18

บทท 2

วธดำ�เนนง�น

โครงการหนงหลกสตรหนงวฒนธรรม เรอง โครงการสบสานพธกรรมเกยวกบขาว พธกรรมแหงชวตชาวนาไทยของชมชนวงแสง เพอพฒนารปแบบการทองเทยงเชงนเวศ คณะผวจยไดศกษาเอกสารทางวชาการทเกยวของ เพอเปนแนวทางในการวจย ดงรายละเอยดตอไปน

1. กรอบแนวคดและทฤษฎทเกยวของ1.1 ขอมลทวไปเกยวกบประเพณเกยวกบขาว1.2 แนวคดเกยวกบการทองเทยวเชงเกษตร เกยว

กบขาว 1.3 แนวคดการจดการตลาดเชงเกษตร

2. ขนตอนการดำาเนนงาน

1.กรอบแนวคดและทฤษฎทเกยวของคณะผศกษามกรอบแนวคดและทฤษฏทเกยวของกบประเพณ

เกยวกบขาว ดงน

1.1ขอมลทวไปเกยวกบประเพณเกยวกบข�วขาวนบวาเปนพชเศรษฐกจทเขามาเกยวของกบวถชวตของคน

ไทยในแทบทกมต ไมวาจะเปนมตดานศาสนา วฒนธรรม ดานสงคม เทคโนโลย และเศรษฐกจ โดยมรายละเอยดดงน

19

1.1.1 มตด�นศ�สน� เนองจากการปลกขาว ในสมยโบราณมกฝากไวกบความสมบรณ

ของธรรมชาตเปนหลก โดยอาศยหลกนเวศนวทยา ผลกระทบจากศตรขาวจงยงมไมมากนก ชาวนาไมมความรในวธการทำานาเมอมความเสยหายทเกดจากภยธรรมชาต หรอจากศตรพช กตงสมมตฐานบนฐานความเชอวา เปนเรองของภาวะเหนอธรรมชาต เปนการลงโทษ“ของผ หรอสงลลบ กลยทธการแกเคลดกมกประกอบดวยพธกรรม ”หรอ บวงสรวง ออนวอนเทพตางๆ เชน พระแมโพสพ ดอนปตา ผตาแหก ฯลฯ เพอขอใหการปลกขาวเจรญงอกงามเกดผลด มความอดมสมบรณ ไมเกดความเสยหายจากภยพบตนานาประการ

ประเทศไทยมลกษณะของการกระจายประชากรไมหนาแนน มระบบความเชอของตนเอง ดงนน ลกษณะของความเชอทพบในสงคมไทยจะไมไดมลกษณะเปนอนหนงอนเดยวกน ในแงทวาแตละภมภาคกมระบบความเชอของตวเอง เชน ภาคใตมวธการกำาจดหรอแกปญหาเรองการทำานาของตวเองแบบหนง และอสานกอกแบบหนง ผทปกครองบานเมองจะทำาอยางไร จงจะรวมหรอสรางบรณาการใหผคนทเตมไปดวยชนเผาตางๆ ทหลากหลายน เปนอนหนงอนเดยวกนได จงจำาเปนตองมระบบความเชอทมอทธฤทธ มประสทธภาพทสามารถจะเอาชนะหรอสรางความเคารพยอมรบจากชนเผาตาง ๆ ได เมอสงคมพฒนาเปนบานเปนเมอง จนกระทงทกวนนลกษณะของพธกรรมเกยวกบขาวกเปนเรองทผสมผสานระหวางพธ ทงพทธซงมการนมนตพระสงฆมาสวด ทำาบญทำาทาน และกมพธพราหมณ ซงเอาขาวเขามาเพอสรางความอลงการ ความศกดสทธ ความนาเชอถอใหกบราชสำานก และพธกรรมอนนเองทสงผลอทธพล และสะทอนกลบไปยงความเชอของชาวบานอกตอหนง จะเหนวาพธกรรมเกยวกบขาวในปจจบนน จะเปนเรองราวความเชอทคอนขางผสมผสานกนระหวางความเชอใน

20

เรองของผ ความเชอทองถน ความเชอในเรองพทธศาสนาและศาสนาฮนดดวย สำาหรบเทพทเปนทบชามดงน

- แถน เปนเทพดงเดมของชนเผาไท ผทมอทธพลตอการทำามาหากน ตอความเปนอยของผคน เพราะวาเปนผทสรางทกสงทกอยางในโลกไมวาจะเปนดน นำา ลม ไฟ หรอเครองมอเครองใชทกอยาง พระยาแถนเปนผสราง อทธพลของพระยาแถนมมาก จงทำาใหผคนกลวมากและเมอมปญหาอะไรทไมรสาเหตทจะปดเปาไดกตองไปขอใหพระยาแถนชวย เพราะฉะนนพธทสำาคญมากตอการทำามาหากนและการปลกขาวของคนไทยหรอคนถนไทยลาว คอ พธจดบงไฟ เพอสงสารไปถงพระยาแถน ขอใหฝนตกตองตามฤดกาล พธกรรมในประเพณจดบงไฟ เปนพธทไมสามารถทำาขนโดยคนเพยงไมกคน แตเปนเรองของคนทงชมชนทงสงคมตองใหความรวมมอ รวมใจกนทจะแกปญหาวกฤตในสงคมตวเองและบทบาทของพธกรรมนไมใชเพยงแตจะบนดาลใหฝนตกมาไดตามความเชอของทองถน แตมความหมายอกมากมายตอความเปนอยของชมชนของสงคมขาวในสงคมไทย พธกรรมมความสำาคญตอการสรางจตสำานกความเปนอนหนงอนเดยวกน การสรางจรยธรรม คณธรรมของทองถนโดยผานพธกรรมตางๆ

- แมโพสพ เปนเทพทปกปกรกษาขาวและเปนผชวยใหผลผลตดแลรกษาพชพนธ ธญญาหารตางๆ ใหมความอดมสมบรณ ชาวนาสมยกอนจงมความสำานกในบญคณของแมโพสพอยางลกซงและกอใหเกดพธกรรมตางๆ ทเกยวของมากมายเพอเปนการบชาแมโพสพ อาท การทำาขวญขาว การสขวญขาว การสขวญยง เปนตน นอกจากคนไทยจะมความเชอในเรองจตวญญาณของขาว การบชาเพอใหฝนตกถกตองตามฤดกาล เพอการผลตขาวทดทเปนบอเกดของประเพณตางๆ ทเกยวของกบการบวงสรวงเทพยดาเพอขอฝน เชน พธแหนางแมว พธแหบงไฟ พธเลยงผฝาย เปนตน

21

- การสรางตบผกอนการปลกขาว กมเอาไว เชญผซงเคยอยททองนาขนมาอยบนตบ เวลาจะไถจะไดไมรงควานผ มการเซนไหว เวลาจะหยอดขาวกตองเรยไรเงน มาซอหมฆาหมมาเซนผ มาเอาใจผอก เพราะวาถาผไมพอใจปลกขาวแลวจะมผลเสย หรอถาหากวาจะทำาสขวญขาวกตองทำาพธเลยงผอก กตองไปซอสตวเรยไรกนเอาเงนมาฆาเอาสตวมาสงเวยและจะปดตาเหลวเอาไว ตาเหลวเปนสญลกษณของการปองกนและบอกขอบเขต ไมใหสตวปาตางๆ มาทำาลายขาวในไร จะเหนวามกฎหมายลงโทษคนทไปทำามดมราย ไปขไปเยยว ชาง มา วว ควาย ไปละเมดทำาใหไรนาขาวปลาเสยหาย มกฎหมายบญญตไววา ใหทำาบตรพลดไหวหรอตองเซนไหว เพราะไมใชเพยงแตวาเปนการลงโทษคนทละเมดทำาขาวเสยหายเทานน แตเปนลกษณะของความอบาทวหรอสงททางเหนออาจเรยกวา ขด คอถาเผอวาทำาแลวเสยหายแกทอง“ ”นาแกขาวแลวไมใชเพยงแตวาคนคนนนหรอเจาของนาจะเดอดรอน แตวาจะกอใหเกดความอบาทวหรอวปรตไปทงหมดได เพราะฉะนนเพอกนความเสยหายของชมชนจะตองทำาการบตรพลดไหว อนนเปนกฎหมายตราไว

พธกรรมและประเพณทจดขนมทงทเปน พธทจดทำาเฉพาะในครอบครว และทสมาชกของชมชน รวมกนจดทำาขนซงถอวาเปน พธ“ราษฎร และมงานบญประเพณทจะจดขนเปนประจำาทกป นอกจากน”ยงมพธกรรมทเปนพธหลวงทเรยกวา พระราชพธ โดยทวไป“ ”พธกรรมอนเนองดวยขาว มกจดทำาขนโดยมเปาหมาย 4 ประการ คอ

1.เปนการขอรองออนวอนผ หรออำานาจลกลบ ใหชวยดแลใหตนขาวเจรญงอกงาม มผลผลตจำานวนมากตามความตองการ

2.เปนการขออนญาตผ หรอเทพทประจำาสงทมอยในธรรมชาต เพอขออนญาตใชสอยสงนนๆ

3.เปนการขอขมาตอธรรมชาต หรอสงเหนอธรรมชาต เมอไดลวงเกน

22

4.เปนการเสยงทาย

พธกรรมเกยวกบขาวสามารถแบงโดยยดเกณฑตางๆคอ 1.1.1.1) ตามขนตอนกระบวนการผลตไดเปน 3 ขนตอน คอ พธกรรมกอนการปลกขาว พธกรรมในชวงเพาะปลกขาว และพธกรรมเพอการเกบเกยวเกยวฉลองผลผลต 1.1.1.2) ตามผจด แบงเปน พธพระราชสำานก พธราษฏร 1.1.1.3) ตามพธของชมชนบานวงแสง

1.1.1.1 ต�มขนตอนกระบวนก�รผลต1.1.1.1.1 พธกรรมกอนก�รปลกข�ว

พธกรรมกอนการเพาะปลก เปนพธเพอบวงสรวง โดยมวตถประสงคเพอบอกกลาว ออนวอน ขอรอง ขออนญาต หรอเสยงทาย อนสะทอนใหเหนความคด ความเชอเรองผ และอำานาจลกลบ ทสบทอดมาแตโบราณ ตลอดจนความคด ความเชอทางพทธศาสนา และ ศาสนาพราหมณในสงคมไทย

การบวงสรวง เพอบอกกลาวขอรอง คนไทยหลายถน เชน ในภาคเหนอและภาคอสาน กระทำาใน พธไหวผบรรพบรษ และ ผประจำาหมบาน ซงจดทำาขนกอนการทำานา ผบรรพบรษนน บางถนเรยกวา ผเรอน บางถนเรยกวา ผปยา บางถนเรยกผตายาย เชอกนวาเปนผทอยประจำาบนเรอน คอยคมครองดแลลกหลาน สวนผประจำาหมบาน บางถนเรยกวา ผบานหรอเสอบาน และ บางถน เรยกวา ผปตา เปนตน เปนผทคอยคมครองดแลคนในหมบาน

การเซนไหวผบรรพบรษ และผประจำาหมบาน กอนการทำานา นอกจากขอใหดแลคมครองลกหลาน และ คนในหมบานใหอยเยนเปนสข ปราศจากโรคภยแลว ยงเปนการบอกกลาว และออนวอน ขอรองใหทำานาไดผลด ดวยการไหวผบรรพบรษ เปนพธกรรมของครอบครว หรอระหวางเครอญาต สวนการไหวผประจำา

23

หมบาน มทงทเปนพธกรรมสวนบคคล และพธกรรมทจดทำารวมกน ของสมาชกในหมบาน ในภาคอสานม การเลยงผปตา ทดอนปตาซงเปนปาไมใกลๆ หมบาน จำาทำาพรอมกนทงหมบานระหวางเดอน 6 ถง เดอน 7 ในภาคเหนอม พธเซนไหวผเมอง ซงกคอ ผเจาเมอง ทเคยปกครองเมองตางๆ ในสมยกอน พธไหวผเมองเปนพธใหญระดบจงหวด มการบวงสรวง ขอรองใหชวยคมครองบานเมอง ใหอยเยนเปนสข นำาทาบรบรณ ทำามาหากนไดผลด ในพธไหวผเมองน มการนมนตพระสงฆ มาสวดพระพทธมนต เพอใหเปนสรมงคลดวย

พธกรรม ทจดรวมกนในชมชนบางถนในภาคกลาง เปนพธกรรมทางพทธศาสนา ไดแก ประเพณบญกลางบาน และ บญหนาบาน ซงมกจดขนราวๆ ปลายเดอน 5 จนถงเดอน 7 กอนลงมอปรบดนเพอทำานา การทำาบญกลางบานนน ชาวบานจะรวมกนเปนเจาภาพ จดอาหารคาวหวาน ถวายพระสงฆ ตรงบรเวณทเปนศนยกลางหมบาน เปนการทำาบญอทศสวนกศล ใหแกพระภมเจาท เชอวาจะชวยใหทำามาหากนไดผลด มความอดมสมบรณ สวนบญหนาบาน มกจดทำาในหมบาน ทตงขนานกบถนน หรอ แมนำาลำาคลอง ชาวบานจะเลอกบานใด บานหนง เปนศนยรวมทำาบญหนาบาน มจดประสงคอยางเดยวกน

การบวงสรวง เพอขออนญาตเหนไดจาก พธกรรมบวงสรวงผนำาผดน หรอผนา ในภาคเหนอกอนเอานำาเขานามการไหวผนำา เรยกวา พธเลยงผขนนำา ผเหมอง ผฝาย ผหวย เพอขออนญาตใชนำา ในการเกษตรกรรม สวน การไหวผดน หรอผนา นนพบแทบทกถน เปนพธกรรมเพอขออนญาต ใชดนในการทำานา

กอนการทำานา หากชาวบานเกรงวาปนนฝนจะนอย กจะมการทำาพธขอฝน โดยหวงพงในอำานาจลกลบบางอยาง นาสงเกตวาพธขอฝนบางครง มกจะใชวธการทแปลกพสดาร เปนสงทไมพบเหนในชวตประจำาวน บางทกมเรองเพศเขามาปะปนดวย เพราะเรองเพศ เปนสญลกษณของความอดมสมบรณ อาจปรากฏในเพลงรอง หรอวตถท

24

ใชในพธกรรม การขอฝนมวธการตางๆ เชน พธแหนางแมว ซงมอยทวทกภาค ในภาคกลางการแหนางแมวจะทำาในชวงเดอน 6 ถงเดอน 8 บางทม พธป นเมฆ ดวย ในบางทองถน เชนทจงหวดพระนครศรอยธยา มพธทำาบญหลงบาน เปนพธขอฝน โดยนมนตพระสงฆมาทำาพธหลงบาน ในภาคอสาน มการขอฝนหลายแบบ นอกจากแหนางแมวซงเรยกวา พธเตานางแมว แลวกม พธเตาแมนางของ พธเตาแมนางดง พธดงครกดงสาก ประเพณการจดป งไฟ ของภาคเหนอ และภาคอสาน เดมเปนการจดเตอนแถนหรอผฟาขอใหสงฝนลงมา ปจจบนนตความวา การจดบงไฟ เปนการจดเปนพทธบชา ตวอยางพธขอฝน ทเปนพธทางพทธศาสนาไดแก การเทศนพญาคนคาก และ การสวดคาถาปลาชอน ทางเหนอมพธสวดคาถาปลาชอนเชนกน นอกจานมพธแหพระพทธรป ทเรยกวา พระเจาฝนแสนหา พธขอฝนในภาคใตไมคอยม เพราะภาคใตโดยทวไปมฝนตกชกเกอบตลอดทงปอยแลว ยกเวนบางอำาเภอ ในจงหวดสงขลา และจงหวดนราธวาส เชนทตำาบลพร อำาเภอใหญ จงหวดสงขลา มพธแหไซซงเรยกวา พธเชอไซ และทตำาบลพรอน อำาเภอตากใบ จงหวดนราธวาส ม พธแหปลาชอน โดยใชดนเหนยวป น เปนรปปลาชอน พธขอฝนทเปนพระราชพธคอ พระราชพธพรณศาสตร ซงจดทำาขนในเดอน 9 เดมเปนพธพราหมณลวน ตอมามพธสงฆดวย

พธกรรมทมลกษณะเปนการเสยงทาย เชน ทางภาคเหนอ มการใช วดไมวา โดยตดไมใหมความยาวขนาด 1 วาพอด หลงจากอธฐานเสรจแลว กกางแขนออกวดอกครงหนง ถาไมสนกวามอแสดงวาปนนนำาจะนอย ถาไมยาวกวามอกแสดงวาจะมนำามาก ทำานาทำาไรไดผลด จะอดมสมบรณ พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ และ พระราชพธพชมงคล ซงกระทำาในเดอน 6 เปนพระราชพธทแสดงใหเหนวา พระมหากษตรยทรงสงเสรมสนบสนนราษฎร ในการทำาเกษตรกรรม เปนการบำารงขวญเสรมสรางกำาลงใจแกราษฎร พระราช

25

พธจรดพระนงคลแรกนาขวญ เปนพธพราหมณทมลกษณะ เปนการเสยงทายปนนๆ นำาจะมากหรอนอย ขาวปลาอาหารจะบรบรณหรอไม เปดโอกาสใหราษฎร ไดเกบขาวทพระยาแรกนาหวานแทนพระมหากษตรย แลวนำาไปเปนขาวขวญเปนสรมงคลแกไรนา สวนพระราชพธพชมงคล เปนพธสงฆ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โปรดใหมขน เพอใหพระสงฆสวดเปนสรมงคลแกพชพนธธญญาหาร

1.1.1.1.2 พธกรรมในชวงเพ�ะปลกข�วพธกรรมในชวงน เปนพธทจดทำาขนเพอ

ขอรอง ออนวอนใหผหรอเทพชวยดแลขาวทปลก ใหเจรญงอกงามไดผลด ปลอดภยจากสตว ประเภทนก หน และแมลงตางๆ และขอขมาควายทไดเฆยนตในตอนไถนา หลงจากนำาเขานาแลวกม พธแรกนา ภาคอสาน และภาคเหนอเรยกวา แฮกนา มการเซนไหวเจาท หรอ พระภมนา ทางเหนอมการ บชาแมโพสพ และ ทาวจตโลกบาล ดวย เสรจแลวกเรมไถ หลงจากนนกม พธแรกหวาน และเมอตนขาวโตเปนตนกลากม พธแรกดำานา ในพธแรกดำานานนกอนถอนกลาไปดำา มการกลาวขอขมาแมโพสพ และเชญแมโพสพไปอยประจำา ณ ทปกดำา ภายหลงการปกดำา บางทองทในภาคใตม พธสวดทงสวดนา โดยนมนตพระสงฆไปสวดทกลางทงนา เพอขบไลเสนยดจญไร และเพอความเปนสรมงคล นอกจากน มการอญเชญสงศกดสทธใหมาคมครองตนขาว หลงจากหวานหรอดำานาเสรจในสมยกอนม พธทำาขวญควาย เปนการขอขมา และแสดงความปรารถนาดตอควายดวย ปจจบนพธนเหลอนอยลง เพราะหลายแหงใชเครองจกร ในการไถนาแทนควาย ชวงเพาะปลกนเปนชวงทตองดแลรกษา ใหตนขาวงอกงามเจรญเตบโต มพธกรรมไลศตรขาว ศตรสำาคญ คอ หน ภาคกลาง และภาคใตบางแหงม พธไหวหน เปนการขอรองบรรพบรษหน ใหดแลลกหลาน ไมใหมากดกนขาวจนเสยหาย เมอขาวตงทองม พธทำาขวญแมโพสพ ในสมย

26

โบราณหากมนำามากเกนความตองการกม พระราชพธไลเรอ เปนพธไลนำาใหลดลงเรว จดทำาขนในเดอนอาย

1.1.1.1.3 พธกรรมเพอก�รเกบเกยวฉลองผลผลตพธกรรมในชวงน เรมตงแตเมอขาวสกไดเวลาเกบ

เกยว จนกระทงนวด เสรจแลวนำาขาวขนยง และนำาไปปรงเปนอาหาร หรอตกขาย เมอขาวสกไดเวลาเกบเกยวกจะม พธแรกเกยว เปนการบวงสรวง และขอขมาแมโพสพกอนการเกยวขาว เมอเกยวขาวเสรจแลว มพธกอนการนวดขาว คอ พธแรกนวด เปนพธทำาขวญขาว เชญแมโพสพจากทองนาใหเขาสลาน เมอนวดเสรจแลว กอนนำาขาวเขาเกบในยงฉางม พธทำาขวญขาว อกครงหนง เปนการขอขมาทมการนวดขาว ดวยการฟาดขาว หรอใชววควายเหยยบแลว กลาวอญเชญแมโพสพใหมารบเครองสงเวย และมาอยทยงฉาง หลงจากนนม พธปดยง ขอแมโพสพบนดาลใหขาวมมากมาย กนไมรจกหมด หลงจากนนมการ ทานขาวใหม นำาขาวใหมมานงหรอหงถวายพระ เมอจะนำาขาวออกขายม พธเปดยง เปนการขอขมาแมโพสพ และขออนญาตตกขาวขาย

จะเหนไดวา คนไทยประกอบพธอนเนองดวยขาวเปนระยะๆ ในชวงเวลาตงแตกอนการปลกขาว จนกระทงไดผลผลตมาเปนอาหาร และนำาออกขาย พธกรรมดงกลาวแสดงใหเหน แนวความคดความเชอทสบทอดมาแตโบราณ ไดแก ความเชอเรองผ และขวญ

1.1.1.2 ต�มผจด1.1.1.2.1 พธท�งพระร�ชสำ�นก

คองานทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกำาหนดไวเปนประจำาตามโบราณราชประเพณหรอตามกรณเฉพาะในรชกาล ซงจะเสดจพระราชดำาเนนไปทรงประกอบพธและมหมายกำาหนดการแจงรายละเอยดขนตอนของงาน และพระราชกจทจะทรงปฏบตไวพระราชพธทเกยวของกบขาว มดงตอไปน

27

พระร�ชพธจรดพระนงคลแรกน�ขวญ เปนการรวมพระราชพธ 2 พธเขาดวยกนคอ พระราชพธพชมงคล เปนพธสงฆ จด“ ”ขนเปนการทำาขวญเมลดพชพนธตางๆ เชน ขาวเปลอก ขาวเหนยว ขาวฟาง ขาวโพด ถว งา เผอก มน และพชอนๆ เพอใหพชผลเหลานเจรญงอกงาม ปราศจากโรค และแมลงศตรพชรบกวน กบอกพธหนงคอ “พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ หรอ พธแรกนา หรอ แรก” “ ” “นาขวญ ซงเปนพธพราหมณทมมาหลายพนปแลว และมในหลายชาต ”เชน จน อนเดย เปนตน จดขนเพอเปนพธแรกไถกอนทชาวนาจะทำาพธแรกนาในนาขาวของตนเอง เสมอนหนงเปนสญญาณเตอนเพอบอกวา เวลาแหงการทำานาไดมาถงแลว ใหชาวนาเตรยมตวใหพรอมในการทำานา สบเนองจากคนไทยบรโภคขาวเปนอาหารหลก ทงยงปลกขาวเปนอาชพ จงมความสำาคญยงในการดำารงชวต

พระร�ชพธพรณศ�สตร พระราชพธพรณศาสตรเปนพธขอฝนทเปนพระราชพธ เพอขอสงศกดสทธบนดาลใหฝนฟาตกลงมาเพอประโยชนในการทำาเกษตรกรรม คนไทยมความเชอเกยวกบความวปรตของธรรมชาตเชอมโยงกบผปกครองดวย ดงนนการขอฝนจงเปนหนาทสำาคญของพระเจาแผนดนทจะทำาเพอราษฎรดวย เทาทมหลกฐานในหนงสอตำารบทาวศรจฬาลกษณหรอนางนพมาศ บนทกไววา พระราชพธน เมอครงสโขทยมแตพธพราหมณเพยงอยางเดยว จดขนเปนประจำาทกป ในเดอนเกา ซงไมสบทอดมาในสมยหลง พระราชพธพรณศาสตรในสมยสโขทยกระทำาทเทวสถานหลวง โดยพราหมณตงเกย 4 เกยทหนาลานเทวสถาน ประดบดวยราชวตฉตรธง นำาอางทองทง 4 มาวางบนนางกระดานแปนปกตรงหนาเกย ครนถงเวลาฤกษ หมพราหมณมพระครพรหมพรตพธศรบรมหงสเปนประธาน ทำาพธบวงสรวงสงเวยเทพเจาและตงสตยาธษฐานขอฝนใหตกทวสโขทย หลงจากนนพราหมณทง 4 นำาธงปฏากสมอ ลงยนตพรณศาสตรตามขอบ ขางละสคซงปกบชาอย เดนขนเกย อานโองการประกาศแกวสส

28

วลาหกโบกธงกวดแกวงบรกรรมคาถาขอฝนจนสนสามคาบ แลวลงจากเกยเขาเทวสถาน ทำาวนละ 2 เวลา เชาและเยน ทงสน 3 วน

ในสมยกรงศรอยธยามพระราชพธพรณศาสตรมหาเมฆบชาและมการอานโองการขอฝน โดยพราหมณจะเชญรปฤษกไลยโกฏนง 1 ยน 2 ตงกลางแจงหนาหอพระราชพธ ขนหมนพราหมณอานเทพชมนม 1 จบ เปาสงข 2 คน อานวนละ 3 จบทกวน โดยตงรปฤษไวกลางแดดตลอดพธ ครนถงสมยรตนโกสนทรตอนตนยงรบสบทอดพระราชพธพรณศาสตรตามแบบอยธยาโดยตงโรงพธททองสนามหลวง ทำาเฉพาะในปทฝนแลง ไมไดทำาเปนประจำาทกปและจดทำาในเดอนเกาเทานน หากพนเดอนเกาไปแลวแมฝนแลงกไมทำา โดยในสมยรชกาลท 1 ถง รชกาลท 3 โปรดใหนมนตพระสงฆทกอารามหลวงสวดขอฝน จดพธทวดพระศรรตนศาสดาราม ในสมยรชกาลท 4 โปรดใหจดพธขนทพลบพลาบรเวณทองสนามหลวง พระสงฆทกอารามหลวงขอฝนพรอมกน มการโยงสายสญจนจากวดพระศรรตนศาสดารามมายงพลบพลาพธดวย สมยรชกาลท 5 พธพราหมณยงคงทำาอย โดยทำาพรอมกบพธสงฆททองสนามหลวง แตจะแยกออกไปทำาททงสมปอยนอกเมอง มการปลกโรงพธขอกวาง 5 ศอก ยาว 10 ศอก สองหอง มเฉลยงรอบ หลงคามงแตบรเวณเฉลยงรอบ ตรงกลางปลอยโลง ใหอยกลางแดด กนมานรอบ หางไป 3 ศอก ปลกเกยสง 4 ศอก 5 นว มพนกพง 3 ดานตรงหนาเกย ขดสระเปนสญลกษณของหนองนำาในสระตงรปเทวดา นาคและปลา ตรงหนาสระมการป นรปเมฆสองรปคอ ชายหญงเปลอยกายทำาทารวมเพศทาปนขาว โดยกอนการป นเมฆตองมการตงกำานลพรอมทำาพธสงฆดวย ในวนแรกทตงการพระราชพธ จะมขบวนแหพระเปนเจาไปสงทโรงพธ นำาเทวรปตงกงกลางโรงพธ เวลาเชาพระมหาราชครขนเกยอานเวทย โบกธงผาขาวยาว 3 วา รายยนตพรณศาสตร โบกไปมา 3 ครงแลวเปาสงข ขนนางและพราหมณอน นงลอมเทวรปแลวชกประคำาสวดคาถาไปจน 5 โมง

29

เชา(11 นาฬกา) หยดพกตอนหนง บายสวดชกประคำาตอจนมด จากนนพระมหาราชครขนโบกธงเปนสญญาณเลก ทำาดงนทกวนจนกวาจะเลกพระราชพธ พธพราหมณนจะรอฟงพระราชพธสงฆททองสนามหลวง เมอพธสงฆ เลกเมอใดพธพราหมณกจะเลกดวย

พระร�ชพธภทรบท เปนราชพธททำากนมาตงแตครงกรงสโขทย ทำาในกลางเดอนสบ เปนพธลอยบาปของพราหมณ เพอการชำาระบาปของพราหมณใหบรสทธ กอนรบขาวมธปายาสหรอกอนทำาการพระราชพธสารทในปลายเดอนสบ ดงปรากฏในพระราชนพนธพระราชพธสบสองเดอนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหววา ครนเดอนสบ ถงการพระราชพธภทรบทเปนนกขตฤกษ มหาชน“กระทำามธปายาสทาน และจะเดดรวงขาวสาล เปนปฐมเกบเกยว พราหมณทงปวงกเรมการพลกรรมบวงสรวงสงเวยพระไพสพ ฝายขางพระพทธศาสนาพระราชพธภทรบทน หมมหาชนกระทำามธปายาสยาค องคาส (การถวายอาหารพระ) พระภกษสงฆ และเลยงพราหมณ ทงบชาพระรตนตรยดวย เพอจะใหเปนมงคลแกขาวในนา”

พระร�ชพธอ�ศยช คอการแขงเรอของพระเจาแผนดน เพอเสยงทาย ในชวงเวลาเดอนสบเอด ซงรกนดวาเปนชวงเวลาปลายพรรษา ทยงมฝนตกตอเนองอาจเกดปญหานำาทวมขนได และในขณะนนเปนเวลาทรวงขาวเรมเปลยนจากสเหลองออนๆ เปนสเหลองเขม เมลดอวบ แตยงไมแนใจวาธรรมชาตจะเอออำานวยใหผลผลตเตมทหรอไม จะเกดนำาทวมจนขาวในนาเสยหายมากนอยแคไหน จงตองมพธเสยงทายเพอเตรยมรบสถานการณ ชาวบานเรยกวา แขงเรอ แตใน“ ”พระราชพธอยางพราหมณ เรยกวา อาศยชพธ ซงมในกฏมณเฑยร“ ”บาลยคตนกรงศรอยธยา เขยนไวสนๆ สรปสาระสำาคญไดวาเรอ สมร“รถไชย เปนเรอของพระเจาแผนดน กบเรอ ไกรสรมกข เปนเรอ” “ ”ของอครมเหส เรอทงสองลำาเปนเรอเสยงทาย โดยใหฝพาย พายแขงกน มคำาทำานายเปนจารตทรกนอยกอนแลววา หากเรอ สมรรถไชย “ ”

30

ของพระเจาแผนดนแพ บานเมองจะสขเกษม ขาวเหลอ เกลออม แต“ ”ตรงกนขามหากเรอสมรรถชย ชนะ จะมยคเขญ เกดยากแคน ขาวไมเหลอ เกลอไมอม อดอยากปากแหงเปนกลยค พระราชพธอาศะยชมสบเนองมาจนถงยคปลายกรงศรอยธยา และคอยๆ คลายความเชอลงไป

พระร�ชพธไลเรอ เมอถงฤดนำาหลาก เกดนำาทวมไรนา จนไมสามารถเกบเกยวได คนในสมยกอนซงเปนชมชนกสกรรมจะมการทำาพธกรรมใหนำาลด เพอใหสามารถเกบเกยวผลผลตได มหลกฐานปรากฏใหเหนในกฎมณเฑยรบาลเรยกพธนวาไลเรอ แตมเอกสารบางชนเชนในโคลงทวาทศมาสเรยกวา ไลชล คอ ไลนำา ในกฎมณเฑยร“ ”บาล คอการทพระเจาแผนดน เสดจลงประทบเรอพระทนงพรอมอครมเหส ลกเธอ หลานเธอ และ ขนนางผใหญ ตามเสดจเปนขบวนใหญ แตไมไดระบรายละเอยดของพธจงตองคาดคะเนเทยบจากโคลงทวาทศมาส กบบนทกของชาวยโรป รวมถงรองรอยทยงคงเหลอใหเหนในปจจบน เชน การเหเรอของราชสำานกลมนำาเจาพระยา และการไหลเรอไฟของชมชนสองฝงโขง พธไลเรอ เรมดวยขบวนเสดจพยหยาตราชลมารคจากพระนครศรอยธยาแลวลองตามลำาแมนำาลงไปทางทศใต เมอลองเรอไปถงสถานททกำาหนดกทำาพธอยางใดอยางหนง เชน ตงเครองบดพลทำาพธเรยกขวญสขวญแมพระคงคา มทำานองรองลำานำาเหกลอม หลงจากนนพระเจาแผนดน เสดจออกยน กลาง“ ”เรอพระทนง แลว ทรงพชน คอทรงถอพดศกดสทธโบกไปมาเหนอ“ ”นำาจากเหนอลงใต เปนสญลกษณใหพดททรงถอและโบกนน ขอลมใหพดกระแสนำาใหไหลลงโดยเรว นอกจากพระเจาแผนดนทรงพชน แลวยงมการใชดาบศกดสทธฟนสายนำาใหขาด เพอเรงรดใหนำาลดดวย ดงปรากฏอยในคำาใหการของขนหลวงหาวด วาพธไลเรอ หรอไลนำา แตกอนนนพระเจาแผนดนเสดจทรงเรอพระทนงในเวลานำาขน รบสงใหนำาลด แลวทรงพระแสงฟนลงไป นำากลดตามพระราชประสงคและยงม

31

ปรากฏในบนทกของราชทตฝรงเศส นายนโคลาสแชวแวส ระบวา สม“เดจพระนารายณ เสดจไปประกอบพระราชพธฟนนำา เพอมใหนำาทวมมากขน”

พระร�ชพธเฉวยนพระโคกนเลยง เปนพระราชพธททำาในเดอนย แตเลกเสยนานแลว ดงหลกฐานในหนงสอตำารบทาวศรจฬาลกษณ หรอ นางนพมาศบนทกไววา เดอนย ถงการพระราชพธบษย“าภเษกเถลงพระโคกนเลยงเปนนกขตฤกษ หมนางใดกไดดชดชกวาวหงาวฟงสำาเนยงเสยงวาวเสนาะลนฟาไปทงทวาราตร คอการนำาพระ”โคมากนหญาและจดพธสมโภช โดยมบนทกในหนงสอ ประเพณและพธกรรมในวรรณคดไทย ไดสนนษฐานเกยวกบพระราชพธนวา พระรวงเจาจะมการสรงนำาเขาพธและมการเสยงทายพระโคใหกนอาหาร เชน ขาวโพด ถวเขยว ขาวเปลอก เพอทรงทำานายวาในปนน ๆ นำาทาจะเปนเชนไร ขาวปลา อาหาร จะมความอดมสมบรณหรอไม ซงคลายกบพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญในปจจบน

พระร�ชพธธ�นยเท�ะห ในสมยโบราณ การจดการกบตอ หรอซง หรอฟางขาว เปนเรองทสำาคญและเชอวาเปนเรองศกดสทธทสงผลถงความมนคงของชวตในอนาคตดวย วาขาวทเพาะปลกในปตอไปจะเจรญงอกงามอดมสมบรณมากนอยอยางไร ขนอยกบการจดการของปน เหตนเองจงมพธกรรมเรยกวา เผาขาว หมายถงการจดไฟ“ ”เผาตอ หรอซงในนา โดยมความเชอวาเปนการ สงแมโพสพกลบสถนเดมหลงเสรจสนการชวยเหลอมนษยใหมพชพนธธญญาหารแลว พระราชพธธานยเทาะห (ในภาษาสนสกฤต ธานย แปลวาขาว สวน เทาะห แปลวาการเผา) เปนพระราชพธในเดอนสาม เปนพธเกาตงแตสมยสโขทย ในสมยกรงศรอยธยาปรากฏหลกฐานในกาพยหอโคลงนราศธารโศกของเจาฟาธรรมาธเบศร โดยพธธานยเทาะหนจะมการแหพระแมโพสพไปตามถนน เพอนำาเอาฟางขาวมาเผา มคนแตงชดดวยเสอสเขยวขางหนง สแดงอกขางหนง สวมเทรดสมมตวาเปนพระอนทร กบ

32

พระพรหมแยงรวงขาวกน เปนการเสยงทาย แลวมคำาทำานายอนาคตของพชพนธธญญาหาร เพอเตรยมรบสถานการณทจะเกดขน โดยหากพจารณาตามเนอหาของพระราชพธแลว จะเหนไดวาพระราชพธธานยเทาะห เปนพธททำาตอเนองจากการนวดสงฟางขาวเสรจแลวจงนำาเอาฟางขาวไปเผารวมทงขาวทเสยหายเพราะเมลดลบ หรอถกเพลย ดวง แมลงตางๆ นำามาเผาทำาลาย

1.1.1.2.2 พธร�ษฎร คอประเพณพธกรรมตางๆ ทประชาชนทวไปจดขน ทงท

เปนประเพณเกยวกบชวต เกยวเนองกบเทศกาล งานบญประเพณ ตางจากประเพณหลวงทพระมหากษตรยทรงประกอบขนหรอเปนประเพณทจดขนในราชสำานก โดยพธราษฎรทเกยวของกบขาว มดงตอไปน

พธสขวญข�วหรอเอ�ขวญข�ว เปนการบอกกลาวกอนทจะทำาการต หรอนวดขาวบางแหงกทำาหลงจากเกบเกยวขาวเสรจเรยบรอยกอนจะเอาขนหลอง(ยงฉาง) ถอเปนการอนเชญขวญขาวมาสยงฉาง บางแหงจะทำาหลงการเกบเกยวเสรจเรยบรอย ถอเปนการเรยกขวญขาวทตกหลนในขณะนวดขาว พธสขวญขาวจะทำาในลานนวดขาว หรอบางแหงกจะทำาในสถานทเดยวกนกบททำาพธแรกนา ในการทำาพธจะจดเตรยมพานบายศร 1 ชด ไกตม 1 ค เหลา 2 ไห ขาวตอกดอกไม 2 ชด ขาวเหนยว 1 กระตบ หมาก พล เมยง บหร 1 ชด โดยเจาของนาอาจเปนผกลาวคำาสงเวยดวยตนเอง หรอใหผเชยวชาญทางพธกรรม(ปจารย) ของหมบานมาทำาพธให

พธสขวญคว�ยหรอฮองขวญคว�ย เปนพธททำากน เมอเสรจจากการปลกขาวแลว เปนการเตอนใจใหระลกถงบญคณของควายทไดใหแรงงานไถนาใหคนสามารถปลกขาวได ซงบางครงอาจมการเฆยนต ดดา จงตองทำาพธนเพอเปนการขอขมาทไดลวงเกน

33

เปนการสอนใหคนรจกความกตญญรคณ มเมตตากรณา สำานกในความผดของตน ผทำาพธมกเปนเจาของควายเอง หรอในกรณทไมสนทดในการทำาพธอาจใหผอนทำาแทนได

ก�รทำ�พธสขวญคว�ยจะประกอบพธในบรเวณคอกคว�ย โดยจะตองจดเตรยมหญาออนมากเพยงพอใหควายกนตลอดชวงทำาพธประมาณ 1-2 กวย (ตะกรา) ดอกไม ธป เทยน 3 กรวย (ธป 4 ดอก เทยน 4 แทง) ไกตม 2 ตว เหลาขาว 1 ขวด ขาวเหนยว 1 ป น กลวยสก 1 ลก หมาก 1 คำา พล 1 ใบ ดายสายสญจน และนำาสมปอย ผ ประกอบพธจะนำาเครองพธวางไวทมมใดมมหนงของคอกควาย แลวใสแอกเขากบควาย จากนนกลาวคำาเชญขวญ เมอกลาวถงทอนทวา ปลดแอกแลว กใหทำาการปลดแอกออก แลวนำากรวย“ ”ดอกไมธปเทยนมดไวทเขาควายขางละ 1 กรวย อกกรวยผกไวทดานหลงของหวควาย หลงจากกลาวคำาเชญขวญจบลง กจะทำาการปอนขาว ปอนนำาใหแกควาย พรอมกบนำานำาสมปอยมาประพรมควายเปนการขอขมา การประกอบพธนอาจมรายละเอยดแตกตางกนบางในแตละทองถน

พธเลยงผขนนำ� ขนนำา คอแหลงกำาเนดของลำานำาแตละสาย อาจเปนดงไมขนาดใหญ หนองนำา หรอทองดอยใตเขา ขนนำามกเปนแหลงไมใหญนก แตเมอนำาจากแตละขนนำาไหลไปสมทบกน กจะมขนาดใหญขนกลายเปนลำานำาขนาดใหญ ผขนนำ� คอสงทสถตอยตามตนนำา เพออารกษตนนำาลำาธาร เพอใหชวยบนดาลใหนำาไหลออกจากตานำา ตลอดเวลาไมขาดสายเพอใหการทำานาเปนไปดวยดตลอดฤดกาล ในภาคเหนอกอนเอานำาเขานาจะมการไหวผนำา เรยกวา พธเลยงผขนนำา ผเหมอง ผฝาย ผหวย เพอขออนญาตใชนำาในการเกษตรกรรม เปนการแสดงความกตญญตอธรรมชาต ทเอออำานวยความอดมสมบรณใหมนษย ใหมองเหนความสำาคญของธรรมชาตทมตอมนษย พธเลยงผขนนำาเปนพธทชาวบานจะรวมกนทำาในชมชน จงแฝงไวดวย

34

กศโลบายเพอใหเกดความสามคค ใหรจกเสยสละเพอประโยชนของสวนรวม

พธแฮกน�หรอแรกน� เปนพธกรรมททำากอนจะเรมไถนา ทำากนในแตละครอบครว เพอบวงสรวงหรอบชาเทพยดาทคมครองเกยวกบการทำานา คอทาวจตโลกบาล และแมโคสก(แมโพสพ) แมธรณ เพอใหเกดสรมงคล ใหการไถนาเปนไปดวยด ชวยใหกลาในนาพนจากแมลง หอย ป ทจะมาเบยดเบยน ตลอดจนผลผลตงอกงามด ในการจะประกอบพธแฮกนา ตองตรวจหาวนดตามความเชอของชาวเหนอ แตทวไปทงายกจะถอเอาวนอาทตยหรอวนพฤหสบด และตองจดเตรยมเครองพลกรรมประกอบดวย

- ตงเขาแรก (โตะ หรอตงสำาหรบวางเครองสงเวย)- ลำาไมไผหรอไมรวก ตดแตโคนเลาะกงกานออกใหหมด- ตาเหลว (คอ เฉลว)- ไมวอง (คอไมไผจกเปนตอกเสนบาง สานเปนหวง

วงกลม)- รปปลาสำาหรบหอย สานดวยเสนตอกไมไผ- แทนทาวทงส (คอทวางเครองสงเวยทาวจตโลกบาล)- สวยดอก (คอกรวยใสดอกไมธปเทยน จำานวน 5 อน)- สอหลอ (คอทใสเครองพลกรรม ทำาจากไมไผปลอง นำา

มาผาเปนซก แลวเอาไมไผสานตามซ เปนรปวงกลม ทำาใหปากขยายออกคลายกรวย จำานวน 5 อน นำามาปกไวรอบ ตงเขาแรก)

- ตวก (คอกระทงขนาดเลกทำาดวยใบตอง สำาหรบใสเครองพลกรรม สงเวยแมธรณ)หลงจากเตรยมเครองพลกรรมพรอมแลว พอนา(หวหนาครอบครว) พรอมภรรยาและบตร นำาเครองพลกรรมไปยงทนา นำาเครองพลกรรมวางบนแทนทาวทงส สวนหนงวางบนสอหลอเพอสงเวยแมโพสพ และใสตวกไวสงเวยแมธรณ จากนนจดธป เทยนบชา ถาพอนามความรในการ

35

พลกรรมกจะทำาพธเอง ถาไมรกจะไปขอใหปจารย (ผเชยวชาญทางพธกรรมประจำาหมบาน) มาชวยทำาพธให โดยจะกลาวสงเวยทาวทงสกอน แลวจงกลาวคำาสงเวยแมโพสพและแมธรณตามลำาดบจนเสรจพธ จากนนกเรมไถ

การเรมไถนน นอกจากวนด แลวชาวนาจะคำานงถงพญานาคใหนำาในวนปใหมสงกรานตดวยวา ปนนาคหนหวไปทางทศใด(นาคอวายหว) การแรกไถกจะเรมจากทศหวนาคไปยงทศหางนาค ไมยอนทาง อนจะเปนการทวนเกลดนาค (ไถเสาะเกลดนาค) และไมไถในทศตามขวางของลำาตวนาค(ไถคางทองนาค) เพราะถอวาเปนการตานทานฤทธพญานาคผดแล สงผลตอความเปนไปในการไถนา เชน ไถหก ควายตนกลว คนไถไดรบอนตราย รวมไปถงขาวกลาและผลผลตในนาเสยหายได

พธบญคนล�นหรอพธบญเข�ล�น เปนการทำาบญประจำาเดอนย จงมชอเรยกอกชอวา บญเดอนยเปนพธทำาบญสขวญขาว เมอชาวนาอสานทำาการนวดขาวเสรจ จะนำามากองไวจนสง เรยกวา คน“ลาน กอนจะนำาขาวเขาเกบในยงจะทำาพธ บญคนลาน เพอเปนการ” “ ”เฉลมฉลองในโอกาสนวดขาวเสรจเรยบรอยแลว ดวยการเชญญาตพนอง เพอนบานมารวมทำาบญ เตรยมอาหาร คาวหวานไวถวายพระสงฆ เตรยมเครองเซนบชาแมโคสก(แมโพสพ) แมธรณ เตรยมดายสายสญจนขงรอบกองขาว นมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต เมอพระสงฆเจรญพระพทธมนตแลวจงถวายอาหาร จากนนนำาขาวปลาอาหารมาเลยงญาตพนอง เพอนบานทมารวมทำาบญ เมอพระสงฆฉนทเสรจจงใหพร อนโมทนา ประพรมนำามนตใหแกญาตพนอง เพอนบาน ตลอดจนลานขาว นา วว ควาย เจาของนาเพอเปนสรมงคล บางแหงจะนำาหมอขวญมาทำาพธสขวญขาว ขณะทพระสงฆกำาลงฉนท กอนพระสงฆใหพร โดยหมอขวญจะเรมพธสขวญขาว ซงเนอความคำาสวดส

36

ขวญจะกลาวขอโทษแมโพสพทไดกระทำาลวงเกน โดยใชควายเหยยบยำา ขอใหแมโพสพมาอยเปนขวญกองขาวในลานตอไป

พธบญบงไฟหรอบญเดอนหก เปนพธการขอฝนทยงใหญทสดของภาคอสาน ชาวบานจะรวมแรงรวมใจกนทกครวเรอน เปนทงงานบญและงานสนกสนานรนเรงควบคกนไป เปนสญญาณของการตกกลาและเรมฤดทำานาใหม โดยคนอสานมความเชอวามเทพเจาแหงฝน หรอพญาแถน ผซงชวยบนดาลใหฝนตก ชนชอบการบชาดวยไฟ ชาวอสานจงหาวธในการทำาใหพญาแถนโปรด ดวยการสงบงไฟขนไปเพอบชาเทพเจาองคน แลวทานจะบนดาลใหฝนตกลงมาตามฤดกาล ใหมความอดมสมบรณเมอเรมตนฤดกาลทำานา ในภาษาอสานนน บงคอกระบอกไม ดงนน บงไฟ กคอกระบอกไมไผทบรรจ“ ”ดนปนตำาใหแนนเตมกระบอก มไมไผทอนยาวผกเปนหาง ตวบงไฟประดบดวยกระดาษหลากสเปนรปตางๆ ทนยมคอรปพญานาค

ก�รจดพธบญบงไฟ ชาวบานจะตกลงกนวาจะจดงานในวนใด สวนใหญจะประมาณเดอนหก และจะบอกบญไปยงหมบานใกลเคยงเพอจดหาบงไฟและเซงมาแขงขนประชนกน เมอถงวนโฮม (กอนจะถงวนแหบงไฟ 1 วน) ชาวบานจะจดทำาบญเลยงพระ ถาบานใดมผจะอปสมบทกทำาพธบวชนาคในวนนดวย เมอไดเวลาทางวดจะตกลองเปนสญญาณใหนำาบงไฟมารวมกนทวด มการจดขบวนแหบงไฟ จดเสลยงหรอคานหามใหพระภกษผเปนเจาอาวาสนำาหนาขบวน ตามดวยขบวนฟอนรำา(เซงบงไฟ) ขบวนตลก แลวตามดวยบงไฟคณะตางๆ แหไปตามละแวกบาน โดยการเซงนนจะรองเปนกลอนรายยาว (กาพยเซง) เลาประวต หรอเปนการใหพร หรอตลกขบขน ในสมยโบราณคำาเซงจะมคำาหยาบปนอยดวยโดยเฉพาะเรองอวยวะเพศ เนองจากเปนสญลกษณของความอดมสมบรณ นอกจากนยงอาจพบเหนมรปอวยวะเพศ หรอหนชาย หญง ทมกลไกกระตกดวยเชอกแสดงทาเพศ

37

สมพนธเขามาในขบวนแหดวย โดยจะไมถอกนเพราะเปนประเพณทปฏบตสบตอกนมานาน จากนนในวนรงขนตอนเชา

มก�รทำ�บญตกบ�ตร ถว�ยภตต�ห�รพระภกษสงฆ เสรจแลวจะนำาบงไฟแหไปยงสถานททกำาหนด มกอยกลางทงไกลจากชมชน เพอจดใหบงไฟพงทะยานไปบนทองฟา โดยพรรคพวกกจะตฆอง โหรองเพอเอาใจชวย ถาบงไฟของคณะใดขนสงกเปนผชนะ ถาขนสงมากกจะดใจ พากนแบกชางทำาบงไฟไปสรงนำายนด แตหากบงไฟของคณะใดไมขนหรอแตกเสยกอน ชางบงไฟ และผสนทสนมกจะถกจบโยนลงโคลนเลนกนอยางสนกสนาน เสรจจากการจดบงไฟทกคนจะแยกยายกลบบานไปรอฟาฝนเพอทำานาตอไป

พธโยนครกโยนส�กหรอ ดงครกดงส�ก เปนพธกรรมเพอเสยงทายเกยวกบฝนอกพธกรรมหนง เปนพธทมลกษณะงายๆ ไมซบซอนมครกและสากตำาขาวเปนอปกรณสำาคญ โดยนำาครกและสากผกดวยเชอกอยางละเสน แบงผดงหญงและชายจำานวนเทาๆกน จบปลายเชอกคนละดาน แตงเครองคายขนหา(ดอกไมและเทยนอยางละหา จดใสพาน เรยกวา ขนหา) บชาเทวดาเพอขอฝน แลวตงจตอธษฐานตามความพอใจ เชน อธษฐานวาถาฝนตกใหฝายหญงแพ ถาฝนแลงใหฝายชายแพ จากนนเรมการดงครกดงสาก ชกเยอกนจนทราบผล ชาวอสานมความเชอวาฝนฟาในปนนจะเปนตามทไดตงจตอธษฐาน

ต�แฮกหรอผต�แฮก เปนผประจำาไรนาผเปนเจาของนา ตามความเชอของชาวอสานนาทกผนจะมผตาแฮก อย เมอชาวบานเขาหกรางถางพงเพอทำาทนา กจะทำาพธเชญผตาแฮกมาดแลนาขาว ดแลขาวกลา ไมใหเสยหาย ไมใหวว ควายมากน ไมใหเกดแมลงตางๆ ดงนนชาวอสานจะตงศาลตาแฮก หรอตบตาแฮก ใหผตาแฮกอยอาศย และในทกปชาวอสานจะทำาพธเลยงผตาแฮก กอนการลงมอทำานา ซงจะทำากนในเดอนหกและจะทำาอกครงหลงการเกบเกยว โดยในการทำาพธเลยงผ

38

ตาแฮก จะตองจดเตรยมขาวสาก 1 ป น ขาวตมมดตดเปนชนเลกๆ คลกมะพราวขด ถอเปนของคาวหวาน มแจว ปลาป ง กบป ง เขยดปงแลวแตจะหาได เหลา 1 ขวด ขนหมากเบงใสหมาก 1 คำา ยาสบ 1 มวน นำา 1 จอก ไกตม 1 ตว นำามาเลยงผตาแฮกแลวอธษฐานขอความคมครองจากผตาแฮกใหขาวในนาอดมสมบรณด

พธทำ�ขวญข�วหรอพธทำ�ขวญแมโพสพ เปนการแสดงความกตญญตอขาว ซงเปนพชทเลยงชวตคนไทยคนไทยมความเชอวาทงคนและสตวจะมสงหนงเรยกวา ขวญ สงอยถาขวญไมอย“ ”ประจำาสงมชวตตองตาย ขาวเปนสงมชวตจงมขวญจงตองบำารงขวญขาวไวใหอยประจำาอยาใหหนไปเพราะจะทำาใหขาวไมงอกงามหรอตายไดอกทงมความเชอวาขาวเปนของศกดสทธ มแมโพสพสถตอยและเชอวาหากแมโพสพไดรบเครองสงเวยแลวผลผลตจะอดมสมบรณดงนนจงจดพธกรรมเพอเอาใจแมโพสพตงแตเรมปลกจนไดขาวใสในยงฉางการทำาขวญขาวแตโบราณนยมทำา 4 ครง คอ ตอนลงมอไถและหวานขาวลงนาครงแรกตอนขาวเรมตงทอง ตอนเกบเกยวหรอขนขาวขนลาน และตอนขนขาวเขายงฉางแลวในปจจบนนยมทำาขวญขาว 2 ชวง คอ ชวงทขาวตงทองและเมอถงเวลาเกบเกยว

ชวงแรกเมอขาวตงทองชาวนาจะนำาตาเหลวไปปกไวทหวนาและขอบชาพระแมโพสพโดยจะจดเตรยมเครองเซนประกอบดวยของรสเปรยว(เนองจากเชอวาแมโพสพกเปนสงมชวตเชนเดยวกน เมอตงทองจงตองการทานอาหารเหมอนกบคนทอง) ออย นำามะพราว นอกเหนอจากหมาก พลธงกระดาษส ผาแดง ผาขาว ใสลงในชะลอมเลกๆแลวผกเครองเซนเขากบตนขาวดวยดายสแดงและขาว จากนนพรมนำาหอมแปงรำาทตนขาว แลวจดธปปกลงบนทนา พรอมกบการกลาวคำาขอขมา ขอพรตางๆ เชนใหผลผลตสง เปนตน เมอถงชวงขาวพรอมเกบเกยวกจะทำาขวญขาวดวยการนำา หมากพลจบ 1 คำา บหรมวน 1 มวน เพอไปเชญพระแมโพสพโดยผหญงจะเกยวขาว 1 กำา นำาไปบชา

39

เปนขาวแมโพสพในยงฉาง พรอมดวยผาแดงผาขาว ขนาด 1 คบ อยางละ 1 ผนใสไวในกระบงและเมอนำาขาวขนยงแลวชาวนาจะไมเปดยงเอาขาวออกมาบอยครง ในบางแหงเชนจงหวดราชบรเมอจะเปดยงจะตองจดธปเทยนบชาบอกกลาวแมโพสพกอน

พธบญกล�งบ�น เปนพธกรรมทางพทธศาสนา จดขนในราวปลายเดอน 5 จนถงเดอน 7 (เมษายน ถง มถนายน) กอนลงมอปรบดนเพอทำานา ชาวนาในทองถนตางๆ จะจดงานทำาบญกลางบาน โดยชาวบานจะรวมกนจดอาหารคาวหวานถวายพระสงฆบรเวณกลางหมบาน โดยชาวบานมความเชอวาเปนการอทศสวนกศลใหแกพระภมเจาท ชวยใหการทำามาหากนไดผลด มความอดมสมบรณ

พธปดยง เปนการขอใหแมโพสพบนดาลใหขาวมมากมาย กนไมรจกหมด พธนจะทำาเมอนวดขาวเสรจเรยบรอย และนำาขาวเกบเขายงฉางแลว โดยจะเหลอขาวไวทลานนวดขาว 1 ขนเพอทำาพธ ในการทำาพธจะทำาในวนศกร มเครองสงเวยเปนขนมตมขาว ขาวปากหมอและไข โดยจะเลอกชายหรอหญงทเกดปมะโรงตามความเชอโบราณทวา ปมะโรงเปนนกษตรทไมทำาอนตรายแกพชธญญาหาร เปนผทำาพธทลานนวดขาว โดยเอาทพพตกขาวเปลอกทเหลอในลานขาวใสในขน ตกไปพลางพดไปวา ขอใหแมโพสพชวยบนดาลใหมขาวมากมาย ตกตวง“เทาไหรไมหมด เมอไดขาวเตมขนแลว นำาขนขาวไปเทใสลงในยงทเกบ”ขาวเปนขาวเชอของแมโพสพ เมอเซนสงเวยเสรจกเปนอนเสรจพธปดยง

พธเปดยง พธเปดยง จะเกยวกบการขายขาวออกจากยง หามทำาในวนศกร พธเปดยงทำาโดยเอาขนตกบาตรตกขาวเปลอกไว 1 ขนแลวเอยคำาบอกแมโพสพวา อยาตระหนกตกใจขอเชญมงขวญอย“กบเหยาเฝากบนา ตกตวงขาวใหไดรอยเกวยน พนเกวยน กลาวเสรจ”แลวกตกขาวขายตอไปได สวนขาวทตกไวขนหนงนน นำาไปสซอมเปนขาวสาร แลวหงใสบาตรถวายพระใหหมด ในบางทองถนเชนจงหวด

40

ราชบรถอเคลดวาเมอนำาขาวขนยงแลวจะไมเปดยงเอาขาวออกมาบอยๆ จะเปดเมอจำาเปนตองใชขาวจำานวนมาก หรอเมอจะขายขาวเทานน เพราะเกรงวาแมโพสพจะโกรธและหนไป ดงนนกอนการนำาขาวขนยงจะตองแบงขาวไวกนใหพอตอความตองการจะไดไมตองเปดยงโดยไมจำาเปน

พธแหน�งแมว เปนพธกรรมอยางหนงของคนไทยทประกอบอาชพทางการเกษตร โดยเฉพาะในภาคกลาง เพอขอใหฝนฟาตกตองตามฤดกาล โดยทวไปชาวนาจะคาดหวงวาเมอเขาเดอนหก เปนตนฤดฝน ยอมตองมฝนตกลงมาใหดนชมชน ออนซย พอทจะทำาการไถคราดเบกหนาดน เปนการเตรยมพรอมสำาหรบการหวานขาว แตหากปใดฝนยงไมมเคาจะตกตามฤดกาล จงตองพงพาสงเหนอธรรมชาตดวยความเชอทวา แมวเปนสตวเกลยดฝน ถาฝนตกลงมาเมอใดแมวจะรองทนท ดงนนชาวนาจงถอเคลดวา จะตองรวมมอกนสาดนำาทำาใหแมวรองมากทสด เพอขอใหฝนตกลงมา พธแหนางแมว ทำาขนงายๆ ไมตองอาศยฤกษยาม ถอเอาความพรอมของคนในชมชนเปนหลก อาจทำากนตอนเชา หรอตอนเยนกได แตสวนใหญนยมตอนเยน โดยชาวบานจะนำาแมวตวเมยตวหนงหรอหลายตวมาใสชะลอม ลอบ ของ เขง หรอตะกรา อยางใดอยางหนง กอนจะปดฝาเพอขงแมวอยางแนนหนา ผอาวโสทสดจะเปนผเรมพธโดยพดกบแมววา “นางแมวเอย ขอฟา ขอฝน ใหตกลงมาดวยนะ จากนนจะพากนรอง… ”รำาทำาเพลง แหแหนไปทวหมบาน บทเพลงสำาหรบรองแหนางแมวจะมความคลายคลงกน อาจมรายละเอยดแตกตางกนไปบางตามแตละทองถน การแหนางแมวมกมหวขบวนคนหนงถอพานหรอขนขนาดยอมๆ ใสดอกไม ธปเทยน เดนนำาหนาขบวน สวนคนทมารวมขบวนมกจะหา ฉง ฉาบ กรบ โหมง ตามแตจะหาไดตดมอมาดวย ขบวนแหนางแมวน จะแหไปตามละแวกบาน(มกเรมจากบานผใหญ ในชมชนกอน) เมอไปถงบานใดกจะหยดชวคราว เจาบานหรอคนในบานกจะร

41

ธรรมเนยม จะนำานำามาสาดรดตะกราทใสแมวใหเปยกมากทสด แลวอาจนำาของกนตามทมอยมาเลยงผทรวมมาในขบวนแห จากนนขบวนกจะเคลอนไปยงบานอนจนทวทกบานในละแวกนน สนสดดวยการเวยนกลบไปทตงตนขบวนแห เลยงขาวปลาอาหารกนจนอม เสรจแลวแยกยายกลบบานของตนเอง โดยมความเชอกนวาเมอจดขบวนแหขนแลว ฝนอาจตกลงมาทนท หรอตกหลงจากทำาพธเสรจ หรอภายใน 3 วน 7 วน เมอเกน 7 วน แลวฝนยงไมตก กจะตองจดขบวนแหขนเปนครงท 2 และถาหากฝนยงไมตกอกใน 7 วน 15 วน จะตองระดมคนทวทงหมบานเขาขบวนแหครงสดทาย จดขบวนแหยงใหญกวาทกครง แตถาหากทำาครงท 3 แลวฝนยงไมตกอก พยากรณไดวาปนฝนจะแลงตนขาวไมงอกงาม

พธกดขวญข�ว คอการทำาขวญขาวของชาวนาภาคใต ทำาเมอขาวเรมตงทองเปนการอนเชญขวญแมโพสพ โดยจะจดเตรยมเครองสงเวยทมแตขนมเชน ขนมตมแดงตมขาว ขนมถว ขนมงา และมแปงหอม นำามนหอมในการทำาพธจะเลอกในนาขาวดวาตรงบรเวณใดทตงทองงามมากกจะตงขนมเพอสงเวยตรงบรเวณนนแลวจดธปเทยนกลาวคำาอนเชญแมโพสพเสรจแลวนำาเอาแปงหอม นำามนหอมทาตามใบขาว คลายการเจม 3 – 7 กอแลวนำาขนมกลบ สวนแปงหอม นำามนหอมจะนำาไปเกบไวในยง

พธทำ�ขวญคอก เปนพธทชาวนาภาคใตจะทำากอนลงมอไถนาเนองจากตอนสนฤดทำานาในแตละปชาวนาจะปลอยควายออกไปอยตามทงครนเมอถงฤดทำานาจะเรมทำาพธ เรยกวา ทำาขวญคอก “ ”เพอนำาควายทปลอยใหออกไปหากนตามทง ใหกลบเขาคอก เครองทำาขวญคอกประกอบดวย ขนมตมแดง ขนมตมขาว อาหารคาวหวานไก 1 ตว เหลา 1 ขวดเมอทำาพธใหเอยชอพระภมเจาททคอกวา ธรรม“เณร และ นางครา ซงเปนผใหกำาเนดควาย เสรจแลวใหนำาควายเขา” “ ”

42

คอกไดพธทำาขวญคอกมกนยมทำาในวนองคาร และวนพธและจะมการประเดมใหควายไปเรมไถนาในวนนนดวย

พธรวบข�วหรอพธผกข�ว เปนการทำาขวญขาวของชาวนาภาคใตเมอขาวในนาเรมสกพอทจะทำาการเกบเกยวไดแลว โดยจะจดเตรยมเครองของขลงทำาขวญในพธรวบขาวคอหวา 1 กง ใบรมขาว 1 ใบ หวายนำา 1 ทาง หวายขม 1 ทาง นำาขาว 1 ตนคลา 1 ตน ใบฝกขาว 1 ใบ ชะพดพระ 1 ตน มงเล 1 ตน และวานยายเภาแลวรวบตนขาวประมาณ 5-7 กอ มาผกดวยดายแดง ดายขาว ใหตดกบหลก จากนนทำาพธตงเครองพลกรรมบนหลกประกอบดวย ขนมตมแดง ขนมตมขาว ขาวปากหมอขาวเหนยว 1 ชอน ขาวเจา 1 ชอน ไขไก 1 ฟอง ปลาสลด ปลาสลาด ปลาหมอ ปลากระด ปลาโอ เทยน 1 เลม ธป 3 ดอก หมาก 1 คำา ดอกไม 3 ดอก ใสในชามเบญจรงคเมอเสรจพธกรรมจงเรมเกบเกยวได โดยชาวนาจะใชแกระเกบเกยวขาวเปนรวงเพราะถอคตวาถาใชเคยวเกยวแลว แมโพสพจะหนไป

พธล�ซง เปนประเพณประจำาปของจงหวดในแถบชายแดนภาคใต เพอเปนการแกบนหรอเซนสงเวยสงศกดสทธทเคยบนบานมากอน และขอบนบานใหปถดไปไดขาวอดมสมบรณ อาจมการเรยกชอตางกนออกไปเชน ชาว อ.สายบร จ.ปตตาน เรยกวา ลาซง ชาวไทย“ ”พทธ อ.ตากใบ จ.นราธวาส เรยกวา ลมซง หรอ กนขนมจน หรอ กน“ ”ฟองขาว หรอ กนทองขาว ชาวไทยมสลมเรยกวา ปยอมอแน พธ” “ ”ลาซงจะทำาในเดอน 6 หลงฤดเกบเกยว แตจะเปนวนใดแลวแตชาวบานจะตกลงกน ในการทำาพธจะเรมดวยการใหหมอไสยศาสตร เอาซงขาวทชาวบานตดหรอถอนมาจากนาทเกบเกยวเปนแปลงสดทายบานละ 2-3 ซง มารวมกน แลวแบงซงออกเปน 2 สวน สวนหนงทำาเปนหนผชาย และอกสวนทำาเปนหนผหญง ใหมหว คอ ลำาตว แขน ขา ตรงสวนคอทำาเปนชองกลวงไวใสอาหาร เรยกหนนวา ชมพก หนผชายจะแตงตว“ ”หรอไมกได สวนหนผหญงตองมการแตงกายโดยนงผาถง และสวม

43

เสอใหดวย ทำาผมในลกษณะเกลามวย ทดดอกไมในสวนทสมมตเปนห เมอทำา ชมพก เสรจเรยบรอย ผรวมพธจะชวยกนจดตงศาลเพยง“ ”ตาขน พรอมตงเครองเซนทเตรยมมาทศาลเพยงตา โดยวางดอกมะพราว และมะพราวออน 1 ผล นำา และภาชนะทจะใสสงของอน ทใชเซนสรวงเจาทนา และแมโพสพ ประกอบดวย ขาวเจา ขาวเหนยว แกงเปดแกงไก (อาจใช ไขเปด หรอ ไขไก แทนได) ปลามหวมหาง อยางละพอประมาณ จดตงศาลเพยงตาเสรจเรยบรอยแลว ปเสอ จดเชยนหมาก หมอนสำาหรบหนน ธปเทยนและสำารบกบขาว ตงบนเสอ จากนนนำาชมพกจดทานงคกนบนเสอ หนผหญงนงดานซาย หนผชายนงดานขวา เพอทำาพธแตงงาน และทำาขวญใหกบชมพก ในชวงนผรวมพธทงหมดจะนงลอมชมพก แลวจดธปเทยนบชาพระ จากนนประกาศอนเชญเจาท เจานา ใหมารบเครองเซน แลวโรยขาวสารและดอกไมใหชมพก ในชวงนผรวมพธจะเดนเทยน โบกควนใหชมพก ไปรอบๆ จนครบ 3 รอบ แลวชวยกนปอนขาว และนำาใหชมพก โดยใสลงไปทางชองทคอชมพก เสรจแลวนำาอาหารทเหลอใสภาชนะวางบนศาลเพยงตา แลวกลบมานงรอบชมพก ประกาศถงเจาทนา และแมโพสพ ขอใหการทำานาปตอไปจงไดผลด ตนขาวงอกงาม ผลผลตสง อยาใหขาวในนาลบ เปนอนเสรจพธแตงงานใหชมพก เมอเสรจพธแตงงานใหชมพกแลว ผรวมพธจะชวยกนอาบนำา ทาแปง ประพรมนำาหอมอบรำา ใหชมพก จากนนชวยกนหามชมพกไปรมปาใกลๆ ทองนาททำาพธ (มกอยใกลวด) ชวยกนตดเชอกทมดตวชมพก ใหขาดเพอทำาลายชมพก แลวโยนซงจากตวชมพกขนสทองฟาเปนอนเสรจพธ

ประเพณสงกร�นต เปนประเพณทมสบมาตงแตสมยโบราณ เปนเวลาถงคราวสนสดของปหนงๆ เปลยนปนกษตรเรมศกราชใหม เปนการขนปใหมตามประเพณนยมของบานเมอง ทางราชการจะประกาศพระราชกฤษฎกาวาดวยเรองมหาสงกรานตประกอบดวยสาระสำาคญอนเปนประโยชนประกอบดวย กำาหนดการขนศกราช

44

ใหม กำาหนดการศาสนพธประจำาป กำาหนดกาลโยค กำาหนดการเกดสรยปราคาและจนทรปราคา กำาหนดเกณฑนำาฝนและนำาทา โดยการทำานายฟาฝนและนำาทาแบบเดมน เมอมาถงสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดโปรดฯ ใหยกเลกไป แตไดมพระราชดำารส ตกเตอนชาวนาใหเอาใจใสและไมประมาทตอการทำานาขนไวในตอนทายประกาศมหาสงกรานตแตละป

เทศก�ลส�รท หรอประเพณทำาบญเดอนสบ อาจมการเรยกชอตางกนเชนทางภาคใตเรยกประเพณเปรต ทางภาคอสานเรยก ทำาบญขาวสารท เทศกาลสารทกำาหนดในวนแรม 15 คำา เดอน 10 ตามปฏทนจนทรคต เรยกวนนวา วนสารทหรอสารทไทย เหตทตอง“ ”เรยกสารทไทยเพอจะไดไมใชสบสนกบวนสารทของศาสนาอน วนสารทไทยถอเปนการทำาบญหลงจากทวนเวลา ลวงเลยมาครงปเดมเขาใจวาเปนพธกรรมของพราหมณในอนเดยทจะนำาอาหารอยางดไปเลยงกนในหมพราหมณบางกวาเปนการนำาเมลดขาวทกำาลงออกรวงมาทำาเปนอาหารทเรยกวาขาวมธปายาสและขาวยาคบางกวาเปนการนำาอาหารอยางดเพอเซนวญญาณบรรพบรษทลวงลบไปแลวตอมาเมอพทธศาสนาเรมแพรหลายกมการนำาเอาความคด ความเชอและพธกรรมบางอยางของพราหมณมาใชดวย เทศกาลสารทของไทยมจดประสงคเพออทศสวนกศลใหแกญาตมตรทลวงลบไปแลวเปนการทำาบญเพอใหเกดสรมงคลแกตนเองทไดผานพนเวลามาครงป ในภาคกลางมประเพณกวนกระยาสารทเอาไปทำาบญถวายพระคกบกลวยไขในภาคอสานมประเพณบญขาวสารท โดยจะทำาขนมกระยาสารทเพอทำาบญในภาคใตมความเชอวาญาตพนองทลวงลบไปแลวทยงมบาปตกนรกอย เรยกวา เปรต จะไดรบการปลอยตวจากพญายมใหขนมาพบลกหลานในวน“ ”

แรม 14 คำาเดอน 10 และกลบไปเมองนรกดงเดมวนแรม 15 คำา เดอน 10 เพอเปนการตอนรบเปรตเหลานนจงมประเพณทำาขนมคาวหวานโดยนยมทำาขนมขาวตมหอดวยใบกะพอ และขนมตามความเชอ

45

ตางๆ เชน ขนมลาทำาจากแปงขาวเจา นำาตาลทราย นำาผง ผสมจนไดทใสกะลาเจาะรใหแปงไหลโรยเปนแปงเลกบาง ลงในกระทะเชอกนวาคนทตายแลวหรอเปรต ปากจะเลกเทารเขม จะไดกนไดงายบางทองถนทำาสำาหรบเปรตใชแทนเครองนงหมขนมเจาะรหรอขนมเจาะหทำาจากขาวเจาใหเปรตใชแทนเบยขนมพองทำาจากขาวเหนยวเชอวาสำาหรบใหเปรตใชเปนแพขามหวงมหรรณพ ขนมกงหรอขนมไขปลา ทำาจากแปงขาวเหนยวใชแทนเครองประดบ

เทศก�ลออกพรรษ� ตามเกณฑของพระตกในวนขน 15 คำา เดอน 11 หรอวนเพญเดอน 11 ของปตามจนทรคต มมาแตครงพทธกาล คอวนครบ 3 เดอนทพระจำาพรรษามา ในพธทางสงฆนนจะเปนวนทพระพทธเจาทรงมพทธานญาตใหภกษสงฆทจำาพรรษาครบไตรมาสสามารถจารกไปในทตางๆได เพราะในระหวางนเปนชวงทจะหมดฤดฝนแลวการเดนทางยอมทำาไดสะดวก ขาวในนากแกออกรวงจะเกบเกยวไมเปนอปสรรคในการจารก และอกนยหนงทเปนหวใจของการออกพรรษาคอพระภกษเมออยดวยกนในทแหงเดยวเปนเวลานาน โอกาสทจะกระทบกระทงกนไมพอใจกน ยอมมเปนธรรมดาพระองคจงถอเอาวนออกพรรษาเปนมหาปวารณาเพอใหพระสงฆไดปวารณาตนเอง ความหมายคอการอนญาตหรอยอมใหหมสงฆสามารถบอกกลาวตกเตอนถงขอผดพลาดทลวงเกนระหวางทจำาพรรษาอยดวยกน

ในวนออกพรรษานชาวพทธ หรอฆราวาสจะไปทำาบญทวดในตอนเชาตกเยนจะนำาดอกไมธปเทยนไปบชาพระ และถวายผาบงสกลโดยการทำาบญในวนออกพรรษานจะถอเปนการทำาบญทไดกศลมากเพราะเชอกนวาเปนการไดทำาบญกบพระผานการจำาพรรษา มความเพยรปฏบตดปฏบตชอบ ยดมนในธรรม ถอเปนเนอนาบญในวนนจะมการตกบาตรดวยขาวตมผดหรอขาวตมลกโยนทเรยกวา ตกบาตรเท“โว ในบางวดของทางภาคอสานจะมการ กวนขาวทพย ถวายพระโดย”จะใชเดกหญงพรหมจาร นงขาว หมขาวเปนผกวนขาวทพยน

46

สาเหตทตองทำาบญดวยขาวตมลกโยนในการตกบาตรเทโวนนมตำานานเลาไววาคราหนงพระพทธเจาทรงมความตองการไปโปรดพระมารดาทสวรรคตไปแลวอยทเมองสวรรคและไดทรงจำาพรรษาอยทนนจนครบไตรมาส พอออกพรรษาจงไดเสดจกลบเมองมนษยขณะเสดจกลบจะมพทธศาสนกชน ไปคอยตอนรบและคอยใสบาตรมากมาย ดวยมทงภกษและประชาชนมาก ผทไมสามารถเขาใกลแตมความตองการใสบาตรจงใชการโยนขาวผลไมเขาใสบาตรพระพทธเจาและสาวกเปนเหตใหเกดบญประเพณการตกบาตรเทโวและโยนเครองไทยทานตามมา

ประเพณกวนข�วมธป�ย�ส ขาวมธปายาสเปนอาหารหวานอยางหนง บางครงเรยกวาขาวกระยาทพย หรอ ขาวทพย หรอ ขาวมธปายาสยาค หรอ ขาวยาค ประเพณการกวนขาวมธปายาสน มขนแตโบราณตามความเชอในพทธประวตท นางสชาดา หงขาวดวยนำานมโคลวนเรยกวา มธปายาส ตกใสถาดทองคำาจะนำาไปบวงสรวง“ ”เทวดา ครนไดพบสมเดจพระสมมาสมพทธเจาประทบนงอย สำาคญวาเปนเทวดาจงนอมถวายมธปายาสทงถาด หลงจากพระพทธองคเสวยมธปายาสนแลว กทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณในคนนนเอง จงเชอกนวาขาวมธปายาสเปนอาหารวเศษ ผมวาสนาไดรบประทาน จะพนจากโรคภย รางกายแขงแรง มสตปญญาด เปนสรมงคลตอชวต

ประเพณกมข�วใหญหรอบญกมข�วใหญ เปนงานบญในเดอนย โดยชาวนาทกครวเรอนจะนำาขาวเปลอกมากองรวมกนเปนกม(กองใหญๆ) โดยทวไปจะนำามาบานละ 1 หาบ หรอหากบางบานผลผลตดกมกจะนำามาถวายวดเปนจำานวนมาก โดยในการประกอบพธอาจนำามากองรวมกนทศาลากลางหมบานหรอลานวด จากนนประดบดวยธงทวสวยงามบางครงจงเรยกวา บญประทายขาวเปลอก หรอบญพระทรายขาวเปลอก ในตอนคำามการนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต จากนนอาจมการฉลองมหรสพ หรอฟอนรำากนอยางสนกสนาน

47

รงเชาจะมการทำาพธสงฆ ถวายภตตาหารพระ แลวถวายขาวเปลอกใหเปนสมบตของวด การทำาบญกมขาวใหญนชาวบานถอกนวาไดกศลมาก จงนยมทำากนในวงกวาง ทกป เกอบทกหมบาน ทางภาคใตในจงหวดนครศรธรรมราช ตรง พทลง และสงขลากมประเพณชอ กองขาวเลยง คลายกนกบประเพณกมขาวใหญนดวยเชนกน

ประเพณบญข�วจ ขาวจ คอขาวเหนยวทนงสกแลว นำามาป นขนาดประมาณกำามอ บางครงจะมการใสไสนำาออย(นำาตาลแดง) หรอทาเกลอใหทวกอน นำาไปป งไฟใหสกดวยวธวางบนถานไฟ(การจ) จนสกเหลอง ทาดวยไขจนทว แลวป งไฟตอใหสกทว มกลนหอม บญ“ขาวจ เปนงานบญประเพณของชาวอสาน ทำากนในเดอนสาม หรอ”เรยกวา บญเดอนสาม เมอถงวนทำาบญชาว บานจะทำาการจขาวกนตงแตเชามดจากบานของตน บางแหงอาจนำาขาว และฟนไปรวมกนทวด แลวทำาการจขาวรวมกน เปนการรวมกนทำาบญ เสรมสรางความสามคคกน เมอนำาขาวจมารวมกน ครนถงเวลาพระภกษ สามเณรจะมานงทอาสนะ ประธานในพธนำาญาตโยมอาราธนาศล พระภกษใหศล ญาตโยมรบศล แลวกลาวคำาถวายขาวจ จากนนจะนำาขาวจไปใสบาตรพระ ซงตงบาตรเรยงแถวไวตามจำานวนพระ และถวายภตตาหารพระ เมอพระฉนทเสรจ จะใหพรญาตโยมเปนอนเสรจพธ

ความเชอเรองเหตของประเพณบญขาวจนน เนองจากในเดอนสาม เปนเวลาทชาวนาหมดภาระการทำานา จงอยากรวมกนทำาบญขาวจถวายพระสงฆ นอกจากนยงมมลเหตทเปนเรองเลากนวา เมอครงพระพทธเจายงมพระชนมายอยครงหนงไดเสดจไปประทบทกรงราชคฤห มนางทาสคนหนงชอ นางปณณา นางตองไปตกนำาไกลจากบานทกวน นางจงตองเตรยมอาหารไปดวย โดยนำาขาวผสมรำาออน ป นเปนกอนยางไฟจนสกเกรยม วนหนงขณะนางเดนไปตกนำา เหนพระพทธเจาเสดจผานมา นางเกดศรทธาอยากถวายสงใดสงหนง แตนางยากจนมเพยงป นขาวจตดมอมา จงไดถวายป นขาวจ ดวยใจหวน

48

เกรงวา พระพทธเจาจะโยนทงเสย แตตรงกนขาม พระพทธองครบป นขาวจแลวทรงเสวยจนหมดตอหนานาง เพราะทรงทราบดวาการทำาบญขนอยกบศรทธา ไมใชราคาของสงททำาบญ แลวจงทรงเทศนโปรดนางปณณา นางปณณาซาบซงรสพระธรรมมาก จนบรรลโสดาปตตผล ตงแตนน ศาสนกชนกทำาบญขาวจสบมา

1.1.1.3 ต�มพธของชมชนวงแสง1.1.1.3.1 พธกรรมเกยวกบข�ว พธกรรมตางๆ ท

เกยวกบขาว จะเปนเรองพธกรรมทเกยวกบการบวงสรวง ออนวอน และเสยงทาย เปนสำาคญ ซงพธกรรมเหลานสามารถจำาแนกเปน 5 รปแบบดงน

1.พธกรรมเพอการบวงสรวง ออนวอน และเสยงทาย-พธบญบงไฟ-พธเลยงปตา

2.พธกรรมเพอการเพาะปลก-พธเลยงผตาแฮก-พธลงปกดำานา

3.พธกรรมเพอการบำารงรกษา-พธปกตาเหลว-พธเอาฝนลงนา

4.พธกรรมเพอการเกบเกยว-พธแรกเกยวขาว-พธสขวญขาวในเลา

5.พธกรรมเพอการเฉลมฉลอง-พธบญคณลาน

พธกรรมเพอก�รบวงสรวง ออนวอน และเสยงท�ยพธบญข�วจ

49

พธบญบงไฟ บญบงไฟ นยมทำากนในเดอนหก ถอเปนประเพณสำาคญทจะขาดไมได เพราะตงแตโบราณจนถงปจจบน ชาวอสานมความเชอวา ถาปใดไมจดงานบญบงไฟ ฟาฝนกจะไมตกตองตามฤดกาล เกดความแหงแลง ไมมนำาทำานา แตถาปใดจดงานประเพณบญบงไฟ ฟาฝนกจะตกตองตามฤดกาล เกดความอดมสมบรณ

พธเลยงปต� ชาวบานในทองถนภาคอสานเชอกนวา ผปตาเปนผของบรรพชนหรอวญญาณของบรรพบรษทลวงลบไปแลว แตยงมความรกความผกพนเปนหวงบตรหลานอย จงยงอยคอยเฝาดแล รกษาคมครองปองกนภยรายทงปวงทจะเกดขนแกบตรหลานในชมชนของตนเอง หมบานแตละแหงจงสรางศาลเจาหรอศาลปตาไวทปาหวบาน หรอทายบานไวสำาหรบใหผปตาอาศย โดยเมอครบกำาหนด ๑ ป ชาวบานหรอชมชนจะจดพธกรรมเลยงผปตา ๑ ครง เปนการตอบแทนผปตาทคอยปกปองคมครองตลอดมา วนจดงาน: พธกรรมเลยงผปตา นยมจดใน วนพธ ท 2 ของเดอนหก หรอประมาณเดอนพฤษภาคม ของทกป

สถานทจดงาน: ดอนปตาประจำาหมบาน ตงอยทางทศตะวนตกของหมบาน กอนวดงาน 1 สปดาหชาวบานจะทำาการจดเตรยมสถานทโดยไปทำาความสะอาดดอนปตา เตรยมนำา เตรยมเครองดนตรใหพรอมกอนวนเลยงปตา

เครองไหว เครองบชา: มเหลาไห ไกโต มาแกบนหรอขาวปลาอาหารคาว หวาน ตามทชาวบานไดบนไว แตดอกไมจะตองเปนดอกไมสขาว และเทยนอยางละ 5 ค โดยมเฒาจำาเปนผประกอบพธอญเชญดวงวญญาณผปตามารบเอาเครองเซนสงเวยตาง ๆ ในขณะทประกอบพธกจะตองมวงแคน ฆอง กลอง มาบรรเลงใหเกดความสนกสนานตามประเพณ ตอจากนนเฒาจำาทำาการเสยงทาย ความอดมสมบรณ

50

พธกรรมเพอก�รเพ�ะปลกพธเลยงผต�แฮก เปนพธกรรมความเชอของชาวอ

สาน ซงเชอวา ผตาแฮก เปนผประจำาทองไรทองนา ถอกนวาเปนผทปกปกรกษาพชสวนไรนา และทำาใหขาวกลาเจรญงอกงาม อดมสมบรณ การทำานาจะไดผลด จงมการเซนไหว ผตาแฮกทกป คอกอนลงมอปกดำา ฉะนนในทนาของแตละคนจะมท ทใหผตาแฮกอย ซงบางคนอาจปลกกระทอมหลงเลกๆ บางคนอาจปกเสาเปนสญญลกษณวาทตรงนคอ ทอยของผตาแฮก หรอบางแหงอาจทำารวถๆ ลอมบรเวณใดบรเวณหนงไว ซงชาวบานจะทราบดถงทอยของผตาแฮกน ซงชาวบานจะสรางขนมาแบบงายๆ บางแหงกเอาป บสงกระส เปดผาปดโดยการเจาะใหขาดจากตวถงของปบ สามดาน แลวเปดฝาออก กางออกเหมอนปกหมวก แลวเอาไมเสยบทะลป บใหคอนไปทางดานกนป บ แลวนำาไปปกไวทปลายนา ทจะทำาพธปกกกแฮก ซงศาลผตาแฮก จะถกใชทกป แตนานๆ จนกระทงวสดทใชสรางผพงไปจงจะสรางขนมาใหม เวลา เดกๆพาววควายไปเลยง หรอไปหาลาสตว ยงกงกา เปนตน สงหนงทเดกๆกลวคอ ป บเกาๆ ขนสนมใบหนง แตกระนนกตาม เดกบางคนกเลนพเรนทร เอาหนงสะตกไปยงป บใบนนเลน ทงทรกนทวไปวา นนคอทอยของผตาแฮก หรอบางทกสรางเปนศาลดขนมาหนอย มอาณาบรเวณทชดเจน นนกขนอยกบภมสงคมของแตละพนท

การไหวผตาแฮก จะดำาเนนการตอนชวงจะเรมปกดำา สงทใชในการทำาพธ ประกอบดวย เหลาขาว 1 ขวด ไกตมสกพรอมเครองใน 1 ตว บางคนอาจมขาวดำา ขาวแดง ปลารา ดวยกได ดอกไม ธป เทยน หมาก พล บหร นำา 1 ขวด แกว 2 ใบ กระตบขาวเหนยว หลงจากนนนำาของเซนไหวไปททอยของ ตาแฮก แลวจดแตงสำารบ ทนำามาใสถาดเหลาเปดฝา กระตบขาวเหนยวเปดออก นำาและเหลาเทใสแกวคนละใบ

51

จดเทยนตงไวพรอมกบกลาวเชญใหผตาแฮกมารบหรอมากนของเซนไหว พรอมกบบนบานใหขาวกลาในนาของตนอดมสมบรณ

พธลงปกดำ�น� การปกดำานาคนทำานาจะมความเชออยางหนงวา กอนเรมลงดำานาใหกลาวคำาบชาตนขาวกอนปกลงดำา เพอความเปนสรมงคล และความอดมสมบรณเจรญงอกงามของตนขาว ซงพธการกลาวบชาน ขนอยกบคนทำานาวาจะกลาวหรอไม

คำากลาวบชาปกกกนใหแพรคงคน ปกกกนใหชนคง

คาง ปกกกนอยาวางอยาโกน ปกกกนพายถ

งมาเยยบเลา ปกกกนไดขาวหมนมาเยย ปกกกนไดเมยงาม

มานอนพางขาง ปกกกนใหชางมาแตเมองงาม อมมะยมะยะขอ

กนนำาจกเลาสองเลาแน

พธกรรมเพอก�รบำ�รงรกษ�พธปกต�เหลว พธปกตาเหลว หรอจดขนเพอปองกน

รกษาขาวใหรอดพนจากศตรขาว และแสดงความเปนเจาของในทนาพธเอ�ฝนลงน� พธเอาฝนลงนา เปนพธการบำารงรกษาให

ตนขาวเจรญงอกงามมากยงขน โดยการเอามลสตวทชาวบานเรยกกนวา ขวว หรอขควาย มาหวานลงในนาขาว เพอเปนปยใหตนขาว แตปจจบน อาจเปลยนมาเปนการใสปยหมกชวภาพ หรอปยเคม ตามแตผทำานาจะใชวธการใด

พธกรรมเพอก�รเกบเกยว

52

พธแรกเกยวข�ว พธแรกเกยวขาว เปนการขอโอกาสแมโพสพ ขอแมโพสพอยาตกใจ และนำาขาวทเกบไวเปนขวญขาวในปตอไป จดขนกอนเกยวขาว

พธสขวญข�วในเล� พธเชญขวญขาว เปนพธทจดขนเพอเชญแมโพสพขนยง ใหอยในเหยาเฝายงอยาตกใจหนไปอยทอน โดยเกบเกยวขาวทตกหลนใสตระกราแลวเชญขนยง และขอขมาลาโทษทไดลวงเกน นยมทำาพธกรรมนทำาหลงจากขนขาวขนยงแลว

พธบญคณล�น พธบญคนลาน หรอ พธบญเขาลาน เปนการทำาบญประจำาเดอนย จงมชอเรยกอกชอวา บญเดอนยเปนพธทำาบญสขวญขาว เมอชาวนาอสานทำาการนวดขาวเสรจ จะนำามากองไวจนสง เรยกวา คนลาน กอนจะนำาขาวเขาเกบในยงจะทำาพธ บญคน“ ” “ลาน เพอเปนการเฉลมฉลองในโอกาสนวดขาวเสรจเรยบรอยแลว ”ดวยการเชญญาตพนอง เพอนบานมารวมทำาบญ เตรยมอาหาร คาวหวานไวถวายพระสงฆ เตรยมเครองเซนบชาแมโคสก(แมโพสพ) แมธรณ เตรยมดายสายสญจนขงรอบกองขาวนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต เมอพระสงฆเจรญพระพทธมนตแลวจงถวายอาหาร จากนนนำาขาวปลาอาหารมาเลยงญาตพนอง เพอนบานทมารวมทำาบญ เมอพระสงฆฉนทเสรจจงใหพร อนโมทนา ประพรมนำามนตใหแกญาตพนอง เพอนบาน ตลอดจนลานขาว นา วว ควาย เจาของนาเพอเปนสรมงคล บางแหงจะนำาหมอขวญมาทำาพธสขวญขาว ขณะทพระสงฆกำาลงฉนท กอนพระสงฆใหพร โดยหมอขวญจะเรมพธสขวญขาว ซงเนอความคำาสวดสขวญจะกลาวขอโทษแมโพสพทไดกระทำาลวงเกน โดยใชควายเหยยบยำา ขอใหแมโพสพมาอยเปนขวญกองขาวในลานตอไป

พธบญข�วจ การทำาบญขาวจ จดทำาในวนเพญเดอน 3 เปนวนมาฆบชา รงขนวนแรม 1 คำากถวายขาวจ เรยกวาวนทำาบญเนองในวนมาฆบชานนเอง ขาวจคอเอาขาวเหนยวป นเปนกอนเอาไม

53

เสยบยางไฟเหมอนไกยาง เมอขาวสกเกรยมแลวกเอาไขซงตไวแลวทาแลวยางซำาอกกลายเปนไขเคลอบขาวเหนยว เสรจแลวถอดไมออกแลวเอานำาออยหรอนำาตาลทเปนกอนยดใสแทนกลายเปนขาวเหนยวยดไส แลวถวายพระเณรฉนตอนเชา สวนมากชาวบานจะรบทำาแตเชามด พอสวางกลงศาลาการเปรยญ (ชาวบานเรยกหวแจก) นมนตพระเณรสวดแลวฉน เปนทงงานบญและงานรนเรงประจำาแตละหมบาน เพราะไดทำาขาวจไปถวายพระหลงจากพระฉนแลวกเลยงกนเองสนกสนาน

1.1.1.3.2 ฮตสบสอง ครองสบสหมบานวงแสงเชอในเรอง ประเพณฮตสบสอง คองสบส ซงชาวบานวงแสงจะมบญประเพณแตละอยางจดขนในทกๆ เดอน ฮตสบสองฮตสบสองมาจากคำา 2 คำา คอ ฮต กบ สบสองฮตมาจากคำาวา จารต หมายถงสงทปฏบตสบตอกนมาจนกลายเปนประเพณทดงามชาวอสาน เรยกวา จาฮต หรอฮต สบสอง หมายถง เดอนทง 12 เดอนในหนงปฮตสบสอง จงหมายถงประเพณทประชาชนชาวอสานไดปฏบตสบตอกนมาในโอกาสตางๆ ทงสบสองเดอนในแตละปประเพณทงสบสองเดอนทชาวอสานถอปฏบตกนมานนลวนเปนประเพณทสงเสรมใหคนในชมชน ไดออกมารวมกจกรรมพบปะสงสรรคกนเพอความสนกสนานรนเรงและเพอความสมานสามคคมความรกใครกน ของคนในทองถนซงเปนการสบทอดสงทดงามมาจวบจนปจจบน ประเพณอสานสวนใหญจะมเอกลกษณแตกตางจากประเพณภาคอนๆ (อาจคลายคลงกบประเพณของทางภาคเหนอบางเพราะมทมาคอนขางใกลชดกน)ประเพณอสานไดรบอทธพลมา จากวฒนธรรมลานชาง(แถบหลวงพระบางประเทศลาว)จงจะเหนไดวาประเพณของชาวอสานและชาวลาวมความคลายกนเพราะมทมาเดยวกนและชาวอสานและชาวลาวกไปมาหาสกนเปนประจำาเยยงญาตพนองทำาใหมการถายเทวฒนธรรมระหวางกนดวยประเพณเหลาน

54

จากขอมลของผรในหมบาน พบวาเรองประเพณ ฮต 12 คลอง 14 ถอวามประเพณสำาคญทจดขนในหนงป โดยจะประกอบไปดวย

ฮตท 1 บญเขากรรมฮตท 2 บญคณขาว หรอ บญคณลานฮตท 3 บญขาวจหรอบญเดอนสามฮตท 4 บญผะเหวด หรอ บญเดอนสฮตท 5 บญสงกรานต หรอ บญเดอนหาฮตท 6 บญบงไฟ หรอบญเดอนหกฮตท 7 บญซำาฮะ หรอบญเบกบานฮตท 8 บญเขาวดสา(เขาพรรษา)ฮตท 9 บญขาวประดบดน หรอบญเดอนเกาฮตท 10 บญขาวสาก หรอบญเดอนสบฮตท 11 บญออกวดสา (ออกพรรษา)ฮตท 12 บญกฐน หรอ บญเดอนสบสอง

เดอนอ�ย(เดอนเจยง)-บญเข�กรรม บญเขากรรมเปนกจกรรมของสงฆ เมอถงเดอนอายพระสงฆจะตองเขากรรม ซงเปน พธทเรยกวาเขาปรวาสกรรม" โดยใหพระภกษผตองอาบต(กระทำาผด) ไดสารภาพตอหนาคณะสงฆ เพอเปนการฝกจตสำานกถงความบกพรองของตนเอง และมงประพฤตตนใหถกตองตามพระวนยพธเขาปรวาสกรรมจะเปนขางขนหรอขางแรมกได โดยกำาหนดไว9 ราตร พระภกษสงฆทตอง การเขาปรวาสกรรมตองไปพกอยในสถานทสงบ ไมมผคนพลกพลาน(อาจจะเปนบรเวณวดกได โดยมกฏชวคราวเปนหลงๆพระภกษสงฆทเขาปรวาสกรรมคราวหนงๆ จะมจำานวนเทาใดกไดแตตองบอกไวกอนวาตนเองจะเขากรรม และเมอถงเวลาออกกรรมจะมพระสงฆ20 รปมารบออกกรรม พธทำาบญเขากรรมหรอเขาปรวาสกรรมของพระภกษสงฆนไมถอวาเปนการลางบาป แตจะถอวาเปนการ

55

ปวารณาตนวาจะไมกระทำาผดอก สวนกจของชาวพทธศาสนกชนในบญเขากรรมน คอการหาขาวของเครองอปโภคบรโภคถวายพระ ซงถอวาจะไดบญมากกวาการทำาบญตกบาตรทวไป

เดอนย-บญคณล�น การทำาบญคณลานจะทำากนเมอไดเกบเกยวขาวแลว ชาวอสานจะเหนความสำาคญของขาวเปนอยางมากในพธนจะมการนมนตพระสงฆไปเทศนทลานนวดขาว(ลานนวดขาวของชาวอสานในสมยกอนมกจะทำาขนในลานขางบานหรอขางทงนาและมกจะใหมลของความมาลาดพนแลวตากใหแหงจะไดพนทเรยบ)มการทำาบญตกบาตรเลยงพระประพรมนำาพระพทธมนตแกชาวบาน ลานนวดขาว ทนา ตนขาว และบรเวณใกลลานนวดขาว ถอวาเปนสรมงคลแกการเกษตรกรรม ทำาใหขาวในนาอดมสมบรณ ซงเชอวา เจาของจะอยเยนเปนสข ฝนจะตกตองตามฤดกาล ขาวกลาจะงอกงามและไดผลดในปตอไป เมอเสรจพธทำาบญคณลานแลวชาวบานจงจะขนขาวใสยง และเชญขวญขาวคอพระแมโพสพไปยงยงขาวและทำาพธสขวญขาวสขวญเลาขาว (ฉางขาว)เพอเปนสรมงคลตอไป ประเพณปจจบนแทบจะหาดไมไดแลว เพราะชาวอสานไดทำานากนนอยลง และนำาเอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาใช เชนการใชเครองนวดขาวแทนการนวดดวยมอหรอใชสตวนวด(ทำาใหไมตองมลานนวดขาว)

เดอนส�ม-บญข�วจ บญขาวจเปนการทำาบญในชวงเทศกาลวนมาฆบชา ชาวบานจะมารวมกนทำาบญตกบาตรในตอนเชา ตอนคำาจะมการเวยนเทยนรอบพระอโบสถ ซงการทำาบญขาวจนชาวบานอาจจะไปรวมกนทวด หรอตางคนตางจดเตรยมขาวจไปเองแลวนำาไปถวายพระภกษสามเณรทวด มการไหวพระรบศลพระสงฆสวดพระพทธมนตและตกบาตรดวยขาวจ แลวยกไปถวายพรอมภตตาหารอนๆ เมอพระฉนเสรจแลวมการฟงเทศนฉลองขาวจและรบพร ซงมลเหตทมการทำาบญขาวจ เนองมาจากสมยพทธกาลมนางทาสชอปณณทาสไดนำาแปงขาวจ(แปงทำาขนมจน) ไปถวายพระพทธเจา แตจตใจ

56

ของนางกคดวาขนมแปงขาวจเปนเพยงขนมของทาสทตำาตอย พระพทธองคคงไมฉน ซงพระพทธเจาทรงหยงรจตใจของนาง จงทรงฉนแปงขาวจตอหนานาง ทำาใหนางเกดความปตดใจชาวอสานจงไดแบบอยางในการทำาแปงขาวจนและพากนทำาบญขาวจถวายพระมาโดยตลอด โดยเฉพาะในชวงเดอนสามจะมการทำาขาวจถวายพระมาจวบจนปจจบน (การทำาขาวจของชาวอสานในชวงเดอน 3 นนเปนชวงทอากาศหนาวเยน ดงนนการจขาวในชวงนชาวบานกจะไดรบไออนจากการนงลองวงกนจขาวอกดวย) การทำาขาวจของชาวอสานนนปจจบนสวนใหญจะใชขาวเหนยวทนงสกแลวมาป นเปนกอน แลวนำาไปยางบนไปออนๆบางคนอาจใชไขเหลองทาเพอใหมสทนารบประทาน หรอใสนำาออยทใสขาวจ จ ภาษาอสานหมายถง ปงหรอยา

เดอนส-บญผะเหวด (บญพระเวสสนดรหรอบญมหาชาต) คำาวาผะเหวด เปนสำาเนยงของชาวอสาน ทมาแผลงมาจากคำาวา พระเวส ซงหมายถง พระเวสสนดร การทำาบญผะเหวด เปนการทำาบญและฟงเทศนเรองพระเวสสนดรชาดกหรอเทศน มหาชาตซงมจำานวน 13 กณฑ ทงนเพอเปนการรำาลกถงพระเวสสนดรผซงบำาเพญเพยรอนยงใหญดวยวธบรจาคทานหรอทานบารมในชาตสดทาย หรอมหาชาตของพระพทธองคกอนทจะมาเสวยชาตและตรสรเปนพระพทธเจา งานบญผะเหวดเปนงานบญทยงใหญของชาวอสานนยมทำากนทกหมบาน ดวยความเชอวาหากไดฟงเทศนมหาชาตครบทง 13 กณฑจบภายในวนเดยวนน อานสงฆจะดลบนดาลใหไปเกดในศาสนาของพระศรอารยเมตไตรย ซงเปนดนแดนแหงความสขตามพทธคต ปจจบนงานบญผะเหวดยงหาดไดทวไปเกอบทกจงหวดในภาคอสาน แตไดลดความใหญโตของงานลงบาง ไมใชเปนงานทยงใหญเหมอนในอดต แตกยงมบางจงหวดทไดจดงานนอยางยงใหญ เชนทจงหวดรอยเอดถอเปนงานประเพณของจงหวด ภายในงานจะมขบวนแหพระเวสสนดรหลายขบวน

57

และมการทำาขนมจน(ชาวอสานเรยกขาวปน)มากมายมาเลยงแขกบานแขกเมอง

เดอนห�-บญสงกร�นต เปนการทำาบญวนขนปใหมของไทยแตโบราณ นยมทำาในเดอนหาเรมตงแตวนท 13 เมษายนถงวนท 15 เมษายน คำาวาสงกรานตเปนคำาสนกฤต แปลวา ผานหรอเคลอนยายเขาไปในทนหมายถงพระอาทตยทผาน หรอเคลอนยายเขาไปในจกรราศหนงเปนเดอนทเรมตนปใหม การทำาบญสงกรานตจะมพธสรงนำาพระพทธรป พระสงฆ ผใหญ ผเฒาผแกรวมทงจะมการทำาพธบายศรสขวญพระพทธรปและพระสงฆ ตามละแวกหมบานตางๆ นอกจากนชาวบานจะทำาบญตกบาตรกอพระเจดยทราย และมการละเลนสาดนำากนอยางสนกสนานตลอดทง 3 วนและบางหมบานจะมการแหพระพทธรปไปรอบๆหมบานเพอใหชาวบานไดสรงนำากนอยางทวถงปจจบนงานบญสงกรานตของชาวอสานไดเปลยนไปจากเดมเปนอยางมากในตวเมองใหญๆมกมการเลนนำากนอยางรนแรง มการใชแปง นำาแขงหรอสดวยแตประชาชนอสานในชนบทโดยเฉพาะคนเฒาคนแกยงคงรกษาขนบธรรมเนยมแบบดงเดมไว คอมการสรงนำาพระพทธรปทงทวดและพระพทธรปทบาน พระสงฆจากนนจะไปสรงนำาขอพรจากคนเฒาคนแกทตวเองใหความเคารพ พอแม ญาตผใหญ ฯลฯในชวงงานนชาวอสานทไปทำางานตางถนจะกลบบานเพอรวมทำาบญและพบปะกบญาตพนอง

เดอนหก-บญบงไฟ หากกลาวถงบญบงไฟแลวคนสวนใหญคงจะนกถงจงหวดยโสธรหรออดรธาน ซงมการจดงานนอยางยงใหญ การทำาบญบงไฟเปนงานสำาคญอกงานของชาวอสานโดยจดกนกอนฤดทำานา ดวยความเชอวาเปนการขอฝนเพอใหฝนตกตองตามฤดกาล ขาวกลาในนาขาวอดมสมบรณ ประชาชนอยอยางมความสข ในงานจะมการแหบงไฟและจดบงไฟ เพราะเชอวาเปนการสงสญญาณขนไปบอกพญาแถนใหสงนำาฝนลงมา ระหวางทมการจดบงไฟชาวบานจะม

58

การเซงซงจะสนกสนานมาก และการทำาบญบงไฟนนบเปนการชมนมครงสำาคญของคนในทองถน ทมารวมกนจดงานดวยความรนเรงสนกสนานเตมทมการพดจาลามกหรอนำาสญลกษณเรองเพศมาลอเลยนในขบวนแหบงไฟ โดยไมถอวาเปนเรองหยาบคายการ และมการประลองบงไฟกนวาบงไฟใครจะขนสงกวากน สวนบงไฟใครทจดแลวไมขนจะมการทำาโทษดวยการจบเจาของบงไฟไปโยนบอโคลน งานบญบงไฟนจะตรงกบประเพณในเทศกาลเดอนหกอกอยางหนงคอบญวนวสาขบชา ชาวบานจะทำาบญและฟงเทศนกนในตอนกลางวนกลางคนจะมการเวยนเทยน ซงกทำาเชนเดยวกบประชาชนในภาคอนๆ ปจจบนงานบญบงไฟยงหาดไดทวไปในจงหวดภาคอสาน ซงจะมการจดงานตงแตงานเลกๆไปจนถงงานระดบจงหวด จงหวดทมการจดงานใหญโตจนเปนทรจกกนทวคอจงหวดยโสธรและจงหวดอดรธาน

เดอนเจด-บญซำ�ฮะ ซำาฮะ เปนภาษาอสานหมายถง การทำาความสะอาด เหมอนกบคำาภาษาไทยกลางวา ชำาระ ประเพณนเปนการทำาบญเพอชำาระลางสงทไมดเปนเสนยดจญไร อนจะทำาใหเกดความเดอดรอนแก บานเมอง ซงถอวาเปนการปดเปาความชวรายใหออกจากหมบาน การทำาบญซำาฮะนชาวบานจะพากนเกบกวาดบานเรอนใหเรยบรอย เปนการทำาความสะอาดครงยงใหญในรอบป สงทไมด ทงหลายใหขจดออกไป เพอความเปนอยทดของทกคนในหมบานมลเหตทมการทำาบญซำาฮะเนองมาจากในสมยพทธกาลมโรคหา (อหวาตกโรคระบาดมผคนลมตายกนเปนจำานวนมาก พระพทธเจาจงไดเสดจมาโปรดทำาใหเกดฝนหาใหญมาชำาระบานเมอง) มการสวดปดรงควานและประพรมนำามนตตามหมบานและชาวบานเพอเปนสรมงคลดวย การจดงานบญนเพอเปนการระลกถงผมพระคณในการทจะทำาใหบานเมองสงบสข

เดอนแปด-บญเข�พรรษ� การเขาพรรษาเปนกจของพระภกษสามเณรทจะตองอยประจำาในวดใดวดหนงตลอด 3 เดอน กำาหนด

59

เอาตงแตวนแรม 1 คำาเดอนแปดถงวนขน 15 คำาเดอน 11 หามมใหพระภกษสามเณรไปพกแรมคนทอน เนองจากฤดนเปนฤดแหงการเกษตรกรรม การหามพระภกษสามเณรเดนทางดวยเหตผลสวนหนงอาจมาจาก การไมตองการใหพระภกษสามเณรไปเยยบยำาพชผลทชาวบานไดเพาะปลกไว การทำาบญเขาพรรษาเปนประเพณทางศาสนา โดยตรงจงคลายกบภาคอนๆในประเทศไทย ในพธจะมการทำาบญตกบาตรถวายภตตาหารแดพระภกษสามเณร มการฟงธรรมเทศนา ชาวบานจะหลอเทยนใหญไวถวายเปนพทธบชา และจะเกบไวตลอดพรรษาการทำาเทยนถวายวด ในชวงเทศกาลเขาพรรษานมความเชอแตโบราณวา หากใครทำาเทยนไปถวายวดเมอเกดชาตใหมผนนจะไดเสวยสขในสวรรค อานสงสของการถวายเทยนนนหากมไดขนสวรรคแตเกดบนโลกมนษย ผนนจะมความเฉลยวฉลาด มสตปญญาไหวพรบเลศเลอ ประดจแสงเทยนอนสวางไสว ปจจบนเกอบทกจงหวดในภาคอสานไดจดใหมงานแหเทยนเขาพรรษา โดยนำาเทยนมาแกะสลกอยางสวยงามประกอบกนเปนเรองราว แลวจดแหรอบหมบานหรอตวเมองกอนนำาไปถวายวด จงหวดทมการจดงานยงใหญคอ จงหวดอบลราชธานและจงหวดนครราชสมา ซงจะมขบวนแหเทยนพรรษาทไดแกะสลกอยางวจตรบรรจงไปรอบตวเมอง เพอใหประชาชนและนกทองเทยวไดชมความงดงามของเทยนเขาพรรษา และยงไดประกวดขบวนแหเทยนพรรษาดวย งานแหเทยนเขาพรรษาของจงหวดอบลราชธาน ถอเปนงานทสำาคญงานหนงของประเทศมนกทองเทยวจากทวทกภาค และจากตางประเทศมารอชมความงดงามของเทยนพรรษามากมาย

เดอนเก�-บญข�วประดบดน บญขาวประดบดนเปนการทำาบญเพออทศสวนกศลใหแกญาตมตรทลวงลบไปแลว ซงจะจดขนวนแรม 14 คำาเดอน 9 ชาวบานจะพากนทำาขาวปลาอาหารคาวหวาน และขาวตมมดพรอมหมากพลทหอใสใบตองแลว นำาไปวางไวทโคนตนไมในบรเวณวดและรอบๆบาน (ทเรยกวาขาวประดบดนคงเปน

60

เพราะเอาหอขาวและเครองเคยงไปวางไวบนดน) เพอใหญาตมตรทลวงลบไปแลวหรอผบานผเรอนมากน เพราะเชอวาในชวงเดอนเกานผทลวงลบไปแลวจะไดรบการปลดปลอยใหออกมาทองเทยวได ในพธบญขาวประดบดนชาวบานจะวางขาวประดบดนไว พรอมจดเทยนบอกกลาว(บางคนกจะรองบอกเฉย) ใหมารบเอาอาหารและผลบญน(การออกไปวางขาวประดบดนจะออกไปวางตอนเชามดประมาณต 2 ต 3) จากนนชาวบานจะนำาเอาอาหารและสงของไปทำาบญตกบาตรถวายทานแดพระภกษ สามเณร ในพธจะมการสมาทานศลฟงเทศนและกรวดนำาอทศสวนกศลไปใหผทลวงลบไปแลว

เดอนสบ-บญข�วส�ก เปนการทำาบญเพออทศสวนกศลใหผตาย โดยจะมการทำาสลากใหพระจบเพอทจะไดถวายของตามสลากนนเปนการทำาบญทตอเนองจากพธบญขาวประดบดนในเดอน 9 เพราะถอวาเปนการสงเปรตหรอผทลวงลบไปแลว ทไดออกมาทองเทยวใหกลบสแดนของตนในเดอน 10 น ชาวบานจะนำาขาวปลา และสงของไปทำาบญทวดในตอนเชา โดยนำาหอขาวสาก(เหมอนกบหอขาวประดบดน) ไปวางไวบรเวณวดพรอมจดเทยนและบอกใหญาตมตรผทลวงลบไปแลว มารบอาหารและผลบญทอทศให มการฟงเทศนฉลองขาวสากและกรวดนำาไปใหผทลวงลบไปแลว ชาวบานจะนำาเอาขาวสากทพระสวดเสรจแลว กลบไปทบานดวยโดยเอาไปวางไวตามทงนาและรอบๆบานเพอใหผบานผเรอน เจาทเจาทางหรอผทไรญาตขาดมตรไดมารบสวนบญ

เดอนสบเอด-บญออกพรรษ� บญออกพรรษาจดทำาในวนขน 15 คำา เดอน 11 เปนการทำาบญทสบเนองมาจากบญเขาพรรษาในเดอน 8 ทพระภกษสามเณรไดเขาพรรษา เปนเวลานานถง 3 เดอน ดงนนในวนทครบกำาหนด พระภกษสามเณรเหลานนจะมารวมกนทำาพธออกวสสาปวารณา คอเปดโอกาสใหมการวากลาวตกเตอนกนได วนนจะเปนวนทพระภกษสามเณรจะไดมโอกาสมาชมนมกนอยาง

61

พรอมเพรยงทวด ซงชาวบานถอวาเปนวนสำาคญ และเปนระยะทชาวบานหมดภาระในการทำาไรทำานาอากาศ ในชวงนจะเยนสบายจงถอโอกาสมารวมกนทำาบญ มการตกบาตรถวายภตตาหารแดพระภกษสงฆ รบศลสวดมนตฟงเทศนและถวายผาจำานำาพรรษา ตอนคำาจะมการจดประทปโคมไฟในบรเวณวดและหนาบาน บางทองถนจะมการถวายปราสาทผง หรอตนผาสาดเผง(สำาเนยงอสาน)เพอเปนพทธบชา จงหวดทมงานบญถวายปราสาทผงทยงใหญคอ จงหวดสกลนคร จะมขบวนแหปราสาทผงซงเปนปราสาทจำาลองทแกะสลกอยางวจตรบรรจงมาจากขผง(คลายๆเทยน) ไปรอบๆตวเมองใหประชาชนและนกทองเทยวไดชมความงดงาม บางทองถนทอยใกลบรเวณแมนำาจะมการแขงเรอเพอความสนกสนานและสามคครวมกนในตอนกลางวน สวนในตอนกลางคนจะมการไหลเรอไฟ(ฮองเฮอไฟ) เพอเปนการบชาคารวะพระ

เดอนสบสอง-บญกฐน บญกฐนเปนการถวายผาจวรแดพระสงฆซงจำาพรรษาแลว เรมตงแต วนแรม 1 คำา เดอน 11 จนถงวนขน 15 คำา เดอน 12 มลเหตทมการทำาบญกฐนนนมเรองเลาวา มพระภกษจำานวนหนง ไดเดนทางไปเฝาพระพทธเจา โดยระหวางการเดนทางนนเปนชวงฝนตก และระยะทางไกลจงทำาใหผาจวรของพระภกษเหลานนเปยกนำาเปรอะเป อนโคลน ไมสามารถหาผาผลดเปลยนไดพระพทธเจาไดเหนถงความยากลำาบากนน จงมพทธบญญตใหภกษแสวงหาผาและรบผากฐนไดตามกำาหนด ชาวบานจงไดจดผาจวรนำามาถวายพระภกษในชวงเวลาดงกลาวจนกลายเปนประเพณทำาบญกฐนมาจวบจนปจบน กอนการทำาบญกฐนเจาภาพจะตองจองวดและกำาหนดวนทอดกฐนลวงหนา มการเตรยมผาไตรจวรพรอมเครองอฐบรขารและเครองไทยทาน มการบอกบญแกญาตมตร ตอนเชาในพธจะแหขบวนกฐนเพอนำาไปทอดทวดและแหกฐนเวยนประทกษณ 3 รอบจงทำาพธ ถวายผากฐน นอกจากนอาจมการทำาบญจลกฐน(กฐนแลนซง

62

เปนการทำาผาไตรจวรจากปยฝายแลวนำาไปทอดใหเสรจ ภายใน 24 ชวโมงนบแตเวลาเรมทำาเพราะเชอวาจะไดบญมาก) ปจจบนชาวอสานทไปทำามาหากนตางถน มกจะรวมตวกนตงกองกฐนเพอนำากลบไปถวายทวดในหมบานตนเอง ซงนอกจากจะเปนการทำาบญแลว ยงไดกลบไปเยยมครอบครวและญาตมตรดวย

สวนคองสบส สำาหรบ คองสบส ตามคตการถอปฏบตของชาวอสานนน ถอเปนหลกธรรมในการครองบานครองเรอนทควรปฏบต ซงหากใครทถอปฏบตอยางเครงครดแลวนบเปนบคคลอยในศลในธรรมเปนทเคารพนบถอของคนทวไปหลกปฏบต 14 ขอ หรอ 14 ประการ ไดแก

1. หเมอง เปนราชทตตางหนาแทนบานเมอง หมายถง เปนบคคลทพดจาไพเราะ ออนหวาน พดจรง

2. ตาเมอง เปนนกปราชญ มความรอบรในวชาการบานเมอง รหลกธรรม

3. แกนเมอง เปนผทรงคณธรรม ยตธรรม4. ประตเมอง เปนผมความสามารถในการใชศตราวทยทธ

โธปกรณ5. รากเมอง เปนผรอบรในดานโหราศาสตร ดาราศาสตร6. เหงาเมอง เปนผมความซอสตย ปฏบตงานดวยความ

ซอสตย7. ขางเมอง เปนผชำานาญในการออกแบบ ชำานาญในการ

ศก8. ขอเมอง เปนผมตระกลเปนนกปราชญผกลาหาญ9. แปเมอง เปนผมศลธรรมอนด ตดสนคดความเทยง

ธรรม10. เขตเมอง เปนผทำาหนาทพทกษเขตเมอง รกษา

เขตแดนบานเมอง

63

11. ใจเมอง เปนผทำาหนาทปกครองบานเมองทด12. คาเมอง เปนผพทกษรกษาใหเมองมคา มเงนทอง

ตดตอคาขาย13. สตเมอง เปนผรจกการรกษาพยาบาล หมอยา14. เมฆหมอกเมอง เปนผททำาหนาทประดจเทพอารกษ

พทกษเมองเปนหลกเมองการถอคองสบสประการน ซงนบเปนการรกษาบานครองเรอนอยางมศลธรรมและมทศพธราชธรรม

อยางไรกตามพธทชาวบานใหความศรทธาเชอถอมาก และตองจดประเพณเปนประจำาทกๆป คอประเพณเลยงปตา ซงจะจดขนทก วนพธ ท 2 ของเดอน 6 ของทกป หรออยชวงประมาณเดอน พฤษภาคม ซงจะเปนกจกรรมกอนปลกขาว ชาวบานอธบายวาตาป หรอ ปตาเปนผประจำาหมบานอนเปนทเคารพนบถอของชาวบาน การสรางหมบานจะตองทำาศาล ปตา แลวทำาพธอญเชญปตาซงถอเปนผบรรพบรษ ใหมาอยทำาหนาทคอยพทกษรกษามนษย สตว และพชพนธธญญาหารในหมบานใหปลอดภย

ผรใหขอมลเกยวกบความเชอเรองการเลยงผปตาวา ปตา หมายถง คนสองจำาพวกทเปนบรรพชนของชาวอสาน คำาวา ป หมายถง ปและยา ทเปนพอแมของพอ สวนคำาวา ตา หมายถง ตาและยายทเปนพอแมของแม เมอบรรพบรษสองสายนลวงลบไปหลายชวอายคน จนไมสามารถทจะจำาชอได ลกหลานรนหลง ๆ จงเรยนเปนกลาง ๆ วา ปตา สวนสาเหตทตองมการเลยงปตานน ถอวาเปนการทำาบญอทศสวนกศลสงไปใหบรรพบรษทลวงลบไปเพราะเมอปตามชวตอยนน ไดสรางคณงานความดไวกบลกหลาน และสงคมมากมายหลายประการ เชน ใหการเลยงดอบรมสงสอนใหเปนคนด สะสมสาธารณสมบตไวเพอลกหลาน เพอแสดงถงกตญญกตเวท จงมการเลยงปตาสบตอไปเปนประเพณ

64

ประเพณการเลยงปตาจะกระทำาพรอมกนทงหมบาน กำาหนดเวลาเลยงปตามกจะทำาระหวางเดอน ๖ - ๗ ชาวบานจะเลยงปตากอนทจะเลยงตาแฮก สถานทเลยงปตากคอ คอนปตา อนเปนสถานทปตาสงสถตอย ชาวบานแทบทกหมบานจะเลอกปาไมใกลหมบานเปนทปลกหอหรอโฮงใหปตาอย ภายในหอปตานน จะปรกอบดวยรปป นปตา แทนบชา ขาทาสชายหญง รปป นชาง มา วว ควาย หอก พวงมาลย ดอกไม ธปเทยน ผทดแลรกษาหอปตาเรยกวา เฒาจำา คำาวา จำา มาจากคำา“ ”วา ประจำา เฒาจำา นอกจากจะมหนาทดแลศาลปตาใหเรยบรอยเปนประจำาอยแลว ยงมหนาท เปนคนกลางในการตดตอระหวางปตากบชาวบาน การตดตอระหวางปตากบชาวบานจะผานตวแทน คอ คนทรง หรอทเรยกวา "จำา" เฒาจำาจงคลายกบทหารคนสนทของปตา ใครทำาอะไรผดประเพณ ปตาโกรธกจะบอกผานเฒาจำาไปยงบคคลทกระทำาผด ปตาตองการใหชาวบานปฏบตอยางไร กจะบอกผานเฒาจำาไป ชาวบานจะตดตอกบปตาโดนตรงไมได

ดอนปตานน จะเปนบรเวณปาสงวนทชาวบานเคารพเกรงกลวมาก ใครจะไปตดโคนตนไม ยงสตวในเขตดอนปตาไมได ทานจะโกรธเพราะถอวาลวงเกนบรวารทาน ปตาจะบนดาลใหผทลวงเกนมอนเปนไป เชน เจบไขไดปวย ประกอบการงานไรผล ดงนน การทชาวบานเคารพปตา จงเปนการอนรกษปา และอนรกษสตว ในเขตดอนปตาไดเปนอยางด

ปาดอนปตาในทศนะของชาวบานมไดเปนเพยงแหลงอาหาร หรอทอยอาศยของสตว พช และแหลงตนนำาลำาธารเทานน แตยงเปนอาณาเขตของสตวปา ผ และอำานาจเหนอมนษย เมอคน ตองเขาไปพงปาจงถอเสมอนวาไปใหผเลยง ดงนน การบกเบกทดนทำากนและ สรางชมชนในปา จงตองมการขออนญาตจากผเจาปาเขาเสยกอน และตองทำาไปเพอเพยงพอแกการ ยงชพเทานน ดวยความเชอในเรองศกดสทธ หรอผทคอยคมครองดแลรกษาปาเขา กอรปเปน

65

ระบบ การพงพาอาศย กนระหวางคนกบปา ทแสดงออกมาในรปของพธกรรมและความเชอตาง ๆ เชน ชาวบานไดอาศย สายนำาเปนปจจยสำาคญในการผลตและการดำารงชพของมนษย ชมชนแสดงออก ดวยการทำาพธ บวงสรวงผขนนำา และดแลรกษาปาตนนำา อนเปนทอยของผขนนำาทกป เพอแสดงความ กตญญ หรอการเซนไหวดอนปตา เพอความเปนสรมงคลของสมาชกในชมชน

เมอถงเดอนหก (ประมาณเดอนพฤษภาคม) ทกปจะมพธบวงสรวง ปตา และเสยงทายเรองความสขสบาย ความอดมสมบรณของหมบาน และทำานายปรมาณนำาฝน ในปนน ๆ โดยเรมแรกพอถงฤดกาลทำานา บคคลทไดรบมอบหมายทเรยกกนวา เฒาจำา หรอตาจำา จะเปนผมาบอกกลาวชาวบานวา จะตองจดวนไหน และตองทำาอยางไรบาง ซงสถานททนำาของสกการบชา ไปไหวนน จะตงอยหางออกจากหมบาน ทางทศตะวนตก

กอนถงวนนน ตาจำาของหมบานจะไปใหผใหญบานประกาศ วาลกหลานเอย วนพธพอใหญจะพาเลยงบาน เลยงเจาป ใหลกหลานเตรยม เหลาไห ไกโต หาหญาคามาคอด เรยกวา คอดววคอดควาย ใหเทากบสงมชวตทอาศยอยในหมบาน ใหเตรยมมาพรอมขน 5 มารวมไวทบานตาจำา แลวตาจำาจะเอาไปบวงสรวงทศาลเจาป ทดอนปตา อยางไรกตามอาจมการบรจาคเงน และขาวของตามศรทธาใหแกจำา เพอจะไดนำาไปซอเครองเซนมาทำาพธ เชน มไก 3 ตว เหลา 1 ขวด บหร ยาสบ หมาก ผาซน ดอกไม และธปเทยน อยางไรกตามโดยปกตแลวเครองสกการะบชา (เครองไหว) ทใชในประเพณน ไดแก เหลา 1 ไห ไก 1 ตว มาแกบนหรอขาวปลาอาหารคาว หวาน ตามทชาวบานไดบนไว แตดอกไม เทยนยางละ 5 ค และจะมเฒาจำาเปนผประกอบพธอญเชญดวงวญญาณผปตามารบเอาเครองเซนสงเวยตาง ๆ ตอจากนนเฒาจำาทำาการเสยงทาย ความอดมสมบรณของบานเมองและความปลอดภย

66

ของหมบาน ชมชน กบผปตา เสรจพธชาวบานจะนำาเครองเซนสงเวยไปฝงในหลมแลวแยกยายกนกลบบาน

เมอถงวนพธ ชาวบานทกครอบครวไปรวมงาน ซงจดขนเวลาเชา ณ ศาลปตาประจำา หมบาน ตาจำากจะเรยกลกหลานมานงลงใหลง ไมใหกราบเพราะเปนผตาแฮก ตาจำากจะกลาววา ปนเปนมอสนวนดแลว“เดอปเอย จะมาทำาพธบวงสรวงเลยงแลว พาลกหลายกลาวคำาขอขมา”บอกกลาวใหพอปดแลลกหลานใหอยเยนเปนสข

ในพธมการเสยงทายซงใชไก 3 ตว เปนเครองเสยงทาย 3 กรณ คอ ไกตวท 1 เสยงทายเรองเกยวกบมนษย ไกตวท 2 เสยงทายเกยวกบฝนฟาอากาศ ไกตวท 3 เสยงทายเกยวกบสตวเลยงและพชพนธ การทำานายตามลกษณะไก คอ ดงเอาขากรรไกร (ปากลาง) ของไกทบชาตาแลว ออกมา แลวดวาปลายขากรรไกรทงสองขาง (ซงมลกษณะเปนสองงาม) เปนอยางไร การโคงมาก กแสดงวาฝนฟาจะด อดมสมบรณดทกอยาง ตอมามการเสยงทายโดยสมเอาคางไกมา 2 คาง มาเสยงทายวาปนฝนฟาจะดไหม ถาปนฝนดกแสดงอทธฤทธออก ดทคางไก ถาคางไกโคงมาก ฝนปนกจะด สตวเลยง วว ควาย อดมสมบรณ อยเยนเปนสข

การเสยงทายอกประการหนง คอ การเสยงทายฟาฝนดวยไมวา โดยเอาไมมาหนงทอนขนาดยาว 1 วาของจำา (ผกระทำาพธ) นำามาเขาพธ โดยอธษฐานวา ถาฝนดขอใหไมนยาวกวา 1 วาของจำา ถา ฝนแลงขอใหไมสนกวา 1 วาของจำา เมอทำาพธอธษฐานแลวกเอาไมมาวดเทยบกบวาของจำา แลวให ทำานายตามผลทปรากฏ

นอกจากนยงมพระเพณสขวญขาวกอนทำานาและหลงเกบเกยว ซงจะตองเตรยมเมยง หมาก พ บหร กลวยสข ออย ขาวตม ขนม ดอกไม เทยน ไขตม ไกตมโต สรา ใบคณ ใบยอ นยมสขวญ วนขน 3 คำา เดอน 3 และในฤดเกบเกยวเกบเกยวขาวเสรจ เอาขาวขนเลา สขวญขาว เอาตะกราตกขาวใส แลวตงไวหนาเลาเอาไปทานวดกอนกน

67

หามกนกอนทาน เพราะเราบอกไววา ใหไดกนไดทานเดอ พอถงวน“ ”รวมจะมผใหญบานประกาศใหนำาขาวไปรวมกนแลวคอยไปถวายวด

1.1.2 มตด�นวฒนธรรม วถชวตคนไทยทผกสมพนธกบการปลกขาว ไดสรางระบบ

พฤตกรรมไปสแบบแผนการดำาเนนชวตในสงคมเกษตรกรรมหรอสงคมชาวนาอยางยงยนหรอทเรยกวา วฒนธรรมขาว ซงมความ“ ”หมายถง สงคมทมการพลวตในมตของความเชอ คานยม ประเพณ รวมถงพธกรรม หรอถอยคำาภาษา การละเลน การแสดง เครองมอ เครองใช ตลอดทงอาหารและการปรงอาหาร ทเกยวกบขาว และการปลกขาว วถชวตคนไทยจงความเกยวของกบขาวอยางแยกกนไมออก ขาวจงเปนอตลกษณ ทมพลงตอวถคนไทยทกภมภาคมาตงแตอดตอยางตอเนองสสงคมจนถงปจจบน

ขาวของไทยเปนพชอาหารประจำาชาตทมตำานานประวตศาสตรมายาว นานปรากฏเปนรองรอยพรอมกบอารยธรรมไทยมาไมนอยกวา 5,500 ป ซงมหลกฐานจากแกลบขาวทเปนสวนผสมของดนใชเครองป นดนเผาทบานเชยง อำาเภอโนนนกทา ตำาบลบานโคก อำาเภอภเวยง อนสนนษฐานไดวาเปน เมลดขาวทเกาแกทสดของไทย รวมทงยงพบหลกฐานเมลดขาวทขดพบทถำา ปงฮง จงหวดแมฮองสอน โดยแกลบขาวทพบนมลกษณะของขาวเหนยวเมลดใหญทเจรญงอกงามในทสง

นอกจากนยงมการคนพบเมลดขาว เถาถานในดนและรอยแกลบขาวบนเครองป นดนเผาทโคกพนมด อำาเภอพนสนคม จงหวดชลบร แสดงใหเหนถงชมชนปลกขาวสมยกอนประวตศาสตรในแถบชายฝงทะเล รวมทงยงหลกฐานคลายดอกขาวปาทถำาเขาทะล จงหวดกาญจนบร อายประมาณ 2,800 ป ซงอยในชวงรอยตอของยคหนใหมตอนปลายกบยคโลหะตอนตน

68

ภาพเขยนบนผนงถำาหรอผนงหนอายประมาณ 6,000 ป ทผาหมอนนอย บานตากม ตำาบลหวยไผ อำาเภอโขงเจยม จงหวดอบลราชธาน มลกษณะคลายบนทกการปลกธญพชอยางหนงทมลกษณะเหมอนขาว ภาพควาย แปลงพชคลายขาว แสดงใหเหนวา มนษยไดรจกการเพาะปลกขาวเปนอยางดแลว นกวทยาศาสตรชาวญปน 3 คน คอ TayadaNatabe, TomoyaAkihama และ Osamu Kinosgita แหงมหาวทยาลย Tottri และ กระทรวงเกษตรและกรมปาไม ไดศกษาวจยเกยวกบเรองขาวไทย ดแกลบจากแผนอฐโบราณจากโบราณสถาน 108 แหง ใน 39 จงหวดทวทกภาคของประเทศไทย ทำาใหสนนษฐานไดวา การปลกขาวในไทยมมานานนบตงแตพทธศตวรรษท 6 โดยขาวทปลกจะเปนขาวเหนยวนาสวนเมลดปอม และขาวเหนยวไรเมลดใหญ ตอมาการปลกขาวเหนยวไรนอยลง แลวเรมมการปลกขาวนาสวนเมลดเรยวเพมขน การศกษาวจยนทำาใหทราบวา ในชวงพทธศตวรรษท 11-20 มขาวชนดตาง ๆ จำานวน 3 ขนาด คอ ขาวเมลดใหญ ไดแก ขาวเหนยวทงอกงามในทสง ขาวเมลดปอม ไดแก ขาวเหนยวทงอกงามในทลม (ทงสองชนดมการเพาะปลกกอนสมยทวาราวด (พทธศตวรรษท 11-16) และเมลดขาวเรยว ไดแก ขาวเจา พบในสมยศรวชย (พทธศตวรรษท 13-18) ซงขาวแตละชนดพบมากหรอนอยแตกตางกนไปตามระยะเวลา ประมาณ พ.ศ. 540-570 ไทยไดรบอทธพลดานกสกรรมและการคาจากจน ซงคาดวามาตามลำานำาโขงสดนแดนอสานตอนลางทนยมปลกขาวเหนยวเมลดปอมและเมลดใหญกนอยางแพรหลาย เชนเดยวกบภาคกลางในยคทวาราวด ในชวงเวลานนเรมมการเพาะปลกขาวเจาเมลดยาวเรยวขนแลว สนนษฐานวานำามาจากอาณาจกรขอม ซงในยคนนถอวาเปนชนชนปกครอง การหงตมขาวเมลดยาวนแตกตางจากขาวของชาวพนเมอง จงเชอวาเปนสาเหตใหขาวชนดนถกเรยกวา "ขาวเจา" และเรยก

69

ขาวเหนยววา "ขาวไพร" บางกเรยกวา "ขาวบาว" หรอ "ขาวนง" ซงขาวในสมยนนเรยกกนเปนสงบงบอกชนชนไดอกดวย

ในสมยกรงสโขทย (พ.ศ. 1740-2040) ขาวทปลกในสมยนยงเปนขาวเหนยวเมลดปอมและเมลดยาวเปนสวนใหญ แตกเรมปลกขาวเจาเมลดยาวเรยวเพมมากขนตามลำาดบ ในยคนพระมหากษตรยทรงทำานบำารงการกสกรรม ไดผลผลตอดมสมบรณ ดงปรากฏในศลาจารกวา ในนำามปลา ในนามขาว มการหกลางถางพงและถอครองเปนททำา“ ”กน และทดนนนจะสบทอดเปนมรดกตกทอดแกลกหลาน การสรางหลกปกฐานเพอประกอบอาชพกสกรรมเชนน กอใหเกดระบบการปกครอง เศรษฐกจและสงคมขน ดงนน ระบบศกดนาซงเปนการแบงระดบชนชนตามจำานวนของพนทนาจงนาจะเรมในยคน

ตอมาเขาสสมยกรงศรอยธยาตอนตน บานเมองมความมงคงเปนอขาวอนำาทสำาคญ อกทงหวเมองในอาณาจกรจำานวนมาก เรมระบบการปกครองแบบจตสดมภม กรมนา ดแลและสงเสรมและ“ ”สนบสนนการทำานาอยางจรงจง เพราะขาวเปนอาหารหลกของประชากรและเปนเสบยงสำารองในยามเกดศกสงคราม โดยขาวทปลกสวนใหญยงคงเปนขาวเหนยวเมลดปอม และเมลดยาว แตการปลกขาวเจาเมลดยาวเรยวมากขนดวย

สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย-กรงรตนโกสนทรตอนตนในตนรชสมยรชกาลท 3 ไดมการเกบอากรขาวในภาคกลาง สวนใหญเปนพนธขาวททางราชการแนะนำา หรอพนธพนเมองทมคณภาพ สวนภาคเหนอตอนบนนยมปลกขาวเหนยว แตในภาคเหนอตอนลางและภาคใตเนนปลกขาวเจาเปนหลก ในชวงนเองทประเทศตะวนตกไดออกลาอาณานคม และเมองไทยเปนหนงในเปาหมาย แตดวยพระปรชาญาณ และวเทโศบายอนชาญฉลาดของพระมหากษตรยทกพระองค ไทยจงรอดพนเงอมมอของตางชาต และดำารงเอกราชอยได ซงสวนหนงคอ การเปดเสรการคากบตางประเทศมากขน สงผลใหขาวกลายเปนสนคา

70

ออกทสำาคญของไทย รฐบาลตองขยายพนทเพาะปลก เพมปรมาณผลผลตขาวในเขตพนทราบลมแมนำาเจาพระยาทมความอดมสมบรณมากทสด

ปจจบนการปลกขาวในประเทศไทย คงมเพยงขาวเมลดปอมทพบมากในภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ขณะทขาวเมลดยาว พบมากในภาคกลางและภาคใตทมความอดมสมบรณมากทสด

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทปลกขาว คดเปน 45 % ของพนทเพาะปลกทงประเทศ สวนใหญปลกขาวหอมมะล 105 ซงเปนขาวคณภาพดทสดของโลก ขาวทปลกในพนทแถบนจงมกปลกไวเพอขาย รองลงมาคอ ภาคกลาง และภาคเหนอ ทพนทเพาะปลกเทากนประมาณ 25%

1.1.3 มตด�นสงคม ตงแตสมยโบราณแลวทไทยปลกขาวเพอเลยงครอบครวและ ชนเผา วธการปลกกใชหลกพงธรรมชาต ไรเลอนลอย บนฐานความสมบรณของธรรมชาตเปนหลกทำาใหเกดพลวตสงคมเกษตรอนเนองมาจากการมความชวยเหลอพงพาซงกนและกน โดยหนานาจะมประเพณการลงแขกเพอเกบเกยวขาว ในสมยกอนจะมประเพณทเรยกวา ลงแขก ซงเปนประเพณเอาแรง เปนการขอความชวยเหลอกน “ ”ทำางานรวมกนดวยนำาใจไมตรอยางแทจรง และเปนความนาภาคภมใจในความมนำาใจเออเฟ อเผอแผของกลมชาวนาเปนอยางยง ทงชวยกนหวาน ชวยกนไถ ปกดำา ตลอดจนถงหนาเกบเกยวขาวกผลดกนแลกเปลยนแรงงาน นำาขาวปลาอาหารมากนกนทปลายนาสงผลทำาใหชาวบานรจกรกใครกน เพราะตองพงพาชวยเหลอเกอกลกน ขาวจงเปนพชสำาคญตวหนงทชวยโยงใยใหสงคมไทยเปนสงคมทอบอน และเรมมการนำาขาวมาแลกเปลยนกนกบขาวปลาอาหารแหงอนจนเกดพลงพลวตขาว เปนสงคมทชวยเหลอพงพากนเกดขน (Barter System) อยางไรกตามความเจรญและการผลตทเปลยนไปตามยค

71

สมยไดทำาใหประเพณดงกลาวมานแทบจะสญสลายไปจากสงคมชาวนาไทย คงเหลอเพยงในพนทหางไกลทความเจรญยงคงไปไมถง นอกจากนในสงคมไทยโบราณ การมกำาลงคนหรอแรงงานไพรเปนทรพยากรทสำาคญ ไพร หมายถง ราษฎรชายหญง ทมไดเปนมลนาย และทาส ไพรทกคน ตองลงทะเบยนขนสงกดกบมลนาย ซงไดแก เจานาย และขนนาง กษตรยอยธยาไดทรงใชระบบศกดนา เปนกลไกสำาคญในการควบคม และการแจกจายแรงงานใหแกมลนายตางๆ

ศกดน� หมายถง นาแหงอำานาจ หรอนาแหงฐานนดรศกด นกประวตศาสตรไดระบวา ระบบศกดนาคงจะเรมขนราว รชสมยพระรามาธบดท 1 (พ.ศ.๑๘๙๓ - ๑๙๑๒) แตคงจดระเบยบอยางงายๆ ไมซบซอน และมววฒนาการมาเรอยๆ จนถงสมยพระบรมไตรโลกนาถ พระองคไดทรงวางระเบยบกฎเกณฑ และเสรมสรางระบบศกดนาใหมนคง โดยระบบไพรไดแบงคนในสงคมออกเปน ๔ กลม คอ ๑) เจานาย ๒) ขนนาง ๓) ไพร และ ๔) ทาสรวมทงกลมชน มอญ แขกจาม เปนตน ซงมสถานะเปนไพร สวนพระสงฆ และชาวจนเปนกลมคนนอกระบบไพร กษตรยอยธยาไดใชระบบศกดนาเปนเครองกำาหนดสทธ หนาท อำานาจ และฐานะของคนทกกลมในสงคมไทย ผทมศกดนา ๔๐๐ ขนไป เปนมลนายระดบสง สวนผทมศกดนาตำากวาลงไป เปนมลนายระดบลาง ทมสถานะดกวาไพรในบางเรอง ความสมพนธของมลนายกบไพร เปนความสมพนธแบบอปถมภ กลาวคอ มลนาย เปนผปกครองควบคม ดแลไพรจำานวนหนง ตามศกดนาทถออย เชน ยศพน ถอศกดนา ๔๐๐ ไร เปนตน ระบบศกดนาคอสทธการถอครองทดน ในอดต ชนชนปกครอง คอ กษตรย เจานาย และขนนางเปนผครอบครองทดนทงหมด พวกไพรไดรบสทธในการถอครองทดน จำานวนหนง คอ ๑๐ - ๒๕ ไร เพอบกเบกเพาะปลกหาผลประโยชน แตมไดมกรรมสทธในทดน ระบบศกดนาจงมบทบาทในดานเศรษฐกจ ในแงของการเปนสทธในการถอครองทดนตามศกดนาเทานน

72

1.1.4 มตด�นเทคโนโลย การทำาขาวเมอเรมเปนการคา ทำาใหตองการเรงผลผลตขาว สง

ผลใหพลวตสงคมเกษตรเรมมการนำาเทคโนโลยสมยใหมจากตะวนตกเขามาใชในการทำานาขาวมากขน รวมถงวธการปองกน และ กำาจดศตรพช แตการดแลบำารงรกษาขาวอยางจรงจง เกดขนในราวป พ.ศ.๒๔๕๙ เมอไดการคนควาในการปราบศตรขาว การกำาจดปนา และ เพลยไฟททำาลายตนขาว การปลกพชหมนเวยนเพอตดวงจรชวตของศตรขาว การไถ และ การตากดนเพอใหแสงสวาง และ ความรอนจากดวงอาทตยทำาลายศตรขาวทฝงตวอยในดน สรางความเจรญเตบโตของจลนทร ความอดมสมบรณทเปนประโยชนในดน ใหเออตอการเจรญเตบโตของขาว ซงเปนปจจยทจะทำาใหขาวมคณภาพ นอกจากนทกวนนไทยเปนแหลงปลกขาวทผลตออกสตลาดโลกมากทสด และเปนศนยกลางของการศกษาวจยพนธขาว ซงแสดงใหเหนถงบทบาทของผสรางตำานานแหงอารยธรรมธญญาหารของมนษยชาต

1.1.5 มตด�นเศรษฐกจ การคาขาวเรมจากการเปนระบบแลกเปลยนกนระหวางชาวบาน

จนเมอไทยเรมใชระบบเงนเขามาเปนสอกลาง ขาวเรมเปนสนคาเศรษฐกจทกอใหเกดรายไดแกครอบครว ในสมยอยธยาซงเปนเมองอขาว อนำา เรมมการคาขาวกบตางประเทศผานเรอสำาเภา การคาขาวกบตางประเทศในสมยอยธยา มทงขาวทไทยสงไปขายเอง และ ขาวทพอคาตางชาตเขามารบซอแลวนำาไปขายตออกทอดหนง พอคาชาวตางชาตทเขามาคาขายมหลายเชอชาต ทงชาตตะวนตกและเอเชย เชน โปรตเกส ฮอลนดา ฝรงเศส หวเมองบรเวณแหลมมลาย มะละกา ปตตาเวย ญวน เขมร มะนลา ลงกา ญปน และจน

ในสมยกรงรตนโกสนทร เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงสถาปนากรงรตนโกสนทรเปนราชธาน เมอ พ.ศ.

73

๒๓๒๕ นโยบายทางการคา ยงคงเปนแบบผกขาด โดยระบบพระคลงสนคา แต เรมคลคลายลง เพราะความตองการขาวของตางประเทศเพมมากขน ตอมาสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว มการทำาสญญาการคากบชาตตะวนตกหลายชาต โดยเฉพาะอยางยงในป พ.ศ.๒๓๖๘ องกฤษสง รอยเอก เฮนร เบอรน เขามาเจรจาการคา และไดทำาสนธสญญาเบอรน ขนเปนสนธสญญาฉบบแรกแหงกรงรตนโกสนทร เปดโอกาสใหพอคาองกฤษ และ ไทยทำาการคาโดยเสร ยกเวน ขาวสารขาวเปลอก ซงยงหามสงออกเพราะถอเปนยทธปจจยทสำาคญ

สมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ประเทศไทย ไดเปลยนแปลง นโยบายการคา เพอใหสอดคลองกบสถานการณของบานเมองและสงคมโลก เปดนโยบายการคากวางขวางขนในป พ.ศ. ๒๓๙๘ สมเดจพระนางเจาราชนวคตอเรยแหงองกฤษไดสง เซอร จอหน เบาวรง มาเจรญสมพนธไมตร กบไทยและทำาสนธสญญาขน เรยกวา สนธสญญาเบาวรง ซงกอใหเกดการเปลยนแปลง ทาง“ “เศรษฐกจของไทย อยางใหญหลวง ผลของสนธสญญาน ทำาใหตองยกเลกพระคลงสนคา และ ระบบภาษแบบโบราณ ทำาใหมการขยายตวดานการคา โดยเฉพาะการคาขาว กบชาวตางชาต ทำาใหขาวมราคาสงขน นบเปนการยกระดบเศรษฐกจ ของชาวนาใหสงขน ในทสดขาวกเปนสนคาสงออกทสำาคญของประเทศ ยคสมยกอนสงครามโลกครงท 2 ขาวกลายเปนสนคาสงออกหลกของไทยจงมการเพมผลผลตขาวเพอสตลาดการคามากขน สนองตอความตองการของตลาดโลกมากขนทงตลาดจน เอเชยและยโรปจำานวนหนงเทานนทยงคงเอกลกษณและประเพณอนดงามเชนนอย

74

1.2 แนวคดเกยวกบก�รทองเทยวเชงเกษตร เกยวกบข�ว

ปจจบนการทองเทยวเชงเกษตรนเวศนไดรบการผลกดนและสงเสรมใหเปนองคประกอบสำาคญอยางหนงของการพฒนาอยางยงยน และสามารถใหเปนเครองมอหรอมาตรการหนงในการสงเสรมเพอการอนรกษทรพยากรชวภาพ ซงมแนวโนมวาจะลดนอยหรอเสอมโทรมลงอนเปนผลจากการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ และจากแนวโนมสองประการ คอแนวโนมเกยวกบการอนรกษและความเปลยนแปลงเรองอตสาหกรรมการทอวเทยวทำาใหเกดแนวคดเรอง การทองเทยวเชงเกษตรนเวศนขนโดยมวตถประสงคของการทองเทยวเชงเกษตรดงน

- เพออนรกษสงแวดลอมธรรมชาต ทเหลออยใหเกดประโยชนสงสด- เพอเปนทรจกของคนทวไป ในการทองเทยวเชงเกษตร

ของบานวงแสง- เพอเปนการสงเสรมการเกษตรเชงนเวศ ตามเกษตร

ทฤษฏใหม ใหชมชน- เพอลดและเลก ความคดของเกษตรกรในการใชปยเคม

และหนมาทำาการเกษตรเชงนเวศ- เพอชวยสงเสรมรายได และลดตนทนการเกษตรของเกษตรกร

1.2.1 คว�มหม�ยของก�รทองเทยวเชงเกษตรการทองเทยวเชงเกษตร หมายถง การทองเทยวทมงเนนทาง

ดานการเรยนรวถเกษตร กรรมของชาวชนบท โดยเนนการมสวนรวมของนกทองเทยวในการดำาเนนกจกรรมใหเกดการเรยนรดานการเกษตรและวถการดำารงชวต วฒนธรรม ประเพณ และเปนการนำา

75

เอาทรพยากรทมอยใหเกดการเรยนรมาทำาใหเกดประโยชนกอใหเกดรายไดตอชมชน และตวเกษตรกร การทองเทยวเชงเกษตร จะเปนการอนรกษควบคไปกบการทองเทยวเพอไมใหเกดผลกระทบตอชมชนและผล กระทบตอสภาพสงแวดลอม การทองเทยวเชงเกษตรเปนการเดนทางทองเทยวไปยงพนทเกษตรกรรม สวนเกษตร วนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตวและสตวเลยง เพอชนชมความสวยงาม ความสำาเรจ และเพลดเพลนในสวนเกษตร ไดความร ไดประสบการณใหม บนพนฐานความรบผดชอบ มจตสำานกตอการรกษาสภาพแวดลอมของสถานทแหงนน

นำาชย ทนผล (2543) ไดกลาวถงความหมายของการทองเทยวเกษตรวาหมายถง การทองเทยวทมจดมงหมายเพอการเรยนร และเขาใจธรรมชาต วฒนธรรม และการเกษตร อนเกดจากภมปญญาและวถชวตของคนในทองถน โดยเปดโอกาสใหนกทองเทยวไดสมผสกบธรรมชาต วฒนธรรม และรปแบบการทำาเกษตรทหลากหลายบนพนทจรงของชมชนทองถน ซงจะยดหลกแหงการเคารพซงศกดศรของระบบนเวศ และวถชวตความเปนอยของชมชน และเอออำานวยประโยชนและโอกาสทางเศรษฐกจแกชมชนทองถน

สรเชษฏ เชษฐมาส (2541) ใหความหมายของการทองเทยวเชงเกษตร วาหมายถงการทองเทยวทนำานกทองเทยวออกสพนททเปนแหลงพชไร พชสวน ชาวเกษตรกรจะเปนผนำาหรออาจจะมมคคเทศกนำา แตวามการศกษาเรยนรวถชวตของเกษตรกร รวมทง ดำาเนนงานในการทำากจกรรมทางเศรษฐกจ และบางครง นกทองเทยวเองสามารถทจะเขาไปรวมชวยเหลอเกษตรกรได

การทองเทยวแหงประเทศไทย ใหความหมายของการทองเทยวเชงเกษตรวาหมายถงการเดนทางทองเทยวไปยงพน ทชมชนเกษตรกรรมสวนเกษตรวนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตว และสตวเลยงแหลงเพาะเลยงสตวนำา ตาง ๆ สถานทราชการ ตลอดจน

76

สถาบน การศกษาทมงานวจยและพฒนาเทคโนโลย การผลตทางการเกษตร ททนสมย ฯลฯ เพอชนชมความสวยงาม ความสำาเรจ และเพลดเพลนในกจกรรม ทางการเกษตรในลกษณะตาง ๆ ไดความร ไดประสบการณใหม ๆ บนพนฐานความรบผดชอบ และมจตสำานกตอการรกษาสภาพแวดลอมของสถานทนนๆ องคประกอบ และ การจดการการทองเทยวเชงเกษตร

ศนยประสานงานสงเสรมการทองเทยวเกษตร (2543) นยามการทองเทยวเชงเกษตรโดยการใชหลกองคประกอบ การทองเทยวมองคประกอบปจจยภายในทสำาคญ 3 ประการ คอ แหลงดงดดนกทองเทยว การบรการ ทองเทยว และนกทองเทยวจากการพจารณาองคประกอบทง 3 ประการในการทองเทยวเชงเกษตรดงภาพประกอบ 2 มลกษณะดงน

ภ�พประกอบ 2 องคประกอบก�รทองเทยว

1.2.1.1 แหลงดงดดทองเทยว มหลายประเภทดงตอไปน1 ประเภทนกทองเทยวรวมกจกรรมระยะสน ไดแก การเขาชม

สวนเกษตร โดยนกทองเทยวอาจเกบผลผลตในสวนหรอซอผลผลตโดยเลอกเกบไดและทำากจกรรมพนบานระยะสน รวมกบชาวบาน เชนขควาย นงเกวยน และอน

แหลงดงดด

นกทองเทยว

นกทองทองเทยว

การบรการทองเทยว

77

2 ประเภทใหนกทองเทยวพกแรมในหมบาน การใหนกทองเทยวพกแรมในหมบานเพอศกษา และสมผสกบชวตของชาวชนบทเกษตรโดยนกทองเทยวจะไดรบบรการทอบอน ปลอดภย สะดวกและสะอาด

3 ประเภทอบรมใหความรเกษตรแผนใหมและความรทเปนภมปญญาชาวบาน การทำาการเกษตรแผนใหม เชน การปลกและการดแลรกษา การแปรรปผลผลตทางการเกษตร อาจมการใหใบประกาศนยบตรดวย การเรยนรภมปญญาชาวบาน เชน การศกษาแมลงทมประโยชน พชผกพนเมองทกนได การทำานำาตาลมะพราวและนำาตาลโตนด ฯลฯ

4. ประเภทจำาหนายสนคาและผลตภณฑเกษตรสนคาหตถกรรมพนบานของเกษตรกร ของใชและของทระลกตาง ๆ ผลไมสด ดอกไมสด เมลดพนธพชทนาสนใจใหนกทองเทยวซอไปปลก

5. ประเภทใหลทางธรกจ ชวงทธรกจอน ๆ ประสบปญหาจากธรกจตกตำา ใหนกทองเทยวสวนหนงเดนทางมาทองเทยวเพอหาลทางในการทำาธรกจเกยวกบการเกษตร เพราะเปนธรกจทใหผลตอบแทนเรว การทองเทยวในลกษณะนนอกจากจะชวยเออประโยชนใหแกเกษตรกรแลวยงเปนหนทางทชวยภาคเอกชนทรบผลกระทบจากสภาวะเศรษฐกจในปจจบนอกดวย

1.2.1.2 บรก�รก�รทองเทยว มหล�ยรปแบบดงน1. แบบกจกรรมรายบคคล ไดแก การนำาเทยวชมสวนของ

เกษตรกรรายบคคลทประสบความสำาเรจในการประกอบอาชพ เชน สวนทเรยน มงคด สวนไมดอกไมประดบ หรอแมแตฟารมเลยงสตว ทงนผเยยมชมจะไดรบความรดานเทคโนโลยการผลต การจดการ การตลาดแลวยงสามารถซอผลผลตตาง ๆ ททางสวนจดขนอกดวย

78

2. กจกรรมการทองเทยวตามฤดกาลหรอเทศกาล เชน การจดงานวนทเรยนโลก  งานวนเงาะโรงเรยนทงทานตะวนบาน ทงดอกปทมมา ซงการทองเทยวแบบนจะมขนเฉพาะในชวงทมการจดนทรรศการเกยวกบการเกษตรเทานน

3. กจกรรมการทองเทยวตามชมชนหรอหมบานเกษตรกร ซงเกษตรกรในชมชน รวมกนจดตง บรหาร และจดการทองเทยว โดยกรมสงเสรมการเกษตรใหความรวมมอสนบสนนในการจดทำาโครงสรางทางกายภาพ การจดภมทศน การใหแนวความคดในการพฒนาแหลงทองเทยวใหเหมาะสมกบพนทและความสามารถของเกษตรกรในชมชน

1.2.1.3 นกทองเทยว นบเปนองคประกอบทสำาคญทสด ทผใหบรการทองเทยวตองตระหนกถงความตองการ ซงแนวโนมนกทองเทยวทสำาคญม 2 ประการ คอ แนวโนมเกยวกบการอนรกษและแนวโนมการทองเทยวเชงเกษตร

- แนวโนมเรองก�รอนรกษ การทประชากรเพมขน และภาวะทางเศรษฐกจถดถอยในหลายประเทศ กจกรรมการพฒนาตาง ๆ เชน การทำาไม การทำาเหมองแร และการเกษตรเกดขนรอบๆและภายในพนทอนรกษสงผลกระทบอยางรนแรงตอระบบนเวศจนทำาใหทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรม ในชวงทศวรรษทผานมาประเทศกำาลงพฒนา จงพยายามผสมผสานเรองการอนรกษเขากบการพฒนาทางเศรษฐกจ โดยการใชประโยชนพน ทอนรกษทไดจดตงขนใหเปนแหลงพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมควบคไปกบการสงวนรกษาระบบนเวศตามธรรมชาตโดยการสงเสรมการทองเทยวในพน ทอนรกษ อยางเชนในอทยานแหงชาต ดวยความเชอวา การทองเทยวเชงนเวศเปน ความเชอทวาทองเทยวเชงอนรกษเปนทางเลอกหนงทเปดโอกาสใหมการจางงานและการสรางรายไดจำานวนมากทง ในระดบทองถนและระดบ

79

ชาต ตลอดจนเปนแรงผลกดนใหกลมอนรกษและประชาชนทวไปยอมรบวาการทองเทยวทมการวางแผนทดมศกยภาพใชเปนเครองมอในการสนบสนนการอนรกษอทยานแหงชาต และพนทอนรกษอนๆไดเปนอยางด

- แนวโนมเรองก�รทองเทยวเชงเกษตร สำาหรบแนวโนมเรองการทองเทยวปรากฏชดในระยะ 7-8 ปทผานมาไดมการเปลยนแปลงวธการใชเวลาวางในการเดนทางทองเทยวโดยมแนวโนมวาตองการการทองเทยวแบบผจญภย เขาไปมสวนรวมและสมผสกบธรรมชาตอยางแทจรงนอกจากนนกทองเทยวยงอยากศกษาหาความรเกยวกบสถานททไปเยอนตงแตเรองระบบนเวศ จนถงชนดพนธพชหรอสตวทหายากหรอกำาลงสญพนธและประเดนปญหาดานการอนรกษ เชน การสญทรพยากรปาไม การลกลอบลาสตวปา เปนตน ดงจะเหนไดจากจำานวนนกทองเทยวในเขตอทยานแหงชาตทเพมสงขนตามลำาดบ ความเปลยนแปลงดงกลาวน มสาเหตสำาคญมาจากการตนตวและใหความสนใจเกยวกบคณภาพสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

จากแนวโนมสองประการนจงสงผลใหเกดการทองเทยวเชงเกษตรนเวศขน ดงนน การทองเทยวเชงเกษตรนเวศจงมความหมายมากกวาการทองเทยวในแหลงธรรมชาตเพยงอยางเดยว แตหมายรวมถงการทองเทยวทมการอนรกษควบคไปดวย ซงจากการศกษาเพอกำาหนดนโยบายการทองเทยว และรกษาระบบนเวศ สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย ยงระบวามแนวโนมจากกระแสความตองการพฒนาคน โดยการมสวนรวมของประชาชนทมาจากประชาชนพนฐาน อนเปนหลกประกนทจะใหการพฒนามทศทางทถกตอง มการกระจายรายไดทเหมาะสมเปนไปตามความตองการของผทอยในพนทมากขน

80

ดงนนในการทำาโครงการอนรกษและฟ นฟประเพณเกยวกบขาว พธกรรมแหงชวตชาวนาไทยเพอพฒนารปแบบการทองเทยวเชงเกษตรน จงหมายถง การเดนทางไปยงแหลงธรรมชาตหรอแหลงวฒนธรรมอยางมความรบผดชอบโดยไมทำาใหเกดการทำาลายสภาพแวดลอมและระบบนเวศนมวตถประสงคในการศกษาหาความรเพอใหเกดจตสำานกในการอนรกษ สงแวดลอม มการใหชมชนทองถนมสวนรวมในการทำากจกรรม และจดการการทองเทยวแลว จะตองเกดการกระจายรายไดสชมชนอกดวย

1.3 แนวคดก�รจดก�รตล�ดเชงเกษตรตลาดเชงเกษตร (Agrotourism) จะตองมการบรหารจดการ

ทด ของบคคลทง 3 กลมทมความเกยวของกน คอ เจาของสวน ผประกอบการนำาเทยว และแนวทางการเตรยมตวไปทองเทยวเชงเกษตรของนกทองเทยวโดยกลมจะตองรวธการจดการอยางมระบบเพอการทองเทยวเชงเกษตรทยงยน ดงน

1.3.1 แนวท�งบรห�รจดก�รของเจ�ของสวน1)  เตรยมสถานทเทยวชมควรเปนเสนทางวงรอบเพอให

นกทองเทยวไดเหน2)  หากมมมสาธตได ควรจดเจาหนาทเตรยมการสาธตให

ชม3)  มมคคเทศกนำาชมสวน สามารถอธบายไดดเทากบหรอ

มากกวาเจาของสวน(มเกรดความร มการเปรยบเทยบ4)  จดมมสถานทพกผอน จดมมบรการอาหารและเครอง

ดมจำาหนาย  (โดยอาจขอใหเพอนบานบรการแทน เพอกระจายรายไดสทองถน) มมนจำาหนายผลตภณฑสนคาของทระลกดวย ทงของในสวนและของเพอนบานใกลเคยง

5)  จดเตรยมอปกรณททงขยะ แยกเปยกและแหง

81

6)  มบรการหองสขาทสะอาด  (อาจมกลองรบเงนบรการ เพอใหผททำาหนาทดแล ไดรบผลประโยชน)    1.3.2 แนวท�งบรห�รจดก�รของผประกอบก�รนำ�เทยว

หรอมคคเทศก1)  ตองรอบรสถานท/สวนแหงนนอยางละเอยด เพอให

ขอมลในการตดสนใจและการเตรยมตวแกนกทองเทยวได2) รขอควรปฏบตและขอหามในการเทยวสวนเกษตร และ

ถายทอดใหนกทอง เทยวมความเขาใจกอนเดนทาง3) หลงจากนำาเทยวชมแลว ควรหาเวลาใหนกทองเทยวม

โอกาสแลกเปลยนความคดเหน สก 15-20 นาท ระหวางการเดนทางกลบ หรอเปนการประเมนผลการชมสวนนน ๆ เพอนำาไปปรบปรงได

1.3.3 แนวท�งก�รเตรยมตวไปทองเทยวเชงเกษตรของนกทองเทยว

1) เปนผทสนใจการทำาสวนเกษตรแตละสาขาทจะไปชม2) มการเตรยมตวเดนทาง และเตรยมอปกรณของทใช

ตามทผจดรายการนำาเทยวแนะ3) หากมความชอบถายภาพเปนทระลกแลว ควรเตรยม

กลองและฟลมไปใหมากพอ เหลอใชดกวาไมพอ4) ปฏบตตามขอแนะนำาและขอหามของแตละสถานท

เพราะตนพชและธรรม ชาตรอบดานนนมความออนไหวและเปราะบาง มโอกาสตดเชอโรคจากผทไปเยอนได ในทำานองเดยวกนหากนกทองเทยวบางคนเปนภมแพตอยาฆาแมลงงายกควรตองระมดระวงเชนกน ในชวงทเจาของสวนฉดยาปองกนแมลงและเชอราทสามารถทำาลายตนพชได

82

5) มจตสำานกตอการรกษาสภาพแวดลอม เพอใหสถานททองเทยวทไปเยอนมสภาพแวดลอมทด สะอาด และสวยงาม

นอกจากนการจดการตลาดเชงเกษตรยงสามารถนำาหลกเศรษฐกจพอเพยงไปปฏบตโดยประยกตทฤษฎทง 3 ขนตอนดงน

ทฤษฏใหมขนท 1 คอ ใหเกษตรกรมความพอเพยงโดยเลยงตว“ได สามารถสรปไดทฤษฏใหมขนท ๑ นำาไปสตวเองหรอครอบครวพอ”เพยง

ทฤษฏใหมขนท 2 พระองคทานทรงระบวาใหรวมกลมกนเพอดำาเนนการ 6 ดาน แสดงถงกรอบแนวคดระดบการจดการกลมหรอชมชน ใหเกดการชวยเหลอกนจนสามารถจดการคณภาพชวตของกลมหรอชมชน และความมนคงทางเศรษฐกจของกลมหรอชมชนไดอยางพอเพยง

ทฤษฏใหมขนท 3 พระองคทานไดตรสถง ความรวมมอ จาก“ ”ภายนอกกลมหรอชมชน ทงจากภาคธรกจ ภาคการเงน ภาคราชการ ในลกษณะทไดประโยชนดวยกนทกฝาย โดยความรวมมอดงกลาวนนจะตองสอดคลองกลมกลนกน

จะเหนไดวาการนำาเอาทฤษฏใหมและแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง มาปฏบตนนสามารถเชอมโยงเขาสกลไกการผลตและการตลาดในปจจบน หรอในระดบภาพรวมในประเทศ ทง -3 ขนตอนเปนรปธรรมทสามารถเชอมโยงแนวคด เศรษฐกจพอเพยง ทเปนนามธรรมออก“ ”มาใหเปนผลไดอยางสอดคลองกลมกลน คอ ครอบครวพอเพยง ชมชนพอเพยง และเศรษฐกจของชาตพอเพยง

2. ขนตอนก�รดำ�เนนง�น

83

โครงการหนงหลกสตรหนงวฒนธรรม เรอง โครงการสบสานพธกรรมเกยวกบขาว พธกรรมแหงชวตชาวนาไทยของชมชนวงแสง เพอพฒนารปแบบการทองเทยงเชงเกษตร เปนการวจย PAR(Participatory Action Research) โดยผศกษาไดลงพนทเพอสำารวจและเกบขอมลตางๆ ของชมชน ซงใชวธการทหลากหลายเพอใหไดขอมลทถกตองและชดเจน เชน ใชแบบสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) แบบสมภาษณกลมยอย (Focus group Interview) แบบสงเกตการณ (Observation Interview) และนำาขอมลทไดมาวเคราะห (Content Analysis) และสงเคราะหเนอหา (Synthesis Analysis) สรปผลและเผยแพร ตลอดจนนำาขอมลคนสชมชนเพอใชเปนแนวทางในการพฒนารปแบบการทองเทยงเชงเกษตรตอไปในอนาคต

กจกรรมการลงพนทตามแผนงานไดแบงออกเปน 4 ระยะ ดงน2.1 ระยะท 1 ขนวางแผนดำาเนนงาน (Plan) มกจกรรมทจด

ขนเพอกำาหนดโจทย กำาหนดปญหากอนททมงานจะลงพนท โดยมขนตอน ดงน

2.1.1 เขาพบนายก อบต. วงแสง เพอหารอกำาหนดการดำารงประเพณเกยวกบขาวรวมกนในเบองตนระหวางกลมผนำาชมชนถงกลยทธการจดประเพณพธกรรมเกยวกบขาวใหนาสนใจ ในวนท 18 มกราคม 2556

2.1.2 เชญชวนใหเกษตรกรรวมใจกนในการทำาพธกรรมเกยวกบขาวโดยเนนรปแบบการจดงานทดงดดใหชมชนมาเขารวมงาน เชนการรวมกนปลกปอเทอง การมพธกรรมทถกตองตามประเพณ

84

การมงานนทรรศการ การรวมกนนำาสนคาชมชนมาจำาหนายในงาน ในวนท 27 มกราคม 2556

2.1.3 มอบหมายนสตวเคราะหกรณศกษาการทำาพธกรรมเกยวกบขาวทจงหวดอน ๆ ทำาจนสามารถดงดดนกทองเทยวเขามาเชน พธบญบงไฟ ยโสธร การแหฝตาโขน จงหวดเลย ฯลฯ ตงแตวนท 28 มกราคม 2556

2.1.4 จดตงคณะกรรมการการจดประเพณเกยวกบขาว เพอทำาหนาทในการรณรงคใหกลมเกษตรกรไดรวมกนสบสานประเพณ ในวนท 26 มนาคม 2556

2.2 ระยะท 2 ขนดำาเนนกจกรรม (Do) มขนตอนดงน2.2.1 มอบหมายใหนสต รวม 25 คน ทำา KM เกยวกบ

ประเพณเกยวกบขาวโดยลงพนทสอบถามผรภายนอก พนทวงแสงเกยวกบพธกรรมเกยวกบขาว ในจงหวดตาง ๆ ทเปนภมลำาเนาของนสต ตงแตวนท 4 เมษายน 2556 – วนท 4 พฤษภาคม 2556

2.2.2 นสตลงพนททำา KM กบเฒาจำาในพนทวงแสง ตงแตวนท 4 เมษายน 2556 – วนท 4 พฤษภาคม 2556

2.2.3 นำาผนำาชมชนหารอแนวทางวธการจดงานประเพณเกยวกบขาวกบเจาคณะจงหวดมหาสารคาม พระเทพสทธาจารย ในวนท 10 เมษายน 2556

2.2.4 นำาผนำาชมชนหารอแนวทางการจดงานประเพณเกยวกบขาวกบกำานนอดศร เหลาสะพาน ในวนท 16 เมษายน 2556

2.2.5 รวมงานสบสานประเพณสขวญขาว ของกลมรอยแกนสารสนธ ณ บานอาจารยณตวรรษ อนทะวงษ และการทำานาโยน

85

ณ นารวมของกลมฯ ณ บานลาด ต. บานลาดพฒนา อ.เมอง จ. มหาสารคาม ในวนท 28 เมษายน 2556

2.2.6 นำานสตรวมกนหยอดเมลดปอเทองในแปลงนาของเกษตรกรเพอความสวยงามของบรเวณงานและการสาธตทำาปยหมก .ในวนท 27 พฤษภาคม 2556

2.2.7 การถอดบทเรยนงานบญซำาฮะรวมกบวฒนธรรมจงหวดและผรการจดงาน .ในวนท28 พฤษภาคม 2556

2.2.8 ประกอบพธกรรมเกยวกบขาวรวมกบชมชนวนบญหนองปตา ในวนท 30 พฤษภาคม 2556

2.2.9 รวมประชมกบวฒนธรรมจงหวดเพอรวมจดงานกบผวาราชการจงหวด ในวนท 17 มถนายน 2556

2.2.10 รวมงานการจดงานสบสานประเพณบญซำาฮะ หรอ บญเดอนเจด ในวนท 19 – 20 มถนายน 2556

2.2.11 สรปประมวลพธกรรมทควรจะจดหารอกบคณะกรรมการการจดประเพณเกยวกบขาว ในวนท 8 กรกฎาคม 2556

2.3 ระยะ 3 การตรวจสอบโครงการ (Check) เปนขนตอนการสรปผลรายงาน จดนทรรศการ และ สงมอบแผนกลยทธในกบตำาบลวงแสงโดยมขนตอนดงน

2.3.1จดทำาวดทศนสรปโครงการเพอมอบแกทานนายก อบต. วงแสง ในวนท 30 กรกฎาคม วนท – 30 สงหาคม 2556

2.3.2 เตรยมโปสเตอรทำานทรรศการ ณ มหาวทยาลยมหาสารคาม ในวนท 30 สงหาคม วนท – 2 กนยายน 2556

86

2.3.3 เขยนรายงานสรปการบรการวชาการชมชนตนแบบขาวอนทรยของชมชนตำาบลวงแสง เพอสงมอบตอกองสงเสรมการวจยและบรการวชาการ ณ มหาวทยาลยมหาสารคาม และทานนายก อบต. วงแสง ในวนท 15 สงหาคม – 14 กนยายน 2556

2.3.4สงมอบแผนกลยทธการจดการขาวอนทรยของกลมเกษตรกรวงแสงทเขาโครงการชมชนขาวอนทรย ณ องคการบรหารสวนตำาบลวงแสง ในวนท 30 กนยายน 2556

2.4 ระยะ 4 (Action) จากการศกษาคนควาและการวจยวฒนธรรมประเพณขาวในทองถน ทงทมการรวบรวมไวแลวและยงไมไดศกษาเพอทราบความหมายและความสำาคญของวฒนธรรมประเพณในฐานะทเปนมรดกของไทยอยางถองแท พบวาประเพณเกยวกบขาวตางๆ เปนประเพณทสบเนองทถอกนมาชานาน ตงแตโบราณ บรรพบรษไดถายทอดและใหถอเปนประเพณสบตอกนมารนสรน เพอแสดงใหเหนถงพระคณของขาวทเราจะกน เพอมชวตอยทไมอดอยาก ขาดแคลน และเปนการแสดงถงการบชาคณแกพระแมโพสพผคอยดแลขาว และผนนาใหอดมสมบรณ ดงนนพธกรรมตางๆ ทมมาแตครนโบราณ จงจำาเปนสงสำาคญอยางยงทลกหลาน ชาวนาตองใหความสำาคญในการเคารพบชา ไมวาจะเปน การเลยงผปตา เลยงผตาแฮก บญบงไฟ และบญคญลานเปนตน ความรดงกลาวถอเปนรากฐานของการดำาเนนชวตของชาวไทย ดงนนเพอใหเกดการเหนคณคา การยอมรบ และนำาไปใชประโยชนอยางเหมาะสม เราทกคนจงควรชวยกนรกษาประเพณอนนงามเหลาน

ดงนน ในการดำาเนนงานในระยะตอไป เรองเรงดวนคอ1. การสงเสรมใหทกคนเหนคณคารวมกนรกษาเอกลกษณทาง

วฒนธรรมประเพณเกยวกบขาวของประเทศและของทองถนเพอสราง

87

ความเขาใจและมนใจแกประชาชนในการปรบเปลยนและตอบสนองกระแสวฒนธรรมอนๆ อยางเหมาะสม

2. รณรงคใหประชาชนและภาคเอกชนตระหนกในความสำาคญเกยวกบขาววาเปนเรองททกคนตองใหความรบผดชอบรวมกนในการสงเสรมสนบสนน ประสานงานการบรการความร วชาการและทนทรพยสำาหรบจดกจกรรมทางวฒนธรรมประเพณ

3 สงเสรมและแลกเปลยนวฒนธรรมประเพณเกยวกบขาวภายในชมชนแตละทองถนของประเทศโดยการใชศลปวฒนธรรมทเปนสอสรางความสมพนธระหวางกนในชมชน

4. สรางทศนคต ความร และความเขาใจวาทกคนมหนาทเสรมสราง ฟ นฟ และการดแลรกษา สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางวฒนธรรมและประเพณเกยวกบขาวทเปนวฒนธรรมในชมชน และมผลโดยตรงของความเปนอยของทกคน

5. จดทำาระบบเครอขายสารสนเทศทางดานวฒนธรรมประเพณเกยวกบขาวเพอเปนศนยกลางเผยแพรประชาสมพนธผลงาน เพอใหประชาชนเขาใจ สามารถเลอกสรร ตดสนใจ และปรบเปลยนใหเหมาะสมกบการดำาเนนชวตทงนสอมวลชนควรมบทบาทในการสงเสรม และสนบสนนงานดานวฒนธรรมมากยงขนดวย ซงระบบ PDCA จะมการทบทวน วางแผนในการดำาเนนงานเปนปตอป โดยเนนการทำากจกรรมทสามารถทำาไดเรวกอน

ขอเสนอแนะจากการศกษาขอมลตางๆ ประเพณและพธกรรมเกยวกบขาว

ควรจะไดรบการอนรกษและชวยกนฟ นฟเปนอยางยง โดยจดขนเพอเปนแหลงดงนกทองเทยวเชงนเวศน คอ พธเลยงผปตา ซงจะตรงกบดอกปอเทองออกดอกเตมทองทง และเปนประเพณพธกรรมทสบทอดกนมาชานาน ลกหลานรนหลงจงควรชวยกนอนรกษพธกรรมนไว ให

88

อยคบานคเมอง เพราะผปตาคอบรรพบรษทชวยดแล รกษา ปกปองคมครองลกหลานใหอยดมสข ใหการทำานาในแตละปมความอดมสมบรณ อกทงดอนปตา ยงเปนสถานททชวยรกษาทรพยากรธรรมชาต ซงไมมใครมาตดไมทำาลายปา และยงเปนสถานทเคารพบชาของชาวบาน เอาไปไวในกจกรรม เชน การบนบานศาลกลาว ขอโชค ขอพร ปตากจะชวยใหไดดงทขอ ฉะนน ในวนทมการจดงานเลยงปตาประจำาป ควรจดใหยงใหญสวยงาม เพอใหพธกรรมเลยงปตาเปนพธทไดรบความนาสนใจเปนทเลาขานจากประชาชนจากทองถนอนในประเทศดวย