะอตลกษณเชงเลขนศลปทพบ จดประเภทออกเปน 3 ประเภท หลกๆ ไดแก ลายสก ลายสงทอ ลายสลกเครองใชและเครองประดบตางๆ กลมเลขนศลปทพบ จาแนกออกเปน กลมลวดลายเรขาคณต กลมลวดลายสตว กลมลวดลายพชพรรณธรรมชาตตางๆ และกลมลวดลายอสระตามจนตนาการและความเชอ เลขนศลปทเปนทนยมของชาวผไทยในเขตพนทจงหวดมกดาหาร นนคอ “ลายขอ” ซงเปนลวดลายทถกพฒนาและประยกตใชในสอประชาสมพนธตางๆเพอสอสารใหเปนทรจกของจงหวด จะเหนไดจากตวอยางกลมวฒนธรรมชาวผไทยบานภ อาเภอหนองสง จงหวด

129

มกดาหาร ลกษณะลายขอทพบมลายขอมหลาย ชาตพนธกลมชาวไทยแสก ชาวไทยยอ และชาวไทยอสาน ไดอทธพลทางดานเลขนศลปทคลายคลงกบชาวผไทย คอมอาชพการทอผาทโดดเดนของแตละกลมชาตพนธ เชน ลายกาบแบด ลาดขด ลายดอกหมากสาน ลายพนมหา ลายเครอ ลายขาเปย ลายนาค ลายดอกฮง ลายใบบน ลายสเขา ลายตาไก และลกษณะการทอผาแบบ ลายหมคน ลายทว เปนตน ชาตพนธชาวไทยแสก ชาวไทยกะโซ และชาวผไทย มความเชอในเรองของพธกรรมตางๆ เกยวกบความเชอในเรองภตผ วญญาณ และงานมงคลตางๆ ดงนนพธกรรมของชาตพนธจงแสดงออกใหเหนถงวฒนธรรมของชาตพนธนนๆ เชน ชาวผไทย มการฟอนผไทย ใชสาหรบพธการฟอนเพอบวงสรวงหรอถวายแดผทนบถอหรอผแถนทเปนเหมอนเทวดาสงสดตามความเชอของชาวผไทย ชาวไทยกะโซ มการแสดงโซทงบง ใชสาหรบเปนพธกรรมทวาดวยการบชาผบรรพบรษเพอความอยเยนเปนสข และชาวไทยแสก มการแสดง แสกเตนสากเปนการแสดงเพอบวงสรวงเจาท การแตงกายเปนเอกลกษณสวนหนงของการแสดง ลวดลายทแสดงออกบงบอกถงวฒนธรรม เชน ลายหมคนของชาวไทยแสก ชดการแสดงจะมลกษณะการใชสแดงและดาเปนสวนใหญ เปนตน อตลกษณชาวไทยอสานสวนมากจะมการใชรปทรงเรขาคณตมาสรางสรรคตามจนตนาการ จากการสารวจพบวาชาวไทยอสานนยมออกแบบลวดลายทเกดจากการเลยนแบบพชพรรณตางๆ ตามทองถนนนๆ เชน ลายดอกหมากสาน ลายขด ลายกาบแบด เปนตน อภปรายผล

การวจยครงนมผลการวจยทตรงตามจดประสงคในการศกษา โดยผวจยไดศกษาทฤษฎและงานวจยอนๆ ทเกยวของ เพอนามาวเคราะหและเปนแนวทางตนแบบในการศกษาวจยในครงน พบวาผลการวจยมความสอดคลองกบงานวจยทเกยวของ โดยการศกษาอตลกษณเชงเลขนศลปทโดดเดนของการวจย เพอนามาสรางสรรคแนวทางในการสงเสรมอตลกษณในเชงเลขนศลปในเหนไดเดนชด และทาการตอยอดในเชงกระบวนการสรางสรรค โดยนาเอาอตลกษณเชงเลขนศลปและหลกการออกแบบมาเปนเครองมอเพอพฒนาและสรางสรรคงานดานตางๆ เชน การออกแบบผลตภณฑ การสงเสรมภาพลกษณของกลมชมชน และหมบานเพอใหเกดการสงเสรมไปในทศทางเดยวกน

จากผลการศกษาพบวา ปจจบนเลขนศลปของกลมชาตพนธ นอกจากจะมความเฉพาะในดานตางๆ ของแตละชาตพนธแลว จะเหนไดจากวถชวตและชมชนของชาวบานในกลมชาตพนธทง 8 ทมการสรางสรรคงานดานหตถกรรมและผลตภณฑชมชนเพอสงเสรมในดานธรกจ และกอเกดมลคาใหกบชมชน และในอนาคตประเทศไทยเปดประเทศเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน สงผลใหการสงเสรมคณลกษณะเดนในดานอตลกษณเชงเลขนศลปเพอใหเกดการจดจาเปนสรางภาพลกษณท

130

ดใหแกนกทองเทยวและประชาชนทวไปไดจดจา จงมการดงเอาลกษณะเดนของอตลกษณเชงเลขนศลปทมความโดดเดนถายทอดเพอสอใหเหนถงเอกลกษณในงานศลปวฒนธรรมของกลมชาตพนธทง 8 ชนเผาทอาศยในแถบลมแมนาโขงไดอกทางหนง ขอเสนอแนะ

การพฒนาและถายทอดอตลกษณของกลมชาตพนธทง 8 เปนการตอยอดและพลกดนอตลกษณเชงเลขนศลปเพอสงเสรมอตลกษณของกลมชมชนและกลมชาตพนธ เ พอใหเกดภาพลกษณในทศทางรวม ผนวกองคความรทางวฒนธรรมกบการออกแบบ เพอใหไดกระบวนการทมความทนสมย ในการศกษางานวจยในครงน อตลกษณของกลมชาตพนธมความยากตอการจาแนกความแตกตาง ดงนนในการสงเสรมและประชาสมพนธงานดานอตลกษณเชงเลขนศลปจะตองมการถายทอดในเชงภาคอตสาหกรรมและธรกจสงออกผลตภณฑชมชน การสงเสรมและถายทอดบนสอประชาสมพนธสมยใหม ทงโลกออนไลนและสอสงพมพ ผนวกกบการถายทอดและปลกฝงใหกบกลมเยาวชนของไทย ไดรวมอนรกษและสบสานอตลกษณเชงเลขนศลปใหเกดภาพลกษณทดตอบรบทของกลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง

ทงนกลมชาตพนธในแถบลมแมนาโขง ยงมวฒนธรรมทมความเฉพาะอกหลายชนเผา ในงานวจยครงนไดศกษาอตลกษณเชงเลขนศลป กรณสารวจกลมชาตพนธ 8 กลมทอาศยอยในเขตพนทจงหวดมกดาหาร และศกษาวฒนธรรมกลมชาตพนธเดยวกนแตมการอาศยอยตางพนทในแถบลมแมนาโขง วฒนธรรมดงกลาวอาจมบางสวนทมความคลายกนในดานหลกของความเชอและศาสนา รวมถงประเพณทปฏบตรวมกนในสงคม บางกลมชาตพนธในจานวน 8 กลมทศกษาในงานวจยในครงน บางพนท มการจาแนกชาตพนธยอยออกอกมากมาย และกอใหเกดวฒนธรรมทตางกนออกไป เพอเปนกรณศกษาอตลกษณตางๆในครงตอไป

131

รายการอางอง ภาษาไทย กรมศลปากร. (2543). ผาทอพนเมองในภาคอสานโครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของประเทศ .

กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. ขาม จาตรงคกล. (2545). “การออกแบบตวอกษรและภาพส าเรจรปในรปแบบเลขนศลปอสาน.”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

ชญญา อภปาลกล และชลธชา เจมพนธ. (2555). “การศกษาศกยภาพเพอพฒนาการทองเทยววฒนธรรม กลมชาตพนธไทยยอ (ญอ) บานโพน ต าบลโนนตาล อ าเภอทาอเทน จงหวดนครพนม .” ศนยวจยการทองเทยวภมภาคลมแมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน.

ทรงคณ จนทจร. (2553). “ผาอสาน: การพฒนาแพรพรรณส าหรบวยรน.” วารสานอสานศกษา ความหลากหลายทางวฒนธรรม 17 (กรกฎาคม): 395-480.

ธนากร ปนหวงกร. (2555). “ออกแบบเลขนศลปสงแวดลอมส าหรบอทธยานประวตศาสตรในประเทศไทย.” Veridian E-Journal 1,5 (มกราคม-เมษายน): 81-98.

นภดล ตงสกล. (2555). การศกษาศกยภาพเพอพฒนาการทองเทยววฒนธรรมกลมชาตพนธไทยแสกบานบะหวา ต าบลทาเรอ อ าเภอนาหวา จงหวดนครพนม. ศนยวจยการทองเทยวภมภาคลมแมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน.

ผวผอง กนทรพทกษ. (2535). การสกลาย : ศกษาเฉพาะกรณบานศรสข ต าบลศรสข อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม. ม.ป.ท.

พระวรตน จนทโก (ศรค ามนตร). (2550). “การศกษาวเคราะหคณคาทางสนทรยะในศลปะลายสก.” วทยานพนธระดบปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย. 19-22.

วรงรอง มงคลธรรม. (2555). การศกษาศกยภาพเพอพฒนาการทองเทยววฒนธรรมกลมชาตพนธไทโส บานพงแดง ต าบลพงแดง อ าเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร. ศนยวจยการทองเทยวภมภาคลมแมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน.

สมบต ประจญศานต. (2555). “วจยการออกแบบลวดลายเรขศลป 2 มตจากลวดลาย สวนประดบของปราสาทขอมในจงหวดบรรมย.” ชมชนทองถน ฐานรากการพฒนาประชาคมเศรษฐกจอาเซยน. เอกสารประชมวชาการ การพฒนาชนบททยงยน ประจ าป 2555.

สนย เลยวเพญวงษ และบงกช เจนชยภม. (2555). การศกษาศกยภาพเพอพฒนาการทองเทยววฒนธรรม กลมชาตพนธผไทย บานหนองหาง ต าบลหนองหาง อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ. ศนยวจยการทองเทยวภมภาคลมแมน าโขง มหาวทยาลยขอนแกน.

สรจตต จนทรสาขา. (2543). เมองมกดาหาร. ส านกงานวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร: ม.ป.ท.

132

ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต. (2540). ผาพนเมองอสาน. กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร. สลตา ศลปบดนทร และสามชาย ศรสนต. (2555). “การรกษาอตลกษณความเปนภไทของบานนาสะอาด

ต าบลเสนางคนคม อ าเภอเสนางคนคม จงหวดอ านาจเจรญ.” การประชมเครอขายวชาการบณฑตศกษาแหงชาต ครงท 1 ส านกงานบรหารการวจย มหาวทยาลยธรรมศาสตร: 92.

หอแกวมกดา. (2556). พพธภณฑวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร . ศกษาขอมลจากการส ารวจพนทจรง , 6-8 มกราคม.

อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ (Identity). กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. อนกล คลงบญครอง และอ านวยศลป สขศร. (2534). รายงานการวจยเรองศกษาลายสกขาของผชายชาว

อสาน . พมพคร งท 2. ขอนแกน : ภาควชาสง เสรมการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

ภาษาตางประเทศ Berthoud, R., and others. (2009). Design of the Understanding SocietyEthnic Minority

Boost Sample. Institute for Social and Economic Research. United kingdom: University of Essex.

Nikola, Bralic. (2012). Ethnic identity and generalized trust in heterogeneous environments. Bachelor’s thesis in Political Science 15 ECTS Department of Economics and Informatics. Sweden: University West.

ขอมลจากเวบไซต คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร. (ม.ป.ป.). การออกแบบลายผา. เขาถงเมอ

9 มนาคม 2555. เขาถงไดจาก http://pineapple-eyes.snru.ac.th/cram/index.php?q =node/62 โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. (2551). ชาตพนธ.

เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556. เขาถงไดจาก http://goo.gl/PrtU1 จมพล วเชยรศลป. (ม.ป.ป.). เอกสารภมศาสตรชาตพนธภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. เขาถงเมอ 5 เมษายน

2556. เขาถงไดจาก http://gi.bru.ac.th/gis/dr/files/16/16.pdf. ชมรมศลปวฒนธรรมอสาน จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2554). สกลายหรอลายสกของชาวอสาน. เขาถง

เมอ 18 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://goo.gl/n0lLE วฒนธรรมและอาวธโบราณ. (2553). เขาถงเมอ 5 เมษายน 2556. เขาถงไดจาก http://goo.gl/n4A7E. ศนยศลปาชพระหวางประเทศ. (2555). คลงค าศพท (อกษร ฟ-ส). เขาถงเมอ 10 มกราคม 2556. เขาถงได

จาก http://thaiunique.wordpress.com/คลงค าศพท/อกษร-ฟ-ส/

133

ส านกงานกระทรวงวฒนธรรม. (ม.ป.ป.). ขอมลวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร. เขาถงเมอ 20 ธนวาคม 2555. เขาถงไดจาก http://goo.gl/pDyqL

อนรตน สายทอง และคนอนๆ. (2547). การเตรยมการออกแบบลวดลาย. เขาถงเมอ 5 มกราคม 2556. เขาถงไดจาก http://pineappleyes.snru.ac.th/cram/index.php?q=node/62

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก เอกสารราชการ

136

หนงสอเชญขอความอนเคราะหขอมลจาก ส านกวฒนธรรมจงหวดมกดาหาร

137

หนงสอเชญขอความอนเคราะหขอมลจาก ศนยวจยทองเทยวภมภาคลมแมน าโขง

138

หนงสอเชญขอเรยนเชญผเชยวชาญในดานชาตพนธ

139

หนงสอเชญขอเรยนเชญผเชยวชาญในดานการออกแบบอตลกษณ

140

หนงสอเชญขอเรยนเชญผเชยวชาญในดานการออกแบบอตลกษณ

ภาคผนวก ข

แบบประเมนและเครองมอวจย

142

แบบสมภาษณใชส าหรบสอบถามผเชยวชาญ

143

144

แบบสอบถามใชส าหรบสอบถามกลมนกทองเทยวเชงวฒนธรรม (กลมตวอยาง)

145

146

147

148

149

150

แบบประเมนใชส าหรบใหผเชยวชาญประเมนแบบสอบถามเพอหาความเทยงตรงของขอมล

151

152

153

ประวตผวจย

ชอสกล นายพฆเนศ อศรมงคลรกษ เกดวนท 3 กนยายน 2529 ทอย 1305/7 ซอยปตา ถนนรอบเมองเหนอ ต าบลเมองเหนอ อ าเภอเมอง จงหวดศรสะเกษ

รหสไปรษณย 33000 โทรศพท 045-622-392 , 081-914-7609

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2548 ระดบมธยมศกษา โรงเรยนศรสะเกษวทยาลย พ.ศ. 2552 ระดบปรญญาตร เกยรตนยมอนดบ 2 สาขาวชาออกแบบนเทศศลป คณะศลปกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน พ.ศ. 2554 ประกาศนยบตรบณฑตวชาชพคร มหาวทยาลยปทมธาน พ.ศ 2556 ระดบปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการท างาน พ.ศ. 2552 ต าแหนงคอมพวเตอรกราฟก 2D/3D บรษท เดยโอ จ ากด /ต าแหนงคอมพวเตอร

กราฟก บรษท ไทยอกรฟด จ ากด (มหาชน) พ.ศ. 2554 ต าแหนงคอมพวเตอรกราฟก บรษท ขาบสตดโอ จ ากด พ.ศ. 2555 ต าแหนงชางศลป บรษท เดอะปอรซสเลน2005 จ ากด / ต าแหนงคอมพวเตอร

กราฟก 2D/3D บรษท วนฟอรออล จ ากด พ.ศ. 2556 ต าแหนงอาจารยประจ า สาขาวชาคอมพวเตอรกราฟกและแอนเมชน คณะเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยนอรทกรงเทพ วทยาเขตสะพานใหม

เกยรตประวต

พ.ศ. 2551 รางวลชมเชย การออกแบบผลตภณฑจากผาขาวมา โครงการ DIP Award 2008 พ.ศ. 2552 เขารวมแขงขนประกวด ในรายการคดขามเมฆ ตอน “ผาขาวมา” พ.ศ. 2552 รางวลดเดน ออกแบบชดกฬาชาย จากโครงการ Grandsport young designer

contest ครงท 5